kryzys w polskim budownictwie ze szczegÓlnym...
TRANSCRIPT
Piotr Tworek
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
KRYZYS W POLSKIM BUDOWNICTWIE ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM SYTUACJI NA RYNKU PRACY – WYBRANE PROBLEMY
Wprowadzenie
Budownictwo powszechnie jest uważane za sekcję gospodarki, która wy-wiera istotny wpływ na rozwój gospodarczy kraju. Wszelkie zmiany w gospo-darce odnajdują swoje odzwierciedlenie w kondycji rozwoju budownictwa. W Polsce w okresie gospodarki rynkowej obserwowalna zmienność natężenia rozwoju procesów inwestycyjnych w budownictwie stała się podstawą do umownego wyłonienia kilku podokresów, tj. − lata 1990-1991 to nagły i głęboki kryzys w polskim budownictwie, − lata 1992-1993 to okres stabilizacji i powolnego wzrostu tempa inwestowania
w budownictwie, − lata 1994-1997 to okres dobrej koniunktury polskiego budownictwa, − lata 1998-1999 to kolejny okres spowolnienia procesów inwestycyjno-
-budowlanych w Polsce1, − lata 2000-2003 to okres dalszego pogłębiania się regresu w działalności in-
westycyjno-budowlanej, − lata 2004-2007 to okres dobrej koniunktury w budownictwie, − lata 2008-2013 to kolejny głęboki okres kryzysu polskiego budownictwa.
Lata 2008-2013 to okres kryzysu gospodarczego. Gospodarka polska – po-dobnie jak gospodarka światowa – znalazła się w recesji gospodarczej. Obecny kryzys jest głęboki, ponieważ jego geneza tkwi w rynkach finansowych. Wśród wyznaczników tego okresu można wymienić m.in. spadek nakładów na inwesty- 1 P. Tworek: Podstawowe problemy rynku inwestycyjno-budowlanego w Polsce w latach recesji.
W: Diagnoza i perspektywy procesów inwestycyjnych w krajach Europy Środkowej. Red. H. Henzel. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2005, s. 325.
Kryzys w polskim budownictwie…
209
cje budowlane, bankructwo wielu firm budowlanych, redukcję zatrudnienia oraz wzrost stopy bezrobocia w budownictwie itp. Należy przy tym podkreślić, że ak-tualnie wielu ekspertów ocenia polskie budownictwo jako tzw. branżę wysokie-go ryzyka2. Wszelkie zmiany wynikające z obecnego kryzysu w budownictwie znalazły swoje odzwierciedlenie na rynku pracy, który również przez wielu eks-pertów jest określany mianem trudnego rynku, przy czym sytuacja w polskim budownictwie nie jest tak zła jak w wielu krajach na świecie, jak np. w Hiszpa-nii, Portugalii, czy Grecji.
W związku z powyższym celem publikacji jest przedstawienie kondycji polskiego budownictwa w warunkach obecnego kryzysu gospodarczego (lata 2008-2013), ze szczególnym uwzględnieniem wybranych problemów związa-nych z sytuacją na budowlanym rynku pracy. Niniejszy artykuł stanowi próbę syntetycznego ujęcia problematyki będącej przedmiotem rozważań. W tym celu autor wykorzystał swoją wiedzę i doświadczenie, jaką nabył w trakcie wielolet-niej pracy naukowej nad problemami związanymi z ekonomiką budownictwa. Artykuł posiadła charakter teoretycznych rozważań prowadzonych na podstawie danych publikowanych w ramach oficjalnej statystyki polskiej.
1. Sytuacja w budownictwie w Polsce w latach obecnego kryzysu gospodarczego 2008-2013
Wpływ obecnego kryzysu gospodarczego zarówno na budownictwo w Pol-
sce, jak i Europie jest faktem. Świadczą o tym dane Eurostatu i Euroconstruct, a także wynikające z oficjalnej statystyki polskiej, tj. pochodzące z Głównego Urzędu Statystycznego, czy też na przykład wynikające z opracowań Minister-stwa Gospodarki itp. W szczególności należy zwrócić uwagę na jego początek, za który umownie uznano datę 15 września 2008 r., co jest związane z upadkiem banku Lehmans Brothers w Stanach Zjednoczonych3. Obecny kryzys dotknął za-równo inwestorów na rynku inwestycyjno-budowlanym, w tym deweloperów działających na rynku nieruchomości, jak również przedsiębiorstwa budowlano--montażowe jako wykonawców inwestycji (wiele firm budowlanych zbankruto-
2 Zob. szerzej: P. Tworek: The Economic Crisis in Poland: Performance, Investment Opportunities
and Business Risk – A Case of the Construction Industry and Real-estate Market. Selected Issues. W: Finanse, Rynki finansowe, ubezpieczenia. Red. D. Zarzecki. Wydawnictwo Naukowe Uniwer-sytetu Szczecińskiego, Szczecin 2012, s. 847 i nast. Zob. również: P. Tworek: Methodical Aspects of Risk Assessment in Investment Project in Construction (Survey Research). W: Zastosowanie metod ilościowych w zarządzaniu ryzykiem w działalności inwestycyjnej. Red. A.S. Barczak, P. Tworek. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Katowice 2013, s. 102 i nast.
3 Zob. szerzej: Zob. P. Tworek: The Economic Crisis…, op. cit., s. 847 i nast.
Piotr Tworek
210
wało). O sytuacji w polskim budownictwie najlepiej świadczy kształtowanie się wskaźnika WIG-Budownictwo – giełdowego indeksu branżowego dla sekcji go-spodarki budownictwo, w skład którego wchodzą przedsiębiorstwa budowlano- -montażowe działające w formie spółek akcyjnych i notowane na Giełdzie Pa-pierów Wartościowych w Warszawie S.A., gdzie w okresie obecnego kryzysu gospodarczego wartość tego indeksu była tylko ujemna4, czyli w okresie od 15.09.2008 do 30.12.2013 nastąpiła zmiana in minus wartości tego indeksu gieł-dowego, tj. wskaźnik ten wyniósł minus 61,25%5.
Według raportu Narodowego Banku Polskiego obecny światowy kryzys go-spodarczy został zapoczątkowany w drugiej połowie 2007 r. m.in. na rynku nie-ruchomości w Stanach Zjednoczonych, co zwłaszcza odnosi się do funduszy ty-pu subprime, a było to związane z pęknięciem tzw. bańki spekulacyjnej6. Wskutek czego doszło do najgłębszej zapaści gospodarczej światowej gospodar-ki powszechnie porównywalnej z okresem Wielkiego Kryzysu gospodarczego w Stanach Zjednoczonych i Europie w latach 1929-1933 minionego wieku7. O wielkości i głębokości tego kryzysu świadczy kształtowanie się niemal wszystkich wskaźników makroekonomicznych gospodarki polskiej oraz kształ-towanie się indeksów giełdowych na Giełdzie Papierów Wartościowych w War-szawie S.A., gdzie w sposób szczególny należy zwrócić uwagę na wyniki wskaźnika WIG-Deweloperzy, którego wartość w okresie od 15.09.2008 do 30.12.2013 wyniosła minus 34,90%8. W Polsce w pierwszym okresie obcego kryzysu gospodarczego, tj. I kwartale 2009 r. wypracowany w budownictwie wynik finansowy netto wyniósł minus 128 mln zł9, co było rezultatem spadku przychodów ze sprzedaży podmiotów realizujących produkcję budowlano- -montażową, a największe skutki kryzysu odczuł polski przemysł10. Dla porów-nania, jeszcze w 2008 r. „(…) produkcja budowlano-montażowa (obejmująca roboty o charakterze inwestycyjnym i remontowym) zrealizowana (…) na tere-nie kraju przez przedsiębiorstwa budowlane (łącznie z szacunkowymi danymi dla przedsiębiorstw budowlanych o liczbie pracujących do 9 osób) była o 10,9% wyższa niż w 2007 roku (w 2007 roku wzrost o 16,5%)”11. „(…) Z kolei
4 P. Tworek: Reakcja na ryzyko w działalności przedsiębiorstwa budowlano-montażowego. Difin,
Warszawa 2013, s. 8. 5 Ibid., s. 8. 6 Polska wobec światowego kryzysu finansowego. Raport Narodowego Banku Polskiego. NBP,
Warszawa, wrzesień 2009, s. 4. 7 Ibid., s. 4. 8 Ibid., s. 8. 9 Według danych Ministerstwa Gospodarki. 10 P. Tworek: Kryzys w polskim budownictwie. „Czas Górnośląski” 2010, nr 3, s. 5. 11 Budownictwo – wyniki działalności w 2008 roku. GUS, Warszawa 2009, s. 37. Cyt. za: P. Two-
rek: Kryzys w polskim…, op. cit., s. 5.
wnmi2kzwbnf
R Ź
ntr
1
1
1
w stnik moti wo201którzmnw 2budnierfras
Rys.
Źród
nicttendrys.
12 P.13 RścstdzM
14 Po
tyczcen
toreodn2 rry oniej2012dowruchstruk
. 1. B
dło: I2
Z twieden. 1,
. Tw
Rapoci ekterstzyna
Minisolsk
zniun prem nej, rok od 2sza 2 ro
wlanehomktur
Bud
Infor2013
ryse. II
ncji 20
worek
rt „Rkspotwo arodsterska. R
u 20rodunapktócha
2008a woku ej b
moścraln
down
rmac3, s.
s. 1II kw z
012
k: KRynortowGos
dowystwoRapo
010ukcpędoórycarak8 ro
wartood
był ci, p
nych
nictw
cja o56.
wykwazakr. t
Kryzy
ek bwej pspodych”o Goort o
0 rokcji bowych ukteroku ość
dnotrezuprzyh”14
wo (
o syt
ynikartałkresto o
ys wbudopols
darki” Pospoo stan
ku budym udziryzo(powy
towultay b4. Te
(ceny
tuacj
ka, ł 20ie sokr
w poowniskieji pro
Poddodarknie g
(wzdowl
buiał wowaoza ytw
wał 4atembrakend
y sta
ji sp
że 013sprzres t
olskiictwj braojekdziałki, Wgosp
Kry
zglęlano
udoww c
ał sirok
worz4,7%m słku pdenc
ałe)
połec
rów3 r. zedaten
m…
wa wanżyktu syłaniaWarspoda
yzys
ędemo-mwniccałyię pkiemzone% słabepozycje t
– an
czno-
wnistananejden
…, opw Poly budystea 6szawarki.
s w p
m amontctw
ym 2pogłm 20ej pspadej kytywte w
nalo
-gosp
eż 2nowej prncji
p. cilsce dow
emow6.5.1wa 2. Mi
pols
analtażo
wa w201łębi011prodek kondwnyw sp
ogicz
poda
201wi jrodsp
t., sora
wlaneweg Pr012inist
skim
logiowew 211 rieni
1, kidukpro
dycjych posó
zny
arcze
13 redn
dukcadk
. 5.az anej” o
go pnrogr, s. 8erstw
m bu
icznej w2011rokuiemiedykcji.oduji sebo
ób g
okre
ej Po
r. jenak cji bkow
nalizopran. „Pramu8. wo G
udo
negowyn1 rou w
m pry to. (…
ukcjektodźc
graf
es ro
olski
est ookr
budwych
za ryacowPromu O
Gos
wni
o okniósłoku
wzróroblo os…) i spora,cówficzn
oku
w
okreres
dowh w
ynkówanymocjOper
spod
ictw
kresł mby
ósł dlemiągnPo
prze, zw
w zeny p
pop
paźd
esemksz
wlanw p
ów zy w ja poracyj
darki
wie…
su rminuyły do 6
mów niętolskedanwiąze strprze
przed
dzier
m rztał
no-molsk
zagraramolsk
yjneg
i, Wa
…
rokuus 0obi60,1w
to 0ki snej.zaneronyedst
dnie
rniku
recełtowmonkim
anicmachkiej ggo
Warsz
u po0,7%ekty1%”sek
0,1-psekt (…ej zy dutaw
go =
u 20
esjiwanntaż
m bu
czny reagospInno
zawa
oprz%”12
y in”13.ktorprotor
…) Sz nisuży
wia r
= 10
13 r
w nia sżowudo
ych wlizopodaowa
a 20
zedn2. (nży Narze c. wbud
Spaskim
ych rys.
00
roku.
polsię
wej. own
w zawanarki acyjn
13,
nieg…)
ynieratombud
wzrodow
adekm ppro 1.
. GU
lskipozJak
nictw
akresnegona r
na
s. 49
go) Gł
rii lmiadowost)wlank prpopyojek
US, W
im bzytyk wwie
sie mo przrynkGos
9.
wsłówlądo
ast „wlan) reany roduytemktów
War
budywn
widae, g
możzez Mkachspod
21
skaźwnym
owe„(…nymalni(…
ukcjm nw in
szaw
downycać ngdzi
żliwoMin
h międarka
1
ź-m ej
…) m, ie
…) cji na n-
wa
w-ch na ie
o-ni-ę-a.
Piotr Tworek
212
zwłaszcza „(…) w dziale związanym ze wznoszeniem budynków przedsiębior-stwa, których podstawowym rodzajem działalności są roboty związane ze wzno-szeniem budynków mieszkalnych i niemieszkalnych (realizujące 93,2% produk-cji tego działu, wobec 95,0% przed rokiem), odnotowały spadek produkcji o 9,5% (w 2011 roku wzrost o 2,1%). (…) W dziale związanym z robotami re-alizowanymi na obiektach inżynierii lądowej i wodnej, w jednostkach wykonu-jących głównie roboty związane z budową dróg kołowych i szynowych spadek sprzedaży wyniósł 11,6% (w 2011 roku wzrost o 48,7%), w podmiotach, których podstawowym rodzajem działalności jest budowa rurociągów, linii telekomuni-kacyjnych i elektroenergetycznych – 1,2% (wobec wzrostu o 11,5%), a w jed-nostkach specjalizujących się w wykonywaniu robót związanych z budową po-zostałych obiektów inżynierii lądowej i wodnej – 0,5% (wzrost o 6,5%). (…) Spośród przedsiębiorstw działu związanego z wykonywaniem specjalistycznych robót budowlanych spadek produkcji wystąpił w podmiotach wykonujących głównie pozostałe specjalistyczne roboty budowlane – o 11,0% (wobec wzrostu przed rokiem o 49,8%) oraz rozbiórki i przygotowanie terenu pod budowę – o 1,4%, natomiast lepsze efekty odnotowano w jednostkach, których podstawo-wym rodzajem działalności jest wykonywanie robót budowlanych wykończe-niowych – o 13,3% (wzrost o 26,2%) oraz instalacji elektrycznych, wodno-kanalizacyjnych i pozostałych instalacji budowlanych – o 0,6% (w 2011 roku wzrost o 15,2%)”15. Dodatkowo należy podkreślić, że rozmiary produktu krajo-wego brutto (PKB) determinują wszelką działalność rozwojową, sam zaś PKB zależy od kreatywnej roli poszczególnych działów gospodarki narodowej, w tym także budownictwa16. Tempo wzrostu PKB i wartości dodanej brutto w poszcze-gólnych sektorach w Polsce w latach 2004-2011, ze szczególnym uwzględnie-niem sekcji gospodarki budownictwo przedstawia rys. 2.
Jak widać na rys. 2, w 2008 r. nastąpił spadek wartości PKB i wartości do-danej brutto w sekcji gospodarki budownictwo, zaś największy spadek wartości dodanej brutto odnotowano w sekcji gospodarki transport (wartość ujemna). Również w 2010 r. odnotowano podobną tendencję, jeśli chodzi o kształtowanie wartości dodanej brutto w odniesieniu do sekcji gospodarki budownictwo. Warto dodać, że w tym okresie dodatnią dynamikę PKB w budownictwie w Polsce ra-towały inwestycje realizowane w związku z organizacją przez Polskę i Ukrainę
15 Budownictwo – wyniki działalności w 2012 roku. GUS, Warszawa 2013, s. 39. 16 A. Nalepka: Budownictwo w okresie transformacji ustroju gospodarczego Polski. W: Inwestycje
i nieruchomości. Procedury decyzyjne, finansowe, ryzyko. Red.. K. Dziworska, E. Ostrowska. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000, s. 267.
mnd
R
Ź
2
iconZpwo( 1
1
misnymdow
Rys.
Źród
2. Ww
inwchoo złna pZnapracw bo 2(24,
17 Zblni
18 Ib
strzom wwan
. 2. Tt
dło: R
Wyw w
Jawestomołej prz
alazcowbud22,8,2%
ob. Plic uia. Rbid.
ostww Pono n
Temtach
Rapo
ybrawa
ak woró
ości sytu
zykłzło wandow8% %) p
P. Tw
underRed.
w polsc
now
mpo wh 200
ort „R
anerun
wczów w
orauacład to
nychwnic
od prze
worer theK. M
piłkace p
we st
wzr04-2
Ryne
e pnka
ześnw baz n
cji wfirmswoh pctwi
osełoż
ek, Pe FinMarc
arskpowtadi
rostu2011
ek bu
proach
niejbudna wiem toje
przeie psiągżyła
P. Vananccinek
kichwstaion
u PK1, ze
udow
bleh o
j podowwylu dtranod
ez tprzygnięa się
aloucial Ck. W
h Eało y, d
KB i e szc
wnict
emobe
odkwnicykondosnspodzwte pychętycę na ch: TCris
Wyda
Kry
EURwie
drog
warczeg
twa w
y recn
kreśtwinawstaworto
wiercpodhodych pa po
The sis. Sawni
yzys
RO ele gi, m
rtoścgólny
w Po
ryneg
ślonie, w
wcówwcóowycied
dmioy zeprzeopr Con
Selecctwo
s w p
201obimos
ci doym u
olsce
kuo k
no, w tyw bw mychdlenoty.e sped raw
nditicted o Un
pols
1217
iektsty,
odanuwz
e…, o
prkry
obeymbudmat
h śwnie . Dprzrokę w
ion oIssu
niwe
skim
7. Dtów, au
nej bzględ
op. c
racyzys
ecnm dedowteriwiad
w Dla zedakiemwyn
of Cues. ersyt
m bu
Dzięw inutost
bruttdnie
cit., s
cy wsu
ny kewewlan
ałówdczkońprz
aży m. (ikó
ConstW:
tetu E
udo
ęki tnfrastrad
to wniem
s. 8.
w bgo
kryzlop
nychw i
zącyńcozykł
wy(…
ów f
tructInwEkon
wni
tymstrudy18
w pom se
budosp
zys peróh. Ni prych owyładuynio) Wfina
tion westy
nom
ictw
m pruktu8 itp
szczekcji
dowpod
wpów dNie refa
usych u, wosły
Więkanso
Induycje imiczn
wie…
rzeduralp.
zegói gos
wndar
płyndzianal
abryługwy
w Iy 3ększowy
ustryi nienego
…
dsięlnyc
ólnycspod
ictwrcz
nął ałajleży
ykatgi nynikI p5,6
za sych
y in erucho, Ka
ęwzch,
ch sdark
wieeg
głójącyy ptów
na rkachółro
6 mskalh. (…
Polahomatow
zięca z
ektoki bu
e o
ównychrzy
w burzech fiocz
mld la o…)
and mościwice
ciomzwła
orachudow
nie h nay tymudocz bfinanzu 2zł obnWy
and i. W201
m inasz
h w wnic
naa rym z
owlabudnso201i b
niżkynik
the Wybra
1, s.
nwecza
Poltwo
a konkuzapany
dowowy
3 ryły
ki kk ze
Czeane z42.
estya wy
lsce o
ondu nipomych,wnicych r. „
y nikosze sp
ech Rzaga
21
ycyjybu
w la
dycjieru
mina cz
ctwawy
„(…iższztówprze
Repuadnie
3
j-u-
a-
ję u-ać zy a. y-
…) ze w e-
u-e-
Piotr Tworek
214
daży był dodatni (13 mln zł), podczas gdy rok wcześniej ujemny (798 mln zł), podobnie wynik brutto (118 mln zł wobec ujemnego przed rokiem 799 mln zł). (…) Na poziomie wyniku netto podobnie jak rok wcześniej odnotowano stratę, choć była ona znacznie niższa [od straty z ubiegłego roku] (22 mln zł wobec 905 mln zł). (…) Wyraźną poprawę zanotowano w zakresie wskaźnika rentowności (rentowność ze sprzedaży z minus 1,7% do 0,0%, rentowność brutto z minus 1,7% do plus 0,3% i rentowność netto z minus 1,9% do minus 0,1%)”19. Dane te świadczą o pewnej słabości polskich przedsiębiorstw budowlano-montażowych w stosunku do podobnych przedsiębiorstw funkcjonujących na przykład w Sta-nach Zjednoczonych, czy też w wielu krajach Europy Zachodniej. W szczegól-ności wśród głównych słabości polskich przedsiębiorstw wykonawstwa inwesty-cyjno-budowlanego należy wymienić: po pierwsze, ich słabą kondycję kapitałową, co należy wiązać z jednej strony z trudnościami w zakresie pozy-skiwania kredytu bankowego przeznaczonego na finansowanie bieżącej działal-ności, z drugiej zaś strony odczuwalnymi brakami w zakresie posiadania wystar-czających środków obrotowych; po drugie, ich słabą konkurencyjność, gdzie na przykład przedsiębiorstwa budowlano-montażowe z innych krajów Unii Euro-pejskiej posiadają niemal dwukrotnie większy stopień konkurencyjności w sto-sunku do krajowych wykonawców, co z kolei bezpośrednio wynika z ich sto-sunkowo małej wydajności i nadmiernego rozdrobienia; po trzecie, ich niski stopień specjalizacji w zakresie wykonawstwa inwestycyjno-budowlanego, gdzie tylko przedsiębiorstwa o najnowocześniejszym zapleczu sprzętowym i po-siadającym właściwy know-how mogą być wysoko rentowne i mogą konkuro-wać na europejskim rynku usług budowlano-montażowych, jeśli chodzi o kwe-stię wygrywania przetargów; wreszcie po czwarte, istniejące liczne patologie i niedoskonałości prawa zamówień publicznych w Polsce powodują liczne trud-ności w zakresie funkcjonowania wykonawców na krajowym rynku usług bu-dowlano-montażowych, co bezpośrednio wpływa na ich portfel zleceń i jest jed-nym z zasadniczych czynników pogarszających ich ekonomiczną egzystencję20.
Z ww. słabości wynika również kondycja rynku pracy polskiego budownic-twa. W 2011 r. zaobserwowano dynamikę wzrostu płac i zatrudnienia w polskim budownictwie, co wynikało bezpośrednio z dużej liczby inwestycji realizowa-nych w zakresie infrastruktury, a w szczególności w obszarze infrastruktury dro-gowej, gdzie wśród wykonawców specjalizujących się w budownictwie drogo-
19 Informacja na temat sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotów gospodarczych w I półroczu
2013 roku. Ministerstwo Gospodarki. Departament Strategii i Analiz. Warszawa 2013, s. 5. 20 T. Biliński: Zasadnicze problemy polskiego budownictwa. „Przegląd Budowlany” 2003, nr 1,
s. 6. Cyt. za: P. Tworek: Podstawowe problemy rynku…, op. cit., s. 333-334.
ws-nlg
R Ź
wbtdgns
2
2
2
2
wymsięb-budnawlądogo)
Rys.
Źród
w sbyłotruddarkgdznegsie
21 Z
twSz
22 Ib23 A
w24 Ib
m zbiordow
wcówowenie
. 3. P
dło: Z
Z sekto odnioki b
zie pgo zstan
. Bo
wo pzkołbid.,
Analiwa 20bid.,
zaobrstwwlanw sej i e wz
Płac
Z. Bo
datorz 1%onybudprzezatrunow
olkopo 6 ła Z s. 1iza s013, s. 1
bserwamnegspecwo
zras
ce i z
olkow
anyze p% nych,dowecięudn
wi ta
wskmiearzą
16-1sytu, s. 114.
rwomi ogo21
cjalodnstał
zatru
wska
ch przeniższ za
wnicętnenienab.
ka: Resiącądza7. acji
14.
owao i1. Nlizuej (ły (
udni
a: Ry
Miedsize n
aś nctwe zania 1.
Rynecachania
gos
ano inne
Natoując(z wspa
ienie
ynek
inisiębiniż
najwo23.atruodn
ek bh 20i Pra
spod
szyej somiych
wyłąadło
e w
k bud
steriorsw
więk. Z
udninoto
budo12 rawa
darcz
Kry
ybsspeiast h sięącz
o też
bud
dowla
rstwstw ana
kszyreszieniowa
owlarokua, Wa
zej P
yzys
szy cjalw ę w
zeniż za
down
any…
wa w
alogy sztą ie baneg
any iu. Fu
Warsz
Pols
s w p
wzlizapie
w zaiematru
nictw
…, op
GoPolgiczspad
pobyłogo
i cenundazawa
ski w
pols
rosacji erwakre
m wyudni
wie w
p. ci
spolsceznydek odobo rów I
ny wacja Wa 20
w ok
skim
t płw
wszyesieykoieni
w P
t., s.
odare wym
zabni
ównI pó
w baWsz12, s
kresi
m bu
łac w zaym rea
onawie)2
olsc
17.
rki w ok
okratrude j
nieżółro
adanzechs. 16
ie I-
udo
i zaakrepół
alizwcó22, c
ce w
wykresresidniak ż niżoczu
niachhnicy6-17
-VI 2
wni
atruesiełroc
zacjów co p
w okr
yniksie e 2eniw ższu 20
h oray Bu7.
2013
ictw
udnie wczu i inbud
prze
resie
ka, od
2012a oprze o 012
az studow
3 r.
wie…
ieniwyk
20nwedowedst
e 20
żesty2 r.odnozetw1%
2 r.2
tatyswlan
Min
…
ia wkona012 styc
wnictaw
11 –
e pryczn i wotowwór% w24. I
stycnej O
niste
w pawsr. p
cji zctw
wia r
– I-V
rzecnia wynwanrstw
w stoIlus
ce –OWE
erstw
oróstwapłaz ob
wa inrys.
VI 20
ciętdo
niosno
wie osutrac
lipieEOB
wo G
ówna ice bsznfra 3.
012
tne cze
sło w prz
unkucję
ec 2B Pr
Gosp
naniinwwśr
zaruastr
zaerw549sekzemu dow t
2012romo
poda
iu zwesty
ródu inżrukt
atruwca 91
kcji mysło prtym
2. Buocja
arki,
z prycy
d wyżyntura
udni20tysgołowrze
m za
udowa. Wy
, Wa
21
rzedyjnoyko
nieralne
ieni13 . zaspo
wymcięt
akre
wnicyższ
arsza
5
d-o- o-ii e-
ie r.
a-o-m, t-e-
c-za
a-
2
Ź
wn
Ź
216
Źród
wynniem
Prze
Źród
P
dło: A2
Tanagm s
ecięt
dło: Ib
Przec
Anal2013
abegrodekc
tne n
bid.,
ciętn
liza 3, s.
la dzencji g
nom
, s. 1
ne za
sytu14.
2 pnia gosp
mina
7.
atru
uacji
przebru
pod
lne w
dnieuw
gosp
edstuttodark
wynuw
enie wzg
poda
tawo wki b
nagrwzg
w sględn
arcze
wia sek
budo
odzeględn
sektonien
ej Po
z kktoown
enienien
orze niem
olski
kolerzenict
e bruniem
Pio
przm sek
i w
ei d prtwo
utto wm sek
otr T
zedsikcji g
okre
danrzedo.
w sekcji g
Two
iębiogosp
esie
ne ddsię
ektogosp
orek
orstwpoda
I-VI
dotyębio
orze poda
k
w warki
I 201
yczorstw
przearki
w Polbud
13 r.
zącew z
edsibud
lsce down
. Mi
e prze s
ębiodown
(w nictw
iniste
rzeszcz
orstwnictw
tys.)wo
erstw
ciętzeg
w w wo
) ze
wo G
tnególn
Pol
szcz
Gosp
go nym
sce
zegó
podar
nomm uw
ze s
ólny
rki, W
minwzg
szcze
Tab
ym
War
nalnględ
Tab
egól
bela
szaw
negdnie
bela
lnym
1
wa
go e-
2
m
nrśozrrztw
R Ź
rsg
2
2
2
2
nictrzysśredodcz drrozwrówzatrtrudw b
Rys.
Źród
rze sza gen
25 Ź26 R27 Ib28 Ib
Wtwiestnadnioczuwrugiwój
wnanrudndniebudo
. 4. W
dło: R
W
budniż
nero
ródł
Rapobid.,bid.,
Wedłe doa teo złwa iej j prnia,nioneniaown
Wsk
Rapo
W podowż w owa
ło: hrt „R s. 2 s. 2
ług osz
endeła kz jezaś
roce, w nyca jenict
kaźn
ort „R
orówwnic
latana
http:/Ryne22. 22. Z
ekzło dencj
kondednś istesów
buch sst jtwie
niki c
Ryne
wnactwachprz
//proek b
Zob.
kspedo rja mdycj
nej stniew d
udowspadedne27.
char
ek bu
aniuwa lh 20zez
omebudo
sze
ertóredma cja rstroejącdewwnida znak Ilu
rakte
udow
u doatac
007bud
exskowni
erzej
w zdukc
zosrynkony cą dweloictwz robar
ustra
eryz
wnict
o Pch 2-20dow
k.pl/iictw
: P.
Kry
z zacji zstaćku msła
dużąoperwie oku rdzację
zując
twa w
olsk200
008.wnic
inde
wa w
Two
yzys
akrezatrć rówmie
abnąą narskiw na
iej ę w
ce sy
w Po
ki w09-2. (…ctw
ex.ph
w Pol
orek
s w p
esu rudnwneszkącyadpich Re
a rokzau
w tym
ytua
olsce
w R201
…) Zwo w
hp/2lsce
k, P.
pols
eknienież kan
y popoda
reapubk śruwam z
ację
e…, o
Repu0 bZgowyn
2012…, o
Valo
skim
kononia utr
niowopytaż malizblicrednażalzakr
w bu
op. c
ublibyłaodnnios
2/09/op. c
ouch
m bu
omio o
rzymwegt namiezowce Cnio lny resi
udow
cit., s
ice a śrnie zsła o
/budcit.,
h: O
udo
iki bokomango wa noeszk
wanyCze
o 2w i
ie st
wni
s. 22
Czednz daok.
downs. 2
Op. c
wni
budoło na ww Poowekań,ychskie2% innytano
ctwi
.
zesknio any7%
nictw22.
it., s
ictw
dow140w 2olsce ni, co
h naej p(r/
ychowi
ie w
kiej o o
ymi %”28
wo [
s. 27
wie…
wnic0-152014ce, ieruo wa krpocr)26
h sei ry
w Re
„(…ok.
w 28. M
[dos
7 i n
…
ctw50 t4 r.gdz
ucho sp
rajoząw
6. Wekcjys. 4
pub
…) 1 p201
Moż
stęp:
nast.
wa wtys.. Wzie omosó
owywsz
W Cach
4.
lice
waunk
10 rże to
: 16.
w 20. eta
Wpływieośc
ób zym ry o
Czech go
Cze
artośkt prokuo b
.01.2
013atówywaelu ci mznacryn
od 2chacospo
eskie
ść Pprocu pryć
2013
3 r. w, aa nadew
miesczą
nku2
200ch soda
ej
PKBcentropwię
3].
w ba taa to welszkaący 25. D
09 rspaarki
B wtoworcjęc n
buda ni
bezopeaniohamDlar. licadeki an
w sewy wcja Pniez
21
dowekozpoerówowemuja poczbk zaniże
ektowyżPKBzwy
7
w-o-o-w e, je o-ba a-li
o-ż-B y-
Piotr Tworek
218
kle atrakcyjny rynek ekspansji dla polskich wykonawców ze względu choćby na jego bliskość geograficzną. Może to również dotyczyć polskich producentów materiałów i prefabrykatów budowlanych oraz producentów pozostałych pro-duktów wykorzystywanych w budownictwie. Konkludując, można stwierdzić, po pierwsze, że aktualnie zarówno polskie, jak i czeskie budownictwo znajduje się w podobnym stanie, a wykonawcy budowlani w obu krajach są podobnie słabi konkurencyjnie, słabo dokapitalizowani, charakteryzuje ich nadmierne roz-drobnienie, jak również czeskich i polskich wykonawców cechuje mała wydaj-ność, niski stopień specjalizacji w zakresie wykonawstwa inwestycyjno- -budowlanego, a także w obu krajach występuje niedoskonałość przepisów pra-wa budowlanego oraz prawa zamówień publicznych29; po drugie, jeśli chodzi o dynamikę sprzedaży produkcji budowlano-montażowej, to zarówno Polska, jak i Czechy relatywnie dobrze wypadają na tym tle w stosunku do wskaźnika produkcji budowlanej w krajach grupy EU27 i EA16, przy czym dynamika ta w Polsce jest większa niż w Republice Czeskiej30.
Podsumowanie
Rozważania zawarte w treści artykuł skłaniają do dwóch zasadniczych kon-kluzji. Po pierwsze, obecny kryzys gospodarczy jest głęboki, ponieważ jego ge-neza tkwi w rynkach finansowych, który następnie przeniósł się na sferę gospo-darki realnej, w tym dotknął również polskie budownictwo. W szczególności w latach przed kryzysem wyniki światowego budownictwa skłaniały ku pozy-tywnym ocenom dla rozwoju tej branży w przyszłości, co wynikało m.in. z bo-omu na rynku nieruchomości, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych; towarzyszy-ły temu liczne transfery kapitału z rynku finansowego w kierunku rynku nieruchomości31. W 2009 r. sytuacja uległa jednak drastycznemu pogorszeniu, kiedy to na tym rynku dokonano głębokich korekt, co dotyczyło nie tylko ame-rykańskiego rynku nieruchomości, ale również europejskiego32. Wtedy wielu inwestorów wycofało się z rynku nieruchomości, co skutkowało wstrzymaniem realizacji licznych inwestycji budowlanych, w tym projektów deweloperskich33, co zwłaszcza odczuła branża deweloperska w takich krajach, jak Portugalia, czy Hiszpania. Ogólnemu spowolnieniu uległo też tempo procesów inwestycyjnych realizowanych w innych sekcjach gospodarki, co zwłaszcza dotyczyło inwestycji
29 P. Tworek, P. Valouch: Op. cit., s. 43. 30 Ibid. 31 Polska. Raport o stanie…, op. cit., s. 48-49. 32 Ibid. 33 Ibid.
Kryzys w polskim budownictwie…
219
w przemyśle34. Budownictwo zaczęło odnotowywać złe wyniki finansowe, a wielu deweloperów i wykonawców zbankrutowało. Wzrosło też zadłużenie dewelope-rów, a ceny nieruchomości spadły. Sytuacja polskiego budownictwa w porównaniu z takimi krajami, jak na przykład Grecja, Hiszpania, Islandia, czy Portugalia pod tym względem nigdy nie była jednak aż tak zła. Dzięki utrzymującemu się przez długi okres wzrostowi gospodarczemu oraz napływającym do Polski bezpośrednim inwestycjom zagranicznym, a także dzięki funduszom unijnym wykorzystywanym jako źródło finansowania inwestycji infrastrukturalnych nie doszło do aż tak głębo-kiej zapaści polskiego budownictwa, jak ww. krajach Europy35.
Po drugie, można ocenić, że obecna sytuacja polskiego budowlanego rynku pracy jest zła i nie poprawi się dopóty, dopóki polskie budownictwo nie znajdzie drogi wyjścia z kryzysu36. Według danych GUS na koniec marca 2012 r. w śred-nich i dużych firmach budowlanych było zatrudnionych ponad pół miliona osób (513 tys.)37. Natomiast w całej Polsce bez pracy pozostaje aktualnie ok. 2 mln ludzi, zaś zwolnienia w sektorze budowlanym w sposób znaczący przyczyniają się do wzrostu krajowej stopy bezrobocia38. Konkludując, można jeszcze dodać, że światowy kryzys finansowy objął w takim samym stopniu Polskę i Czechy39. W obu tych krajach dotknął on także przemysł, w tym budownictwo40. Wielu uczestników rynku inwestycyjno-budowlanego bardzo silnie odczuwa skutki pa-nującego obecnie kryzysu, a mniejszy zysk netto osiągany przez polskie i cze-skie przedsiębiorstwa wykonawstwa budowlanego jest bezpośrednim skutkiem spadku przychodów ze sprzedaży z tytułu zrealizowanej przez te przedsiębior-stwa produkcji budowlano-montażowej41.
Literatura Analiza sytuacji gospodarczej Polski w okresie I-VI 2013 r. Ministerstwo Gospodarki,
Warszawa 2013.
Biliński T.: Zasadnicze problemy polskiego budownictwa. „Przegląd Budowlany” 2003, nr 1. Cyt. za: P. Tworek: Podstawowe problemy rynku inwestycyjno-budowlanego w Polsce w latach recesji. W: Diagnoza i perspektywy procesów inwestycyjnych w krajach Europy Środkowej. Red. H. Henzel. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2005.
34 Ibid. 35 P. Tworek: Kryzys w polskim…, op. cit., s. 5. 36 Źródło: http://promexsk.pl/index.php/2012/09/budownictwo [dostęp: 16.01.2014]. 37 Ibid. 38 Ibid. 39 P. Tworek, P. Valouch: Op. cit., s. 43. 40 Ibid., s. 44. 41 Ibid.
Piotr Tworek
220
Bolkowska Z.: Rynek budowlany i ceny w badaniach oraz statystyce – lipiec 2012. Budownictwo po 6 miesiącach 2012 roku. Fundacja Wszechnicy Budowlanej OWEOB Promocja. Wyższa Szkoła Zarządzania i Prawa, Warszawa 2012.
Budownictwo – wyniki działalności w 2008 roku. GUS, Warszawa 2009. Cyt. za: P. Tworek: Kryzys w polskim budownictwie. „Czas Górnośląski” 2010, nr 3.
Budownictwo – wyniki działalności w 2012 roku. GUS, Warszawa 2013.
http://promexsk.pl/index.php/2012/09/budownictwo [dostęp: 16.01.2013].
Informacja na temat sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotów gospodarczych w I półroczu 2013 roku. Ministerstwo Gospodarki. Departament Strategii i Analiz. Warszawa 2013.
Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej Polski w październiku 2013 roku. GUS, Warszawa 2013.
Nalepka A.: Budownictwo w okresie transformacji ustroju gospodarczego Polski. W: Inwe-stycje i nieruchomości. Procedury decyzyjne, finansowe, ryzyko. Red. K. Dziworska, E. Ostrowska. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000.
Polska. Raport o stanie gospodarki. Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2013.
Polska wobec światowego kryzysu finansowego. Raport Narodowego Banku Polskiego. NBP, Warszawa, wrzesień 2009.
Raport „Rynek budownictwa w Polsce oraz analiza rynków zagranicznych w zakresie moż-liwości eksportowej polskiej branży budowlanej” opracowany w ramach realizowanego przez Ministerstwo Gospodarki projektu systemowego pn. „Promocja polskiej gospo-darki na rynkach międzynarodowych” Poddziałania 6.5.1 Programu Operacyjnego In-nowacyjna Gospodarka. Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2012.
Tworek P.: Kryzys w polskim budownictwie. „Czas Górnośląski” 2010, nr 3.
Tworek P.: Methodical Aspects of Risk Assessment in Investment Project in Construc-tion (Survey Research). W: Zastosowanie metod ilościowych w zarządzaniu ryzy-kiem w działalności inwestycyjnej. Red. A.S. Barczak, P. Tworek. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Katowice 2013.
Tworek P.: Podstawowe problemy rynku inwestycyjno-budowlanego w Polsce w latach re-cesji. W: Diagnoza i perspektywy procesów inwestycyjnych w krajach Europy Środ-kowej. Red. H. Henzel. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2005.
Tworek P.: Reakcja na ryzyko w działalności przedsiębiorstwa budowlano-montażowego. Difin, Warszawa 2013.
Tworek P.: The Economic Crisis in Poland: Performance, Investment Opportunities and Business Risk – A Case of the Construction Industry and Real-estate Market. Se-lected Issues. W: Finanse, Rynki finansowe, ubezpieczenia. Red. D. Zarzecki. Wy-dawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2012.
Tworek P., Valouch P.: The Condition of Construction Industry in Poland and the Czech Republic under the Financial Crisis. Selected Issues. W: Inwestycje i nieruchomo-ści. Wybrane zagadnienia. Red. K. Marcinek. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekono-micznego, Katowice 2011.
Kryzys w polskim budownictwie…
221
THE CRISIS IN THE POLISH CONSTRUCTION INDUSTRY, TAKING INTO ACCOUNT THE SITUATION ON THE LABOUR MARKET
– SELECTED PROBLEMS
Summary
The years of 2008-2013 are the time of a crisis in the Polish construction industry, when all the negative trends were reflected in the condition of the labour market. A number of construction companies went bankrupt, which has led to a rise in unem-ployment in this sector. The paper deals with these issues, in particular. Its main aim is to discuss the selected problems of the Polish construction industry against the backgro-und of the current economic crisis, focusing on the situation on the labour market.