LAMDAGOfficial Newsletter of the I l igan City Government and the Il igan City Disaster R isk Reduction and Management Council (ICDRRMC)

Gikumpirma ni Unang Ginang Gina Macapayag-Cruz nga mi-abot sa Iligan ang 3,113 ka mga volunteers o 218 ka teams gikan sa nagkalain-laing dapit sa Pilipinas nga misalmot sa Gawad Kalinga Bayani Challenge 2012 sugod Abril 9 ngadto sa 14 tuig 2012. Mibutyag si Ginang Cruz, ang chairperson sa nasangpit nga kalihukan, nga aduna pa gani’y duha ka teams ang naggikan sa Singapore ug Australia. Matud pa niya, nakuha sa Iligan ang quota nga makadapit og 200 ka teams sa mga volunteers aron motukod og mga balay aron ihatag ngadto sa mga pamilya nga apektado sa bagyong Sendong niadtong nakalabay nga bulan sa Disyembre tuig 2011. Pinakadakung delegasyon mao ang City Engineers Office sa Iligan nga adunay 63 ka mga membro o upat ka teams ug gisundan sa Team Lanao del Norte nga adunay 58 ka membro. Hinoon, miasoy ang unang ginang nga 80 lamang ka mga balay ang aktwal nga natukod sa lima ka adlaw nga house build challenge gumikan sa dautang klima ug kanihit sa construction materials. Gani, nag-merge na lamang ang ubang teams nga misalmot sa kalihukan. Sa pagkakaron miabot na sa kapin 300 ka mga balay ang napabarog sa Bayanihan Village relocation site diin 30 niini ang andam nang ma turn-over ngadto sa mga unang beneficiaries. Gawas sa house build, kabahin usab sa kalihukan ang libreng tuli sa duolan 500 ka mga bata, pagpananom og kahoy ug padula sa mga bata nga gitawag og “Paraisong Pambata.” Gihimo ang seremonya sa pagtapos sa GK Bayani Challenge 2012 pinaagi sa usa ka thanksgiving party nga gipahigayon sa gabii sa Abril 13 didto sa barangay gymnasium sa Sta. Elena kanus-a mihatag usab sa iyang mensahe si Presidente Benigno Simeon Aquino III gamit ang kahimanan sa live streaming./

GK Bayani Challenge 2012napahigayon sa Iligan

Volume 1, No. 4APRIL 28, 2012

Holcim Team (upper), LDN Dist. 2 Rep. Aliyah Dimaporo (middle), mga unang balay nga nahuman (bottom).

2

Base sa mga kasinatian kaniadto sa international humanitarian response panahon sa mga emerhensiya o kalamidad, aduna matud pa’y kakulangon sa paghatod og malangkubon nga serbisyo ngadto sa mga apektadong komunidad. May pipila ka mga sektor kansang serbisyo nakahatag og katagbawan samtang aduna usa’y mga sektor nga may mga pagkulang.

Dinhi namugna ang usa ka mekanismo o pamaagi sa paglihok nga gitawag og “Cluster Approach” nga gisagop sa National Disaster Coordinating Council niadtong tuig 2007. Ang “cluster” susama sa usa ka “sectoral group” nga mao’y motutok sa usa ka matang sa serbisyo nga gikinahanglan sa mga naapektohan sa kalamidad. Kini aron wala’y serbisyo nga malaktawan diha sa humanitarian response actions. Sama pananglit sa Camp Coordination

Ang ‘Cluster Approach’ diha sa pagtubag sa emerhensiya

and Camp Management (CCCM) nga mao ang grupo sa mga international humanitarian agencies, government agencies, private groups o non-government organizations nga motutok sa pag-atiman sa panginahanglanon sa mga evacuation camps aron mahimong epektibo ang serbisyo nga angay’ng mahatod ngadto sa mga hintungdan.

Sa sinugdan adunay natumbok nga siyam ka mga clusters o sectoral groups apan mamahimo kining dugangan o palapdan depende sa gikinahanglan sa usa ka apektadong lugar. Pinaagi sa NDCC Circular No. 05, series of 2007, gisagop sa kagamhanan sa Pilipinas ang “cluster approach” nga nagtudlo usab sa mga ahensiya nga mangulo sa matag “cluster.” Kini ang mosunod:

Agriculture ug Food Security Cluster

Housing Cluster

3

Ang maong “cluster approach” gisanong usab sa Iligan City Disaster Risk Reduction and Management Council (ICDRRMC) nga gipanguluhan ni Mayor Lawrence Lluch Cruz.

Naporma dinhi sa Iligan ang usa ka local inter-cluster committee nga gilangkuban sa matag hintungdang buhatan sa kagamhanang lokal, rehiyonal nga sanga sa mga ahensiya sa gobyerno, international humanitarian agencies, non-government organizations ug uban pa. Ang mosunod mao ang talaan sa cluster leads ug co-leads nga gisagop sa Iligan:

Ang matag cluster nagpahigayon og regular nga mga panagtigum alang sa makanunayong koordinasyon. Kaabag ni Mayor Cruz sa inter-cluster coordination si City Planning and Development Coordinator Gil Balondo ug City Tourism Officer Agnes Maingat.

Arch. Balondo sa Inter-cluster Coordination (center)

Health and Nutrition Cluster

Protection Cluster

4

Aduna nay 12 ka mga bata sa mga evacuation centers ning dakbayan sa Iligan nga nagpangidaron og unom ngadto sa 59 ka bulan ang na-improve na ang ilang nutritional status.

Matud pa ni Ms. Camila C. Albao, ang head sa Nutrition Cluster sa Recovery and Rehabilitation Program sa siyudad, nga kini human sa duha ka bulan sa ilang gihimong Nutritional Assessment ngadto sa mga bata nga apektado sa bagyong Sendong.

Gikumpirma ni Albao nga sa 11,374 ka mga bata nga ilang na-assess, 78 kanila ang severely acute malnutrition (SAM) o anaa sa pinakagrabe ang status sa ilang nutrisyon, samtang 311 ang moderate acute malnutrition (MAM).

Nagtoo si Albao nga nakatabang sa pag-improve sa panglawas sa maong mga bata ang gihatag sa Action Against Hunger kon ACF nga food supplementation nga ready to use therapeutic foods (RTUTF) sama sa plumpy dose, micronutrient powder ug easy paste.

Kung kahinumduman nga hugtanong gimando ni Mayor Lawrence Ll. Cruz ngadto sa mga cluster heads ang pagtan-aw ug pagsiguro nga anaa sa maayong kahimtang ang panglawas sa mga apektado sa kalamidad ilabina sa mga bata. /

Gilayong nasulbad ang problema sa suplay sa tubig sa Siao Shelter Box sa Barangay Luinab ning dakbayan sa Iligan, human miboto ang electric pump didto niadtong nakalabay nga semana.

Kini tungod kay, matud pa ni Engineer Evan P. Lagura, ang Head sa Water Sanitation and Health (WASH) Cluster sa Recovery and Rehabilitation Program ning dakbayan sa Iligan, gilayong nagdonar ang Iligan Surgeons Association og 45 mil pesos aron ipalit og electric pump.

Matud pa ni Engr. Lagura nga ang sobra sa maong kantidad, ipalit og mga hand pumps aron kung walay kuryente, padayon pa gihapon nga adunay tubig magamit ang mga nagpuyo sa shelter box.

Ang Iligan City Waterworks System (ICWS) na ang mo-drill ug motaud sa maong ekipo.

Samtang gikumpirma ni Lagura nga naghatag og extension nga usa ka bulan ang Department Of Health (DOH) sa ilang pag-deliver og tubig ngadto sa mga evacuation centers ug mga kabarangayan.

Kini human nga mihangyo si Mayor Lawrence Ll. Cruz nga ipadayon una ang maong serbisyo hangtud nga dili pa mahuman ang pag-rehab sa naguba nga water system tungod sa paghapak sa bagyong Sendong niadtong nakalabay nga tuig./

NutrItIoN Cluster:

WASH Cluster:

Action Against Hunger

Patubig sa shelter box

5

“Dili babag ang kakulangon sa mga doktor sa padayong paghatag og maayong serbisyo alang sa maayong panglawas sa mga apektado sa bagyong Sendong sulod og gawas sa mga evacuation centers.”

Matud pa ni Dr. Cherlina C. Cañaveral, ang head sa Health Cluster sa Recovery and Rehabilitation Program sa kagamhanang lokal sa Iligan, nga kini bisan paman sa kakulangon sa mga doktor nga mo-abot lamang sa unom.

Base sa standard sa World Health Organization (WHO), nga usa ka doktor ang gikinahanglan sa matag 10 mil nga populasyon.

Hinoon giklaro ni Dr. Cañaveral nga aduna nay igong gidaghanon sa mga nurses ug midwives karon sa dakbayan kinsa adunay kapasidad nga mo-handle sa mga common nga sakit sa mga bata o ang gitawag sa medisina nga Integrated Management of Childhood Illnesses (IMCI).

Sa kasamtangan, adunay siyam ka mga nurses ubos sa Registered Nurse for Health Enhancement and Local Services (RN Heals) program ug lima ka mga midwives ilawom sa Rural Health Midwives Practice Program sa nasudnong kagamhanan ang padayon nga nag-monitor sa mga apektado sa nakalabay nga kalamidad.

Sanglit dili na 24/7 o 24 oras sa tibook semana ang monitoring sa Hleath Cluster ngadto sa mga evacuation centers, mipahigayon na ang mga health personnel sa Iligan sa ilang regular nga functions.

Una na’ng gipa-ubos gikan sa ‘code red’ ngadto sa ‘code white’ ang emergency situation sa Iligan human ma-stable ang sitwasyon dinhi tungod sa bagyong Sendong./

Natapos niini lamang ikatulong semana sa bulan sa Abril ang ‘food for work’ sa World Food Program (WFP) ug ang ‘cash for work’ sa Community and Family Services International (CFSI) alang sa mga ginikanan sa mga estudyante nga apektado sa bagyong Sendong niadtong nakalabay nga tuig.

Matud pa ni Mrs. Virginia N. Nadayag, ang Secretary sa Education Cluster sa Recovery and Rehabilitation Program sa kagamhanang lokal sa Iligan, nga usa kini sa mga nagpadayon nga programa sa Education Cluster alang ngadto sa mga apektado sa kalamidad.

Usa sa mga gimbuhaton sa maong mga ginikanan mao ang pagtabang sa pagpanglimpyo ug pag-repair sa mga classrooms nga nadaut tungod sa nasangpit nga bagyo.

Sa pikas nga bahin usab, mihangyo ang Department of Education (DepEd) – Iligan Division Office, ngadto sa kagamhanang lokal nga mabalik ang na-washed out nga tunghaan sa Bayug Elementary School diha sa doul nga dapit lamang.

Kini tungod kay nakit-an man sa mga opisyal sa DepEd Iligan nga makahatag og kahout ang mga bata nga mo-transfer ngadto sa mga tunghaan nga nahimutangan sa mga relocation site.

Gikumpirma ni Mrs. Nadayag nga aduna nay daghang mga Division Office sa DepEd gikan sa nagkalain-laing dapit sa Pilipinas ang naghatag og donasyon aron magamit sa pagpatukod og tunghaan.

Hulaton na lamang ang pagtando sa kagamhanang lokal sanglit una namang gideklara nga ‘danger zone’ ang Bayug Island sa Barangay Hinaplanon. /

HeAltH Cluster:

eduCAtIoN Cluster:

Serbisyong Medikal

Art therapy program ni Konsehal Michelle Sweet

Bag-ong Mandulog Elem. School nga gidonar sa ABS-CBN

6

7

8

Alayon sa nagpadayong recovery and rehabilitation dinhi sa Siyudad sa Iligan human ang bagyong Sendong, gipaningkamutan karon sa Inter-Cluster Committee nga matubag ang uban pang gikinahanglan nga serbisyo sa mga katawhan nga apektado sa kalamidad.

Pinaagi sa pagpanguna sa United Nations Development Programme ug City Planning and Development Office sa kagamhanang lokal sa Iligan, gipahigayon ang Strategic Early Recovery Action Planning (SERAP) Workshop niadtong Abril 2 ug 3, 2012 sa Elena Tower Inn.

Kini gisalmutan sa mga naglihok nga grupo ug indibidwal sa nagkalain-laing clusters ilalom sa nasangpit nga komitiba nga gilangkuban ning mosunod: housing o shelter, camp coordination and camp management, food security, health, nutrition, mental health and psychosocial activities, community physical infrastructure, protection, environment, cross-cutting themes, agriculture, non-farm livelihood, education ug water, sanitation and hygiene kon WASH. Miapil diha sa matag cluster ang mga hintungdang buhatan sa gobyerno, mga nagkalain-laing partner agencies, mga non-government organizations ug mismo mga opisyal sa mga apektadong barangay ug representante sa mga apektadong katawhan o ang gitawag nga internally-

SerAP gipahigayon, alayon sa padayong recovery and rehab sa Iligan

Mayor Cruz atol sa strategic early recovery workshop

Education Cluster

displaced persons (IDPs).Unang gihatagan og higayon ang matag cluster

nga mohatod og report sa estado sa ilang mga serbisyo lakip na ang nakitang mga kakulangon kon gaps ug mga hagit kon challenges aron kini matubag. Gisaysay usab ang mga interbensiyon nga una nang napaabot ngadto sa mga Sendong survivors nga anaa sa mga evacuation camps, transitory sites ug kadtong gitawag nga home-based o mipuyo sa ilang balay o nangipon una sa kaparyentehan.

Ang unod sa gipaabot nga report mao’y nagsilbing basehan sa pagpanday sa plano aron ma-improve pa ang serbisyo ngadto sa mga IDPs.

Si Mayor Lawrence Lluch Cruz ang mitambong gayud sa pagbukas sa maong kalihukan ug personal nga naminaw sa nakab-ot nga plano ug rekomendasyon sa matag cluster. Sa tibuok nga dagan sa kalihukan, nag-uban usab ang presensiya sa coordinator sa UNDP dinhi sa Mindanao nga si Winston Camariñas samtang miabag isip mga facilitators sa workshop ang taga Mindanao Development Authority kon MinDA.

Sa pagtapos sa SERAP, gipasalig ni Camariñas ngadto kang Mayor Cruz nga magpadayon ang tabang sa UNDP dinhi sa Iligan hangtud sa Disyembre 2013 partikular na sa programang panginabuhi-an alang sa mga IDPs ug disaster preparedness./

9

unang 17 ka mga balay sa luinab relocation

site, nahatag na ngadto sa mga beneficiaries

Pormal nang nahatag ngadto sa unang 17 ka mga pamilya kinsa nahiagum sa bagyong Sendong ang permanenteng balay nga gitukod didto sa Luinab relocation site nga gitawag og Deus Caritas Village. Kini atol sa usa ka seremonya didto mismo sa site niadtong Abril 10 nga gipangunahan nila ni Rev. Fr. Anton C.T. Pascual, Executive Director sa Caritas Manila, Monsignor Jemar Vera Cruz, Vicar General sa Diocese of Iligan, Rev. Fr. Nazer Zaragosa ug ubang kapari-an. Nahimong saksi sa kalihukan si Mayor Lawrence Lluch Cruz ug City Councilor Michelle Sweet nga mao’y nag-representar sa kagamhanan sa Iligan. Sigun sa nasayran, moabot ngadto sa 205 ka mga balay ang tukuron sa maong relocation site alang sa mga Sendong survivors pinaagi sa mga donasyon nga nakuha sa Caritas Manila, Archdiocese of Manila, Diocese of Iligan ug ubang partners. Samtang ang gobyerno sa Iligan mao ang miasikaso sa site development. Mipasabot si Msgr. Vera Cruz nga pasi-una lamang ang 17 ka mga balay ug magsunod-sunod na ang uban pa hangtud nga mapahiluna ang 205 ka mga pamilya nga temporaryong gipapuyo sa evacuation camps ug transitory sites didto sa Barangay Luinab. Sagad sa mga beneficiaries sa Deus Caritas Village naggikan sa Bayug Island, Hinaplanon Proper ug Upper Hinaplanon. Miawhag si Mayor Cruz sa mga unang beneficiaries didto sa Luinab relocation site nga ampingan nila ang gasa nga gihatag ngadto kanila sa mga donors. Nanghinaut ang amahan sa siyudad nga puy-an gayud sa mga beneficiaries ang balay ug dili kini iprenda o kaha ibaligya sanglit bililhon man kini alang sa mga donors. Mitambag usab si Mayor Cruz sa mga Sendong survivors nga likayan ang pag-kompara sa mga balay nga mahatag ngadto kanila gumikan kay ang matag yunit sa balay bunga man sa paningkamot ug maayong tinguha sa donor. Sa iyang bahin, mainitong gidawat ni Luinab Barangay Captain Gilberto Agbay ang mga bag-ong residente sa iyang barangay dungan ang paghangyo nga moabag kini sa pag-mintenar sa kahusay ug kalinaw ingon man kalimpyo sa maong dapit./

Fr. Pascual, Executive Director, Caritas Manila

Mga unang pamilya nga nahatagan og balay

10

Gitutokan karon sa livelihood cluster ilalom sa Inter-Cluster Committee sa siyudad ang pagsusi sa mga kabaranggayan ning siyudad nga wala maabti sa gipatumang “cash for work” isip ayuda ngadto sa mga apektado sa bagyong Sendong.

Sumala ni City Councilor Roy Openiano, chairman sa Committee on Livelihood sa konseho ug focal person sa siyudad alang sa nasangpit nga cluster, ang “cash for work” mao’y nag-una diha sa ilang programa nga gitawag og emergency employment sa mga nahi-agum sa kalamidad.

Miasoy si Konsehal Openiano nga naglangkob sa livelihood cluster ang iyang komitiba sa konseho, Cooperative Development and Livelihood Office, United Nations-International Labor Organization, Department of Social Welfare and Development, City Social Welfare and Development Office, UN-World Food Program, Save the Children ug uban pang mga non-government organizations.

Sa nasayran, misulat na si Mayor Lawrence Lluch Cruz kang Secretary Dinky Soliman aron pagpangayo

Kinahanglan mapahimutang na sa mga permanent relocation sites ang mga internally displaced persons (IDPs) nga naapektuhan sa bagyong Sendong dinhi sa Iligan niadtong nakalabay nga tuig.

Matud pa ni Mr. Arnel Bendijo, ang head sa Iligan City Disaster Risk Reduction and Management Office (ICDRRMO), nga kini tungod kay anaa paman sa tunga-tunga sa ‘code red’ ug ‘code white’ ang status sa emerhensiya sa dakbayan.

Malangkubon nga livelihood program

alang sa mga Sendong survivors

emergency status wala pa hingpit nga mabalik sa ‘code white’

og dugang pundo alang sa “cash for work” human ma-release na ngadto sa mga unang beneficiaries ang unang 11.87 milyones pesos nga pundo sa maong programa.

Dugang niini, gidasig sa livelihood cluster ang mga apektadong komunidad nga magmugna og kahugpongan aron moplano og mga proyekto alang sa malungtarong panginabuhian.

Sa pikas bahin, agi og pag-abag sa maong paningkamot, mipasiugda usab ang buhatan ni City Councilor Michelle Sweet og manicure and hairdressing training program sa mga kababayen-an nga anaa sa mga evacuation camps. /

Dili pa mapa-ubos ang emergency situation sa Iligan tungod sa presensiya sa mga IDPs nga anaa pa sa mga evacuation centers.

Wala pa usab, matud pa, mapa-ubos ang emergency situation sa aspeto sa medical, health, infrastructure ug uban pa.

Ang Department of National Defense (DND) pinaagi sa Office of Civil Defense (OCD) ang mohimo sa pag-assess sa emergency situation sa usa ka dapit./

Livelihood Cluster

11

Dungan sa nagpadayong recovery and rehabilitation sa siyudad human ang bagyong Sendong, giatiman usab sa kagamhanang lokal ang problema sa kakulangon sa supply sa kuryente nga mao’y hinungdan sa nasinating rotating brown-out. Usa niini ang pagpakigsultihanay tali sa nagkalain-laing stakeholders sa power industry pinaagi sa natigayong Energy Summit didto sa Davao City niadtong Abril 13, 2012 kauban si Presidente Benigno Simeon Aquino III. Si Mayor Lawrence Lluch Cruz mismo ang nangulo sa delegasyon sa Dakbayan sa Iligan nga misalmot sa katiguman. Kauban sa grupo sila si Konsehal Moises Dalisay, Jr., chairman sa Committee on Energy sa Sangguniang Panlungsod sa Iligan, ingon man sila si Vice Mayor Henry Dy, mga opisyal sa Lanao Power Consumers Federation (LAPOCOF) ug Chamber of Commerce and Industry Foundation of Iligan. Giduso sa Iligan delegation ang usa ka position paper kalabot sa paghatag og kasulbaran sa power crisis sa Mindanao. Unod sa maong proposal ang mga immediate, medium term ug long term solutions sa isyu. Usa sa immediate solution mao ang pag-repair, pag-rehab ug pag-uprate sa Agus ug Pulangi hydro-electric plants. Dugang niini ang pagbalhin ug pag-

Dugangan sa Save The Children International ang mga school kits nga ilang unang nahatag ngadto sa 2,118 ka mga bata dinhi sa dakbayan sa Iligan nga naapektuhan sa bagyong Sendong niadtong nakalabay nga tuig.

Matud pa ni Mr. Jerry Requillo, ang Program Officer for Education sa maong non-government organization, nga dugang kini sa ilang nahatag na ngadto sa maong mga bata niadtong nakalabay nga Marso.

Ang idugang sa maong mga back-to-school kits ipaagi na sa usa ka voucher nga mokantidad og Php200.00. Ipalit nila kini og mga gamit atol sa ting-

operate sa National Power Corporation sa mga power barges gikan sa Visayas ug pag-facilitate sa gobyerno sa operasyon sa Iligan Diesel Power Plant. Gisumiter nga medium term solution ang pag-implementar sa Baloi Flood Control Project ug pagsulbad sa Agus 7 technical problem ug ang pagtabang sa gobyerno nga mapatukod ang dugang dagkong hydro power plants. Samtang girekomenda usab nga long term solution ang pag-implementar sa mga mini-hydro projects, paggamit og solar energy sa mga kabalayan, buhatan ug mga commercial establishments, pagpadali sa Department of Energy sa mga renewable energy projects, seryoso nga pagpatuman sa Mindanao Energy Development Plan ug pagwagtang sa mga suborno diha sa mga energy projects. Nanawagan usab ang grupo sa Iligan nga amendahan ang EPIRA Law. Nakab-ot nga baruganan sa mga partisipante gikan sa pribado ug pampublikong sector nga dili angayang ibaligya ang Agus ug Pulangi hydro-electric complexes. Gisupak usab ang laraw’ng pagbaligya sa mga power barges sa NPC, kamugnaan sa Mindanao Power Corporation aron mao’y modumala ug mo-mintenar sa power generation sa Mindanao ug supakon ang Leyte-Mindanao Transmission inter-connection./

Grupo sa Iligan misugyot og solusyon sa Mindanao power crisis

dugang school kits, iapod-apod

eskuwela panahon sa ting-ulan nga langkuban sa usa ka paresan sa boots, tsinelas ug payong didto sa usa ka dakong mall ning dakbayan.

Una na’ng nakadawat ang maong mga beneficiaries og backpack nga adunay sulod nga mga school supplies.

Ang European Commission on Humanitarian Organization (ECHO) ug ang Spanish Agency for International Development Cooperation (AECID) maoy mihatag og fundings o budget ngadto sa Save The Children aron ipalit sa maong mga panginahanglanon./

Editor in-chief: Melvin Anggot ● Asst. Editor: Abner Cagalawan ● Production: Glen Longakit ● Writers: Divina Suson, Boy Decena, Shekainah Cartajenas ● Photographer: Arthur Sabilla ● Circulation: Cesar Octubre

GK-2012 HEROES