księgarnia internetowa informatyczna helion.pl - wydawnictwo … · 2014-06-24 · bogactwo...
TRANSCRIPT
RECENZENT Eugeniusz Kwiatkowski
REDAKTOR WYDAWNICTWA UŁ Dorota Stępień
SKŁAD I ŁAMANIE AGENT PR
PROJEKT OKŁADKI Łukasz Orzechowski
© Copyright by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2013
Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Wydanie I. W.06100.13.0.X
ISBN (wersja drukowana) 978-83-7525-803-5ISBN (ebook) 978-83-7969-125-8
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8
www.wydawnictwo.uni.lodz.pl e-mail: [email protected]
tel. (42) 665 58 63, faks (42) 665 58 62
5
Spis treści
Przedmowa ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9
Rozdział I. Wprowadzenie ����������������������������������������������������������������������������������� 111. BiografiaAdamaSmitha ��������������������������������������������������������������������������� 112. ProblematykaBogactwa narodów �������������������������������������������������������������� 133. OgólnycharakterrozważańwBogactwie narodów ��������������������������������� 144. EwolucjastosunkówgospodarczychwAngliiXVIIIwieku ��������������� 15
Rozdział II. Założenia metodologiczne ������������������������������������������������������������� 171� przedmiotekonomiipolitycznej �������������������������������������������������������������� 172. Motywydziałalnościgospodarczej ��������������������������������������������������������� 183. Ogólnycharakterprocesugospodarczego ��������������������������������������������� 204. „Niewidzialnaręka” ���������������������������������������������������������������������������������� 21
Rozdział III. Istota, miara i czynniki wzrostu bogactwa �������������������������������� 251. Istotaimiarabogactwa������������������������������������������������������������������������������ 252. Czynnikiwzrostubogactwa ��������������������������������������������������������������������� 26
Rozdział IV. Wartość i pieniądz �������������������������������������������������������������������������� 351. Wartośćużytkowaawartośćwymienna ������������������������������������������������ 352. Podstawawartościwymiennej ����������������������������������������������������������������� 363. Cenanaturalnaacenarynkowa ��������������������������������������������������������������� 464. Pieniądz ������������������������������������������������������������������������������������������������������� 50
Rozdział V. Wzrost bogactwa a jego podział ���������������������������������������������������� 551. Podziałbogactwaateoriawartości ��������������������������������������������������������� 552. Płaca,zyskirentagruntowajakopochodnewartościtworzonejprzezpracę �������������������������������������������������������������������������������������������������� 55
3. Pieniężnairzeczywista„cenapracy” ����������������������������������������������������� 574. Płacaaprocesakumulacjikapitału���������������������������������������������������������� 575. Zyskaprocent �������������������������������������������������������������������������������������������� 616. Zyskaprocesakumulacjikapitału ���������������������������������������������������������� 617. Rentagruntowa ������������������������������������������������������������������������������������������ 638. Konfliktmiędzykapitałemapracą ��������������������������������������������������������� 67
6
Rozdział VI. Cechy szczególne reprodukcji w ujęciu Adama Smitha �������� 691. Ujęciepierwsze ����������������������������������������������������������������������������������������� 692. Ujęciedrugie ��������������������������������������������������������������������������������������������� 75
Rozdział VII. Handel zagraniczny ���������������������������������������������������������������������� 81
Rozdział VIII. Państwo a gospodarka ���������������������������������������������������������������� 851. Genezapaństwa ���������������������������������������������������������������������������������������� 852. Ogólnefunkcjepaństwa �������������������������������������������������������������������������� 853. Dobraziemskiepanującegolubpaństwa ��������������������������������������������� 874. Rozrzutnośćpanującegoirządu ������������������������������������������������������������ 875. Zasadanieingerencjipaństwawgospodarkę �������������������������������������� 886. Urządzeniaiinstytucjepubliczne,któremająułatwićhandel ���������� 896.1.Określeniedziedzinwłaściwychdlakompaniiakcyjnych ��������� 896.2.Urządzeniainfrastrukturalne ���������������������������������������������������������� 92
7. Ideanauczaniapowszechnego ��������������������������������������������������������������� 938. Wydatkipaństwajakoczynnikkształtowaniaświadomościspołe- cznej ������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 958.1.Problemfinansowaniainstytucjireligijnych ��������������������������������� 958.2.Środkiwalkizfanatyzmemiprzesądami ������������������������������������� 96
9. Prawneustanowieniestopyprocentowej ��������������������������������������������� 9710. Rolapaństwawhandluzagranicznym ������������������������������������������������� 9711. Krytykaprawaprimogenitury ������������������������������������������������������������� 10212. Podatki ����������������������������������������������������������������������������������������������������� 10312.1.ZakresrozważańSmithaopodatkach ��������������������������������������� 10312.2.Ogólnezasadyopodatkowaniadochodów ������������������������������� 10412.3.Podatekodrentygruntowej �������������������������������������������������������� 10412.4.Podatekodzysku �������������������������������������������������������������������������� 10612.5.Podatekodpłacyroboczej ����������������������������������������������������������� 10812.6.Pogłówne ���������������������������������������������������������������������������������������� 10812.7.Podatkiodtowarówkonsumpcyjnych �������������������������������������� 10912.8.Podatekodczynszuzdomów ����������������������������������������������������� 11212.9.Podatkiodmajątku ����������������������������������������������������������������������� 11312.10.Społecznyaspektopodatkowaniadochodów ������������������������� 11312.11.Konkluzje ��������������������������������������������������������������������������������������� 114
13. Długpubliczny ��������������������������������������������������������������������������������������� 115
Rozdział IX. Idea „naturalnego wzrostu dobrobytu” a historyczna rzeczywistość ��������������������������������������������������������������������������������� 119
Rozdział X. Struktura klasowa społeczeństwa a interes publiczny ����������� 124
Rozdział XI. Adam Smith a fizjokraci �������������������������������������������������������������� 127
Rozdział XII. Adam Smith a późniejsza myśl ekonomiczna ����������������������� 1311. JeanBaptisteSay ��������������������������������������������������������������������������������������� 1312. DavidRicardo ������������������������������������������������������������������������������������������� 1333. JeanCharlesLéonardSimondedeSismondi ��������������������������������������� 1354. ThomasRobertMalthus �������������������������������������������������������������������������� 135
Zakończenie ���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 137
Bibliografia ������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 139
Indeks osób ����������������������������������������������������������������������������������������������������������� 141
Przedmowa
AdamSmithbyłjednymzgłównychtwórcówekonomiikla-sycznej.Wywarłonwielkiwpływnarozwójekonomii,apewnejegoideeniestraciłynaznaczeniudodniadzisiejszego.
Analizieekonomiipolitycznejwjegoujęciupoświęcamniniejszeopracowanie,któremuprzyświecaceldydaktyczny.Zawarłemwnimsporomateriałuźródłowego,abymożliwienajściślejprzedstawićmyślSmithaipoddaćjąwpewnymstop-niuocenieCzytelnika.
ZewzględunagenezębądźrecepcjęideiekonomicznychSmithadokonujęichporównaniazmyśląfizjokratycznąorazpoglądamiekonomicznymiJ.B.Saya,D.Ricarda,J.C.L.SimondedeSismondiegoiT.R.Malthusa.
Wliteraturzeprzedmiotunajwiększeznaczeniemająpra-ceKarolaMarksa,którestaramsięwykorzystaćwcałejpełni.Wpewnymzakresiespożytkowujęteżwynikibadańinnychautorów.
11
R O Z D Z I A Ł I
Wprowadzenie
1. Biografia Adama Smitha
AdamSmithurodziłsię5czerwca1723r.wszkockimmia-steczkuKirkcaldy,niedalekoEdynburga.Jegoojciec,równieżAdam,adwokatikontrolerceł,zmarłnakilkamiesięcyprzednarodzinamisyna.Jegomatka,Małgorzata,byłacórkąJohnaDo-uglasazeStrathendry,zamożnegowłaścicielaziemskiego.
Prawdopodobnieod1733r.Smithuczęszczałdomiej-skiejszkoływKirkcaldy.W1737r.zostałstudentemGlasgowCollege,gdziewciągutrzechlatuczyłsięłaciny,greki,matema-tykiifilozofiimoralnej.Filozofiamoralnaobejmowałateologięnaturalną,etykę,prawoipolitykę,awramachtejostatniejtakżeekonomię.Teologianaturalnatraktowałaoporządkuwchaosiewszechświata.
Wlatach1740–1746SmithodbyłstudiauniwersyteckiewOksfordzie,poświęcającwieleuwagilekturzeliteraturygreckiejiłacińskiej.Zapewnewłasnedoświadczenianasunęłymupóźniejkrytyczneuwagiowiększościuniwersytetówjegoczasów.„Postępy,jakichwczasachnowożytnychdokonanowróżnychgałęziachfilozofii,niezostałyosiągniętenauniwer-sytetach,chociażpewnaczęśćtychzdobyczybyłabezwątpieniaichdziełem.Większośćuniwersytetówniebyłanawetzbytnioskoradoprzyjmowaniadokonanychjużzdobyczy;niektóreztychuczonychinstytucjiwolałypozostaćprzezdłuższyokresczasuazylami,gdzieobalonesystemyiprzestarzałeprzesądy
12
znajdowałyschronienieiopiekę,gdyjewygnanojużzewszyst-kichzakątkówświata”1�
Poskończeniustudiów,SmithwróciłdoKirkcaldy,adwalatapóźniejprzeniósłsiędoEdynburga.Wtymczasiezaprzy-jaźniłsięzDawidemHume’em,comiałodużeznaczeniedlajegoposzukiwańtwórczych.WEdynburguprowadziłwykładypu-blicznezzakresuliteraturyangielskiej,politykiiekonomii.
W1751r.otrzymałstanowiskoprofesoralogikiUniwer-sytetuwGlasgow,awrokunastępnymobjąłkatedręfilozofiimoralnejwtejżeuczelni.Pełniłteżwniejfunkcjeorganizacyjne:kwestora,dziekanawydziałuiwicerektora.Od1752r.byłczłon-kiemTowarzystwaLiterackiegoiTowarzystwaFilozoficznegowEdynburgu.
Wroku1759ogłosiłdziełotreścifilozoficznejTeoria uczuć moralnych (The Theory of Moral Sentiments),któreprzyniosłomurozgłosiuznanie.Zajegożyciatodziełobyłowydawanejeszczepięciokrotnie.
W1764r.SmithzakończyłswojąkarieręakademickąiudałsięzmłodymksięciemBuccleuch,jakojegoopiekunnaukowy,naKontynent(zwynagrodzeniemrocznym300funtówdokoń-cażycia,znacznieprzewyższającymwynagrodzenieprofesora).TrasawiodłaprzezParyż,Tuluzę,Bordeaux,Montpellier,Gene-węiponownieprzezParyż.WParyżupoznałSmithfizjokratów– FrançoisQuesnayiAnneJacquesTurgot.Wroku1767wróciłdoSzkocjiiosiadłwKirkcaldy.Majączabezpieczonybytmate-rialny,poświęciłsiępisaniuswojegogłównegodzieła,rozpoczę-tegojeszczeweFrancji.Dziełotoukazałosięwroku1776,ajegotytułbrzmi:Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations).Zaży-ciaautorabyłoonowydawanewAngliipięciokrotnie.Winnych
1AdamSmith,Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów [dalej:Bogactwo narodów],t.II,Warszawa1954,s.509–510.Piszącowynagrodzeniachiefektywnościpracynauczycieliuniwersyteckich,Smithzauważył:„Wuniwer-sytecieoxfordzkimjużodwielulatwiększośćpublicznienauczającychprofe-sorówcałkowiciezrezygnowałanawetzpozorównauczania”(tamże,s.496).
13
krajachukazywałysięjegoprzekłady.Autorzyskałwielkiroz-głosiuznanie2�
W1778r.SmithotrzymałnominacjęnapełnomocnikadosprawcełwEdynburgu.Łączyłosięztymwysokiewynagro-dzenieroczne(600funtów).Wzwiązkuztymzrezygnowałzdo-żywotniejrentyprzyznanejmuprzezrodzinęksięciaBuccleuch.ZracjipełnienianowejfunkcjiprzeprowadziłsiędoEdynburga,gdziezmarł16lipca1790r.3
2. Problematyka Bogactwa narodów
Bogactwo narodówskładasięzpięciuksiągpoprzedzonychWstępem i planem dzieła�
WksiędzeIjestmowaopodzialepracyjakoczynnikawzro-stubogactwa,owartości,cenieipieniądzuorazopodzialedo-choduspołecznego(płaca,zysk,rentagruntowa).
KsięgaIIobejmujeproblematykęakumulacjikapitału,po-zostającąwzasadniczymzwiązkuzkwestiąwzrostubogactwaomawianąwksiędzeI.
WksiędzeIIIanalizujesięrelacjemiędzyrolnictwem,prze-mysłemihandlemwdobieśredniowieczaiuproguczasów
2OwcześniejszychpoglądachekonomicznychSmitha,zokresuprzedpo-dróżądoFrancji,dowiadujemysięztzw.Wykładów w Glasgow.SątonotatkizjegowykładównaUniwersyteciewGlasgow,sporządzoneprzezstudentaw1763r.,odnalezioneponadstolatpóźniej,aopublikowanewroku1896przezEdwinaCannanapt.Lectures on Justice, Police, Revenue and Arms, delivered in the University of Glasgow, by A. Smith, reported by a student in 1763(Oxford).OzawartościWykła-dów w Glasgow,wszczególnościoichwątkachdotyczącychteoriiwartości,piszeRonaldL.Meek,Studia z teorii wartości opartej na pracy,Warszawa1958,s.61–81.
3InformacjedotyczącebiografiiAdamaSmithazaczerpnąłemznastępu-jącychpublikacji:DanutaPetsch,Słowo wstępne,[w:]AdamSmith,Teoria uczuć moralnych, Warszawa1989;JarosławSemkow,Śladami wielkich ekonomistów,War-szawa1988;DonaldRutherford,Routledge Dictionary of Economics,LondonandNewYork1995.CharakterystykęosobowościAdamaSmithaznajdzieCzytelnikwksiążceRobertaL.Heilbronera,Wielcy ekonomiści,Warszawa1993.