księga przypowieści
TRANSCRIPT
Ksiega
Przypowiesci
według św. Jana
przekład ks. J. Wujka, wraz z tekstem łacińskim Vulgatam Clementinam
1
TYTUŁ I CEL KSIĘGI (1,1-7)
1
1 Przypowieści Salomona, syna
Dawidowego, króla izraelskiego, dla
poznania mądrośá i karności, 2 dla
zrozumienia słów roztropnych 3 i dla
przyjęcia ćwiczenia w nauce,
sprawiedliwości, sądu i prawości; 4 dla
udzielenia niedoświadczonym biegłości,
młodemu umiejętności i rozumu. 5 Mądry
słuchając mędrszym będzie, a rozumny rządy
otrzyma. 6 Wyrozumie przypowieść i
wykład, słowa mądrych i zagadki ich. 7
Bojaźń Pańska początkiem mądrości;
mądrością i nauką głupi gardzą.
CZĘŚĆ I (1,8 - 9,18)
OGÓLNE NAPOMNIENIA MĄDROŚCI
1. NALEŻY UNIKAĆ TOWARZYSTWA
LUDZI ZŁYCH (1,8-19).
8 Słuchaj, synu mój, napomnienia ojca
twego, a nie opuszczaj wskazówek matki
twojej, 9 aby była przydana ozdoba głowie
twojej i łańcuch szyi twojej. 10 Synu mój,
jeśliby cię nęcili grzesznicy, nie przyzwalaj
im! 11 Jeśliby rzekli : "Pójdź z nami,
zasadźmy się na krew, skrycie połóżmy sidła
na niewinnego bez przyczyny; połkniemy go
jak otchłań żywego, 12 a całego jak
zstępującego do grobu; wszelką cenną
nlajętność znajdziemy, 13 napełnimy domy
naśze łupem; 14 puść los z nami, mieszek
jeden niech będzie wszystkich nas": 15 synu
mój, nie chodź z nimi, powściągnij nogę
twoją od ścieżek ich! 16 Albowiem nogi ich
biegną do złego i spieszą się, aby krew
przelali. 17 Ale na próżno zarzucają sieć
przed oczyma skrzydlatych. 18 Oni też
przeciw krwi swojej zasadzają się i czynią
zasadzkę przeciw duszom swoim. 19 Takie
są ścieżki wszelkiego chciwego : dusze
posiadających porywają.
1
1 Parabolæ Salomonis, filii David, regis
Israël, 2 ad sciendam sapientiam et
disciplinam ; 3 ad intelligenda verba
prudentiæ, et suscipiendam eruditionem
doctrinæ, justitiam, et judicium, et
æquitatem : 4 ut detur parvulis astutia,
adolescenti scientia et intellectus. 5 Audiens
sapiens, sapientior erit, et intelligens
gubernacula possidebit. 6 Animadvertet
parabolam et interpretationem, verba
sapientum et ænigmata eorum. 7 Timor
Domini principium sapientiæ ; sapientiam
atque doctrinam stulti despiciunt.
8 Audi, fili mi, disciplinam patris tui, et ne
dimittas legem matris tuæ : 9 ut addatur
gratia capiti tuo, et torques collo tuo. 10 Fili
mi, si te lactaverint peccatores, ne
acquiescas eis. 11 Si dixerint : Veni
nobiscum, insidiemur sanguini ;
abscondamus tendiculas contra insontem
frustra ; 12 deglutiamus eum sicut infernus
viventem, et integrum quasi descendentem
in lacum ; 13 omnem pretiosam substantiam
reperiemus ; implebimus domos nostras
spoliis : 14 sortem mitte nobiscum,
marsupium unum sit omnium nostrum : 15
fili mi, ne ambules cum eis ; prohibe pedem
tuum a semitis eorum : 16 pedes enim
illorum ad malum currunt, et festinant ut
effundant sanguinem. 17 Frustra autem
jacitur rete ante oculos pennatorum. 18 Ipsi
quoque contra sanguinem suum insidiantur,
et moliuntur fraudes contra animas suas. 19
Sic semitæ omnis avari : animas
possidentium rapiunt.
2
2. WEZWANIE MĄDROŚCI (1,20-33).
20 Mądrość przed domami woła, na ulicach
głos swój podnosi, 21 na czele gromad woła,
we drzwiach bram miejskich wygłasza słowa
swe, mówiąc : 22 "Dopókiż naiwni
będziecie miłować dzieciństwo ? dopóki
głupi rzeczy im szkodliwych żądać będą, a
nieroztropni nienawidzieć umiejętności? 23
Nawróćcie się na upomnienie moje! Oto
objawię wam ducha mego i ukażę wam
słowa moje. 24 Ponieważ wołałam, a nie
chcieliście, wyciągałam rękę moją, a nie
było, kto by spojrzał, 25 wzgardziliście
wszelką radą moją i zaniedbaliście upomnień
moich : 26 ja też śmiać się będę w waszym
zatraceniu i urągać będę, gdy to na was
przyjdzie, czegoście się bali. 27 Gdy
przypadnie nagle nieszczęście, i zguba jak
burza nadciągnie, kiedy przyjdzie na was
utrapienie i ucisk, 28 wtedy mnie wzywać
będą, a nie wysłucham, rano wstaną, a nie
znajdą mnie, 29 dlatego że mieli w
nienawiści karność, a bojaźni Pańskiej nie
przyjęli, 30 ani przestawali na radzie mojej, i
uwłaczali wszelkiemu napomnieniu memu.
31 A tak będą jeść owoce drogi swojej i
nasycą się pomysłami swymi. 32
Odwrócenie prostaczków zamorduje ich, a
szczęście głupców zatraci ich. 33 Ale kto
mnie usłucha, bez bojaźni będzie
odpoczywał i zażyje obfitości, bez obawy
złego."
3. OWOCE MĄDROŚCI (2,1-22).
2
1 Synu mój, jeśli przyjmiesz mowy moje, a
przykazania moje zachowasz przy sobie, 2
tak iżby słuchało mądrości ucho twoje:
nakłoń serca swego ku słuchaniu
roztropności. 3 Bo jeśli wezwiesz mądrości
i nakłonisz serce twe ku roztropności; 4 jeśli
jej szukać będziesz jak pieniędzy, a jak za
skarbami kopać za nią będziesz: 5 wtedy
zrozumiesz bojaźń Pańską i umiejętność
Bożą znajdziesz. 6 Bo Pan daje mądrość, a z
ust jego roztropność i umiejętność. 7 Strzec
20 Sapientia foris prædicat ; in plateis dat
vocem suam : 21 in capite turbarum clamitat
; in foribus portarum urbis profert verba sua,
dicens : 22 Usquequo, parvuli, diligitis
infantiam, et stulti ea quæ sibi sunt noxia
cupient, et imprudentes odibunt scientiam ?
23 convertimini ad correptionem meam. En
proferam vobis spiritum meum, et ostendam
vobis verba mea. 24 Quia vocavi, et renuistis
; extendi manum meam, et non fuit qui
aspiceret : 25 despexistis omne consilium
meum, et increpationes meas neglexistis. 26
Ego quoque in interitu vestro ridebo, et
subsannabo cum vobis id quod timebatis
advenerit. 27 Cum irruerit repentina
calamitas, et interitus quasi tempestas
ingruerit ; quando venerit super vos
tribulatio et angustia : 28 tunc invocabunt
me, et non exaudiam ; mane consurgent, et
non invenient me : 29 eo quod exosam
habuerint disciplinam, et timorem Domini
non susceperint, 30 nec acquieverint consilio
meo, et detraxerint universæ correptioni
meæ. 31 Comedent igitur fructus viæ suæ,
suisque consiliis saturabuntur. 32 Aversio
parvulorum interficiet eos, et prosperitas
stultorum perdet illos. 33 Qui autem me
audierit, absque terrore requiescet, et
abundantia perfruetur, timore malorum
sublato.
2
1 Fili mi, si susceperis sermones meos, et
mandata mea absconderis penes te : 2 ut
audiat sapientiam auris tua, inclina cor tuum
ad cognoscendam prudentiam. 3 Si enim
sapientiam invocaveris, et inclinaveris cor
tuum prudentiæ ; 4 si quæsieris eam quasi
pecuniam, et sicut thesauros effoderis illam :
5 tunc intelliges timorem Domini, et
scientiam Dei invenies, 6 quia Dominus dat
sapientiam, et ex ore ejus prudentia et
scientia. 7 Custodiet rectorum salutem, et
3
będzie zbawienia prawych i obroni
chodzących w prostocie, 8 chroniąc ścieżki
sprawiedliwości i drogi świętych osłaniając.
9 Wtedy zrozumiesz sprawiedliwość i sąd, i
prawość, i wszelką ścieżkę dobrą. 10 - Jeśli
wejdzie mądrość do serca twego, a
umiejętność spodoba się duszy twojej, 11
przezorność strzec cię będzie, a roztropność
zachowa cię: 12 abyś był wyrwany z drogi
złej i od człowieka, który mówił
przewrotności; od tych, co opuszczają drogę
prostą, 13 a chodzą drogami ciemnymi ;
którzy się weselą źle uczyniwszy, 14 i
radują się z rzeczy najgorszych; 15 których
drogi przewrotne są i postępki bezecne; 16 -
abyś był uratowany od cudzej niewiasty i od
obcej, 17 która umila mowy swoje i
opuszcza wodza młodości swojej, i
zapomniała przymierza Boga swego; 18
albowiem dom jej nachylił się do śmierci i
ścieżki jej do otchłani; 19 wszyscy, którzy
wchodzą do niej, nie wrócą się i nie chwycą
się ścieżki żywota; 20 - abyś chodził drogą
dobrą, i strzegł sprawiedliwych ścieżek. 21
Bo którzy są prawi, będą mieszkać na ziemi,
a prości trwać będą na niej. 22 Ale bezbożni
będą wytraceni z ziemi, a którzy czynią
niesprawiedliwie, będą z niej zniesieni.
4. PRZESTRZEGANIE MIŁOSIERDZIA I
PRAWDY, ODDANIE SIĘ BOGU (3,1-12).
3
1 Synu mój, nie zapominaj pouczenia mego,
a przykazań moich niech strzeże serce twoje;
2 przedłużenia bowiem dni i lat żywota i
pokoju przydadzą tobie. 3 - Miłosierdzie i
prawda niech cię nie opuszczają; obwiń je
około szyi twojej i napisz na tablicach serca
twego, 4 a znajdziesz łaskę i rozum dobry u
Boga i u ludzi. 5 - Miej ufność w Panu ze
wszystkiego serca swego, a nie polegaj na
roztropności twojej; 6 na wszystkich
drogach twoich myśl o nim, a on prosto
pokieruje ścieżki twoje. 7 - Nie bądź we
własnych oczach mądrym, bój się Boga, a
odstępuj od złego; 8 gdyż będzie to
zdrowiem dla ciała twego i odwilżeniem dla
kości twoich. 9 - Czcij Pana z majętności
proteget gradientes simpliciter, 8 servans
semitas justitiæ, et vias sanctorum
custodiens. 9 Tunc intelliges justitiam, et
judicium, et æquitatem, et omnem semitam
bonam. 10 Si intraverit sapientia cor tuum,
et scientia animæ tuæ placuerit, 11 consilium
custodiet te, et prudentia servabit te : 12 ut
eruaris a via mala, et ab homine qui perversa
loquitur ; 13 qui relinquunt iter rectum, et
ambulant per vias tenebrosas ; 14 qui
lætantur cum malefecerint, et exsultant in
rebus pessimis ; 15 quorum viæ perversæ
sunt, et infames gressus eorum. 16 Ut eruaris
a muliere aliena, et ab extranea quæ mollit
sermones suos, 17 et relinquit ducem
pubertatis suæ, 18 et pacti Dei sui oblita est.
Inclinata est enim ad mortem domus ejus, et
ad inferos semitæ ipsius. 19 Omnes qui
ingrediuntur ad eam non revertentur, nec
apprehendent semitas vitæ. 20 Ut ambules in
via bona, et calles justorum custodias : 21
qui enim recti sunt habitabunt in terra, et
simplices permanebunt in ea ; 22 impii vero
de terra perdentur, et qui inique agunt
auferentur ex ea.
3
1 Fili mi, ne obliviscaris legis meæ, et
præcepta mea cor tuum custodiat : 2
longitudinem enim dierum, et annos vitæ, et
pacem, apponent tibi. 3 Misericordia et
veritas te non deserant ; circumda eas gutturi
tuo, et describe in tabulis cordis tui : 4 et
invenies gratiam, et disciplinam bonam,
coram Deo et hominibus. 5 Habe fiduciam in
Domino ex toto corde tuo, et ne innitaris
prudentiæ tuæ. 6 In omnibus viis tuis cogita
illum, et ipse diriget gressus tuos. 7 Ne sis
sapiens apud temetipsum ; time Deum, et
recede a malo : 8 sanitas quippe erit umbilico
tuo, et irrigatio ossium tuorum. 9 Honora
Dominum de tua substantia, et de primitiis
omnium frugum tuarum da ei : 10 et
4
twojej i z pierwocin wszelkiego zboża twego
dawaj mu, 10 a napełnią się gumna twoje
obfitością i prasy twe winem opływać będą.
11 - Karności Pańskiej, synu mój, nie
odrzucaj, i nie upadaj na duchu, gdy od niego
karany bywasz, 12 bo kogo Pan miłuje,
karze i podoba sobie w nim jak ojciec w
synu.
5. WARTOŚĆ MĄDROŚCI (3,13-26).
13 Błogosławiony człowiek, który znalazł
mądrość i który obfituje w roztropność: 14
lepsze jest nabycie jej niźli kupczenie
srebrem, a owoc jej niż najlepsze i
najczystsze złoto; 15 droższa jest nad
wszystkie bogactwa, a nic z tego, co zwykło
się pożądać, nie może być z nią porównane.
16 - Przedłużenie dni na prawicy jej, a na
lewicy jej bogactwa i sława. 17 Drogi jej -
drogi piękne,i wszystkie ścieżki jej spokojne.
18 Drzewem żywota jest tym, którzy się jej
chwycili, i błogosławiony, który jąotrzyma.
19 - Pan mądrością ugruntował ziemię,
roztropnością niebiosa utwierdził. 20
Mądrością jego wytrysnęły głębokości i
obłoki skraplają się w rosę. 21 - Synu mój,
niech te rzeczy nie schodzą z oczu twoich;
22 strzeż zakonu i rady, a będą życiem dla
duszy twojej i ozdobą dla szyi twojej; 23
wtedy pójdziesz śmiało drogą twoją i noga
twoja nie potknie się; jeśli zaśniesz, nie
zlękniesz się; 24 będziesz odpoczywał i
będzie słodki sen twój; 25 nie ulękniesz się
strachu nagłego ani napadających na ciebie
mocy bezbożników. 26 Pan bowiem będzie
przy boku twoim i będzie strzegł nogi twojej,
aby cię nie pojmano.
6. ZALECENIE MIŁOŚCI BLIŻNIEGO
(3,27-30).
27 Nie zabraniaj dobrze czynić temu, który
może ; jeśli możesz, i sam dobrze czyń. 28
Nie mów przyjacielowi twemu : "Idź i wróć
się, a jutro ci dam," gdy możesz zaraz dać.
29 Nie obmyśłaj przeciw przyjacielowi
twemu zła, gdy on w tobie ufność pokłada.
implebuntur horrea tua saturitate, et vino
torcularia tua redundabunt. 11 Disciplinam
Domini, fili mi, ne abjicias, nec deficias cum
ab eo corriperis : 12 quem enim diligit
Dominus, corripit, et quasi pater in filio
complacet sibi.
13 Beatus homo qui invenit sapientiam, et
qui affluit prudentia. 14 Melior est acquisitio
ejus negotiatione argenti, et auri primi et
purissimi fructus ejus. 15 Pretiosior est
cunctis opibus, et omnia quæ desiderantur
huic non valent comparari. 16 Longitudo
dierum in dextera ejus, et in sinistra illius
divitiæ et gloria. 17 Viæ ejus viæ pulchræ, et
omnes semitæ illius pacificæ. 18 Lignum
vitæ est his qui apprehenderint eam, et qui
tenuerit eam beatus. 19 Dominus sapientia
fundavit terram ; stabilivit cælos prudentia.
20 Sapientia illius eruperunt abyssi, et nubes
rore concrescunt. 21 Fili mi, ne effluant hæc
ab oculis tuis. Custodi legem atque
consilium, 22 et erit vita animæ tuæ, et
gratia faucibus tuis. 23 Tunc ambulabis
fiducialiter in via tua, et pes tuus non
impinget. 24 Si dormieris, non timebis ;
quiesces, et suavis erit somnus tuus. 25 Ne
paveas repentino terrore, et irruentes tibi
potentias impiorum. 26 Dominus enim erit in
latere tuo, et custodiet pedem tuum, ne
capiaris.
27 Noli prohibere benefacere eum qui potest
: si vales, et ipse benefac. 28 Ne dicas amico
tuo : Vade, et revertere : cras dabo tibi : cum
statim possis dare. 29 Ne moliaris amico tuo
malum, cum ille in te habeat fiduciam.
5
30 Nie sprzeczaj się z człowiekiem bez
przyczyny, gdy on tobie nic złego nie
uczynił.
7. NIE ZAZDROŚCIĆ BEZBOŻNEMU I
NIE IŚĆ ZA NIM (3,31-35).
31 Nie zazdrość człowiekowi
niesprawiedliwemu i nie naśladuj dróg jego ;
32 bo obrzydłością jest Panu każdy.
naśmiewca, a z prostymi rozmowa jego. 33
Ubóstwo od Pana w domu bezbożnego, lecz
mieszkania sprawiedliwych będą
błogosławione. 34 On się naśmieje z
naśmiewców, a cichym da łaskę. 35 Sławę
mądrzy osiągną, a wywyższeniem głupich
zelżywość.
8. NOWA ZACHĘTA DO NABYWANIA
MĄDROŚCI (4,1-27).
4
1 Słuchajcie synowie, nauki ojca a starajcie
się poznać roztropność. 2 Dar dobry dam
wam, nie opuszczajcie zakonu mego. 3 Bo i
ja byłem synem u ojca mego, młodziutkim i
jedynaczkiem przed matką moją; 4 i nauczał
mię, i mówił : "Niech przyjmie słowa moje
serce twoje; strzeż przykazań moich, a
będziesz żył! 5 Osiągnij mądrość, osiągnij
roztropność ; nie zapominaj ani się nie
uchylaj od słów ust moich. 6 Nie opuszczaj
jej, a będzie cię strzegła; miłuj ją, a zachowa
cię. 7 Początek mądrości: osiągnij mądrość i
za wszelką posiadłość twoją nabywaj
roztropności; 8 uchwyć się jej, a wywyższy
cię; będziesz wysławiony od niej, gdy ją
obejmiesz; 9 da na głowę twoją pomnożenie
łaski i koroną ozdobną nakryje cię." 10 -
Słuchaj, synu mój, i przyjmij słowa moje,
aby ci się pomnożyły lata żywota. 11 Drogę
mądrości ukażę tobie, poprowadzę cię
ścieżkami prawości; 12 gdy nimi pójdziesz,
nie będą ściśnięte kroki twoje, a biegnąc nie
będziesz miał zawady. 13 - Trzymaj się
nauki, nie opuszczaj jej ; strzeż jej; bo ona
jest życiem twoim. 14 Nie kochaj się w
ścieżkach bezbożników, ani sobie podobaj w
drodze niegodziwców. 15 Uciekaj od niej i
30 Ne contendas adversus hominem frustra,
cum ipse tibi nihil mali fecerit.
31 Ne æmuleris hominem injustum, nec
imiteris vias ejus : 32 quia abominatio
Domini est omnis illusor, et cum simplicibus
sermocinatio ejus. 33 Egestas a Domino in
domo impii ; habitacula autem justorum
benedicentur. 34 Ipse deludet illusores, et
mansuetis dabit gratiam. 35 Gloriam
sapientes possidebunt ; stultorum exaltatio
ignominia.
4
1 Audite, filii, disciplinam patris, et attendite
ut sciatis prudentiam. 2 Donum bonum
tribuam vobis : legem meam ne
derelinquatis. 3 Nam et ego filius fui patris
mei, tenellus et unigenitus coram matre mea.
4 Et docebat me, atque dicebat : Suscipiat
verba mea cor tuum ; custodi præcepta mea,
et vives. 5 Posside sapientiam, posside
prudentiam : ne obliviscaris, neque declines
a verbis oris mei. 6 Ne dimittas eam, et
custodiet te : dilige eam, et conservabit te. 7
Principium sapientiæ : posside sapientiam,
et in omni possessione tua acquire
prudentiam. 8 Arripe illam, et exaltabit te ;
glorificaberis ab ea cum eam fueris
amplexatus. 9 Dabit capiti tuo augmenta
gratiarum, et corona inclyta proteget te. 10
Audi, fili mi, et suscipe verba mea, ut
multiplicentur tibi anni vitæ. 11 Viam
sapientiæ monstrabo tibi ; ducam te per
semitas æquitatis : 12 quas cum ingressus
fueris, non arctabuntur gressus tui, et currens
non habebis offendiculum. 13 Tene
disciplinam, ne dimittas eam ; custodi illam,
quia ipsa est vita tua. 14 Ne delecteris in
semitis impiorum, nec tibi placeat malorum
via. 15 Fuge ab ea, nec transeas per illam ;
6
nie chodź po niej, odwróć się i opuść ją. 16
Nie śpią bowiem dopóki czego złego nie
popełnią i nie mogą spać, aż kogo podejdą ;
17 jedzą chleb bezbożności i wino
nieprawości piją. 18 A ścieżka
sprawiedliwych jak jasna światlość wschodzi
i rośnie aż do pełnego dnia. 19 Droga
bezbożnych ciemna, nie wiedzą, gdzie
upadną: 20 - Synu mój, słuchaj słów moich i
na mowy moje nakłoń ucha twego ; 21 niech
nie odchodzą od oczu twoich; chowaj je
wpośród serca twego; 22 życiem bowiem są
dla tych, którzy je znajdują i zdrowiem dla
całego ciała. 23 Wszelaką strażą strzeż serca
twego, bo z niego życie pochodzi. 24 Oddal
od siebie usta przewrotne, a wargi
uwłaczające niechaj będą daleko od ciebie.
25 Oczy twoje niechaj prosto patrzą, a
powieki twe niech uprzedzają kroki twoje.
26 Prostuj ścieżki dla nóg twoich, a
wszystkie drogi twoje będą ustalone. 27 Nie
ustępuj na prawo ani na lewo, odwróć nogę
twoją od złego ; bo drogi, które są po prawej
stronie, zna Pan, a przewrotne są te, które są
po lewej stronie. A on prostymi uczyni biegi
twoje i drogi twoje w pokoju poprowadzi.
9. UNIKAĆ NIERZĄDNIC (5,1-23).
5
1 Synu mój, bądź pełen mądrości mojej, a ku
roztropności mojej nakłoń ucha twego, 2
abyś strzegł myśli, a wargi twe by zachowały
naukę. 3 Nie słuchaj chytrości niewieściej,
kapiącym bowiem plastrem miodu wargi
nierządnicy, a gardło jej gładsze niż oliwa, 4
lecz koniec jej gorzki jak piołun, i ostry jak
miecz obosieczny. 5 Nogi jej zstępują do
śmierci, a kroki jej dochodzą do otchłani. 6
Po ścieżce żywota nic chodzą, błędne są
kroki jej i niewybadane. 7 - Teraz tedy, synu
mój, słuchaj mię, a nie odstępuj od słów ust
moich. 8 Oddal od niej drogę twoją, a nie
zbliżaj się do drzwi domu jej, 9 abyś nie
wydał obcym czci twojej, a lat twoich
okrutnemu; 10 by się snadź nie nasycili obcy
siłą twoją, a prace twe nie były w cudzym
domu, 11 i abyś na końcu, kiedy zniszczysz
mięśnie twoje i ciało twoje, nie musiał
declina, et desere eam. 16 Non enim
dormiunt nisi malefecerint, et rapitur
somnus ab eis nisi supplantaverint. 17
Comedunt panem impietatis, et vinum
iniquitatis bibunt. 18 Justorum autem semita
quasi lux splendens procedit, et crescit usque
ad perfectam diem. 19 Via impiorum
tenebrosa ; nesciunt ubi corruant. 20 Fili mi,
ausculta sermones meos, et ad eloquia mea
inclina aurem tuam. 21 Ne recedant ab oculis
tuis : custodi ea in medio cordis tui : 22 vita
enim sunt invenientibus ea, et universæ carni
sanitas. 23 Omni custodia serva cor tuum,
quia ex ipso vita procedit. 24 Remove a te os
pravum, et detrahentia labia sint procul a te.
25 Oculi tui recta videant, et palpebræ tuæ
præcedant gressus tuos. 26 Dirige semitam
pedibus tuis, et omnes viæ tuæ stabilientur.
27 Ne declines ad dexteram neque ad
sinistram ; averte pedem tuum a malo : vias
enim quæ a dextris sunt novit Dominus :
perversæ vero sunt quæ a sinistris sunt. Ipse
autem rectos faciet cursus tuos, itinera autem
tua in pace producet.
5
1 Fili mi, attende ad sapientiam meam, et
prudentiæ meæ inclina aurem tuam : 2 ut
custodias cogitationes, et disciplinam labia
tua conservent. Ne attendas fallaciæ mulieris
; 3 favus enim distillans labia meretricis, et
nitidius oleo guttur ejus : 4 novissima autem
illius amara quasi absinthium, et acuta quasi
gladius biceps. 5 Pedes ejus descendunt in
mortem, et ad inferos gressus illius
penetrant. 6 Per semitam vitæ non ambulant ;
vagi sunt gressus ejus et investigabiles. 7
Nunc ergo fili mi, audi me, et ne recedas a
verbis oris mei. 8 Longe fac ab ea viam
tuam, et ne appropinques foribus domus
ejus. 9 Ne des alienis honorem tuum, et
annos tuos crudeli : 10 ne forte implentur
extranei viribus tuis, et labores tui sint in
domo aliena, 11 et gemas in novissimis,
quando consumpseris carnes tuas et corpus
7
wzdychać i mówić : 12 "Czemuż się
brzydziłem nauką, a serce moje nie przyjęło
karcenia, 13 i nie słuchałem głosu uczących
mię, i ku nauczycielom nie nachyliłem ucha
mego? 14 Byłbym prawie w każde
nieszczęście popadł w pośrodku
zgromadzenia i zboru." 15 - Pij wodę z
cysterny twojej i wody płynące studni twojej
; 16 niech ściekają źródła twoje z domu, a na
ulicach wody twe rozdzielaj. 17 Miej je sam,
a obcy niech nie będą uczestnikami twymi.
18 Niech będzie zdrój twój błogosławiony, i
wesel się z żoną młodości twojej: 19 łania to
najmilsza i jelonek najwdzięczniejszy; piersi
jej niech cię upajają na każdy czas, a
miłością jej rozkoszuj się ustawicznie. 20
Czemu, synu mój, dajesz się uwodzić obcej i
odpoczywasz na łonie cudzej? 21 - Pan
patrzy na drogi człowieka, i uważa na
wszystkie kroki jego. 22 Własne
nieprawości chwytają niegodziwca, a
powrozami grzechów swych związany bywa.
23 On umrze, przeto że nie miał karności, a
w wielkości głupoty swojej oszukany będzie.
10. NIE DAWAĆ PORĘKI (6,1-5).
6
1 Synu mój, jeśli poręczyłeś za przyjaciela
twego, uwiązałeś u obcego rękę twoją: 2
usidliłeś się słowami ust twoich i pojmany
jesteś własnymi mowami. 3 Uczyńże tedy,
co mówię, synu mój, i wyzwól się sam, bo
wpadłeś w rękę bliźniego twego : biegaj,
spiesz się, zbudź przyjaciela twego ; 4 nie
dawaj snu oczom twoim i niech nie drzemią
powieki twoje. 5 Wyrwij się jak sarna z ręki
i jak ptak z ręki ptasznika !
11. UNIKAĆ LENISTWA (6,6-11).
6 Idź do mrówki, o leniwcze, a przypatruj się
drogom jej i ucz się mądrości ! 7 Ona nie
mając wodza ani nauczyciela ani
przełożonego, 8 gotuje w lecie pokarm dla
siebie i gromadzi we żniwa, co by jadła. 9 A
dokądże, leniwcze, spać będziesz ? Kiedy
powstaniesz ze snu swego? 10 Trochę
pośpisz, trochę podrzemiesz, trochę złożysz
tuum, et dicas : 12 Cur detestatus sum
disciplinam, et increpationibus non acquievit
cor meum, 13 nec audivi vocem docentium
me, et magistris non inclinavi aurem meam ?
14 pene fui in omni malo, in medio ecclesiæ
et synagogæ. 15 Bibe aquam de cisterna tua,
et fluenta putei tui ; 16 deriventur fontes tui
foras, et in plateis aquas tuas divide. 17
Habeto eas solus, nec sint alieni participes
tui. 18 Sit vena tua benedicta, et lætare cum
muliere adolescentiæ tuæ. 19 Cerva
carissima, et gratissimus hinnulus : ubera
ejus inebrient te in omni tempore ; in amore
ejus delectare jugiter. 20 Quare seduceris, fili
mi, ab aliena, et foveris in sinu alterius ? 21
Respicit Dominus vias hominis, et omnes
gressus ejus considerat. 22 Iniquitates suas
capiunt impium, et funibus peccatorum
suorum constringitur. 23 Ipse morietur, quia
non habuit disciplinam, et in multitudine
stultitiæ suæ decipietur.
6
1 Fili mi, si spoponderis pro amico tuo,
defixisti apud extraneum manum tuam : 2
illaqueatus es verbis oris tui, et captus
propriis sermonibus. 3 Fac ergo quod dico,
fili mi, et temetipsum libera, quia incidisti in
manum proximi tui. Discurre, festina,
suscita amicum tuum. 4 Ne dederis somnum
oculis tuis, nec dormitent palpebræ tuæ. 5
Eruere quasi damula de manu, et quasi avis
de manu aucupis.
6 Vade ad formicam, o piger, et considera
vias ejus, et disce sapientiam. 7 Quæ cum
non habeat ducem, nec præceptorem, nec
principem, 8 parat in æstate cibum sibi, et
congregat in messe quod comedat. 9
Usquequo, piger, dormies ? quando
consurges e somno tuo ? 10 Paululum
dormies, paululum dormitabis, paululum
8
ręce, aby spać : 11 i przyjdzie na cię jak
przechodzień niedostatek, a ubóstwo jak mąż
zbrojny. Lecz jeśli będziesz nieleniwy,
przyjdzie jak źródło żniwo twoje, a
niedostatek daleko ucieknie od ciebie.
12. OBŁUDA (6,12-15).
12 Człowiek odstępca, mąż nieużyteczny,
chodzi z przewrotnymi ustami, mruga
oczyma, pociera nogą, 13 palcem mówi, 14
przewromym sercem wymyśla zło, a na
każdy czas swary rozsiewa. 15 Temu nagle
przyjdzie zatracenie jego i niespodzianie
skruszony będzie, a nie będzie dlań więcej
lekarstwa.
13. SIEDEM RZECZY, KTÓRYCH
NIENAWIDZI PAN (6,16-19).
16 Sześć rzeczy jest, których nienawidzi Pan,
siódmą brzydzi się dusza jego: 17 oczu
wyniosłych, języka kłamliwego, rąk
przelewających krew niewinną, 18 serca
knującego zamysły złośliwe, nóg prędkich,
by biec ku złemu, 19 świadka fałszywego,
który mówi kłamstwo, i tego, który sieje
rozterki między braćmi.
14. OSTRZEŻENIE PRZED
CUDZOŁOŻNICĄ (20-35).
20 Zachowaj, synu mój, przykazania ojca
twego, a nie opuszczaj wskazań matki twojej.
21 Uwiąż je na zawsze u serca twego i obwiń
około szyi twojej. 22 Gdy będziesz chodził,
niechaj idą z tobą, gdy będziesz spał, niech
cię strzegą, a gdy się ocucisz, rozmawiaj z
nimi, 23 bo przykazanie pochodnią jest, a
wskazania światłością, i drogą do życia jest
napomnienie karności; 24 aby cię strzegły
od złej niewiasty, od łagodnego języka obcej.
25 - Niechaj nie pożąda piękności jej serce
twoje, i nie daj się pojmać mruganiu jej; 26
cena bowiem nierządnicy ledwie za jeden
chleb stoi, a niewiasta zamężna drogą duszę
chwyta. 27 Czyż człowiek może skryć
ogień w zanadrzu swoim, tak aby nie gorzały
szaty jego ? 28 albo chodzić po rozpalonym
węglu, tak aby się nie poparzyły nogi jego?
conseres manus ut dormias ; 11 et veniet tibi
quasi viator egestas, et pauperies quasi vir
armatus. Si vero impiger fueris, veniet ut
fons messis tua, et egestas longe fugiet a te.
12 Homo apostata, vir inutilis, graditur ore
perverso ; 13 annuit oculis, terit pede, digito
loquitur, 14 pravo corde machinatur malum,
et omni tempore jurgia seminat. 15 Huic
extemplo veniet perditio sua, et subito
conteretur, nec habebit ultra medicinam.
16 Sex sunt quæ odit Dominus, et septimum
detestatur anima ejus : 17 oculos sublimes,
linguam mendacem, manus effundentes
innoxium sanguinem, 18 cor machinans
cogitationes pessimas, pedes veloces ad
currendum in malum, 19 proferentem
mendacia testem fallacem, et eum qui
seminat inter fratres discordias.
20 Conserva, fili mi, præcepta patris tui, et
ne dimittas legem matris tuæ. 21 Liga ea in
corde tuo jugiter, et circumda gutturi tuo. 22
Cum ambulaveris, gradiantur tecum ; cum
dormieris, custodiant te : et evigilans loquere
cum eis. 23 Quia mandatum lucerna est, et
lex lux, et via vitæ increpatio disciplinæ : 24
ut custodiant te a muliere mala, et a blanda
lingua extraneæ. 25 Non concupiscat
pulchritudinem ejus cor tuum, nec capiaris
nutibus illius : 26 pretium enim scorti vix est
unius panis, mulier autem viri pretiosam
animam capit. 27 Numquid potest homo
abscondere ignem in sinu suo, ut vestimenta
illius non ardeant ? 28 aut ambulare super
prunas, ut non comburantur plantæ ejus ? 29
sic qui ingreditur ad mulierem proximi sui,
non erit mundus cum tetigerit eam. 30 Non
9
29 Tak ten, który wnijdzie do żony bliźniego
swego, nie będzie czysty, kiedy się jej
dotknie. 30 Niewielka jest wina, kiedy kto
ukradnie, bo kradnie, aby duszę łaknącą
nasycić; 31 gdy go też zdybią, nagrodzi
siedmiorako i odda wszystką majętność
domu swego. 32 Ale kto cudzołożnikiem
jest, przez głupotę serca straci duszę swoją;
33 zelżywość i sromotę zbiera sobie, a hańba
jego nie będzie zgładzona, 34 bo zawistna
miłość i zapalczywość męża nie przepuści w
dzień pomsty, 35 i nie przystanie on na
niczyje prośby, i nie przyjmie za okup nawet
licznych darów.
15. TEN SAM TEMAT (7,1-27).
7
1 Synu mój, strzeż mów moich, a
przykazania moje zachowaj u siebie. 2 Synu,
strzeż przykazań moich, a będziesz żył, i
wskazań moich jak źrenicy oka twego. 3
Przywiąż je do palców twoich, napisz je na
tablicach serca twego. 4 Mów do mądrości :
"Siostrą moją jesteś," a roztropność nazywaj
przyjaciółką swoją, 5 aby cię strzegła od
obcej niewiasty i od cudzej, która słowa
swoje łagodnymi czyni. 6 - Bo oknem domu
swego przez kratę wyglądałem i ujrzałem
niedoświadczonych, 7 obaczyłem głupiego
młodzieńca, 8 który szedł przez ulicę koło
rogu i w pobliżu drogi domu jej postępował
zmierzchem, 9 pod wieczór, w ciemności
nocnej i w mroku. 10 A oto wyszła
naprzeciw niego niewiasta w ubiorze
wszetecznym, gotowa na łowienie dusz,
świegotliwa i niesforna, 11 niespokojna i
nie mogąca ustać w domu swym na nogach
swoich, 12 to przed domem, to na ulicach, to
na rogach zasadzkę czyniąca. 13 I ująwszy
młodzieńca pocałowała go, a niewstydliwą
twarzą pochlebia mówiąc: 14 "Ślubowałam
14 ofiary za zdrowie, dzisiaj spełniłam śluby
moje. 15 Przeto wyszłam naprzeciw ciebie
pragnąc cię widzieć, i znalazłam. 16
Usznurowałam wstęgami łóżko moje,
usłałam je kobiercami wzorzystymi z Egiptu,
17 pokropiłam pościel moją mirrą i aloesem i
cynamonem. Pójdźże, 18 upijmy się
grandis est culpa cum quis furatus fuerit :
furatur enim ut esurientem impleat animam ;
31 deprehensus quoque reddet septuplum, et
omnem substantiam domus suæ tradet. 32
Qui autem adulter est, propter cordis
inopiam perdet animam suam ; 33
turpitudinem et ignominiam congregat sibi,
et opprobrium illius non delebitur : 34 quia
zelus et furor viri non parcet in die vindictæ,
35 nec acquiescet cujusquam precibus, nec
suscipiet pro redemptione dona plurima.
7
1 Fili mi, custodi sermones meos, et
præcepta mea reconde tibi. Fili, 2 serva
mandata mea, et vives ; et legem meam
quasi pupillam oculi tui : 3 liga eam in digitis
tuis, scribe illam in tabulis cordis tui. 4 Dic
sapientiæ : Soror mea es, et prudentiam voca
amicam tuam : 5 ut custodiant te a muliere
extranea, et ab aliena quæ verba sua dulcia
facit. 6 De fenestra enim domus meæ per
cancellos prospexi, 7 et video parvulos ;
considero vecordem juvenem, 8 qui transit
per plateam juxta angulum et prope viam
domus illius graditur : 9 in obscuro,
advesperascente die, in noctis tenebris et
caligine. 10 Et ecce occurrit illi mulier ornatu
meretricio, præparata ad capiendas animas :
garrula et vaga, 11 quietis impatiens, nec
valens in domo consistere pedibus suis ; 12
nunc foris, nunc in plateis, nunc juxta
angulos insidians. 13 Apprehensumque
deosculatur juvenem, et procaci vultu
blanditur, dicens : 14 Victimas pro salute
vovi ; hodie reddidi vota mea : 15 idcirco
egressa sum in occursum tuum, desiderans te
videre, et reperi. 16 Intexui funibus lectulum
meum ; stravi tapetibus pictis ex Ægypto :
17 aspersi cubile meum myrrha, et aloë, et
cinnamomo. 18 Veni, inebriemur uberibus,
et fruamur cupitis amplexibus donec
illucescat dies. 19 Non est enim vir in domo
sua : abiit via longissima : 20 sacculum
10
piersiami i używajmy pożądanych uścisków
aż do białego dnia! 19 Bo nie ma męża w
domu, pojechał w daleką drogę, wziął ze
sobą worek pieniędzy, 20 na pełnię
księżyca ma się wrócić do domu swego." 21
Usidliła go wielu słowami i pochlebstwem
ust przyciągnęła go. 22 Wnet poszedł za nią
jak wół, gdy go na rzeź wiodą, i jak baran
głupi, który podskakuje, a nie wie, że go
ciagną, 23 by go związać, aż przebije strzała
wątrobę jego ; jak gdyby ptak spieszył się do
sidła, a nie wie, że idzie o niebezpieczeństwo
życia jego. 24 - Teraz,tedy, synu mój,
słuchaj mnie i bacz na słowa ust moich. 25
Niechaj nie zbacza na drogi jej serce twoje i
nie daj się uwieść ścieżkom jej; 26 wielu
bowiem zraniwszy powaliła i najmocniejsi
od niej zostali zabici. 27 Drogą do otchłani
dom jej, przechodzącą aż do komnat śmierci.
16. MĄDROŚĆ SAMA SIEBIE SŁAWI I
POLECA JAKO MISTRZYNIĘ (8,1-36).
8
1 Czyż mądrość nie woła, a roztropność nie
wydaje głosu swego? 2 Na wierzchach i
wysokich górach, przy drodze, w pośrodku
dróg stojąc, 3 przy bramach miejskich i w
samych drzwiach odzywa się mówiąc : 4 "O
ludzie, do was wołam, a głos mój do synów
człowieczych! 5 Zrozumiejcież maluczcy,
przezorność, a głupcy, uważajcie! 6
Słuchajcie, bo o wielkich rzeczach mówić
będę i otworzą się usta moje, aby opowiadać,
co jest prawe. 7 - Prawdę rozmyślać będzie
gardło moje, a wargi moje będą się brzydzić
bezbożnością. 8 Sprawiedliwe są wszystkie
mowy moje, nie ma w nich nic krzywego ani
przewrotnego ; 9 słuszne są dla rozumnych
i prawe dla znajdujących umiejętność. 10
Przyjmijcie ćwiczenie moje, a nie pieniądze,
umiejętność raczej niż złoto obierajcie. 11
Lepsza jest bowiem mądrość nad wszelakie
najdroższe rzeczy, i nic godnego pożądania
nie może być z nią porównane. 12 - Ja,
mądrość, mieszkam w radzie i w myślach
rozumnych przebywam. 13 Bojaźń Pańska
nienawidzi zła ; pychą i hardością, i drogą
złą, i usty dwujęzycznymi brzydzę się. 14
pecuniæ secum tulit ; in die plenæ lunæ
reversurus est in domum suam. 21 Irretivit
eum multis sermonibus, et blanditiis
labiorum protraxit illum. 22 Statim eam
sequitur quasi bos ductus ad victimam, et
quasi agnus lasciviens, et ignorans quod ad
vincula stultus trahatur : 23 donec transfigat
sagitta jecur ejus, velut si avis festinet ad
laqueum, et nescit quod de periculo animæ
illius agitur. 24 Nunc ergo, fili mi, audi me,
et attende verbis oris mei. 25 Ne abstrahatur
in viis illius mens tua, neque decipiaris
semitis ejus ; 26 multos enim vulneratos
dejecit, et fortissimi quique interfecti sunt ab
ea. 27 Viæ inferi domus ejus, penetrantes in
interiora mortis.
8
1 Numquid non sapientia clamitat, et
prudentia dat vocem suam ? 2 In summis
excelsisque verticibus supra viam, in mediis
semitis stans, 3 juxta portas civitatis, in ipsis
foribus loquitur, dicens : 4 O viri, ad vos
clamito, et vox mea ad filios hominum. 5
Intelligite, parvuli, astutiam, et insipientes,
animadvertite. 6 Audite, quoniam de rebus
magnis locutura sum, et aperientur labia mea
ut recta prædicent. 7 Veritatem meditabitur
guttur meum, et labia mea detestabuntur
impium. 8 Justi sunt omnes sermones mei :
non est in eis pravum quid, neque perversum
; 9 recti sunt intelligentibus, et æqui
invenientibus scientiam. 10 Accipite
disciplinam meam, et non pecuniam ;
doctrinam magis quam aurum eligite : 11
melior est enim sapientia cunctis
pretiosissimis, et omne desiderabile ei non
potest comparari. 12 Ego sapientia, habito
in consilio, et eruditis intersum
cogitationibus. 13 Timor Domini odit malum
: arrogantiam, et superbiam, et viam
pravam, et os bilingue, detestor. 14 Meum est
consilium et æquitas ; mea est prudentia,
11
Moja jest rada i prawość, moja jest
roztropność, moje jest męstwo. 15 Przeze
mnnie królowie królują i prawodawcy
stanowią, co jest sprawiedliwe. 16 Przeze
mnie książęta panują i władcy wymierzają
sprawiedliwość. 17 Ja miłuję tych, którzy
mnie miłują, a którzy rano wstają do mnie,
znajdą mnie. 18 Przy mnie są bogactwa i
sława, pyszne majętności i sprawiedliwość.
19 Lepszy bowiem jest owoc mój niż złoto i
kamienie drogie, a plony moje niż srebro
wyborne. 20 Po drogach sprawiedliwości
chodzę, w pośrodku ścieżek sądu, 21 aby
ubogacić tych, którzy mię miłują, i skarbce
ich napełnić. 22 - Pan mię posiadł na
początku dróg swoich, pierwej niźli co
uczynił od początku. 23 Od wieku jestem
ustanowiona i od dawna, pierwej niźli się
ziemia stała. 24 Jeszcze nie było głębiny, a
ja już poczęta byłam ; jeszcze źródła wód nie
wytrysnęły, 25 jeszcze góry potężną masą
me stanęły, przed pagórkami jam się rodziła ;
26 jeszcze był zlemi nie uczynił, ani rzek, ani
zawias okręgu ziemi. 27 Gdy gotował
niebiosa, byłam przy tym; gdy według
dokładnego prawa kołem otaczał głębiny, 28
gdy niebiosa utwierdzał w górze i ważył
źródła wód, 29 gdy zakładał morzu granice
jego i ustawę dawał wodom, aby nie
przestępowały granic swoich; kiedy
zawieszał fundamenty ziemi. 30 Z Nim
byłam wszystko urządzając, i
rozkoszowałam się na każdy dzień, igrając
przed nim w każdy czas, 31 igrając po
okręgu ziemi, a rozkoszą moją być z synami
człowieczymi. 32 - Teraz tedy, synowie,
słuchajcie mię : błogosławieni, którzy strzegą
dróg moich! 33 Słuchajcie napomnienia i
bądźcie mądrymi, a nie odrzucajcie go. 34
Błogosławiony człowiek, który mnie słucha i
który czuwa u drzwi moich na każdy dzień, i
pilnuje u podwojów drzwi moich. 35 Kto
mnie znajdzie, znajdzie żywot i wyczerpie
zbawienie od Pana; 36 ale kto przeciw mnie
zgrzeszy, zrani duszę swoją. Wszyscy, którzy
mnie nienawidzą, kochają się w śmierci."
mea est fortitudo. 15 Per me reges regnant,
et legum conditores justa decernunt ; 16 per
me principes imperant, et potentes decernunt
justitiam. 17 Ego diligentes me diligo, et qui
mane vigilant ad me, invenient me. 18
Mecum sunt divitiæ et gloria, opes superbæ
et justitia. 19 Melior est enim fructus meus
auro et lapide pretioso, et genimina me
argento electo. 20 In viis justitiæ ambulo, in
medio semitarum judicii : 21 ut ditem
diligentes me, et thesauros eorum repleam.
22 Dominus possedit me in initio viarum
suarum antequam quidquam faceret a
principio. 23 Ab æterno ordinata sum, et ex
antiquis antequam terra fieret. 24 Nondum
erant abyssi, et ego jam concepta eram :
necdum fontes aquarum eruperant, 25
necdum montes gravi mole constiterant :
ante colles ego parturiebar. 26 Adhuc terram
non fecerat, et flumina, et cardines orbis
terræ. 27 Quando præparabat cælos, aderam ;
quando certa lege et gyro vallabat abyssos ;
28 quando æthera firmabat sursum, et
librabat fontes aquarum ; 29 quando
circumdabat mari terminum suum, et legem
ponebat aquis, ne transirent fines suos ;
quando appendebat fundamenta terræ : 30
cum eo eram, cuncta componens. Et
delectabar per singulos dies, ludens coram
eo omni tempore, 31 ludens in orbe terrarum
; et deliciæ meæ esse cum filiis hominum.
32 Nunc ergo, filii, audite me : beati qui
custodiunt vias meas. 33 Audite disciplinam,
et estote sapientes, et nolite abjicere eam. 34
Beatus homo qui audit me, et qui vigilat ad
fores meas quotidie, et observat ad postes
ostii mei. 35 Qui me invenerit, inveniet
vitam, et hauriet salutem a Domino. 36 Qui
autem in me peccaverit, lædet animam suam
; omnes qui me oderunt diligunt mortem.
12
17. BIESIADA MĄDROŚCI (9,1-12).
9
1 Mądrość zbudowała sobie dom, wyciosała
siedem filarów. 2 Zabiła ofiarne zwierzęta
swoje, zamieszała wino i stół swój zastawiła.
3 Posłała służące swe, aby przyzwały, na
zamek i na mury miejskie : 4 "Jeśli kto jest
maluczki, niech przyjdzie do mnie !" A do
głupich mówiła : 5 "Pójdźcie, pożywajcie
chleba mego i pijcie wino, które wam
zamieszałam ! 6 Opuśćcie dzieciństwo, a
żyjcie i chodźcie drogami roztropności!" 7 -
Kto uczy naśmiewcę, sam sobie krzywdę
czyni, a kto napomina bezbożnika, zmazę
sobie gotuje. 8 Nie karz naśmiewcy, aby cię
nie miał w nienawiści, karć mądrego, a
będzie cię miłował. 9 Daj mądremu
sposobność, a przyczyni mu się mądrości,
nauczaj sprawiedliwego, a pospieszy się
wziąć. 10 Początkiem mądrości bojaźń
Pańska, a umiejętność świętych
roztropnością. 11 Bo przeze mnie pomnożą
się dni twoje przyczynią się tobie lata
żywota. 12 Jeśli będziesz mądry, będziesz
nim sam dla siebie, a jeśli będziesz
naśmiewcą, sam szkodę poniesiesz.
18. BIESIADA GŁUPOTY (9,13-18).
13 Niewiasta głupia i wrzaskliwa, i pełna
ponęt, a nic zgoła nie umiejąca, 14 usiadła
we drzwiach domu swego na stołku, na
wyższym miejscu w mieście, 15 aby wołać
przechodzących ulicą i idących drogą swoją :
16 "Kto jest maluczki, niechaj zstąpi do
mnie." A do głupiego rzekła: 17 "Wody
kradzione słodsze są, a chleb kryjomy
smaczniejszy." 18 A nie wiedział, że tam są
olbrzymi, i w głębokościacłl otchłani goście
jej.
9
1 Sapientia ædificavit sibi domum : excidit
columnas septem. 2 Immolavit victimas suas,
miscuit vinum, et proposuit mensam suam. 3
Misit ancillas suas ut vocarent ad arcem et
ad mœnia civitatis. 4 Si quis est parvulus,
veniat ad me. Et insipientibus locuta est : 5
Venite, comedite panem meum, et bibite
vinum quod miscui vobis. 6 Relinquite
infantiam, et vivite, et ambulate per vias
prudentiæ. 7 Qui erudit derisorem, ipse
injuriam sibi facit, et qui arguit impium, sibi
maculam generat. 8 Noli arguere derisorem,
ne oderit te : argue sapientem, et diliget te. 9
Da sapienti occasionem, et addetur ei
sapientia ; doce justum, et festinabit
accipere. 10 Principium sapientiæ timor
Domini, et scientia sanctorum prudentia. 11
Per me enim multiplicabuntur dies tui, et
addentur tibi anni vitæ. 12 Si sapiens fueris,
tibimetipsi eris ; si autem illusor, solus
portabis malum.
13 Mulier stulta et clamosa, plenaque
illecebris, et nihil omnino sciens, 14 sedit in
foribus domus suæ, super sellam in excelso
urbis loco, 15 ut vocaret transeuntes per
viam, et pergentes itinere suo : 16 Qui est
parvulus declinet ad me. Et vecordi locuta
est : 17 Aquæ furtivæ dulciores sunt, et
panis absconditus suavior. 18 Et ignoravit
quod ibi sint gigantes, et in profundis inferni
convivæ ejus.
13
CZĘŚC II (10,1- 31,31)
SZCZEGÓŁOWE ZASADY
POSTĘPOWANIA
I. Pierwszy zbiór Salomona. (10,1 - 22,16)
10
1 Mądry syn rozwesela ojca, a syn głupi
zgryzotą jest matce swojej. 2 Nic nie
pomogą skarby niegodziwie zdobyte, lecz
sprawiedliwość wybawi od śmierci. 3 Nie
udręczy Pan głodem duszy sprawiedliwego, a
zasadzki bezbożnych wywróci. 4 Ubóstwo
sprawiła ręka leniwa, a ręka mocnych
bogactwa gotuje. Kto się wspiera na
kłamstwach, ten pasie wiatry, i on też ściga
latające ptaki. 5 Kto zbiera we żniwa, jest
synem mądrym, ale synem pohańbienia, kto
śpi w lecie. 6 Błogosławieństwo Pańskié nad
głową sprawiedliwego, a nieprawość usta
bezbożnych pokrywa. 7 Pamięć
sprawiedliwego chwalebna, ale imię
bezbożnych zginie. 8 Mądry sercem
przyjmuje przykazania, głupi bywa bity
wargami. 9 Kto chodzi w prostocie,
bezpiecznie chodzi, lecz kto na przewrotne
drogi się puszcza, będzie wyjawiony. 10 Kto
mruga okiem, przyniesie żal, a głupi
wargami będzie bity. 11 Żródłem życia usta
sprawiedliwego, a usta bezbożnych
nieprawość pokrywają. 12 Nienawiść
wzbudza swary, a wszystkie występki miłość
zakrywa. 13 W ustach mądrego znajduje się
mądrość, a kij na grzbiecie tego, któremu nie
staje serca. 14 Mądrzy tają umiejętność, lecz
usta głupiego są bliskie pohańbienia. 15
Majętność bogatego miastem obronnym
jego, strachem dla ubogich niedostatek ich.
16 Robota sprawiedliwego ku żywotowi, ale
urodzaj bezbożnego ku grzechowi. 17 Droga
do żywota strzegącemu karności, lecz kto
opuszcza przestrogi, błądzi.
Dobre i złe skutki mowy (10,18-26).
18 Wargi kłamliwe tają w sobie nienawiść;
kto mówi potwarz, głupi jest. 19 W
wielomówności nie obejdzie się bez grzechu,
10
1 Filius sapiens lætificat patrem, filius vero
stultus mœstitia est matris suæ. 2 Nil
proderunt thesauri impietatis, justitia vero
liberabit a morte. 3 Non affliget Dominus
fame animam justi, et insidias impiorum
subvertet. 4 Egestatem operata est manus
remissa ; manus autem fortium divitias
parat. Qui nititur mendaciis, hic pascit
ventos ; idem autem ipse sequitur aves
volantes. 5 Qui congregat in messe, filius
sapiens est ; qui autem stertit æstate, filius
confusionis. 6 Benedictio Domini super
caput justi ; os autem impiorum operit
iniquitas. 7 Memoria justi cum laudibus, et
nomen impiorum putrescet. 8 Sapiens corde
præcepta suscipit ; stultus cæditur labiis. 9
Qui ambulat simpliciter ambulat confidenter
; qui autem depravat vias suas manifestus
erit. 10 Qui annuit oculo dabit dolorem ; et
stultus labiis verberabitur. 11 Vena vitæ os
justi, et os impiorum operit iniquitatem. 12
Odium suscitat rixas, et universa delicta
operit caritas. 13 In labiis sapientis invenitur
sapientia, et virga in dorso ejus qui indiget
corde. 14 Sapientes abscondunt scientiam ;
os autem stulti confusioni proximum est. 15
Substantia divitis, urbs fortitudinis ejus ;
pavor pauperum egestas eorum. 16 Opus
justi ad vitam, fructus autem impii ad
peccatum. 17 Via vitæ custodienti
disciplinam ; qui autem increpationes
relinquit, errat.
18 Abscondunt odium labia mendacia ; qui
profert contumeliam, insipiens est. 19 In
multiloquio non deerit peccatum, qui autem
14
lecz kto miarkuje swe wargi, bardzo
roztropny jest. 20 Srebrem wybornym język
sprawiedliwego, ale serce bezbożnych nie
jest nic warte. 21 Wargi sprawiedliwego
nauczają wielu, lecz którzy nieumiejętni są,
w niedostatku serca pomrą. 22
Błogosławieństwo Pańskie czyni bogatymi, i
nie przyłączy się do nich utrapienie. 23
Głupi jakby śmiejąc się popełnia zbrodnię,
ale mądrością jest u męża przezorność. 24
Czego się boi bezbożnik, przyjdzie nań;
sprawiedliwym dane będzie, czego pragną.
25 Jak chmura przechodząca przeminie
bezbożnik, lecz sprawiedliwy jak fundament
wieczny. 26 Jak ocet zębom, a dym oczom,
tak leniwy tym, którzy go posłali.
Nagroda sprawiedliwości (10,27-32).
27 Bojaźń Pańska dni przyczyni, a lata
bezbożnych będą ukrócone. 28
Oczekiwaniem sprawiedliwych wesele, lecz
nadzieja bezbożnych zginie. 29 Mocą
prostego droga Pańska, a strachem dla tych,
którzy źle postępują. 30 Sprawiedliwy na
wieki nie będzie poruszony, a bezbożnicy
mieszkać nie będą na ziemi. 31 Usta
sprawiedliwego zrodzą mądrość, język
przewrotnych zginie. 32 Wargi
sprawiedliwego upatrują to, co się podoba, a
usta bezbożnych rzeczy przewrotne.
11
1 Waga zdradliwa obrzydliwością jest u
Pana; a ciężar sprawiedliwy upodobaniem
jego. 2 Gdzie będzie pycha, tam będzie i
hańba, a gdzie jest pokora, tam i mądrość.
Owoce prawości i przewrotności (11,3-8).
3 Prostota sprawiedliwych poprowadzi ich,
ale podstępność przewrotnych spustoszy ich.
4 Nie pomogą bogactwa w dzień pomsty, ale
sprawiedliwość wybawi od śmierci. 5
Sprawiedliwość prostego naprostuje drogę
jego, a bezbożnik upadnie w swojej
bezbożności. 6 Sprawiedliwość prawych
wyzwoli ich, a niesprawiedliwi w zasadzkach
swoich pojmani będą. 7 Gdy umrze
moderatur labia sua prudentissimus est. 20
Argentum electum lingua justi ; cor autem
impiorum pro nihilo. 21 Labia justi erudiunt
plurimos ; qui autem indocti sunt in cordis
egestate morientur. 22 Benedictio Domini
divites facit, nec sociabitur eis afflictio. 23
Quasi per risum stultus operatur scelus,
sapientia autem est viro prudentia. 24 Quod
timet impius veniet super eum ; desiderium
suum justus dabitur. 25 Quasi tempestas
transiens non erit impius ; justus autem quasi
fundamentum sempiternum. 26 Sicut acetum
dentibus, et fumus oculis, sic piger his qui
miserunt eum.
27 Timor Domini apponet dies, et anni
impiorum breviabuntur. 28 Exspectatio
justorum lætitia, spes autem impiorum
peribit. 29 Fortitudo simplicis via Domini, et
pavor his qui operantur malum. 30 Justus in
æternum non commovebitur, impii autem
non habitabunt super terram. 31 Os justi
parturiet sapientiam ; lingua pravorum
peribit. 32 Labia justi considerant placita, et
os impiorum perversa.
11
1 Statera dolosa abominatio est apud
Dominum, et pondus æquum voluntas ejus.
2 Ubi fuerit superbia, ibi erit et contumelia ;
ubi autem est humilitas, ibi et sapientia.
3 Simplicitas justorum diriget eos, et
supplantatio perversorum vastabit illos. 4
Non proderunt divitiæ in die ultionis ;
justitia autem liberabit a morte. 5 Justitia
simplicis diriget viam ejus, et in impietate
sua corruet impius. 6 Justitia rectorum
liberabit eos, et in insidiis suis capientur
iniqui. 7 Mortuo homine impio, nulla erit
ultra spes, et exspectatio sollicitorum peribit.
15
człowiek bezbożny, ustanie wszystka
nadzieja i oczekiwanie stroskanych zginie. 8
Sprawiedliwy z ucisku bywa wyrwany, a
zamiast niego bezbożnik wydany będzie.
Rola sprawiedliwego i niezbożnego w
społeczeństwie (11,9-16).
9 Obłudnik ustami zdradza przyjaciela
swego, ale sprawiedliwi umiejętnością będą
wybawieni. 10 Ze szczęścia sprawiedliwych
będzie sig radowało miasto, a w zatraceniu
bezbożnych będzie pochwała. 11
Błogosławieństwem sprawiedliwych
wywyższy się miasto, a ustami bezbożnych
wywróci się. 12 Kto gardzi przyjacielem
swoim, jest ubogiego serca, a człowiek
rozumny milczy. 13 Kto zdradliwie chodzi,
objawia tajemnice, ale kto jest wiernego
serca, tai to, z czym mu się przyjaciel
zwierzył. 14 Gdzie nie masz rządcy, lud
upadnie, a zbawienie tam, gdzie wiele rady.
15 Nieszczęście spadnie na tego, co za
obcego ręczy, lecz kto się strzeże sideł,
bezpieczny będzie. 16 Niewiasta nadobna
dostąpi sławy, a mocarze będą mieć
bogactwa.
Dobroczynność i jej nagroda (11,17-19).
17 Dobrze czyni duszy swej człowiek
miłosierny, a kto okrutny jest, odpędza i
krewnych. 18 Bezbożnik czyni dzieło
nietrwałe, a siejącemu sprawiedliwość
zapłata wierna. 19 Łaskawość gotuje życie,
a szukanie złego - śmierć.
Los sprawiedliwego i bezbożnego
(11,20-21).
20 Obrzydliwe jest Panu serce przewrotne, a
upodobanie jego w tych, którzy w prostocie
chodzą. 21 Ręka w ręce, nie ujdzie zły
karania, ale potomstwo sprawiedliwych
będzie zachowane. 22 Kolczyk złoty w
pysku świni : niewiasta piękna a głupia. 23
Pragnieniem sprawiedliwych iest wszelkie
dobro; oczekiwaniem bezbożników
zapalczywość. 24 Jedni udzielają z własnego
8 Justus de angustia liberatus est, et tradetur
impius pro eo.
9 Simulator ore decipit amicum suum ; justi
autem liberabuntur scientia. 10 In bonis
justorum exsultabit civitas, et in perditione
impiorum erit laudatio. 11 Benedictione
justorum exaltabitur civitas, et ore impiorum
subvertetur. 12 Qui despicit amicum suum
indigens corde est ; vir autem prudens
tacebit. 13 Qui ambulat fraudulenter, revelat
arcana ; qui autem fidelis est animi, celat
amici commissum. 14 Ubi non est
gubernator, populus corruet ; salus autem,
ubi multa consilia. 15 Affligetur malo qui
fidem facit pro extraneo ; qui autem cavet
laqueos securus erit. 16 Mulier gratiosa
inveniet gloriam, et robusti habebunt
divitias.
17 Benefacit animæ suæ vir misericors ; qui
autem crudelis est, etiam propinquos abjicit.
18 Impius facit opus instabile, seminanti
autem justitiam merces fidelis. 19 Clementia
præparat vitam, et sectatio malorum mortem.
20 Abominabile Domino cor pravum, et
voluntas ejus in iis qui simpliciter ambulant.
21 Manus in manu non erit innocens malus ;
semen autem justorum salvabitur. 22
Circulus aureus in naribus suis, mulier
pulchra et fatua. 23 Desiderium justorum
omne bonum est ; præstolatio impiorum
furor. 24 Alii dividunt propria, et ditiores
fiunt ; alii rapiunt non sua, et semper in
16
i bogatszynú się stają, a drudzy wydzierają
nie swoje, a zawsze są w niedostatku. 25
Dusza, która błogosławi, utyje, a kto upaja, i
sam też upojony będzie. 26 Kto kryje zboże,
przeklnie go pospólstwo, lecz
błogosławieństwo nad głową sprzedających.
27 Dobrze wstaje rano, kto szuka dobra, ale
kto szuka zła, przygniecie go. 28 Kto ma
ufność w bogactwach swoich, upadnie, a
sprawiedliwi jak zielony liść zakwitną. 29
Kto zamieszanie wnosi w dom swój,
odziedziczy wiatry, a kto głupi jest, będzie
służył mądremu. 30 Owoc
sprawiedllwego,jest drzewem żywota, a kto
ma staranie o dusze, mądry jest. 31 Jeśli
sprawiedliwy na ziemi ma odpłatę, o ileż
bardziej bezbożny i grzeszny?
12
1 Kto miłuje karność, miłuje umiejętność, ale
kto nienawidzi przygany, głupi jest. 2 Kto
dobry jest, wyczerpie łaskę u Pana, ale kto
ma ufność w myślach swoich, bezbożnie
czyni. 3 Nie wzmocni się człowiek z
bezbożności, a korzeń sprawiedliwych nie
będzie poruszony. 4 Niewiasta pilna jest
koroną dla męża swego, a zgnilizną w
kościach jego ta, która czyni rzeczy godne
sromoty. 5 Myśli sprawiedliwych są
słuszne, a rady bezbożnych zdradliwe. 6
Słowa bezbożników czyhają na krew, usta
sprawiedliwych wybawiają ich. 7 Obróć
bezbożnych, a nie będzie ich, lecz dom
sprawiedliwych stać będzie. 8 Z nauki
swojej mąż będzie poznany, ale kto jest
próżny i głupi, wzgardę zbierać będzie. 9
Lepszy jest ubogi, wystarczający sobie,
aniżeli chełpliwy, który potrzebuje chleba.
10 Zna sprawiedliwy dusze bydła swego, a
wnętrzności bezbożnych okrutne. 11 Kto
uprawia ziemię swoją, będzie nasycony
chlebem, ale kto się próżnowaniem bawi,
bardzo głupi jest. Kto wesoły jest w
zasiadaniu przy winie, w zamkach swoich
zostawi sromotę. 12 Pragnienie bezbożnika
jest wzmocnieniem niecnotliwych, lecz
korzeń sprawiedliwych róść będzie. 13 Dla
grzeehów warg zbliża się upadek złośliwego,
lecz sprawiedliwy ujdzie ucisku. 14 Z
egestate sunt. 25 Anima quæ benedicit
impinguabitur, et qui inebriat, ipse quoque
inebriabitur. 26 Qui abscondit frumenta
maledicetur in populis ; benedictio autem
super caput vendentium. 27 Bene consurgit
diluculo qui quærit bona ; qui autem
investigator malorum est, opprimetur ab eis.
28 Qui confidit in divitiis suis corruet : justi
autem quasi virens folium germinabunt. 29
Qui conturbat domum suam possidebit
ventos, et qui stultus est serviet sapienti. 30
Fructus justi lignum vitæ, et qui suscipit
animas sapiens est. 31 Si justus in terra
recipit, quanto magis impius et peccator !
12
1 Qui diligit disciplinam diligit scientiam ;
qui autem odit increpationes insipiens est. 2
Qui bonus est hauriet gratiam a Domino ;
qui autem confidit in cogitationibus suis
impie agit. 3 Non roborabitur homo ex
impietate, et radix justorum non
commovebitur. 4 Mulier diligens corona est
viro suo ; et putredo in ossibus ejus, quæ
confusione res dignas gerit. 5 Cogitationes
justorum judicia, et consilia impiorum
fraudulenta. 6 Verba impiorum insidiantur
sanguini ; os justorum liberabit eos. 7 Verte
impios, et non erunt ; domus autem justorum
permanebit. 8 Doctrina sua noscetur vir ; qui
autem vanus et excors est patebit contemptui.
9 Melior est pauper et sufficiens sibi quam
gloriosus et indigens pane. 10 Novit justus
jumentorum suorum animas ; viscera autem
impiorum crudelia. 11 Qui operatur terram
suam satiabitur panibus ; qui autem sectatur
otium stultissimus est. Qui suavis est in vini
demorationibus, in suis munitionibus
relinquit contumeliam. 12 Desiderium impii
munimentum est pessimorum ; radix autem
justorum proficiet. 13 Propter peccata
labiorum ruina proximat malo ; effugiet
autem justus de angustia. 14 De fructu oris
sui unusquisque replebitur bonis, et juxta
opera manuum suarum retribuetur ei. 15 Via
stulti recta in oculis ejus ; qui autem sapiens
17
owocu ust swoich każdy będzie napełniony
dobrami i według uczynków rąk jego będzie
mu oddane. 15 Droga głupiego słuszna w
oczach jego, lecz kto mądry jest, słucha
porady. 16 Głupi natychmiast gniew swój
pokazuje, lecz kto krzywdę pokrywa, jest
roztropny.
Grzechy języka (12,17-14).
17 Kto mówi, co wie, jest świadkiem
sprawiedliwym, ale kto kłamie, jest
świadkiem zdradliwym. 18 Niejeden
obiecuje i jak mieczem sumienia kłuty jest, a
język mądrych daje zdrowie. 19 Warga
prawdy trwać będzie na wieki, lecz kto jest
świadkiem nagłym, gotuje sobie język
kłamstwa. 20 Oszustwo jest w sercu tych, co
myślą o złem, ale którzy radzą o pokoju,
idzie za nimi wesele. 21 Nie zasmuci
sprawiedliwego, cokolwiek nań przypadnie,
lecz bezbożnicy będą pełni nieszczęścia. 22
Obrzydliwością są Panu wargi kłamliwe, a
którzy wiernie postępują, podobają mu się.
23 Człowiek roztropny tai umiejętność, a
serce głupich obwołuje głupstwo. 24 Ręka
mocnych panować będzie, a która leniwa
jest, pod hołdem będzie. 25 Smutek w sercu
męża przygnębi go, a słowem dobrym
uweselony bywa. 26 Kto nie zważa na
szkodę z powodu przyjaciela, jest
sprawiedliwy, lecz droga bezbożnych oszuka
ich. 27 Oszukujący nie znajdzie zysku, a
majętność człowieka będzie warta złota. 28
Na ścieżce sprawiedliwości życie, a droga
błędna wiedzie do śmierci.
13
l Syn mądry - nauka ojcowska; a kto jest
naśmiewcą, nie słucha, kiedy się go
napomina. 2 Z owocu ust swoich człowiek
będzie nasycony dobrami, ale dusza
przestępców złośliwa. 3 Kto strzeże ust
swoich, strzeże duszy swojej, lecz kto
nierozważny jest w mówieniu, dozna szkody.
4 Chce i nie chce leniwiec, a dusza
pracujących utyje. 5 Słowem kłamliwym
będzie się brzydził sprawiedliwy, lecz
bezbożnik zawstydza i zawstydzony będzie.
est audit consilia. 16 Fatuus statim indicat
iram suam ; qui autem dissimulat injuriam
callidus est.
17 Qui quod novit loquitur, index justitiæ est
; qui autem mentitur, testis est fraudulentus.
18 Est qui promittit, et quasi gladio pungitur
conscientiæ : lingua autem sapientium
sanitas est. 19 Labium veritatis firmum erit in
perpetuum ; qui autem testis est repentinus,
concinnat linguam mendacii. 20 Dolus in
corde cogitantium mala ; qui autem pacis
ineunt consilia, sequitur eos gaudium. 21
Non contristabit justum quidquid ei acciderit
: impii autem replebuntur malo. 22
Abominatio est Domino labia mendacia ; qui
autem fideliter agunt placent ei. 23 Homo
versatus celat scientiam, et cor insipientium
provocat stultitiam. 24 Manus fortium
dominabitur ; quæ autem remissa est, tributis
serviet. 25 Mœror in corde viri humiliabit
illum, et sermone bono lætificabitur. 26 Qui
negligit damnum propter amicum, justus est ;
iter autem impiorum decipiet eos. 27 Non
inveniet fraudulentus lucrum, et substantia
hominis erit auri pretium. 28 In semita
justitiæ vita ; iter autem devium ducit ad
mortem.
13
1 Filius sapiens doctrina patris ; qui autem
illusor est non audit cum arguitur. 2 De
fructu oris sui homo satiabitur bonis : anima
autem prævaricatorum iniqua. 3 Qui custodit
os suum custodit animam suam ; qui autem
inconsideratus est ad loquendum, sentiet
mala. 4 Vult et non vult piger ; anima autem
operantium impinguabitur. 5 Verbum
mendax justus detestabitur ; impius autem
confundit, et confundetur. 6 Justitia custodit
innocentis viam, impietas autem peccatorem
18
6 Sprawiedliwość strzeże drogi niewinnego,
lecz bezbożność podchodzi grzesznika. 7
Jest jakoby bogaty, choć mc nie ma, i jest
jakoby ubogi, choć ma wiele bogactw. 8
Okupem duszy męża bogactwa je o, lecz
ubogi nie doznaje groźby. 9 Światłość
sprawiedliwych uwesela, ale świeca
bezbożnych zgaśnie. 10 Między pysznymi
zawsze są swary, a którzy wszystko czynią z
poradą, rządzą się mądrością. 11 Majęmość
prędko nabyta umniejszy się, a która powoli
bywa ręką zbierana, rozmnoży się. 12
Nadzieja, która się odwłóczy, trapi duszę ;
drzewem żywota pożądanie wypełnione. 13
Kto uwłacza jakiej rzeczy, sam się na
przyszły czas zobowiązuje, a kto się boi
przykazania, w pokoju będzie mieszkał.
Dusze zdradliwe błądzą w grzechach, ale
sprawiedliwi są miłosierni i litują się. 14
Zakon mądrego zdrojem żywota, aby
uniknąć upadku śmierci. 15 Nauka dobra da
łaskę; na drodze gardzących przepaść. 16
Roztropny czyni wszystko z rozwagą, ale kto
głupi jest, pokazuje głupotę. 17 Poseł
bezbożnego wpadnie w nieszczęście, ale
poseł wierny jest zdrowiem. 18 Nędza i
sromota temu, który odrzuca przestrogę, ale
kto słucha karcącego, wsławiony będzie. 19
Pragnienie, jeśli się spełni, rozkoszuje duszę
; brzydzą się głupi tymi, którzy się strzegą
złego. 20 Kto chodzi z mądrym, mądry
będzie, przyjaciel głupich stanie się im
podobnym. 21 Grzeszników goni
nieszczęście, a sprawiedliwy otrzyma dobra.
22 Dobry zostawia dziedzicami synów i
wnuków, a dla sprawiedliwego przechowuje
się majętność grzesznego. 23 Obfita
żywność na nowinach ojców, ale dla innych
bywa zbierana bez rozsądku. 24 Kto
oszczędza rózgi, nienawidzi syna swego, lecz
kto go miłuje, ustawicznie go ćwiczy. 25
Sprawiedliwy je i nasyca duszę swoją, lecz
brzuch bezbożnych nienasycony.
14
1 Mądra niewiasta buduje dom swój, a głupia
í zbudowany rękami zepsuje. 2 Chodzący
prostą drogą i bojący się Boga wzgardzony
bywa od tego, który bezecną drogą chodzi. 3
supplantat. 7 Est quasi dives, cum nihil
habeat, et est quasi pauper, cum in multis
divitiis sit. 8 Redemptio animæ viri divitiæ
suæ ; qui autem pauper est, increpationem
non sustinet. 9 Lux justorum lætificat :
lucerna autem impiorum extinguetur. 10 Inter
superbos semper jurgia sunt ; qui autem
agunt omnia cum consilio, reguntur
sapientia. 11 Substantia festinata minuetur ;
quæ autem paulatim colligitur manu,
multiplicabitur. 12 Spes quæ differtur affligit
animam ; lignum vitæ desiderium veniens.
13 Qui detrahit alicui rei, ipse se in futurum
obligat ; qui autem timet præceptum, in pace
versabitur. Animæ dolosæ errant in peccatis
: justi autem misericordes sunt, et
miserantur. 14 Lex sapientis fons vitæ, ut
declinet a ruina mortis. 15 Doctrina bona
dabit gratiam ; in itinere contemptorum
vorago. 16 Astutus omnia agit cum consilio ;
qui autem fatuus est aperit stultitiam. 17
Nuntius impii cadet in malum ; legatus
autem fidelis, sanitas. 18 Egestas et
ignominia ei qui deserit disciplinam ; qui
autem acquiescit arguenti glorificabitur. 19
Desiderium si compleatur delectat animam ;
detestantur stulti eos qui fugiunt mala. 20
Qui cum sapientibus graditur sapiens erit ;
amicus stultorum similis efficietur. 21
Peccatores persequitur malum, et justis
retribuentur bona. 22 Bonus reliquit hæredes
filios et nepotes, et custoditur justo
substantia peccatoris. 23 Multi cibi in
novalibus patrum, et aliis congregantur
absque judicio. 24 Qui parcit virgæ odit
filium suum ; qui autem diligit illum
instanter erudit. 25 Justus comedit et replet
animam suam ; venter autem impiorum
insaturabilis.
14
1 Sapiens mulier ædificat domum suam ;
insipiens exstructam quoque manibus
destruet. 2 Ambulans recto itinere, et timens
Deum, despicitur ab eo qui infami graditur
19
W ustach głupiego kij pychy, lecz wargi
mądrych strzegą ich. 4 Gdzie nie ma wołów,
żłób próżny jest, a gdzie wiele zboża, tam
jest jawna moc wołu. 5 Świadek prawdziwy
nie kłamie, lecz nieprawdę powiada świadek
zdradliwy. 6 Szuka naśmiewca mądrości, a
nie znajduje; nauka roztropnych łatwa. 7 Idź
przeciw mężowi głupiemu, a nie pozna warg
mądrości. 8 Mądrością roztropnego jest
rozumieć drogę swoją, a nieroztropność
głupich błądzi. 9 Głupi będzie się śmiał z
grzechu, a między sprawiedliwymi będzie
mieszkała łaska. 10 Serce, które zna
gorzkość duszy swojej, do wesela jego nie
przymiesza się obcy. 11 Dom bezbożnych
zgładzony będzie, lecz przybytki
sprawiedliwych zakwitną. 12 Jest droga,
która się zda człowiekowi sprawiedliwa, ale
koniec jej prowadzi do śmierci. 13 Śmiech
będzie zmieszany z żałością, a końcem
wesela smutek zawładnie. 14 Drogami
swymi nasycony będzie głupi, a nad nim
będzie mąż dobry. 15 Prostoduszny wierzy
każdemu słowu, roztropny rozważa kroki
swoje. Syn zdradliwy nie będzie miał nic
dobrego, ale słudze mądremu powiodą się
sprawy i wyprostuje się droga jego. 16
Mądry boi się i odstępuje od złego, głupi
lekceważy i dufa sobie. 17 Niecierpliwy
czynić będzie głupstwo, a mąż podstępny
obmierzły jest. 18 Naiwni posiądą głupotę, a
roztropni będą czekać umiejętności. 19 Będą
leżeć źli przed dobrymi, a bez bożnicy u
drzwi sprawiedliwych. 20 Ubogi i
bliskiemu swemu obmierzły będzie, ale
przyjaciół bogaczów jest wielu. 21 Kto
gardzi bliźmm swoim, grzeszy, ale kto ma
litość nad ubogim, błogosławiony będzie.
Kto wierzy w Pana, miłosierdzie miłuje. 22
Błądzą, którzy źle czynią; miłosierdzie i
prawda gotują dobra. 23 Ze wszelkiej
roboty będzie dostatek, ale gdzie słów wiele,
tam często niedostatek. 24 Koroną mądrych
bogactwa ich ; szaleństwem głupich
nieroztropność. 25 Wybawia duszę świadek
prawdziwy, a zdradliwy kłamstwa mówi.
via. 3 In ore stulti virga superbiæ ; labia
autem sapientium custodiunt eos. 4 Ubi non
sunt boves, præsepe vacuum est ; ubi autem
plurimæ segetes, ibi manifesta est fortitudo
bovis. 5 Testis fidelis non mentitur ; profert
autem mendacium dolosus testis. 6 Quærit
derisor sapientiam, et non invenit ; doctrina
prudentium facilis. 7 Vade contra virum
stultum, et nescit labia prudentiæ. 8
Sapientia callidi est intelligere viam suam, et
imprudentia stultorum errans. 9 Stultus
illudet peccatum, et inter justos morabitur
gratia. 10 Cor quod novit amaritudinem
animæ suæ, in gaudio ejus non miscebitur
extraneus. 11 Domus impiorum delebitur :
tabernacula vero justorum germinabunt. 12
Est via quæ videtur homini justa, novissima
autem ejus deducunt ad mortem. 13 Risus
dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus
occupat. 14 Viis suis replebitur stultus, et
super eum erit vir bonus. 15 Innocens credit
omni verbo ; astutus considerat gressus suos.
Filio doloso nihil erit boni ; servo autem
sapienti prosperi erunt actus, et dirigetur via
ejus. 16 Sapiens timet, et declinat a malo ;
stultus transilit, et confidit. 17 Impatiens
operabitur stultitiam, et vir versutus odiosus
est. 18 Possidebunt parvuli stultitiam, et
exspectabunt astuti scientiam. 19 Jacebunt
mali ante bonos, et impii ante portas
justorum. 20 Etiam proximo suo pauper
odiosus erit : amici vero divitum multi. 21
Qui despicit proximum suum peccat ; qui
autem miseretur pauperis beatus erit. Qui
credit in Domino misericordiam diligit. 22
Errant qui operantur malum ; misericordia et
veritas præparant bona. 23 In omni opere erit
abundantia ; ubi autem verba sunt plurima,
ibi frequenter egestas. 24 Corona sapientium
divitiæ eorum ; fatuitas stultorum
imprudentia. 25 Liberat animas testis fidelis,
et profert mendacia versipellis.
20
Bojaźń Pańska ufnością i zdrojem życia
(14, 26-27).
26 W bojaźni Pańskiej mocne ufanie, i
synowie jego nadzieję mieć będą. 27 Bojaźń
Pańska zdrojem życia, aby uszli upadku
śmierci. 28 W wielkości ludu godność
królewska, a w garstce ludzi zelżywość
książęcia. 29 Kto jest cierpliwy, wielką się
mądrością rządzi, a kto niecierpliwy jest,
wynosi swą głupotę. 30 Życiem ciała -
zdrowie serca, próchnieniem kości -
zazdrość. 31 Kto czyni krzywdę ubogiemu,
urąga Stworzycielowi jego, a czci go, kto ma
zmiłowanie nad ubogim. 32 Dla złości swej
bezbożnik wygnany będzie, ale sprawiedliwy
nadzieję ma przy śmierci swojej. 33 W sercu
roztropnego spoczywa mądrość, i wszystkich
nieuczonych wyćwiczy. 34 Sprawiedliwość
wywyższa naród, ale grzech czyni ludzi
nędzarzami. 35 Sługa roztropny miły jest
królowi, niepożyteczny - gniew jego odczuje.
15
1 Odpowiedź łagodna uśmierza gniew, ale
mowa przykra pobudza. 2 Język mądrych
zdobi umiejętność, usta głupich kipią
głupotą. 3 Na każdym miejscu oczy Pańskie
wypatrują dobrych i złych. 4 Język łagodny
drzewem żywota, a nieumiarkowany zetrze
ducha. 5 Głupi śmieje się z napomnienia
ojca swego, lecz ˇkto strzeże karności,
roztropniejszym się stanie.W obfitej
sprawiedliwości jest moc największa, a myśli
bezbożnych będą wykorzenione. 6 Dom
sprawiedliwego mocą wielką, a w dochodach
bezbożnego zamieszanie. 7 Wargi mądrych
siać będą umiejętność, serce głupich
odmienne będzie.
Bóg nienawidzi ofiar i czynów bezbożnego
(15,8-9).
8 Ofiary bezbożnych obrzydłe Panu,
modlitwy sprawiedliwych przyjemne. 9
Obrzydłością jest Panu droga bezbożnego;
26 In timore Domini fiducia fortitudinis, et
filiis ejus erit spes. 27 Timor Domini fons
vitæ, ut declinent a ruina mortis. 28 In
multitudine populi dignitas regis, et in
paucitate plebis ignominia principis. 29 Qui
patiens est multa gubernatur prudentia ; qui
autem impatiens est exaltat stultitiam suam.
30 Vita carnium sanitas cordis ; putredo
ossium invidia. 31 Qui calumniatur egentem
exprobrat factori ejus ; honorat autem eum
qui miseretur pauperis. 32 In malitia sua
expelletur impius : sperat autem justus in
morte sua. 33 In corde prudentis requiescit
sapientia, et indoctos quosque erudiet. 34
Justitia elevat gentem ; miseros autem facit
populos peccatum. 35 Acceptus est regi
minister intelligens ; iracundiam ejus inutilis
sustinebit.
15
1 Responsio mollis frangit iram ; sermo
durus suscitat furorem. 2 Lingua sapientium
ornat scientiam ; os fatuorum ebullit
stultitiam. 3 In omni loco, oculi Domini
contemplantur bonos et malos. 4 Lingua
placabilis lignum vitæ ; quæ autem
immoderata est conteret spiritum. 5 Stultus
irridet disciplinam patris sui ; qui autem
custodit increpationes astutior fiet. In
abundanti justitia virtus maxima est :
cogitationes autem impiorum eradicabuntur.
6 Domus justi plurima fortitudo, et in
fructibus impii conturbatio. 7 Labia
sapientium disseminabunt scientiam ; cor
stultorum dissimile erit.
8 Victimæ impiorum abominabiles Domino ;
vota justorum placabilia. 9 Abominatio est
Domino via impii ; qui sequitur justitiam
21
kto idzie za sprawiedliwością, jest
umiłowany od niego. 10 Nauka jest zła dla
opuszczającego drogę życia; kto nienawidzi
karności, umrze. 11 Otchłań i zatracenie
otwarte są przed Panem, o ileż więc bardziej
serca synów człowieczych. 12 Człowiek
zepsuty nie miłuje tego, kto go karci, i do
mądrych nie idzie. 13 Serce wesołe
rozwesela oblicze, w strapieniu serca duch
upada. 14 Serce mądrego szuka nauki, a usta
głupich karmią się nieumiejętnością. 15
Wszystkie dni ubogiego złe, myśl bezpieczna
jak ustawiczne gody. 16 Lepsza jest
odrobina z bojaźnią Pańską, niż wielkie
skarby a nienasycające. 17 Lepiej jest być
proszonym na jarzynę z miłością, niż na cielę
tłuste z nienawiścią. 18 Mąż gniewliwy
pobudza swary; kto cierpliwy jest, uśmierza
wzbudzone. 19 Droga leniwych jak płot
cierniowy, droga sprawiedliwych bez
zawady. 20 Syn mądry uwesela ojca, a głupi
człowiek gardzi matką swoją. 21 Głupota
weselem głupiemu, a mąż mądry prostuje
kroki swoje. 22 Rozpraszają się myśli, gdzie
nie ma rady, ale gdzie jest wielu radzących,
utwierdzają się. 23 Weseli się człowiek
zdaniem ust swoich, a słowo, we własnym
czasie wyrzeczone, jest bardzo dobre. 24
Ścieżka życia nad umiejętnym, aby się
ustrzegł otchłani najgłębszej. 25 Dom
pysznych Pan wywróci, a granice wdów
utwierdzi. 26 Obrzydłością Panu myśli złe, a
czysta mowa najpiękniejsza potwierdzona
będzie od niego. 27 Wprawia w zamieszanie
dom swój, kto za chciwością idzie, a kto
nienawidzi darów, będzie żył. Przez
miłosierdzie i wiarę bywają oczyszczane
grzechy, a przez bojaźń Pańską odstępuje
każdy od złego. 28 Serce sprawiedliwego
rozmyśla o posłuszeństwie, usta bezbożnych
opływają złością. 29 Daleko jest Pan od
bezbożnych, a modlitw sprawiedliwych
wysłucha. 30 Światłość oczu uwesela
duszę, a dobra sława czyni tłustymi kości.
31 Ucho, które słucha karności żywota, w
pośrodku mądrych mieszkać będzie. 32 Kto
odrzuca karność, gardzi duszą swoją, ale kto
przyjmuje karanie, panem jest serca. 33
Bojaźń Pańska jest ćwiczeniem mądrości, a
sławę uprzedza pokora.
diligitur ab eo. 10 Doctrina mala deserenti
viam vitæ ; qui increpationes odit, morietur.
11 Infernus et perditio coram Domino ;
quanto magis corda filiorum hominum ! 12
Non amat pestilens eum qui se corripit, nec
ad sapientes graditur. 13 Cor gaudens
exhilarat faciem ; in mœrore animi dejicitur
spiritus. 14 Cor sapientis quærit doctrinam,
et os stultorum pascitur imperitia. 15 Omnes
dies pauperis, mali ; secura mens quasi juge
convivium. 16 Melius est parum cum timore
Domini, quam thesauri magni et insatiabiles.
17 Melius est vocari ad olera cum caritate,
quam ad vitulum saginatum cum odio. 18 Vir
iracundus provocat rixas ; qui patiens est
mitigat suscitatas. 19 Iter pigrorum quasi
sepes spinarum ; via justorum absque
offendiculo. 20 Filius sapiens lætificat
patrem, et stultus homo despicit matrem
suam. 21 Stultitia gaudium stulto, et vir
prudens dirigit gressus suos. 22 Dissipantur
cogitationes ubi non est consilium ; ubi vero
sunt plures consiliarii, confirmantur. 23
Lætatur homo in sententia oris sui, et sermo
opportunus est optimus. 24 Semita vitæ super
eruditum, ut declinet de inferno novissimo.
25 Domum superborum demolietur
Dominus, et firmos faciet terminos viduæ.
26 Abominatio Domini cogitationes malæ,
et purus sermo pulcherrimus firmabitur ab
eo. 27 Conturbat domum suam qui sectatur
avaritiam ; qui autem odit munera, vivet.
Per misericordiam et fidem purgantur
peccata : per timorem autem Domini
declinat omnis a malo. 28 Mens justi
meditatur obedientiam ; os impiorum
redundat malis. 29 Longe est Dominus ab
impiis, et orationes justorum exaudiet. 30
Lux oculorum lætificat animam ; fama bona
impinguat ossa. 31 Auris quæ audit
increpationes vitæ in medio sapientium
commorabitur. 32 Qui abjicit disciplinam
despicit animam suam ; qui autem acquiescit
increpationibus possessor est cordis. 33
Timor Domini disciplina sapientiæ, et
gloriam præcedit humilitas.
22
16
1 Człowieczą jest rzeczą duszę przygotować,
a Pańską rządzić językiem. 2 Wszystkie
drogi człowieka są jawne przed oczyma jego
; Pan jest, który waży duchy. 3 Objaw Panu
uczynki twoje, a będą wyprostowane myśli
twoje. 4 Pan wszystko zdziałał dla samego
siebie, też i bezbożnika na zły dzień. 5
Obrzydły jest Panu każdy pyszny; choćby też
ręka do ręki była, nie uchodzi karania.
Początkiem drogi dobrej, czynić
sprawiedłiwość, i milsza jest ona Bogu, niźli
ofiary składać. 6 Miłosierdziem i prawdą
nieprawość bywa odkupiona, a przez bojaźń
Pańską unika się złego. 7 Gdy się podobają
Panu drogi człowieka, wtedy i nieprzyjaciół
jego przywiedzie do pokoju. 8 Lepsza jest
odroblna ze sprawiedliwością niźli wielkie
dochody z nieprawością. 9 Serce człowieka
układa drogi swoje, ale Pańską jest rzeczą
kierować krokami jego.
Obowiązki królów i ich łaska (16,10-15).
10 Wyrocznia jest w wargach krółewskich, w
sądzie nie błądzą usta jego. 11 Waga i szala
- to sąd Pański, i dziełem jego wszystkie
ciężarki w worku. 12 Obrzydliwi królowie,
którzy źle czynią, bo sprawiedliwością
umacnia się stolica. 13 Upodobaniem
królów wargi sprawiedliwe; kto mówi
dobrze, będzie umiłowany. 14 Gniew
królewski to posłowie śmierci, a mąż mądry
ubłaga go. 15 W wesołości twarzy
królewskiej jest życie, a łaskawość jego jest
jak deszcz późny. 16 Nabywaj mądrości, bo
lepsza jest nad złoto, i nabywaj roztropności,
bo droższa jest nad srebro. 17 Ścieżka
sprawiedliwych odchyla się od złego; stróż
duszy swej strzeże drogi swojej. 18 Przed
zgubą idzie pycha, a przed upadkiem duch
się wynosi. 19 Lepiej jest korzyć się z
cichymi niźli dzielić korzyści z pysznymi.
20 Ćwiczony w słowie znajdzie dobra, a kto
ma nadzieję w Panu, błogosławiony jest. 21
Kto jest mądrego serca, będzie nazwany
rozumnym, a kto jest wdzięcznej wymowy,
więcej otrzyma.
16
1 Hominis est animam præparare, et Domini
gubernare linguam. 2 Omnes viæ hominis
patent oculis ejus ; spirituum ponderator est
Dominus. 3 Revela Domino opera tua, et
dirigentur cogitationes tuæ. 4 Universa
propter semetipsum operatus est Dominus ;
impium quoque ad diem malum. 5
Abominatio Domini est omnis arrogans ;
etiamsi manus ad manum fuerit, non est
innocens. Initium viæ bonæ facere justitiam
; accepta est autem apud Deum magis quam
immolare hostias. 6 Misericordia et veritate
redimitur iniquitas, et in timore Domini
declinatur a malo. 7 Cum placuerint Domino
viæ hominis, inimicos quoque ejus convertet
ad pacem. 8 Melius est parum cum justitia
quam multi fructus cum iniquitate. 9 Cor
hominis disponit viam suam, sed Domini est
dirigere gressus ejus.
10 Divinatio in labiis regis ; in judicio non
errabit os ejus. 11 Pondus et statera judicia
Domini sunt, et opera ejus omnes lapides
sacculi. 12 Abominabiles regi qui agunt
impie, quoniam justitia firmatur solium. 13
Voluntas regum labia justa ; qui recta
loquitur diligetur. 14 Indignatio regis nuntii
mortis, et vir sapiens placabit eam. 15 In
hilaritate vultus regis vita, et clementia ejus
quasi imber serotinus. 16 Posside
sapientiam, quia auro melior est, et acquire
prudentiam, quia pretiosior est argento. 17
Semita justorum declinat mala ; custos
animæ suæ servat viam suam. 18
Contritionem præcedit superbia, et ante
ruinam exaltatur spiritus. 19 Melius est
humiliari cum mitibus quam dividere spolia
cum superbis. 20 Eruditus in verbo reperiet
bona, et qui sperat in Domino beatus est. 21
Qui sapiens est corde appellabitur prudens,
et qui dulcis eloquio majora percipiet.
23
22 Zdrojem życia nauka tego, który ją ma, a
nauką głupich szaleństwo.
Dar wymowy (16,23-24).
23 Serce mądrego wyćwiczy usta jego, a
wargom jego przyda wdzięczności. 24
Plastrem miodu słowa ozdobne, słodkością
duszy i zdrowiem dla kości. 25 Jest droga,
która się zda człowiekowi prawa, a koniec jej
prowadzi do śmierci. 26 Dusza pracującego
pracuje dla siebie, bo go przymuszają usta
jego. 27 Mąż bezbożny kopie nieszczęście, a
na wargach jego ogień się rozpala. 28
Człowiek przewrotny wszczyna zwady, a
gadatliwy rozłącza książąt. 29 Mąż złośliwy
nęci bliźniego swego i prowadzi go drogą
niedobrą. 30 Kto zapatrzony myśli o
przewrotnościach, gryząc wargi swoje
dokonywa zła. 31 Wieńcem godności
sędziwość, która się znajduje na drogach
sprawiedliwości. 32 Lepszy jest cierpliwy
niźli mąż mocny, i który panuje nad sercem
swoim niż zdobywca miast. 33 Losy na łono
rzucają, ale Pan nimi kieruje.
17
1 Lepszy jest kęs chleba suchego z weselem,
niźli dom pełen ofiar ze swarem. 2 Sługa
roztropny będzie panował nad synami
głupimi i pośród braci będzie dzielił
dziedzictwo. 3 Jak w ogniu próbują srebro, a
złoto w piecu, tak Pan próbuje serca. 4 Zły
posłuszny jest językowi złośliwemu, a oszust
słucha warg kłamliwych. 5 Kto gardzi
ubogim, znieważa Stworzyciela jego, a kto
się raduje z upadku drugiego, nie ujdzie
karania. 6 Wieńcem starych są synowie
synów, a chwałą synów ojcowie ich. 7 Nie
przystoją głupiemu słowa poważne, ani
książęciu usta kłamliwe. 8 Kamień drogi
najwdzięczniejszy - oczekiwanie
czekającego : gdziekolwiek się obraca,
mądrze rozumie. 9 Kto tai grzech, szuka
przyjaźni ; kto drugi raz powtarza, rozłącza
złączonych. 10 Więcej osiąga upomnienie u
roztropnego niźli sto plag u głupiego. 11 Zły
człowiek zawsze swaru szuka, ale anioł
okrutny będzie wysłany przeciw niemu. 12
22 Fons vitæ eruditio possidentis ; doctrina
stultorum fatuitas.
23 Cor sapientis erudiet os ejus, et labiis ejus
addet gratiam. 24 Favus mellis composita
verba ; dulcedo animæ sanitas ossium. 25
Est via quæ videtur homini recta, et
novissima ejus ducunt ad mortem. 26 Anima
laborantis laborat sibi, quia compulit eum os
suum. 27 Vir impius fodit malum, et in
labiis ejus ignis ardescit. 28 Homo perversus
suscitat lites, et verbosus separat principes.
29 Vir iniquus lactat amicum suum, et ducit
eum per viam non bonam. 30 Qui attonitis
oculis cogitat prava, mordens labia sua
perficit malum. 31 Corona dignitatis
senectus, quæ in viis justitiæ reperietur. 32
Melior est patiens viro forti, et qui
dominatur animo suo expugnatore urbium.
33 Sortes mittuntur in sinum, sed a Domino
temperantur.
17
1 Melior est buccella sicca cum gaudio
quam domus plena victimis cum jurgio. 2
Servus sapiens dominabitur filiis stultis, et
inter fratres hæreditatem dividet. 3 Sicut igne
probatur argentum et aurum camino, ita
corda probat Dominus. 4 Malus obedit
linguæ iniquæ, et fallax obtemperat labiis
mendacibus. 5 Qui despicit pauperem
exprobrat factori ejus, et qui ruina lætatur
alterius non erit impunitus. 6 Corona senum
filii filiorum, et gloria filiorum patres eorum.
7 Non decent stultum verba composita, nec
principem labium mentiens. 8 Gemma
gratissima exspectatio præstolantis ;
quocumque se vertit, prudenter intelligit. 9
Qui celat delictum quærit amicitias ; qui
altero sermone repetit, separat fœderatos. 10
Plus proficit correptio apud prudentem,
quam centum plagæ apud stultum. 11
Semper jurgia quærit malus : angelus autem
crudelis mittetur contra eum. 12 Expedit
magis ursæ occurrere raptis fœtibus, quam
24
Lepiej jest spotkać się z niedźwiedzicą, kiedy
jej młode porwą, niźli z głupim, ufającym
głupocie swojej. 13 Kto oddaje złem za
dobre, nie wynijdzie zło z domu jego. 14
Kto spuszcza wodę, początkiem jest swarów,
i zanim dozna hańby, odstępuje od sądu. 15
Kto usprawiedliwia bezbożnego i kto potępia
sprawiedliwego, obydwaj są obrzydłymi
Panu. 16 Cóż pomoże głupiemu, że ma
bogactwa, skoro mądrości kupić nie może?
Kto dom swój wysoko wznosi, szuka
obalenia, a kto unika nauki, w zło wpadnie.
17 Na każdy czas miłuje, kto jest
przyjacielem, a brat poznany bywa w
utrapieniu. 18 Głupi człowiek klaskać
będzie rękoma, gdy zaręczy za przyjaciela
swego. 19 Kto myśli o rozterkach, miłuje
swary, a kto podwyższa drzwi, upadku
szuka. 20 Kto jest przewrotnego serca, nie
znajdzie dobra, a kto językiem kręci, w zło
wpadnie. 21 Głupi się urodził na sromotę
swoją, ale i ojciec głupiego nie będzie miał
pociechy. 22 Serce wesołe czyni wiek
kwitnącym, duch smutny wysusza kości. 23
Dar z zanadrza bezbożnik bierze, aby
wywrócić ścieżki sprawiedliwości. 24 Na
twarzy roztropnego świeci się mądrość, oczy
głupich na krańcach ziemi. 25 Syn głupi jest
gniewem ojcu, a żałością matce, która go
zrodziła. 26 Nie jest dobrze szkodzić
sprawiedliwemu, ani bić przełożonego, który
dobrze sądzi.
Umiarkowanie w mowie (17,27-28)
27 Kto miarkuje mowy swe, jest uczony i
mądry, a drogiego ducha mąż rozumny. 28 I
głupi, jeśli milczy, będzie uważany za
mądrego, a jeśli stuli usta swe, za
roztropnego.
18
1 Przyczyn szuka, kto się chce z
przyjacielem rozstać, na każdy czas urągania
godzien będzie. 2 Nie przyjmuje głupi słów
roztropności, chybabyś to powiadał, co on
ma w sercu swoim. 3 Bezbożnik, gdy
zanurzy się w głębinę grzechów, lekceważy,
ale za nim idzie hańba i sromota. 4 Wodą
fatuo confidenti in stultitia sua. 13 Qui reddit
mala pro bonis, non recedet malum de domo
ejus. 14 Qui dimittit aquam caput est
jurgiorum, et antequam patiatur
contumeliam judicium deserit. 15 Qui
justificat impium, et qui condemnat justum,
abominabilis est uterque apud Deum. 16
Quid prodest stulto habere divitias, cum
sapientiam emere non possit ? Qui altum
facit domum suam quærit ruinam, et qui
evitat discere incidet in mala. 17 Omni
tempore diligit qui amicus est, et frater in
angustiis comprobatur. 18 Stultus homo
plaudet manibus, cum spoponderit pro
amico suo. 19 Qui meditatur discordias
diligit rixas, et qui exaltat ostium quærit
ruinam. 20 Qui perversi cordis est non
inveniet bonum, et qui vertit linguam incidet
in malum. 21 Natus est stultus in ignominiam
suam ; sed nec pater in fatuo lætabitur. 22
Animus gaudens ætatem floridam facit ;
spiritus tristis exsiccat ossa. 23 Munera de
sinu impius accipit, ut pervertat semitas
judicii. 24 In facie prudentis lucet sapientia ;
oculi stultorum in finibus terræ. 25 Ira patris
filius stultus, et dolor matris quæ genuit
eum. 26 Non est bonum damnum inferre
justo, nec percutere principem qui recta
judicat.
27 Qui moderatur sermones suos doctus et
prudens est, et pretiosi spiritus vir eruditus.
28 Stultus quoque, si tacuerit, sapiens
reputabitur, et si compresserit labia sua,
intelligens.
18
1 Occasiones quærit qui vult recedere ab
amico : omni tempore erit exprobrabilis. 2
Non recipit stultus verba prudentiæ, nisi ea
dixeris quæ versantur in corde ejus. 3 Impius,
cum in profundum venerit peccatorum,
contemnit ; sed sequitur eum ignominia et
opprobrium. 4 Aqua profunda verba ex ore
25
głęboką słowa z ust męża, a potokiem
wylewającym zdrój mądrości. 5 Nie jest
rzeczą dobrą mieć wzgląd na osobę
bezbożnego, aby odstąpić od prawdy w
sądzie.
Mowy głupiego i ich zgubne skutki
(18,6-8).
6 Wargi głupiego wdają się w swary, a usta
jego wzbudzają rozterki. 7 Usta głupiego są
zgubą dla niego, a wargi jego upadkiem
duszy jego. 8 Słowa dwujęzycznego są
jakoby proste, a one dochodzą aż do samych
wnętrzności żywota. Leniwego powala
bojaźń, a dusze zniewieściałych będą łaknąć.
9 Kto niedbały i leniwy jest w robocie
swojej, bratem jest temu, co rozprasza roboty
swoje. 10 Wieżą najmocniejszą imię
Pańskie; do niego biegnie sprawiedliwy i
będzie wywyższony. 11 Majętność bogatego
miastem warownym jego, i jak mur mocny
otaczający go. 12 Przed upadkiem podnosi
się serce człowieka, a przed sławą bywa
uniżone. 13 Kto pierwej odpowiada, niźli
wysłucha, pokazuje, że jest głupi i
pohańbienia godny. 14 Duch męża podplera
słabość jego, ale ducha skorego do gniewu
kto będzie mógł znieść ? 15 Serce
roztropnego otrzyma umiejętność, a ucho
mądrych szuka wiadomości. 16 Dar
człowieka rozprzestrzenia drogę jego i czyni
mu miejsce przed książętami. 17
Sprawiedliwy najpierwej sam siebie oskarża;
przyjdzie przyjaciel jego i badać go będzie.
18 Los uśmierza zwady i między możnymi
też rozstrzyga. Brat wspomagany od brata,
jest jak miasto warowne, a sądy jak zawory
miast. 20 Z owocu ust męża napełni się
brzuch je o, a plony warg jego nasycą go. 21
Śmierć i życie w mocy języka; którzy go
miłują, będą jeść owoce jego. 22 Kto znalazł
żonę dobrą, znalazł rzecz dobrą i wyczerpie
pociechę od Pana. Kto wygania żonę dobrą,
wygania rzecz dobrą, ale kto trzyma
cudzołożnicę, głupi jest i bezbożny. 23
Człowiek ubogi z prośbami mówi, ale bogaty
surowo odpowiada.
viri, et torrens redundans fons sapientiæ. 5
Accipere personam impii non est bonum, ut
declines a veritate judicii.
6 Labia stulti miscent se rixis, et os ejus
jurgia provocat. 7 Os stulti contritio ejus, et
labia ipsius ruina animæ ejus. 8 Verba
bilinguis quasi simplicia, et ipsa perveniunt
usque ad interiora ventris. Pigrum dejicit
timor ; animæ autem effeminatorum
esurient. 9 Qui mollis et dissolutus est in
opere suo frater est sua opera dissipantis. 10
Turris fortissima nomen Domini ; ad ipsum
currit justus, et exaltabitur. 11 Substantia
divitis urbs roboris ejus, et quasi murus
validus circumdans eum. 12 Antequam
conteratur, exaltatur cor hominis, et
antequam glorificetur, humiliatur. 13 Qui
prius respondet quam audiat, stultum se esse
demonstrat, et confusione dignum. 14
Spiritus viri sustentat imbecillitatem suam ;
spiritum vero ad irascendum facilem quis
poterit sustinere ? 15 Cor prudens possidebit
scientiam, et auris sapientium quærit
doctrinam. 16 Donum hominis dilatat viam
ejus, et ante principes spatium ei facit. 17
Justus prior est accusator sui : venit amicus
ejus, et investigabit eum. 18 Contradictiones
comprimit sors, et inter potentes quoque
dijudicat. 19 Frater qui adjuvatur a fratre
quasi civitas firma, et judicia quasi vectes
urbium. 20 De fructu oris viri replebitur
venter ejus, et genimina labiorum ipsius
saturabunt eum. 21 Mors et vita in manu
linguæ ; qui diligunt eam comedent fructus
ejus. 22 Qui invenit mulierem bonam invenit
bonum, et hauriet jucunditatem a Domino.
Qui expellit mulierem bonam expellit bonum
; qui autem tenet adulteram stultus est et
impius. 23 Cum obsecrationibus loquetur
pauper, et dives effabitur rigide.
26
24 Mąż miły w obcowaniu większym
przyjacielem będzie niźli brat.
19
1 Lepszy jest ubogi, który chodzi w prostocie
swojej, niźli bogaty warg przewrotnych a
głupi. 2 Gdzie nie ma umiejętności duszy,
nie ma dobra, a kto prędkich jest nóg,
potknie się. 3 Głupota człowieka wywraca
drogę jego, a przeciw Bogu wre w sercu
swym. 4 Bogactwa przysparzają wielu
przyjaciół, lecz od ubogiego i ci, których
miał, odstępują. 5 Świadek fałszywy nie
ujdzie karania, a kto mówi kłamstwa, nie
ucieknie. 6 Wielu Czci osobę możnego i są
przyjaciółmi dającego dary. 7 Bracia
człowieka ubogiego nienawidzą go, nadto i
przyjaciele daleko odstępują od niego. 8 Kto
tylko na słowa się sadzi, nic nie będzie miał,
lecz kto ma rozum, miłuje duszę swoją, a
strzegący roztropności znajdzie dobra. 9
Świadek fałszywy nie ujdzie karania, a kto
mówi kłamstwa, zginie. 10 Nie przystoi
głupiemu rozkosz, ani słudze panować nad
książętami. 11 Nauka męża po cierpliwości
bywa poznana, a chwałą jego jest mijać
nieprawość. 12 Jak ryk lwa tak i gniew
króla, a jak rosa na trawie tak wesołość
twarzy jego. 13 Boleścią dla ojca syn głupi,
a dachem ustawicznie kapiącym swarliwa
niewiasta. 14 Dom i majętności dane bywają
od rodziców, ale żona roztropna tylko od
samego Pana. 15 Lenistwo przynosi
ospałość, a dusza niedbała będzie łaknęła.
16 Kto strzeże przykazania, strzeże duszy
swojej, leez kto zaniedbuje drogi swej,
umorzony będzie. 17 Na lichwę daje Panu,
kto ma litość nad ubogim, i nagrodę jego
odda mu. 18 Ćwicz syna twego, nie
rozpaczaj, a ku zabiciu jego nie przykładaj
duszy twojej. 19 Kto niecierpliwy jest,
szkodę poniesie, a gdy wydrze, drugie
przyda. 20 Słuchaj porady i przyjmuj
karcenie, abyś był mądrym na przyszłość. 21
Wiele myśli w sercu męża, a wola Pańska
trwać będzie. 22 Człowiek potrzebujący jest
miłosierny, a lepszy jest ubogi niż mąż
kłamliwy. 23 Bojaźń Pańska (prowadzi) do
żywota, i w obfitości mieszkać będzie bez
24 Vir amabilis ad societatem magis amicus
erit quam frater.
19
1 Melior est pauper qui ambulat in
simplicitate sua quam dives torquens labia
sua, et insipiens. 2 Ubi non est scientia
animæ, non est bonum, et qui festinus est
pedibus offendet. 3 Stultitia hominis
supplantat gressus ejus, et contra Deum
fervet animo suo. 4 Divitiæ addunt amicos
plurimos ; a paupere autem et hi quos habuit
separantur. 5 Testis falsus non erit impunitus,
et qui mendacia loquitur non effugiet. 6
Multi colunt personam potentis, et amici
sunt dona tribuentis. 7 Fratres hominis
pauperis oderunt eum ; insuper et amici
procul recesserunt ab eo. Qui tantum verba
sectatur nihil habebit ; 8 qui autem possessor
est mentis diligit animam suam, et custos
prudentiæ inveniet bona. 9 Falsus testis non
erit impunitus, et qui loquitur mendacia
peribit. 10 Non decent stultum deliciæ, nec
servum dominari principibus. 11 Doctrina
viri per patientiam noscitur, et gloria ejus est
iniqua prætergredi. 12 Sicut fremitus leonis,
ita et regis ira, et sicut ros super herbam, ita
et hilaritas ejus. 13 Dolor patris filius stultus,
et tecta jugiter perstillantia litigiosa mulier.
14 Domus et divitiæ dantur a parentibus ; a
Domino autem proprie uxor prudens. 15
Pigredo immittit soporem, et anima dissoluta
esuriet. 16 Qui custodit mandatum custodit
animam suam ; qui autem negligit viam
suam mortificabitur. 17 Fœneratur Domino
qui miseretur pauperis, et vicissitudinem
suam reddet ei. 18 Erudi filium tuum ; ne
desperes : ad interfectionem autem ejus ne
ponas animam tuam. 19 Qui impatiens est
sustinebit damnum, et cum rapuerit, aliud
apponet. 20 Audi consilium, et suscipe
disciplinam, ut sis sapiens in novissimis tuis.
21 Multæ cogitationes in corde viri ;
voluntas autem Domini permanebit. 22
Homo indigens misericors est, et melior est
pauper quam vir mendax. 23 Timor Domini
ad vitam, et in plenitudine commorabitur
absque visitatione pessima. 24 Abscondit
piger manum suam sub ascella, nec ad os
27
nawiedzenia złego. 24 Kryje leniwy rękę
swą pod pachą, ani do ust swoich jej nie
przykłada. 25 Gdy zaraźliwego zbijesz,
głupi mędrszym będzie, a jeśli skarcisz
mądrego, zrozumie karność. 26 Kto zasmuca
ojca i wypędza matkę, bezecny jest i
nieszczęśliwy. 27 Nie przestawaj, synu,
słuchać nauki, a umiej słowa umiejętności.
28 Świadek nieprawy śmieje się z sądu, a
usta niezbożnych pożerają nieprawość. 29
Nagotowano na pośmiewców sąd i młoty
bijące na ciała głupich.
20
1 Rozpustna rzecz wino i zwadliwe
pijaństwo; ktokolwiek się w nich kocha, nie
będzie mądry. 2 Jak ryk lwa tak i postrach
króla; kto go drażni, grzeszy przeciw duszy
swojej. 3 Zaszczytem jest dla człowieka
stronić od zwady, a wszyscy głupi wdają się
w swary. 4 Dla zimna leniwiec orać nie
chciał, przeto będzie żebrał w lecie, a nie
dadzą mu. 5 Jak woda głęboka tak rada w
sercu męża, ale człowiek mądry wyczerpie
ją. 6 Wielu ludzi miłosiernymi zowią, ale
męża wiernego kto znajdzie? 7
Sprawiedliwy, który chodzi w prostocie
swojej, błogosławionych po sobie synów
zostawi. 8 Król, który siedzi na stolicy
sądowej, rozprasza wszystko złe spojrzeniem
swoim. 9 Któż może mówić: "Czyste jest
serce moje, jestem wolny od grzechu?" 10
Waga i waga, miara i miara: oboje obrzydłe
jest u Boga. 11 Po skłonnościach można
poznać dziecię, czy czyste i prawe są uczynki
jego. 12 Ucho słuchające i oko widzące, Pan
jedno i drugie uczynił. 13 Nie kochaj się w
spaniu, aby cię ubóstwo nie przycisnęło;
otwórz oczy swoje, a najedz się chleba. 14
"Złe jest, złe jest," mówi każdy kupujący, a
odszedłszy, wtedy się będzie chwalił. 15 Jest
złoto i obfitość pereł, ale naczyniem drogim
usta umiejętności. 16 Weźmij suknię tego,
który ręczył za obcego, i za obcych weź
zastaw od niego. 17 Słodki jest człowiekowi
chleb kłamstwa, a potem napełnią się
piaskiem usta jego. 18 Myśli utwierdzają się
naradami, i dobrym kierownictwem mają być
prowadzone wojny. 19 Z takim, który
suum applicat eam. 25 Pestilente flagellato
stultus sapientior erit ; si autem corripueris
sapientem, intelliget disciplinam. 26 Qui
affligit patrem, et fugat matrem,
ignominiosus est et infelix. 27 Non cesses,
fili, audire doctrinam, nec ignores sermones
scientiæ. 28 Testis iniquus deridet judicium,
et os impiorum devorat iniquitatem. 29
Parata sunt derisoribus judicia, et mallei
percutientes stultorum corporibus.
20
1 Luxuriosa res vinum, et tumultuosa
ebrietas : quicumque his delectatur non erit
sapiens. 2 Sicut rugitus leonis, ita et terror
regis : qui provocat eum peccat in animam
suam. 3 Honor est homini qui separat se a
contentionibus ; omnes autem stulti
miscentur contumeliis. 4 Propter frigus piger
arare noluit ; mendicabit ergo æstate, et non
dabitur illi. 5 Sicut aqua profunda, sic
consilium in corde viri ; sed homo sapiens
exhauriet illud. 6 Multi homines misericordes
vocantur ; virum autem fidelem quis
inveniet ? 7 Justus qui ambulat in
simplicitate sua beatos post se filios
derelinquet. 8 Rex qui sedet in solio judicii
dissipat omne malum intuitu suo. 9 Quis
potest dicere : Mundum est cor meum ;
purus sum a peccato ? 10 Pondus et pondus,
mensura et mensura : utrumque abominabile
est apud Deum. 11 Ex studiis suis intelligitur
puer, si munda et recta sint opera ejus. 12
Aurem audientem, et oculum videntem :
Dominus fecit utrumque. 13 Noli diligere
somnum, ne te egestas opprimat : aperi
oculos tuos, et saturare panibus. 14 Malum
est, malum est, dicit omnis emptor ; et cum
recesserit, tunc gloriabitur. 15 Est aurum et
multitudo gemmarum, et vas pretiosum labia
scientiæ. 16 Tolle vestimentum ejus qui
fidejussor extitit alieni, et pro extraneis aufer
pignus ab eo. 17 Suavis est homini panis
mendacii, et postea implebitur os ejus
calculo. 18 Cogitationes consiliis roborantur,
et gubernaculis tractanda sunt bella. 19 Ei qui
revelat mysteria, et ambulat fraudulenter, et
28
objawia tajemnice i chodzi zdradliwie i
roztwiera wargi swe, nie miej towarzystwa.
20 Kto złorzeczy ojcu swemu i matce,
pochodnia jego zgaśnie wpośród ciemności.
21 Dziedzictwo, do którego się na początku
spieszą, na końcu błogosławieństwa mieć nie
będzie. 22 Nie mów : "Odpłacę złem!"
Czekaj na Pana, a wybawi cię. 23
Obrzydliwością jest u Pana waga i waga ;
szala zdradliwa nie jest dobra. 24 Od Pana
bywają kierowane kroki męża; a któryż z
ludzi może zrozumieć drogę swoją? 25
Zgubą jest dla człowieka pożerać świętych i
uczynione śluby odwoływać. 26 Król mądry
rozpędza bezbożników i obraca na nich koło.
27 Duch człowieczy jest pochodnią Pańską,
która wypatruje wszystkie skrytości
wnętrzne. 28 Miłosierdzie i prawda strzegą
króla, a łaskawością umacnia się stolica jego.
29 Weselem młodych moc ich, a ozdobą
starych sędziwość. 30 Siność rany usunie zło
i razy we wnętrznościach brzucha.
21
1 Jak biegi wód, tak serce królewskie w ręce
Pańskiej; dokądkolwiek chce, nachyli je. 2
Wszelka droga człowieka zda mu się być
prawa, ale Pan waży serca. 3 Czynić
miłosierdzie i sprawiedliwość bardziej się
Panu podoba niźli ofiary. 4 Wyniosłość
oczu jest nadętością serca, świecą
bezbożnych grzech. 5 Myśli mocnego
zawsze w dostatku, lecz każdy leniwy
zawsze jest w niedostatku. 6 Kto zbiera
skarby językiem kłamliwym, nikczemny i
szalony jest, i wpadnie w sidła śmierci. 7
Drapiestwo niezbożnych porywa ich, gdyż
nie chcieli czynić, co prawe jest. 8
Przewrotna droga człowiecza daleka jest, ale
kto jest czysty, szczera sprawa jego. 9 Lepiej
jest siedzieć w kącie dachu niźli z żoną
swarliwą i we wspólnym domu. 10 Dusza
bezbożnego pożąda zła, nie zlituje się nad
bliźnim swoim. 11 Po ukaraniu zaraźliwego
mędrszy będzie prostaczek, a jeśli naśladuje
mądrego, przyjmie naukę. 12 Myśli
sprawiedliwy o domu bezbożnego, aby
odciągnąć bezbożnych od złego. 13 Kto
zatyka uszy swe na wołanie ubogiego, będzie
dilatat labia sua, ne commiscearis. 20 Qui
maledicit patri suo et matri, extinguetur
lucerna ejus in mediis tenebris : 21 hæreditas
ad quam festinatur in principio, in novissimo
benedictione carebit. 22 Ne dicas : Reddam
malum : exspecta Dominum, et liberabit te.
23 Abominatio est apud Dominum pondus et
pondus ; statera dolosa non est bona. 24 A
Domino diriguntur gressus viri : quis autem
hominum intelligere potest viam suam ? 25
Ruina est homini devorare sanctos, et post
vota retractare. 26 Dissipat impios rex
sapiens, et incurvat super eos fornicem. 27
Lucerna Domini spiraculum hominis, quæ
investigat omnia secreta ventris. 28
Misericordia et veritas custodiunt regem, et
roboratur clementia thronus ejus. 29
Exsultatio juvenum fortitudo eorum, et
dignitas senum canities. 30 Livor vulneris
absterget mala, et plagæ in secretioribus
ventris.
21
1 Sicut divisiones aquarum, ita cor regis in
manu Domini : quocumque voluerit,
inclinabit illud. 2 Omnis via viri recta sibi
videtur : appendit autem corda Dominus. 3
Facere misericordiam et judicium magis
placet Domino quam victimæ. 4 Exaltatio
oculorum est dilatatio cordis ; lucerna
impiorum peccatum. 5 Cogitationes robusti
semper in abundantia ; omnis autem piger
semper in egestate est. 6 Qui congregat
thesauros lingua mendacii vanus et excors
est, et impingetur ad laqueos mortis. 7
Rapinæ impiorum detrahent eos, quia
noluerunt facere judicium. 8 Perversa via viri
aliena est ; qui autem mundus est, rectum
opus ejus. 9 Melius est sedere in angulo
domatis, quam cum muliere litigiosa, et in
domo communi. 10 Anima impii desiderat
malum : non miserebitur proximo suo. 11
Mulctato pestilente, sapientior erit parvulus,
et si sectetur sapientem, sumet scientiam. 12
Excogitat justus de domo impii, ut detrahat
impios a malo. 13 Qui obturat aurem suam
ad clamorem pauperis, et ipse clamabit, et
non exaudietur. 14 Munus absconditum
29
i sam wołał, a nie wysłuchają go. 14 Dar,
potajemnie dany, gasi gniewy i upominek w
zanadrzu rozgniewanie wielkie. 15 Radość
sprawiedliwemu jest czynić sąd, a strach
działajacym nieprawość. 16 Człowiek,
który zbłądzi z drogi nauki, w zgromadzeniu
olbrzymów mieszkać będzie. 17 Kto się
kocha w używaniu, w niedostatku będzie ;
kto miłuje wino i tłuste kąski, nie wzbogaci
się. 18 Bezbożny będzie wydany za
sprawiedliwego, a nieprawy. za prawych. 19
Lepiej jest mieszkać w ziemi pustynnej, niźli
z żoną swarliwą i gniewliwą. 20 Skarb
pożądany i wonny olejek w mieszkaniu
sprawiedliwego, a głupi człowiek rozleje go.
21 Kto idzie za sprawiedliwością i
miłosierdziem, znajdzie życie,
sprawiedliwość i chwałę. 22 Do miasta
mocnych wdarł się mądry i zniszczył moc,
której ufało. 23 Kto strzeże ust swoich i
języka swego, strzeże od ucisków duszę
swoją. 24 Hardego i pysznego zowią
niemądrym, który w gniewie pysznie się
sprawuje. 25 Pragnienia zabijają leniwego,
albowiem nie chciały nic robić ręce jego; 26
przez cały dzień pragnie i pożąda, a kto
sprawiedliwy jest, daje bez przestanku. 27
Ofiary bezbożnych obrzydliwe, gdyż są
składane z grzechu. 28 Świadek kłamliwy
zginie, mąż posłuszny będzie opowiadał
zwycięstwo. 29 Człowiek bezbożny
zuchwale zatwardza twarz swoją, ale kto
prawy jest, prostuje drogę swoją. 30 Nie ma
mądrośá, nie ma roztropności, nie ma rady
przeciw Panu. 31 Konia gotują na dzień
bitwy, ale Pan daje wybawienie.
22
1 Lepsze jest imię dobre niż wielkie
bogactwa, łaska nad srebro i złoto. 2 Bogaty
i ubogi spotkali się: obydwu Pan jest
stworzycielem. 3 Przemyślny zobaczył
nieszczęście i skrył się, niedoświadczony
przeszedł i poniósł szkodę. 4 Koniec
skromności bojaźń Pańska, bogctwo i chwała
i żywot. 5 Oręże i miecze są na drodze
przewrotnego, lecz kto strzeże duszy swej,
daleko odstępuje od nich. 6 Przysłowie
mówi : "Młodzieniec wedle drogi swej ;
extinguit iras, et donum in sinu
indignationem maximam. 15 Gaudium justo
est facere judicium, et pavor operantibus
iniquitatem. 16 Vir qui erraverit a via
doctrinæ in cœtu gigantum commorabitur.
17 Qui diligit epulas in egestate erit ; qui
amat vinum et pinguia non ditabitur. 18 Pro
justo datur impius, et pro rectis iniquus. 19
Melius est habitare in terra deserta quam
cum muliere rixosa et iracunda. 20 Thesaurus
desiderabilis, et oleum in habitaculo justi : et
imprudens homo dissipabit illud. 21 Qui
sequitur justitiam et misericordiam inveniet
vitam, justitiam, et gloriam. 22 Civitatem
fortium ascendit sapiens, et destruxit robur
fiduciæ ejus. 23 Qui custodit os suum et
linguam suam custodit ab angustiis animam
suam. 24 Superbus et arrogans vocatur
indoctus, qui in ira operatur superbiam. 25
Desideria occidunt pigrum : noluerunt enim
quidquam manus ejus operari. 26 Tota die
concupiscit et desiderat ; qui autem justus
est, tribuet, et non cessabit. 27 Hostiæ
impiorum abominabiles, quia offeruntur ex
scelere. 28 Testis mendax peribit ; vir
obediens loquetur victoriam. 29 Vir impius
procaciter obfirmat vultum suum ; qui autem
rectus est corrigit viam suam. 30 Non est
sapientia, non est prudentia, non est
consilium contra Dominum. 31 Equus
paratur ad diem belli ; Dominus autem
salutem tribuit.
22
1 Melius est nomen bonum quam divitiæ
multæ ; super argentum et aurum gratia
bona. 2 Dives et pauper obviaverunt sibi :
utriusque operator est Dominus. 3 Callidus
vidit malum, et abscondit se ; innocens
pertransiit, et afflictus est damno. 4 Finis
modestiæ timor Domini, divitiæ, et gloria, et
vita. 5 Arma et gladii in via perversi ; custos
autem animæ suæ longe recedit ab eis. 6
Proverbium est : adolescens juxta viam suam
; etiam cum senuerit, non recedet ab ea. 7
30
choćby się zestarzał, nie odstąpi od niej." 7
Bogaty ubogim rozkazuje, a kto u kogo
pożycza, sługą jest tego, który mu pożyczył.
8 Kto sieje nieprawość, będzie żął
nieszczęście, i rózga gniewu jego zniszczeje.
9 Kto skłonny jest do miłosierdzia,
błogosławiony będzie, bo chleba swego dał
ubogiemu. Zwycięstwo i cześć otrzyma, kto
dary daje, i porywa duszę tych, co je biorą.
10 Wypędź naśmiewcę, a wynijdzie z nim
swar, i ustaną zatargi i potwarze. 11 Kto
miłuje czystość serca, dla wdzięku ust
swoich będzie miał przyjacielem króla. 12
Oczy Pańskie strzegą umiejętności, a słowa
nieprawego bywają wywrócone. 13 Mówi
leniwiec: "Lew jest na dworze, wpośród ulic
zabity będę." 14 Usta cudzej są dołem
głębokim; na kogo się Pan gniewa, wpadnie
weń. 15 Głupota przywlązana jest do serca
dziecięcego, ale rózga karania wypędzi ją.
16 Kto uciska ubogiego, aby przysporzyć
sobie majętnośá, da sam bogatszemu i będzie
biedę cierpiał.
II. Słowa Mędrców. (22,11- 24,34)
PIERWSZY ZBIÓR (22,17 - 24,22)
1. WSTĘP (22,17-21).
17 Nakłoń ucha twego, a słuchaj słów
mędrców i serce swoje przyłóż do nauki
mojej, która ci będzie piękna, 18 gdy ją
zachowasz w sercu swoim, i rozpłynie się po
wargach twoich; 19 aby było w Panu ufanie
twoje, dlatego a ją dziś pokazałem. 20 Oto ci
ją potrójnie opisałem w myślach i w nauce,
21 aby ci okazać stałość i słowa prawdy,
abyś według nich odpowiadał tym, którzy cię
posłali.
2. RÓŻNE PRZEPISY (22,22 - 23,28).
22 Nie zadawaj gwałtu ubogiemu, dlatego że
ubogi jest, i nie gnęb biednego w bramie. 23
Albowiem Pan będzie sądził sprawę jego, i
przebije tych, którzy przebili duszę jego. 24
- Nie bądź przyjaáelem człowieka
gniewliwego i nie chodź z mężem
zapalczywym, 25 byś snadź nie przywykł do
Dives pauperibus imperat, et qui accipit
mutuum servus est fœnerantis. 8 Qui seminat
iniquitatem metet mala, et virga iræ suæ
consummabitur. 9 Qui pronus est ad
misericordiam benedicetur : de panibus enim
suis dedit pauperi. Victoriam et honorem
acquiret qui dat munera ; animam autem
aufert accipientium. 10 Ejice derisorem, et
exibit cum eo jurgium, cessabuntque causæ
et contumeliæ. 11 Qui diligit cordis
munditiam, propter gratiam labiorum
suorum habebit amicum regem. 12 Oculi
Domini custodiunt scientiam, et
supplantantur verba iniqui. 13 Dicit piger :
Leo est foris ; in medio platearum
occidendus sum. 14 Fovea profunda os
alienæ : cui iratus est Dominus, incidet in
eam. 15 Stultitia colligata est in corde pueri,
et virga disciplinæ fugabit eam. 16 Qui
calumniatur pauperem ut augeat divitias suas,
dabit ipse ditiori, et egebit.
17 Inclina aurem tuam, et audi verba
sapientium : appone autem cor ad doctrinam
meam, 18 quæ pulchra erit tibi cum
servaveris eam in ventre tuo, et redundabit
in labiis tuis : 19 ut sit in Domino fiducia tua,
unde et ostendi eam tibi hodie. 20 Ecce
descripsi eam tibi tripliciter, in
cogitationibus et scientia : 21 ut ostenderem
tibi firmitatem et eloquia veritatis,
respondere ex his illis qui miserunt te.
22 Non facias violentiam pauperi quia pauper
est, neque conteras egenum in porta : 23
quia judicabit Dominus causam ejus, et
configet eos qui confixerunt animam ejus. 24
Noli esse amicus homini iracundo, neque
ambules cum viro furioso : 25 ne forte discas
semitas ejus, et sumas scandalum animæ
31
ścieżek jego i nie wziął zgorszenia dla duszy
twojej. 26 - Nie bywaj między tymi, którzy
rękę dają i którzy się czynią poręczycielami
za długi; 27 bo jeśli nie masz skąd zwrócić,
czemuż nie ma zabrać przykrycia z łóżka
twego? 28 - Nie przestępuj granic starych,
które założyli ojcowie twoi. 29 - Widziałeś
męża biegłego w sprawach swoich? Przed
królami stać będzie, a nie będzie przed
podłymi.
23
1 Gdy siądziesz, aby jeść z książęciem, pilnie
bacz, co położono przed tobą, 2 i połóż nóż
na gardle twoim, jeśli jednak masz w mocy
duszę twoją. 3 Nie pożądaj pokarmów tego,
u którego jest chleb kłamstwa. 4 - Nie
pracuj, aby się wzbogacić, ale załóż miarę
przezorności twojej. 5 Nie podnoś oczu
twoich na bogactwa, których mieć nie
możesz, bo uczynią sobie skrzydła jakby orle
i ulecą do nieba. 6 - Nie jadaj z człowiekiem
zazdrosnym i nie pragnij pokarmów jego, 7
bo na kształt wieszczka i zgadywacza
domniemywa się, czego nie wie."Jedz i pij,"
rzecze tobie, a myśl jego nie jest z tobą. 8
Pokarmy któreś jadł, zrzucisz i utracisz
wdzięczne słowa twoje. 9 - Nie mów do
uszu głupców, bo wzgardzą nauką wymowy
twojej. 10 - Nie tykaj granic małych dziatek
i nie wchodź na rolę sierót, bo powinowaty
ich mocny jest, i on będzie sądził przeciw
tobie sprawę ich. 12 - Niech wnijdzie do
ćwiczenia serce twoje, a uszy twoje do słów
umiejętności. 13 Nie pozbawiaj dzieáęcia
karności, bo jeśli je ćwiczysz rózgą, nie
umrze. Ty je oćwiczysz rózgą, 14 a duszę
jego z otchłani wybawisz. 15 - Synu mój,
jeśli mądre będzie serce twoje, będzie się z
tobą radowało serce moje, i będą się weselić
nerki moje, 16 gdy usta twoje będą mówić
dobrze. 17 - Niech nie zazdrośá grzesznym
serce twoje, ale w bojaźni Pańskiej trwaj
przez cały dzień, 18 bo będziesz miał
nadzieję na końcu, a oczekiwanie twe nie
będzie zawiedzione. 19 - Słuchaj, synu mój,
a bądź mądry i kieruj na drodze duszą twoją.
20 Nie bywaj na biesiadach pijaków ani na
ucztach tych, którzy mięso na jedzenie
tuæ. 26 Noli esse cum his qui defigunt manus
suas, et qui vades se offerunt pro debitis : 27
si enim non habes unde restituas, quid causæ
est ut tollat operimentum de cubili tuo ? 28
Ne transgrediaris terminos antiquos, quos
posuerunt patres tui. 29 Vidisti virum
velocem in opere suo ? coram regibus stabit,
nec erit ante ignobiles.
23
1 Quando sederis ut comedas cum principe,
diligenter attende quæ apposita sunt ante
faciem tuam. 2 Et statue cultrum in gutture
tuo : si tamen habes in potestate animam
tuam. 3 Ne desideres de cibis ejus, in quo est
panis mendacii. 4 Noli laborare ut diteris,
sed prudentiæ tuæ pone modum. 5 Ne erigas
oculos tuos ad opes quas non potes habere,
quia facient sibi pennas quasi aquilæ, et
volabunt in cælum. 6 Ne comedas cum
homine invido, et ne desideres cibos ejus : 7
quoniam in similitudinem arioli et
conjectoris æstimat quod ignorat. Comede
et bibe, dicet tibi ; et mens ejus non est
tecum. 8 Cibos quos comederas evomes, et
perdes pulchros sermones tuos. 9 In auribus
insipientium ne loquaris, qui despicient
doctrinam eloquii tui. 10 Ne attingas
parvulorum terminos, et agrum pupillorum
ne introëas : 11 propinquus enim illorum
fortis est, et ipse judicabit contra te causam
illorum. 12 Ingrediatur ad doctrinam cor
tuum, et aures tuæ ad verba scientiæ. 13
Noli subtrahere a puero disciplinam : si enim
percusseris eum virga, non morietur. 14 Tu
virga percuties eum, et animam ejus de
inferno liberabis. 15 Fili mi, si sapiens fuerit
animus tuus, gaudebit tecum cor meum : 16
et exsultabunt renes mei, cum locuta fuerint
rectum labia tua. 17 Non æmuletur cor tuum
peccatores, sed in timore Domini esto tota
die : 18 quia habebis spem in novissimo, et
præstolatio tua non auferetur. 19 Audi, fili
mi, et esto sapiens, et dirige in via animum
tuum. 20 Noli esse in conviviis potatorum,
nec in comessationibus eorum qui carnes ad
vescendum conferunt : 21 quia vacantes
32
znoszą; 21 bo którzy się pijaństwu oddają i
którzy się na uczty składają, zniszczeją, a w
łatach chodzić będzie ospałość. 22 - Słuchaj
ojca twego, który cię zrodził, i nie gardź
matką twoją, gdy się zestarzeje. 23 Kupuj
prawde, a nie sprzedawaj mądrości i nauki i
umiejętności. 24 Raduje się bardzo ojciec
sprawiedliwego ; kto zrodził mądrego,
weselić się będzie z niego. 25 Niech się
weseli ojciec twój i matka twoja, a niech się
raduje, która cię urodziła ! 26 Daj mi, synu
mój, serce twoje, a oczy twoje niech strzegą
dróg moich, 27 bo dołem głębokim jest
nierządnica, a studnią ciasną - cudza. 28
Czyha na drodze jak zbójca, a jeśli
niebaczych ujrzy, zabije ich.
3. PIJAŃSTWO I JEGO SKUTKI
(23, 29-35).
29 Komu biada? czyjemu ojcu biada? komu
swary ? komu doły ? komu bez przyczyny
rany ? komu płynienie oczu ? 30 Czyż nie
tym, którzy zasiadają przy winie i bawią się
kubków wypróżnia I niem ? 31 Nie patrz na
wino, gdy się rumieni, gdy się rozjaśni w
szklanicy barwa jego; 32 łagodnie wehodzi,
ale na końcu ukąsi jak wąż i jak żmija jad
rozpuści. 33 Oczy twe będą patrzeć na
cudze, a serce twe będzie mówić
przewrotności. 34 I będziesz jak śpiący
wpośród morza i jak uśpiony sternik, gdy ster
straci. 35 I rzeczesz : "Bili mię, ale mnie nie
bolało; ciągnęli mię, a nie czułem. Kiedyż się
ocucę i znowu wino znajdę ?"
4. NOWE PRZEPISY (24,1-22).
24
1 Nie zazdrość ludziom złynl ani nie pożądaj
być z nimi. 2 Albowiem serce ich myśli o
drapiestwie, a usta ich mówią oszustwo. 3 -
Mądrością będzie zbudowany dom, a
roztropnością umocniony będzie. 4 Przez
umiejętność napełniają się spiżarnie
wszelaką majętnością kosztowną i piękną. 5
Człowiek mądry mocny jest, a mąż uczony
silny i potężny. 6 Bo z rozważnym
potibus et dantes symbola consumentur, et
vestietur pannis dormitatio. 22 Audi patrem
tuum, qui genuit te, et ne contemnas cum
senuerit mater tua. 23 Veritatem eme, et noli
vendere sapientiam, et doctrinam, et
intelligentiam. 24 Exsultat gaudio pater justi
; qui sapientem genuit, lætabitur in eo. 25
Gaudeat pater tuus et mater tua, et exsultet
quæ genuit te. 26 Præbe, fili mi, cor tuum
mihi, et oculi tui vias meas custodiant. 27
Fovea enim profunda est meretrix, et puteus
angustus aliena. 28 Insidiatur in via quasi
latro, et quos incautos viderit, interficiet.
29 Cui væ ? cujus patri væ ? cui rixæ ? cui
foveæ ? cui sine causa vulnera ? cui suffusio
oculorum ? 30 nonne his qui commorantur in
vino, et student calicibus epotandis ? 31 Ne
intuearis vinum quando flavescit, cum
splenduerit in vitro color ejus : ingreditur
blande, 32 sed in novissimo mordebit ut
coluber, et sicut regulus venena diffundet.
33 Oculi tui videbunt extraneas, et cor tuum
loquetur perversa. 34 Et eris sicut dormiens
in medio mari, et quasi sopitus gubernator,
amisso clavo. 35 Et dices : Verberaverunt
me, sed non dolui ; traxerunt me, et ego non
sensi. Quando evigilabo, et rursus vina
reperiam ?
24
1 Ne æmuleris viros malos, nec desideres
esse cum eis : 2 quia rapinas meditatur mens
eorum, et fraudes labia eorum loquuntur. 3
Sapientia ædificabitur domus, et prudentia
roborabitur. 4 In doctrina replebuntur
cellaria, universa substantia pretiosa et
pulcherrima. 5 Vir sapiens fortis est, et vir
doctus robustus et validus : 6 quia cum
dispositione initur bellum, et erit salus ubi
33
przygotowaniem zaczyna się wojnę, a będzie
pomyślność, gdzie jest wiele rady. 7 Za
wysoka dla głupiego mądrość, nie otworzy w
bramie ust swoich. 8 - Kto myśli źle czynić,
głupim nazwany będzie. 9 Myślą głupiego
jest grzech, a obrzydliwością dla ludzi
obmówca. 10 - Jeśli utrudzony zwątpisz w
dzień ucisku, umniejszy się siła twoja. 11 -
Wybawiaj tych, których na śmierć wiodą, a
których ciągną na stracenie, wyzwalać nie
przestawaj. 12 Jeśli rzeczesz : "Nie mam na
to siły," który patrzy na serce, ten rozumie, a
stróża duszy twej nic nie omyli i odda
człowiekowi według uczynków jego. 13 -
Jedz miód, synu mój, bo dobry jest, i plastr
najsłodszy gardłu twojemu. 14 Tak i
umiejętność mądrości duszy twojej; gdy ją
znajdziesz, będziesz miał nadzieję na
ostatku, a nadzieja twoja nie zginie. 15 - Nie
czyhaj i nie szukaj bezbożności w domu
sprawiedliwego, i nie mąć spokoju jego; 16
bo siedemkroć upadnie sprawiedliwy, i
powstanie, lecz bezbożni w zło wpadną. 17 -
Gdy upadnie nieprzyjaciel twój, nie wesel
się, i z upadku jego niech się nie raduje serce
twoje, 18 aby nie ujrzał Pan i nie miał ci za
złe, i nie odwrócił gniewu swego od niego.
19 - Nie sprzeczaj się ze złymi ani nie
zazdrość bezbożnym, 20 bo źli nie mają
nadziei na przyszłość, a świeca bezbożnych
zagaśnie. 21 - Bój sig Pana, synu mój, i
króla, a z obmówcami nie wdawaj się, 22 bo
nagle nadejdzie zatracenie ich, a upadek
obydwu któż zna ?
DRUGI ZBIÓR (24,23-34)
23 I to też od mędrców :
Sprawiedliwość w sądzie (24,23-25).
Mieć wzgląd na osobę u sądu, niejest rzeczą
dobrą. 24 Którzy mówią bezbożnemu :
"Jesteś sprawiedliwy," będą ich ludzie
przeklinać i brzydzić się nimi będą
pokolenia. 25 Którzy go karzą, będą
chwaleni ; przyjdzie na nich
błogosławieństwo.
multa consilia sunt. 7 Excelsa stulto sapientia
; in porta non aperiet os suum. 8 Qui cogitat
mala facere stultus vocabitur : 9 cogitatio
stulti peccatum est, et abominatio hominum
detractor. 10 Si desperaveris lassus in die
angustiæ, imminuetur fortitudo tua. 11
Erue eos qui ducuntur ad mortem, et qui
trahuntur ad interitum, liberare ne cesses. 12
Si dixeris : Vires non suppetunt ; qui
inspector est cordis ipse intelligit : et
servatorem animæ tuæ nihil fallit, reddetque
homini juxta opera sua. 13 Comede, fili mi,
mel, quia bonum est, et favum dulcissimum
gutturi tuo. 14 Sic et doctrina sapientiæ
animæ tuæ : quam cum inveneris, habebis in
novissimis spem, et spes tua non peribit. 15
Ne insidieris, et quæras impietatem in domo
justi, neque vastes requiem ejus. 16 Septies
enim cadet justus, et resurget : impii autem
corruent in malum. 17 Cum ceciderit
inimicus tuus ne gaudeas, et in ruina ejus ne
exsultet cor tuum : 18 ne forte videat
Dominus, et displiceat ei, et auferat ab eo
iram suam. 19 Ne contendas cum pessimis,
nec æmuleris impios : 20 quoniam non
habent futurorum spem mali, et lucerna
impiorum extinguetur. 21 Time Dominum,
fili mi, et regem, et cum detractoribus non
commiscearis : 22 quoniam repente
consurget perditio eorum, et ruinam
utriusque quis novit ?
23 Hæc quoque sapientibus.
Cognoscere personam in judicio non est
bonum. 24 Qui dicunt impio : Justus es :
maledicent eis populi, et detestabuntur eos
tribus. 25 Qui arguunt eum laudabuntur,
et super ipsos veniet benedictio.
34
Różne zasady (24,26-29).
26 W wargi całuje, kto odpowiada słowa
dobre. 27 Gotuj na dworze dzieło twoje i
uprawiaj pilnie rolę twoją, abyś potem dom
twój zbudował. 28 Nie świadcz
niepotrzebnie przeciw bliźniemu twemu i nie
zdradzaj nikogo wargami twymi. 29 Nie
mów: "Jak on mi uczynił, tak mu uczynię,
oddam każdemu według uczynku jego !"
Pole leniwego (24,30-34).
30 Szedłem przez pole człowieka leniwego i
przez winnicę męża głupiego, 31 a oto
wszystko zarosło pokrzywami, ciernie
pokryły grunt jego, i rozwalił się płot
kamienny. 32 Ujrzawszy to schowałem w
sercu swoim, a z przykładu nauczyłem się
rozumu. 33 - Trochę, mówię, pośpisz, trochę
podrzemiesz, trochę ręce złożysz dla
odpoczynku : 34 aż ci przyjdzie jako poseł
ubóstwo, a żebractwo jako mąż zbrojny.
III. DRUGI ZBIÓR SALOMONA
(25,1- 29,27)
25
1 I te przypowieści Salomonowe, które
spisali mężowie Ezechiasza, króla judzkiego.
2 Chwałą Bożą jest taić słowo, a chwałą
królów wybadać mowę. 3 Niebo wysoko, a
ziemia nisko, a serce królewskie jest
niewybadane.
Król a bezbożność (25,4-5).
4 Wydziel żużel od srebra, a zrobi się
naczynie czyste; 5 usuń bezbożność od
oblicza królewskiego, a umocni się
sprawiedliwością stolica jego.
Pokora wobec wielkich (25,6-7).
6 Nie staraj się błyszczeć wobec króla i na
miejscu wielmożnych nie stawaj. 7 Bo
lepiej, iż ci rzeką : "Wstąp wyżej," niżbyś
miał być poniżony przed książęciem.
26 Labia deosculabitur qui recta verba
respondet. 27 Præpara foris opus tuum, et
diligenter exerce agrum tuum, ut postea
ædifices domum tuam. 28 Ne sis testis frustra
contra proximum tuum, nec lactes
quemquam labiis tuis. 29 Ne dicas :
Quomodo fecit mihi, sic faciam ei ; reddam
unicuique secundum opus suum.
30 Per agrum hominis pigri transivi, et per
vineam viri stulti : 31 et ecce totum
repleverant urticæ, et operuerant superficiem
ejus spinæ, et maceria lapidum destructa
erat. 32 Quod cum vidissem, posui in corde
meo, et exemplo didici disciplinam. 33
Parum, inquam, dormies, modicum
dormitabis ; pauxillum manus conseres ut
quiescas : 34 et veniet tibi quasi cursor
egestas, et mendicitas quasi vir armatus.
25
1 Hæ quoque parabolæ Salomonis, quas
transtulerunt viri Ezechiæ regis Juda. 2
Gloria Dei est celare verbum, et gloria
regum investigare sermonem. 3 Cælum
sursum, et terra deorsum, et cor regum
inscrutabile.
4 Aufer rubiginem de argento, et egredietur
vas purissimum. 5 Aufer impietatem de vultu
regis, et firmabitur justitia thronus ejus.
6 Ne gloriosus appareas coram rege, et in
loco magnorum ne steteris. 7 Melius est enim
ut dicatur tibi : Ascende huc, quam ut
humilieris coram principe.
35
Chowanie tajemnicy (25,8-10).
8 Co widziały oczy twoje, tego wnet nie
powiadaj w swarze, byś potem poprawić tego
nie mógł, gdybyś zelżył przyjaciela swego. 9
Prowadź sprawę z przyjacielem twoim, a
tajemnicy obcemu nie odkrywaj; 10 by
snadź usłyszawszy nie natrząsał się z ciebie i
nie przestałby ci w oczy wyrzucać. Łaska i
przyjaźń wolnym czynią; chowaj je sobie,
byś nie był pośmiewiskiem. 11 Jabłka złote
na srebrnych łóżkach - kto mówi słowo czasu
swego. 12 Nausznica złota i perła świecąca
13 - kto strofuje mądrego i ucho posłuszne.
13 Jak zimno śnieżne we żniwa, tak
posłaniec wierny temu, który go posłał:
duszy jego uspokojenie sprawia. 14 Obłok i
wiatr, a deszcz za nimi nie idzie - mąż
wychwalający się, a nie spełniający obietnic.
15 Cierpliwością będzie książę ubłagany, a
język łagodny złamie twardość.
Być powściągliwym nawet wobec przyjaciół
(25,16-17).
16 Miód znalazłeś ? jedz tyle, ile ci potrzeba,
byś snadź objadłszy się go, nie zrzucił. 17
Powściągnij nogę twoją od domu bliźniego
twego, by kiedy, będąc syt, nie miał cię w
nienawiści. 18 Oszczepem i mieczem i
strzałą ostrą jest człowiek, który mówi
przeciw bliźniemu swemu fałszywe
świadectwo. 19 Ząb spróchniały i noga
zmęczona - kto ma nadzieję w niewiernym w
dzień ucisku, 20 i traci płaszcz w dzień
zimna. Ocet w saletrze - kto śpiewa pieśni
sercu znękanemu. Jak mól odzieniu, a robak
drzewu, tak smutek męża szkodzi sercu.
Szlachetna zemsta (25,21-22).
21 Jeśli łaknie nieprzyjaciel twój, nakarm go;
jeśli pragnie, daj mu się wody napić, 22 bo
węgle ogniste zgromadzisz na głowę jego, a
Pan ci to nagrodzi. 23 Wiatr północny
rozpędza deszcze, a oblicze smutne język
uwłaczający. 24 Lepiej siedzieć w kącie
dachu niźli z żoną swarliwą we wspólnym
domu. 25 Zimna woda dla duszy pragnącej,
8 Quæ viderunt oculi tui ne proferas in jurgio
cito, ne postea emendare non possis, cum
dehonestaveris amicum tuum. 9 Causam
tuam tracta cum amico tuo, et secretum
extraneo ne reveles : 10 ne forte insultet tibi
cum audierit, et exprobrare non cesset.
Gratia et amicitia liberant : quas tibi serva,
ne exprobrabilis fias. 11 Mala aurea in lectis
argenteis, qui loquitur verbum in tempore
suo. 12 Inauris aurea, et margaritum fulgens,
qui arguit sapientem et aurem obedientem.
13 Sicut frigus nivis in die messis, ita
legatus fidelis ei qui misit eum : animam
ipsius requiescere facit. 14 Nubes, et ventus,
et pluviæ non sequentes, vir gloriosus et
promissa non complens. 15 Patientia lenietur
princeps, et lingua mollis confringet
duritiam.
16 Mel invenisti : comede quod sufficit tibi,
ne forte satiatus evomas illud. 17 Subtrahe
pedem tuum de domo proximi tui, nequando
satiatus oderit te. 18 Jaculum, et gladius, et
sagitta acuta, homo qui loquitur contra
proximum suum falsum testimonium. 19
Dens putridus, et pes lassus, qui sperat super
infideli in die angustiæ, 20 et amittit pallium
in die frigoris. Acetum in nitro, qui cantat
carmina cordi pessimo. Sicut tinea
vestimento, et vermis ligno, ita tristitia viri
nocet cordi.
21 Si esurierit inimicus tuus, ciba illum ; si
sitierit, da ei aquam bibere : 22 prunas enim
congregabis super caput ejus, et Dominus
reddet tibi. 23 Ventus aquilo dissipat pluvias,
et facies tristis linguam detrahentem. 24
Melius est sedere in angulo domatis quam
cum muliere litigiosa et in domo communi.
25 Aqua frigida animæ sitienti, et nuntius
36
a poselstwo dobre z ziemi dalekiej. 26
Żródło nogą zamącone i zdrój zepsuty -
sprawiedliwy upadający przed bezbożnikiem.
27 Jak temu, który je wiele miodu, nie jest
zdrowo, tak, kto chce wybadać majestat,
będzie przygnieciony przez chwałę. 28 Jak
miasto otwarte i bez murów, tak człowiek,
który w mowie nie może powściągnąć ducha
swego.
26
1 Jak śnieg w lecie, a deszcz we żniwa, tak
nie przystoi głupiemu chwała. 2 Jak ptak
przelotny i wróbel tam i sam latający, tak
przekleństwo bez przyczyny wymówione na
kogoś przyjdzie.
Głupi (26,3- 12).
3 Bicz na konia, wędzidło na osła, a kij na
grzbiet głupiego. 4 Nie odpowiadaj
głupiemu według głupoty jego, abyś nie był
jemu podobny. 5 Odpowiedz głupiemu
według głupoty jego, aby siebie nie uważał
za mędrca. 6 Chroma na nogi i nieprawość
pije, kto posyła słowa przez posła głupiego.
7 Jak chromy na darmo ma piękne golenie,
tak nieprzystojna jest przypowieść w ustach
głupiego. 8 Jak kto rzuca kamień na stos
Merkurego, tak kto oddaje cześć głupiemu.
9 Jak gdyby cierń urósł w ręce pijanego, tak
przypowieść w ustach głupiego. 10 Sąd
nadaje koniec sprawom, a kto głupiemu
rozkaże milczenie, gniew uśmierza. 11 Jak
pies, który się wraca do wymiotów swoich,
tak głupi, który powtarza głupstwo swoje.
12 Widziałeś człowieka, który siebie
poczytuje za mędrca? większą nadeń
nadzieję będzie miał głupi.
Leniwiec (26, 13-16).
13 Mówi leniwiec : "Lew jest na drodze i
lwica na drogach." 14 Jak drzwi obracają się
na zawiasach swoich, tak leniwiec na łóżku
swoim. 15 Kryje leniwiec rękę pod pachą
swoją i z trudem ją podnosi do ust swoich.
16 Leniwiec zda się sobie mędrszy, niźli
siedmiu mężów mądrze mówiących. 17 Jak
bonus de terra longinqua. 26 Fons turbatus
pede et vena corrupta, justus cadens coram
impio. 27 Sicut qui mel multum comedit non
est ei bonum, sic qui scrutator est majestatis
opprimetur a gloria. 28 Sicut urbs patens et
absque murorum ambitu, ita vir qui non
potest in loquendo cohibere spiritum suum.
26
1 Quomodo nix in æstate, et pluviæ in messe,
sic indecens est stulto gloria. 2 Sicut avis ad
alia transvolans, et passer quolibet vadens,
sic maledictum frustra prolatum in
quempiam superveniet.
3 Flagellum equo, et camus asino, et virga in
dorso imprudentium. 4 Ne respondeas stulto
juxta stultitiam suam, ne efficiaris ei similis.
5 Responde stulto juxta stultitiam suam, ne
sibi sapiens esse videatur. 6 Claudus pedibus,
et iniquitatem bibens, qui mittit verba per
nuntium stultum. 7 Quomodo pulchras
frustra habet claudus tibias, sic indecens est
in ore stultorum parabola. 8 Sicut qui mittit
lapidem in acervum Mercurii, ita qui tribuit
insipienti honorem. 9 Quomodo si spina
nascatur in manu temulenti, sic parabola in
ore stultorum. 10 Judicium determinat
causas, et qui imponit stulto silentium iras
mitigat. 11 Sicut canis qui revertitur ad
vomitum suum, sic imprudens qui iterat
stultitiam suam. 12 Vidisti hominem
sapientem sibi videri ? magis illo spem
habebit insipiens.
13 Dicit piger : Leo est in via, et leæna in
itineribus. 14 Sicut ostium vertitur in cardine
suo, ita piger in lectulo suo. 15 Abscondit
piger manum sub ascella sua, et laborat si ad
os suum eam converterit. 16 Sapientior sibi
piger videtur septem viris loquentibus
sententias. 17 Sicut qui apprehendit auribus
37
gdy kto psa złapie za uszy, tak kto
niecierpliwy mimo idąc wdaje się w swary
drugiego. 18 Jak jest winny ten, który
wypuszcza strzały i włócznie na zabicie, tak
człowiek, 19 który podstępnie szkodzi
przyjacielowi swemu, a gdy go przychwycą,
mówi: "W żarcie to zrobiłem."
Podżegacz (26,20-22).
20 Gdy nie stanie drew, zgaśnie ogień; gdzie
nie ma podszczuwacza, ustaną zwady. 21
Jak węgle do żaru i jak drwa do ognia, tak
człowiek gniewliwy swary pobudza. 22
Słowa podszczuwacza jakoby proste, a one
przenikają aż do wnętrzności żywota.
Człowiek żywiący nienawiść (26,23-26).
23 Jak gdybyś naczynie gliniane srebrem
nieczystym chciał zdobić, tak wargi nadęte
ze złym sercem złączone. 24 Po mowie swej
bywa poznany nieprzyjaciel, kiedy w sercu
rozmyśla zdrady; 25 gdy zniży głos swój,
nie wierz mu, bo siedem złości jest w sercu
jego. 26 Kto pokrywa nienawiść zdradliwie,
tego złość będzie odkryta przed radą. 27 Kto
kopie dół, wpadnie weń, a kto toczy kamień,
obróci się nań. 28 Język kłamliwy nie miłuje
prawdy, a usta śliskie powodują zatracenie.
27
1 Nie chlub się dniem jutrzejszym nie
wiedząc, co przyszły dzień przyniesie. 2
Niech cię chwali cudzy, a nie usta twoje,
obcy, a nie wargi, twoje. 3 Ciężki jest
kamień i wagę ma piasek, ale gniew głupiego
nad oboje cięższy. 4 Gniew nie ma
miłosierdzia ani nagła zapalczywość, a
popędliwość wzburzonego ducha kto będzie
mógł znieść? 5 Lepsza jest jawna nagana niż
miłość tajemna. 6 Lepsze są rany od
miłującego, niż zdradliwe pocałunki od
nienawidzącego. 7 Dusza nasycona
podepcze plastr miodu, a dusza głodna i
gorzkie przyjmie za słodkie. 8 Jak ptak
przenoszący się z gniazda swego, tak
człowiek, który opuszcza miejsce swoje. 9
canem, sic qui transit impatiens et
commiscetur rixæ alterius. 18 Sicut noxius
est qui mittit sagittas et lanceas in mortem,
19 ita vir fraudulenter nocet amico suo, et
cum fuerit deprehensus dicit : Ludens feci.
20 Cum defecerint ligna extinguetur ignis, et
susurrone subtracto, jurgia conquiescent. 21
Sicut carbones ad prunas, et ligna ad ignem,
sic homo iracundus suscitat rixas. 22 Verba
susurronis quasi simplicia, et ipsa perveniunt
ad intima ventris.
23 Quomodo si argento sordido ornare velis
vas fictile, sic labia tumentia cum pessimo
corde sociata. 24 Labiis suis intelligitur
inimicus, cum in corde tractaverit dolos. 25
Quando submiserit vocem suam, ne
credideris ei, quoniam septem nequitiæ sunt
in corde illius. 26 Qui operit odium
fraudulenter, revelabitur malitia ejus in
consilio. 27 Qui fodit foveam incidet in eam,
et qui volvit lapidem revertetur ad eum. 28
Lingua fallax non amat veritatem, et os
lubricum operatur ruinas.
27
1 Ne glorieris in crastinum, ignorans quid
superventura pariat dies. 2 Laudet te alienus,
et non os tuum ; extraneus, et non labia tua.
3 Grave est saxum, et onerosa arena, sed ira
stulti utroque gravior. 4 Ira non habet
misericordiam nec erumpens furor, et
impetum concitati ferre quis poterit ? 5
Melior est manifesta correptio quam amor
absconditus. 6 Meliora sunt vulnera diligentis
quam fraudulenta oscula odientis. 7 Anima
saturata calcabit favum, et anima esuriens
etiam amarum pro dulci sumet. 8 Sicut avis
transmigrans de nido suo, sic vir qui
derelinquit locum suum. 9 Unguento et variis
odoribus delectatur cor, et bonis amici
consiliis anima dulcoratur. 10 Amicum
38
Olejkami i rozmaitą wonią uwesela się serce,
a dobrymi radami przyjaciela dusza się
cieszy. 10 Przyjaciela twego i przyjaciela
ojca twego nie opuszczaj, a w dom brata
twego nie wchodź w dzień zmartwienia
twego. Lepszy jest sąsiad bliski niźli brat
daleki. 11 Ucz się mądrości, synu mój, a
uweselaj serce moje, abyś mógł urągającemu
odpowiedzieć słowo. 12 Przemyślny
ujrzawszy niebezpieczeństwo, skrył się,
niedoświadczeni mijając ponieśli szkodę. 13
Weźmij suknię tego, który ręczył za obcego,
a za obcych weź zastaw od niego. 14 Kto
wstawszy o świcie, wielkim głosem
błogosławi bliźniemu swemu, będzie
podobny złorzeczącemu. 15 Dach, przez
który kapie w dzień zimny, i niewiasta
swarliwa są podobni do siebie; 16 kto ją
usiłuje powstrzymać, jakoby wiatr chwytał i
o oliwę dla prawicy swej wołać będzie. 17
Żelazo ostrzy się żelazem, a człowiek
zaostrza oblicze przyjaciela swego. 18 Kto
strzeże drzewa figowego, będzie jadł owoc
jego, a kto strzeże pana swego, uczczony
będzie. 19 Jak w wodzie pokazują się twarze
patrzących, tak serca człowiecze jawne są
mądrym. 20 Otchłań i zatracenie nie bywają
nigdy napełnione: tak i oczy człowiecze
nienasycone. 21 Jak próbują srebro w ogniu,
a złoto w piecu tak człowiek bywa
próbowany ustami chwalącego. Serce
niegodziwca wynajduje złości, a serce dobre
szuka umiejętności. 22 Choćbyś stłukł
głupiego w stępie jak krupy, bijąc z wierzchu
stęporem, nie będzie odjęta od niego głupota
jego.
Pilna troska o oborę przynosi miłe owoce
(27,23-27).
23 Pilnie poznawaj wygląd bydła twojego i
miej staranie o trzody twoje, bo nie zawsze
będziesz miał moc, 24 ale korona przejdzie z
pokolenia w pokolenie. 25 Otworzyły się
łąki i ukazały się trawy zielone, i zebrano
siano z gór. 26 Owce na szaty twoje, a kozły
na zapłatę pola.
tuum et amicum patris tui ne dimiseris, et
domum fratris tui ne ingrediaris in die
afflictionis tuæ. Melior est vicinus juxta
quam frater procul. 11 Stude sapientiæ, fili
mi, et lætifica cor meum, ut possis
exprobranti respondere sermonem. 12
Astutus videns malum, absconditus est :
parvuli transeuntes sustinuerunt dispendia.
13 Tolle vestimentum ejus qui spopondit pro
extraneo, et pro alienis aufer ei pignus. 14
Qui benedicit proximo suo voce grandi, de
nocte consurgens maledicenti similis erit. 15
Tecta perstillantia in die frigoris et litigiosa
mulier comparantur. 16 Qui retinet eam quasi
qui ventum teneat, et oleum dexteræ suæ
vocabit. 17 Ferrum ferro exacuitur, et homo
exacuit faciem amici sui. 18 Qui servat ficum
comedet fructus ejus, et qui custos est
domini sui glorificabitur. 19 Quomodo in
aquis resplendent vultus prospicientium, sic
corda hominum manifesta sunt prudentibus.
20 Infernus et perditio numquam implentur :
similiter et oculi hominum insatiabiles. 21
Quomodo probatur in conflatorio argentum
et in fornace aurum, sic probatur homo ore
laudantis. Cor iniqui inquirit mala, cor
autem rectum inquirit scientiam. 22 Si
contuderis stultum in pila quasi ptisanas
feriente desuper pilo, non auferetur ab eo
stultitia ejus.
23 Diligenter agnosce vultum pecoris tui,
tuosque greges considera : 24 non enim
habebis jugiter potestatem, sed corona
tribuetur in generationem et generationem.
25 Aperta sunt prata, et apparuerunt herbæ
virentes, et collecta sunt fœna de montibus.
26 Agni ad vestimentum tuum, et hædi ad
agri pretium.
39
27 Niech ci starczy kozie mleko na żywność
dla ciebie i na potrzeby domu twego, i na
pożywienie dla służebnic twoich.
28
1 Ucieka bezbożny, choć go nikt nie goni, ale
sprawiedliwy jak lew śmiały, bez bojaźni
będzie. 2 Dla grzechów ziemi wielu jest
książąt jej, a dla mądrości człowieka i
wiadomości tego, co się mówi, przedłuży się
żywot książęciu. 3 Człowiek ubogi,
uciszający ubogich, jest podobny do deszczu
gwałtownego, który głód przynosi. 4 Którzy
odstępują zakonu, chwalą bezbożnego ;
którzy go strzegą, zapalają się przeciw
niemu. 5 Źli ludzie nie myślą o sądzie, lecz
którzy szukają Pana, baczą na wszystko. 6
Lepszy jest ubogi chodzący w prostocie
swej, aniżeli bogaty na drogach
przewrotnych. 7 Kto strzeże zakonu, synem
mądrym jest, ale kto karmi obżerców,
zawstydza ojca swego. 8 Kto zbiera
bogactwa z lichwy i z procentu, zbiera je
szczodremu dla ubogich. 9 Kto odwraca
uszy swe, aby nie słuchać zakonu, modlitwa
jego obrzydła będzie. 10 Kto zwodzi
sprawiedliwych na złą drogę, w upadku
swym zginie, a prości posiądą dobra jego. 11
Człowiek bogaty zda się sobie mądrv, ale
ubogi roztropny wybada go. 12 Gdy się
radują sprawiedliwi, wielka jest sława, gdy
królują bezbożni, upadają ludzie. 13 Kto
ukrywa złości swe, szczęścia mieć nie
będzie, lecz kto wyznaje i opuści je,
miłosierdzie otrzyma. 14 Błogosławiony
człowiek, który się zawsze boi; lecz który
jest twardego serca, w nieszczęście wpadnie.
15 Lew ryczący i niedźwiedź łaknący - pan
bezbożny nad ubogim ludem. 16 Książę nie
mający roztropności wielu uciśnie przez
zdzierstwo; a kto nienawidzi chciwości, dni
jego będą przedłużone. 17 Człowieka, który
gwałt zadaje krwi duszy, choćby aż do grobu
uciekał, nikt nie podtrzymuje. 18 Kto chodzi
w prostocie, zbawiony będzie; kto
przewrotnymi drogami idzie, naraz upadnie.
19 Kto uprawia rolę swą, naje się chleba,
lecz kto się próżnowaniu oddaje, będzie syt
ubóstwa. 20 Mąż wierny wielce chwalony
27 Sufficiat tibi lac caprarum in cibos tuos,
et in necessaria domus tuæ, et ad victum
ancillis tuis.
28
1 Fugit impius nemine persequente ; justus
autem, quasi leo confidens, absque terrore
erit. 2 Propter peccata terræ multi principes
ejus ; et propter hominis sapientiam, et
horum scientiam quæ dicuntur, vita ducis
longior erit. 3 Vir pauper calumnians
pauperes similis est imbri vehementi in quo
paratur fames. 4 Qui derelinquunt legem
laudant impium ; qui custodiunt,
succenduntur contra eum. 5 Viri mali non
cogitant judicium ; qui autem inquirunt
Dominum animadvertunt omnia. 6 Melior est
pauper ambulans in simplicitate sua quam
dives in pravis itineribus. 7 Qui custodit
legem filius sapiens est ; qui autem
comessatores pascit confundit patrem suum.
8 Qui coacervat divitias usuris et fœnore,
liberali in pauperes congregat eas. 9 Qui
declinat aures suas ne audiat legem, oratio
ejus erit execrabilis. 10 Qui decipit justos in
via mala, in interitu suo corruet, et simplices
possidebunt bona ejus. 11 Sapiens sibi
videtur vir dives ; pauper autem prudens
scrutabitur eum. 12 In exsultatione justorum
multa gloria est ; regnantibus impiis, ruinæ
hominum. 13 Qui abscondit scelera sua non
dirigetur ; qui autem confessus fuerit et
reliquerit ea, misericordiam consequetur. 14
Beatus homo qui semper est pavidus ; qui
vero mentis est duræ corruet in malum. 15
Leo rugiens et ursus esuriens, princeps
impius super populum pauperem. 16 Dux
indigens prudentia multos opprimet per
calumniam ; qui autem odit avaritiam, longi
fient dies ejus. 17 Hominem qui calumniatur
animæ sanguinem, si usque ad lacum
fugerit, nemo sustinet. 18 Qui ambulat
simpliciter salvus erit ; qui perversis graditur
viis concidet semel. 19 Qui operatur terram
suam satiabitur panibus ; qui autem sectatur
otium replebitur egestate. 20 Vir fidelis
multum laudabitur ; qui autem festinat ditari
non erit innocens. 21 Qui cognoscit in judicio
faciem non bene facit ; iste et pro buccella
40
będzie, lecz kto się prędko chce wzbogacić,
nie będzie bez winy. 21 Kto w sądzie ma
wzgląd na osobę, niedobrze czyni; ten i dla
kęsa chleba odstępuje prawdy. 22 Człowiek,
który się prędko chce wzbogacić, a innym
zazdrości, nie wie, iż przyjdzie nań
niedostatek. 23 Kto gani człowieka, większą
potem łaskę znajdzie u niego niźli ten, który
łagodnym językiem zwodzi. 24 Kto bierze
co u ojca swego albo u matki, a mówi, że to
nie grzech, jest towarzyszem mężobójcy. 25
Kto się chlubi i pyszni, wszczyna zwady,
lecz kto ma nadzieję w Panu, uzdrowiony
będzie. 26 Kto ufa sercu swojemu, głupi
jest, ale kto mądrze sobie postępuje, ten
zbawiony będzie. 27 Kto daje ubogiemu, nie
zubożeje; kto gardzi proszącym, będzie
niedostatek cierpiał. 28 Gdy powstają
bezbożnicy, wtedy się kryją ludzie; gdy oni
zginą, mnożyć się będą sprawiedliwi.
29
1 Człowieka, który karcącym uporczywie
gardzi, nagła zguba spotka i nie przyjdzie do
zdrowia. 2 Kiedy się mnożą sprawiedliwi,
będzie się radowało pospólstwo; gdy
bezbożni władzę pochwycą, wzdychać
będzie lud. 3 Człowiek, który miłuje
mądrość, uwesela ojca swego, ale kto żywi
wszeteczne niewiasty, utraci majętność. 4
Król sprawiedliwy podnosi ziemię, mąż
chciwy wywróci ją. 5 Człowiek, który
łagodnymi a obłudnymi słowami mówi do
przyjaciela swego, sieć zastawia na nogi
jego. 6 Grzeszącego męża
niesprawiedliwego uwikła sidło, a
sprawiedliwy chwalić i weselić się będzie. 7
Zna sprawiedliwy sprawę ubogich, bezbożny
nie rozumie umiejętności. 8 Ludzie występni
rozpraszają miasto, a mądrzy gniew
odwracają. 9 Jeśli człowiek mądry będzie się
z głupim spierał, czy się gniewa, czy się
śmieje, nie znajdzie pokoju. 10 Mężowie
krwawi nienawidzą prostego, ale
sprawiedliwi szukają duszy jego. 11
Wszystkiego ducha swego pokazuje głupi,
mądry odkłada i chowa na przyszłość. 12
Władca, który rad słucha słów kłamliwych,
wszystkich sług ma bezbożnych. 13 Ubogi i
panis deserit veritatem. 22 Vir qui festinat
ditari, et aliis invidet, ignorat quod egestas
superveniet ei. 23 Qui corripit hominem
gratiam postea inveniet apud eum, magis
quam ille qui per linguæ blandimenta decipit.
24 Qui subtrahit aliquid a patre suo et a
matre, et dicit hoc non esse peccatum,
particeps homicidæ est. 25 Qui se jactat et
dilatat, jurgia concitat ; qui vero sperat in
Domino sanabitur. 26 Qui confidit in corde
suo stultus est ; qui autem graditur sapienter,
ipse salvabitur. 27 Qui dat pauperi non
indigebit ; qui despicit deprecantem
sustinebit penuriam. 28 Cum surrexerint
impii, abscondentur homines ; cum illi
perierint, multiplicabuntur justi.
29
1 Viro qui corripientem dura cervice
contemnit, repentinus ei superveniet
interitus, et eum sanitas non sequetur. 2 In
multiplicatione justorum lætabitur vulgus ;
cum impii sumpserint principatum, gemet
populus. 3 Vir qui amat sapientiam lætificat
patrem suum ; qui autem nutrit scorta perdet
substantiam. 4 Rex justus erigit terram ; vir
avarus destruet eam. 5 Homo qui blandis
fictisque sermonibus loquitur amico suo rete
expandit gressibus ejus. 6 Peccantem virum
iniquum involvet laqueus, et justus laudabit
atque gaudebit. 7 Novit justus causam
pauperum ; impius ignorat scientiam. 8
Homines pestilentes dissipant civitatem ;
sapientes vero avertunt furorem. 9 Vir
sapiens si cum stulto contenderit, sive
irascatur, sive rideat, non inveniet requiem.
10 Viri sanguinum oderunt simplicem ; justi
autem quærunt animam ejus. 11 Totum
spiritum suum profert stultus ; sapiens
differt, et reservat in posterum. 12 Princeps
qui libenter audit verba mendacii, omnes
ministros habet impios. 13 Pauper et creditor
obviaverunt sibi : utriusque illuminator est
Dominus. 14 Rex qui judicat in veritate
pauperes, thronus ejus in æternum
41
wierzyciel spotkali się : obydwu Pan
oświeca. 14 Król, który sądzi ubogich
według prawdy, stolica jego będzie na wieki
utwierdzona. 15 Rózga i karanie daje
mądrość, ale dziecię puszczone na swą wolę,
przynosi wstyd matce swojej. 16 Gdy się
mnożą bezbożni, mnożyć się będą
przestępstwa, lecz sprawiedliwi ujrzą ich
upadek. 17 Ćwicz syna twego, a pocieszy
cię i przyniesie rozkosz duszy twojej. 18
Gdy ustanie proroctwo, rozproszy się lud, ale
kto strzeże zakonu, jest błogosławiony. 19
Niewolnik nie może być słowami ukarany,
bo rozumie, co mówisz, a odpowiadać nie
chce. 20 Widziałeś człowieka prędkiego do
mówienia? Więcej się trzeba głupstwa
spodziewać, niż poprawy jego. 21 Kto w
rozkoszy od młodości chowa sługę swego,
potem dozna krnąbrności jego. 22 Człowiek
gniewliwy wzbudza zwady, a kto jest prędki
do gniewu, będzie ku grzeszeniu
skłonniejszy. 23 Za pysznym chodzi
poniżenie, a pokornego duchem ogarnie
chwała. 24 Kto jest wspólnikiem złodzieja,
ma w nienawiści duszę swoją: słucha
poprzysięgającego, a nie wydaje. 25 Kto się
boi człowieka, prędko upadnie; kto ma
nadzieję w Panu, podniesiony będzie. 26
Wielu szuka oblicza księcia, ale od Pana
wychodzi sąd każdego. 27 Brzydzą się
sprawiedliwi mężem bezbożnym, a bezbożni
brzydzą się tymi, którzy są na prostej drodze.
Syn strzegący słowa ujdzie zatracenia.
IV. Różne zbiory. (30,1 - 31,31)
1. SŁOWA AGURA (30,1-14).
30
1 Słowa Zgromadzającego, syna
Zwracającego. Widzenie, które powiadał
mąż, z którym Bóg jest i który, przez Boga z
nim mieszkającego umocniony, rzekł: 2
Jestem najgłupszy między mężami i
mądrości człowieczej nie ma we mnie. 3 Nie
nauczyłem się mądrości i nie znam
umiejętności świętych. 4 Któż wstąpił do
nieba i zstąpił ? kto zatrzymał wiatr w rękach
swoich ? kto zawiązał wody jakby w szacie?
firmabitur. 15 Virga atque correptio tribuit
sapientiam ; puer autem qui dimittitur
voluntati suæ confundit matrem suam. 16 In
multiplicatione impiorum multiplicabuntur
scelera, et justi ruinas eorum videbunt. 17
Erudi filium tuum, et refrigerabit te, et dabit
delicias animæ tuæ. 18 Cum prophetia
defecerit, dissipabitur populus ; qui vero
custodit legem beatus est. 19 Servus verbis
non potest erudiri, quia quod dicis intelligit,
et respondere contemnit. 20 Vidisti hominem
velocem ad loquendum ? stultitia magis
speranda est quam illius correptio. 21 Qui
delicate a pueritia nutrit servum suum postea
sentiet eum contumacem. 22 Vir iracundus
provocat rixas, et qui ad indignandum facilis
est erit ad peccandum proclivior. 23
Superbum sequitur humilitas, et humilem
spiritu suscipiet gloria. 24 Qui cum fure
participat odit animam suam ; adjurantem
audit, et non indicat. 25 Qui timet hominem
cito corruet ; qui sperat in Domino
sublevabitur. 26 Multi requirunt faciem
principis, et judicium a Domino egreditur
singulorum. 27 Abominantur justi virum
impium, et abominantur impii eos qui in
recta sunt via. Verbum custodiens filius
extra perditionem erit.
30
1 Verba Congregantis, filii Vomentis. Visio
quam locutus est vir cum quo est Deus, et qui
Deo secum morante confortatus, ait : 2
Stultissimus sum virorum, et sapientia
hominum non est mecum. 3 Non didici
sapientiam, et non novi scientiam
sanctorum. 4 Quis ascendit in cælum, atque
descendit ? quis continuit spiritum in
manibus suis ? quis colligavit aquas quasi in
vestimento ? quis suscitavit omnes terminos
42
kto założył wszystkie krańce ziemi ? Jakie
jest imię jego ? i jakie imię syna jego, jeśli
wiesz? 5 - Wszelka mowa Boża ognista,
tarczą jest mającym nadzieję w nim. 6 Nie
przydawaj nic do słów jego, aby cię nie
przekonał i nie znalazł kłamcą.- 7 O dwie
rzeczy prosiłem Ciebie, nie odmawiaj mi,
pókim żyw! 8 Marność i słowa kłamliwe
oddal ode mnie, żebractwa i bogactwa nie
dawaj mi, daj tylko to, co potrzebne do
utrzymania mego, 9 bym snadź nasycony nie
był przywiedziony do zaparcia się i nie rzekł
: "Któż jest Pan ?" albo ubóstwem
przyciśniony, nie jął.się kradzieży i fałszywie
nie przysięgał przez imię Boga mego. 10 -
Nie oskarżaj sługi przed panem jego, aby cię
snadź nie przeklinał i byś nie upadł. 11
Rodzaj, który ojcu swemu złorzeczy, i który
matce swej nie błogosławi; 12 rodzaj, który
się sobie zda być czysty, a przecież nie
obmył się z plugastwa swego; 13 rodzaj,
który ma wyniosłe oczy, a powieki ku górze
odwrócone; 14 rodzaj, który ma zamiast
zębów miecze i żuje trzonowymi swymi, aby
wygryźć biednych z ziemi i ubogich
spomiędzy ludzi.
2. ZBIÓR BEZIMIENNY (30,15-33).
15 Pijawka ma dwie córki mówiące:
"Przynieś, przynieś !" Trzy rzeczy są
nienasycone, a czwarta, która nigdy nie
rzecze : 16 "Dosyć" : otchłań, łono niewiasty
i ziemia, która się nie nasyca wodą, a ogień
nigdy nie mówi : "Dosyć." 17 - Oko, które
urąga ojcu i które gardzi rodzeniem matki
swojej, niech wykłują kruki znad potoków i
niech je wyjedzą orlęta 18 - Trzy rzeczy są
dla mnie trudne, a czwartej zgoła nie
pojmuję: 19 drogi orła w powietrzu, drogi
węża na skale, drogi okrętu wpośród morza i
drogi męża w młodości. 20 Taka jest też
droga cudzołożącej niewiasty, która zjadła, i
ucierając usta swoje mówi: "Nie uczyniłam
nic złego." 21 - Pod trzema rzeczami drży
ziemia, a czwartej znieść nie może: 22 pod
sługą, kiedy króluje, pod głupim, kiedy się
naje chleba, 23 pod nienawistną niewiastą,
kiedy za mąż poszła, i pod służebnicą, kiedy
się stanie dziedziczką po pani swojej. 24 -
terræ ? quod nomen est ejus, et quod nomen
filii ejus, si nosti ? 5 Omnis sermo Dei
ignitus : clypeus est sperantibus in se. 6 Ne
addas quidquam verbis illius, et arguaris,
inveniarisque mendax. 7 Duo rogavi te : ne
deneges mihi antequam moriar : 8 vanitatem
et verba mendacia longe fac a me ;
mendicitatem et divitias ne dederis mihi :
tribue tantum victui meo necessaria, 9 ne
forte satiatus illiciar ad negandum, et dicam
: Quis est Dominus ? aut egestate
compulsus, furer, et perjurem nomen Dei
mei. 10 Ne accuses servum ad dominum
suum, ne forte maledicat tibi, et corruas. 11
Generatio quæ patri suo maledicit, et quæ
matri suæ non benedicit ; 12 generatio quæ
sibi munda videtur, et tamen non est lota a
sordibus suis ; 13 generatio cujus excelsi sunt
oculi, et palpebræ ejus in alta surrectæ ; 14
generatio quæ pro dentibus gladios habet, et
commandit molaribus suis, ut comedat
inopes de terra, et pauperes ex hominibus.
15 Sanguisugæ duæ sunt filiæ, dicentes :
Affer, affer. Tria sunt insaturabilia, et
quartum quod numquam dicit : Sufficit. 16
Infernus, et os vulvæ, et terra quæ non
satiatur aqua : ignis vero numquam dicit :
Sufficit. 17 Oculum qui subsannat patrem, et
qui despicit partum matris suæ, effodiant
eum corvi de torrentibus, et comedant eum
filii aquilæ ! 18 Tria sunt difficilia mihi, et
quartum penitus ignoro : 19 viam aquilæ in
cælo, viam colubri super petram, viam navis
in medio mari, et viam viri in adolescentia.
20 Talis est et via mulieris adulteræ, quæ
comedit, et tergens os suum dicit : Non sum
operata malum. 21 Per tria movetur terra, et
quartum non potest sustinere : 22 per servum,
cum regnaverit ; per stultum, cum saturatus
fuerit cibo ; 23 per odiosam mulierem, cum
in matrimonio fuerit assumpta ; et per
ancillam, cum fuerit hæres dominæ suæ. 24
Quatuor sunt minima terræ, et ipsa sunt
43
Cztery rzeczy są maluczkie na ziemi, a one
są mędrsze nad mędrców: 25 mrówki, lud
słaby, który przygotowuje we żniwa żywność
sobie; zajączek, gmin nieduży, 26 który
czyni sobie w skałach łoże swoje; 27
szarańcza króla nie ma, a wszystka hufcami
swymi wychodzi; 28 pająk na rękach się
wspiera, a mieszka w pałacach królewskich.
29 - Trzy rzeczy są, które dobrze chodzą, a
czwarta, która szczęśliwie kroczy: 30 lew,
najmocniejszy między zwierzętami,
niczyjego się spotkanIa nie zlęknie; 31 kur
mający biodra przepasane, i baran, a i króla
nie masz, któryby mu się sprzeciwił. 32 -
Jest, który się głupim pokazał, skoro w górę
został wyniesiony; bo gdyby był rozumiał,
zatkałby był ręką usta swoje. 33 A kto
mocno ściska wymiona, chcąc wydoić
mleko, ten wyciska masło, a kto bardzo nos
wyciera, wyciska krew, a kto wzbudza
gniewy, powoduje niezgody.
3. SŁOWA LAMUELA (31,1-9).
31
1 Słowa Lamuela króla. Widzenie, którym go
pouczała matka jego. 2 - Cóż miły mój, cóż,
miły żywota mego, cóż, miły ślubów moich?
3 Nie dawaj niewiastom majętności twojej, i
bogactw twoich na zniszczenie królów. 4 -
Nie dawaj królom, o Lamuelu, nie dawaj
królom wina, bo tam nie ma żadnej
tajemnicy, gdzie panuje opilstwo; 5 by snadź
nie pili i nie zapomnieli sądów, a nie spaczyli
sprawy synów ubogiego. 6 Dawajcie sycery
smutnym i wino tym, których serce jest w
gorzkości: 7 niech piją i zapomną o nędzy
swojej, a boleści swojej więcej niech nie
wspominają. 8 - Otwórz usta swe dla
niemego i dla spraw wszystkich synów
przemijących! 9 Otwórz usta twoje, wskaż,
co jest sprawiedliwego, a sądź biednego i
ubogiego!
sapientiora sapientibus : 25 formicæ, populus
infirmus, qui præparat in messe cibum sibi ;
26 lepusculus, plebs invalida, qui collocat in
petra cubile suum ; 27 regem locusta non
habet, et egreditur universa per turmas suas ;
28 stellio manibus nititur, et moratur in
ædibus regis. 29 Tria sunt quæ bene
gradiuntur, et quartum quod incedit feliciter
: 30 leo, fortissimus bestiarum, ad nullius
pavebit occursum ; 31 gallus succinctus
lumbos ; et aries ; nec est rex, qui resistat ei.
32 Est qui stultus apparuit postquam elevatus
est in sublime ; si enim intellexisset, ori suo
imposuisset manum. 33 Qui autem fortiter
premit ubera ad eliciendum lac exprimit
butyrum ; et qui vehementer emungit elicit
sanguinem ; et qui provocat iras producit
discordias.
31
1 Verba Lamuelis regis. Visio qua erudivit
eum mater sua. 2 Quid, dilecte mi ? quid,
dilecte uteri mei ? quid, dilecte votorum
meorum ? 3 Ne dederis mulieribus
substantiam tuam, et divitias tuas ad
delendos reges. 4 Noli regibus, o Lamuel,
noli regibus dare vinum, quia nullum
secretum est ubi regnat ebrietas ; 5 et ne forte
bibant, et obliviscantur judiciorum, et
mutent causam filiorum pauperis. 6 Date
siceram mœrentibus, et vinum his qui amaro
sunt animo. 7 Bibant, et obliviscantur
egestatis suæ, et doloris sui non recordentur
amplius. 8 Aperi os tuum muto, et causis
omnium filiorum qui pertranseunt. 9 Aperi os
tuum, decerne quod justum est, et judica
inopem et pauperem.
44
4. POCHWAŁA DZIELNEJ NIEWIASTY
(31,10-31).
10 Niewiastę mężną któż znajdzie ? Daleko i
od ostatecznych granic cena jej. 11 Ufa jej
serce męża jej, a zdobyczy nie będzie
potrzebował. 12 Odda mu dobrem, a nie
złem, po wszystkie dni żywota swojego. 13
Szukała wełny i lnu, i robiła zręcznością rąk
swoich. 14 Stała się jak okręt kupiecki, z
daleka przywożąc żywność swoją. 15 I w
nocy wstawała i dała zdobycz domownikom
swoim i pokarmy służebnikom swoim. 16
Obejrzała rolę i kupiła ją, z zarobku rąk
swoich zasadziła winnicę. 17 Przepasała
mocą biodra swoje i wzmocniła ramiona
swoje: 18 Skosztowała i ujrzała, że dobre
jest kupiectwo jej, nie zgaśnie w nocy
kaganiec jej. 19 Rękę swą przyłożyła do
mocnych rzeczy, a palce jej ujęły wrzeciono.
20 Rękę swą otworzyła ubogiemu, a dłonie
swe wyciągnęła ku biednemu. 21 Nie będzie
się bała dla domu swego zimna śnieżnego, bo
wszyscy domownicy jej mają po dwie
suknie. 22 Obicie sprawiła sobie, bisior i
szkarłat odzieniem jej. 23 Poważany jest
mąż jej w radzie, gdy usiądzie między
starszymi ziemi. 24 Płótno delikatne zrobiła
i sprzedała, i pas podała Chananejczykowi.
25 Moc i uroda ubiorem jej, i śmiać się
będzie w czas ostatni. 26 Usta swe otwiera
mądrości, a uprzejme pouczenie na języku
jej. 27 Upatrywała ścieżki domu swego, a
chleba próżnując nie jadła. 28 Powstali
synowie jej, i szczęśliwą sławili, mąż jej, i
chwalił ją: 29 "Wiele córek zebrało
bogactwa; tyś przewyższyła wszystkie." 30
Zwodnicze wdzięki i marna jest piękność :
niewiasta bojąca się Boga, ta będzie
chwalona. 31 Dajcie jej z owoców rąk jej, i
niech ją chwalą w bramach uczynki jej !
10 Mulierem fortem quis inveniet ? procul et
de ultimis finibus pretium ejus. 11 Confidit
in ea cor viri sui, et spoliis non indigebit. 12
Reddet ei bonum, et non malum, omnibus
diebus vitæ suæ. 13 Quæsivit lanam et linum,
et operata est consilia manuum suarum. 14
Facta est quasi navis institoris, de longe
portans panem suum. 15 Et de nocte surrexit,
deditque prædam domesticis suis, et cibaria
ancillis suis. 16 Consideravit agrum, et emit
eum ; de fructu manuum suarum plantavit
vineam. 17 Accinxit fortitudine lumbos suos,
et roboravit brachium suum. 18 Gustavit, et
vidit quia bona est negotiatio ejus ; non
extinguetur in nocte lucerna ejus. 19 Manum
suam misit ad fortia, et digiti ejus
apprehenderunt fusum. 20 Manum suam
aperuit inopi, et palmas suas extendit ad
pauperem. 21 Non timebit domui suæ a
frigoribus nivis ; omnes enim domestici ejus
vestiti sunt duplicibus. 22 Stragulatam
vestem fecit sibi ; byssus et purpura
indumentum ejus. 23 Nobilis in portis vir
ejus, quando sederit cum senatoribus terræ.
24 Sindonem fecit, et vendidit, et cingulum
tradidit Chananæo. 25 Fortitudo et decor
indumentum ejus, et ridebit in die
novissimo. 26 Os suum aperuit sapientiæ, et
lex clementiæ in lingua ejus. 27 Consideravit
semitas domus suæ, et panem otiosa non
comedit. 28 Surrexerunt filii ejus, et
beatissimam prædicaverunt ; vir ejus, et
laudavit eam. 29 Multæ filiæ congregaverunt
divitias ; tu supergressa es universas. 30
Fallax gratia, et vana est pulchritudo : mulier
timens Dominum, ipsa laudabitur. 31 Date ei
de fructu manuum suarum, et laudent eam in
portis opera ejus.
45