kumas bilgisi ve kumaslarin genel ozellikleri

8/7/2019 Kumas Bilgisi Ve Kumaslarin Genel Ozellikleri

1/47

1. KUMA BLGS VE KUMALARIN GENEL ZELLKLER

Kuma yapmnda ilk aama liflerin ince bir demetler halinde bir araya

getirildikten sonra bklerek birbirlerine sarlmasyla elde edilen ipliin yapmdr.

Dokuma kumalar birbirleriyle dik ynde kesitirilen iki grup ipliin, bu kesimesrasnda rg ad verilen bir dzen iinde birbirlerine balanarak bir doku oluturmasyla

elde edilirler.

1.1 Kumalarn Genel zellikleri

Dokuma kumalar eitli giyim ve kullanm amalar iin dokuma tekniinin

olanak verdii ok deiik yaplarda retilirler. Bu yaplarn zelliklerinin bilinmesi hem

retim hem de kullanm asndan olduka nemlidir. Ancak, dokuma kuma yapsnn

temel niteliklerini belirledikten sonra dokuma kuma yaplarnn zgn zelliklerini

kumata saladklar yararlar asndan incelemek en uygun yaklam olacaktr.

1.2 Dokuma Kumalarn Temel Nitelikleri

Dzgn yzey, incelik, esneklik, salamlk ve rtme zellii olarak belirlenen temel

nitelikler kuma yapsna bal olarak nemli lde deiim gsterirler. Dokuma, rme ve

keeletirme yada benzeri baka yntemler olmak zere ana kuma yapm yntemi

birbirinden ok farkl temel yaps oluturulduklarndan, dokuma kumalarn temel

nitelikleri bu yaplarn birlikte ele alnp incelenmesiyle daha iyi anlalacaktr.

Bir kumata bulunmas gereken nitelikler byk lde kuman yap ta olan

liflerin bir araya getirilmesiyle oluan ipliklerin zgn nitelikleriyle salanmaktadr. Ancak

ipliklerin bir rg yaps iinde bir araya getirilmesiyle oluturulan dokuma ve rme

kumalarda lif zellikleri kuma zelliklerine ok kez dorudan etkilemeyip ilk aamada

iplik zelliklerini belirler. Dier yandan iplik sklklaryla kesime yada rg dzeni, iplik

zeliklerinin kuma zelliklerine dnmnde belirleyici nemli bir etkendir.

1.3 Kumalarn Genel Nitelikleri

Kuman bir tekstil materyali olarak kullanm, bir dier deyimle ilevini salayan

dzgn yzey, incelik, esneklik, salamlk ve rtme gibi temel nitelikleri yannda, gerek

yzey grnm, gerekse eitli kullanm koullarnda davranlarn belirleyen baka

birok nemli zellii vardr. Bu zellikler kuman hammadde ve yap zelliklerinin

karmak fonksiyonlar olarak oluurlar

1. Kimyasal zellikler

2. Grnm zellikleri

3. Fiziksel zellikleri

1


2/47

a. yapsal zellikler

b. mekanik zellikler

c. duyusal zellikler

d. geirgenlik ve iletkenlik zellikleri

olarak ana grupta toplayabiliriz.

1.3.1. Yapsal zellikleri

Kuman eni, boyu, rgs, kuma oluturan lif yada ipliklerin kalnlklar ve

kuma iindeki younluk yada sklklar ile kuma kalnl kuman belli bal yap

zellikleridir.

1.3.2. Duyusal zellikleri

Kuman kendi arl altnda eilme yetenei olarak tanmlayabileceimiz dkm

zellii, kuman yumuaklk veya sertlik zellii tutum yada tue olarak isimlendirilen ve

kumaa elle dokunduumuz zaman algladmz bir baak zelii duyusal zellikleridir.

1.3.3. Geirgenlik Ve letkenlik zellikleri

Hava ve su geirgenlii olarak iki ayr biimde tanmlanabilen bu zellik kuma

kalnl ile dorudan ilikili olmakla birlikte, su geirgenlii yzey gerilimi nedeniyle

kuman yzey yapsna, hava geirgenlii kuma iindeki boluklarn miktar ve dalmna

byk lde baldr.

1.3.4. Mekanik zellikler

Kuma eni, boyu yada kuma dzlemine dik dorultusunda etki yapan kuvvetler

altndaki davranlarn belirleyen kopma uzamas, kopma dayanm, yrtlma dayanm,

patlama dayanm, eilme dayanm, srtnme dayanm, esneklik, t tutma, burumazlk

gibi zellikleri mekanik zellikler olarak tanmlanr.

2.KOPMA MUKAVEMET

Bir kuma, belirli bir ama iin uymas gereken btn zelliklere sahip olabilir

ancak kullanm srasnda maruz kalaca kuvvetlere kar diren gsterecek kadar kuvvetli

deilse hibir deeri yoktur. Kullanm srasnda giysiye eksenel bir ekim uygulandnda

ise sklerek, yrtlarak ve patlayarak zarar grmeye meyilli olabilir. Laboratuar test

metotlar giysini bu kuvvetlerin her birine kar direncini lmek iin kullanlr ve

genellikle testler kumaa elde edildii gibi diye adlandrlarak kullanlmam durumda

uygulanr.

2


3/47

Kuma; muhtemel temizleme ilemlerini a ve dier etkenlere maruz kalmay

ieren eitli koullar altnda kullanldnda kuman performans yava yava azalacaktr.

Bu yzden performanstaki mteakip de ramen malzemeninamen malzemeninier

tekstil rnlerinin mrleri boyunca makul tatmin salamas iin bir mukavemet

seviyesinin hedeflenmesi ve kazanlmas nemlidir.

Bir kuman kopma mukavemeti bu kuman zg veya atk dorultusunda bir yk

uygulandndaki direncidir, kostrksiyon veya terbiyenin hemen hemen her zelliinden

bir dereceye kadar etkilenir.

Kuma kopma mukavemeti lm

Bir kuman yaplacak bir giysi iin, zellikle gnlk bir giysi iin, uygun olup

olmadn belirlemek iin bilinli tketiciler tarafndan yllardr uygulanan ok basit

testi vardr.

1 ekme testi

Kuma nce karlkl kenarlarndan tutularak ekilir, kuma deforme etmek iin

gereken kuvvete dikkat edilir. Sonra da bu kontrole kuma ani ve iddetli hareketlerle

ekerek devam edilir. Bu hareketler sonucu deformasyonlar oluuyorsa veya deformasyon

olumas iin gereken kuvvet ok dk ise giysilik iin tercih edilmez.

2 Yrtlma Testi

Kuman bir paras yrtlr; kolayca yrtlabiliyorsa giysilik iin uygun olmayaca

dnlr.

3 Diki Testi

Kuma rneinin iki ucu birletirilerek dikilir. Sonra da diki ierisindeki

kuma paralan tutulup ekilir. Kuman diki evresindeki iplikleri kolayca kayyorsa

giysilik iin uygun deildir.

Aadaki blmlerde hibir cihaz kullanlmakszn yaplan bu kk testlerin

standart yntemlerle objektif sonular verecek ekilde tekstil laboratuarlarnda uygulan

biimi hakknda olduka ayrntl bilgiler verilmektedir.

Kumalarn kullanm performanslarnn belirlenmesinde kopma, yrtlma, |patlama

ve diki mukavemetlerinin yan sra anma direncinin tespiti de byk nem

tamaktadr. Anma, tekstil materyali kullanldka,giyildike ve ykandka zaman

iinde yava yava meydana gelen materyalin kullanlln (veya ie yararlln)

ortadan kaldran oluumlardan biridir.

3


4/47

2.1. Kuma Mukavemet Testlerinin Balca Amalar

Kumalara uygulanan eitli mukavemet testlerinin amalar aadaki gibi

zetlenebilir:

1- Kuman standartlara, spesifikasyonlara veya artnamelere uygunluunun

kontrol

2- Kuman kullanm srasnda gsterecei performans hakknda baz ipular ele

etmek

3- Belirli bir kullanm amac iin bir kuma tasarmna yardmc olmak

4- Yapsal zelliklerdeki deiikliklerin etkilerinin incelenmesi

5- Kumaa uygulanan eitli fiziksel ve kimyasal ilemlerin etkilerinin incelenmesi

ve karlatrlmas

6- Hatal rnlerin incelenmesi, hata kaynaklarnn aratrlmas

7- Mteri ikayetlerinin sebeplerinin aratrlmas

8- Lif, iplik ve kuma zellikleri arasndaki ilikilerin aratrlmas

2.2 Kopma Mukavemeti lm

Bir kuman kopma mukavemeti, belirli boyutlardaki bir kuman eridinin kopma

noktasna kadar uzatlmas srasnda kaybedilen maksimum ekme kuvvetidir. Dokuma

kumalarn atk ve zg ynlerindeki kopma mukavemetleri farkl olabilecei iin,kuma

kopma mukavemeti deerlendirilirken atk ve zg mukavemetlerinin ayr ayr dikkate

alnmas gerekmektedir. Atk mukavemeti, 50x200 mm boyutlarnda ve atk boyunca

kesilmi kuman kopma mukavemeti; zg mukavemeti ise 50x200 mm boyutlarnda ve

zg boyunca kesilmi kuman kopma mukavemeti olarak tanmlanmaktadr. Kuma

kopma mukavemetinin tespiti iin biri erit testi , dieri kavrama testi olmak zere iki test

yntemi vardr.

2.2.1.erit Testierit testi, rnek geniliinin tamamen eneler arasnda sktrld ekme testidir.

erit testinde sklm erit ye kesilmi erit olmak zere iki rnek ekli vardr. Sklm

erit iin kuma test rnei son geniliinden biraz daha geni kesilir. Normal sklktaki

kumalar iin 5 mm veya 15 tellik bir fazlalk yeterli gelebilir. Seyrek kumalarda bu

fazlalk 10 mm' ye kadar kabilir. Kesilen rnein iki uzun kenar boyunca kenardaki

iplikler ekilip atlarak genilik 50 mm'ye indirilir. Bu ilemle rnein tam 50 mm

genilikte olmas ve tm ipliklerin her iki ene ifti tarafndan da sktrlarak rnein tmuzunluu boyunca mukavemete katkda bulunmalar salanmakta;elde edilen mukavemeti

4


5/47

deerini kuma eni veya rnekteki iplik says ile ilikilendirmek mmkn olmaktadr.

lm uzunluu (eneler aras mesafe) 200 mm' dir. eneler arasna sktrmak iin

gereken paylar da dnlerek erit uzunluu en az 350 mm olarak alnmaktadr.

Genellikle 50 mm/dk' lk test hz kullanlmakta ve bir rnei iin ayn atk veya ayn zg

ipliklerini iermemelerine dikkat edilerek hazrlanm atk ynnde 5, zg ynnde 5

rnek edilmektedir. Testler sonunda ortalama kopma yk ve ortalama kopma uzamas

hesaplanmaktadr.

Amerikan standartlarnda erit testlerinde yukarda aklanan ekilde kenarlardan

tel ekilerek hazrlanm 1 in (~25 mm) ve 2 in (~50 mm) genilikte kuma eritleri

kullanlabileceini belirtmektedir. Ancak farkl rnek genilikleri ile alldnda ,50mm

genilikte rnekte gzlenen ykn 25mm genilikte rnekte gzlenen ykn iki kat

olmayabileceini dikkate almak ve karlatrmalar iin sonular matematiksel olarak

birbirine dntrmekten kanmak gerekir.

Kenarlarndan iplik sklmesi ok zor olan veya mmkn olmayan kumalarda

(nonwoven kumalar, keeler, kaplanm kumalar, ..)kesilmi erit testi uygulanr ve

rnekler ene genilii kadar veya daha dar (25mm ve 50 mm)kesilir. Bu testte kuma

geniliindeki tm ipliklerin eneler tarafndan dzgn bir ekilde sktrlm olmasna

dikkat etmek gerekir.

ekil 2.1Kumalarda Kopma Mukavemeti Testinin Uygulan

Kopma mukavemeti testlerinde kuma eridine yk uyguland zaman kvrm

gittike azalr, ykn uyguland yne dik yndeki ipliklerdeki (enine ipliklerdeki)

5


6/47

kvrmlar artar. Bunun gzle grlr etkisi rnein bel vermesi yani, orta ksmnn

daralmas eklindedir. erit geniliindeki daralma ortada en byktr, enelere doru

azalr. ekil 4.3'te testin deiik aamalarnda kuma eridinin grnm, ekil 2.2.de

kvrmn yk-uzama erisine olan etkisi verilmektedir.

ekil 2.2 Yk uzama erisi

Kuma kopma mukavemeti ile onu oluturan ipliklerin kopma

mukavemeti ile onu oluturan ipliklerin kopma mukavemeti arasndaki iliki

olduka karmaktr. Bu iliki

1-Hammadde (lif) zellikleri2-plik yaps (numara, dzgnszlk, bkm aktrleri, kat adedi vb.)

3-Kuma yaps (sklklar, kvrm oranlar, rg)

4-Kuma terbiyesi

faktrlerinden deiik derecelerde etkilenmektedir. Mukavemetteki herhangi bir

dme (veya deiim)genellikle kuma yapsnda, lif veya terbiye ilemlerindeki olas br

deiimi iaret eder. Booth' a gre iplik basma den erit mukavemeti / tek iplikmukavemeti oran hesaplanrsa, sonu genellikle 1 den byk olur. Bu sonu, enine

ipliklerin (yk uygulama ynne paralel iplikleri)destekleyici bir etki yaparak onlarn

mukavemetini arttrdn gstermektedir . Taylor da erilmi ipliklerden yaplan

kumalarn kopma mukavemetinin genellikle iplik mukavemeti asndan beklenenden

daha yksek olduunu belirtmektedir. Taylor' a gre erit mukavemeti esas olarak tek tek

ipliklerin mukavemeti ve cm deki iplik says ile belirlenebilir ancak, bu ekilde yaplacak

bir hesap %20'lik bir hata ierebilir. Bu hata atk ve zg ipliklerinin birbirleri zerindeki

basnc, komu tellerle ipliklerin zayf yerlerinin desteklenmesi gibi etkilerden

6


7/47

domaktadr. Booth ve Taylor'un iplik basma dsen erit mukavemeti ve tek iplik

mukavemeti karlatrmasnda iplik bana den erit mukavemetinin daha yksek

olacan belirtmelerine karsn farkl hammadde ve yapsal zelliklere sahip eitli

kumalarla yaplan testlerde her zaman bu gr teyit eden sonular elde edilmemitir .

Bu nedenle bu konunun teorik adan daha iyi irdelenmesine ve iplik ve kuma yapsal

zellikleri sistematik olarak deitirilen kontroll denemelerle desteklenmesine gereksinim

olduu dncesindeyiz.

2.2.2. Kavrama Testi

Kavrama testi, rnek eninin sadece bir ksmnn mukavemet lm cihaznn

eneleri arasna tutturulup ekilerek uygulanan bir kopma mukavemeti testidir.

Kavrama testinde enelerin tutma yzeyinden daha geni kuma rnekleri kulland

iin,kuma kenarlarndan iplik skme (dz iplie getirme)ilemine gerek kalmaz ve rnek

hazrlama ilemi daha basit ve hzl olur.Kuma rnei, 100 mm eninde ve en az 150 mm

boyunda;uzun boyut kopma mukavemetinin saptanmas istenen yne paralel olacak ekilde

kesilir. rnein boyu kullanlan enenin tipine baldr. Bu boy, enenin ierisine kadar

uzamal ve her iki utan en az 10 mm kadar sarkmaldr. Bu nedenle, ekme ynne paralel

yzleri 25 mm boyunda enelerde rnek boyu 150 mm kadar olmaldr ((75 mm eneler

aras mesafex25 mm enelerin iindeki pay)+ (2x10 mm sarkan pay)).

Kavrama testlerinde 25*25 mm veya 25*50 mm boyutlarndaki ene yzeyleri

kullanlabilmektedir. 25mm * 50mm lik eneler daha byk yzeyi kavrad iin kuma

rneinin kaymasn nlerler ve bu nedenle daha ok tercih edilirler. Tabiki boyutlar farkl

ene yzleri kullanld zaman ayn sonucun alnmas beklenmemelidir. ene yzlerinin

yk uygulama ynne dik kenar 25 mm olduu iin, ayn ipliklerin hem st hem alt

eneler tarafndan tutulmasn salamak amacyla,kuma rneinin kenarndan 37 mm

uzaklkta rnein tm boyunca uzanan izilir. Bu izgi, rnek boyunca uzayan ipliklere

paralel olmaldr.rnekler enelere uzun boyutu yk uygulama dorultusuna paralel

gelecek ve her iki ucu, enelerden ayn boyda sarkacak ekilde yerletirilir.Alt ve st

enelerin kenarlar rnein kenarndan 37mm uzaklkta izilmi izginin stne gelecek

biimde, eneler kuma eninin ortasna yerletirilir; ayn iplikleri kavramas ve gerilimin

enelerin ierisinde erin ierisinde boyunca dzgn olarak datlmas salanm olur. Test

hz 20+-3 saniyede kopacak ekilde seilir.

7


8/47

Kavrama testinde sadece rnein ortasndaki blgeye gerilim uygulanmakta;

eneler tararndan tutulan ipliklere komu olan iplikler, uygulanan kuvvete kar gsterilendirence katkda bulunmaktadrlar. Bu nedenle de llen mukavemet deeri 25 mm

genilikteki sklm erit (ve kesilmi erit)ile elde edilen deerden daha yksek

olmaktadr. Kavrama testinin bir baka uygulama ekli olan "deitirilmi (modifiye)

kavrama testi" rneklerinde her iki tarafta eneler tarafndan tutulmayan ipliklerin desteini

ortadan kaldrmak iin rnein ortasnda denecek ipliklere dik olarak merkeze 25.4 mm

uzaklktaki ipliklerin dnda kalanlarn kesilmesi iin yarklar alr. Bylece komu

iplikler kopma mukavemetine katkda bulunamazlar ve bu test erit testine yakn sonularverir.

Kavrama testi ve erit testinden elde edilen deerler karlatrlrken aralarndaki

basit bir iliki olmad dikkate alnmaldr.Kavrama testinde komu ipliklerin eneler

tarafndan tutulan ipliklere destek miktar rg tipi, atk - zg skl, ipliklerin,

hareketlilii, ipliklerin kopma uzamas gibi pek ok faktre baldr. Shirley lnstitute de

yaplan bir almada

8

ekil 2.3 kavrama testi rnek alnmas


9/47

kavrama mukavemeti

erit mukavemeti

orannn1.0ile2.0arasnda deitiinin bulunduu bildirilmektedir. Ayrca sz konusu

orann erit testi ile belirlenen kopma uzamas ile ilikili olduu ve bu ilikinin:

kavrama mukavemeti kopma uzamas(%) = 1+

erit mukavemeti 40

olarak ifade edilebilecei belirtilmektedir

3. KUMALARIN MEKANK ZELLKLERNE ETK

EDEN FAKTRLER

Kumalarn mekanik zelliklerine etki eden faktrler 4 grupta toplanabilir.

1. Liflerin fiziksel zellikleri

2. plik zellikleri

3. Kuma zellikleri

4. Terbiye ilemleri

Kumalarn mekanik zelliklerine etki eden lif zelliklerinin en nemlileri; li f incelii,

lif uzunluu ve uzunluk dalm, kopma uzamas, elastikiyeti ve mukavemetidir. Lif

mukavemeti kaltsal olmakla birlikte, ince ve uzun olan liflerin, nispeten daha kaln ve daha ksa

olan liflere gre daha mukavim olduklar bilinmektedir.

plik retim sistemi de, iplik zelliklerine etki eder. Ayni hammaddeden retilmesine

ramen, ring ve open end ipliklerin; tyllkleri, mukavemetleri, dzgnszlkleri, numara ve

bkm dalmlar gibi pek ok zellii birbirinden farkldr. rnein; ayn numaradaki pen

end ipliklerinin tyllkleri, ring ipliklerine gre daha az iken, ring iplikleri ayn numaradaki pen

end ipliklerine gre daha mukavemetlidir. plik mukavemeti ve dolayl olarak iplik

mukavemetine etki eden; numara, bkm ve iplik kat adeti gibi iplik zellikleri ile iplik

dzgnszl ve iplik tyll gibi iplik zellikleri de kumalarn mekanik zellikleri

zerinde etkilidir.

Kuman mekanik zellikleri zerinde; kuma rg tr, atk ve zg sklklar, atk

ve zg iplikleri kvrmlar, kuma gramaj, kuma kalnl ve uygulanan terbiye ilemleri vb.

pek ok faktr de etki etmektedir. Kumalarn atk ve zg sklklar, genellikle kumalarnkalitesinin bir gstergesi olarak kullanlmaktadr ve atk ve zg sklklarnn artmasyla da

9


10/47

kuman teknolojik deerinin artt kabul edilmektedir. Kuma iindeki atk ve zg

ipliklerin kvrmlar, her ne kadar atk ve zg sklklarna bal ise de, rnein iplik

hacimlilii ve dolaysyla iplik bkm, iplik iindeki liflerin paketlenme younluu, kuma rg

tr gibi pek ok faktrden etkilenmektedir. Liflere verilen bkm ile; liflerin birbirine

tutunmalar artarak iplik mukavemeti artt gibi, kvrm artmas ile de; atk ve zg iplikleri

arasnda yanal kuvvetler artacak ve bu sayede kuman mukavemeti artacaktr.

Bununla birlikte; dokuma makinesindeki pek ok parametrenin de kumalarn

mekanik zellikleri zerinde etkili olduu bilinmektedir. Bu parametreler ncelikle; zg ve

kuma gerginlikleri, atk atma hz, azlk geometrisi ve tefe vuruu srasndaki azlk

asdr. Saylan bu zellikler kuma geometrisi zerinde etkilidir. Kuma geometrisinin de yani;

atk ve zg iplikleri arasndaki mesafelerin, ipliklerin birbirleriyle yaptklar alarn, ipliklerin

dier iplikler sebebiyle ald konumlarn, kuman mekanik zellikleri zerinde etkili olduu

bilinmektedir.

Uygulanan terbiye ilemi, n terbiye ilemlerinde olduu gibi, kuman arlnn

azald ilemler ise genellikle kuman mekanik zellikleri olumsuz etkilenirken, bitim

ilemleri gibi kumaa kimyasal maddelerin ilave edildii ve kuma yapsnn daha kapal hale

getirildii ilemlerde genellikle kuman mekanik zellikleri olumlu olarak etkilenecektir.

Bu almada kumalarn; kopma, yrtlma ve anma mukavemetleri zerinde etkili

olan iplik zellikleri incelenecei iin, kuman saylan mekanik zelliklerine etki eden

faktrler ayrntl olarak incelenecektir.

3.1.Kopma Mukavemetine Etki Eden Faktrler

Kopma mukavemeti; uzunlamasna yndeki ekme kuvvetine kar, tekstil

rnlerinin dayanma kabiliyetidir. Bir kuma iin kopma mukavemeti; kuman iki

uundan kuvvet uygulanarak, kuman kopmakszn dayanabilecei maksimum kuvvet,

olarak ifade edilmekte ve kuman hem atk hem de zg yn iin llebilmektedir. Bir

kuma iin kopma mukavemeti; pek ok ipliin ayn anda kopmas iin gerekli kuvvet

olduundan kopma mukavemeti, zellikle iplik zelliklerinden' ve daha ok iplik

mukavemetiden etkilenmektedir. Atk zg skl, gramaj ve kuma rgs gibi kuma

zeliklerinden ve terbiye ilemlerinden ise ikinci dereceden etkilenmektedir.Kumalar iin

kopma mukavemeti; ncelikle iplik mukavemetinden ve dolaysyla da iplik mukavemetine

etki eden liflerin mekanik zelliklerinden etkilenmektedir. Liflerin mekanik zellikleri de;

liflere kullanmlar srasnda uygulanacak veya liflerin maruz kalabilecekleri kuvvetlere

kar, liflerin kar koyabilme kabiliyetlerinin bir lsdr. Pamuk gibi doal lifler szkonuu olduunda; liflerin mekanik zelliklerine, liflerin; kristallik derecesi, makro

10


11/47


12/47

Liflerin elastikiyeti de kumalarn mekanik zellikleri zerinde olduka etkilidir.

Herhangi bir kuvvete maruz kalan iki liften elastikiyeti yksek olan kopmayabilirken,

elastikiyeti dk olan lif kopabilmektedir. Pamuk lifinin elastikiyeti de dktr. Pamuklifi % 2 uzatldnda elastikiyeti % 75, % 5 uzatldnda ise elastikiyet sadece % 50

civarndadr. Uzama miktar artka elastikiyetin azalmas; uzatlm liflerdeki hidrojen

balarnn kopmalar sebebiyledir.

Mukavemeti yksek kuma retimi iin hi phesiz, mukavemeti yksek iplikler

gereklidir. plik mukavemeti; hem kuman mekanik zellikleri zerinde etkili olan hem

de, zellikle yksek hzl dokuma makinelerinde, iplik kopularm direkt etkilemesiyle

dokuma makinesinin randmanm ve kuma kalitesin etkileyen nemli bir iplik zelliidir.Herhangi bir iplie ait kuvvet-uzama erisi liflerin zelliklerinin yan sra; bkm,

liflerin iplik iindeki yerleimi ve iplie uygulanan terbiye ilemleri gibi ilem

parametrelerinden de etkilenmektedir. ekil 3.2.'te, 20 tex pamuk ipliinde 20 cm iplik

numunesi iin izilen kuvvet-uzama erisi grlmektedir.

Kesikli liflerden retilmi ipliklerde mukavemet, ncelikle iplik bkmnden

etkilenir. Belirli bir noktaya kadar bkm artka iplik mukavemeti artacaktr. Kritik

bkm deeri aldnda ise nce iplik mukavemeti artmayacak, daha sonra mukavemet

decek ve nihayet iplik kopacaktr. Maksimum mukavemet deerim veren bkm

miktarna ise optimum bkm miktar denilmektedir. Sfr bkml bir pamuk iplii

retilebildii varsaym ile, bu ipliin herhangi bir ekme kuvvetine kar hi mukavemet

gsteremeyecei verirlerin birbiri liflerinden kayaca sylenebilir. Gerekten; liflerin

tamamen paralelletii ve zerinde hi bkmn olmad penye bandnn mukavemeti

hemen hemen sfrdr ve hafife ekildiinde lifler birbiri zerinden kayacaktr. ekil 2.4'te

12

ekil 3.2 20 tex pamuk ipliine ait kuvvet-uzama erisi


13/47

kesikli liflerden retilen ipliklerde, bkmn iplik mukavemeti zerindeki etkisi

grlmektedir.

ekil 3.3 Kesikli lif ipliklerinde bkm mukavemet ilikisi

Her ne kadar kuma kopma mukavemeti iplik mukavemetinden olduka fazla

etkilense de aralarndaki iliki bire bir deildir. Taylor'a gre erilmi ipliklerden yaplan

kumalarn kopma mukavemeti, genellikle iplik mukavemeti asndan beklenilenden daha

yksektir. Kullanlan atk ve zg sklklar arttka kuman kopma mukavemeti de

artacaktr. rg tr de kuma mukavemetinde etkilidir. rnein; ayni atk ve zg

sklklarnda ve ayn gramajda dokunan bez aya ve saten rgden, bez aya rglkuman kopma mukavemeti daha fazla olacaktr. Saten rgl kuman ise uzun atk veya

zg atlamalar nedeniyle, mukavemeti dk olacaktr. Genellikle kuma gramaj ve

kuma kalnl artka kuma kopma mukavemeti artacaktr. Dokuma makinesinde

uygulanan; zg ve kuma gerginlikleri belirli bir noktaya kadar artka, kuman kopma

mukavemeti artacaktr

3.2.Yrtlma Mukavemetine Etki Eden Faktrler

Yrtlma mukavemeti; kumataki herhangi bir delik veya yrta uygulanm yanal

ekme kuvvetine kar, kuman gsterdii diren yani kuman yrtlmaya kar dayanma

kabiliyeti olarak ifade edilmektedir. Kuman yrtlmas, kuman bir atk veya zg

dorultusunda ve bir izgi boyunca ilerleyen kopmas olarak alglanabilir. Dokuma

kumalarda yrtlma ilemi iplik iplik devam eder.Bir kuma iin yrtlma mukavemeti,

kullanm yerine gre farkl olmakla birlikte genellikle, sz konusu kuman faydal olarak

kullanlabilmesi iin, kopma mukavemetinden daha nemlidir. nk pek ok rn

kullanmlar srasnda uzunlamasna kuvvetlerin deil yanal kuvvetlerin etkisi altndadr.

13


14/47

Bununla birlikte kumalar kullanmlar srasnda ou kez sivri bir nesne ile temas

edebilirler.

Yrtlma mukavemetine etki eden faktrlere gemeden nce; kumalarda yrtlma

ileminin nasl gerekletii zerinde durmak faydal olacaktr. Yrtlma mukavemeti

lm iin en ok kullanlan yntem tek yrtmal dil yntemidir. Numune hazrlandktan

sonra, numune zerindeki dillerden her biri bir ene tarafndan tutulacak ekilde eneler

arasna yerletirilir. enelerden biri sabit dieri hareketlidir. Hareketli enenin harekete

balamasyla nce: numune zerindeki boyuna iplikler (yrtlma izgisi boyunca devam

eden iplikler) gerilecek ve kvamlarm kaybederek kaymaya balayacaklardr. Yrtlma

ilemi gen eklinde bir aklk (del) oluturacak ekilde yaylr. Numuneye uygulanan

kuvvet artka, boyuna iplikler kaymaya devam eder ve bir arada toplanarak skrlar.

Bylece meydana gelen genin bykl ve gene komu alanlarda, ipliklerin st ste

binme younluu artacaktr. Skan bu blgedeki ipliklerin kaymas giderek zorlamakta

ve uygulanan kuvvet enine ipliklere aktarlmaya balamaktadr. Kuvvet art devam ettii

iin enine iplikler kopmaya balamakta yani yrtlma ilemi balamakta ve boyuna iplikler,

tekrar birbirleri zerinden kayarak, gen eklindeki blgenin tekrar olumasn-

salamaktadr. Bu ilem kuma numunesi tamamen yrtlncaya kadar devam etmektedir.

Yrtlma izgisi boyunca uzanan boyuna ipliklerin sabit kalmalar gerekir. Aksi halde

yrtlma yanal olarak devam edebilir.

Kuman yrtlmas iin gerekli kuvvet her bir iplie srasyla etki eder. Dolaysyla

ayn zelliklerde iki kuma iin; ok sayda ipliin birlikte koparld kopma

mukavemetine gre, ipliklerin tek tek koparld yrtlma mukavemeti, ok daha dktr.

Yrtlma testleri ile elde edilen kuvvet tek bir deer olmayp, seri olarak maksimum

deerler iermektedir.Yrtlma testi srasnda enenin hareket mesafesi ile elde edilen

kuvvet arasndaki iliki ekil 3.4.'da verilmitir.

ene hareket mesafesi

ekil 3.4: Yrtlma esnasnda ene hareketi ile elde edilen kuvvetarasndaki iliki

14


15/47

ekil 3.5'da grafikteki en yksek be tepe deerinin aritmetik ortalamas, sz

konusu numune iin yrtlma mukavemeti deeri olarak alnabilir.

Ring ipliklerinden retilen kumalarn yrtlma mukavemetleri genellikle, yrtlma

mukavemetine etki eden dier faktrler sabit kalmak kaydyla, pen end ipliinden retilen

kumalardan yksektir. Kuma meydana getiren atk ve zg ipliklerinin mukavemetleri,

kopma mukavemetinde olduu gibi, kuman yrtlma mukavemeti zerinde olduka

etkilidir. Yrtlma ilemi srasnda iplikler tek tek kopabilecei gibi gruplar halinde de

kopabilir. zellikle ipliklerin tek tek koptuu durumlar iin, yrtlma mukavemeti zerinde

ipliin kopma mukavemetinin etkisi daha belirgindir.

Kuma oluturan ipliklerin kopma uzamasnn yksek olmas durumunda, yrtlma

esnasndaki ipliklerin koptuu andaki iplikler aras aklk artacaktr. Bu akln artmas

ipliklerin daha zor kopmas anlamna gelecektir. Dolaysyla da ipliklerin kopma

uzamasnn artmasyla, kuman yrtlma mukavemetinde artma grlecektir.

Yrtlma mukavemetine; kopma mukavemetinin aksine, iplik zellikleri kadar

kuma yaps ve zellikleri de olduka fazla etki etmektedir. zellikle kuma skl ve

rg tipi, yrtlma mukavemeti zerinde olduka etkilidir.

Atk zg skl yksek olan kumalarn kopma mukavemetleri yksek iken

yrtlma mukavemetleri; sklklar dk olan kumalara gre daha dktr. Yani sklklar

artrlmas kuman pek ok teknolojik zelliini artrrken, yrtlma mukavemetini

azalmaktadr. Sklklar yksek olan kumalarda iplikler arasndaki srtnme kuvvetleri

yksek olacaktr. plikler arasndaki srtnme kuvvetinin yksek olmas da, ipliklerin

birbirleri zerinden kaymamasn ve bylelikle yrtlma esnasnda gen eklindeki

akln daha kolay ve hzl meydana gelmesini salayacaktr.

Kuma rg tipi de yrtlma mukavemeti zerinde etkili olan dier bir kuma

zelliidir. rg tipi, yrtlma esnasnda birlikte kopan ipliklerin says zerinde etkilidir.

plik kesime says dk olan rgler genellikle, ipliklerin hareket etmesine ve

dolaysyla da ipliklerin grup oluturmasna izin verirler. pliklerin grup oluturmasyla da,

yrtlma srasnda uygulanan kuvvete kar daha fazla diren gsterirler. rnein 2/2 dimi

ve 2/2 panama rgl kumalarn yrtlma mukavemetleri, ayn zelliklerdeki bez aya

rgl kumalara gre daha yksektir. nk bez aya rgl kumalarda iplikler

gruplamaya, 2/2 dimi ve 2/2 panama rgl kumalardaki kadar yatk deildir.

Kumaa eer sentetik reineler veya niasta gibi maddelerle terbiye yaplmsa, bu

durum iplikler arasndaki srtnme kuvvetini artrarak hareket serbestliini azaltacaktr. Buazalma da kuman yrtlma mukavemetinde de neden olacaktr. Yine ykama ilemiyle

15


16/47

iplikler arasndaki srtnme kuvveti artacak, yrtlma mukavemeti azalacaktr. Yani

kumaa srtnme kuvvetini azaltc maddelerle terbiye yaplmas durumunda, kuman

yrtlma mukavemeti artacaktr.

4. KAYNAK ARATIRMASI

Texeira ve arkadalar 1955 ylnda, yrtlma mukavemeti zerinde etkili olan en

nemli faktrlerin kuma ile ilgili olanlar olduunu ifade etmilerdir. rg tipi, atk ve

zg sklklar, gen eklindeki yrtlma blgesinin bykl ve bu blgedeki ipliklerin

kuvvet-uzama erilerinin yrtlma mukavemeti zerinde etkili olduklarn belirtmilerdir.

Taylor 1959 ylnda, bir kuman yrtlma mukavemetini veren bir forml

gelitirmitir. Taylor'a gre gen eklindeki akln oluabilmesi iin; atk zgipliklerinin birbirleri zerinden kaymalar, kuman erilmesi, gerilim altndaki ipliklerin

gerekli ekilleri alabilmeleri iin kuman ekildii yndeki iplik kvrmlar azalrken dier

yndeki iplik kvrmlarnn azalmas gerektiini ifade etmitir.

Taylor'un gelitirdii forml aada verilmitir.

tr= Yrtlma mukavemeti tahmini deeri

fs= n tane karlkl ipliin kaymas iin gerekli kayma kuvveti

/3 = e"29 (capstan eitliinden)

(l - D6) = Her bir karlkl iplik arasndaki ipliklerin dorusal blm

p= plikler arasndaki aklk

Taylor' un yrtlma mukavemetini veren forml baz kabuller ierir. zellikle f

kuvveti tamamen bir kabul olarak alnmtr.

f= Yrtlma esnasnda oluan gen eklindeki aklktaki, N tane atk ve zgipliklerinin kopma mukavemeti

16


17/47

Burada iki tane nemli problem sz konusudur. Bir tanesi; numunenin ekilmesi

srasnda gen eklindeki blgedeki ipliklerin ayn anda kopmas dieri de; dillerin

hareketiyle artan normal kuvvet altnda, yrtlma numunesindeki ipliklerin hareketlerinin

kstlanmasdr. Bu problemler gen eklindeki blgedeki ipliklerin kumatan dar

ekilmesini olduka zorlatrmaktadr. Taylor'un formlndeki bu sakncalar gidermek

iin son olarak Seo modeli kabul grmtr. Bu forml Taylor'un forml ile

benzemektedir. Bununla birlikte iki model arasda nemli farkllklar bulunmaktadr.

Taylor'un modeli gerilme esasl iken Seo'nun modeli ar gerilim esasldr.

Mohamed ve Lord 1973 ylnda; pamuk/polyester karmndan retilen ring ve open

end ipliklerinden bez aya kumalar retmiler ve bu kumalarn mekanik zelliklerini

karlatrmlardr. Karlatrlan kuma zellikleri; kopma uzamas, yrtlma ve anma

mukavemetidir. Kumalar 80*40 u/in zg - atk sklklarnda dokunmulardr. plik

kvrmlarnn artmasyla kuma kopma uzamas arasndaki iliki ekil 4,1de verilmitir.

ekil 4,1: plik kvrmlarndaki art ile kuma kopma uzamasnn deiimi

plik kvrmnn artmasyla; hem open end hem de ring ipliklerinden retilmi kumalarn

atk ve zg ynlerindeki kopma uzamalar artmtr. Ayn kvrm deerinde, ring ipliklerinden

retilen kumalarn kopma uzama deerleri open end ipliklerinden retilen kumalardan daha

fazladr. Kumalarn atk ynndeki kopma uzamalar da zg ynndeki kopma uzamalarndan

daha dktr.

17


18/47

ekil 4.2.Atk sklnn artmasyla kuma yrtlma mukavemetindeki

deime

Kuman atk skl arttka, her iki iplikten retilen kuma iinde kumalarn atk

ynndeki yrtlma mukavemetleri azalrken, zg ynndeki yrtlma mukavemetleri birmiktar artmtr. Atk ynnde yrtlma mukavemeti testi esnasnda kopan iplikler zg

iplikleri, zg ynndeki test esnasnda ise kopan iplikler atk iplikleridir. Atk sklnn

artmasyla, zg ynndeki iplikleri daha zor kopaca sylenebilir.

ekil 4.3: % 100 pamuk bez aya kuma iin, yrtlma mukavemetinin atk

ipliinin bkmyle deimesi

Hem open end hem de ring ipliinden retilen kumalar iin, atk bkmnn

artrlmasyla kuma yrtlma mukavemeti artmaktadr. Ring ipliinden retilen kumalarda

yrtlma mukavemetinin daha fazla artmas; ring ipliklerinde liflerin nce paralelletirilip

sonra bklmesi sebebiyle, liflerin birbirleri zerine daha iyi paketlenmesi ve bu sayede

iplik mukavemetinin artmasyla aklanabilir. Aratrmaclarn anma mukavemeti ile ilgili

yaptklar almada; atk sklnn ve atk ipliinin bkmnn artmasyla, hem open end

hem de ring ipliklerinden retilen kumalarda, anma mukavemetinin arttn

bulmulardr.

18


19/47

Seo ve arkadalar 1993 ylnda, ring ve rotor eirme sistemine gre rettikleri

ipliklerden 2/1 dimi rglerde kumalar retmilerdir. Bu kumalarda nce; kumalardan

karlan atk ve zg ipliklerinin ve daha sonra kumalarn zg dorultusundaki,

gerilim testlerini yapmlardr. Bu testler iin; atk ve zg iplikleri kuma iinden

kartlarak test ortamnda 24 saat bekletilmitir. Gerilim testi iin; 127 mm ene akl

kullanlmtr dolaysyla iplik uzunluu da 127 mm olarak seilmitir. pliklerin

gerilimleri, 5 gramlk dk n ykleme kuvvetiyle, Instron Gerilim leri kullanlarak

llmtr. eneler numuneye dakikada, numune uzunluunun 1/10'u kadar bir gerilim

uygular. Kuma retiminde kullanlan atk ve zg ipliklerine ait bilgiler izelge 4.1.'da,

ipliklere ait gerilim ve gerilme kuvveti arasndaki ilikiler de ekil 4.5.'de verilmitir.

izelge 4.1 PET / pamuk karmndan retilmi atk-zg ipliklerine ait bilgiler

ekil 4.5 : Kumalardan sklm ring ve rotor ipliklerine ait kuvvet- gerilme

mukavemeti ilikisi

Ring ve rotor iplii olarak retilen atk ve zg ipliklerinin numaralan ayn

olmasna ramen kuvvet- gerilme mukavemetleri birbirlerinden farkldr. Genel olarak hem

19


20/47

atk hem de zg iplii iin ring ipliklerinin gerilme mukavemetleri, rotor ipliinden daha

byktr. Ring atk ipliklerinin gerilme mukavemetleri ise beklenilenin aksine hem ring

zg hem de rotor zg ipliklerinden yksek bulunmutur.

ekil 4.6 : Ring ve rotor ipliinden retilmi kumalarda zg ynndeki kuvvet-gerilme mukavemeti ilikisi

Her bir iplik iin hesaplanan, kumalarn zg ynndeki gerilim kuvvetleri ile,

kumatan karlan zg ipliklerinin gerilim kuvvetleri, hem ring hem de rotor iplikleri

iin, olduka benzerlik gstermektedir. Bu da gerilme veya kopma mukavemetlerinin

ncelikle iplik gerilme mukavemetinden etkilendiini, rg tr veya iplik retim

sisteminden ise ikinci ncelikli olarak etkilendiini, gstermektedir.

Scelzo ve arkadalar 1994 ylnda, iplik eirme sistemlerinin, atk- zg

sklklarnn ve deney esnasndaki test hznn, kumalarn yrtlma mukavemetine etkilerini

aratrmlardr. Yrtlma mukavemet testi; tek yrtmal dil testi ile ve Instron Gerilim ler

aletiyle yaplmtr. Bu ama iin retilen kumalardan 7,6 cm genilik, 16,5 cm uzunlukta

numune kesilmitir. Numunenin ksa tarafnn tam orta noktasndan 6,4 cm uzunluunda

bir para kesilerek, her birinin genilii 3,8 cm olan iki tane dil meydana getirilmi olur.

zg numunelerinde, numunenin uzun ksm atk ipliklerine paralel, atk numunelerinde

ise, numunenin uzun ksm zg ipliklerine paralel olacak ekilde hazrlanr. Hazrlanan

numuneler 18-22C scaklk ve % 58-64 nispi nemde minimum 18 saat bekletilmitir. Atk

ve zg ynnden 3'er numune alnmtr. Her bir kuma numunesinden ise 12' er

numune alnmtr. Testler; 5, l cm/dakika ve 50,8 cm /dakika (ASTM Standartlar) test

hzlaryla yaplmtr.

Numune zerindeki her bir dil zerinden l inlik ksm, enelerin kavramas iin,

enelerin plastik olan kavrama ksmna, karlkl olarak yerletirilir. eneler arasndaki

aklk balangta 7,6 cm' dir. eneler sabit oranda artan bir hareket hzyla hareket ederek

20


21/47

yrtlmann, kuman kesildii dorultuda balamasn ve devam etmesini salar. Yaplan

alma sonunda elde edilen sonular izelge 3,10 'da verilmitir.

izelge 4.2. 9 Ne atk ve zg ipliklerinden oluan pamuklu bez aya

kumaa ait yrtlma mukavemeti test sonular

21


22/47

izelge 4.1 ve 4.2. incelendiinde; her bir kuma iin, hem yrtlma mukavemet deerlerihem de l cm'lik ene hareketinde kopan iplik saylar verilmitir. ki deer arasnda genelde

negatif bir korelasyon vardr.

Kuman yrtlma hz bir baka ifadeyle test hz artka, yrtlma mukavemeti de

yaklak olarak % 56 orannda artmaktadr. Bu art; ring ipliklerinden retilen kumalarda,

rotor ipliinden retilen kumalara gre daha belirgindir.

9 Ne atk ve zg ipliinden retilen bez aya kumaa ait sonular

incelendiinde; rotor ipliklerinden retilen kumalarn zg ynndeki yrtlmamukavemetleri, ring ipliklerinden retilen kumalarn zg ynndeki yrtlma

mukavemetinden biraz yksektir. Bununla birlikte; ring ipliklerinden retilen kumalarn

atk ynndeki yrtlma mukavemetlerinin de, rotor ipliklerinden retilen kumalarn atk

ynndeki yrtlma mukavemetlerinden biraz yksek olarak bulunmutur. 36 Ne atk ve

zg ipliinden retilen dier kuma grubu incelendiinde ise; ring ipliinden retilen

kumalarn hem atk hem de zg ynnde, yrtlma mukavemetleri yksek bulunmutur.

Genel olarak; hem ring hem de rotor iplikleriyle her iki iplik numarasyla retilen

kumalarda, atk ve zg sklklar artka, yrtlma mukavemetleri dmektedir. Sadece

22


23/47

36 Ne rotor ipliiyle retilen kumalarda zg ynnde hem sklk artm hem de yrtlma

mukavemeti artmtr.

Herhangi bir kuma iin yrtlma mukavemetinin dk yada yksek olmas, kuma

iindeki ipliklerin hareket edebilmelerinin bir gstergesidir. Bu da iplik-iplik aras

srtnme katsaysna, dk iplik eirme rijitliine ve nispeten rgnn iplik hareketine

izin verip vermeyeceine baldr.

izelge 4.3 36 Ne atk ve zg ipliklerinden oluan pamuklu bez aya kumaa ait

yrtlma mukavemeti test sonulan

Lee ve arkadalar 1996 ylnda; kuman mekanik zellikleri zerinde terbiye

ilemlerinin etkilerini aratrmlardr. Bu ama iin pamuklu denim kuma retilmi ve bu

kumaa; yakma, hal skme, aartma ve sanforizasyon ilemleri uygulanmtr. Uygulanan

her terbiye ileminden sonra Kawabata deerlendirme sistemiyle (KES) kuman, srtnme

katsays ve yzey przll llmtr. Balangta kuma srtnme katsays; zg

ynnde 0.20, atk ynnde 0.22 olarak llmtr. Yakma ileminden sonra hem atk

hem de zg ynnde srtnme katsaylar azalrken, hal skme, aartma ve

23


24/47

sanforizasyon ilemlerinden sonra srtnme katsaylarnda; hem atk hem de zg

ynnde art grlmtr. Dolaysyla bir kuman srtnme davranlar zerinde terbiye

ilemlerinin olduka fazla etkili olduu sylenebilir.

Slaten ve arkadalar 1999 ylnda, kumalarn fiziksel zellikleri ile srtnme

katsaylar arasndaki ilikileri incelemilerdir. Bu ama iin, kuman baz fiziksel ve

yzey zellikleri ile, srtnme katsaylar arasnda korelasyon katsaylar hesaplamlardr.

almada kullanlan 8 farkl kumaa ait bilgiler izelge 4.4.'de verilmitir.

Kuma kalnlk lm ASTM D1777 test metoduna gre, eilme rijitlii de ASTM

D1388 test metoduna gre llmtr. Eilme rijitlii ise kuma arl ile eilme

uzunluunun arpm olarak verilmitir. 8 farkl kumaa ait srtnme kuvveti ve srtnme

katsays deerleri de izelge 3.14'de verilmitir. Srtnme kuvveti ve srtnme katsays

deerleri kzak metodu ile llmtr. Bu metotta; 8*5 cm llerinde alminyum kzak

kuma numunesiyle kaplanm aa platform zerinde, 5 cm/dakika hzla yatay olarak

hareket ettirilmektedir.

24

izelge 4.4. kuma zellikleri


25/47

Burada; F srtnme kuvveti, us ve |ik da srtnme katsaylardr. Bu deerlerle baz

kuma zellikleri arasndaki korelasyon katsaylar da izelge 4.7 de verilmitir.

izelge 4.7 Srtnme zellikleri ile baz kuma zellikleri arasndaki korelasyon

katsaylar

Korelasyon katsaysnn negatif kmas, iki deikenden biri artarken dierinin

azalmas demektir. Yani kuma arl, kuma kalnl ve kurnasn eilme rijitlii

arttka, kuman statik ve kinetik srtnme katsaylar azalmaktadr. Korelasyon

katsaysnn iaretine baklmakszn l'e yakn olmas da, deikenler arasndaki ilikinin

25

izelge 4.5. kumalarn fiziksel zellikleri

izelge 4.6 kuman kinetik ve statik srtnme deerleri


26/47

nemli olduu sonucunu verir. Yani kuma srtnme katsaylar; kuma arl, kalnl

ve eilme rijitliinden etkilenmektedir.

Sabit Adanur ve arkadalar 2000 ylnda; kuma kalitesinin gelitirilebilmesi iin,

kumalarn mekanik zelliklerinin on-line olarak llebilmesi gerektiini ifade

etmilerdir.(3) Tsadakoma ZA 203 hava jetli dokuma makinesinde farkl zg

gerilimleriyle dokunan 3/1 sol dimi rgl pamuklu kumalar, iki farkl terbiye ileminden

geirildikten sonra; kumalarn kopma, yrtlma ve anma mukavemetleri llmtr, l.

Grupta kumalar ykanm ve kurutulmu, 2. Grupta ise aartlmtr. Kopma mukavemeti

ASTM D 5035-90 standard ile kumalar slak ve kuru olmak zere, yrtlma mukavemeti

ASTM D 1424-83 standard ile ve anma mukavemeti ise, AATCC standartlarna gre 93-

1989 test metodu ile yaplmtr. Farkl atk gerilimleri ile; kumalarn kopma

mukavemetleri arasndaki iliki ekil 3.13'de, yrtlma mukavemetleri arasndaki iliki

izelge 4.8'de ve anma mukavemetleri arasndaki iliki de ekil 4.7'de verilmitir.

ekil 4.7: Ortalama atk gerilimi ile yrtlma mukavemetinin deiimi

26

izelge 4.8.ortalama atk gerilimi ile kopma mukavemeti deiimi


27/47

Atk geriliminin 8-8,5 cN deerini asmasyla hem slak hem de kuru kumalar iin

kopma mukavemeti ciddi bir ekilde azalmaktadr. Yine benzer bir ekilde atk geriliminin

artmasyla yrtlma mukavemeti de azalmaktadr. Atk gerilimi artarken, kumataki arlk

kayb her iki grup kuma iin de artmaktadr. Yani dk atk gerilimi, yksek anma

mukavemetli kumalar verir. Ancak 8.3 cN den daha byk gerilimlerde arlk kayb iki

grup kuma iin de azalmakta yani anma mukavemeti artmaktadr.

Taibi ve arkadalar 2001 ylnda, KES (Kavvabata Evaluation System) ve FAST

( Fabric Assurance by Simple Testing) gibi test yntemleriyle, kumalarn fiziksel ve

mekanik zelliklerinin objektif olarak llebildiini ifade etmilerdir. Kumalarn saylan

bu zellikleri kolayca lebilirken, kumalarn kuvvet karsndaki davranlarn tam

olarak ifade eden modellerin gelitirilmesi, o kadar kolay deildir.

Peirce 1937 ylnda, kuman mikro yapsna dayanan bir model gelitirmitir. Bu

model; uzatlamaz, sktrlamaz, mkemmel esneklikte ve tamamen dairesel enine

kesitteki ipliklerden retilmi bez aya kumalar iin geerlidir. Halbuki iplik iin yaplan

bu varsaymlar doru deildir. Dolaysyla da Peirce'nin bu modeli doru deildir.

Olofsson'un modeli, ipliklerinin enine kesitlerinin dairesel olmasnn gerekmediini

ve deforme olabileceini, dikkate alnarak hazrlanmtr. Kumalarn iki eksenli

gerilmelerinde, iplikler balangta-tamamen gerilimsizdir ve ipliin eilme rijitlii dikkate

alnarak model gelitirilmitir. Peirce'nin modelinde kumalarn makaslama davranlar,

dolaysyla da gerilme do formasyonlar aklanamamtr.

27


28/47

Taibi ve arkadalar ise; gerilme deformasyonu iin, Kawabata'nn deneysel

28

izelge 4.9 KES- FBI a gre izilmi gerilme diyagram


29/47

f: Geri dn prosesindeki birim uzunluktaki gerilme kuvveti (gf/cm)

Aratrmaclar Kawabata tarafndan nerilen LT, WT ve RT deerlerinin kullanarak kuma

uzama ve gerilen kuman geri dn prosesi iin modeller gelitirmilerdir.

ekil 3.16'daki gerilme diyagramnn uzama blmne gre, f tek deikenli bir

fonksiyondur. O - EMT aralnda f monoton bir fonksiyondur (EMT sabittir). f(0) = O

ve f (EMT) - fmax dr.

f(e) deeri iin teorik olarak karlan model ile deneysel verilerin karlatrlmas

ise ekil 4.9'de verilmitir.

29


30/47

ekil 4.9: Atk ve zg ynnde teorik ve deneysel gerilme diyagramlar

EC1: zg ynnde deneysel sonulara gre elde edilen eri

EC2: Atk ynnde deneysel sonulara gre elde edilen eri

TC1: zg ynnde teorik olarak elde edilen eri

TC2: Atk ynnde teorik olarak elde edilen eriekil 3.17'nin incelenmesiyle; atk ve zg ynnde hem deneysel hem de teorik

olarak % gerilmenin artmasyla gerilim kuvveti de artmaktadr. Deneysel ve teorik sonular

arasndaki uyum da olduka iyidir. Deneysel ve teorik eriler arasndaki kk farkllklar,

gerilme lineerliinin LT(e) teorik olarak yanl hesaplanmasndan kaynaklanabilir.

ekil 4.9'deki gerilme erilerinden elde edilen mekanik zellikler (Kawabata

parametreleri) izelge 4.10 de verilmitir.

izelge 4.10 Numune kumata gerilme testi iin elde edilen Kawabata parametreleri

EC,

Gerilme (%)

Kuvvet (gf/cm)

30


31/47

4.1 Kuma Testleriyle lgili nceden Yaplm alma

" plik zelliklerinin pamuklu bez aya kumalarn baz mekanik zelliklerine etkileri

zerine bir aratrma" isimli bu blmde, almann amac; atk ve zg iplik

zelliklerinin, bez aya kumalarn baz mekanik zellikleri zerinde etkilerinin aratrlmasdr.

Bu ama iin ncelikle; iki farkl harmann her birisinden; farkl bkm saylarnda Ne

16/1, Ne 20/1, Ne 24/1 ve Ne 30/1 karde iplikleri retilmitir. ki farkl harmandan iplik

retilmesi, elde edilecek sonularn birbirleriyle karlatrlmasna imkan salayacandan,

sonularn gvenilirliini temin edecektir. ncelikle iplik retiminde kullanlan her bir

harmana ait liflerin zellikleri llmtr. Daha sonra retilen ipliklerin srayla; numara,

numara /varyasyonu, bkm, mukavemet, dzgnszlk ve tyllkleri tespit edilmitir.Her bir harmandan ayr ayr retilen, toplam 9 farkl iplik kullanlarak 16 farkl bezaya

kuma retilmitir.l. harmandan retilen ipliklere ait zellikler izelge 5.3'de 2. harmandan

retilen ipliklere ait zellikler de izelge 5.4'de verilmitir. 1. ve 2. harmandan retilen

ipliklerden dokunan kumalar, kuma zellikleri asndan tamamen ayn olup, bu kumalara ait

bilgiler de izelge 5.5'de verilmitir.

retilen kumalarn her birinden 5 numune alnarak bu kumalara standart terbiye

ilemleri uygulandktan sonra, her bir numunenin, atk ve zg ynnde ayr ayr olmak zere,

kopma ve yrtlma ve tek ynl olarak ta anma mukavemetleri llmtr. Her bir

harmandan retilen ipliklerden dokunan kumalar kendi arasnda deerlendirilecei iin lif

zelliklerinin, kumalarn saylan mekanik zellikleri zerindeki etkileri gz ard edilebilecektir.

Yine tm kumalara ayn terbiye ilemleri uygulanaca iin, terbiye ilemlerinin de etkileri

dikkate alnmayacaktr. Kumalarn mekanik zellikleri zerinde etkili olan iplik zellikleri ve

kuma gramaj hari, dier tm parametreler sabit tutulmaya allacaktr. Sonuta; llen

iplik zellikleri ile kumalara ait llen kopma, yrtlma ve anma mukavemet deerleriarasnda ilikiler incelenecektir.

Materyal

Aratrmann materyalini 2001 ylna ait Ege Blgesi pamuklarndan retilmi bez

aya kumalar oluturmaktadr. Kumalarn retiminde kullanlan atk ve zg iplikleri;

Denizli Organize Sanayi Blgesinde kurulu bir iplik iletmesinde, iki farkl harmandan

retilmitir. Ne 16/1, Ne 20/1, Ne 24/1 ve Ne 30/1 karde ipliklerinin retiminde kullanlan

harmanlara ait harman reeteleri izelge 4.1 ve izelge 4.2'de verilmitir.

31


32/47

retilen bu ipliklerden bez aya kumalar da ayn firmann dokuma iletmesinde

dokunmutur. Kumalara uygulanacak standart terbiye ilemleri de yine ayn firmann terbiye

departmannda yaplmtr.

izelge 4.2: 2. Harmana ait Pamuklar

Metot

Bu ksmda; materyal ksmnda belirtilen pamuklarn fiziksel zelliklerinin lm,

retilen ipliklere ait iplik planlar, iplik zelliklerinin lm ve kuma zelliklerinin

lmleri hakknda bilgiler verilecektir.

Lif zellikleri lm

Materyal ksmnda belirtilen pamuklarn lif zellikleri Spnlab USTER HVI 900

aletiyle llmtr. Lifler harmanland iin, lif zelliklerinin lmnn yapld numune

Unflex B60 makinesinden alnmtr. Bylece lm sonularnn, harman deerini daha iyi

yanstt sylenebilir. Harmanlanm pamuktan numune TS 3725'e gre alnmtr. llen

lif zellikleri; incelik, uzunluk, uniformite oran, mukavemet ve % uzamadr. Spnlab USTER

HVI 900 aletiyle yaplan tm lmler aletin katalogunda belirtildii gibi yaplmtr.

plik Plan

Farkl bkm saylarnda ve farkl numaralarda retilen toplam 7 iplie ait iplik

planlan izelge 4.3'te verilmitir. plik iletmesi, Rieter firmasna ait makinelerden olumaktadr.

32


33/47

plik zelliklerinin lm

izelge 4.3'de belirtilen iplik planna gre retilen ipliklerin, llen iplik

zellikleri ve kullanlan standartlar izelge 4.4'de verilmitir.

izelge 4.4: llen iplik zellikleri ve kullanlan standartlar

plik numaras USTER AUTOSORTER III ile, iplik mukavemetleri USTERTENSORAPD 3 ile, iplik bkm, ZWEGLE D 302 ile, iplik dzgnszl ve iplik

33


34/47

tyll ise ayn anda USTER TESTER 3 ile llmtr. plik mukavemeti hari dier

tm iplik zelliklerinin lmnde, her bir kopstan bir kez lm yaplmtr. plik

mukavemetinde ise her bir kopstan 5'er lm yaplm ve her bir kopsa ait mukavemet

deerleri, 5 lm deerinin ortalamas olarak verilmitir.

plikler deney iin TS 9947'ye uygun olarak hazrlanmtr. Her bir iplik iin, 1008 ilik

ring iplik makinesinden, rasgele 5 iden alnan kopslar kullanlmtr. Laboratuar klima artlar TS

240'da belirtildii gibidir. Yaplan tm lmlerde numune says TS 239 gre belirlenmitir.

Kuma zelliklerinin lm

retilen bez aya kumalara ait llen zellikler ve bu zelliklerin lmnde

kullanlan standartlar izelge 4.5'de verilmitir.

izelge 4.5: llen kuma zellikleri ve kullanlan standartlar

Kuma kopma ve yrtlma mukavemetleri Titan Universal Mukavemet

leri ile, anma mukavemeti ise Nu-Martindale Anma ve Pilling leri ile

llmtr.

4.2 Aratrma Sonular

1. harmana ait liflerin llen fiziksel zellikleri izelge 5. l'de 2. harmana ait

liflerin llen fiziksel zellikleri ise izelge 5.2'de verilmitir.

izelge 5.1: 1. harmana ait liflerin fiziksel zellikleri

34


35/47

izelge 5.1 ve izelge 5.2'de lif zellikleri verilen harmanlarn her birinden ayr

ayr olmak zere, Ne 16/1, Ne 20/1, Ne 24/1 ve Ne 30/1 karde iplikleri, izelge 4.3 'de

belirtilen iplik planna gre retilmitir. Metot ksmnda belirtildii gibi, retilen bu

ipliklerin; numara, bkm, mukavemet, dzgnszlk ve tyllkleri llmtr. 1.

harmandan retilen ipliklerin iplik zellikleri izelge 5.3'de 2. harmandan retilen

ipliklerin iplik zellikleri ise izelge 5.4'de verilmitir. Her bir iplik zellii iin izelge

5.3 ve izelge 5.4'de verilen deerler; llen 5 deerin aritmetik ortalamalardr. izelge

5.3: 1. harmandan retilen ipliklerin iplik zellikleri

35


36/47

izelge 5.3 ve izelge 5.4'te belirtilen; 1,2,3,4 ve 7 numaral ipliklerin her birinden

5 farkl zg levendi hazrlanmtr. Yine izelge 5.3 ve izelge 5.4'te belirtilen; 2,3,4,5

ve 6 numaral iplikler atk iplikleri olarak kullanlmtr. Belirtilen atk ve zg iplikleri

kullanlarak 12 farkl bez aya kuma retilmitir. 1. harmandan retilen kumalara ait

bilgiler izelge 5.5'de, 2. harmandan retilen kumalara ait bilgilerde izelge 5.6'da

verilmitir. izelgelerde verilen deerler, 5 lm deerinin aritmetik ortalamasdr. Bu

izelgede atk ve zg ipliklerine ait numaralar tex olarak verilmitir. Bundan byle iplik

numaralar tex olarak verilecektir. retilen ipliklerin tex olarak karlklar u ekildedir.

Nel6 = tex 37

Ne'20 = tex 29,6

Ne 24 = tex 24,6

Ne30 = tex 19,7

36


37/47

izelge 5.5 ve izelge 5.6'daki 2.,6.,7. ve 11. kumalar tamamen ayn kumalardr.

12 kuma 4 farkl gruba ayrlmtr, l. gruptaki kumalarda sadece zg numaralan

deitirilmi, dier kuma parametreleri sabit tutulmutur. Benzer ekilde 2. grupta sadece

zg bkmleri, 3. grupta sadece atk numaralar ve 4. grupta ise, sadece atk bkmleri

deitirilmi, dier kuma parametreleri sabit tutulmutur. Her bir gruptaki kumalarda ayr

ayr 5'er tane kopma, yrtlma ve anma mukavemetleri llecektir. zg numaras ile

saylan mekanik zellikler arasndaki ilikilerin incelenmesi iin 1. gruptaki kumalardan,

zg bkmnn etkileri incelenirken 2. gruptaki kumalardan, atk numarasnn etkileri

aratrlrken 3. gruptaki kumalardan ve atk bkmnn etkileri aratrlrken de 4.

gruptaki kumalardan elde edilen veriler kullanlacaktr.

izelge 5.5: 1. harmandan retilen ipliklerden dokunan bezaya kumalar

izelge 5.6: 2. harmandan retilen ipliklerden dokunan bez aya kumalar

37


38/47

Kuman herhangi bir mekanik zellii zerinde etkili olan iplik zellikleri

incelenirken; mekanik zellikleri zerinde etkili olan dier parametrelerin etkileri de gz

nnde bulundurulmaldr. zellikle kuma gramaj, mekanik zellikler zerinde en fazla etkiye

sahip kuma zelliklerinden biridir. Bununla birlikte atk ve zg numaralarnn

deitirildii durumlarda, kuma gramaj da direkt olarak deimektedir. lgili deikenler

arasnda regresyon denklemleri yazlrken tm denklemlere kuma gramajnn da ilave edilmesi

uygun olacaktr. Regresyon denklemleri yazlrken; zg bkm, zg numaras, atk bkm

ve atk numaras bamsz deikenler, kopma mukavemeti, yrtlma mukavemeti, anma

mukavemeti, ve kuma gramaj ise baml deikenler olarak kabul edilecektir.

Kopma, yrtlma ve anma mukavemetleri zerinde, atk ve zg ipliklerinin numara

ve bkmlerinin etkilerinin aratrlmas iin deikenler arasnda l regresyon denklemleri

yazlacaktr. 12 farkl kuman her birinden 5'er tane kopma, yrtlma ve anma mukavemeti testi

yaplacak ve toplam 60 tane kopma, 60 tane yrtlma ve 60 tane anma mukavemeti deeri

elde edilecektir.

5.KOPMA MUKAVEMET TEST YAPILII

5.1.Kuma Mukavemet Testleri in rnek Alrken Dikkat Edilmesi Gereken

Noktalar

Kuma mukavemet veya baka bir zelliini test ederken, bir kuma topunun

uzunluu boyunca rnek almann teorik olarak en doru olan metodu laboratuar

rneklerinin kuma uzunluu boyunca fakl aralklarla alnmasdr. Fakat pratikte byle

bir rnek alma metodunun uygulanmas ve pratik alardan zorluklar getirebilir. Bu

nedenle bir zelliin top boyunca deiiminin belirlenmesinin hedeflendii durumlar

dnda rnekler, seilen toplardan top ucundan itibaren bir metre mesafeden alnr.

Kuma toplarnn daha nceden daha byk toplardan kesilerek ayrldnda emin

olunduu durumlarda rnekler bir metre mesafe brakmakszn ulardan alnabilir. rnek

alnacak top says tablo 5.1de verilmitir.

Toplardan test rnekleri alrken aadaki noktalara dikkat edilmesi gerekir:

1-Kuman gzle grlebilir herhangi bir dzensizlik, hasar, hata veya

renk fark ieren blmlerinden rnek alnmaldr.

2-rnek alnmadan nce kuman kondisyonlanm olmasna, rnek alma ve test

ilemlerinin standart koullarnda yaplmasna zen gsterilmelidir.

3-rnek alnacak kuma zerinde krklklar, burumalar varsa nce dikkatli bir ekilde

38


39/47

tlenmeli sonra kondisyonlanarak rnek alnmaldr.

4-rnek alrken kuma uygun bir masa zerine dzgn ve gerilimsiz bir ekilde serilmi

olmaldr.

5-rnekler kuma kenarndan kuma eninin %10'u kadar bir mesafe brakldktan sonra

alnmaya balanmaldr.

6-zellikle kopma ve yrtlma mukavemeti testlerinde alnan rneklerin ayn atk ve

zg ipliklerini iermemesine dikkat edilmeli ve bu koulu salayacak bir rnekleme

plan uygulanmaldr (ekil 5.1). Tabii ki slakmukavemet testleri iin bu kuraln yan

sra rnek uzunluunun iki kat uzunlukta olmasna da dikkat edilmelidir. nk kuru ve

slak test sonularnn karlatrlmas istendiinde kullanlan rneklerin ayn atk ve

zg ipliklerini iermesi karlatrmann daha salkl olmasn salayacaktr.

Kuma mukavemet testi TSE 395 e gre yaplmtr.

ekil 5.1. Kumalardan Doru rnek Alma Biimi

tablo 5.1 rnek alnacak malzeme, metre veya kilogram

39


40/47

Ynn toplamuzunluu, m

Ynn toplamktlesi,kg

Alnacakkutu,konteynrvb.says*

Alnacak kumatopu says

2500den daha az

5000den daha az5000den daha fazla

500den daha az

1000den daha az1000den daha fazla

En az 1

33

3

33

Ve takip eden her 5000m veya 1000kg iin ilave olarak 1 tane daha alnr.

*ynda taneden daha az kutu, konteynr vb. varsa, tek bir kutuda sadece iki top olsabile, kutulardan toplam olarak en az top alnr.

1-st tespit enesi2-Deney numunesi

3-Alt tespit enesi

4-Uzunluk l ubuu

5-Deney uzunluk ayar

srgs

6-Destek hareket sehpas

7-Kramayer hareket dilisi8-Kumanda kolu

9-anzuman kapa

10-Hareket yn mandal

11-altrma dmeleri

12-Motor

13-Hz ayar kol ve

gstergesi

14-Motor ve hareket

organlar kutusu

15-st eneyi tespit kolu

16-Eksantrik ynlendirme

mekanizmas

17-Denge arl

ekil5.2.kuma mukavemet lm cihaz

40


41/47

18-Denge kolu yuvas

19-ekme kolu arl

20-lm gstergesi hareket kolu

21-Kopma dayanmlm gstergesi

22-Deer gsterge skalas

23-Netice deeri sabit tutma skalas

24-izici u

25-Kopma uzama bants grafik izimi

26-Uzama gstergesi elik eridi

27-erit hareket mak.

28-eride hareket veren balant

29-Uzama miktar gst.

30-Kopma yeri temsili kopu

31-Aygt gvdesi

32-st ksm koruma kapa kutusu

33-Altlk

34-Taban

5.2.Kopma Mukavemeti Testlerinde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalarerit veya kavrama yntemi ile kuma, kopma mukavemeti belirlenirken,doru ve

gvenilir sonular alabilmek iin dikkat edilmesi gereken, baz genel kurallar vardr. Bu

kurallar aada ksaca zetlenmitir.

1-Farkl zamanlarda, farkl ortamlarda ve/veya farkl kiiler tarafndan yaplan

testlerin karlatrlabilmesi iin, rneklerin hazrlanmasndan test sonularnn

belirlenmesine kadar, ilgili Trk Standartlarna veya yaygn olarak kullanlmakta olan

bir ulusal veya uluslararas standarda uygun olarak almaya zen gsterilmelidir.2- Hangi kopma testinin uygulanaca esas olarak mukavemeti belirlenecek

kumaa baldr. Nonwoven veya kaplanm kumalar gibi kenarlarndan iplik sklmesi

mmkn olmayan, veya ok zor olan sklm erit testi uygulanamaz, kesilmi erit testi

yaplmas gerekir. A.B.D.' de kavrama testi ile llen deerin kumanefektif

mukavemeti olduu kabul edilmekte ve rutin testler iin erit yntemine gre daha fazla

tercih edilmektedir . Dikkate alnmas gereken dier bir nokta da test rneklerinin

hazrlanmas iin gereken sredir; kavrama testi iin rnek hazrlamak daha kolay vehzldr. Trkiye de daha ok sklm erit testi tercih edilmektedir.

41


42/47

Kopma mukavemeti testleri iin anmsanmas gereken nemli bir nokta da erit ve

kavrama testlerinin rme kumalar iin salkl sonular vermedii ve bu nedenle

nerilmediidir.

3- Kopma mukavemeti testlerinde genellikle deerinin yan sra uzama orannn

(kopma uzamasnn) da belirlenmesi tercih edilmektedir. Kopma uzamas hesaplanrken,

rnein balang uzunluu ve llen uzamas rnek enelerin arasna yerletirilirken

uygulanan n gerilime baldr. Bu durumda tm rneklere ilgili standartta belirtilen

miktarda (rnein TS 2150' ye gre kopma mukavemetinin %5 i kadar bir n germe

uygulanmaldr.

4-Testler srasnda kuma rneinin enelerin arasndan kaymas, enenin iinde

veya kenarnda kopmas gibi durumlarda o deney geersiz saylarak yerine yeni rnek

hazrlanr. Bir kopmann geerli saylp saylmamas iin verilecek karar, test srasnda

rnein gzlenmesine ve kuman deikenliine baldr. enedeki kopmalarn geerli

saylmamas iin baka bir yntem bulunmadndan, kopma mukavemeti dier rneklerin

kopma mukavemetlerinin ortalamasnn %50' sinin altna olan ve enelere 5 mm' den yakn

olan kopular geerli saylmaz. Bu koullarn dnda olan ve uygulan srasnda herhangi

bir hata gzlenmeyen tm kopular dikkate alnr.

ou kez bir test rneinin enelerin kenarna yakn yerlerden kopuunun nedenini

saptamak zordur. Bu durum enenin rnei zedelemesinden, kesmesinden olabilecei gibi,

kuma zerindeki zayf yerlerin rasgele dalm nedeniyle de olabilir. Bu nedenle test

geersiz saylmadan nce incelenerek enelerin kenarna yakn kopmann enelerden

kaynaklandndan emin olunduktan sonra sonu geersiz saylmaldr.Kumasn enelerde

kaymas veya rneklerin %25'mden daha fazlasnn ene kenarna 5 mm' den daha yakn

kopmas durumunda enelerin bir dolgu maddesi ile kaplanmas kuman ene yzeyi

altnda kalan blmnn kaplanmas veya ene yzeyinin deitirilmesi gibi nlemler

alnmaktadr. Alnan bu nlemler elde edilecek test sonucunu etkileyebilecei iin test

sonulan deerlendirilirken unutulmamaldr.

5- Bazen kumalarn kuru haldeki kopma mukavemetinin yan sra slak kopma

mukavemetini de belirlenmesi gerekebilir. Bu durumda test rnekleri kuru testler iin

gerekenlerden en az iki kat uzunlukta kesilir. Her rnek numaralanr ve ikiye blnr.

Ortadan ikiye ayrlan rnein bir paras kondisyonlanarak kuru mukavemet testi iin,

dieri ise slak haldeki mukavemeti saptamak iin kullanlr. Ayn rnee ait her iki

paraya da ayn numarann verilmesine dikkat edilerek, ayn iplikleri ieren kuru slakmukavemet deerlerinin karlatrlabilmesi salanr. Islak olarak test edilmesi istenen

42


43/47

rnekler iyice slanncaya kadar suya daldrlmaldr. yi bir slatma salayabilmek iin %

0.05 i gememek koulu ile ntr iyonik bir slatc madde ilave edilebilir. Rutin laboratuar

denemeleri iin kuma rneklerinin bir saat kadar suda bekletilmesi yeterli olmaktadr.

rneklerin testi sudan karldktan en ok iki dakika ierisinde tamamlanmaldr.

Sonu

43


44/47

Grld gibi kuma mukavemeti birok parametreye baldr. Bu alma ve

yaplm olan sklk, iplik numaralar ve rg yaplarnn birbiri ile ne derece baml

olduu grlmektedir.dr. Bu alma ve yaplm olan sklk, iplik numaralar ve rg

yaplarnn birbiri ile ne derece baml olduu grlmektedir.

Buradan hareketle syleyebiliriz ki ; dokunmu kumalar zg dorultusunda, bu

dorultuda daha ok iplik olmasndan yani sklnn daha fazla olmasndan dolay daha

salamdr. Ayrca dokuma srasnda ihtiya duyduklar daha fazla mukavemeti vermek iin

zg iplikleri atk ipliklerinden daha ok bkme sahiptir.

Ksmen uzun atlamalarn olduu dimi ve gevek yaplandrlm kumalar, sk

dokuma yaplar olan bez aya kumalara gre ounlukla daha yksek mukavemet

deerlerine sahiptir. Buradan hareketle kumalarda grnmn ile birlikte sklk, rg

yaps iplik numaras parametrelerinin bilinmesi bize o kuman mukavemeti hakknda

daha detayl sonular verecektir.

KUMA KOPMA MUKAVEMET TEST SONULARI

44


45/47

SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)MUKAVEMET

(kp/ 1gr)

zg Atk zg Atk zg Atk

28 24 14/1 15/1 6,26 7,13


(kp/ 1gr)

zg Atk zg Atk zg Atk25 20 42/1 38/1 7,2 7,1


(kp/ 1gr)


23 16 15/1 10/1 7,5 7,3


(kp/ 1gr)


48 38 62/1 62/1 8 7,5

SIKLIK(cm) NUMARA(Nm)

MUKAVEMET

(kp/ 1gr)

45


46/47


42 23 25/1 20/1 6,5 7,5


(kp/ 1gr)


44 20 68/2 14/1 9,7 8,1


(kp/ 1gr)


43 24 27/1 22/1 7 8,1


(kp/ 1gr)


40 23 40/1 35/1 9,6 6,4

46


47/47


(kp/ 1gr)


24 19 34/1 35/1 5,9 6,0


(kp/ 1gr)


50 35 90/1 105/1 11 11

kumas bilgisi ve kumaslarin genel ozellikleri

Documents