โครงการเร�ยนร�� อย��ก�บภั�ยบ�ติ� –น�เวศว�ฒนธรรม สื่��อ ร�ฐและพลว�ติชุ#มชุนLearning from Disaster, Living with

Risk: Cultural Ecology, Media, State

and Community Dynamics

การประชุ�มปฏิบั�ติการวิจั�ย แนวิคิดนเวิศวิทยาวิ�ฒนธรรม “

สู่��การปฎิบั�ติการวิจั�ยเชุงคิ�ณภาพ วิ�นท#$ ” 1-3 เมษายน 2556

ณ โรงแรมสู่ามพราน รเวิอร(ไซด( โรสู่กาเดนท(

ว�ติถุ#ประสื่งค&1. เพ+$อศ,กษาประสู่บัการณ(และปฏิกรยาของชุ�มชุนติ�อภ�ยพบั�ติท�/ง ก�อน ระหวิ�าง และหล�งเกดเหติ�การณ(ภ�ยพบั�ติ ในบัรบัทของนเวิศวิ�ฒนธรรมท2องถิ่$น2. เพ+$อเปร#ยบัเท#ยบัแบับัแผน (Pattern) ล�กษณะ

(Characteristics) เง+$อนไข (Conditions) และผลท#$เกดติามมา (Consequences) ในการร�บัม+ออ�ทกภ�ยของชุ�มชุนในแติ�ละคิร�/งท#$ชุ�มชุนเผชุญก�บัภ�ยพบั�ติ3. เพ+$อวิเคิราะห(และประเมนกระบัวินการเร#ยนร� 2จัากประสู่บัการณ(ท#$ชุ�มชุนได2ร�บัจัากการร�บัม+อภ�ยพบั�ติ 4. เพ+$อพ�ฒนาข2อเสู่นอและร�ปแบับั (Model) การเสู่รมศ�กยภาพชุ�มชุนในการจั�ดการภ�ยพบั�ติ ท�/งจัากประสู่บัการณ(การเร#ยนร� 2ของชุ�มชุนและจัากการวิเคิราะห(จั�ดแข6งจั�ดอ�อนของมาติรการเสู่รมศ�กยภาพเพ+$อชุ�มชุนเพ+$อร�บัม+อภ�ยพบั�ติท#$องคิ(กรติ�างๆ ได2เข2าไปด8าเนนการในพ+/นท#$

งานว�จั�ยม#�งหว�งผลสื่*าเร+จัใน 3 ข้�อ

1 .เก�ดการพ�ฒนาศ�กยภัาพข้องชุ#มชุนโดยชุ#มชุนท#$ร �วิมในงานวิจั�ยได2ประโยชุน(จัรงจัากกระบัวินการวิจั�ย

2 .ม#ข้�อเสื่นอเชุ�งนโยบายติ�อองค&กรภัาคร�ฐและประชุาสื่�งคม

3. ม#ข้�อเสื่นอที่��เป0นประโยชุน&ติ�อแวดวงว�ชุาการท�/งในด2านการท8างานแบับัสู่หวิชุาการและแนวิคิดใหม�ๆ ในด2านภ�ยพบั�ติศ,กษา (Disaster studies) ในประเทศไทย

1.Overview แนวค�ดน�เวศว�ฒนธรรมก�บภั�ยพ�บ�ติ�ศ1กษา และติ�วอย�างจัากกรณี�ศ1กษา

2 .แนวที่างการเก+บข้�อม�ลน�เวศว�ที่ยาว�ฒนธรรม

3. พ�4นที่��ว�จั�ยและที่�มน�กว�จั�ย4. ประเด+นหาร�อ: การบร�หารจั�ดการ

โครงการ

น*าเสื่นอ 4 ประเด+น

แนวค�ดน�เวศว�ฒนธรรม (Cultural Ecology)• การปร�บติ�วข้องมน#ษย& ชุ�มชุนท#$ด8ารงอย��รอดในระบับั

นเวิศวิทยาหน,$งๆ จัะม#วิ�ฒนธรรมท#$ถิ่�กสู่ร2างข,/นเพ+$อให2สู่ามารถิ่จั�ดการและอย��ได2ในสู่$งแวิดล2อมน�/นๆ (Julian Steward; Evolution and Ecology 1977 ) ไม�วิ�าเคิร+$องแติ�งกาย อาหาร หร+ออาชุ#พ

• ในแง�ภ�ยพบั�ติ วิ�ฒนธรรมท2องถิ่$นอาจัชุ�วิยเติ+อนให2ระล,กถิ่,ง คิวิามเสู่#$ยง และท8าให2ภ�ยพบั�ติถิ่�กจัดจั8าเป9นคิวิาม” ”ทรงจั8าทางสู่�งคิม รวิมท�/งการร�บัม+อก�บัภ�ยพบั�ติในระยะยาวิ มน�ษย(จัะม#การปร�บัติ�วิท�/งทางกายภาพและวิ�ฒนธรรม

• การปร�บัติ�วิของมน�ษย(ให2เข2าก�บัสู่ภาพแวิดล2อมท#$เปล#$ยนแปลงถิ่+อเป9นปฏิบั�ติการทางวิ�ฒนธรรม (Dobzhanhsky 1972:422, Cohen 1974; Kirch 1980)

• การจั�ดการแรงงานและองค&กรชุ#มชุน เชุ�นแบับัแผนการปล�กพ+ชุและกล��มแรงงานในชุ�วิงการผลติ และกล��มท#$เก#$ยวิข2องก�บัการผลติในรอบัป: การบัรหารจั�ดการอาจัท8าผ�านระบับัเคิร+อญาติและการแลกเปล#$ยนทร�พยากรระหวิ�างเคิร+อข�ายคิรอบัคิร�วิ รวิมท�/งแบับัแผนการติ�/งถิ่$นฐาน เทคิโนโลย#พ+/นบั2าน พฤติกรรมในการเก6บัร�กษาอาหารและทร�พยากรท#$สู่�มพ�นธ(ก�บัฤด�กาลและประชุากรท#$เพ$มมากข,/น (Gould 1982; Hawkes 1993; Ingold 1987:202)

แนวค�ดน�เวศว�ฒนธรรม (Cultural Ecology)

• ระบบความร��ที่�องถุ��น มน�ษย(ม#คิวิามสู่ามารถิ่จั8าแนกแยกแยะสู่$งแวิดล2อมท#$อย��รอบัติ�วิซ,$งม�กไม�ม#บั�นท,กเป9นลายล�กษณ(อ�กษรแติ�เป9นการถิ่�ายทอดคิวิามร� 2จัากคินร� �นหน,$งสู่��คินร� �นหน,$ง เป9นคิวิามร� 2ท#$อย��วิถิ่#ชุ#วิติประจั8าวิ�น เชุ�น การเพาะปล�กและ เล#/ยงสู่�ติวิ( คิวิามร� 2เก#$ยวิก�บัดน หนและแร�ธาติ� คิวิามร� 2เร+$องพฤษศาสู่ติร(พ+/นบั2าน สู่�ติวิวิทยาพ+/นบั2าน เทคิโนโลย#พ+/นบั2าน และคิวิามร� 2ด2านสู่�ขภาพท#$เก#$ยวิก�บัสู่�มนไพรและการ�กษาโรคิแบับัพ+/นบั2าน ผ�2น8าทางศาสู่นาและพธ#กรรมหร+อสู่นามทางวิ�ฒนธรรมอ+$นๆ ระบับัคิวิามร� 2ท2องถิ่$นม#ล�กษณะเป9น กรรมสู่ทธ=ร �วิม “ ”(Ford and Martinez 2000; Posey, Cultural Survival Quarterly vol. 24, no. 4, 2001)

แนวค�ดน�เวศว�ฒนธรรม (Cultural Ecology)

แนวค�ดมาน#ษยว�ที่ยาก�บภั�ยพ�บ�ติ�ศ1กษา 1990s - ป5จัจั#บ�น

1. การศ,กษาภ�ยพบั�ติในบัรบัทประวิ�ติศาสู่ติร( ศ,กษาการร�บัม+อภ�ยพบั�ติของชุ�มชุนท#$ปร�บัเปล#$ยนไปติามบัรบัททางประวิ�ติศาสู่ติร( สู่�งคิมและเศรษฐกจั รวิมท�/งคิวิามร� 2เก#$ยวิก�บัสู่ภาพภ�มศาสู่ติร(และกระบัวินการทางสู่�งคิมติ�อเหติ�การณ(ภ�ยพบั�ติเกดภ�ยพบั�ติเป9นเง+$อนไขท#$ม#ผลติ�อการปร�บัติ�วิของภาคิสู่�วินติ�างๆ เพ+$อการด8ารงอย��รอดและได2ร�บัคิวิามเสู่#ยหายจัากภ�ยพบั�ติ (e.g. Garcia Acosta 2001; Moseley 1999; Oliver-Smith 1999c; Bolin and Stanford 1999)

2. แนวิคิดนเวิศวิทยาการเม+อง เป9นแนวิทางศ,กษาท#$ผสู่มผสู่านระหวิ�างนเวิศวิทยาวิ�ฒนธรรมและเศรษฐศาสู่ติร(การใชุ2ทร�พยากร โดยเน2นวิเคิราะห(คิวิามสู่�มพ�นธ(มน�ษย(ก�บัสู่ภาพแวิดล2อม โคิรงสู่ร2างเศรษฐกจั นโยบัายและอ�ดมการณ(/วิธ#คิดท#$อย��เบั+/องหล�งการใชุ2ทร�พยากรของกล��มติ�างๆ ในสู่�งคิม รวิมท�/งคิวิามข�ดแย2งจัากภ�ยพบั�ติ (McCabe 2001; Moseley 1999; Smuck-Widmann 1996)

แนวค�ดมาน#ษยว�ที่ยาก�บภั�ยพ�บ�ติ�ศ1กษา 1990s - ป5จัจั#บ�น

แนวค�ดมาน#ษยว�ที่ยาก�บภั�ยพ�บ�ติ�ศ1กษา 1990s - ป5จัจั#บ�น

3. แนวิคิดเชุงปฏิบั�ติการ ม#เป>าหมายศ,กษาการพยากรณ(/ระบับัเติ+อนภ�ย การหล�กเล#$ยงคิวิามร�นแรง และการป>องก�นภ�ยพบั�ติ โดยเน2นท#$การปร�บัติ�วิของท2องถิ่$นติ�อเหติ�การณ(ภ�ยพบั�ติ คิวิามร� 2เทคิโนโลย#พ+/นบั2าน การก�2ชุ#พ-ก�2ภ�ยในสู่ถิ่านการณ(ฉุ�กเฉุน การเม+องและปฏิบั�ติการของการชุ�วิยเหล+อบัรรเทาท�กข(ซ,$งหากจั�ดการไม�ด#แทนท#$จัะแก2ปAญหา อาจัจัะน8าไปสู่��ปAญหามากข,/นก6ได2 (McCabe 2001; Dyer 2001; Moseley 2001; Rajan 2001; Hendrie 1997; Haug 2002).

แนวค�ดมาน#ษยว�ที่ยาก�บภั�ยพ�บ�ติ�ศ1กษา 1990s - ป5จัจั#บ�น

4. แนวิคิดสู่�งคิมวิ�ฒนธรรมและพฤติกรรมศาสู่ติร( ศ,กษาพฤติกรรมท#$เกดข,/นระหวิ�างภ�ยพบั�ติท#$เป9นภาพติ�วิแทนสู่�งคิมหน,$งๆ ท#$อาจัเปBดให2เห6นมติวิ�ฒนธรรมและประเด6นสู่8าคิ�ญของสู่�งคิมสู่�มพ�นธ(ก�บัสู่$งแวิดล2อมท�/งทางติรงและทางอ2อม แนวิคิด 1-3 จัะเป9นองคิ(ประกอบัย�อยๆ ของแนวิคิดท#$ 4 ท#$ให2สู่ะท2อนข2อเท6จัจัรงของชุ�มชุนหร+อสู่�งคิมหน,$งๆ ชุ�ดเจันข,/น (Hoffman 1999a; Oliver-Smith 1999b; Rashid and Michaud 2000; Dyer and McGoodwin 1999).

แบบจั*าลองการว�จั�ยภั�ยพ�บ�ติ�ติ�วิอย�าง 1 แบับัจั8าลอง PRA (Pressure and

Release Model) วิเคิราะห( 3 ระด�บั:

รากของสู่าเหติ� คิวิามเปราะบัาง เง+$อนไขคิวิามเปราะบัาง ประเภทภ�ยพบั�ติข้�อจั*าก�ดการเข้�าถุ1ง-การบร�หารจั�ดการ-โครงสื่ร�าง/ผ��น*า-การติอบสื่นองอ#ดมการณี&--ระบบการเม�อง-ระบบเศรษฐก�จั

ข้�อจั*าก�ด-สื่ถุาบ�นชุ#มชุน-การฝึ8กฝึน/ที่�กษะ-การลงที่#น/ติลาดชุ#มชุน-ระบบจัร�ธรรมความ ปป .มหภัาค-การเพ��ม ปชุก.-เม�องข้ยายติ�ว-หน�4สื่�น-การที่*าลายป9า/แบบแผนการเพาะปล�ก

ล�กษณีะกายภัาพ-การติ�4งบ�านเร�อน-โครงสื่ร�างพ�4นฐาน ถุนน เข้��อนเศรษฐก�จัชุ#มชุน-การด*ารงชุ�พที่��ม�ความเสื่��ยง-ระด�บรายได�สื่�งคมเปราะบาง-กล#�มเสื่��ยง-ข้าดการบร�หารการปฏิ�บ�ติ�การสื่�งคม-ข้าดการเติร�ยมการ-การย�บย�4งเชุ�4อโรค

แผ�นด�นไหว/ไซโคลนน*4าที่�วมด�นถุล�มน*4าแล�งไวร�สื่และโรคระบาด

R=H+V

Blaikie et. al. 1994

ติ�วอย�าง 2 การเข้�าถุ1งที่ร�พยากร/สื่ภัาพแวดล�อมในการด*ารงชุ�พ Blaikie et al. 1994

1.ความสื่�มพ�นธ&ที่างสื่�งคม

2b ระด�บคร�วเร�อน-ระด�บป5จัเจัก

-ระด�บป5จัเจัก

9.ผลล�พธ&การติ�ดสื่�นใจั(การปร�บเปล��ยนว�ถุ�การเข้�าถุ1งที่ร�พยากร

-ระด�บัปAจัเจัก

2a ที่ร�พยากรและการเข้�าถุ1ง เชุ�น ที่��ด�น แรงงาน แหล�งที่#น/สื่�นเชุ��อ และเคร��องม�อ เที่คโนโลย�

การเข้�าถุ1งในระด�บชุ#มชุนและการเข้�าถุ1งในระด�บป5จัเจัก

3a โอกาสื่ในการประกอบอาชุ�พ/รายได�

3b ระด�บรายได�ในแติ�ละอาชุ�พ (เง�น/ระยะเวลาการปล�กพ�ชุ

4.เง��อนไข้ที่างเศรษฐก�จั

5.ที่างเล�อกระด�บครอบคร�ว (เล�อกแหล�งรายได� 2-3 แหล�งเพ��อกระจัายความเสื่��ยง

6.การด*ารงชุ�พ(ก�จักรรมรวมหม��/การบร�หารแรงงานเพ��อสื่ร�างรายได�/ลดรายจั�าย

7.งบประมาณีคร�วเร�อน (การบร�หารรายได�ในรอบป=)

8.ย#ที่ธศาสื่ติร&/การติ�ดสื่�นใจัคร�วเร�อน (บนฐานการบร�โภัค/การลงที่#นและการเข้�าถุ1งที่ร�พยากรที่��เป0นจัร�ง

การเพ��มข้14นประชุากร,โรคระบาดและการอพยพ

1. วิเคิราะห(แนวิคิดนเวิศวิ�ฒนธรรมและวิธ#การศ,กษาประสู่บัการณ(การร�บัม+อก�บัภ�ยพบั�ติ

2 . เพ+$อยกร�างแนวิคิ8าถิ่าม Interview guideline ในกระบัวินการวิจั�ย

3 . พ�ฒนาฐานข2อม�ลนเวิศวิ�ฒนธรรม (Community Cultural Ecology Profile) 4. การแลกเปล#$ยนเร#ยนร� 2และการเก6บัข2อม�ลเชุงล,ก Ethnography ภ�ยพบั�ติ ,นเวิศวิทยาการเพาะปล�ก สู่�งคิมวิทยาภ�ยพบั�ติ ระบัาดวิทยา สู่�งคิมสู่งเคิราะห(และสู่าธารณสู่�ข

Critical Concept and Model

1 .เคิร+$องม+อ 7 ชุ/น (แผนท#$เดนดน ผ�งเคิร+อญาติ องคิ(กรชุ�มชุน ระบับัสู่�ขภาพชุ�มชุน ปฏิทนชุ�มชุน ประวิ�ติศาสู่ติร(ชุ�มชุน ประวิ�ติชุ#วิติบั�คิคิลสู่8าคิ�ญ)

2. ประวิ�ติศาสู่ติร(ภ�ยพบั�ติ (เน2นคิวิามทรงจั8าทางสู่�งคิมเก#$ยวิก�บัภ�ยพบั�ติ)

3. สู่นทนากล��มย�อย (Focus Group ) บัทบัาทองคิ(กรติ�างๆ

4. สู่�มภาษณ(เชุงล,ก (ประสู่บัการณ(การปร�บัติ�วิ การร�บัม+อ การร�บัคิวิามชุ�วิยเหล+อ)

- ระด�บับั�คิคิล- ระด�บัคิรอบัคิร�วิ5. Cultural Ecological Profile: พ+/นท#$ทางกายภาพ

ประชุากร ระบับัเศรษฐกจั สู่�งคิม วิ�ฒนธรรม เทคิโนโลย# 6. สู่�มภาษณ(องคิ(กรท#$ท8างานด2านภ�ยพบั�ติ7. Review of related literatures

กระบวนการเก+บข้�อม�ลการว�จั�ย

ฐานข2อม�ลนเวิศวิทยาวิ�ฒนธรรม1. แผนท#$เดนดน: แผนท#$กายภาพ นเวิศวิทยา พ+/นท#$ทางสู่�งคิม 2. ผ�งเคิร+อญาติ: ติ�วิละคิรและคิวิามสู่�มพ�นธ(ติ�างๆ 3. องคิ(กร: กล��มติ�างๆ อปท . วิ�ด โรงเร#ยน องคิ(กรภายนอก4. ระบับัสู่�ขภาพ: ปAญหาสู่�ขภาพและระบับัการด�แลร�กษา5. ปฏิทนชุ�มชุน: กจักรรมเศรษฐ-วิ�ฒนธรรม (เก#$ยวิก�บัน8/า)6. ประวิ�ติศาสู่ติร(ชุ�มชุน/ประวิ�ติศาสู่ติร(ภ�ยพบั�ติ7. ประวิ�ติบั�คิคิล: สู่�มภาษณ(ผ�2น8า ผ�2น8าทางการ ไม�เป9นทางการ ผ�2น8าทางศาสู่นา (ประวิ�ติชุ#วิติและบัทบัาทด2านภ�ยพบั�ติ)8. สู่�มภาษณ(คิรอบัคิร�วิท#$ได2ร�บัผลกระทบั: กล��มเปราะบัาง เกษติรกร ร�บัจั2าง/โรงงาน ผ�2ปCวิย คินชุายขอบั13.สู่นทนากล��มย�อย Focus Group: ปAญหา ผลกระทบั ประวิ�ติศาสู่ติร( ประเพณ#ท2องถิ่$น ประเมนบัทบัาทองคิ(กร

กระบัวินการท#$เราจัะท8า 2556 - 2557

• Phase 1 ถิ่อดบัทเร#ยนการเผชุญก�บัภ�ยพบั�ติประสู่บัการณ(ในสู่ถิ่านการณ(ปAจัจั�บั�นและติดติามไปข2างหน2าเพ+$อด�กระบัวินการเร#ยนร� 2 การปร�บัติ�วิ และผลกระทบัจัากภ�ยพบั�ติท#$เกดข,/นก�บัชุ�มชุน การศ,กษาวิจั�ยจัะม#ท�/งการทบัทวินวิรรณกรรม การศ,กษาประวิ�ติศาสู่ติร(ท2องถิ่$น การสู่�งเกติ การสู่�มภาษณ( และการใชุ2แบับัสู่8ารวิจั คิวิบัคิ��ไปก�บัการท8างานและการแลกเปล#$ยนเร#ยนร� 2ร �วิมก�บัองคิ(กรท#$ท8างานด2านภ�ยพบั�ติและชุ�มชุนท2องถิ่$น การพ�ฒนาและทดลองใชุ2ร�ปแบับั (model) การท8างานก�บัชุ�มชุน

• Phase 2 ศ,กษาติดติามคิวิามเปล#$ยนแปลงระยะยาวิติ�อเน+$อง

• Phase 2 พ�ฒนากลไกระด�บัท2องถิ่$นและข2อเสู่นอแนะเชุงนโยบัาย

พ+/นท#$ด8าเนนงานวิจั�ยด8าเนนการใน 8 พ+/นท#$ คิ+อ ภาคิเหน+อติอนล�าง (พษณ�โลก

นคิรสู่วิรรคิ( พจัติร ) ภาคิกลาง (ล��มน8/าเจั2าพระยา: อย�ธยา และล��มน8/าท�าจั#น: นคิรปฐม ) ภาคิใติ2 (พ+/นท#$น8/าท�วิมซ8/าซาก: สู่งขลา นคิรศร#ธรรมราชุ และพ+/นท#$เสู่#$ยงภ�ยสู่,นาม ภ�เก6ติ)

ระด�บัติ8าบัล/ล��มน8/า/จั�งหวิ�ด1 .ติ8าบัลบัางหลวิงโดด อ.บัางบัาล/ติ8าบัลห�วิเวิ#ยง อ.เสู่นา

และติ8าบัลท�าดนแดง อ.ผ�กไฮ่� ล��มน8/าน2อย (สู่าขาล��มเจั2าพระยา)

2.ติ8าบัลท�าพ�ด ติ.ไร�ขง ล��มน8/านคิรชุ�ยศร#3.ติ8าบัลโกรกพระ อ.ชุ�มแสู่ง จั.นคิรสู่วิรรคิ(4.เทศบัาลติ8าบัลบัางระก8า อ.บัางระก8า จั.พษณ�โลก5.ติ8าบัลวิ�งจัก อ.โพธ=ประท�บัชุ2าง จั.พจัติร6.ติ8าบัลนาทวิ# อ.นาทวิ#/ติ8าบัลปรก อ.สู่ะเดา จั.สู่งขลา7.ติ8าบัลท�าศาลา อ.ท�าศาลา นคิรศร#ธรรมราชุ8.ติ8าบัลกมลา อ.กระท�2 จั.ภ�เก6ติ