lecture 12
TRANSCRIPT
![Page 1: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/1.jpg)
Lecture 12
![Page 2: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/2.jpg)
Макро эдийн засгийн үндсэн ойлголт
Макро эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүд
Үндэсний тооцооны систем
ДНБ түүний бүтэц, тооцох аргууд
ҮНБ, бусад тооцооны үзүүлэлтүүд
Үнийн индекс ба дефлятор
![Page 3: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/3.jpg)
Макро эдийн засгийн онол нь үндэсний эдийн
засгийг бүхэлд нь авч үздэгээрээ микро эдийн
засгийн онолоос ялгаатай.
Макро эдийн засгийн онолын үндсийг анх
Ж.М.Кейнс тавьсан.
1930 оноос хөгжиж эхэлсэн макро эдийн засгийн
онол нь эдийн засгийн харьцангуй залуу салбарын
нэг юм.
![Page 4: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/4.jpg)
4
Ìàêðî
ýäèéí
çàñãèéí
óõààí
Óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéã á¿õýë
á¿òýí öîãö áàéäëààð íü àâ÷ ¿çýí
ò¿¿íèé õºãæëèéí ç¿é òîãòîë,
õýòèéí òºëâèéã ñóäàëäàã ýäèéí
çàñãèéí îíîëûí áèå äààñàí õýñýã
ìºí
![Page 5: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/5.jpg)
5
Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí
óõààíû ñóäëàõ ç¿éë
Ýäèéí çàñãèéí ç¿é
òîãòîëóóä, øàëòãààíò ¿ð
äàãàâàð, õîëáîî
õàìààðëóóä
Ýäèéí çàñãèéí ¿çýãäýë,
¿éë ÿâöóóäàä íºëººëºõ
õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí
íºëººëºë íºëººëºë
Ýäèéí çàñãèéí þìñ,
¿çýãäýë, ¿éë
ÿâöóóäûí äîòîîä
ìºí ÷àíàð
- Õàíø óíàëò
- Àæèëã¿éäýë
- ̺íãº
- Íèéò ýðýëò
- Íèéò íèéë¿¿ëýëò
- Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
- Õýðýãëýý, õóðèìòëàë
ãýõ ìýò
- Õàíø óíàëò, àæèë-
ã¿éäëèéí õîîðîíäûí
-Çýýëèéí õ¿¿ãèéí ò¿â-
øèí, õºðºí㺠îðóó-
ëàëòûí õîîðîíäûí
- Îðëîãî, õýðýãëýý,
õàäãàëàìæèéí
õîîðîíäûí ãýõ. ìýò
- Ýäèéí çàñãèéí
ºñºëòºä íºëººëºõ
- õàíø óíàëòàä
íºëººëºõ
- Íèéò ýðýëò, íèé
ë¿¿ëýëòýä íºëººëºõ
- ¯íèéí ò¿âøèíä
íºëººëºõ ãýõ ìýò
![Page 6: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/6.jpg)
Ìàêðî ýäèéí çàñãèéí õ¿ðýýíä äàðààõ
àñóóäëóóäûã åðºíõèé áàéäëààð, á¿õýëä íü
ñóäàëäàã. ¯¿íä:
1. Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
2. Àæèëã¿éäýë
3. Èíôëÿöè
4. Ãàäààä õóäàëäàà
6
![Page 7: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/7.jpg)
Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò íü á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éë÷èëãýýã ¿éëäâýðëýõ ýäèéí çàñãèéí
÷àäàâõèéí ºðãºæèëò þì.
Ýíý íü ÝÇ-èéí ¿éëäâýðëýëèéí áîëîìæèéí
ººð÷ëºëò áºãººä ¿éëäâýðëýëèéí áîëîìæèéí
ìóðóéí ãàäàãøèëàõ øèëæèëòýýð ä¿ðñëýãäýíý.
7
![Page 8: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/8.jpg)
0
5
10
15
2003 2004 2005 2006 2007 20082009*
5.6
10.7
78.6
9.9 11
4.1
8
Ýõ ¿¿ñâýð: ̯ÑÕ, Ìîíãîë óëñûí 2010 îíû òºâëºðñºí òºñâèéí
òºñºë
![Page 9: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/9.jpg)
6.3
8.69
5.5
6.7
7.7
5.9
4.7 4.6 4.6
3.4 3.5 3.6 3.3 3.1 2.8
4.8
6
0
2
4
6
8
101992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
ÌÓ-ûí àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí
9
Ýõ ¿¿ñâýð: “Ìîíãîë óëñ çàõ çýýëä” ñòàòèñòèêèéí ýìõòãýë
Ìîíãîë óëñûí 2010 îíû íýãäñýí òºñâèéí òºñºë
![Page 10: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/10.jpg)
52.7
325.5
183
66.353.144.6
20.56 10 8.1 8 1.6 4.7 11 6 5.613.416 6.5
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Инфляцийн түвшин
Column1
10
Ýõ ñóðâàëæ: ÌÓ¯ÑÕîðîîíû ìýäýýëýë,
Ìîíãîë áàíêíû 2010 îíû ìºíãºíèé áîäëîãî
![Page 11: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/11.jpg)
Ãàäààä õóäàëäààíû áàéäëûã òóõàéí óëñûí
òºëáºðèéí áàëàíñûí ìýäýýëýëýýð
òîäîðõîéëîãäîíî.
Òºëáºðèéí áàëàíñ íü:
1. Óðñãàë òîîöîî
2. Êàïèòàë òîîöîî
11
![Page 12: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/12.jpg)
-200
-150
-100
-50
0
50
100
150
200
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007-12.9
-29.9
3.6
97.7
58
-26.6
100.2
-41-58.6
-78.7
-116.2
-166.8
185.1
45
12
Ìîíãîë óëñûí óðñãàë òîîöîîíû òýíöýë
Ýõ ñóðâàëæ: “Ìîíãîë óëñ çàõ çýýëä” ñòàòèñòèêèéí ýìõòãýë
Ìîíãîë óëñûí 2007, 2008 îíû íýãñýí òºñâèéí òºñºë
![Page 13: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/13.jpg)
13
Ìàêðî ýäèéí
çàñãèéí óõàà-
íû ¿íäñýí
çîðèëòóóä
Ýäèéí çàñãèéí ºíäºð õóðäàöòàé ºñºëòèéã
õàíãàõ
¯íèéí ò¿âøèí , âàëþòûí õàíøèéã
òîãòâîðæóóëæ á¿õýëä íü ýäèéí çàñãèéí
òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ
Àæèëã¿éäëèéã áóóðóóëæ, õºäºëìºð
á¿ðýí ýðõëýëòèéã õàíãàõ
¯éëäâýðëýëèéí á¿õèé ë íººö, õ¿÷èí ÷àäàë
ò¿¿íèé äîòîð êàïèòàë, ñàíõ¿¿ãèéí íººöèéã
á¿ðýí ä¿¿ðýí àøèãëàõ
Ýäèéí çàñãèéí äîòîîä, ãàäààä
òýíöâýðèéã õàíãàõ
![Page 14: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/14.jpg)
Макро эдийн засгийн судалгааны үндсэн асуудал нь
эдийн засгийн өсөлт, инфляци, ажилгүйдэл, олон
улсын худалдаа, эдийн засгийн бодлого, эдийн
засгийн мөчлөг зэрэг ойлголтуудыг багтаадаг.
![Page 15: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/15.jpg)
Үндэсний эдийн засгийн үйл ажиллагааг хэмжихдээ
Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн (ҮНБ), Дотоодын
нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ), Үндэсний цэвэр
бүтээгдэхүүн (ҮЦБ), Үндэсний орлого (ҮО) гэх мэт
олон үзүүлэлтийг ашигладаг.
Эдгээр үзүүлэлтүүдийг бүхэлд нь үндэсний
тооцооны систем гэж нэрлэдэг. Үзүүлэлт тус бүрийг
авч үзье.
![Page 16: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/16.jpg)
Тодорхой хугацаанд голдуу нэг жилд, тухайн улсын
нутаг дэвсгэрт хийж бүтээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний нийт мөнгөн дүнг ДНБ гэнэ.
ДНБ-д тухайн улсын дотор хийж бүтээсэн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг оруулж тооцдог бөгөөд
тухайн улсын иргэдийн гадаадад хийж бүтээсэн
үйлдвэрлэлийг оруулдаггүй.
Харин гадаад улсын иргэн манай улсад үйлдвэрлэл,
үйлчилгээ эрхэлдэг бол түүнийг ДНБ-д оруулж
тооцдог. Жишээ нь: МУ-ын иргэн гадаадад ажил
эрхэлдэг бол тооцохгүй, харин Монголд гадаадын
ажил эрхэлдэг бол түүнийг ДНБ-д оруулж тооцдог.
![Page 17: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/17.jpg)
Тодорхой хугацаанд голдуу нэг жилд, тухайн
үндэстний хийж бүтээсэн эцсийн бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний мөнгөн дүнг ҮНБ гэнэ.
ҮНБ-д тухайн улсын иргэдийн хийж бүтээсэн
зүйлийг оруулж тооцдог.
Жишээ нь: МУ-ын иргэн гадаадад ажил хийдэг бол
түүнийг Монголын ҮНБ-д оруулж тооцно. Харин
гадаад иргэн Монголд ажил хийдэг бол түүнийг
ҮНБ-д оруулж тооцохгүй.
![Page 18: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/18.jpg)
ҮНБ нь Монголчууд юу бүтээсэн бэ? Гэдгийг
харуулдаг. Иймд ДНБ-ээс гадаадын иргэдийн
манайд явуулсан үйл ажиллагааных нь төлбөрийг
хасаад манай иргэдийн гадаадад явуулсан үйл
ажиллагааны авлагыг нэмбэл Монголчуудын хийж
бүтээсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дүн гарна.
ҮНБ = ДНБ + гадаад авлага - гадаад төлбөр
![Page 19: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/19.jpg)
1. Орлогын арга
2. Зардлын арга
3. Үйлдвэрлэлийн арга
ДНБ-ийг тооцоход баримтлах зарчим:
Мөнгөөр илэрхийлэх
Давхардуулан тооцохгүй байх
Үйлдвэрлэлийн бус арилжааг оруулахгүй байх.
- Цэвэр санхүүгийн арилжаа
- Хадгалагдсан бараа
![Page 20: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/20.jpg)
Зарлагын арга
-Хувийн
хэрэглээний зардал
(C)
-Хувийн хөрөнгө
оруулалт (I)
-Засгийн газрын
хэрэглээ (G)
- Цэвэр экспорт (Nx)
Орлогын арга
- Үндэсний орлого
Цалингийн орлого
Өмчийн орлого
Хүүгийн орлого
Түрээсийн орлого
Ашиг
- Бизнесийн шууд бус
татвар
- Капиталын элэгдэл
![Page 21: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/21.jpg)
ДНБ-ийг орлогын аргаар тооцохдоо үндэсний
орлого (ҮО) дээр бизнесийн шууд бус татвар болон
капиталын нэмэгдлийг нэмж тооцно.
ҮО нь үйлдвэрлэлд оролцсон хүчин зүйлсийн
орлогыг хэмждэг.
ҮО-д цалин хөдөлмөрийн хөлс, капиталын хүүгийн
орлого, өмчийн орлого, түрээсийн орлого,
корпорацийн ашиг ордог.
![Page 22: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/22.jpg)
Цалин хөдөлмөрийн хөлс- энэ нь цалин хөлс, нийгмийн
даатгалын шимтгэл гэх мэт бүхий л төрлийн шимтгэл,
ажиллагсдын орлогыг багтаадаг.
Өмчийн орлого- энэ нь корпорацийн бус бие даасан бизнес
эрхлэгчдийн орлого юм.
Түрээсийн орлого- газар, барилга байгууламж, эзэмшигчид
тэдгээрийг бусдад түрээслүүлэн олсон орлого.
Цэвэр хүүгийн орлого- Мөнгөн капитал эзэмшигчдийн
хөрөнгөөсөө олж буй хүүгийн орлого юм.
Корпорацийн ашиг- Корпорацийн орлогоос бүх зардлуудыг
хасаад гарна.
![Page 23: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/23.jpg)
Зарлагаар тооцохдоо ДНБ нь
- Хувийн хэрэглээний зардал (C)
- Хөрөнгө оруулалтын зардал (I)
- Засгийн газрын хэрэглээний зардал (G)
- Цэвэр экспорт (Nx) гэсэн 4 бүрэлдэхүүн
хэсгээс бүрддэг.
![Page 24: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/24.jpg)
Хувийн хэрэглээний зардал- өрхүүдийн эцсийн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнд зарцуулсан зардлыг оруулдаг.
Хөрөнгө оруулалтын зардал- хөрөнгө оруулагчдын шинэ
тоног төхөөрөмж, барилга байшин худалдан авахад
зарцуулсан зардал болон нөөцийн өөрчлөлтийг энэ
зардалд багтаадаг.
Засгийн газрын хэрэглээний зардал- Засгийн газар нь
дотоодын болоод гадаадын бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
худалдан авахад зардал гаргадаг.
Цэвэр экспорт- нийт экспортоос нийт импортыг хассантай
тэнцүү.
![Page 25: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/25.jpg)
Үндэсний цэвэр бүтээгдэхүүн (ҮЦБ) = ҮНБ- КЭ
Капиталын элэгдэл (КЭ)
Үндэсний орлого (ҮО) = ҮЦБ- БШБТ
Бизнесийн шууд бус татвар (БШБТ)
Шилжих төлбөр (ШТ)
Хувийн орлого (ХО)
![Page 26: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/26.jpg)
Капиталын элэгдэл- капитал эдэлгээний хирээр
элэгдэлд ордог. Жишээ нь: үйлдвэрлэлийн тоног
төхөөрөмж гэхэд эдэлгээний болон хоцрогдлын
элэгдэлд ордог.
Бизнесийн шууд бус татвар- үүнд худалдааны
татвар, онцгой татварууд ордог. Шууд бус татварыг
улс татварын хуулиараа тогтоогоод, түүнийхээ
дагуу хурааж авдаг.
![Page 27: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/27.jpg)
Хувийн орлого- Корпорацийн ашиг нь хувьцаа
эзэмшигчдийн ногдол ашиг, корпорацийн ашгийн
татвар болон хуваарилагдаагүй ашиг болж задардаг.
ҮО-оос нийгмийн даатгалын шимтгэл, корпорацийн
ашгийн татвар, хуваарилагдаагүй ашгийг тус тус
хасаж, шилжих төлбөрийг нэмж хувийн орлогыг
тооцно.
Шилжих төлбөрт бүх төрлийн тэтгэлэг, нөхөн
төлбөр, ажилгүйдлийн тэтгэмж ордог. Засгийн
газрын зардлын нэг хэсэг нь шилжих төлбөр байдаг.
![Page 28: Lecture 12](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022013115/55832d08d8b42ac4048b4b7f/html5/thumbnails/28.jpg)
Анхаарлаа хандуулсан та бүхэнд
баярлалаа.