linux - helion · nad nowym systemem operacyjnym. ... linux w odró żnieniu od systemu windows nie...
TRANSCRIPT
Linux Ubuntu
O systemie
Linux to system operacyjny utworzony na bazie systemu operacyjnego Unix. Jest przykładem wolnego
i otwartego oprogramowania, którego kod źródłowy może być przez użytkowników dowolnie zmieniany
i rozpowszechniany.
Historia systemu Linux sięga roku 1991, kiedy to Linus Torvalds, fiński programista, poinformował o pracach
nad nowym systemem operacyjnym.
System ten znalazł szerokie zastosowanie w komputerach domowych i biurowych. Ponieważ jest bezpieczny,
korzystają z niego także instytucje rządowe, finansowe, banki i wojsko. Możesz bez żadnych opłat w każdej
chwili pobrać jego dowolną wersję z internetu, możesz go także rozpowszechniać, na co pozwala licencja GNU
GPL.
Powszechna Licencja Publiczna GNU (GNU General Public License) to jedna z odmian licencji wolnego
oprogramowania, której celem jest przekazanie użytkownikom czterech podstawowych wolności. Są to:
• wolność uruchamiania programu w dowolnym celu (wolność 0),
• wolność analizowania, jak program działa, i dostosowywania go do swoich potrzeb (wolność 1),
• wolność rozpowszechniania niezmodyfikowanej kopii programu (wolność 2),
• wolność udoskonalania programu i publicznego rozpowszechniania własnych ulepszeń, dzięki czemu
może z nich skorzystać cała społeczność (wolność 3).
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/GNU_General_Public_License
Linux to system operacyjny, który ma następujące cechy:
• cechuje go duże bezpieczeństwo,
• wraz z systemem instalowanych jest wiele programów,
• możliwa jest zmiana wyglądu,
• jest dostępny za darmo,
• wspiera ideę wolnego oprogramowania.
Nazwa systemu Linux pochodzi od imienia twórcy (Linus) i nazwy UNIX. Ciekawostką jest to, że Rada Języka
Polskiego zaleca pisownię Linux tylko w mianowniku, natomiast w pozostałych przypadkach pojawia się ks:
Linuksa, Linuksowi, Linuksa, o Linuksie.
Zaprezentowana w opracowaniu wersja to Linux Ubuntu 8.04. Skąd pochodzi ta nazwa? Otóż ubuntu to
afrykańska ideologia, którą w uproszczeniu można by scharakteryzować jako „człowieczeństwo wobec innych”
lub „wiara w powszechną więź, która łączy całą ludzkość”. Pierwsza edycja Ubuntu pojawiła się w roku 2004.
Od tego momentu projekt był doskonalony i modyfikowany, co zapoczątkowało cykliczne wydawanie nowych
wersji. Wypuszczane są one co 6 miesięcy, a co półtora roku pojawia się wersja, która ma zagwarantowane
dłuższe wsparcie techniczne. Wychwycone słabe strony czy ewentualne usterki danej wersji są w wyniku
dalszych prac poprawiane, co pozwala udoskonalić kolejne edycje.
System obsługuje ponad 100 języków, dlatego uznano go za międzynarodowy. Wszelkie działania związane
z systemem, takie jak udoskonalenia, modyfikacje, tłumaczenia, pisanie nowego oprogramowania, testowanie,
rozwiązywanie problemów, firmuje społeczność, jaką tworzą wszyscy, którzy współpracują nad projektem.
Społeczność tę obowiązuje Kodeks postępowania Ubuntu, który jednoznacznie określa zasady właściwego
zachowania podczas prac nad systemem.
W użyciu jest wiele odmian Ubuntu różniących się podstawowym zestawem oprogramowania. Wśród nich
warto wymienić: Po prostu Ubuntu, Edubuntu (wersja zawierająca wiele programów dla dzieci i młodzieży
oraz gier), Ubuntu Server Edition, Ubuntu Studio, Kubuntu oraz najmłodszą wersję — Xubuntu.
System po zainstalowaniu jest gotowy do pracy, gdyż zawiera niezbędne programy użytkowe, między innymi
pakiet biurowy OpenOffice.org, program graficzny Gimp czy przeglądarkę internetową Firefox. System jest
tak zaprogramowany, aby można było bezpośrednio z internetu pobrać także inne programy. Dużym atutem jest
wsparcie techniczne, które jest dostępne na forum Ubuntu.pl.
Uruchomienie Ubuntu
Ubuntu można uruchomić z płyty instalacyjnej. Po jej włożeniu do napędu i ponownym uruchomieniu
komputera będzie możliwe albo zainstalowanie, albo wczytanie systemu z płyty w celu poznania środowiska.
Pliki instalacyjne można też pobrać z internetu, pożyczyć lub nabyć z dowolnego źródła. W internecie, na
polskim forum Ubuntu można sprawdzić, gdzie można otrzymać płytę instalacyjną.
Pierwsze kroki
Po uruchomieniu systemu wygląd pulpitu podobny jest do zaprezentowanego na rysunku 1.
Rysunek 1. Pulpit systemu Linux Ubuntu
Zmianę wyglądu pulpitu umożliwia wybranie polecenia System/Preferencje/Wygląd (rysunek 2).
Rysunek 2. Dostosowywanie wyglądu pulpitu
W górnej części pulpitu widnieje pasek z nazwą aktualnie zalogowanego użytkownika, regulatorem głośności,
datą, godziną, opcją wyłączania systemu i odnośnikami do najważniejszych menu, takich jak Aplikacje
(Applications), Miejsca (Places) i System (System)(rysunek 3).
Rysunek 3. Górny pasek widoczny na pulpicie
W dolnej części pulpitu znajduje się drugi pasek, którego zawartość przedstawia rysunek 4.
Rysunek 4. Dolny pasek pulpitu
Widoczne na górnym pasku nazwy umożliwiają wybranie określonych poleceń. Rozwinięcie listy Applications
pozwala na wybór kolejnych opcji (rysunek 5).
Rysunek 5. Rozwinięta lista Applications
Znajdują się tu Akcesoria, a wśród nich między innymi Kalkulator, Słownik, Terminal (do wpisywania poleceń)
czy Edytor tekstu. Kolejna pozycja to Biuro z dostępnymi programami pakietu OpenOffice.org, w skład którego
wchodzą edytor tekstu (rysunek 6), arkusz kalkulacyjny, program do obsługi poczty i kalendarza Evolution oraz
program do tworzenia prezentacji.
Rysunek 6. Zaznaczona opcja Biuro z dostępnymi programami pakietu OpenOffice.org
Przycisk Wyświetl pulpit, po wciśnięciu którego następuje minimalizacja wszystkich otwartych okien na pulpicie
Widoczne na pasku uruchomione programy
Wirtualne pulpity Kosz
Wybór opcji Grafika umożliwia uruchomienie programu graficznego Gimp (rysunek 7).
Rysunek 7. Uruchomiony program graficzny Gimp
Kolejne dostępne opcje to Gry oraz Internet z przeglądarką WWW Firefox.
Użycie polecenia Dodaj/Usuń… w menu Applications umożliwia zainstalowanie programów (rysunek 8), z
których większość dostępna jest w języku polskim.
Rysunek 8. Okno dodawania i usuwania programów
Aby zainstalować dany program, można również posłużyć się charakterystycznym dla systemu wierszem
poleceń. W tym celu należy wybrać polecenie Applications/Akcesoria/Terminal (rysunek 9).
Rysunek 9. Polecenie Applications/Akcesoria/Terminal
Następnie w wierszu poleceń w miejscu widniejącego kursora (rysunek 10) należy wpisać apt-get install nazwa_
programu, na przykład:
• apt-get install acroread do instalacji programu Adobe Reader,
• apt-get install skype do instalacji komunikatora Skype,
• apt-get install –y mpg123 do instalacji odtwarzacza plików mp3.
Można również po wpisaniu jednego polecenia zainstalować kilka programów. Będzie to możliwe, jeśli w
wierszu poleceń wpiszemy nazwy kilku programów, oddzielając je spacją. Warto jednak wiedzieć, że polecenie
apt-get zadziała, jeśli w komputerze będzie skonfigurowane połączenie z internetem.
Rysunek 10. Okno Terminala
Kolejna widoczna na górnym pasku pulpitu opcja to Places(Miejsca) (rysunek 11), po rozwinięciu której można
korzystać z zaprezentowanych na rysunku poleceń.
Rysunek 11. Rozwinięta lista polecenia Places
Znajdują się tu odnośniki do różnych miejsc, na przykład wciśnięcie opcji Komputer umożliwia wyświetlenie
partycji, nośników danych czy przejrzenie zasobów systemu (rysunek 12). Opcja Wyszukaj pliki... służy do
wyszukiwania zapisanych plików.
Rysunek 12. Widoczne w oknie zasoby systemu
Linux w odróżnieniu od systemu Windows nie posiada dysków nazwanych literami „C”, „D”, „E”. Dyski w nim
nazywane są kolejno: hda, hdb, hdc itd. Dysk, na którym zainstalowany jest Linux, oznaczony jest znakiem „/”
(slash). To on jest katalogiem (folderem) głównym. Po wybraniu polecenia Places/Komputer i dwukrotnym
kliknięciu nazwy Filesystem (Pliki systemowe) zostaną wyświetlone wszystkie elementy systemu zapisane na
dysku twardym komputera (rysunek 13).
Rysunek 13. Zawartość głównego folderu systemowego
Kolejna widoczna na górnym pasku pulpitu opcja to System. Umożliwia ona korzystanie z różnych narzędzi
służących do administrowania systemem. Uruchomienie polecenia System/Quit… (System/Koniec pracy)
(rysunek 14) spowoduje wyświetlenie okna, w którym między innymi można zrestartować komputer lub
zakończyć pracę z systemem (rysunek 15).
Rysunek 15. Rozwinięta lista poleceń opcji System
Rysunek 15. Przycisk umożliwiający zakończenie pracy z systemem
Tryb tekstowy, czyli praca w wierszu polece ń
Rozpoczynając pracę w systemie Linux, widzimy pulpit, dzięki któremu możemy wykonać określone czynności.
Tego typu środowisko graficzne, które jest wciąż udoskonalane, ułatwia pracę w systemie, zwłaszcza
początkującym użytkownikom. Istnieje możliwość pobrania z internetu nowych ikon, ekranów uruchamiania,
wyglądu okien i wielu innych dodatków. Jednak znajomość środowiska graficznego to za mało, aby mówić
o znajomości systemu Linux. U jego podstaw tkwi obsługa wiersza poleceń, dzięki któremu po wpisaniu
odpowiednich komend są wykonywane określone operacje.
Wróćmy na chwilę do rysunku 10 pokazującego okno uruchomionego terminala
(Applications/Akcesoria/Terminal). Widoczny jest w nim pierwszy wpis: jola@jola-desktop:~$, w którym
można wyróżnić następujące elementy:
• jola — nazwa użytkownika (login),
• jola-desktop — nazwa komputera,
• $ — znak, który oznacza zwykłego użytkownika (znak # oznacza roota, czyli
administratora).
Na końcu tego wiersza miga kursor, oczekując na wpisanie poleceń.
Podstawowe polecenia
Aby otworzyć plik znajdujący się na twardym dysku komputera, należy po wpisie początkowym jola@jola-
desktop:~$ dodać nazwę pliku. Inne popularne polecenia to:
• mkdir nazwa_katalogu — tworzy katalog,
• rmdir nazwa_katalogu — usuwa katalog,
• rmdir nazwa_pliku — usuwa plik,
• rm* — usuwa wszystkie pliki z danego katalogu,
• rm — usuwa pliki,
• ls — wyświetla pliki w podanym katalogu,
• ls -a — pokazuje ukryte pliki,
• ls -l — wyświetla zawartość katalogu z informacjami (pierwsze trzy znaki to prawa właściciela, kolejne
trzy to prawa grupy, następne trzy to prawa innych użytkowników)
• pwd — pokazuje, w jakim jesteś katalogu,
• date — wyświetla bieżącą datę,
• w — pokazuje, kto jest zalogowany do systemu,
• cal — wyświetla kalendarz z zaznaczoną aktualną datą,
• sudo reboot — ponowne uruchomienie komputera,
• sudo halt — zamykanie systemu.
Bezpiecze ństwo w Linuksie
Wielu zwolenników Linuksa podkreśla, że główną jego zaletą jest bezpieczeństwo. Już podczas instalacji
systemu użytkownik proszony jest o podanie swojej nazwy i hasła oraz o potwierdzenie hasła. System domaga
się podania hasła również przed wykonaniem określonych operacji. Większość operacji jest wykonywana
z ograniczonymi prawami (na ten temat więcej w dalszej części tekstu), jednak w przypadku niektórych
niezbędna jest zgoda administratora, tzw. roota, i podanie hasła. Hasło powinno zawierać kombinację małych
i wielkich liter, cyfr lub innych znaków. Hasła w systemie zapisywane są w pliku /etc/shadow.
Root, czyli administrator
Edytowanie określonych plików zarezerwowane jest tylko dla administratora. Aby nabyć jego prawa, należy
skorzystać z polecenia sudo. Dodanie sudo przed poleceniem spowoduje uruchomienie danego pliku
i zarządzanie nim z prawami administratora.
Administrator, nazywany także superużytkownikiem, ma szczególne prawa dostępu do wszystkich plików,
folderów oraz do zarządzania całym systemem. Zawsze przed wykonaniem polecenia z prawami administratora
system prosi o podanie hasła. Należy jednak pamiętać, że nieumiejętne administrowanie systemem może
spowodować nieodwracalne skutki, włącznie z uniemożliwieniem pracy w systemie.
Prawa u żytkowników
Przyznawanie praw użytkownikom jest charakterystyczną cechą systemu Linux. Chodzi o określenie, kto może
otworzyć, kto zapisać, a kto uruchomić plik lub folder.
Określanie praw umożliwiają litery oraz myślnik:
• r (ang. read) — prawo do odczytu,
• w (ang. write) — prawo do zapisu,
• x (ang. execute) — prawo do uruchomienia
• myślnik „ –” — pozbawienie praw.
Inne prawa ma root, inne użytkownik, a inne można przypisać grupie. Przypisując prawa, podajemy kolejno:
prawa dla właściciela (wszystkie trzy), prawa dla grupy (również wszystkie trzy), prawa dla innych
użytkowników (również wszystkie trzy). Na przykład zapis: rwx------ oznacza, że właściciel ma wszystkie
prawa, grupa nie ma żadnych praw, podobnie jak użytkownik.
Prawa można przypisywać również za pomocą cyfr od 1 do 7. Oznaczają one odpowiednio:
• 1 — tylko uruchomienie,
• 2 — tylko zapis,
• 3 — zapis i uruchomienie,
• 4 — odczyt,
• 5 — odczyt i uruchomienie,
• 6 — odczyt i zapis,
• 7 — odczyt, zapis i uruchomienie.
Prawa dostępu zaprezentowano na poniższym schemacie.
r odczyt 4
w zapis 2
x uruchom 1
Wpisanie parametru umask i wartości spowoduje, że od tej pory każdy utworzony plik będzie miał takie prawa.
Na przykład zapis umask 724 oznacza, że właściciel ma pełne prawa do odczytu, zapisu i uruchamiania, grupa
ma przypisane prawo do zapisu, a reszta użytkowników prawa do odczytu.
Oto kilka innych poleceń:
• chown inny_właściciel nazwa_pliku — przypisuje prawa do pliku innemu właścicielowi,
• who — wyświetla informacje o wszystkich użytkownikach zalogowanych do systemu,
• passwd — ustawia nowe hasło dla użytkownika,
• whoami — wyświetla nazwę użytkownika, który obecnie pracuje.
Pomoc systemu
Podczas pracy można skorzystać z Pomocy Ubuntu, wciskając znajdujący się w górnej części pulpitu przycisk ze
znakiem zapytania. W oknie, które się wyświetli, można poszukać rozwiązania problemu (rysunek 16).
6 7
3 5
Rysunek 16. Okno Centrum pomocy Ubuntu