Kurgu

kuşağı için

örnekler

Hazırlayan:

Osman KESKİN

Bugün Dünya’dabulunan su miktar›milyonlarca y›löncekiyle yaklafl›kolarak ayn›.

Su, Dünyam›z›n s›cakl›¤›n›düzenler. Vücudumuzuns›cakl›¤›n› da su düzenler.

Dünyam›zdakisuyun % 97’situzludur. Kalansuyun % 2’sibuzullarda sakl›,yaln›zca % 1’i dekullan›labilirdurumdad›r.

Evimizde suyu en fazlakulland›¤›m›z yerbanyodur.

Suyu Çok Seviyorum!Bugün içti¤iniz suyun, bir zamanlardinozorlar›n da içti¤i su oldu¤unubiliyor muydunuz? Bunu sa¤layan fley,Dünya’n›n oluflumundan bu yana hiçdurmadan tekrarlanan su döngüsü.Temel yaflam kayna¤›m›z olan su, ayn›zamanda Dünyam›zdaki do¤aldengelerin korunmas›nda da çokönemli rol oynuyor. ‹flte size suylailgili ilginç bilgiler!

Damlatan bir musluktangünde yaklafl›k 24 litre subofla akar.

suular 11/6/�5 14:53 Page 2

Onu Koruyorum!‹çme suyumuzu temiz tutmak ve onu korumak hepimizin elinde!Suyumuzu koruyabilmek için yapabilece¤imiz birçok fley var. Bunlar›afla¤› yazabilirsiniz. fiimdi fikirleri paylaflma zaman›!

Hande KaynakÇiz im: Bengi Gençer

suular 11/6/�5 14:53 Page 3

Biraz düfl kurmaya ne dersiniz? Bir zaman makineniz oldu¤unu düflünün.Çok h›zl› hareket eden ve sizi geçmifle götürebilen!.. Bu makineyle nereye,

hangi zamana gitmek isterdiniz? ‹lk insanlar›n yaflad›¤› döneme nedersiniz? Peki anne ve baban›z›n çocukluk y›llar›na gidip onlar› görmeke¤lenceli olmaz m›yd›? Belki de eski zamanlara gidip biliminsanlar›n›nnas›l keflif yapt›klar›n› görmek daha ilginç olurdu. Geri say›m bafllas›n!

Zamanda yolculuk bafll›yor!

zamanson 11/12/07 10:12 Page 16

Ünlü biliminsan› Einstein, fizikalan›nda önemli çal›flmalar yapm›fl; hattabu çal›flmalar› ona Nobel Fizik ödülünükazand›rm›fl. Einstein, “nesneler çokyüksek h›zla ilerledi¤inde, bu nesneler içinzaman›n yavafl ilerleyece¤ini”düflünüyordu.

“Zaman›n yavafl ilerlemesi”düflüncesi kula¤a ilginç geliyor de¤il mi?Günlük yaflant›m›zda böyle bir durumla

karfl›laflmam›z olanaks›z. Ancak zaman›nyavafl ilerlemesini yavafllat›lm›fl bir filmebenzetebiliriz. Böyle bir filmde insanlarnas›l da yavafl hareket eder. ‹flte zaman›nyavafllamas› da buna benzer. Peki zaman›nyavafl ilerlemesini sa¤layacak kadar büyükbir h›z olabilir mi? Einstein’a göre “olabilir”ve bu, “›fl›k h›z›”na yaklaflan bir h›zd›r.

Ifl›¤›n h›z› ne olabilir, hiç düflündünüzmü? Biliminsanlar› uzun y›llar çeflitlideneyler yaparak ›fl›k h›z›n› hesaplamayaçal›flm›fllar. 1960’larda “lazer”in bulunmas›iflleri çok de¤ifltirmifl. Lazer, “bellido¤rultuda, fazla saç›lmadan ilerleyen bir

Bilim Çocuk 1177

zamanson 11/12/07 10:12 Page 17

›fl›k demetidir”. Fizikçiler lazer üreten özelayg›tlar› kullanarak hassas ölçümleryapm›fllar ve ›fl›¤›n bir saniyede 299.792kilometrelik bir h›zla ilerledi¤ini bulmufllar.Bu, ›fl›¤›n saniyede yaklafl›k 300.000kilometrelik bir h›za sahip olmas› demek.‹nan›lmaz ama bu h›z bir uça¤›n h›z›ndanbile kat kat daha büyük. Ifl›¤›n Günefl’tenDünya’m›za yaklafl›k 8 dakikada geldi¤inidüflünürsek bu kadar h›zl› olmas›naflafl›rmamak gerek, de¤il mi?

Einstein’›n “nesneler ›fl›k h›z›na yak›nbir h›zda ilerledi¤inde, zaman daha yavaflilerler” demesini flöyle aç›klayal›m: Ifl›kh›z›na yak›n h›zda giden bir uzay arac›n›zoldu¤unu düflünün. Uzay arac›n›za ikizkardefl olan Efe ve Ece’den yaln›zca Efebinsin ve sizinle birlikte yolculu¤a ç›ks›n.Ece de Dünya’da kals›n. Efe’yle birlikteyapt›¤›n›z bu uzay yolculu¤u 1 y›l kadarsürsün. Geri döndü¤ünüzde Dünya’daörne¤in, 10 y›l geçti¤ini fark edin. Yani ikizkardefller art›k ayn› yaflta de¤il. Elbette sizde yafl›tlar›n›zla ayn› yaflta de¤ilsiniz. ÇünküDünya’da b›rakt›klar›n›za göre dahagençsiniz. Uzay arac›nda zaman dahayavafl ilerlemifl.

1971 y›l›nda yukar›da sözünü etti¤imizduruma yak›n bir olay yaflanm›fl. Einstein’›nbu kuram›n› denemek isteyen Joe Hafeleve Richard Keating adl› araflt›rmac›lar,yanlar›na çok duyarl› bir saat alarakDünya’n›n çevresinde uçakla yolculukyapm›fllar. Bu duyarl› saatin bir eflini deDünya’da b›rakm›fllar. Uçak, ›fl›k h›z›ndançok daha düflük bir h›zda ilerlemesinekarfl›n yanlar›ndaki saat Dünya’dab›rakt›klar› saate göre geri kalm›fl. ‹ki saataras›ndaki bu küçük zaman fark›yaflamlar›nda çok büyük de¤iflimlere yolaçmasa da “zamanda küçük bir yolculuk

1188 Bilim Çocuk

zamanson 11/12/07 10:12 Page 18

yapm›fllar” diyebiliriz. Peki “zaman›yavafllatarak” zamanda yolculuk yapabilirmiyiz? Daha önce de belirtti¤imiz gibi ›fl›kh›z›na yak›n bir h›zda ilerleyen bir uzay arac›flu an için yok! Ifl›k h›z›na yak›n h›zdahareket edemiyor olmam›z, zamandayolculuk yapabilmemizin önünde önemli birengel. Ama biliminsanlar› bu konudaki

çal›flmalar›n› sürdürüyorlar. Belki bir gün“zamanda yolculuk” gerçekleflir!

Funda Nalbanto¤luÇiz imler : Ayfle ‹nan Al ican

KaynaklarAko¤lu A., “Zamanda Yolculuk”, Bilim ve Teknik, fiubat 2006

Tok G., “Zaman Yolculu¤u”, Bilim ve Teknik, Nisan 2007Gürdilek R., “Zamanda Yolculuk”, Bilim ve Teknik, Eylül 2002

http://www.lifesci.sussex.ac.uk/home/John_Gribbin/timetrav.htm

Bilim Çocuk 1199

Sizce ›fl›k h›z›na yak›n h›zda ilerleyen bir araç nas›l olabilir?Bu arac›n resmini afla¤›daki bofllu¤a çizebilirsiniz.

zamanson 11/12/07 10:13 Page 19

metin

Meyve Kafe’ye Hoflgeldiniz!

36 Bilim Çocuk

Bu kafede yaln›zca meyveler ve meyvelerle yap›lm›fl yiyecekler ve içeceklersat›l›yor. Taze, dondurulmufl, kurutulmufl ya da piflirilmifl; her türlü meyveliyiyecek var. Üstelik hepsi de birbirinden lezzetli! Bu kafenin sahibi,meyvelerin sa¤l›k için çok yararl› oldu¤unu biliyor ve herkesin daha çokmeyve yiyebilmesi için elinden geleni yap›yor. ‹flin hofl yan› da, MeyveKafe’nin en güzel tariflerini bizimle paylaflmas›.

meyvekafeyazi_pro 9/11/07 4:27 PM Page 36

Bilim Çocuk 3377

meyvekafeyazi_pro 9/11/07 4:27 PM Page 37

Bu meyve bize bir bilmecesoruyor. Yandaki bofllu¤a yaz›n!

Bu iki meyve birbirleriyle konufluyor. Sizce nelersöylüyor olabilirler?

Üzerine en sevdi¤iniz meyvenin

resmini yapt›¤›n›z bir kartpostal

haz›rlay›n. Kartpostal›n üzerine

Bilim Çocuk okurlar› için

meyvelerle ilgili bir mesaj

yaz›n.

meyvekafeyazi_pro 9/11/07 5:43 PM Page 38

Baz› meyveleri neden kurutup yiyoruz? Buraya yaz›n!

eaz›n!

Bu sayfalarda yapt›¤›n›z tüm çal›flmalar›afla¤›daki adrese gönderin.

Adres:“Meyveler”

TÜB‹TAK Bilim Çocuk DergisiAtatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere

06100 Ankara

Meyve Kafe için özel olarak tasarlayaca¤›n›z kendimeyveli tarifinizi buraya yaz›n ve resmini çizin.

Zuhal ÖzerÇiz imler : Bengi Gençer

meyvekafeyazi_pro 9/11/07 5:43 PM Page 39

Zuhal Özer

30 Bilim Çocuk

Bu sorular› s›rayla yan›tlay›n. Bakal›m kaç›n› yan›tlayabileceksiniz.

Birbardak pirinçmi daha fazla

tane içerir, yoksabir bardak nohut

mu?

Çilekneredeyetiflir?

Hangialetler nesneleri

daha büyükgörmemizi

sa¤lar?

Çat›lardakikiremitler

nedenk›rm›z›d›r?

Ekmek vesimitin iki

ortak, iki defarkl› özelli¤ini

söyleyin.

Bilgisayarlar›nzorlaflt›rd›¤› ikifley söyleyin.

Kirazve viflneninüç fark›n›söyleyin.

Mayolar›nkumafllar›

neden esnekolur?

Yafl›n›z› y›lyerine gün olarakhesaplarsan›z kaç

bulursunuz?

Size birmektup geldi.Yaln›zca zarf›n

üzerini inceleyerekkimden geldi¤ini tahmin

etmeniz gerekiyor.Neler size ipucu

verir?

Fermuarbulunmam›fl

olsayd› ve fermuaryerine kullan›lacak

bir araç tasarlaman›zgerekseydi, nas›l biraraç tasarlard›n›z?

Çanakantenlerneden

yuvarlakt›r?

Nedençok say›datelevizyonkanal› var?

Sesyükselteniki alet ad›söyleyin.

Otomobillerneden dört

tekerleklidir?

Toplaoynanan kaç

sporbiliyorsunuz?

Pantolonlar›m›zaneden kemer

takar›z?

Y›l›nbelli

dönemlerindeneden

ma¤azalardaindirimyap›l›r?

Yemeklerimizeneden baharat

koyar›z?

Dünyadayaflayan enuzun boylu

hayvanhangisidir?

soruoyun 12/6/�5 19:47 Page 3�

Zuhal Özer

Bu sorular› s›rayla yan›tlay›n. Bakal›m kaç›n› yan›tlayabileceksiniz.

Ellerinizihiç

kullanmadan Ay’›ngökyüzündekikonumunu bir

arkadafl›n›za tarifedebilirmisiniz?

Nedenbaz›

içeceklergazl›d›r?

Yeni birselamlaflmayolu bulabilir

misiniz?

Sabunolmasayd›

temizlenmekiçin ne

kullan›rd›k?

Dünyam›z›niki ayr› Günefl’i

olsayd› neolurdu?

Pipetbulunmam›fl

olsayd›, içeceklerikolayl›kla içmekiçin nas›l bir alet

gelifltirirdiniz?

Neden ikigözümüz

var?

Gözlerinizkapal›yken

parma¤›n›zlaburnunuza de¤ebilir

misiniz?

Leoparlar›nkürkü neden

benekli?

Ceptelefonlar›na

nas›l bir özellikeklemek iyi olur?

Otuz ikidenfazla diflimizolsayd› ne

olurdu?

Akflamyatmadan

önce en sonolarak yapt›¤›n›z

ifl nedir?

‹çinde ençok say›da harfbulunan ad ne

olabilir?

Birnar›n içinde

kaç taneolabilir? Tahmin

edin!

‹letiflimaraçlar›

olmasayd›, bugünneler farkl›

olurdu?

Bitpazar›nda

nelersat›l›r?

Kap›larolmasayd›,ne olurdu?

‹nsanlarneden oyun

parklar›kurarlar?

Hangihayvanlar›nparmaklar›

yoktur? Bilim Çocuk 3311

soruoyun copy 10/11/07 12:28 Page 1

Bilim BununNeresinde?

Bilimle her an iç içeyiz. Uyurken, uyan›kken, kahvalt› yaparken, okulagiderken, okulda, hatta oynarken bile... Ancak, gündelik yaflam›m›zdakarfl›laflt›¤›m›z fleylere “Bilim bunun neresinde?” düflüncesiylebakmazsak bunun fark›na varamay›z. O zaman bir de¤ifliklik yapal›m ve“bilim gözlü¤ümüzü” takal›m. Sözün gelifli can›m! Elbette öyle birgözlük yok! Haydi gelin, oynarken bilimle nas›l içiçeyiz inceleyelim!

12 Bilim Çocuk

Can balonla ne yap›yor?

bilimbununnerisinde 1/12/08 8:13 PM Page 12

Bilim Çocuk 1133

fifiuu kk››zzaa bbaakk››nn!! EE¤¤lleenncceellii bbiirr ooyyuunn ooyynnuuyyoorr.. SSuu ddoolluubbiirr kkoovvaann››nn ssaapp››nnaa iipp bbaa¤¤llaamm››flfl.. BBuunnuu bbaaflfl››nn››nnüüzzeerriinnddee ddaaiirreelleerr ççiizzeerreekk ddöönnddüürrüüyyoorr.. BBuu ggeerrççeekktteennzzeevvkkllii bbiirr ooyyuunn.. ‹‹nnssaann kkoovvaa ddöönnddüükkççee ssuuyyuunnddöökküülleeccee¤¤iinnii ssaann››yyoorr.. AAnnccaakk oo ddaa nnee?? SSuuddöökküüllmmüüyyoorr?? ÇÇüünnkküü,, ssuuyyuu kkoovvaann››nn ddiibbiinnee ççeekkeennmmeerrkkeezzkkaaçç eettkkiissii vvaarr.. BBuu eettkkii,, iippii ççeekkttii¤¤iinniizz yyöönnüünntteerrssiinnee vvee yyaallnn››zzccaa ddöönnmmee ssüürreessiinnccee vvaarrooll uuyyoorr..PPeekkii kkoovvaayy›› ddöönnddüürrmmeeyyii aanniiddeenn bb››rraakkssaakk nnee oolliirr??SSuu yyeerree ddöökküüllüürr!! BBuunnuunn nneeddeennii nnee?? AAyyrr››ccaa kkoovvaaddöönneerrkkeenn oonnaa bbiirr kkuuvvvveett ddaahhaa eettkkii eeddeerr?? BBuukkuuvvvveettiinn aadd›› nnee?? BBuunnllaarr›› ddaa ssiizz bbuulluunn..

Tu¤ba CanÇiz imler : Yi¤i t ÖzgürAdres: TÜB‹TAK Bilim Çocuk Dergisi

“Bilim Bunun Neresinde?” Etkinli¤iAtatürk Bulvar› No: 221 Kavakl›dere 06100 Ankara

Bar›fl, Zeynep ve Hakan’›n amaçlar› ne olabilir? Ali bu flapkay› nedentakm›fl?

AAflflaa¤¤››ddaa ooyyuunn ooyynnaayyaann bbaaflflkkaa ççooccuukkllaarr ddaavvaarr.. BBuu ççooccuukkllaarr››nn ooyyuunnllaarr››nn›› iinncceelleeyyiinn vveessööyylleeyyiinn bbaakkaall››mm bbiilliimm bbuu ooyyuunnllaarr››nnnneerreessiinnddee?? YYaann››ttllaarr››nn››zz›› aaddrreessiimmiizzeebbeekklliiyyoorruuzz..

bilimbununnerisinde 1/12/08 8:13 PM Page 13