lich su tu tuong va triet hoc tanh khong - tt thich tam thien

8/3/2019 Lich Su Tu Tuong Va Triet Hoc Tanh Khong - TT Thich Tam Thien

1/120

LCH S T TNGV TRIT HC TNH KHNG

TT.Thch Tm ThinNh Xut Bn TP. H ch Minh 1999

---o0o---Ngun

http://thuvienhoasen.orgChuyn sang ebook 28-7-2009

Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc LcLi DnChng I - Tng LunChng II - Th Gii Quan Pht Gio

I.- Thi Nguyn Thy

II.- Thi K B PhiChng III - S Ra i Ca Tnh Khng Lun

I.- Bi Cnh Nhn ThcII.- Bi Cnh Lch s T TngIII.- S Thnh Hnh Nhn Th Lun" (43)IV.- S Hnh Thnh Tnh Khng Lun

Chng IV - Hc Thuyt Phn K V H Thng Phn GioI.- Hc Thuyt Phn K V Lch S T TngII.- H Thng Phn Gio Pht Hc Trung Hoa

Chng V - Trit Hc Tnh Khng Nh c Tot Yu Trong Tam LunI.- Lch S Truyn Tha

II.- C S L Lun- Ph Bnh Ca Tam LunIII.- Nguyn L Trung o (mdhyama-pratipda)Chng VI - i Cng Trit Hc Trung Qun

I.- Gii Thiu V Tc Phm V Tc GiII.- Lun Trit Hc C Bn Trong Trung Qun Lun

Chng VII - Bn dch Vit ng Trung LunTrung Lun Quyn Th Nht

Chng I : Qun St V Nhn Duyn


2/120

Chng II :Qun St V S Vn Hnh(gm 25 bi tng)Chng III : Qun St V Su Tnh Thc(gm 8 bi tng)Chng IV : Qun St V Nm Un

(gm 9 bi tng)Chng V : Qun St V Su i(gm 8 bi tng)Chng VI : Qun St V S Nhim V Ngi Nhim(gm 10 bi tng)

Trung Lun Quyn Th HaiChng VII : Qun St V Ba Tng(gm 35 bi tng)Chng VIII : Qun St V Tc nghip V tc Gi(gm 12 bi tng)Chng IX : Qun St V ci Ngun(gm 12 bi tng)Chng X :Qun St V La V Ci

(gm 16 bi tng)Chng XI : Qun St V Bin T(gm 8 bi tng)Chng XII :Qun St v Kh au(gm 10 bi tng)Chng XIII : Qun St v cc Hnh(gm 9 bi tng)Chng XIV : Qun St V s Ha Hp(gm 8 bi tng)

Trung Lun Quyn Th Ba

Chng XV : Qun St v H V(gm 11 bi tng)Chng XVI : Qun St V s Tri Buc V Gii Thot(gm 10 bi tng)Chng XVII : Qun st v Nghip(gm 33 bi tng)Chng XVIII : Qun St V Ng V Php(gm 12 bi tng)Chng XIX : Qun St V Thi Gian(gm 6 bi tng)Chng XX : Qun St V Nhn Qu(gm 24 bi tng)Chng XXI : Qun St S sinh Thnh V Hoi Dit(gm 20 bi tng)

Trung Lun Quyn Th IVChng XXII : Qun St V Nh Lai(gm 16 bi tng)Chng XXIII : Qun St v s in o(gm 24 bi tng)


3/120

Chng XXIV : Qun St V T (gm 40 bi tng)Chng XXV : Qun St v Nit bn(gm 24 bi tng)Chng XXVI :Qun St V 12 Nhn Duyn

(gm 9 bi tng)Chng XXVII : Qun St V T Kin(gm 31 bi tng)Chng VIII : Ch Gii Cc Thut Ng Trong Trung Lun

---o0o---

Li Dn

C th ni rng "Tnh Khng lun" l mt h thng trit hc c th caPht gio trong thi k pht trin. S xut hin ca n nh l mt du ngocv i, m ra trang s-t tng mi cho cc h thng trit hc Pht gio itha, m khc do u chnh l h thng kinh tng Bt Nh ; ri sau ,Long Th, qua trit hc Trung Qun, dt nn chng "khi hon" chotin trnh lch s t tng v trit hc Tnh Khng. y chnh l mt bcchuyn y (Parvrtti) k v v ht sc to bo trong lch s t tng Pht gion , k t th k th II. TL sau Pht dit mi cho n th k th VII,khi Nguyt Xng (Candrakrti) hon thnh h thng trit hc Trung Qun.

S ra i ca Tnh Khng lun nh mi hc thuyt ng thi quatin "Nht thit php khng" (Sarvadharma Snyat) ca n, mt th tin c mang tn l Ph nh bin chng, Ph nh lin hi, Ph nh ci

ph nh ; v cui cng, l ph nh lun c s hin hu ca chnh n.

i din vi Tnh Khng lun, c gi hoc l b cun ht vo th gii cah v khng tn, ni m mi mi hin hu u l khng, tt c u lkhng, ci khng bao trm ln tt c t th gii nim cho n th gii hinthc, nh mt min vnh tch c liu ; hoc l s mt phen th nhp vodng tri chy ca thc ti, mt th thc ti bt kh thuyt bi ngn ng,

ang n n trng by gia lng hin hu - y l "thc ti-Tnh Khng".

Nhng tri li, ci k v ca Tnh Khng lun khng phi l ng lc ya n mt s dit tn hay ph quyt sch trn, m l kh tnh nng ng,v bin v nhim mu ca n. Ni theo ngn ng ca Long Th : "Tt cu hp l v hp l vi Tnh Khng, tt c khng hp l v khng hp lvi Tnh Khng". Ci "hp l" y chnh l l do hin hu (raison d'tre)


4/120


5/120


6/120

hc Pht gio ngy nay, khng th ch thun ty da vo lch s pht trinca Pht gio, m phi i theo tin trnh t tng. Thng qua tin trnh ttng ny, chng ta c th tm hiu trit hc Pht gio mt cch chnh xcv d dng (5). y l l do ti sao cc nh Pht hc chuyn mn khi nhgi, nhn nh v t tng trit hc Pht gio thng dng n "nguyn tc"

phn k (6), nh l mt phng php phn tch v bnh phm v trit hc sPht gio. c bit l i vi Pht gio Trung Hoa, bn cnh "nguyn tc"Phn k, lch s cn c mt h thng phn k gio ngha c gi bngdanh t "Phn gio". V h thng Phn gio ca Pht t Trung Hoa c thc xem l mt sng to ln trong vic gii minh cc h thng trit hcPht gio. N c bt u t thi Tng (thi i Nam Bc triu, 317-589) ;thng qua vic nghin cu kinh Nit Bn m ngi o Sinh xut hcthuyt "n ng thnh Pht", ngi Tu Qun xut hc thuyt "n tim

bt nh". V hc thuyt ca Tu Qun (7) c xem l mt trong nhng

hc thuyt u tin trong vic khai sng h thng phn gio, v ng trthnh ngi tin phong trong cc h thng phn gio ca Pht hc TrungHoa. S kin ny nh hng ln lao n cc tng - phn gio sau ny (8).

y, khi nghin cu v lch s t tng - trit hc Tnh Khng, hn nhinchng ta phi da vo cc hc thuyt phn k minh nh tin trnh ca n.Song, trong t thn ca cc hc thuyt phn k li c nhng im tngng, d bit. V th, trn nguyn tc, mt phn no phi da vo tintrnh lch s, m y, khi ngun t n , hay ni ng hn l t Phtgio thi Nguyn thy. y l im nht qun v lun lun c nh gicao bi cc nh Pht hc chuyn mn. V l, kinh tng Pht gio Nguynthy thng c xem l ci ngun ca t tng trit hc Pht gio, d btk lc no v u. chnh l nhng b kinh c kit tp t k c cacc v thnh A La Hn. V, nhng g c ghi li y l nhng li dy rrng, chn xc, minh bch t li dy ca Pht cho tng i tng khc nhauv trong tng thi im khc nhau. Nhng gio l nh T diu , Btchnh o, Tam php n, Duyn khi - V ng v.v..., n va l nn tng liva l nh cao ca t tng trit hc Pht gio. V cng chnh nhng giol ny c xem l khun vng thc ngc cho vic gii kin tt c quan

im Pht hc trong mi quan h mt thit vi cc lnh vc vn ha v vnminh Pht gio. T , c th kt lun rng, tng th Nikya chnh l cingun ca lch s t tng trit hc Pht gio. Cho n tt c kin gii trithc v sau u c nh hng su m n ci ngun ny.

Cng vy, t tng trit hcTnh Khng, theo quan im ca cc nh itha (Mahayanists) nh trong truyn thng, cho rng n c khai sinh t


7/120

vn h Bt Nh, mt h thng kinh tng i tha pht sinh t i chng b(Mahsamghik), ln u tin xut hin ti min Nam n, trung tm truyn

b t tng ca Pht gio Pht trin (Mahayana Buddhism). Nhng thccht, dng trit hc ny vn c thai nghn t trong kinh tng Nikya(9) trn nn mng c bn ca nhng gio l Duyn khi, V ng, Vthng... Trong sut thi gian, t khi nguyn cho n khi tr thnh mt ht tng trit hc c th, mi lun thuyt u phi tri qua nhiu giai on,nh khi nguyn, h thng ha, c lp ha v.v... iu ny c nhn thyr rng qua cc mc lch s phn k ; tng t nh th i vi lch s ttng trit hc Tnh Khng. N c pht khi t nhng li dy mcmc, c th ca Pht. n sau khi Pht dit , n tip tc c va snglc, va pht trin qua cc giai on ca Pht gio Nguyn thy, Pht gioB phi v nh cao l Pht gio Mahayana. V tng th u tin c hnhthnh ca Pht gio Mahayana chnh l h thng kinh tng Bt Nh ; v t

tng trung tm ca n l Tnh Khng (Sunyta).

Nhng ti sao Tnh Khng li xut hin nh mt tro lu t tng mi mv to bo, ph nhn mi quan im trit hc a nguyn-thc ti-lun,vn c xem l i u vi n ? iu ny, mt cch no , c giithch r qua ni dung ca lch s phn k m phn sau chng ta s bn n.

Nu cn c trn bnh din lch s, t tng Pht gio Mahayana c xuthin mt cch tim tin t Pht gio B phi, cho n thi i ca vuaAsoka (10) v k l vua Kaniska, th t tng i tha - Bt Nh bc

u hnh thnh (11). V t , hng lot kinh in thuc i tha gio xuthin, nh kinh Hoa Nghim (Avatamsaka), kinh Duy Ma, kinh Th Lng

Nghim Tam Mui, kinh Php Hoa, v cc kinh thuc phn gio Tnh .V, trong mi b kinh u hm cha mt ni dung c lp ; tuy nhin, vmt gio ngha, cc b kinh ch b sung cho nhau v hon ton khng hchng tri, mc du c kh nhiu hc thuyt khc bit. Song, nh ningay t u, s khc bit v bao dung ch l tnh cch a din ca php(xut hin nh "php nh nh th") (12) m thi. Chng hn, hc thuyt trungtm ca Bt Nh l "vng tm duyn khi" ; ca Hoa Nghim l "chn tm

duyn khi" ; Duy Ma l "bt nh" ; Php Hoa l "khai th ng nhp" v"Tam tha ng nht" v.v...

Tuy nhin, i vi Php Hoa, Hoa Nghim, Duy Ma, Lng Nghim v.v...,th s truyn b ca n c thch ng ha vo i sng trit l thi i mtcch n ha ; y, tuyt nhin khng c bt k mt s phn ng no. Trili, i vi Bt Nh, s xut hin ca n nh l mt h t tng mi l, ph


8/120

dm mi nh kin, hc thuyt c in, mi lun thuyt thi danh trongtruyn thng ; ta h nh ngn sng thn t i dng mnh mng, bng

pht chc hin hu, xa nha mi c gp ghnh c xy dng tnghn nm trn bi ct trng bao la. Tnh Khng ca Bt Nh ging xungthi i nh mt th sm st trong m ti c liu, lm cho tt c hin huca mun ngn d bit a th trong thinh khng cht ha hin ri li chmvo tm ti. Mi vt nh n ri i, nh sinh ri dit, nh c ri khng. Chtrong mt tch tc, mi s th ca trn gian u ha thnh mng m, h o,v mi nguyn l bng tr thnh phi l. l mt th phi l c btngun t dng sng thc ti, mt th thc ti m Tam on lun (Syllogism)ca Aristotle (13) b b gy ngay trong thnh ng "Khng ai c th t chnhai ln trn cng mt dng nc " (14) ca Hraclite. l thc ti tonchn, mt thc ti bt kh thuyt bi ngn ng, vt ln trn mi nh kinhoc thng hng, hoc l on dit. Bi l, i din vi Tnh Khng c

ngha l i din trc mt s thch thc v i, m con ngi ch c thhoc l bung b mi c ca t ng th nhp thc ti Tnh Khng,hoc l nghn nm phiu bng trong th gii ca h v khng tn. TnhKhng l nh th ! Bao lu con ngi cn c gng bm vu ly mt s thno, mt nim v mt s th no, cho n ngay c ci nim v th gii nim, th khi y vn chm m trong tuyt vng kh au.

Do , c th ni rng, lch s ca t tng trit hc Tnh Khng ra i lmt s chuyn y (srayaparvrtti) k v nht trong lch s - t tng trithc Pht gio. Ting ni u tin ca n l "Nht thit php khng" (15),nhm ph nhn mt cch trn vn th gii quan a nguyn-thc ti ; mtrc , mt thi ng tr trn dng sng trit hc c i n thi bygi. Ri sau , chnh n l cht xc tc hng lot h thng t tng hui tha xut hin. V th, khi nghin cu v lch s t tng trit hc TnhKhng, hn phi bt u t th gii quan Pht gio thi Nguyn thy.

---o0o---

Chng II - Th Gii Quan Pht Gio

Nhng g c trnh by y d nhin l y c trn c s ca phng phpnhn thc lun, m nhn thc lun th tt yu khng phi l bn th lun. Vth, trn bnh din no , n lun mang tnh cch gii hn m c khi cgi s thy rng bi cnh ca trit hc c kh nhiu mu thun, c bit ltrong s phn ha ca thi k Pht gio B phi, v trong cc hc thuyt

phn k.


9/120

I.- Thi Nguyn Thy

Nh cp (16), Pht gio thi Nguyn thy c tnh t thi c Phtcn ti th cho n sau Pht dit khong 100 nm. Nh th, trong thi kny, gio hun ca Pht nh c kt tp, lun lun l nhng chng lti thng trong mi s gii minh v trit hc (17), c bit l v th giiquan, v tr quan v nhn sinh quan. Mc du c gi l nh th, song, thgii quan, nhn sinh quan v v tr quan, c ba ch l mt. V l, th gii vv tr, nu thiu bng nhn sinh, th ng nhin th gii v v tr skhng c bit n. Ngc li, nu thiu vng th gii v v tr, th lmsao xut hin nhn sinh. Trn c s ca nguyn l Duyn khi(Paticcasamppda), th gii nhn sinh v v tr s cng sinh khi v cnghoi dit, m ni theo ngn ng ca Hoa Nghim l "tng tc", "tngnhp". Do , y nu t ra bt k mt s phn ly no th u ri vo li

lm. Tnh cht duyn khi , c th c nhn nhn mt cch c th, nhcon ngi c sinh ra nh c th gii v tr, v cng chnh con ngi l kduy nht bit nhn thc v s hin hu ca th gii v tr. Nu khng ccon ngi (biu hin vi tnh cch l nhn sinh quan), th s hin hu cath gii quan v v tr quan (biu hin vi tnh cch l i tng) ca n s

b v hiu ha, ngha l ni theo trc ngha - c cng nh khng. iu nyc xc nh c th trong tng th Nikya (18).

Kinh bo rng, sau khi thnh o, Pht n vn Nai (Migadaya) gnthnh Brnas tm nm ngi bn c (19). , sau khi gp h, Ngi

thuyt ging v gio l T diu , v sau Ngi ging tip v o l vthng v ng (20). K t ln chuyn php lun u tin ny, trong sut 44nm truyn b chnh php (thng ni l 45 nm thuyt php), Ngi tiptc trin khai v h thng ha gio l c th ny, nht l T diu , 12nhn duyn, Tam php n. y l nhng ch cn bn m c Pht thinqun ci b . V cng t y, Ngi chng c o qu v thng. Cth ni rng cc gio l v Bn chn , Ba php n v 12 nhn duyn lnhng g c bn nht gii minh v th gii quan Pht gio, v cng lth gii quan Pht gio thi Nguyn thy.

S th l nh vy. Bi cnh ca lch s tn gio v trit hc n vo thi ci l mt tng th ca mun ngn khc bit, m theo kinh s, lc , tcthi c Pht, c hn 62 gio thuyt hin hnh. Cc gio thuyt phnln u nh hng t truyn thng ca n gio (Hinduism), cng gi lB La Mn gio (Brahmanism), m ni bt nht l vn hc Veda. Mt thvn hc lun by t s thnh knh, m say v m mng (21) ca tm hn


10/120

dn tc Arya trc s huyn b ca v tr. Do , vn hc Veda, t thn nvn c xem nh l mt khng th mu nhim ca tn gio. Nhng yutnh ca n - nh c trnh by trong Veda - qu l mt m bn c kttinh t cuc sng trn y sinh lc ca th tc, m theo nh gi ca cc nhnghin cu, l mt ngun sinh lc c kt v pha ln gia thn cm vnhc cm (22). Bi thi tng vit v Usa, n thn Rng ng, nng l em gica m, v tnh nhn ca thn Mt tri... (23), ni ln iu (24).

Do nh hng rng ln v su m ca vn hc Veda, c th l nhng thitng (Rig Veda), nhng ca vnh (Sama Veda), nhng nghi thc t t (YajurVeda) v nhng thn ngn (Atharva Veda) (25) m cc dng trit hc v sautrong nhng thi i k cn, c bit l thi c Pht, ny sinh nhiu hcthuyt, hoc l chnh thng, hoc l phi chnh thng (26). V tt nhin, thgii quan trong truyn thng ca n - c i l nhng g c mc khi

(theo nh quan nim c xa) trong ton b thnh in Veda. l mt thgii quan k b, nhim mu, va nht th (quan nim v Brahman) v va athn (quan nim v Deva) ; va thing ling, va trn tc ; va minh trit liva "bt kh tri" (27). V phi chng, chnh v bi cnh t tng trit hc - mt bi cnh t tng m con ngi phi v ch c th phc tng v chong quyn nng v hn n hin u trong ci h khng v bin ng tr -m mt th gii quan mi, v cha tng c trong h thng t tng trit hcc truyn xut hin..., l th gii quan Pht gio ?

Vy, nhng "ci nhn c bn" ca th gii quan Pht gio v s khc bit

ca n i vi "th gii quan Veda" nh th no ?

Nh cp, th gii quan Pht gio (thi Nguyn thy) l nhng g cc Pht ni r trong gio thuyt v 4 thnh v 12 nhn duyn (28). Vmt trit l, 4 thnh v 12 nhn duyn lun lun quan h bin chng vinhau. V nu ni mt cch c th, 12 nhn duyn chnh l Tp (Samudaya-riyasacca) v h qu tt yu ca Tp l Kh (Dukkha-riyasacca). Bn thnh v 12 nhn duyn c v nh du chn voi (29),n bao trm v dung cha tt c du chn ca mun loi sinh th. Do , cc

gio l ny bao hm c tri thc lun, o c lun, bn th lun v.v..., nuc trin khai.

y ch bn v th gii quan trong quan im ca Pht gio. Trc ht,chng ta thy rng trong ni dung ca 12 nhn duyn, cc chi phn danh -sc (nma-rpa), su x (chabbithna) v xc (phassa) chnh l im ni kt,nng ta ln nhau to nn dng vn hnh bt tuyt ca con ngi v v


11/120

tr hay th gii thc ti khch quan, m thut ng gi l cc un (skandha),x (ayatana) v gii (dhtu). Un l t hp ca cc thnh t, bao gm 5 un, l sc (vt l), th, tng, hnh v thc (tm l). X l cc im ta, nichn ; qua , tri gic hnh thnh, bao gm 6 ni x (mt, tai, mi, li,thn v thc) cng vi 6 ngoi x (sc, thanh, hng, v, xc, php), cngi l 6 trn. Gii l ci sng, l sinh a ca chng sinh, bao gm : ci Dc,ci Sc v V sc. y, trong phm vi nhn sinh, ch ni n ci Dc, tcth gii hin hnh m con ngi ang sinh sng ; bao gm 6 cn, 6 trn, 6thc, cng chung thnh 18 gii. Nh th, th gii quan, nhn sinh quan vv tr quan Pht gio c hnh thnh ngay trn c s Duyn khi (xc -giao tip, tip xc, kt hp...) ca 18 gii, vi s iu ng ca c danh (tml) v sc (vt l). V do , nhng g c xy dng trn/trong c s nyu phi chu s chi phi ca kh, v thng, v ng. y, cc quan nimv thn linh, Thng , thn b, huyn hc v.v... u c gc sang mt

bn. V tt nhin, mi gii kin no v th gii quan, nu khng da trn cs ny, u khng phi l Pht gio, cho du c mnh danh l Pht gio.

Nh th, t y chng ta c th so snh s khc bit gia th gii quan Vedav th gii quan Pht gio qua mt bng i chiu nh sau :

Bng 1

Th Gii Quan V Th Gii Quan Pht Gio1- Thi Gian Lch s

- C i- Rig-Veda (t1500-1000 tr.TL)- Brhmana (t1000-800 tr.TL)- Upanishad (t800-600 tr.TL)

- Thi Pht gio Nguyn thyT thi c Pht (563-463 tr. TL) n saukhi Ngi dit khong 100 nm (t 563-363 tr.TL)

2-Quan Nim- Nht th

(Brahman)- a thn (Deva) (I)

-Duyn khi ca 4 thnh v 12 nhnduyn

3- Th Gii-Thin gii (Div)-Khng gii (Antariksa)-a gii (Prthivi)

-Dc gii (Kmadhtu)-Sc gii (Rpadhtu)-V sc gii (Arpadhtu)


12/120

4- Kinh in- Veda (4 b)- Rig - V.- Sama - V.

- Yajur - V.- Atharva - V.

-Nikya (4 b)-Dhiga-N.-Majjhima-N.

-Anguttara-N.-Samyutta-N.

(I) Thn Thin Gii (Dyans) khi nguyn t thi "n u cng tr", nn cngng cn vi Zeus ca Hy Lp, Jupiter ca La M. Dyu c ngha l Phtquang (nh sng), do nh m to nn tn thn. V c quan h vi a mu,nn c gi l Thin ph, biu tng l con b c (Mu ngu).

Bn cnh cn c cc thn: Varuna (thn T php), Mitra (n hu), Usa(n thn Bnh minh), Srya (n thn Mt tri)...

Thn Khng gii: Indra (thn Bo h), thn Rudra (sau bin thnhShiva), Maruts (thn Gi), Parjanaya (thn My). Thn a gii: Agbi (thn la), Sarasvati (thn a gii), Soma (thn

Ru)... Thn Ma: Asura (thn ti cao ca Bi Ha gio), Rakshara (qu La

st), Gandhavana, c ch ni ng thng sng vI thin n Apsara(xem Tn gio t gio..., Thch Thnh Nghim).

Ba v thn ln ca n Gio: Brahma (Phm Thin) - thn sng to v tr. Vishnou (Na La Din) - thn bo h v tr. Shiva (i T Ti) - thn ph hoi v tr.

Bng i chiu trn y hn l da trn c s ca lch i m khng phi lng i. Do , s khng c bt k mt tng quan no c th c xemxt trn bnh din so snh. Tuy nhin, lm nh th vi mc ch ca tc gil trnh by c th v cuc chuyn y v i nht ca Pht gio trong lch stn gio v trit hc ng phng, m c th l n vo thi k c i.T , c th i n kt lun rng, th gii quan Pht gio thi Nguyn thy

l mt th gii quan rng m v bao qut, c t trn c s ca mi linh c bn nht gia con ngi vi th gii thc ti khch quan ; v t ,th gii nhn sinh v tr vn hu c gii kin trn c hai chiu tng iv tuyt i, m y, bao gi con ngi cng ng vai tr trung tm.

Ngha l, hin hu lun lun cng xut hin vi tnh cch l thc ti bnnguyn (en-soi) v thc ti gi lp (pour-soi). V thn linh nu mun hinhu th phi hin hu nh th ; ngha l phi thng qua s vn hnh giao kt


13/120

gia c cu ca tm thc v ca thc ti, mt th thc ti trng trng duynkhi, ang v vn mi mit tri chy, nh s tri chy t ngn xa cho ntn ngn sau ca mt dng sng. l mt th gii mi m v l thng.

N chuyn sinh th gii v con ngi t hu tn i vo v tn, t hu bini vo v bin. Trn con ng chuyn sinh , mi ranh gii cch bit giath gii ph vn mng m khng c tm thy, mi gii tuyn ca qu kh,hin ti v v lai u b xa nha, mi chn l cng c, bng pht chc, cri li khng. Mi s th trn trn gian ny u l khng bin gii (sansfrontires). N c c Pht ni l :

"Khi A hin hu, th B hin huKhi A khng hin hu, th B khng hin hu ;Khi A sinh khi, th B sinh khiKhi A on dit, th B on dit" (30)

---o0o---

II.- Thi K B Phi

Cn c vo lch s kit tp, khi nguyn ca s phn ha cc b phi cdin ra vo ln kit tp th II, khong sau Pht dit 100 nm (tc khongnm 383 tr.TL ?) (31). l s phn ha gio on Pht gio thnh hai b -Thng ta b v i chng b. V do s bt ng ring l ca cc thnhvin trong hai b ny m tip tc phn ha thnh cc hc phi. Tuy nhin, v

mt trit l, s phn ha v i n i lp trong gio l ca cc b phi hnl phi din ra sau mt thi gian di, tip theo s phn ha gio on.

Lun i T B Sa ghi li s kin ny, i khi nh sau : "i Thin(Mahadeva), con ca mt thuyn trng nc Mathura, vng Trung n,n tui trng thnh, xut gia hc o, tnh tnh thng minh, c qu A LaHn, v c mi ngi tn knh. Th ri mt hm lm l b tt ti cha KVin (Kukkhutarama), i trc i chng, i Thin bo rng : "Khi Phtcn ti th, ch Thin v loi ngi ni php, phi c Pht n chng mic gi l kinh. Nay trong i chng, Pht dit , nu c ngi thng

minh, c ti thuyt php, cng c th trc tc "kinh in". Ni xong, Ngic mt bi k gm c 5 vic" (32).

Nghe ni nh th, mi ngi u kinh ngc, t vn c a ra tranhlun. Trc tnh hnh , vua Asoka cho s gi n gii ha nhng khngc. By gi, i chng phn ln theo ngi i Thin, phn nh theo cc vtrng lo. T , c gi l i chng b v Thng ta b. Thng ta


14/120

b trn gi vng Kasmir - Bc n, i chng b chuyn v Nam n. y lhai trung tm ca Pht gio B phi.

V tn thuyt ca i Thin, c D B Tn Lun lun (33) gii thch nhsau :

K tng :

D s d v triDo d tha linh nhpo nhn thanh c khiTh danh chn Pht gio

(Ch Hn 4 dng)

1- D s d : V A La Hn, du on dit phin no lu hoc, nhng sinhthn vn cn, do vn sinh l cha th dt, nh khi ng b xut tinh.

2- V tri : V A La Hn, du on tr v minh, nhng khng c ngha lbit ht tt c, nh i vi nhng s vic th tc.

3- Do d: V A La Hn, du on tr nghi hoc, nhng vn do d vicc s vic th tc, hp l hay phi l v.v...

4- Tha linh nhp : V A La Hn, cn c s n chng ca Pht hay minh smi bit l mnh chng ng hay cha.

5- o nhn thanh c khi : o do nng vo m thanh nn sinh khi.

y l nm vic (ng s) m i Thin cho l ph hp vi Pht l. Mcch ca n l ch ra s khim khuyt ca qu v A La Hn (ca Tiu thagio) ; v t m ny sinh (34) t tng i tha v sau.

A/- S Phn Ha Cc B Phi Pht Gio

Theo lch s Pht gio Nam truyn, t sau Pht dit khong 100-200 nmth cc chi phi ca i chng b xut hin ; t 200-300 nm th cc chi phica Thng ta b xut hin (35). Xem biu di y.

i Chng B


15/120

Ln I

1. i chng b (Mahasamghik)2. Nht thit b (Ekavyavaharik)3. Thuyt xut th b (Lokottaravavdin)4. K dn b (Kaukkutik)

Ln II 5. a vn b (Bhusrutiy)Ln III 6. Thuyt gi b (Prajrptivadin)

Ln IV7. Ch a sn b (Caityasail)8. Ty sn tr b (Aparasail)9. Bc sn tr b (Uttarasail)

Thng Ta B

Ln I

1. Thng ta b (Sthvir, sau l Tuyt sn b(Haima-vt)2. Thuyt nht thit hu b (Saivstivd), cn

gi l Thuyt nhn b (Hetuvd)Ln II 3. c t b (Vtsiputriy)

Ln III

4. Php thng b (Dharmottariy)5. Hin tr b (Bhadrayniy)6. Chnh lng b (Sammity)7. Mt lm sn b (Sandagirik)

Ln IV 8. Ha a b (Mahissak)Ln V 9. Php tng b (Dharmaguptak)

Ln VI10. m quang b (Ksyapy) cn gi l Thintu b (Suvarsak)

Ln VII11. Kinh lng b (Sautrntik) cn gi lThuyt chuyn b (Samkrntivdh)

B/- Lun Thuyt Trung Tm Ca Thng Ta B V Hu B

Mc du c phn chia nh th (xem biu ), song, y chng ta chkho cu v th gii quan ca Thng ta b v Hu b. Thng ta blun trung thnh vi gio ngha thi Nguyn thy. Cn Hu b (cng gi l

Nht thit hu b), gio ngha ca n pht sinh t gio l Nguyn thy. V

th, y ch bn n gio thuyt ca Hu b.

Theo lch s pht trin ca Pht gio, sau khi cc b phi xut hin, Thngta b (Theravada) y mnh vic truyn b v phng Nam, m ch yu l Tch Lan ; trong khi Nht thit hu b (Sarvstivda) ngy cng lnmnh phng Bc, ch yu l vng Kasmira v Gandhra. N ko di,trong lch s, t cuc kit tp ln th ba, di triu i ca vua Asoka mi


16/120


17/120

loi : biu sc, nh cc hin tng, s vt - v v biu sc, nh nng lng ;b- Tm l ; c- Tc dng ca tm ; d- V nhng s kin khng tng ng vitm l ; cng chung li l 5 v. Bn cnh l 75 php, bao gm 11 loi sc,1 loi tm, 46 tc dng ca tm, 14 loi khng tng ng vi tm, v 3 loiv vi (xem biu di y).

Biu 5 V V 75 Php Ca Hu B

Huvi:

1- 11 Sc php: Nhn, nh, t, thit, thn,sc, Thanh, hng, v, xc,v biu sc

2- 1 Tm php: Tm vng (tip c 6 thc)

3- 46 Tm S Hu Php:

10 i a php : Th,tng, t, xc, dc, tu,nim, tc , thng gii, tam

ma a10 i thin php : Tn, cn,hnh x, tm, qu, v tham,v sn, bt hi, khinh an,khng phng dt6 i phin no a php :Si, phng dt, gii i, bttn, hn trm, iu c2 i bt thin php : V

tm, v qu10 Tiu phin no a php :Phn, ph, san, tt, no, hi,hn, xim, cung, kiu8 Bt nh a php : Hi,min, tm, t, tham, sn,mn, nghi

4-14 Tm bt tng nghnh php:

c, phi c, chng ng phn,v tng qu, v tng nh, dittn nh, mnh cn, sinh, tr, d,

dit, danh thn, c thn, vn thnV vi:5-3V vi

php:

Trch dit v vi, Phi trch dit v vi, H khng v vi

C/-Lun Thuyt Trung Tm Ca i chng B


18/120

Gio l trung tm ca i chng b l "Php khng lun" nhm ph phnch thuyt "a nguyn thc ti lun" ca Hu b. N ph nh tt c hintng gi lp, rng mi hin hu ca qu kh v v lai l khng tht c. Bil, ci qua khng th gi l c, ci cha xy ra cng khng th gi l c,v ch c tc dng hin tin ca th gii s vt hin tng l c thc. y lni dung ca hc thuyt "Qu, v v th, hin ti hu th". T cho thyrng, Php khng lun ca i chng b l loi "ph bnh thc ti gi lpkhng tuyt i".

V v vi php, i chng b phn thnh 9 loi, gm 3 loi v vi ca Hu bcng vi 6 loi khc l : khng v bin x, thc v bin x, v s hu x,

phi tng phi phi tng x, Duyn khi tnh, v Thnh o tnh. y,Duyn khi v Thnh o cng c xem l php v vi, trong khi Hu b,n c xem l php hu vi.

V ngha v vi, theo Hu b l tch tnh, khng c tc dng, khng c vnhnh. Nhng, i chng b, th v vi c xem l dng vn hnh bttuyt. im c sc trong gio l ca i chng b l ch, tm cxem l bn tnh vn thanh tnh, n khng c cu nhim t ban s, trong khi, theo quan nim ca Hu b th bn tnh ca tm l bt tnh.

T mt vi chi tit trn, r rng i chng b c khuynh hng i su vobn th lun, khc vi Hu b - tp ch vo hin tng lun. V tip theosau i chng b, t tng ca cc chi phi, nh : Tam th ch php gi

danh v th (ca Nht thit b) ; "tc vng chn thc" (ca Thuyt xut thb) ; "chn gi tnh hu" (ca Thuyt gi b) ; "phi tc phi ly ng" (ca ct b) ; "tng trung hu Pht tam tha ng nht" (ca Php tng b) ;"nht v un, v lu chng t, thng ngha ng" (ca Kinh lng b) v.v...(37). Tt c u c khuynh hng i su vo bn th lun. V cng t mra cnh ca "i tha" qua cc t tng nh "ch php thc tng", "vnhu duyn khi", "vn php duy tm" trong thi i ca B Tt M Minh(Asvaghosa), Th Hu (Vasumitra), Na Tin (Ngasena) v.v... vo khongna sau th k th II TL, sau Pht dit khong 700 nm.

Trn c s ny, chng ta c mt bng i chiu nh sau :

Nht Thit Hu B i chng BLch s Phn Phi- Sau Pht dit t 200-300nm

- Sau Pht dit t 100- 200nm


19/120

Khuynh Hng T Tng- Hin tng lun - Bn th lunHc Thuyt Trung Tm- Ng khng php hu - Php khng lun (cha tuyt i)

Quan im Khc Bit- V vi, tnh (th ng)- Duyn khi v Thnh o - huvi- Bn th ca tm - cu nhim

- V vi - nng ng-Duyn khi v Thnh o - vvi- Bn th ca tm - thanh tnh

Ni tm li, t tng Pht gio trong thi k B phi c th xem l "anguyn, a ng". Trong mi b phi v chi phi u c nhng quan imrt khc nhau. V, c im chung ca thi k ny l s bin bit rt chi titv gio ngha, song tt c u c khuynh hng thch ng ha vo x hi -tn gio ng thi. iu , mt mt i khng vi cc hc thuytngoi o ; mt khc, pht huy t tng c lp ca mi b phi, m

phn ln l t bo v chnh kin ring l ca mi trit gia trong bi cnhca mi vn u c a ra tranh lun, m v php ch th qua i. cp n vn ny, Thin s Suzuki nhn nh :

"Pht vo Nit bn, i vi hng t y, c ngha l nh sng ca th gianvt tt (*), ci nh sng gip h c mt ci nhn chiu diu vo s vt. Phpvn cn y, v trong php, h c gng qun Pht nh mi khi Pht tng

dy h, nhng u cn sc phn chn ca ngy no ; phm hnh c kt vomt s gii iu vn c Tng on nghim tr nh thng l, nhng uy tnca nhng gii hnh y hng mt phn no. H khp mnh vo tch mch vtrm t v li Thy dy, nhng gi y tnh qun khng cn sc sinh ngv hiu nng v bao ni ng vc khng ngt chp ti, v hu qu d nhinl tm thc h nh ln hot ng li. Gi y tt c cn c gii thch nch tt cng ca kh nng bin lun" (38).

V, khi nh gi v thc trng ca cc b phi Pht gio, Suzuki tip :

"Th l con ngi siu hnh hc bt u t xc nh th ng trc conngi tm ch thnh, tr cht phc. Nhng g trc kia h chp nhn nh mtmnh lnh y uy tn t ming Pht gi em ra xt li nh mt lun trithc. Hai phi sn sng chia r nhau : phi cp tin chng li phi bo th. Vt gia hai cc oan y phn ha ra v s b phi khuynh hng khcnhau. Thng ta b i lp vi i chng b, cng vi 20 b phi khc,hoc nhiu hn, biu hin sc thi d ng" (39).


20/120

---o0o---

Chng III - S Ra i Ca Tnh Khng Lun

I.- Bi Cnh Nhn Thc

Quan nim nh th no v c v khng qu tnh l mt cu chuyn di trongtin trnh pht trin ca lch s t tng trit hc Pht gio, l khi mnhng li dy ca Pht vn bnh d, trong sng, nay li c chuyn sangthnh cc lun trit hc. By gi, mi trit gia, bnh lun gia bt u tipcn, nhn thc v nh gi n theo quan im ring l ca h. V nhC.Jung ni : "i mt ca bn bao gi cng b gii hn bi ci bn ang l",y l l do ti sao khi nim "Phn bit thuyt" (Vabhsika) hay "Ch mn

phn bit" (Tt c u c phn bit, bin bit c th) ra i trong mt bicnh ca nhng lun thuyt chng i nhau, mu thun nhau, m tt c huht u dn chng li ca Pht.

Mt du hi ln l ti sao cc trit gia khng i thng vo gio l ca Phtm phi t ra nhng lun thuyt mi trn c s ca nhng khi nim c ?y l bi nhng yu t ca lch s t tng v thi i ; v quan trng hnht l nh sng - tm chng ca mi c th ngy cng lu m, nhng chli cho lun l v tri thc - mt con ng hc thut l th. Chn l hay

php (dharma) thay v cn phi trc nhn (sanditthika), cn phi t mnh thnghim (ehipassiko), cn phi t mnh chng ng cho chnh mnh

(paccattam veditabho vinnuhi) (40) by gi li c soi sng bng conng nhn thc.

C mt iu cn ghi nhn rng, trong cuc sng thng nghim ca conngi, gi tr ca nhn thc hu nh c tn vinh ln hng thng ng ;v chnh n m con ngi nhn bit v s hin hu ca mnh, cng nh cath gii thc ti khch quan. Song, trn bnh din tn gio, m y xinni r l Pht gio, th vai tr ca nhn thc tr thnh th yu khi ncng tham d vo tin trnh gic ng. Bi l, kh th ca nhn thc qumong manh, n khng sc mnh hy dit cc dc vng, tham cu,

v xa hn na, l s th trc v mt bn ng (ego) vn l hin thn cav minh (avijj), mt i th bn kia gii tuyn ca gic ng (bodhi). Do, khi nhn thc cng tr nn quan trng th n cng y con ngi xa ricnh gii thc ti - nh thc ; thc t cho thy rng cng t duy th cng xari thc ti. Tt nhin, khi ni nh th, thay v bung x tt c "lnthuyn sang sng", nhn thc chnh n quay tr li vi nhng i tng trnduyn ca n, l th gii biu hin ca mun ngn bn sc d bit a th,


21/120

trng c v nh c lp, c liu. y l bi cnh thc t ca lch s-t tngm "Tnh Khng lun" ra i.

---o0o---

II.- Bi Cnh Lch s T Tng

Nh trnh by phn (II) thi k B phi, chng ta thy rng s phn hagio on Pht gio c din ra sut hng th k mt cch tim tin, vtheo sau n, l s hnh thnh cc h thng gio l c th ca tng b phi(41). y, ch yu l Thng ta b v i chng b, t hai b ny tiptc phn ha thnh cc tiu b (xem bng 2). c bit trong , tc nhn utin - tm gi l nh vy - lm cho Tnh Khng lun ra i chnh l c t

b (Vtsiputriyas), mt chi phi thuc thuyt Nht thit hu b(Sarvstivda), phn ha ln th II (xem bng 2) trong tin trnh ca Thngta b (Sthaviravda = Theravda).

c T (Vtsiputra) l tn gi ca v sng lp ra b phi ny nn gi l ct b (42). ng l t ca ngi La H La, v La H La l t ca ngiX Li Pht.

V phn gio thuyt ca c t b, n hon ton khng ty thuc vo giol ca Thng ta b v i chng b, m t sng lp ra mt h thng clp, nn cng c ngha l "c t" hay "tr t". H ch trng phn b tt c

php thnh ba t c bn l "Hu vi t", "V vi t" v "Phi hu, phi v t"(cn gi l "Phi nh t"). Bn cnh , php (dharma) cng c chia thnhnm tng chnh, l "qu kh", "hin ti", "v lai", "v vi" v "bt khthuyt". Cn c trn nm tng ny, "php" c chia thnh hai hc thuyt, l : hc thuyt v "Tam th tng" (ba thi thc ti ca hin hu) ; v hcthuyt v "Phi nh t" (khng phi hu cng khng phi v). V do y c trntrit hc "Phi hu phi v" ny m c quan im "bt kh thuyt". Ri t ,trn c s ca "bt kh thuyt", cc nh c t b xut thnh hc thuytv "Nhn th lun" (Pudgalavda), nhm gii thch v s hin hu ca mt"nhn th" (Pudgala) thng ti vnh hng. V hc thuyt ny b ph phn

mt cch kch lit t pha cc nh Thng ta b (Theravadim) v Nht thithu b (Sarvastivadim), cho rng lun trit hc ca n l s ph hoi giol ca Pht v lm cho gio l chnh thng tr nn ri rm. Bi l, trong sutcuc i truyn b chnh php, Pht bao gi cng nhn mnh v gio l "vng" (anatta), trong khi , c t b li n lc xut mt "nhn th"hin hu nh l mt "ng tnh" vnh hng, bt t.


22/120

V nin i, Nhn th lun c ra i vo khong 200 nm sau Pht dit, khi nguyn t c t b, ri tip theo l Php thng b(Dharmottariya), Hin tr b (Bhadrayniya), Chnh lng b (Sammitiy)v Mt sn lm b (Sandagirika) ; bn b phi ny u k tha t tng ca

Nhn th lun. Nhng v sau, gio l ca Chnh lng b chim u thv tr thnh mt trong hai b phi tiu biu ca Pht gio Hinayana, lHu b v Chnh lng b. Tuy nhin, t tng ca cc nh Nhn th lun tip tc pht trin gia nhng i lp ca s ng tnh v ph bc, micho n th k th XII TL, th n khng cn pht trin na. Nh th, hcthuyt ca cc nh Nhn th lun c hnh thnh v pht trin trong khongthi gian hn 10 th k. Ngy nay, vn "nhn th" thng hoc c nhcn, song n l ti khng my hng th khi con ngi-thi i va chm

phi mt "nhn th" thng nghim ngay trong i sng hng ngy, m"nhn th" chnh l ci ngun ca khng hong, ca s hi, ca au kh

v bt an.

---o0o---

III.- S Thnh Hnh Nhn Th Lun" (43)

Chng ta bit rng, ton b h thng gio l ca Pht thi Nguyn thy uc xy dng trn c s ca nguyn l "Duyn khi" ; v t trong tnh cht"ty thuc" ca nguyn l ny, n hin th rng "vn php giai khng", gil v t tnh (abhvasvabhva) hay v ng tnh (antta). iu c xem

nh l chn l ph bin, khch quan, n l hin thn ca v bin th gii saibit a th. Nu Duyn khi c xem l lun trit hc, th v ng tnh lh qu tt yu ca mi lun trit hc Pht gio. N l mt nh c gitr bt bin - h v ng l duyn sinh, h duyn sinh l v ng ; v ng lduyn sinh biu th mt hin tng v duyn sinh l v ng biu th mtth tnh. S kin ny c biu th bng mi quan h y tha (paratantra), nhsng l hin thn ca nc, v nc l th tnh ca sng. Do , hin nhinrng v ng khng phi l s rng khng ca th gii s vt hin tng,hay th gii s vt hin tng l khng c, m y, trn ngha c bnnht, n l s khng c mt thc tnh c lp, bt bin, v thng ti vnhhng i vi con ngi, th gii v v tr mnh mng bao la.

Trn bnh din trit hc, c bit l con ng "nhn thc lun", thngthng, con ngi c xu hng s hu ha mi t tnh ca s vt hin tnghoc p t ln n mt thc tnh c lp, trong thc phn bit, ngi tagi ci ny khc ci kia ; ci ny khng phi l ci kia. iu ny tng nh


23/120

nguyn l ca Tam on lun : mt s th nu c gi l A th phi lunlun l A (nguyn l ng nht) ; mt s th nu c gi hoc l A, hoc lB, th n phi lun lun hoc l A, hoc l B, ch khng th va l A li val B (nguyn l cm mu thun) ; v, mt s th nu c gi hoc l A,hoc l B, th n phi hoc l A, hoc l B, ch khng th c trng hp th

ba xy ra (nguyn l trit tam). y l ba nguyn l ca t duy v nhn thcm con ngi vi tri thc thng nghim khng th no thot ly hay vtln trn n c. Trong khi , th gii thc ti th lun lun tri chy nhhn t ha tan v bit tch ngay trong lng i dng, l s tht, mt stht ca ngy nay nhng khng tht vi ngy mai. Th c ngha l, cn tnhca s vt m con ngi p t cho mi mi hin hu khc nhau ch l sgi nh ca tm thc, mt s gi nh m biu hin ca n bao gi cng lA khc A (A ~ A). y l s biu hin ca nguyn l v thng, v ng.

Vn s tr nn phin toi hn khi ci m gi l ng th (self) ca conngi cng c t trong nguyn l v thng, v ng v phi chu s chiphi ca nguyn l ny theo nguyn tc nhn qu. Nhng nhn qu ykhng phi l loi tng quan c gii m l tng quan sinh hc, nh hintng lun hi-ti sinh. Do , trn mt nhn thc lun, mt cch my mc,ch c th chp nhn mt trong hai, hoc l "tng quan nhn qu", hoc l"v ng, v thng". Bi l, nu chp nhn nguyn l tng quan nhn qu(theo nh Pht ni) th tt yu phi c mt ng th hin hu nh l mt thcth bt bin v trng cu gnh chu mi qu bo (hoc thin, hoc btthin) sau khi cht m mi con ngi gieo trng trong kip sng qukh. Ngc li, nu chp nhn nguyn l "v ng, v thng" (cng theonh Pht ni) th ai, ci g s gnh chu qu bo sau khi con ngi cht ?V c nh th, nu cng i su vi cp song-quan-mu-thun lun ny thcng ri vo ri rm (44).

T , c t b n lc xy dng mt nhn th (pudgala) nh l mt thcth vnh cu, bt bin v khng b chi phi bi nh l v thng. Do , skin ny c xem nh l s xc nh mt bn ng thc hu m n honton tri vi li Pht dy. Tuy nhin, cc nh c t b cho rng, phi c

mt bn ng (nhn th) thng hng nh th lm tm mi c th ni ktdng tng tc nhn qu trong ba i, v nhn th (bt bin) ng vaiva l tc gi, va l th gi. V li, h quan nim, nu khng c mt nhnth siu thi gian, vt ln trn mi s bin hoi ca nh lut v thng, thly g iu ng ci c cu tng quan ca tm l v vt l ny ; cngnh truy nim v mt qu kh lin tip xa xi hay hoi vng v mttng lai bt nh ca vng sinh t trm lun trong kip ngi ? Suy din


24/120

nh th, h i n kt lun : Nu nguyn l nhn qu c gi tr th buc lngphi tha nhn mt Nhn th ; v, nu Nhn th khng hin hu nh mtthc th bt bin, th tc dng ca nhn qu chng c gi tr g (45). Tnhng quan im trn, cc nh Nhn th hc (Personalists) i n nhng ktlun c bn nh sau :

* Lun c 1

Nu nh yu tnh ca quan h nhn qu l s tng tc, th phi c mt chth lm ch dng tng tc . V vy, i vi nm un, phi c mt ci g siu vit mi kh tnh ca sc, th, tng, hnh, thc ; ng thi lmim ni kt ch ng cho sc, th, tng, hnh, thc. V, yu t siu vit c gi l Pudgala - Nhn th.

* Lun c 2Nu nh gi tr ca nh lut nhn qu l c thc, th phi tha nhn mt cig thng ti bt bin, c th ni kt v chu ng (th gi) dngtng tc ca nhn qu qua ba thi qu kh, hin ti v v lai ca con ngi(tc gi). V, yu t thng ti, bt bin c gi l Pudgala - Nhn th ;n l "l do hin hu" (raison d'tre) ca cc thin hnh.

* Lun c 3

Nu nh chp nhn nm un l v thng, v ng, th khi nm un tan hoi -theo ngha tch dit - phi c mt ci g hin hu nh l s cu cnh,gic ng, gii thot ca ch Pht v A La Hn. V, ci hin hu cu cnh c gi l Pudgala - Nhn th, con ngi ca ti thng (Uttamapuriso).

Ba lun c trn l l do xc nh s hin hu ca mt Nhn th thng ti,vnh cu trong mi con ngi (46).

---o0o---

IV.- S Hnh Thnh Tnh Khng LunBn v ch thuyt ca c t b, ct l nh du mt s t ph to botrong lch s phn ha t tng v cc b phi Pht gio ; ng thi ycng l im khi nguyn cho qu trnh hnh thnh lch s-t tng v trithc Tnh Khng, mc du mi n thi vua Kaniska, tc khong sau knguyn Ty lch, th trit hc Tnh Khng mi chnh thc hnh thnh qua


25/120

h thng kinh tng Bt Nh. Tuy nhin, bt ngun t c t b v nhnghc thuyt phn khng, n mm mng khai sinh Tnh Khng lun. Thc thuyt "Ng khng php hu" ca Hu b, cho n hc thuyt "Qu vv th, hin ti hu th" ca i chng b cho thy s tin b ca ttng, thng qua vic loi tr cc khi nim v "hu". y, thay v ba thiu hu (c), gi ch cn hin ti l hu. n khi Nht thuyt b hnh thnh,h gii phng lun c ci "hin ti hu th" qua hc thuyt "Tam th ch

php gi danh v th" (Tt c php trong ba thi u l gi danh, khng thcc t tnh).

Tip sau , c l l thi im dung ha theo khuynh hng tin b, cc bphi u c hc thuyt mang tnh cch trung dung, nh hc thuyt "Chn gitnh hu" (trong chn c gi, trong gi c chn) - y, hin hu c nhntrn hai chiu tng i v tuyt i ; n gn ging nh hc thuyt "Trung

o" sau ny. Ri k l hng lot cc hc thuyt (rt gn ging vi ttng i tha) nh "V lu chng t", "Thng ngha ng"... pht sinh.

Sau thi i ca Pht gio B phi l mt khong trng ko di cho nkhong th k th III TL, tc sau Pht dit khong 700-800 nm. Lc bygi, hng lot cc trit gia xut sc ca Pht gio ra i, nh ngi Th Hu(Vasumitra), Na Tin (Ngasena), M Minh (Asvaghosa) - sinh vo khongna sau th k th II TL, v Long Th (Ngarjuna), B (Deva) sinh vokhong na sau th k th III TL.

Trong khong thi gian ny c nhng hc thuyt ni bt nh : "Ch phpthc tng", "Vn hu Duyn khi", "Vn php duy tm" v.v... (47). Tt cu l t tng ca B Tt M Minh. c bit t tng "vn php duy tm"c xem nh l phn gio c bn trong tc phm ni ting "i tha khitn lun" (48) cng trong thi i ny, kinh tng i tha xut hin, m khiu l i tha - Bt Nh, v ch trung tm ca n l "Tnh Khng".

---o0o---

Chng IV - Hc Thuyt Phn K V H Thng PhnGio

Hc thuyt Phn k v h thng Phn gio (ca nn Pht hc TrungHoa) c th ni l mt phng php tip cn lch s-t tng c h thng vrt bao qut. Cc giai on trong lch s Phn k v Phn gio, phnln cc t tng c h thng ha hon chnh. Mt cch tng i, n


26/120

gip chng ta nm bt v xc nh cc hc thuyt c bn ca cc giai onng ch trong tin trnh lch s t tng trit hc Pht gio. V l ,ngy nay khi nghin cu Pht hc, phn ln u da vo phng php tipcn ny.

I.- Hc Thuyt Phn K V Lch S T Tng

Mt trong nhng hc thuyt Phn k ni ting c cc nh Phthc chuyn mn, c bit l v Tnh Khng lun nh T.R.V.Murti,Ed.Conze, J.May... nh gi rt cao, l hc thuyt ca Stcherbatsky, mtnh lun l hc Pht gio (49).Trong nhng trang u ca tc phm Logichc Pht gio, cng nh trong quyn The Conception of Buddhist

Nirvana (Khi nim v Nit bn Pht gio), ng c nhng nhn nhchnh xc v ton din v bi cnh lch s-t tng ca Pht gio ti n .

V theo Stcherbatsky, lch s pht trin ca Pht gio n c th cchia thnh 3 thi k chnh cng vi mt s t tng trung tm ca mi thik. Cc giai on ca lch s c bt u v kt thc trong vng 1.500nm, k t 500 nm trc Ty lch. V mi 500 nm l mt thi k, gmc : s k, trung k v hu k.

1- Thi k th nht (500 nm tr.TL)

S k - Thi k ny, trit hc Pht gio c gi chung l anguyn lun - ph nh v Ng th. y, khi ni n t a nguyn lun l

nhm ch n cch thc phn tch cc php hin hu trn c s ca 5 un,12 x v 18 gii. V cng trn c s ca cc un, x, gii ny, Pht giohon ton ph nhn v Ng th bt bin - (Unreality of the Ego).

2- Thi k th hai (500 nm sau TL)

Trung k - Thi k ny, trit hc Pht gio c gi chung lNht nguyn lun - ph nh v php - php v ng (Unreality of theElements of existence). Trit gia xut sc trong thi k ny l Lun s LongTh, ngi xin dng v tnh Khng lun - tt c php vn khng c t

tnh.

3- Thi k th ba (500 nm k tip)

Hu k - Thi k ca Quan nim lun, do hai Lun s V Trc(Asanga) v Th Thn (Vasubandhu) xin dng trit hc Duy thc - tt c

php u c xem nh l s biu hin ca tm thc, chng khng c t


27/120

ng, v do , s hin hu ca chng l khng thc (Unreality of theExternal world).

Bng 5 Hc Thuyt Phn K

S k(500 nm tr.TL)Dng trit hc a nguyn lun"Nhn Khng" ph nh Ng th (Ego)Trung k(500 nm sau TL)Dng trit hc Nht nguyn lun"Php Khng" ph nh v php - php v ng

Trit Gia u tin - Lun s Long ThHu k(500 nm k tip)Dng trit hc Duy thcTrit Gia Xut Sc V Trc v Th ThnCh Trng Tam gii duy thc(Tt c php u l biu hin ca Tng Thc Alaya)

Trn c s ny, chng ta thy c bi cnh phn k t tng ca Pht gion kh r rng. Tuy nhin, gia thi k th hai (trung k) v th ba (hu

k) cn c nhng mc lch s t tng quan trng, do Stcherbatsky tiptc phn chia thm mt bn phn k dnh cho s pht trin ca t tng itha Pht gio.

Bng 6Th K I - Hng Khi Ca i ThaDng trit hc : A li da v Chn nh Duyn khi ca M MinhTh K IIDng trit hc : Tnh Khng, Duyn khi lun do Long Th v

B (cn gi Thnh Thin) thnh lpTh K III & IVMt khong trngTh k VDng trit hc : Duy thc lun (Vijnnavda) ca V Trc vTh ThnTh K VI


28/120

S phn ha gia phi Duy thc v tnh Khng - An Hu(Sthiramati v Trn Na (Dingnga) i din cho phi Duy thc;Pht H (Buddhapalita) v Thanh Bin (Bhvaviveka) i dincho phi Khnglun

Th K VIIH thng Trung qun do Nguyt Xng (Candrakirti) xin dngv hon thnh.

Bng phn k (s 6) trn, theo hc gi J.Takakusu, trong The Essentials ofBuddhism Philosophy (50), khong trng ca th k th III v th IV, cth in vo bng Kin Hu (Saramati) v Di Lc (Maitreya). Di Lc v thytrc tip hoc gin tip dy Duy thc cho V Trc. Tuy nhin, c l do DiLc c truyn tng bi qu nhiu huyn thoi - c thuyt ni Ngi l vB Tt trn cung tri u Sut, xung trn gian dy Duy thc cho V

Trc... - nn v mt lch s, Stcherbatsky khng cp n.

T cc h thng phn k lch s trn, Gio s Takakusu xut thm mtbng phn k mi, khc hn, bao gm 4 thi k : Thc ti lun, H v lun,Quan nim lun v Ph nh lun.

Bng 7

1- Thc ti lun

Thuc Tiu tha Hu tng, i biu : thuyt Nht thit hu b,xc nh tt c php u c.Ph nh v ng tnh (Nhn Khng - Pudgala Snyata). Kt lun :y l thuyt v Hu (Ens).

2- H v lun

Thuc Tiu tha Khng tng, ch trng Nht thit phpkhng - ph nh thc tnh ca tm v vt. Kt lun : y lthuyt v Khng (Non-ens). Harivarman (Ha L Bt Man) (kh.250-350 tr.TL). ? y, H v lun i lp vi Thc ti lun.

3- Quan nim lun

Thuc i tha Bn gio, ch trng Duy thc lun, ph nhthc tnh ca tt c php, ch c s biu hin ca thc. Kt lun :


29/120

y l gio l v Hu (Ens) v Phi hu (Non-ens).

4- Ph nh lun

Thuc i tha Khng lun, ch trng Trung qun lun(Madhyamika), cho rng thc ti c th nhn thc bng ph nhtng hp (synthetic negation) - ph nh ci ph nh. i biu lLong Th, gio thuyt c bn l Bt bt Trung o. Kt lun :y l gio l v phi hu - phi phi hu.

Trong bng (s 7) phn k ny, mc ch ca Gio s Takakusu l aKhng lun ca Harivarman (51) ln trc LongTh (xem bng s 8 tip sau).

Trn y l mt s nt c bn ca s phn k trong tin trnh pht trin calch s-t tng Pht gio?n . Nh th, trong sut 1.500 nm ny l thik pht trin hng thnh ca Pht gio?n . V t , ko di cho n thk th XI TL th Pht gio?n ri vo suy vong. C iu, chng ta nnnh rng, trc khi Pht gio n i vo thi k suy vong, th mi s

pht trin ca n c truyn sang cc nc (theo hai hng Nam truynv Bc truyn) khc. V tt nhin, trong s truyn tha , c c nhng phttrin khc bit m n c ny sinh t?n . Trong trng hp ny, c thni ti Trung Hoa l ni c nhng bc pht trin mi lm cho nn Pht hc

tr nn hon thin, c bit l qu trnh h thng ha cc t tng d ngc du nhp t Pht gio n. iu ny c trnh by c th trong hthng Phn gio ca Pht hc Trung Hoa.

---o0o---

II.- H Thng Phn Gio Pht Hc Trung Hoa

Phn gio cng c ni dung v tnh cht nh phn k, nhng phn ln nc tp trung vo h thng gio l, kinh in. Nu, ni mt cch chnh xc

th lch s Phn gio bt ngun t?n vo thi i ca ngi Gii Hin vTr Quang, hai v Lun s ny u phn chia gio l Pht gio theo ba thigio khc nh?au, nh c tm thy trong Php tng tng (ca ngi GiiHin) v Tam lun tng (ca ngi Tr Quang) (52). Tuy nhin, khi Pht giotruyn sang Trung Hoa, th phn ln u c hnh thnh qua hnh thc tng

phi, v trn c s ca mi tng phi m h thng Phn gio c t chckhc nhau, theo hnh thc khi nguyn t?n .


30/120

H thng Phn gio Pht hc Trung Hoa, nh cp, bt u t thi iNam Bc triu (53) (cng gi l thi i Lc triu), cc nh Pht hc tchc h thng Phn gio m i sau gi l Nam tam - Bc tht (ba hthng Phn gio phng Nam v by h phng Bc).

Bng 8

H Truyn Tha Ca Long Th n v Trung HoaB Tt Long Th - B Tt B - La Hu La a

Thanh Mc

Thanh Bin - Tr Quang...(n )a B Ha La Hin Th.Con Vua Sa Xa (n ) - Cu Ma La Thp

o Dung

Tng TriuTng Duo Sinh-m T-o Lng-Tng Thuyn-Php LngCt Tng (hong truyn Tam lun phng Nam)Minh Thng (hong truyn T lun phng Bc)

- Ba h Thng Phn Gio? Giang Nam

a)- H thng mt (do Php s H Khu Sn Cp lp thnh - c ba php lun

:1- n gio : Kinh Hoa Nghim

2- Tim gio :

Hu tng gio : (11 nm thuyt gio ca Pht sau thi Hoa Nghim)V tng gio : (12 nm sau cho n thi Php Hoa)Thng tr gio : (thi Nit Bn)

3- Bt nh gio : Cc kinh in ngoi n, tim nh kinh Thng Man, GiiThm Mt...

b)- H thng hai (do Php s Tng Ai lp thnh) - c ba php lun :

1- n gio : (nh h thng mt)

2- Tim gio :


31/120

Hu tng gio : (nh h thng mt)V tng gio : (12 nm sau Phng ng v Bt Nh)ng qui gio : (thi Php Hoa)Thng tr gio : (thi Nit Bn)

3- Bt nh gio : (nh h thng mt)

c)- H thng ba (do Tng Nhu, Hu Th, Hu Qun lp thnh) - c ba phplun :

1- n gio : (nh h thng mt)

2- Tim gio :

Hu tng gio : (nh h thng mt)V tng gio : (Bt Nh)c dng gio : (Phng ng)ng qui gio : (nh h thng mt)Thng tr gio : (nh h thng mt)

3- Bt nh gio : (nh h thng mt)

B/- By h Thng Phn Gio? Giang Bca)- H thng mt (Hoc S lp) - c nm php lun :

1- Nhn thin gio : (-v-b-li)2- V tng gio : (Tnh )3- n gio : (Hoa Nghim)4- Tim gio : (Phng ng)5- Bt nh gio : (nh trc)

b)- H thng hai (B Lu Chi lp) - c hai php lun :1- Tin gio bn t : (12 nm trc - Tiu tha gio)2- Hu gio mn t : (12 nm sau - i tha gio)


32/120

Bn t v mn t - d cho tr con khi mi hc th trc ht dy na ch(tin gio bn t), ri sau mi dy tip nguynch (hu gio mn t).

c)- H thng ba (Quang Thng lp)

H thng ny do ngi Gic Hin, Hu Quang xut, c 4 tng :

1- Nhn duyn tng : (thuc Tiu tha - Hu b, ch thuyt T nhn lcduyn)

2- Gi danh tng : (thuc Thnh Tht tng, ch thuyt Thnh Tht lun :ging v Tam gi - Nhn thnh gi, Tng tcgi, Tng i gi)

3- Cung tng tng : (hc thuyt Tam lun - Nht thit php khng - TnhKhng lun)

4- Thng tng : (gio l Hoa Nghim v Nit Bn)

d)- H thng bn (Hoc S lp) - c nm tng :

1- Nhn duyn tng : (A T m)2- Gi danh tng : (Thnh Tht)3- Cung tng tng : (Tam lun)4- Thng tr tng : (Nit Bn)5- Php gii tng : (Hoa Nghim)

e)- H thng nm (Php S K X) - c su tng :

1- Nhn duyn tng : (A T m)2- Gi danh tng : (Thnh Tht)3- Cung tng tng : (Tam lun)4- Thng tr tng : (Hoa Nghim - Nit Bn)

5- Chn tng : (Php Hoa)6- Vin tng : (i Tp)

f)- H thng su (Hoc S lp) - c hai tng :

1- Hu tng i tha2- V tng i tha


33/120

g)- H thng by (Hoc S lp) - c mt tng :

Nht m gio : (Pht dng mt m thanh thuyt php, chng sanh ty theo m hiu bit v gio php khc nhau).

Trn y l phn trnh by i cng v Nam tam - Bc tht - s khi lcha v cc h thng phn gio Pht hcTrung Hoa.

C/- H Thng Phn Gio Ca Cc Tng Phi i tha

Khi cc tng phi i tha Pht gio hnh thnh ti Trung Hoa, th mitng phi li t chc h thng phn gio c ththeo t tng ca tng tng phi. Theo truyn thng lch s Pht gio TrungHoa, cc tng phi chnh c h thng phngio c thnh lp nh sau

1- Php Tng Tng

Tng phi ny y c trn c s ca kinh Gii Thm Mt ri em gio phpca Pht chia lm ba php lun (ba ln chuyn

php lun ca Pht).

a)- Php lun I : Pht ni v Hu (Hu gio)

b)- Php lun II : Pht ni v V (Khng gio)

c)- Php lun III : Pht ni v Trung o (Trung gio)

- Hu gio l gio l thi Nguyn thy v B phi

- Khng gio l gio l tin i tha v i tha

- Trung gio l gio l i tha v hu i tha

* Php lun I : Gio l c bn l 4 thnh v 12 nhn duyn

* Php lun II : Gio l c bn l Nht thit php khng

* Php lun III : Gio l c bn l Trung o


34/120


35/120

- A Hm- Phng ng (Duy Ma, Lng Gi...)- Bt Nh- Php Hoa, Nit Bn

Nm thi tng ng vi nm v (ca kinh Nit Bn)

Nm v

- Sa ti (ngu nh)- Vng sa (lc)- Vng b (sinh t)- B kt (thc t)- B lng ( h)

- h l ti thng trong 5 v, v kinh Php Hoa, Nit Bn c v nh h - ti thng trong cc kinh.

Tm Gio (Bt Gio)

4 ha nghi (Ha nghi t gio) [4phng php gio ha]

1- n2- Tim3- B mt4- Bt nh

4 ha php (Ha php 4 gio) [4ni dung gio l c bn]

1 - Tng gio2 - Thng gio3 - Bit gio4 - Vin gio

T gio

- Tng gio : h thng kinh in A Hm v Nikya

- Thng gio : h thng kinh in xuyn thng c Tam tha

- Bit gio : gio l c bit dnh cho i tng c bit, nh hng B Tt,Lc , Nh v.v...

- Vin gio : gio l vin dung - nht tha, ch cho kinh Hoa Nghim, NitBn, Php Hoa


36/120

T nghi

- n gio : gio l n ng, dnh cho hng tr gi - i tha

- Tim gio : gio l c ging ty theo trnh , cn c (cc kinh A Hm,

Phng ng)

- B mt : gio l c th dnh cho i tng c th (khng phi ai cngc nghe v hiu c)

- Bt nh : cng mt gio l, cng mt php hi nhng ch ny l ngio, ch kia l tim gio - ty theo trnh mni.

? y, c mt vn . Tng truyn, ng thi bt gio l do ngi Tr Khi(54), t ca Hu T, sng lp. Nhng hcgi Sekiguchi Shindai trong bi vit Khi nguyn ng thi bt gio (Gojihakkyo kyohanron no kigen) (xem Taishodaigaku kiyo, tr.1-15 (1975) cho rng chnh Trm Nhin (711-782) l ngih thng ha phn gio ny?

4- Hoa Nghim Tng

Tng phi ny do s Thun, Tr Nghim v Php Tng thnh lp. Gio

php c chia thnh 5 gio, 10 tng.* Nm gio

1- Tiu tha gio : gio l cho hng Thanh Vn, nh A Hm, A T mlun, Thnh Tht lun;2- i tha s gio : gio l cho hng i tha s cp, nh Trung Qunlun, Du Gi S a lun... ;3- i tha chung gio : gio l cho hng i tha cao cp, nh kinh LngGi, Thng Man... ;

4- i tha n gio : gio l cho hng i tha u t, nh Thin tng... ;5- Nht tha vin gio : gio l vin dung, ti thng, nh kinh HoaNghim..., Nht tha vin gio c hai loi :

a)- Nht tha ng gio : tng ng vi Tam tha (kinh Php Hoa)


37/120

b)- Nht tha bit gio : khc vi Tam tha (kinh Hoa Nghim)

Thanh

- Loa Kh- Ngha Tch

- Bu Vn- Ngha Thng

- T Vn Tun Thc- T Minh Tr L

- T quang- Ch Nhn

- T Quang- Ng n

- Tr Vin- Khnh Chiu

* Mi tng (10 hc thuyt c bn ca Pht gio B phi v i tha)

Su hc thuyt ca Tiu tha :

1- Tng Ng php u c : thuc gio l ca c t b, Php thng b,Hin v b, Chnh lng b, Mt lm sn b, K dn b trong thi k Pht

gio B phi.2- Tng Ng khng php c : thuc gio l ca Nht thit hu b, Tuyt sn

b,?n quang b, Kinh lng b.

3- Tng Php khng kh lai : thuc quan nim Hin ti hu th, qu v vth ca Ha a b, Php tng b, i chng b, a vn b, Ch a sn b,Ty sn tr b, Bc sn tr b.

4- Tng Hin thng gi tht : thuc quan nim Chn gi tnh hu ca

Thuyt gi b.

5- Tng Tc vng chn tht : Quan nim ca thuyt Xut th b.

6- Tng Ch php gi danh : Quan nim Tam th ch php gi danh vth ca Nht thuyt b.

Bn hc thuyt ca i tha

7- Tng Nht thit php khng : thuc i tha th gio.

8- Tng Ch php thc tng : thuc i tha chung gio.

9- Tng Tng v Tng u khng : thuc i tha n gio.

10- Tng Nh th - vin mn : thuc Nht tha vin gio (55).


38/120

Trn y l cc tng phi c h thng phn gio c th. Cn Thin tng,Tnh tng v Mt tng (Chn ngn tng) th h thng phn gio khng cth v cng kh a din. Tuy nhin, vi ba tng ny, ch yu l i vo tu tpthc tin. Do , nu lp phn gio th phi lp theo mt th cch c thca n.

Ring v phn phn gio nh va trnh by trn y, chng ta thy l r mtiu cc h thng phn gio, l s tng quan thng thit gia nhnthc ca con ngi v chn l thc ti. Bi l, nhn thc ca con ngi th

bt kh thuyt - c bao nhiu ngi th c by nhiu nhn thc khc nhau. ?y, s khng bao gi c bt k mt khun mu t duy no c th dng chomi ngi; cng nh, tt c mi ngi u mang giy, nhng khng th cmt i giy no kh d c dng cho tt c mi ngi. V li, chn l thcti cng ch c Mt, ng phng hay Ty phng, u ch c Mt v

ch Mt m thi. V l , vn c t ra y l : chn l lun lun,lc no, v u, cng bnh ng trc mi ngi; v, lm th no mingi c th trc nhn c chn l? y l l do ti sao Pht t Trung Hoa xut v t chc cc h thng phn gio. N xut hin nh l s ni ktcc nhp cu phng tin gip ngi sang sng. T , ba tha phn n,tim, quyn, tht tt c u vin dung. y l phng tin thin xo mingi vi cn tnh v trnh khc nhau u c th tu tp Pht gio. C thtm tt ngha trn qua pht biu ca Long Th nh sau : Nu khngnng tc , th khng th t n chn l. Nu khng t n chn l, thkhng th hiu c Pht php (56).

---o0o---

Chng V - Trit Hc Tnh Khng Nh c Tot YuTrong Tam Lun

I.- Lch S Truyn Tha

Sau khi im qua mt s nt v lch s t tng Tnh Khng (xem chngIII, phn I, II, III, IV ; chng IV, phn II, B v C.2), mt cch no , hnc gi cng nm c tin trnh lch s-t tng ca n. Song, y, nh c gii thiu trong ch ca kho lun ny, chng ta s nghin cuv vai tr lch s ca Tnh Khng trong nhng bc pht trin ca n, c

bit l Trung Hoa (57).


39/120

Nh trnh by trong phn Hc thuyt phn k (xem chng IV - bng [5]v [6]), chng ta bit rng, sau Pht dit khong 700 nm, B Tt LongTh xut hin v xin dng gio ngha i tha, c bit l v Tnh Khnglun. iu ny th hin mt vai tr lch s v cng quan trng trong victruyn b v pht trin dng sinh mnh Pht gio v c Pht tin on(58). V th, Long Th v hc thuyt ca Tam lun (Mdhyamayna) ctn vinh l Nhn chnh (Long Th) v Php chnh (Trung o) (59).

V c s truyn b v xin dng, Tam lun ly kinh Bt Nh lm nn tng ;t Bt Nh m to ra Trung qun lun (Mdhyamika-sstra), Thp nh mnlun (Dvdasadvara-sstra). Hai tc phm v i ny u do Long Th trctc. Bn cnh , l tc phm Bch lun (Satasstra) ca B (Arya-Deva). Do y c trn ba b kinh-lun ny m c tn l "Tam lun". V sau, cthm mt b lun k v na, cng ca Long Th, l i Tr lun (Prajna

pramit-sstra), v th c khi gi l "T lun".

Mc tiu ca lun thuyt ny l "ph t hin chnh", do , nhng n lcv bc i to bo ca n u nghim tc ph bnh cc quan im sai lm vPht php ca tt c b phi Pht gio cng nh l ngoi o t gio (60). y, trc ht n ph bnh nhng quan im sai lm ca cc b phi Phtgio, ri n ph bnh nhng quyt on lch lc ca cc nh i tha(Mahayanists). y l l do khai sinh ca Tam lun.

Nhng cho n khi Tam lun c truyn sang Trung Hoa, th n bt u

xut hin nh l mt tng phi cng vi s xut hin ca Cu Ma La Thp(Kumrajva), ngi Kucca (Qui T). T , Tam lun tng ra i.

Khi u vo th k th V.TL, Cu Ma La Thp phin dch Trung lunv truyn cho o Sanh, m T v o Lng (61). n th k th VI.TL,Php Lng, mt o s tr danh ng thi, truyn cho Ct Tng (62). nth k th VII.TL, Ct Tng truyn cho Hu Qun, Hu Qun sang Nhtnm 625 v truyn b Tam lun ti cha Nguyn Hng (Gwangji) NiLng (Nara)...

Sau Ct Tng, Tam lun tng tm dng pht trin (m chuyn sang NhtBn bi Hu Qun) v by gi Huyn Trang v t l Khuy C ang hngkhi Php tng tng. Mi n nm 679, mt v Tng tn l Suryaprabhsan Trung Hoa ging Tam lun cho Hin Th, t dng tn Tam lun tngra i (63).

---o0o---


40/120

II.- C S L Lun- Ph Bnh Ca Tam Lun

Trong bi tng m u ca Trung qun lun, Long Th vit rng :

"Bt sinh dic bt dit

Bt thng dic bt onBt nht dic bt dBt lai dic bt xut

Nng thuyt th nhn duynThin dit ch h lun

Ng kh th l PhtCh thuyt trung nht" (64)

Bn dch ting Anh ca Stcherbatsky (65) :

"The perfect Buddha,The foremost of all teachers I salute,He has proclaimedThe principle of (universal) relativity.Is like Blissful (Nirvana),Quiescence of pluralityThere nothing appears,

Nothing has an end,Nor is there anything eternal

Nothing is identical (with itself)Nor is there anything differentiated,Nothing moves,Neither hither no thither".

Bi tng trn c th tm dch nh sau :

"Con knh l Th Tn !Trnh by php Duyn khiDit tr mi h lun

Xin dng Trung o lKhng sinh cng khng ditKhng thng cng khng onKhng mt cng khng khcKhng n cng khng i".


41/120

A/- C s mt : T bi tng trn, trc ht chng ta thy ch ch ca nc th hin qua hng lot cch ngn ph nh "khng... khng... khng...".

Nh th, c th ni, c s l lun-ph bnh ca Tam lun (m y l Trunglun) l "ph nh bin chng" (dialectical negation). V, mc ch ca phnh bin chng ca Trung lun l "dit h lun" (nisprapnca) ; v, lun cc bn ca php ph nh bin chng ny l "t c" (66) :

1- Hu (sat)2- V (asat)3- Dic hu dic v (cng c, cng khng)4- Phi hu phi v (khng c, khng khng)

Bn lun c trn mt hng ro "ti hu", nhm a mi l lun tr v ktlun. y buc i phng phi tr li mt cch dt khot ; v ng

nhin s khng c bt k mt cu tr li xut sc no c th ln trn cbn lun c xc quyt ny, khi cn bn n cu hi, cng khng mng ncu tr li na ! Do , nu khng nm c lun c c bn ny, th skhng hiu c cch l lun ph bnh ca php ph nh bin chng.

B.- C s hai : Bc th hai ca php ph nh bin chng ny, cn phibit, l Bt bt (tm ci KHNG), hay cn gi l tm ci ph nh :

"1- Khng sinh2- Khng dit

3- Khng thng4- Khng on5- Khng ging (*)6- Khng khc7- Khng n8- Khng i"

Nh th, trn nn tng ca tm ci ph nh ny, ci g c th tn ti ? Thcra y l s ph nh, ph nh tt c sc thi c th ca hin hu. y,h ci g bm vo hu, v, sinh, dit, thng, on, ng, d, kh, lai th ul sai lm, hay nhng hin hu no sinh khi t chng cng u l sai lm.Do , c im ca php ph nh bin chng ny l ph nh lin tip,

ph nh lun c ci c ph nh. T d, ph nh nim sinh khi (sinh)bng nim on dit ; ph nh nim on dit bng nim n (lai) ;ph nh nim n bng nim i (kh) ; ph nh mi nim trn bngthng hng ; ph nh nim thng hng bng on dit ; ph nh


42/120

nim on dit bng ng th (nht) ; ph nh nim ng th bng sai bit(d) ; ph nh nim sai bit bng sinh khi..... C nh th m ph nhsch s mi nim chp trc bm vu vo hu, v, sinh, dit, thng,on, ng, d, kh, lai.

C.- C s ba : Bc th ba ca php bin chng ph nh ny l Trung o(Middle way) - tc con ng GIA ; m, GIA ng nhin phi chai bn - hai bn c gi l Nh : Chn v Tc . T suy lun,h bn ny l Chn, th bn kia l Tc. T d :

1- Hu i lp vi v. Hu l tc ; v l chn2- Hu-v i lp vi phi hu-phi v . Hu-v l tc ; phi hu phi v lchn.3- Nu c 4 lun c trn l tc, th lun c no ph nh chng l chn .

Hu-v, phi hu-phi v l tc ; phi phi hu, phi phi v l chn.4- Nu c 4 lun c trn u l tc, th lun c no ng trn chng v phnh chng l chn . Phi phi hu, phi phi v l tc, phi phi bt hu, phi phi

bt v l chn... C ph nh nh th, cng i su, cng tin gn n cachn l. Cho n khi no "nht thit, nht thit bung x ht", th khi bni din vi chn l thc ti Tnh Khng - khng th c (aprptitva). Trny ch l li lp lun, vy thi. N khng c mt iu g u huyn k b ht.

D.- C s bn : Vn quan trng l s xc nh gi tr ca ch TRUNG =GIA, u mi l nm .

Chng ta bit rng, TRUNG l mt khong GIA, mt khong trng vcng gi tr m bn no cng mun ln chim ko v phn mnh. Do ,TRUNG l v tr then cht, l im ta ca hai thi cc ; nu bm vu vomt trong hai thi cc l iu sai lm, s ri vo cc oan, nh kin chp vhu-v, v thng hng, v on dit v.v..., nhng nu bm vu vo c haithi cc th cng l iu sai lm, nh mun n th li i, mun sinh th lidit ; nhng ngay ti y, nu mt phen bung b mi kin chp vo hu,v, sinh, dit, thng, on, ng, d, kh, lai, th l lc trc nhn chnl. V th, Tam lun cp n "Nm huyn ngha" nh sau :

1- Nu c ngi cho rng, th gii s vt hin tng ny l thc sinh thcdit, th l tc phin din.

2- Nu c ngi cho rng, th gii s vt hin tng ny l bt sinh bt dit,th l chn phin din.


43/120

3- Nu c ngi cho rng, th gii s vt hin tng ny l khng thc sinh,khng thc dit, th l trung o ca tc .

4- Nu c ngi cho rng, th gii s vt hin tng ny l khng thc btsinh, khng thc bt dit, th l trung o ca chn .

5- Nu c ngi cho rng, th gii s vt hin tng ny l khng c sinhdit hay bt sinh bt dit, th l trung o c biu th t s kt hpGIA tc v chn (Nh hip minh trung o).

Kt lun, Trung lun vit rng : "Nu khng nng vo tc , th khng tht n chn ". Cng nh nu khng dng thuyn, th khng th sangsng. V "Tt c u hp l v hp l vi TNH KHNG, tt c khng hpl v khng hp l vi TNH KHNG". (Mk. XXIV.14).

E.- C s nm : Cui cng l nguyn l Duyn khi. Chng ta bit rng,Duyn khi (Paticcasamuppda) l gio l v cng quan trng, c mtkhng hai trong lch s tn gio v trit ng-Ty. y cng l gio lthng nht c ghi li trong h thng kinh tng Nam truyn v Bc truyn.

Nh Pht ni, Ngi v cc c Pht thi qu kh u chng c gic ng tgio l Duyn khi (67). T , cho thy tnh cch quan trng ca gio lny (68). y, nu mun hiu mt phn no v TNH KHNG, thtrc ht phi nghin cu v Duyn khi, v n l con ng "c nht vnh" dn n tri nhn thc ti Tnh Khng. Duyn khi v Tnh Khng l hai

mt ca mt thc ti, du n c gii minh trn bt k bnh din no, cngc hay tuyt i, tc hay chn . Duyn khi, trn mt hin th, l hintng ca Tnh Khng ; v Tnh Khng, trn ci nhn tuyt i, l bn chtca Duyn khi. y l mt loi h lun, m ni theo ngn ng ca Hoa

Nghim l "tng tc", "tng nhp" - cng sinh khi v cng hin hu. Do, "Tnh Khng" (sunyata), nu c xem l mt loi th tnh c th, mtloi th tnh m n lun lun ph hy chnh n - ph hy lin hi, th tcdng kh th ca Tnh Khng l nh Tm kinh (Hridaya sutra) ni "vin lyin o mng tng", "cu cnh Nit bn". Nh th, Duyn khi v TnhKhng chnh l khi nim cui cng ca ngn ng - v khng cn ngn tno khc hn c th thay th cho n c - kh d ni v VIN LY(Naiskramya). N vin ly mi t tnh (svahva), mi t tng (svalaksana).Duyn khi nh bt bng, bt gic t khi no chng bit, lng l tri theoghnh thc , v khi chm phi dng nc, n lin bit tm - tr v vi bnth ? KHNG. y khng c bt k mt bn th no hin hu c ! V,nh theo li ni ca vin ly, bn th ca Duyn khi l "KHNG T


44/120

TNH" (svabhavaabhva), n tri ln t ni ny n ni kia trong cn tunhon mng m ca nhng s ni kt v nng ta nhau (y tha), nh tnggit nc, ni kt v nng ta nhau to thnh dng nc ; cn ci mc gi l dng nc ch l lm thi, n l "duyn hi" (69) vy thi.Duyn khi l nh th.

Qua nm c s nh c cp trn y, chng ta phn no nm bt cnhng im khi qut v Tam lun tng, v y cng l tin i vo tmhiu trit hc Tnh Khng.

---o0o---

III.- Nguyn L Trung o (mdhyama-pratipda)

Nh c ni n ngay t u, Trung o l mt khi nim do chnh cPht ni ln sau nhng bin c quan trng trong cuc hnh trnh tr v Nit

bn ca Ngi. N, ngay t thi Pht gio Nguyn thy, vn c xem l mtgio l c th trn c hai bnh din : i sng thc tin tu hnh v o la n gii thot.

Lch s ghi nhn rng, tri qua su nm tu kh hnh ni Tuyt, thn thca B Tt Tt t a ch cn da bc xng. B Tt nh i mi scsng nng ng v nhim mu ca chnh mnh cho nhng cn i lnh khnlng, c lc Ngi ri vo hn m, bt tnh. Song, chnh nh vo nhng

kinh nghim thng thit nh th m Ngi mi ng ra rng, s hy dit xcthn ny cu V thng o l iu phi l v b, khng th c c. T, B Tt thc tnh, v Ngi bt u tm li cuc sng qun bnh, mt isng vn tim tng mt kh tnh nhim mu v bin trong mi con ngi,

bng cch n ung, tm ra v ngh ngi (70) ; ri i vo thin nh.

Sau khi thnh o, bi php u tin m Pht ging ti vn Nai l T thnh ; trn c s ca php thoi ny, nguyn l Trung o c Pht nhnmnh nh sau : "C hai cc oan m ngi hc o mun hng n mti sng gii thot cn phi trnh xa : cc oan th nht, nu ly lc th ca

thn th lm mc ch ca i ngi, th l mt i sng th b v nguxun ; cc oan th hai, nu sng mt i kh hnh p xc, ch to thm khau v vt v". y c gi l Trung o tu tp ; con ng GIA khngri vo hai cc oan. Mt loi Trung o khc, l Trung o gii thot.C ngha l i vo gic ng v th nghim chn l t th gii ca thc tnhDuyn khi. V l, i vi Duyn khi th mi php khng th c xem l


45/120

c hay khng. Do , Duyn khi c xem nh l Trung o ca giithot.

T ci nn mng c bn ny, m v sau, tri qua mt lch s lu di, cnglm phen phiu lu bng bnh, Long Th xy dng li nguyn l Trungo trn c s ca Bt bt. C nhin, ti sao Long Th khng xy dng lunthuyt ca mnh trn ci c (nh Trung o thi Nguyn thy) m li yc trn mt nn tng mi l c l do ca n ; v l do l nhng g ctrnh by trong thi k Pht gio B phi v Pht gio tin i tha. lmt ti thuc s pht trin ca lch s-t tng, khi m gii tuyn gia"ngn" v "hnh" b xa nha, v kinh nghim th chng t ni phi nhngch cho s bin bit phn tranh. Lc by gi k chp c, ngi chpkhng, k chp va c li va khng, ngi chp va khng c li vakhng khng..., c nh th, nhng nh kin ca c v khng din tin

trong sut qu trnh pht trin t tng Pht gio. Ht thi i ny, n thii khc, vn c sinh ri dit, dit ri sinh nh l vng lun hi vnhcu (le retour ternel) cua Nietzsche. C l v th m Long Th phi xydng li nguyn l Trung o trn mt nn tng mi ca Bt khng (71).

Nh th, r rng Trung o y c ra i trong mt bi cnh mi, hnnhin n cng cu mang theo nhng th cch c th ca n. Tuy nhin,khng v vy m hc thuyt ca Long Th khc bit vi hay chng tri vigio l ca Pht ; tri li, n ch c th c xem l s pht trin bn caPht trong mt bi cnh mi, cng ta h nh dng mt tn gi mi cho mt

khi nim c, vy thi.

Do , khi Trung o nm gia chin trn ca Bt bt hay c bao quanhbi Bt bt, th c ngha Trung o l chn l lm thi, kh d khng ri vomi kin chp ca hu v sinh dit thng on kh lai. Do , nu nhn tthc t, Trung o khng phi l bn cht ca chn l tuyt i, hay l bnth ca chn l thc ti no c, n ch ng vai tr-biu hin trong kt cuca t duy m thi. Cng nh gia bng ti v nh sng, trong t duy chngta cho rng n phi c mt gii tuyn ho huyn no phn chia hai thi

cc sng v ti khc nhau ; v l mt nhu cu ca t duy hu ng. Nhngvi chn l thc ti, s khng h c v khng bao gi c bt k mt giituyn l loi no hin hu nh l bin t ca gia nh sng v bng ti. Vth, ci m gi l Trung-o-, nn nh rng, ch l im ta ca nhng ktcu lm thi trong t duy hu ng, y l im c th nht v nguyn lTrung o.


46/120


47/120

ca phng tin c m ra cho nhng ai c mt nhn thy, c tai nghe. y, ch "LUN" ng vai tr ca phng tin. Nh th, nu Trungl cu cnh, th Lun l con ng phng tin dn n cu cnh, tng tnh th i vi Trung o. V hai bnh din phng tin v cu cnh trongnguyn l Trung o c gi l Nh - tc hai chn l : chn l cng c(tc ) v chn l tuyt i (chn ). Mi quan h ca hai chn l ny l

bt kh phn ly. Nu ch chp nhn mt trong hai th li tip tc ri vo hocthng kin, hoc on kin... Cho n khi no t n cnh gii Nit bnv thng, th chn hay tc s khng cn c bn n na. Tuy nhin, y trn gc nhn thc, hai chn l ny m ra cho chng ta mt chn tri

bao la mnh mng y hy vng. chnh l kh tnh v bin ca Duynkhi c biu hin trn c hai phng din ca chn ln tc . V cngt y, cuc i thoi gia Pht v chng sinh bt u.

"Mn ch a diu ln khi giBung thuyn lc khch sang sng

Gat gat, paragat, parasamgatBodhi Svah !"

(*)Ghi ch ring ca BBT TVHS: c l do li typo. "5- Khng mt"

---o0o---

Chng VI - i Cng Trit Hc Trung Qun

I.- Gii Thiu V Tc Phm V Tc Gi

Theo nhn nh ca T.R.Murti, "Trung Qun lun (Mdhyamika) l mtlun gii cch tn ca Pht gio. N o su vo Pht gio bng cch phntch trn vn nhng vn tinh t trong gio ngha. l mt s c gng

bn b tng hp cc kinh lun Pht gio thng qua ci nhn ca hai chn

l : chn v tc " (73).

Chng ta bit rng, Trung Qun lun l mt trong ba b lun ni ting caLong Th. Song, v vai tr lch s, n c mt tm vc v cng v i trongtin trnh pht trin lch s-t tng ca o Pht, nht l trong mt bi cnh

phc tp ca cc h t tng ti n lc by gi. Do , Trung Qun lunrt c quan tm bi cc hc gi ng, Ty ; v theo nh gi ca


48/120

P.T.Raju, trong "Idealistic Thought of India", th tc gi ca tc phm ny l"mt nh bin chng c nht v nh trn th gii" (74).

Ni dung ca Trung Qun lun gm c 4 quyn, chia thnh 27 phm vi ttc 446 bi tng. Mi bi tng c 4 cu nm ch, tng cng gm 1.784 cu,8.920 ch. Tc phm nguyn vn bng ting Sanskrit, do La Thp dch sangHn vn. Bn cnh bn dch, cn c cc bn ch gii ca V Trc, ThanhMc, Ct Tng...

V tc gi, Nagarjuna, ngi thuc chng tc Naga (rng) min Nam n,ra i khong th k th III T.L, trong mt gia nh theo o B La Mn.

Ngi c sinh ra di gc cy Arjuna, nn c t tn Nagarjuna - LongTh, Long Thng, Long Mnh. Thu thiu thi, Long Th l ngi thngminh, hc rng, lu thng kinh in B La Mn v hc c huyn thut.

Truyn thuyt k rng, mt hm, Long Th cng bn b r nhau dng phptng hnh vo cung tru chc cc cung n. Vua bit c, ra lnh chmu ba ngi bn, ring Long Th c thot thn. Do n nn sm hi, Ngimt mnh n trc thp Pht pht tm xut gia th gii. T , Ngi btu nghin cu Tam tng, du c thng hiu nhng vn khng tha mn.Mt hm, do tm khinh mn sinh khi, Ngi t ch ra gii lut, n mc kiumi v ring trong cn phng thy tinh. Nhn duyn hi ng, B Tt iLong thng xt n dn Ngi vo Long cung ri truyn trao kinh php itha. T , Ngi n lc truyn b chnh php, cho n khi v gi. Mttrong nhng t xut sc ca Long Th l B... (75).

V mt t tng, ni n Long Th l phi ni n B Tt M Minh, tc gica "i tha khi tn lun". Thng qua tc phm ny m t tng i thaca M Minh gy s ch cho cc bc thc gi ng thi. V v sau,chnh Long Th l ngi lm cho h t tng i tha tr nn hon thin.Tt nhin, ngoi Long Th cng cn c nhng nh i tha khc, nhHarivarman. Tuy nhin, vi tr tu xut sc v bit ti v ngh bin, m LongTh c xem nh l (mt trong nhng) trit gia u tin trong cuc cchtn lch s-t tng Pht gio.

---o0o---

II.- Lun Trit Hc C Bn Trong Trung Qun Lun

Phn trnh by i cng v cc lun trit hc c bn trong Trung Qunlun ny c da vo nguyn bn Trung Qun lun do ngi La Thp dchtrong i tng kinh, v phn gii thch c da vo nhiu bn s gii ca


49/120

cc Lun s Tng Du (No.1564 [Cf.Nos.1565-1567] - li ta vit choTrung Qun lun), Thanh Mc (No.1564 [Cf.Nos.1565-1567] - phn s gii)v V Trc (No.1565 [Cf.Nos.1564, 1566, 1567] - Thun Trung lun nghanhp i Bt Nh Ba la mt kinh) - xem i Chnh tn tu, i tng kinh, tp30.

A/- Bin Chng Ph nh (Dialectical Negation)

Ton b trit l Trung Qun hon ton nm ngay ni tin c nht v nhca n, l "Nht Thit Php khng - SARVADHARMSUNYATA - TtC Php u L Khng". y l mt tin v i lm o ln tt c c cutrt t trong i sng tri thc ca con ngi. V l, nu khng tha nhn n,th mi mi con ngi khng th t n chn l, ngha l ch chp nhn v

bng lng vi th gii s vt hin tng sinh dit lin hi ny ; v nh th,

th gi tr ca chn l mc nhin b ph nhn ngay trong i sng ca conngi. V, i sng ca con ngi, nu khng c soi sng bi chn l,hay c tn ti trong chn l, th tt nhin, i sng s khng c bt kmt ngha v gi tr no.

Ngc li, nu tha nhn n nh l mt chn l ph bin, th xem nh lph nhn tt c hin thc ca con ngi v th gii thc ti khch quan.

Nhng, nh trong thc t, con ngi khng th ln trn trc s hin huca th gii thc ti vi mun ngn s vt hin tng, sai bit a th ang

hin by l l trc mt, h hung l c th chi t s hin hu ca conngi chnh n v cc i tng hin thc ca n - tc l th gii thc ti.

V nu nh th, th tin Trung Qun ny qu thc l cha y mu thun.V, trong tri thc thng tnh, nhng ci mu thun th u khng hp ; vnhng ci khng hp l, th khng th tn ti v.v... Nhng ti sao tin caTrung Qun vn tn ti nh l chn l hin nhin ? t vn nh th l khi s i vo nghin cu trit l Trung Qun.

1- ngha ph nh ca Trung Qun

Nh va trnh by, "Nht thit php khng" l mt mnh - pht biu phnh, n l mt s ph nh tt c, m trc ht l ph nh mi i tngc xem nh l s th hin thc (actual dharma), ri sau , l ph nhch th (subject) ca i tng b ph nh (object) ; th c ngha l n,khng nhng ph nh mi s th hin hu m cn ph nh lun c chnhn. V, khi m mi gi tr u b ph nh, nh vai tr hin hu ca ch th


50/120


51/120

Mc tiu l tng ca logic t duy, thng thng l s cn phi t n mttin trnh bin chng gia ci biu t v ci c biu t (77), hay nikhc i, l s tng ng gia th gii biu tng v th gii thc ti. Do, s th biu tng, lun lun l biu tng cho mt ci g khc n, chkhng th biu tng v chnh n. Cng nh hoa sen, t thn n khng cn

phi biu tng cho n na, v chnh n l hoa sen ri ; v mi thuc tnhca n lun lun c trng by bi trong chnh s hin din ca n. Nhngkhi ngi ta dng hoa sen biu trng cho nhng c tnh cao thng v

bt nhim, tt nhin ci c tnh cao thng v bt nhim khng phi lca hoa sen. Tng t nh vy, chim b cu c dng biu tng choha bnh, nhng ha bnh hn khng phi l chim b cu. T , cho thyrng mi tng quan gia biu tng v thc ti, du c tng ng, nhngkhng phi l nht th. V l, gia thc ti v ci biu tng cho thc ti thhon ton khc nhau. Nh vy, khi ni n yu tnh tng quan trong pht

biu ca mt mnh l ni n tin trnh tng ng ca mt nhn thc, mtrong , ch th nhn thc v i tng c nhn thc cng xut hin trnnguyn l hoc l ng th, hoc l sai bit. Ngha l, hoc ch th nhnthc v i tng c nhn thc l mt, hoc ch th v i tng l hai.Trong trng hp nu l mt, th tc gi v tc nghip l ng nht. T d,ngi th gm (tc gi) v gm do ng lm ra (tc nghip), y sao gil mt c ? V, nu l mt th ha ra, ngi th gm v gm l ngth ?

Mt dn d khc, trong trng hp nu l hai, nh t d ci v la caThanh Mc, rng nu ch th v i tng l hai n th bit lp, nh s

bit lp ca ci v la, th u cn c ci mi c la ? M tri li, lc no v u la t n vn c, v nu nh th, y l mt loi la v dng, nkhng c nng lc thiu t ci g ht. Do , yu tnh tng quan y,theo Trung Qun c hai loi : mt l d thi, hai l ng thi. Trong tngquan d thi, c 4 yu t : 1- Thng (la - lc no v u cng c) ; 2- Vnhn (la - khng cn c ci) ; 3- V duyn (la - khng cn bt c iukin no n hin hu) ; v 4- V tc dng (la - khng c chc nngthiu t) (78). Ngc li, trong tng quan ng thi, la ch c th hin

hu khi ci b t, s c mt ca n l ty thuc vo ci c b t hay khng; v i vi ci, trc khi b t, n cng cha hn l ci, v n c th ctr thnh mt ci g khc ci, nh khc cy, ci chn bn, ci khunnh... Nh th, r rng hon ton khng c bt k mt t tnh c bit no cth c xem nh l yu tnh c th ca ci hay ca la. V do , ci vla trong ci nhn ca Trung Qun, c xem l hin hu-gi lp ; tng tnh th i vi tt c php. y, ci yu tnh ca ch th khng c, ci


52/120

yu tnh ca i tng cng khng c, vy ly g lm yu tnh trong tngquan pht biu mt mnh ? chnh l ci tng quan trong tc dng-hin hu, mt th tng quan m Thanh Mc bo rng, cng ch l s ginh theo tp qun suy t ca con ngi m thi. Do , khi ch th v itng c t ra pht biu v mt chn l no (nh ni : Nht thit

php khng), nh th, khng c ngha l tha nhn s hin hu ch thcca ch th v i tng. Nhng, v mun ph hy mi kin chp sai lm vhu, v, sinh, dit, thng, on, kh, lai v.v... m phi gi nh thi. Vtrong mi s gi nh v thc ti, nh th ny th gi l la, nh th kia thgi l ci v.v... ; la v ci cng ch l tn gi o ha lm thi m thi. Bil, la v ci trong tn gi th khng phi l la v ci trong thc ti ; chnghon ton khc nhau. V nu chng cng c t trn nguyn l ca ngth v d th, th gi th no cng sai c. Cn bn cht ca thc ti, n vn ldng vn hnh bt tuyt, khng i i, khng tn gi v khng mu thun.

N l vy thi.

4- c tnh ca s ph nh

T nhng iu dn trn, ta thy rng, nhng g c ni ra y u l nitrong s gi nh, v nhng g nm trong s gi nh u l v thc v phihu. Cho n nhng ci m gi l m lm, cung si cng ch l php nhmng, nh huyn. Nh th, tt c i tng no cn nm trong tng quani i ca tri thc thng nghim th u l gi danh. V khi i din vichn l, n khng hin hu, cng nh cnh hoa th c th phn chiu trong

gng soi, nhng tn gi ca cnh hoa , i din trc gng soi, nkhng th hin hu. T cho thy rng, bn cht ca tri thc khng gkhc hn l ni ct cha ca nhng i tng ph vn o ha v chnh ncng l nhng g c cu thnh t o ha. Cho n khi no mi i tnggi lp ny b hy dit, th bn cht ca tri thc mi tht s hin tin, bygi n mi c kh nng lnh hi thc ti, hay ni khc i, chnh n vdng thc ti ng nht th.

Nh th, c tnh ca s ph nh trong Trung Qun khng phi l khc t

hay ph nhn s hin hu ca th gii thc ti khch quan, v th gii thlun lun hin hu nh l chnh n ; n cng khng cn thit phi tr thnhi tng cho tri thc, l i tng hay khng l i tng, n vn nh th.

V vn ny, Long Th a ra mt th d nh sau. Trong mt cn nhng kn, bn trong c thin thn xut hin hay khng l iu cha bit.

Nhng bn ngoi, mi ngi c bn tn xn xao l c thin thn v khng


53/120

c thin thn bn trong. Nu mt ai ni l c thin thn, th khng phido cu ni m thin thn bng dng xut hin ; hoc do ni khng cm thin thn bin mt. Du bn trong thc c hay khng c thin thn,cuc bn tn xn xao bn ngoi l v cng tn. V trong m ng xn xao, bc thc gi l ngi im lng, cho du ng thy c s tht bntrong. V, ng cng khng c l do g t by s tht khi m mi ngicn ang bn ngoi v cnh ca vn cha c m ra (79).

Tm li, php ph nh bin chng ca Trung Qun l con ng dn ns ph hy mi nh kin v hu, v, sinh, dit...., mi c gi lp, mngm c ct ln t vng thc nhm tr li s hin hu-nh th cho th giithc ti-Tnh Khng. Mi bc chn i ca n khng h li du vt nocho t duy hu ng, ta nh vt chn chim gia h khng bao la chng thno tm c. l mt li bin chng siu vit m h ni ra th tt c u

tan bin, v ngay t c bn, n phng thch c ch th ln i tng, chon ci nim v ch th v i tng cng b y ra khi gii tuyn calun l. i din trc ln sng ph nh lin hi ca Trung Qun, khngmt s th no c th dng lp, cho n s mng khi ca nim cng nh

phi bng tiu. y chnh l s mnh ca n, mt s mnh c bit cphi tr cho mi s n n trng by ci bn th thanh nguyn vn t nghnxa v cho n by gi vn khng sinh, khng dit.

"Ngi v bng vng ngn cyBp bnh sng nc thng ngy c khng

Ting kinh chm lng gia dngGit mnh vy gi ai trong ci v".

B.- Kho St V Nhn Duyn

(Trung lun, Chng I, gm 16 bi tng, CTT/TK, No 1564, tp 30,trang 01..., phm Qun nhn duyn)

Theo nh quan nim ca mt s cc b phi Pht gio, cng nh quan nimthng thng ca chng ta, th mi s th hin hu trn i ny u do nhnduyn sinh ra. y l mt h lun nh hng su m tinh thn Pht gio B

phi v nghe c v nh l n lun lun kh hp vi chn l thc ti. Ccphp do nhn duyn sinh ra, iu c th t d nh ci bnh gm vy, nkhng th t nhin m c. S tu thnh ca n l do ngi th gm dng tst nho nn ri kt hp vi nhiu yu t khc nhau m to thnh ci bnhgm. y, theo quan im ca mt s b phi th mt s th mun tu


54/120

thnh phi c y nhn duyn. Nhn l nguyn nhn chnh (t tnh) trctip sinh ra qu, v duyn l s tc ng ph tr t bn ngoi (tha tnh),cng hai th li (t v tha) nn gi l "nhn duyn". V tt c th gii svt hin tng ny t con ngi cho n mung th v c cy hoa l uc sinh khi t nhn duyn. Vi mt h lun nh th trong tri thc chngta lm sao m khng chp nhn c.

y, lun trit hc u tin ca Trung Qun l ph bnh nhng kinchp sai lm v nhn duyn ca hc phi Vaisesika v i chng b.

1- Bi tng s 3 :

"Cc php khng phi t n sinh,Cng khng phi t ci khc sinh

Khng cng sinh v khng phi v nhnV th, bit n l v sinh"

(2 dng ch Nho)

Trc ht, khi ph nh mt t th, Long Th ni rng t th :

a)- Khng sinh khi t chnh n

Nu mt t th m c sinh khi (cha c tr thnh c) t chnh n, th tt

yu, n phi hm cha hai yu t - ch th sinh v ci c sinh. V nu chth sinh v ci c sinh l hai yu t sai bit, ngha l mt bn l nhn (chth sinh) v mt bn l qu (ci c sinh), th tt nhin, chng c hai t thkhc nhau. Nh th, mt t th m c nhng yu t khc nhau th khng thgi l t th, hay l khng t th, cng nh h khng khng th sinh ra t hkhng, v cng khng bao gi c ci h khng th hai no khc vi bn thh khng vn t hu. Do ni rng, mt t th khng sinh khi t chnhn.

b)- Khng sinh khi t mt ci khc

Nu mt t th, nh la chng hn, th ci khc n, nh nc chng hn,cng l mt t th. V mi t th u c yu tnh ca n (nh la th nng,nc th lnh v.v...) - v th, t th ny khng th c sinh ra t t th kia,v t th kia cng khng th c sinh ra t t th ny. Do , ni rng, mtt th chnh n khng th c sinh ra t mt t th khc n.


55/120

c)- Khng sinh khi t c hai

Nh th, mt t th nu khng c sinh khi t chnh n, cng khngth c sinh khi t ci khc n ; vy th cng khng th c sinh khi thai t th khc nhau hp li. y, Trung lun ph quyt lun c s phihp ca hai t th c lp, v nu c th phi hp c, th chnh n s nhmt c bit tnh ca n. S kin ny cng ging nh la v nc, do cnhng yu tnh khc nhau m chng khng th cng ha phi vi nhau. Do, ni rng, mt t th khng th c sinh khi t c hai - n v ci khcn (t v tha).

d)- Khng sinh khi khng phi v khng c nguyn nhn

Bt k mt s th hin hu no cng c xem nh l kt qu ca nhng

nguyn nhn. Khng c mt kt qu no m khng c nguyn nhn. Nguynnhn chnh l l do hin hu (raison d'tre) ca kt qu. Do , ni rng,khng sinh khi khng phi v khng c nguyn nhn.

2- Bi tng s 4 :

"T tnh ca tt c phpkhng phi sinh khi t trong duynv bn cht ca duyn l khng c t tnhi vi tha tnh cng nh th"

( 2 dng ch Nho)

T bn trng hp nu trn (a-b-c-d), nu tha nhn bn cht ca t th nhl nhng yu tnh c bit, c lp, th ng nhin, khng th tha nhn sc mt ca tt c hin hu trong th gii sai bit a th ny. V ngc li,nu tha nhn s c mt ca tt c hin hu, th nht nh khng th chpnhn s c mt ca cc yu tnh c bit, vn c xem l t th c th.

Nh vy, i n kt lun - rng cc php l v t tnh. Do , bi tng s [4]xut hin nh l mt kt lun, v n ni r, t tnh ca cc php khng phi

l c sinh khi t trong "duyn" (theo nh c quan nim). V bn chtca duyn l khng c t tnh, cho nn tha tnh cng nh th, ngha l nkhng c. y, Trung Qun ph bc c t tnh (nhn) v tha tnh (duyn),v c t v tha u v tnh. Do , kt lun l "Duyn sinh v tnh". Doduyn sinh v tnh l nguyn l c bn ca mi s sinh khi, nn tt c hintng s vt thng nht v a th trong th gii tng duyn ny u cgi l gi danh, khng tht c t th. N l s biu hin ca "Duyn khi",


56/120

m bn cht ca Duyn khi l KHNG (SUNYATA). Nh th, "Duynkhi" v "Khng" l l tnh c th ca "Trung o".

3- Bi tng s 5 :

"Tt c php trn iu c sinh khi t bn duyn :nhn duyn v v gin duyn (80)s duyn duyn v tng thng duyn

Ngoi bn duyn sinh nyKhng c duyn th nm no khc".

( 2 dng ch Nho)

Nh th, tt c php u c biu hin t bn duyn :

a)- Nhn duyn :

Nhn duyn y khng nhm ch n t th, c th, hay c bit tnh noht, m nhn l su cn (mt, tai, mi, li, thn, ) v duyn l su trn(sc, thanh, hng, v, xc, php), do cn v trn tip xc vi nhau m thgii sai bit a th ny c biu hin khc nhau.

b)- V gin duyn :

Chnh do ni s tip xc khng gin on gia tm thc v cc biu hinca n (tm s) m th gii sai bit a th ny c cu thnh trong tngquan ca nhn thc.

c)- S duyn duyn :

Mi quan h gia tm v cc biu hin ca n (tm s) l do nng ta voduyn m vn hnh, nn gi l duyn-duyn. Do duyn duyn m mi biuhin ca th gii sai bit ny c nhn nhn nh l mt tng tng.

d)- Tng thng duyn :

Do tnh cch nng ng ca cc quan nng (6 cn) tc ng vo th gii hinhu m sinh khi ln nhng biu hin-sng to trong c ca tm thc,nh l dng vn hnh bt tuyt v lin hi vt qua mi chng ngi, nngi l tng thng (81).


57/120

Tm li, th gii quan ca Trung Qun l nhng g sinh khi t "Bnduyn", v cng l nhng g c th ni c trong ci nhn ca trit hcTrung Qun.

(y l phn i cng kho st v nhn duyn).

C.- Kho St V Thi Tnh

(Trung lun, Chng II, gm 25 bi tng, CTT/TK. No.1564, tp 30,trang 03..., phm Qun kh lai).

Chng ta thy rng, Trung lun c m u t phm "Qun nhn duyn",m trong "Qun nhn duyn" th c m u bng Tm ci khng (Bt

bt). Tm ci khng ny l ni dung c bn ca php bin chng ph nh,hay ni ng hn, n l im trung tm, xuyn sut ton b php bin chngca Trung Qun. Trong th cch din t, n c ni n bng Tm cikhng, nhng thc cht mc tiu ti hu ca n, nu c th ni c, cngch l "Nht thit php khng". V "khng" nh th no, trong phn "Ph

bnh nhn duyn" trnh by khi lc. Gi y, bc sang mt lun th hai l ph bnh v "Thi Tnh".

Nh trnh by ngay t u, Trung lun ra i nhm mc ch "ph t hinchnh", ph b mi kin chp sai lm th nhp thc ti-Tnh Khng.

Nhng trc vin cnh ca thc ti, chng l ti thng v hin nhin ca

con ngi vn l th gii c vy ba bi mun ngn s th c bit mhoi vng ca tri thc thng tnh lun mong mun s hu ha cn tnh tnhin ca s vt v bao ph cho mi mi hin th mt ng tnh c lphay l mt bn sc c bit, ri bm vu ly n d dng hn. V bao lu trithc ca con ngi cn hot ng trong s th trc nh th, th i tngca tri thc vn l s hin hu ca v vn sai bit. Nh th, lm sao chngc th mt phen din kin "chn l" trn nh h khng, khi m mi th ino mng tng ca trn gian mng m u t trn trn i vai vung vnca chng. Nu mun quay tr li, th trc tin hy qung tt c nhng gc th trc ngay trong tm thc ca mnh, tr n cho n mt s thanh

bnh. V ch c s thanh bnh thc th mi kh d i vo hin qun v thnhp thc ti-Tnh Khng. V nh th, vn c t ra y chnh l vthng - cnh ca u tin tip xc vi Tnh Khng. Do nng lc hinqun v v thng, m con ngi r c ci tnh cht nh mng nh huynca s vt, t th gii nim cho n th gii hin thc khch quan, nh ccy, hoa l, sng sui, ni i, chic xe, ta nh, con voi, con nga, n ng,


58/120

n b... V li, khi i din vi th gii hin thc, con ngi thng ngphi cc nguyn l cng c v nhn qu, v thi gian v.v... V, nu thanhn nh lut nhn qu th ng nhin phi tha nhn s hin hu ca thitnh nh c phm tr ha theo th cch ca qu kh, hin ti v v lai.V nh th, mt s th nu c quy nh bi nhn qu v thi gian, th sth ch c th xut hin nh mt tng th v ch lm i tng cho trithc thng nghim. V, nu ch nhn din hin hu qua tng th, hay tngtng ca n khng thi, th l mt nhn thc phin din v s khng baogi t n bt k mt s tht no c. Do , ch khi no t n mt s kinchiu t trong ci bn th t ni, th khi mi kh nng th nghimchn l. chnh l khi m ch th hin qun v i tng hin qun cnghin hu trong mi st na sinh dit ; , mi s th u c hin bytrong t tng ca n trn cng "dng vn hnh" ca thc ti-chn thc, mtth thc ti phi thi gian. V th, nhng n lc ca Trung Qun trong vic

ph nh mi nguyn l cng c ca thi gian ct l gip soi sng misinh mnh ph vn ca hin th trc nh lut v thng.

1- Bi tng s 1 :

"Ci i khng iCi cha i cng khng i

Ngoi ci i v cha iCi ang i cng khng i"

(2 dng ch Nho)

Bi tng trn, nh ta thy, trc ht, n gi nh mt "ch th i" v mt"hnh ng i" trn cn bn ca ba thi - qu kh, hin ti v v lai ; ri sau, n ph nh c "tnh cch vn hnh ca hin thc" v "thi tnh ca hinthc".

Trc ht, bn v thi tnh ca hin thc. Do tha nhn gi tr ca tngquan nhn qu (t nhn i n qu) ca mt s th hay mt tc dng m

buc lng phi ni n thi tnh. y, thi tnh xut hin nh s ni ktca mt dng tng tc ko di t qu kh n hin ti v v lai. T d, mtk b hnh lang thang trn con ng di v tn, i qua mt on ng rianh ta dng ngh ; nh th, im dng ngh s c gi l hin ti, v khihin ti c ni ra, th c ngha l im hin ti xut hin trong tngquan ni kt gia qu kh ( i), hin ti (ang ng) v tng lai (s i).

Nh vy, bt k mt hin ti no, cng cu mang trc n mt tng lai v


59/120

sau n mt qu kh. Nu khng c qu kh s khng c hin ti ; nu khngc hin ti s khng c v lai ; qu kh v v lai nu khng c, th hin ticng khng c. Do , trong din tin ca suy lun, trc bt k mt imhin ti no cng c mt chui di ca qu kh, hin ti v v lai. y,tnh cht ca thi tnh ch c xt n trong tng quan vi tc dng mthi. Ngc li, i vi mt s th khng c tc dng, ngha l khng nmtrong i tng ca tri thc, th ng nhin, thi tnh s khng c bnn.

Tr li vi bi tng trn, chng ta thy rng, "ci i khng i", v hnhng i xy ra ri, n khng c trong hin ti. "Ci cha i cng khngi", v hnh ng i cha xy ra. V "ci ang i cng khng i", v hnhng ang i khng th xc nh, gi l "ang i" v n tng quan vi ci" i" v "s i". V gii r hn s kin ny, bi tng s 12 ni :

"Khng c hnh ng va ct bc trong ci i,Khng c hnh ng va ct bc trong ci cha i,Khng c hnh ng va ct bc trong ci ang i,Vy, hnh ng va ct bc xy ra ch no ?"

(2 dng ch Nho)

T bi tng trn, ta s bn n tnh cch vn hnh ca hin thc. y, nucn c vo nguyn l Duyn khi, th r rng thi gian vn l khng c thc

th, n ch c ni n trong nim v ch c trong nim ch khng ctrong thc ti. Bi l, trc ht n hon ton khng c mt bin gii no

phn nh gia khong cch ca ba thi. Cng cng mt khi nim thigian, nh hin ti chng hn, nhng i vi ngi ny th n l qu kh, ivi ngi khc l v lai v.v... Cho n ci m gi l hi

lich su tu tuong va triet hoc tanh khong - tt thich tam thien

Documents