İlahİyyat fakÜlt8sİnİn elmİ...

BAKI DÖVL8T UNİVERSİTETİ

İLAHİYYAT

FAKÜLT8SİNİN

ELMİ M8CMU8Sİ

NQ 21 • İYON (HAZİRAN) 2014

Sosial proseslard<J insan resurslan: miiasir baxış 393

SOSİAL PROSESLaRDa İNSAN RESURSLARI: MÜASffi BAXIŞ.

Xalafova Kamal<J Rauf qızı, Fals<Jfo kafedrasının doktorantı,

Bala Dövl<Jt Universileti

Açar söz/<Jr: sosial proseslar, idar;ıetma, insan resursları, qloballaşma, koqnitiv

yanaşma.

l<.Jıw'leBbıe CllOBa: COtfUCl.llbHbıe npoıfeccbı, ynpaeReHue, tteJlaBeıtecKue pecypcbı, KOZHUmUBHbZÜ nOOXOO.

Key words: social processes, management, human resources, the cognitive approach.

. Müasir dövrd~ insan kapitalı c~miyyatin inkişafın.ın strateji amilin~ çevrilir: ild~n-il~ insan kapitalıDa qoyulan s~rmayalarin hacm.içoxalır, keyfiyy~ti yaxşılaşır. G::>lacakda harnin sarmay::>larin n::>tical~rinindaha uğurlu olacağı ehtimal olunur.

Müasir ictimai istehsalın dinamik saviyyasi insan resurslannın keyfiyyyat baxımından durmadan inkişafını talab edir, bununla alaq::>dar olaraqyeni yanaşma v::> texnologiyaların tatbiqizaruri hal alır.

İctimai fikir tarlxinda insan resurslan probleminin öyr::>nilm::>si böyük ananay::>

malikdir. İnsan resurslan v::> insan kapitalı nazariyy::>sinin görbmli nümayandalarindan G.Bekker, M.Blaiıg, Y.Ben-Poret, B.Veysbrod, C.Mintser, G.Mintsberg, T.Shults va digar tadqiqatçılannın adını qeyd etmak olar. Onlar insan resurslannın

idara edilmasi sahasinda nazari va tatbiqi yanaşmalar va nazariyyalar irali sürmüşlar

[1, s 16]. Hazırda insan resurslarının inkişafı mÜXtalif aspektl~rdan tahlil olunur. Qeyd edilmalidir ki, insan resursları arnsalı kompleks xarakter daşıyır v::> bunun:.

la birlikda onun t~tbiqi sahatarindan an önamlisi - iqtisadiyyatdır. Burada insanların an vacib hüquqlarından biri olan işlamak hüququna amal olunur, onun bacarıq va vardişlarinin tatbiqi üçün imkanlar yaradılır.Müstaqillik dövründa Az::>rbaycanda da insan resurslannın idaraedilmasi sistemli yanaşma asasında apanlmaqdadır.

İnsan camiyyatinin inkişaf xüsusiyyatlarindan biri. - sosial proseslarin mürakkabliyinin artmasıdır. Buna müvafiq olaraq apanlan tahlil va proqnozlaşdırma

394 Xalafova Kamala Rauf qızı

istiqamatl;}ri d;} çoxalmaqdadır. Sivilizasiya V;} texniki t:mıqqi d;}y;}rl~rin ağırlıq

m;}rk;}zinin ümumb;}Ş;}ri m;}zmununa doğru yön;}lm;}si insaniann t;}f~kkür t~rzind;}, onlann dünyaya münasib;}tind;} d;} ciddi d;}yişi.klikl;}r;} g~tirib çıxarmışdır. Bütün bunlar ictimai V;} humanitar elml;}r t;}r;}find~n insan varlığının bütün ;}Z~mati va hartar~fliliyi il;} t~dqiq edilm~si, onun keyfiyy~tlarinid~rindan öyranilm;}si zamratini ir~li sürür. Hazırda "insan resuslan" anlayışı geniş mazmuna mali.kdir. Onun t~rkibin~ insanın c~miyy;}tda yaşamağı üçün ~sas rolu oynayan baza xarakterli xüsusiyyatlarin macınusu daxil edilir. Artıq beyn~lxalq strukturlarda xüsusi indekslar yaradılmışdır ki, onlar resuslann day~ri, potensialı va faaliyyat xüsusiyyatlarini aşkar etmak maqsadi güdür.

İnsan resurslan sosial prosesl~r il~bilavasita bağlıdır. Sosial proses fasilasiz xarak:ter daşıyır. C~miyyat özü-özünü tanzimlayan sistem olaraq, nasild~n nasil~ lazımi inforınasiyaru ötürür, varisiiyi v~ fasilasizliyi tarnin edir. Bu manada sosial proses tarixi va abadi xarakter daşıyır: biosferin tarkib hissasi olan insan camiyy~tionunla barabar daim yaşayacaq va in.kişaf ed;}cakdir. İnsanlann faaliyy;}t sah~l;}rina uyğun olaraq sosial proseslarinda müxtalif taratıari V;} ifadaolunma formalan vardır (m;}n;}vi, iqtisadi, siyasi prosesl;}r va strukturlar, hadis;}l~r.

münasib;}tl;}r V;} s.). Bu bölgü üzvlarinin har birin~ insan resuslannın da bu prosesl;}rd;} jştirak dar;}casi va sam;}raliliyiözün;}ID;}XSUS xarakter daşıyır.

Müasir elmi adabiyyatda sosial proseslarin tahlilind::> sistem, struktur, xaos, nizam, modell;}şdirma, sosial mexanizm kimi anlayışlardan geniş istifada olunur. Burada sosial dinamika masal;}lari da olduqca ah;}miyyatlidir. Camiyyatd::> qloballaşma il;} bağlı baş ver:m sosial reallığın mür::>khbl;}şm::>si, tadqqiatçılan ç::>tin vaziyyata salır. Çıxış yolunu modell::>şdirma imkanlarını d~_rindan istifad;} etm::>kda gör::>n ekspertlar göstarirl;}r ki, bu işda informasiya Z::>nginliyi müsb::>t rol oynaya bilar: model yaradılarkan, burada müayyan predmetin, hadisanin bu va ya digar keyfiyyatlarini özünda aks etdiran saviyyada mahdud informasiyanı daşıyan bir sistem n;}zard;} tutulur.

Ümumiyyatla, sosial prosesl;}rin tasviri, t::>hlj.li va sonrakı ifad::>si işini müxt::>lif saviyy::>l::>rda taşkil etmak olar. H::>r halda burada insan zehni, onun bacanq v::> v::>rdişl::>ri yaxından iştirak edir. Bu prosesin d::> subyekt va obyekt baxımından ~ istiqamati var. Subyekt olaraq insan, yuxanda qeyd edilan imkanlan ila yanaşı, faal hayat mövqeyindan da faydalana bilar. Obyekt kimi isa insan müxtalif tasiriara maruz qalaraq, sosial proseslarin gedişatında faal iştirakçıya çevrila bilar.

Hazırda sosial proseslarda insan re~uslarırun imkanlan haddiarinin ölçülmasİ v::> alda edil::>n natic;}larin prak:tiki tatbiqi müşahid::> edilir. Bunu istanil::>n hayat f::>aliyy::>ti

Sosial proseslorda insan resursları: miiasir baxış 395

sah~l~rind::ı reallaşdınnaq mümkündür. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, sosial prosesl~rin ölçülm::ısi v::ı qiym::ıtl::ındirilınasi işinda mü~yyan iraWayiş var.

Müxt::ılif elm nümayandalarinin saylari . n~tic::ısinda bir sıra konseptual paradiqmalar formalaşdınlmışdır. Camiyyatin statisti.k qanunauyğunluqlara tabe olan özü-özünü tanzimlayan bir sistem olduğunu nazar~ alan t~dqiqatçılar, burada sistem yanaşma daxilind~ koqnitiv ideyaların imkanlarından da geniş istifada edirlar.

İnsan resuslarının, istar kamiyyat, İstarsa d~ keyfiyyat baxımındanreal iştirakını müayy~n etmak üçün xüsusi t~dqiqat metodikalann hazırlanması labüddür. Artıq burada sistem v~ koqnitiv yanaşma imkanlan datatbiq olunur. Hal-hazırda

sistemlarin( o cüml~dan sosial sistemlarin) müxtalif riyazi modeliari qurulub ki, burada çox.luqlar n::ızariyyasi va cabr imkanlanndan geniş istifad::ı edilir: "sistemlarin t~hlili n::ıticasind::ı mür~kk::ıb v<ı fovq::ılmür~kkab obyektl::ırin t::ıdqiqi v::ı

layihalandirilınasi h::ıyata keçirilir" [ 1, s.18]. Hesab olunur ki, t~kca sistem yanaşma baxımından işlanib hazırlanan metodlar

v::ı instrumentari kifayat etmir. Dig<ır t::ır::ıfd<ın; t::ıtbiqi riyaziyyat, kibemetika, çox.luqlar naz~riyyasi sah::ıl::ırindan götürülmüş metodlar olduğu kimi sosial tadqiqatlarda t~tbiq edila bilmaz. Konkret t~tbiqi sahalarva h~min sahal~rin daxili bölgüsü olduqca geniş va müxt~lifdir (m~s., iqtisadi, siyasi, m~n::ıvi v::ı s.). Mürakk~blik dar::ıcasin::ı göra bu sahalar bir-birina yaxın olsa da, insan resuslarının müxtalif imkanlan üz::ırind::ı qurulur. H::ımin imkanlan üz::ı çıxarmaq işini m::ıhz sosial v::ı humanitar elm nümayand~l::ıri hayata keçirirl::ır. Bu istiqam::ıtd~ apanlan işlari aşağıdakı kimi izah etm::ık olar:

Uzun ::ısrl::ır" boyu camiyy::ıt, burada baş ver::ın sosial proseslar tadqiqat obyekti olaraq bir çox sosial v::ı humanitar yanaşma baxımından t::ıhlil olunmuşdur. İlk

növb::ıd~ f::ıls~fi sapkida apanlan tadqiqatların ağırlıq markazini qeyd etm::ık lazımdır: c::ımiyyat v::ı tabiatin nisbati, camiyyatin inkişaf qanunları va marhalalari, insan problemi, camiyyatin g::ılacayi va s. Sosiologiya sahasinda apanlan tadqiqatlar bir qadar da konkretlaşib, harnin istiqamatlarin faaliyyatini sistem-stroktur baxımından müxtalif riyazi, statistik va humanitar yanaşmalann imkanlarından faydalanaraq statika va dinamika saviyyalarind::ı tahlil edir: naticad::ı c::ımiyy::ıtin faaliyyatinin <ın · d::ırin qatlan, gizli mexanizml::ıri aşalcrlanır, onların apancı t::ır<ıflari müayy<ın edilir, önc~görm<ı baxımından v::ızif::ıl~r d::ıqiql~şdirilir.

Dig<ır ictimai elm sah::ıl~ri - iqtisadi naz::ıriyya v<ı politologiyad~ da qeyd edil~n istiqam::ıtl::ır üzra işlarini qururlar. lstanil::ın halda insan potensialından istifada edan bütün ictimai hayat sah::ılari bela tadqiqatlardan geniş istifad::ı etm::ılidir. M::ıs::ılan,

dövlat tarafind::ın hayata keçirilan sosial siyas::ıt vasitasila ::ıhalinin sosial müdafiasi


t~min olunur, burada apancı t~mfl.~ri n~z~r~ almaqlamüxtalif işl~r h~yata keçirilir.

Bunu üçün h~m d~ sosial-iqtisadi sah~l~rd~ insan resuslannın istifad~ · olunması

d~r~c~si mü:;ıyy~n edilir. H:;ır bir ölk~nin iqtisadi qüdratini ilk növbad~ onun insan

potensialnın ~sas göst~ricil~ri t:;ışkil edir - t:;ıhsili, peş:;ı hazırlığı, h~yat s~viyy~si,

m~iş~tin v~ asud;;ı vaxtın t;;ışkili, iqtisadi sah;;ıl;;ırin nisb;;ıti stru.kturu va s.

Az;;ırbaycanda baş ver;;ın stroktur isiahatlar t;;ıhsild:;ı, elmd~, iqtisadiyyatda öz

ifad;;ısini ilk önca insan resustarının keyfiyy;;ıt göst;;ıricil~rin~ t;;ısir edir. İş sah~l;;ıri

üzr:;ı mövcud bölgüd~ bir sıra d;;ıyişiklikl:;ır baş verir. Son ill;;ırda :;ıld;;ı edilan t;;ıcrüba

göstarir ki, ·;;ım;;ık m;;ıhsuldarlığının artırılmasında insan resurslarının yeni geniş

imkanlan açılır. İlk növb;;ıd;;ı hazar ş;;ıraitind;;ı m;;ışğulluq sahasind:;ı işçil:;ırin öz bilik

v~ bacanqlannınformalaşdınlması,işd;;ı uğur qazanılması işind;;ı seçim imkanıxeyli

artmışdır. Ön planaişçil;;ırin peşakarlıqqabiliyy;;ıtl:;ıri, öz biliyi inkişaf etdirm;;ık

bacanğı, m~suliyy;;ıt v~ iş:;ı maraq ç;;ıkilir.

Roma ldubunun sadri A.Peççeinin haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, "indiki tar:;ıqqi

marh:;ılasi insan n:;ısli qarşısında bir sıra mühüm vazifalar qoymuşdur. Harnin

v:;ızif:;ılar:;ıuyğun olaraq bütün işiarinda tarazlıq v;;ı. ahangdarlıq gözl;;ımakl~ ir;;ıliya

doğru addımlamaq işi d;;ı var. Yalnız madani takamül asasında insan bütün

tahlükalarin öhdasindan gala bilar. bu takamülün vacibliyini başa düşmasak, :;ın

böyük v;;ı ;;ın faciy~vi s:;ıhv~ yol vermiş olanq, çünki dövrümüzün bütün t~latüml:;ıri . .

v;;ı bölıranlan müasir ş~raita insaniann k:ifay~t q~dar uyğunlaşmaması ila :;ılaqadar baş

verir.

Bunların sır~sında, planetimizi nahang aqrab kimi alıata ed~n demoqrafıya,

işsizlik, camiyyatin sosial v~ iqtisadi imkanlanndan axıra qad~r istifad~ edilmamasi,

ehtiyatlann çatışmazlığı v~ onlardan qeyri-samar~li istifada .. ~dilm~si, s~m;;ır~sizlik,

in:flyasiya, :;ımin-amanlığın ald~ edilmam~si, silahlanma, ~traf mühitin çirkl:;ınmasi v~

biosferin dağıdılması, insanın iqlim~ hadsiz d~r~cad~ m~nfi t~siri v~ bir çox dig~r

m~s:;ıl~l:;ır qeyd edilmalidir. Buna baxmayaraq bu gün~ kimi bunlann h eç birinin h;;ılli

üçün sam~rali q:;ırar q:;ıbul edilm~mişdir. Getdikc;;ı bu m;;ıs;;ıl:;ılarin halli ağırlaşır va

harnin :;ı.qrabin qo Ilan planetimizi getdikca daha __ çox bürüyüb sıxır... Çıxış yolu -

insan taf:;ıkkürünün keyfiyy:;ıtca yeni bir marh~laya ucal.ması, davranışının asaslı

ş:;ık:ild:;ı dayişilmasind~dir [2, s 15].

Belalikl~, aliml~rin galdiyi q~na;;ıta göra qlobal miqyasda götürülan insan

resuslanndan faydalı ş;;ık:ilda istifad:;ı olunması sistemli xarakter daşırnalı, elmi va

praktik cah:;ıtd:;ın :;ısaslandırmalıdır.

Sosial - falsafi m:;ınada burada bir neça vazifa var ki, bunlann atrafında hal

hazırda elmi ictimaiyyat tarafindan tadqiqatlar · aparılır, praktik vazifalar

Sosial proseslarda insan resurslarz: müasir baxış 397

mü~yy~nl~şdirilir. 8sas yeri insan resuslann s~mar:}li istifad:} olunması m:}S:}l~si

tutur. Burada (xüsusil:} iqtisadiyyatda) bir sıra marketinq imkanları var ki, onlardan faydalanmaq olar: söhb:}t sosial-iqtisadi, sosial-siyasi prosesl:}rin idar~ olunması v~ proqnozlaşdınlmasından gedir. ag~r bu istiqam~td:} aparılan işd~n söhb~t gedirs~, ilk növb:}d~ müasir t~şkilatlann s~m:}r~li inkişafı üçün metodlar v~ lazımİ ·t~dbirl:}rin

h:}yata keçirilm~si n:}Z:}rd~ tutulması t~dqiqat obyekti olmalıdır. M~lumdur ki, h~r

hansı bir t~şkilatın s~m~r~li f~aliyy~ti üçün kadr potensialının keyfiyy~t t~rkibi olduqca böyük ~h~miyy~t k~sb edir.

Bununla ~laq~dar bir misala müraci~t ed~k M~lumdur ki, Az~rbaycan

c~miyy~tind~ gender b:}rab:}rliyinin t~ınin edilm:;)si m:}s~l~si t~dric~n h~yata

keçirilir, buna baxmayaraq, faktlar sübut edir ki, burada qadın işçi qüvv~sinin

resusları s~m~r~li istifad~ edilmir. 8g~r t~hsild~ gender b~rab~rliyi indeksi ild~n-il:;) ucalırsa (t~hsil pill~rin~ uyğun olaraq), işda, masalan, qeyri-aqrar sektorda, muzdia işlay:;)n qadmların payı mütlaq çakida artsa da, keyfiyyati mananda hala ki, dişproporsiyalar çoxdur (1990-cu ilda muzdla işiayan qadınlann sayı qeyri-aqrar

sektorda ümumi götürülan işçilarin 40,5% taşkil edirsa, 2010-cu ilda an yüks~k göstarici 1999-cu ila aiddir - 49,9% işçil~ri burada qadın idi. tez bir zamanda bela

inkişafın müşahid~ olunmasının bir neça sababi ola bilar: peşalarbölgüsünda

dayişi.kliklar va bunun natic~sinda qadınlar üçün yararlı olan iş sah~l~rin sayının azalması, qadmların talabatlar strukturunda peş~ oriyentasiyalarında baş veran

dayişikliklar, hayat saviyyasinin artması, yaş t~rkibindat~msilolunmanın t~hrif

olunması v~s. (3, s. 9]. Bela mütanasibsizliklarin aradan qaldırılması üçün ilk növbad~ insan resuslanna

t~tbiq edilan, yani gatirilan xarclarin, resustarıo tarkibi . va formaları xüsusila

vacibdir. Söhb~t, aydındır ki, ham da tahsildan gedir. Taşkilatlar s~viyyasinda d~ talim, özünüsavadlanma imkanlarından geniş istifad:} olunmalıdır ki, burada çalışan kadrlar keyfiyy~t baxımından bütün imkanlarını s~f~rbar etm:}y~ bacarsınlar. hal

hazırda İstanilan s~viyy~da taşkilatlarda stroktur dayişikliklar apanlmadan onun raqab:}ta dö.zümlülüyü burada insan resuslarının inkişaf imkanlan mahdudlaşar, ümumi inkişaf yolundan gerid:} qala bil:}r.

Bazar iqtisadiyyatı şaraitinda raqabata dö.zümlülük da insan resustarının lazımi s~viyyada idar~ olunmasını talab edir. İnsan resusları ilk növb:}d~ ~m~k ehtiyatıarını va insan potensialının intellektual imkanlarını n~zard:} tutulur. Hal~ K.Marks vaxtil~ insan potensialının apancı mahsuldar qüvvaya çevrilmasi ideyasını vurğulamışdır.

Har bir C:}miyyat öz inkişafında ela bir imkanlardan istifada etmalidir ki, insan resuslan, t~drican inkişaf ed~r~k, insan kapitalıDa çevrilsin. Statistikaya gör~

398 X(J/(Jfova Kama/(J Rauf qızı

Az~rbaycanda, gender amilini n~z~ra alaraq insan inkişafı indeksi ild~n-ila artır:

mas~l~n. 2007-ci ild~ bu göstarici 0,772-ya barabar idisa, 2011-ci ilda artdı va 0,843 b~rab~r oldu [4, s.21].

Apanlan tadqiqatlar asasında bel~ bir natica çıxarmaq olar ki, amayin

intellektual komponenti artdıqca, insan resustarının inkişaf kapitalına çevfilmasi sur~ti d~ artır. N~ticada insan kapitalı özü-özlüyünda böyük güca malik olan bir müstaqil iqtisadi möhvuma, anlayışa çevrilir. Burada ilk növbada iqtisadi inkişafda apanlan isiahatlar ~h~miyyatli d~racada dayişikliklara maruz qalmalıdır.

Müxtalif t~şkilatlarda ( eyni zamanda müxtalif faaliyyat sahatarinda) insan

resustarının idar~edilmasi texnologiyalan getdikca ünsiyyatda, dayarlar, normalar strokturunda özünü biruza verir. İnsanlar daha açıq şakilda öz münasibatini müxtalif hadisalara va faktlara bildirir, onlan müzakira edir va qarar qabul etmaya qadir olmasını tasdiqlayirlar. Bunu ela Azarbaycan reallıqlarında carayan edan

prosesl~rdan da görm~k olar. Matbuatda, telekurslarda insaniann müxtalif mövqelari daha aydın şakilda ifada olunur, toqquşur va vahid ray formalaşır. Sözssüz, burada ünsiyy~t madaniyy~tinin, tahsil, bütövlükda savad haddinin v~ strukturun rolu

olduqca böyükdür. Daha sonra qeyd etmak lazımdır ki, hayat tarzinda da baş ver:m bir sıra

dayişikliklar~ nazar yetirmaliyik. İnsan resustarının hartar~fli inkişafına tahsil edan arnillardan biri sutka, hafta va il arzind~ vaxt büdcasinin sarf edilmasi strukturu da mühüm ~hamiyy~t k~sb edir. Malumdur ki, Azarbaycanda qadınlar va kişilario

gündalilc vaxt s~rfind~ böyük farq var: masal~n, bunu galir gatiran işa va tahsila sarf

edilan vaxt bel~dir: qadınlarda haftada44 saat, kişilarda isa 4,40 saat. Va aksina, haqqı öd~nilın~y~n işiara s~rf edil~n vaxt bela paylanır: qadınlarda haftada 6,06 ssat, kişillarda - 20,08 saat [4, s.21]. Bu faktlar onu tasdiq edir ki, insan resuslan daima inkişaf olunmalı, burada mövcud olan daxili rezervlar üz çıxanlmalıdır.

Tadqiqatın istiqamatl~rindan biri da taşkilatın faaliyyatinda peşakar mütaxassisl~r üçün c~lbedici olan amill~rin tahlilidir. Bunlar sırasında taşkilatınstatusu va imici, işa götürülma qaydalannın qanuna v~ ümumiyya~la camiyyatda qabul olunmuş dayar v~ normalara uyğun olub-olmaması, amakdaşlann işd~n çıxması ila alaqadar olaraq

yola salınması ~nan~si, korperativ siyasati hayata keçiran KİV-larin faaliyyat s~viyyasi, ixtisasartırma va yeni kadriarın işa götürülmasİ ila bağlı tadris müassisalarla işgüzar ~laq~larin qurulması, informasiya mübadil~sinin saviyyasi va keyfiyyati aparıcı qabiliyyatl~rin formalaşdırılması, liderlik keyfiyyatlarinin

aşılanması v~ s. [5, s.l06].

Sosial proseslarda insan resursları: miiasir baxış 399

Bütövlükd~ aydın olur ki, bu istiqam~td~ görül~n işl~r g~l~c~kd~ bmiyy~t v~

keyfiyy~t baxımından insan resustarının t~kmill~şdirilm~sin~ g~tirib çıxara bil~r.

İdar~ v~ t~şkilatlarda kadr strategiyasının başlıca vnif~si d~ el~ ondan ibarntdir ki,

insan resustarının düzgün qiym~tl~ndirilm~si üçün ~nümd~ m~qs~dl~ onun realiz~

olunması ·yolları arasında tam uyğunluq olmalı, burada m~d~ni d~y~rl~r, peş~karlıq

V;} idar~etm~ üslubu kimi f;}aliyy~t t~r;}fl~r~ lazımi qiym~t verilm~lidir. Bu barada da

t~dqiqatçılar tar~find~n araşdırmalar aparılır.

İnsan potensialının yüks~k s~viyy~d~ istifad~ olunması işind;} h~r bir kadrın f~aliyy~tinin s~m~r~li t~şkili olduqca ~h~miyy~tlidir. Düzgün planlaşdırma işçil~rin

motivasiyasını arrtınr, işçil~rla aparılan söhb~tlar v~ treninql~r is~ kollektivdaxili

münasib~tl~ri z~nginl~şdirir v~ daha s~lis edir. F::ıal ş::ıkild~ müxtalif mükafatlan

dırma yollarından da istifad~ olunur (maaşdan ::ılav::ı, maddi va m::ın::ıvi formalarda),

insanların iş::ı masuliyy::ıtli münasib~ti artır, onlar öz daxili imkan v::ı bacanqlarını

daha f::ıal ş::ıkild::ı ~ çıxardır v::ı istifada edirl::ır. Bu istiqamatd~ görül::ın işl~r konkret

olaraq istifad~ olunmalı va har bir işçida bu manada görülan işl::ır bar::ısinda tam,

dolğun t~savvür formalaşmaiıdır [1, s.9].

İnsan kapitalın resustarının aşkar etmak va lazımi sahalarda t::ıtbiq etmak işinin daha bir maraqlı tar;}fi var - qrupdaxili t~lim, t;:)şkilat s~viyyasind::ı bilikl~r v~

bacarıqlar mübadil::ısi. Burada apanlan işin n~tic~sind::ı qarşılıqlı zanginlaşma gedir,

yeni bacanq va qabiliyyatl::ır aşılanır. Kadr faaliyyatina n::ızarntin müxtalif formalan

işlanib hazırlanır - bençmarking, portfolio, SWOT, "tacrüba ::ıyrisi"; bunun natic~d::ı

har bir işçinin karyera h::ır::ıbti v::ı inkişafında yeni naaliyy::ıtl~r ::ıld::ı edilir [yen~

orada]. H::ır bir işçinin adaptasiya imkanlarından burada geniş istifad~ olunur.

Aparılan tadqiqat istiqamatl~rind::ın biri d~ - insan resuslarının keyfiyyat

baxımından ümumi qiym~tl~ndirilm~sidir. Bu bar~d~ artıq yuxanda bazi raqam.l~r

da qeyd edilmişdir. Bel::ı qiym::ıtl::ındirmanin ::ısas maqsadi - insan resuslannın t~krar

istehsalına nazar~t etm~si, burada tasir mexanizmlarinin işl::ıyib hazırlanmasıdır.

Yuxanda deyil::ınlard~n bela bir n~tic~ni d~ çıxarmaq olar - insan resuslannın t~krar

istehsalı işind~ insani keyfiyy~tl~rin qiym~tl~ndirilmasin~ daha böyük ön~min

verilmasidir. Bel~likl~, h~r bir insanın ş~xsiyyat olaraq xüsusiyy::ıtlarinin önam~ ·

ç::ıkilm~si insan resustarının keyfiyy~tli inkişafınm ~sasını taşkil edir.

Bel::ı bir problem d~ t~dqiqatçılarının diqq~t-n~zarindadir: h~yatın yüks~k

keyfiyy::ıtinin t~min edilm~si. İlk növb~d~ burada b~yat s~viyy~si. n~z~ı:da tutulur.

Hayat faaliyy~tinin bütün sah::ılari insan resustarının formalaşmasında olduqca böyük

rol oynayır, bununla bel~ bunların ~n vacibini h~yat s~viyy~si t~şkil edir. Mühitinin

sağlam olması, h~yat t~hlük~sizliyi, sosial infrastrukturun s~viyy~si - bu va dig~r


sahalarİn inkişafı insan resuslannın formalaşdınlması va t:ışakkülünda olduqca ahamiyyatlidir.

Belalikla, sosial proseslarda insan anıilin qiymatlandirilimasi kompleksli xarakter daşıyır va insan hayatının bütün sahalarini alıata edir. Bununla bela apanlmış tahlil göstarir ki, burada inkişaf edan sahalard~n biri iqtisadi-sosial sah~dir. Burada daha çox t~dqiqatlar apanlır, insaniann mümkün potensialı üz~ çıxarılır, mövcud rezervlar vurğulanır. Hayatın mürakbbl~şm~si, qloballaşmawn çoxsaylı fasadlan insan tar~:findan yeni keyfiyy~tlarin alda edilm~si masalasini günd~ma g~tirir. asas problem burada insanlarda yeni, planetar miqyasada müt~raqqi

t~fakkürün formalaşmasıdır. Bu istiqam~td~ aparılan işl~r h~l~ ki q~na~tb~xş sayıla bilm~z. Sosial f~ls~fa sahasind~ aparılan tadqiqatların ana x~tti burada insan kapitalının formalaşması, bu prosesin insan resurslan keyfiyyatinin yaxşılaşdınlmasmda rolunun t~hlili istiqam~tind~ apanlmalıdır.

aDaBİYYAT

1. .l(ı:,ıpKa CTe<j?aH. YnpaBneHHe pa3BHTHeM qenoBeqecKHX pecypcoB opraHB3aD;HH B ycnOBWIX TpaHC<j?OpMRpyeMOH 3KOHOMHKH . .Aınope<J?. ,lOiCC. Ha COHCK. yqeHOH CTeneHH,rJ;OKT.3KOHOM. Hayı<. M.: 2009

2. Bamemco A.A. qenoseqeciGie pecypcı.ı Pocc:ım: cospeMeırm.ıe acnercrı,ı

pa3BHTHJI BOCnpOH3BO,li;CTBeHBOfO npoqecca. ABTope<j? . .zı;HCC. Ha COHCK. yqeHOH cTeneHH.zı;oKT.3KOHOM. sayı<. M.: 2009

3. IleqqeH AypeJIHo. qenoBeqeciGie KaqecTBa. nep.c.aarn. O.B.3axaposoif. M.:

Ilporpecc, 1980. 300 c. 4. Dövlgt Statisti.ka komit~si ll http://www.stat.gov.az 5. lleTposa E.A. CospeMeHHl>IH no.zı;xo.zı; K orı:emce qenoseqecKHX pecypcos

pernoaa // lliseCTIDI ill'3A, 2009, Nıı 6 (68), c.l06-109

Sosial proseslarda insan resurs/arı: müasir baxış 401

PE3IOME

B ,ıı;aHHoii cTaTbe H3naraeTcH npo6neMa MecTa qenoBeqecKHX pecypcoB B co~am.ın.ıx npoqeccax.. Ha ocaoae aaaım3a HMeıoıqeiicH aayımoii JIHTeparypbi H KOHKpeTın.ıx coqıı:am.ın.ıx <tıaKToB 6bınıı: c.ıı;enam.ı Bbmo,ı.u.ı o TOM, -qro oqeHKa · qenoaeqecKoro <tıaKTopa B co~am.m.ıx nponeccax ,ıı;oJDKHa HOCHTh KOMnneKcm.rn xapaıcr:ep H oXBaTHTb co6oii see cqıep:ı:.ı qenoaeqecKOH :>KH3HH. BMeCTe c TeM npoae.ıı;e.HB:hlH aaaım3 ııoKa3an, qro aan6onee pa3pa6oTaHHOH B 3TOM ornomemm HBMeTC}l cqıepa coqıı:am.m.ıx ornomeHH:H, npe)I(,D;e Bcero MecTo H pon:ı:.

qenoBeqecKoro <tıaKTopa B 3KOHOMH'ieCKo:Hcqıepe o6ıqecTaa. B npoao.ıı;HMJ>ıx 3.ıı;ecb HCCne,ıı;OBaHHHX Bb.umnHeTCH qenoaeqecl<HH IIOTeHUHan, BbiHCKHBaiOTC}l B03MO)l(B])Ie pe3epabı. Y cno)I(HeHHe couıram.m.ıx ornomeım:H, MHoroım:cneHffi>ıe aeraTHBm.ıe

IIOCne,ıı;CTBH}l rno6aım3aUlfH npHBO.ıı;HT K He06XO,Z:(F{MOCTH a:ı:..umneBIDI HOBJ>IX KaqeCTB qenoBeqecKoii nıı:qaocm. OcaoBH~ npo6ıieMa 3.ıı;ecı, - qıopMılpoaaHHe

ııepe,ıı;oBoro MJ>IIIIneHH}l B HOBOM, ıınaaeTapaoM MaciiiTa6e. Pa6oTa, npoao,Z:(F{M~ B ,ıı;aHHOM aaııpaaneHHH, BCe eme aey.ıı;oaneTBopHTen:ı:.a~.Hccne.ıı;oaaBIDI B cqıepe CO~am.HOH <tıHJioco<tıım ,lJ;Ofl)I(HJ)I 6hlTb CB}l3am.ı C TaKOH OCHOBHOH mnmeH, KaK rryTH qıopMHpOBaBIDI qenoBeqecKoro KaiiHTIUia, aHanın ero ponn B ynyqmemm KaqecTBeHffi>ıx ITOKa3aTene:H qenoaeqecKHX pecypcoB.

SUMMARY

This article sets out the problem of· the place of humaıı resources in social processes. Based on the aııalysis of available scientific literature aııd the ~pecific social facts it was concluded that the assessment of the human factor in social processes should be comprehensive aııd cover all areas of a humaıı life. However, the aııalysis showed that the most developed in this regard is the sphere of social relations - namely, the place and role of the human factor in the economic relations of society. In studies. conducted here reveals the human potential, to seek out opportunities reserves. The increasing complexity of social relations aııd the · numerous negative efİects of globalization lead to the identi:fication of new features of the human person. The main problem here - the formatian of forward thinking in a new aııd global scale. The work done in this directian is stili unsatisfactory. Research in the field of social philosophy should be linked with the main line, as the way of human capital formation, the analysis of its role in improving the quality indicators of humaıı resources.

İlahİyyat fakÜlt8sİnİn elmİ...

Documents