kosova dhe cefta

8/3/2019 Kosova dhe CEFTA

1/16

Mars 2011

Kosova n CEFTA:T jesh a po t mos jesh?

Prmb ledhje ekzekutive

Kosova u b antare fuqiplot e CEFTA-s n korrik 2007, tet muaj pasnnshkrimit t marrveshjes pr antarsim. Marrveshja pr antarsim unnshkrua nga UNMIK-u n emr t Kosovs. Tri vite pas shpalljes spavarsis s Kosovs, edhe m tutje Kosova prfaqsohet n CEFTAprmes UNMIK-ut. M 2008 institucionet kosovare ndrruan edhe vulatdoganore, nga Doganat e UNMIK-ut n Doganat e Kosovs. Mirpo ky akt i

vendosjes s simboleve t reja, nuk u prcoll edhe me veprime tjerakonkrete, si sht insistimi pr tu prfaqsuar si shtet i pavarur dhe joprmes UNMIK-ut. Ndrrimi i vulave shrbeu si shkak pr Serbin dheBosnj pr t bllokuar eksportin e mallrave kosovare n kto dy shtete apopr t prdorur territorin e tyre pr mallrat transit. Q nga 4 dhjetori 2008,kompanit kosovare nuk mund t eksportojn n kto dy vende. Pr tmbajtur qndrueshmrin e tyre, kompanit u detyruan q t gjejn rrugalternative: 1. Duke eksportuar mallin n Bosnje dhe Serbi prmes ndonjshteti tjetr si ri-eksport; apo 2. Duke gjetur tregje t reja. Megjithat ktorrug alternative bartin kosto shtes pr bizneset vendore. Bllokada eSerbis dhe Bosnjs gjithashtu dekurajon investitort e huaj n Kosov.

Deficiti tregtar i Kosovs mbetet i lart dhe ky deficit nuk sht zbutur pashyrjes s Kosovs n CEFTA, prkundrazi ai sht rritur. Ky deficit po arrinvlern e 2 miliard eurove. Prkundr ankesave t institucioneve vendore, sidhe letrave t drguara nga PSSP (Prfaqsuesi Special i Sekretarit tPrgjithshm) se ndrrimi i vulave nuk sht n kundrshtim me Rezolutn1244, Serbia dhe Bosnja vazhdojn t bllokojn mallrat kosovare, gjersa nt njjtn koh ato eksportojn t papenguara mallrat e tyre n Kosov.Me qllim t mbrojtjes s ekonomis vendore dhe prodhuesve kosovar,Instituti GAP rekomandon: institucionet t ndrmarrin masa provizoreribalancuese, t vendosen kuota pr produkte t caktuara q importohen,shfrytzimin e t gjitha mjeteve ligjore brenda CEFTA-s pr t zgjidhur

mosmarrveshjet me Serbin dhe Bosnjn dhe, n rast t mos gjetjes s njalternative, Kosova t largohet nga CEFTA dhe t lidh marrveshjebilaterale me shtetet ve e ve.


2/16

HYRJE

Kosova sht pjes e CEFTA-s q nga viti 2007. Marrveshjen e CEFTA-s n

emr t Kosovs at koh e nnshkroi UNMIK-u, si autoriteti i vetm i cilikishte t drejt ta prfaqsoj Kosovn n marrdhniet me jasht.Katrmbdhjet muaj pas nnshkrimit t CEFTA-s, Kosova shpallipavarsin e saj sipas modelit t propozuar nga ndrmjetsuesi i OKB,Ahtisaari. Sipas ktij modeli, i cili nuk kaloi n Kshillin e Sigurimit dhenuk u pranua nga Serbia, autoriteti i UNMIK do t duhej t shprbhej,kurse prezenca e re ndrkombtare do t kishte autoritet pr mbikqyrjedhe ndihm n shtet-ndrtim.

Pasi q Pako e Ahtisaarit nuk kaloi n Kshillin e Sigurimit dhe Rezoluta1244 pr Kosovn sht ende n fuqi, misioni i UNMIK nuk prmbylli

misionin e tij. Edhe pse me kompetenca t kufizuara, UNMIK endeprfaqson Kosovn n forumet ndrkombtare, duke filluar nga mbledhjete Kshillit t Sigurimit e deri tek marrveshjet e nnshkruara nga UNMIKn emr t Kosovs. Ndr to edhe n CEFTA.

Pas shpalljes s pavarsis s Kosovs, institucionet nuk artikuluan njqndrim t qart sa i prket prfaqsimit t Kosovs n marrveshjetndrkombtare. Pes vite pas antarsimit t Kosovs n CEFTA dhe trivite pas shpalljes s pavarsis, opinioni kosovar sht i ndar n ata qmendojn se Kosova duhet t qndroj n CEFTA dhe ata q mendojn seKosova duhet t largohet nga CEFTA.

Instituti pr Studime t Avancuara GAP prmes ksaj analize do tprshkruaj CEFTA-n dhe zbatimin e saj. far prfitimesh ka Kosova nga tqenurit antar i CEFTA-s? Si ka ndikuar kjo marrveshje n punn ebizneseve kosovare? Kush po e shkel marrveshjen e CEFTA-s: Kosova, mendrrimin e vulave doganore, apo Serbia dhe Bosnja, me bllokimin emallrave kosovare? far qndrimesh duhet t mbajn institucionetkosovare kundruall CEFTA-s? N fund, prve rekomandimeve, do t gjeniedhe anekset e ksaj analize t cilat japin pasqyrat me indikatort kryesor ttregtis n kuadr t CEFTA-s.

Marrveshja pr Tregti t Lir n Evropn

Qend rore (CEFTA)

Me qllim t lehtsimit t procedurave pr tu antarsuar n BashkiminEvropian (BE), vendet e Evrops Qendrore, Polonia, Hungaria, Republikaeke dhe Sllovakia, m 1992, formuan Marrveshjen pr Tregti t Lir nEvropn Qendrore (CEFTA). Marrveshja e CEFTA-s u bazua n konceptine ekonomis s tregut, pasi q shtetet antare mendonin se zhvillimi i

mtutjeshm ekonomik mund t arrihet vetm prmes promovimit tekonomis s tregut dhe konkurrencs s shndosh.


3/16

CEFTA sht krijuar me qllim t eliminimit t pengesave pr tregtinreciproke mes shteteve antare; krijimin e kushteve t favorshme przhvillimin dhe diversifikimin e tregtis; nxitjen e bashkpunimit tregtar dheekonomik; intensifikimin e marrdhnieve ekonomike pr prfitim reciprok

dhe pr kontributin n procesin e integrimit n BE; kontribut n zhvillimine marrdhnieve tregtare me BE-n dhe pr integrimin n sistemin tregtarshumpalsh1.

Pas nj periudh shum t shkurtr kohore, edhe shtete t tjera t Evrops Juglindore, kandidate pr tu antarsuar n BE, iu bashkuan CEFTA-s.Shtet q u antarsuan n CEFTA, pas katr vendeve themeluese, jan:Sllovenia (1996), Rumania (1997), Bullgaria (1998), Kroacia (2003),Maqedonia (2006), kurse m 2007 u antarsuan edhe kto shtete: Shqipria,Bosnja dhe Hercegovina, Serbia, Mali i Zi, Moldavia dhe UNMIK-u nemr t Kosovs.

Si mekanizm i prkohshm, CEFTA nuk prjetoi vetm antarsime, poredhe largime. Polonia, Hungaria, Republika eke, Sllovakia dhe Slloveniaiu bashkuan BE-s m 2004 dhe u larguan nga CEFTA2. Tri vite m pas,edhe Bullgaria dhe Rumania lan CEFTA-n, pr tiu bashkangjitur BE-s.

Si tregojn kta shembuj, CEFTA sht nj mekanizm para-antarsimi nBE, funksioni kryesor i t cils sht q t arrij nj shkall t tregtis s lirn mes t vendeve kandidate pr tu antarsuar n BE. Edhe pse jo eobligueshme, CEFTA sht rrug e pashmangshme pr t gjitha vendet q

aspirojn BE-n.

CEFTA funksionon n tri nivele:

Komiteti i Prbashkt, i cili udhhiqet me rotacion. Nn-Komitetet (nn-komiteti i bujqsis, sanitaris dhe fito-

sanitaris; nn-komiteti i dogans dhe rregullave t origjins, dhenn-komiteti i barrierave teknike t tregtis dhe barrierave jo-tarifore), dhe

Sekretariati i CEFTA-s i cili ndodhet n BrukselKosova n CEFTA

UNMIK nnshkroi marrveshjen e CEFTA-s n emr t Kosovs m 19dhjetor 2006. M 26 korrik 2007 Kosova u b antare fuqiplot n CEFTA.Para antarsimit n CEFTA, Kosova kishte nnshkruar marrveshjebilaterale t tregtis s lir, me Shqiprin (2003), Maqedonin (2005),

1MarrveshjeprAmendimindheZgjerimineMarrveshjessTregtissLirtEvrops

Qendrore.

2

MarrveshjaeCEFTA

s,

Neni

51

Kohzgjatja

dhe

Denoncimi:

Palt

bien

dakord

q

n

rastinenjpalelegjitimeqbhetantareeBashkimitEvropian,kjopaltrhiqetngakjo

marrveshje.Trheqjakryhetjomvonsedataparahyrjesnfuqitantarsimitdhe

pakompensuarpaltetjerasubjektikushtevetndryshuarattregtis.


4/16

Kroacin (2006) dhe Bosnjn (2006). Kto marrveshje u avancuan dhe uunifikuan n kuadr t CEFTA-s, pasi t gjitha kto vende u bn antar tksaj marrveshjeje multilaterale.3

Marr parasysh se potenciali i zhvillimit ekonomik t Kosovs n tardhmen do t duhej t bazohej n tregti, prodhim dhe eksport, CEFTAparaqitet si mjet i rndsishm pr arritjen e ktyre objektivave. Si pjes eCEFTA-s Kosova sht e hapur pr nj treg prej afro 20 milionkonsumatorve dhe nj BPV (Bruto Produkti Vendor) prej 120 miliardeuro, e hapur pr shkmbim t eksperiencs tregtare, teknologjis,konkurrencs, e njherazi shrben si paraprgatitje pr antarsimin n BEdhe Organizatn Botrore t Tregtis (OBT). Shfrytzimi i plot iprparsive t cilat rrjedhin nga Marrveshja do t ndihmojn n zhvilliminekonomik t vendit.

Megjithat, Kosova nuk arriti q ti shijoj kto prparsi. Tet muaj pashyrjes n fuqi t marrveshjes s Kosovs me CEFTA, Kosova shpallipavarsin. Tri nga vendet antar t CEFTA-s nuk e kan njohurpavarsin e Kosovs.4 Si pasoj e ksaj, me insistim t Serbis dhe Bosnjs,n t gjitha takimet e CEFTA-s Kosova edhe m tutje prfaqsohet ngaUNMIK-u.

Q nga 4 dhjetori 2008, Serbia dhe Bosnja kan ndaluar eksportin eprodukteve kosovare dhe shfrytzimin e territorit t tyre pr transit. Shkakpr kt u b ndryshimi i vulave doganore t Kosovs, nga Doganat e

UNMIK-ut n Doganat e Kosovs. Kt ndrrim t vulave, Serbia dheBosnja e konsideruan si shkelje t marrveshjes s CEFTA-s.

Kjo bllokad e vn pr produktet kosovare q n vitin 2008 uli nivelin eeksportit pr 9.8%. Kompanit kosovare t prballura me nj bllokad ttill u detyruan ti shfrytzonin vendet e treta pr tu integruar n tregunrajonal. Por kjo alternativ nnkupton procedura t strngarkuara, koh mt gjat dhe shpenzime m t larta pr eksport. Prpos kompanive vendore,edhe investitort e huaj n Kosov po psojn nga kjo bllokad. Nj ngaarsyet se prse investitort e huaj nuk po e zgjedhin Kosovn si vend pr tinvestuar, sht pr shkak se nga Kosova e kan t vshtir t eksportojn

produktet e tyre n vendet antare t CEFTA-s. Natyrisht pr investitortm e leverdishme do t ishte t investonin n vendet tjera t CEFTA-s, prejnga t papenguar do t mund t eksportonin n t gjitha vendet e CEFTA-s.Antarsimi n CEFTA zgjeron tregun pr Kosovn, nga nj treg prej 2milion banorsh n nj treg prej 20 milion banorsh, dhe ky fakt sht pike fort n thithjen e investimeve t huaja direkte. Mirpo, q nga 2007,investimet e huaja jo q nuk jan rritur, por ato kan shnuar rnie tmadhe. Mos zbatimi i plot i marrveshjes s CEFTA, sht nj ndr arsyetpr rnien e investimeve t huaja direkte.

3 Sipas Annex 2 t Marrveshjes pr Amendamentimin dhe Zgjerimin e Marrveshjes s

Tregtiss

Lir

t

Evrops

Qendrore,

t

gjitha

shtetet

antare

t

CEFTA

obligohen

q

t

prishinmarrveshjetetyrebilateraltregtare,tcilatjanarriturparahyrjesnCEFTA.4Shtetetantar tCEFTA tcilatnukekannjohurRepublikneKosovsjan:Serbia,

BosnjadheHercegovinadheMoldavia.


5/16

Figura nr. 1: Investimet e huaja Direkte

Burimi: Banka Qendrore e Kosovs

414.000.000

350.000.000291.000.000

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

2007 2008 2009

Marrveshja dhe rregullat e brendshme t CEFTA-s nuk parashohin siduhet vepruar n raste t tilla, kur nj vend apo nj grup vendesh bllokojnmallrat e nj vendi tjetr antar t CEFTA-s, duke shkelur n kt mnyrmarrveshjen pr tregti t lir. Sipas marrveshjes s CEFTA-s5 palt qkan mosmarrveshje duhet ti zgjidhin ato me an t bashkpunimit dhekonsultimit n Komitetin e Prbashkt t CEFTA-s me qllim t arritjes snj rezolute reciprokisht t pranueshme. N rastet kur nuk mund t arrihetzgjidhja n kuadr t Komitetit t Prbashkt, ather brenda 90 ditvekalendarike mund t merren masa provizore ri-balancuese6. Pr m tepr,

pala e dmtuar pas 90 dit konsultimesh t pasuksesshme mund tinnshtrohen procedurave t arbitrazhit. Nse paraqitjen n gjykatn earbitrazhit e krkojn m shum se dy shtete antare t CEFTA-s atherngrihet gjykata e arbitrazhit pr kt shtje, vendimi i t cilit sht i prerdhe detyrues pr palt n mosmarrveshje. Institucionet kosovare kandrguar disa her ankesa tek autoritetet serbe, n Komisionin Evropian dhen sekretariatin e CEFTA-s n Bruksel, por ato nuk shprehn gatishmri prta proceduar kt shkelje edhe m tej, duke krkuar nga Komiteti iPrbashkt ti ndrmjetsoj konsultimet me Bosnjn dhe Serbin, marrjen emasave provizore ri-balancuese apo edhe fillimin e procedurave tarbitrazhit.

Sipas UNMIK-ut, ndryshimi i vulave t doganave t Kosovs, nuk sht nkundrshtim me Rezolutn 1244 dhe si rrjedhoj Kosova nuk ka shkelurmarrveshjen e CEFTA.7 PSSP i ka drguar letra Serbis dhe Bosnjs dhe ika njoftuar pr kt. Sipas UNMIK, n vula nuk shkruan Republika eKosovs, por vetm Kosova, dhe kjo nuk paraqet shkelje. Megjithat,

5 MarrveshjapramendimindhezgjerimineMarrveshjessTregtissLirtEvrops

Qendrore 2006, Kapitulli V, Dispozita t prgjithshme, Neni 23 dhe 24 dhe Kapitulli VII,

Rregullatfunksionale,Nenit42dhe436 Shpjegim: Me masa provizore ribalancuese nnkuptohet marrjen e masave t

prkohshme

pr

mbrojtjen

e

produkteve

vendore

kundrejt

nj

shteti

i

cili

shkel

Marrveshjendhedmtonekonominevendit.7 Ky fakt prmendet edhe n Raportin e Progresit t Komisionit Evropian pr Kosovn

2010.


6/16

edhe pas pranimit t shkress zyrtare dhe pas kritikave nga BE, Serbia dheBosnja vazhdojn ti mbajn t bllokuara produktet kosovare n kufi.

T dhna t treg tare t KosovsQ nga paslufta, Kosova prballet me deficit t lart tregtar. Kosovaimporton shum m shum se sa eksporton. Edhe pse ndr vite, aftsiaeksportuese e Kosovs ka shkuar duke u rritur, n t njjtn koh edheimporti ka shkuar duke u rritur, duke i mbajtur deficitin tregtar gjithnj tlart.

Figura nr.2: Eksporti dhe Importi n Kosov

Burimi: Enti i Statistikave t Kosovs

356.21110.774

198.463294.031

973.265

1.305.879

1.928.236

2.139.534

0

500,000

1,000,000

1,500,000

2,000,000

2,500,000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Ekporti

Importi

Deri n 2007, eksporti i produkteve kosovare bhej kryesisht n vendet erajonit, gjersa q nga 2007, fal Marrveshjes pr Masat Autonome Tregtaren mes Kosovs dhe BE, tregu m i madh eksportues pr Kosovs sht BE.Marrveshja pr Masat Autonome Tregtare ka skaduar n dhjetor 2010 dhederi m tani ajo nuk sht rinegociuar. N tabeln e mposhtme kemiparaqitur eksportin dhe importin me BE-n dhe shtetet e rajonit.

Tabela nr.1: Eksporti dhe Importi me BE-n dhe Rajonin (n 1.000)

VitetEksporti Importi

Rajoni BE Rajoni BE

2004 23.510 16.248 368.701 378.144

2005 26.027 17.285 440.334 431.977

2006 51.745 28.602 536.254 391.335

2007 67.500 69.370 579.574 572.904

2008 61,534 93.974* 717.640 701.982*

2009 53,482 71.275* 692.465 755.004*

2010 70.933 131.460* 799.015 821.233**nnkuptonsenga2008BEka27vendeantare

Burimi:EntiiStatistikavetKosovs


7/16

Varsisht se n far drejtimesh eksporton apo prej far drejtimeshimporton Kosova, kjo vrehet edhe nga ngarkesat e pikave doganore. Hanii Elezit dhe Kulla e Pejs jan pikat kufitare m t ngarkuara pr eksport,ndrsa pr import jan t ngarkuara dukshm edhe pikat doganore n

Mitrovic dhe Merdare. Nga figura e mposhtme mund t shohim se pasbllokimit t produkteve kosovare nga Serbia dhe Bosnja eksporti n piknkufitare Merdare sht zvogluar pr m shum se dy her, por karezultuar n rritjen e eksportit n pikn kufitare Hani i Elezit dhe Vrmic,prderisa importi ka mbetur n trendin e njjt.

Figuranr.3:Eksportisipaspikavekufitare


95.845

173.923

71.158

9.715 3.46612.653

37.195

0

20,000

40,000

60,000

80,000

100,000

120,000140,000

160,000

180,000

200,000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Eksport

HaniIElezit

KullPej

Mitrovica

Merdare

Aeroporti

Vrmica

Figuranr.4:Importisipaspikavekufitare


794.164

687.914

257.176

358.236

64.388

191.267

0

100,000

200,000

300,000

400,000

500,000

600,000

700,000

800,000

900,000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Import

HaniIElezit

KullPej

Mitrovica

Merdare

Aeroporti

Vrmica


8/16

Ndikimi i CEFTA-s n ekonom in kosovare

Kosova nnshkroi marrveshjen e CEFTA pa asnj kusht. Edhe pse me

Marrveshjen e CEFTA-s sht e lejuar q palt negociuese t vendosinkuota pr produkte t caktuara, me qllim q t mbrojn prodhuesitvendor, Kosova nuk ka br nj gj t till. Kjo q n fillim paraqiti problemtek prodhuesit vendor t cilt nuk ishin konkurrent n tregun e tyre,meqense produktet e importuara ofrojn mime m konkurruese. Pr mtepr t gjitha vendet rajonale antare t CEFTA-s vendosn kuota pr disaprodukte specifike, duke ia vshtirsuar produkteve kosovare t jenkonkurrente n ato tregje.8

Nse analizojm vlerat e eksportit me vendet antare t CEFTA-s mund tshohim se eksporti sht rritur ngadal pas antarsimit n CEFTA. N

vitin 2006 eksporti me vendet e CEFTA-s ishte 51.7 milion euro, prderisan vitin 2010 kjo vler arriti n 70.9 milion. Nj rritje prej 37% brenda 4viteve, e q sht nj rritje jo e knaqshme, kur marrim parasysh shkalln evogl t eksportit n prgjithsi.

Tabela nr. 2: Eksporti me shtetet antare t CEFTA-s (n 1.000 )

Export2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

BosnjadheHercegovina 1,503 3,399 5,126 5,287 5,919 1,206 1,877MaliiZi

10,060622 2,207 2,913 3,770 3,084 3,917

Serbia 6,265 20,910 19,280 9,893 3,504 3,846Maqedonia 9,641 9,619 9,734 17,384 20,046 17,355 26,296Shqipria 1,793 5,240 12,645 20,799 21,113 26,182 32,288Kroacia 513 882 1,123 1,837 793 2,151 2,709Moldavia n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/aTotal 23,510 26,027 51,745 67,500 61,534 53,482 70,933

Eksporti shnoi rnie n vitin 2008 dhe 2009 e cila erdhi si rezultat ibllokimit t produkteve kosovare nga autoritetet serbe dhe boshnjake. Viti2010 shnoi rritje t vogl t eksportit e cila erdhi si rezultat i rritjes seksportit me Shqiprin dhe Maqedonin, shtete kto t cilat Kosova iprdori si rrug alternative pas bllokimit nga Serbia dhe Bosnja.

8Shembulli m i njohur sht kuotae vendosur ngaShqipria pr patatet,pr shkakse

Shqipriakavendosurqtmbrojprodhuesitvendortpatates.


9/16

Figura nr.5: Eksporti me Bosnjn dhe Serbin (n 1.000 )

5.1265.919

1.877

10.060

20.910

9.893

3.504

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Eksport

Bosnjadhe

Hercegovina

Serbia


Deri n vitin 2008, Kosova ka eksportuar n Bosnje me m s shumti ngakto kategori: Lkura dhe artikuj t ngjashm; Ushqim, pije, duhan;Artikuj pun dore; dhe Metalet; prderisa me Serbin m s shumti kaeksportuar: Bazat e metaleve; Ushqim; dhe Perime. Andaj dhe si pasoj

e mbylljes s kufirit kto kategori edhe kan psuar m s shumti.

Kompanit t cilat eksportojn m s shumti m Bosnjn jan:

Adi SH.P.K. Lkura t kafshve t ndryshme Viski Comerc Lkura t kafshve ndryshme Leather Holding N.Sh. Lkura t kafshve t ndryshme Donna Lkura t kafshve t ndryshme N.T.P. Laberion Lngje Frutash Fluidi Pije Energjetike, t gazuara, RC Cola Ekocon shufra eliku

Ndrsa kompanit m s shumti q eksportojn n Serbi jan:

EXIM Shped Gypa eliku Trepa Mbeturina Metali Stone Castle Ver e Bardh, ver e kuqe Haxhijaha Ver Fungo, - kpurdha; dhe Pestova patate dhe ipsa

Kompanit kan gjetur mundsi t tjera pr t mos humbur tregun ntrsi. Shumica e kompanive kan tentuar q problemin ta zgjedhin n dy

mnyra:


10/16

1. Duke eksportuar mallin n Bosnje dhe Serbi prmes ndonj shtetitjetr si ri-eksport, si p.sh. prmes Maqedonis ku kostot etransportit jan rritur pr 5-10%; dhe

2. Duke krkuar tregje t reja n regjion.Bizneset kosovare kan zgjedh kto rrug si masa t prkohshme dhe,sipas tyre, nuk mund t aplikohen pr nj periudh t gjat kohore, ngasebartin kosto shtes.

Kosova importon shum m shum nga Bosnja dhe Serbia, se sa q mund teksportoj. N vitin 2010 Kosova ka importuar 82.9 milion euro nga Bosnjadhe 260 milion euro nga Serbia.

Figura nr.6: Importi nga Bosnja dhe Serbia (n 1.000 )


12.845 18.46538.747

82.979

152.257

222.534208.951

260.156

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

300,000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Bosnjadhe

Hercegovina

Serbia

Si shihet nga kto t dhna, vnia eventuale e bllokads nga Kosova prproduktet serbe dhe boshnjake, ekonomikisht i dmton m shum kto dyvende se sa Kosovn. Andaj sht pak e besueshme se kto dy vende do trrezikonin marrdhniet tregtare me Kosovn, n rast se Kosova vendosmasa reciprociteti ndaj tyre. Nse bizneset t cila eksportojn n Kosov

vlera kaq t mdha hasin n bllokad, ather vet ato do t krkonin ngaqeverit e tyre t gjendet nj zgjidhje.


11/16

Prmbledhje dhe Rekomandime

Kosova iu bashkngjit CEFTA-s n kohn kur ajo po prballej me nj deficit

t lart tregtar dhe ekonomi jo t zhvilluar. Antarsimi n CEFTA u pas sirrugdalje nga kjo kriz, pasi q besohej se me integrimin n nj treg t lirm t gjer, investitort e huaj do t investonin n Kosov, prodhuesitvendor do t kishin mundsi t eksportonin m leht dhe Kosova do tbnte nj hap para drejt antarsimit n BE.

Pas katr viteve t antarsimit n CEFTA, asnjra nga kto nuk ndodhi.Investimet e huaja u prgjysmuan, deficiti tregtar mbeti i njjt, prodhuesitvendor jan m t diskriminuar n krahasim me prodhuesit e vendeve tjeraantare t CEFTA (qoft si pasoj e mungess s kuotave, por edhe si pasoje pamundsis pr t eksportuar produktet n Bosnje dhe Serbi).

Pr shkak t zhvillimit t ult ekonomik, Kosova ka qen e disfavorizuar nkuadr t CEFTA-s. Kt e ka rnduar edhe m shum bllokada e Serbisdhe Bosnjs ndaj produkteve kosovare. Ky bllokim i produkteve vendoreshnoi rnien e eksportit, duke e vshtirsuar ekzistencn e kompanivevendore. Qeveria e Kosovs ndrroi vulat e doganeve, por nuk ishte evendosur q ndrrimin e simboleve ta drgoj deri n fund, duke insistuarn prfaqsim t institucioneve t Kosovs dhe jo prmes UNMIK-ut.

T prballura me kt kriz kompanit vendore u detyruan t gjenin rrugalternative pr ti eksportuar produktet e tyre. Kshtu ato zgjodhn dy

rrug: 1. eksportimin e mallrave prmes nj shteti t ri (e cila i rritshpenzimet prej 5-10%) apo krkimin e tregjeve t reja. E dyta ndikoi qeksporti me Bashkimin Evropian t rritet dukshm, n t ciln ndikoi edhemarrveshja pr Masat Autonome Tregtare e nnshkruar m BE-n.Megjithat n fund t vitit 2010 edhe kjo marrveshje prfundoi, ri-nnshkrimi i s cils po pengohet nga 5 vendet antare t BE-s t cilat endenuk e kan njohur Kosovn si shtet t pavarur.

Marr parasysh kto dhe humbjet q po i shkaktohen Kosovs nga mos-aplikimi i Marrveshjes s CEFTA-s nga ana e Serbis dhe Bosnjs, Institutipr Studime t Avancuara GAP rekomandon:

1. Vnien e masave provizore ri-balancuese. Deri n arritjen e njmarrveshjeje me Serbin dhe Bosnjn, Kosova duhet ti rris tarifatdoganore prkohsisht pr produktet nga Serbia dhe Bosnja. Kjo doti ribalanconte prkohsisht humbjet e shkaktuara nga kto dyshtete. Rritja e tarifave doganore do t duhej t ndodhte pasi Kosovat ket lajmruar paraprakisht Komitetin e Prbashkt dhe vetautoritetet n Serbi dhe Bosnje.

2. Aplikimin e kuotave. Qeveria e Kosovs duhet t prcaktoj kuotatpr mbrojtjen e disa produkteve vendore, e cila do ti siguroj dhe

do ti bj m konkurrente kto produkte n tregun vendor, prballatyre t importuara.


12/16

3. Hapjen e diskutimit n Komitetin e Prbashkt me Serbin eBosnjs, ashtu si e parasheh edhe Marrveshja e CEFTA-s n rast tmos-marrveshjes mes 2 apo m shum palve. Meqense Kosova e

ka radhn e udhheqjes s Komitetit, institucionet vendore duhetme doemos ta shtyjn n agjend diskutimin e mosmarrveshjes dhearritjen e nj kompromisi t prbashkt. Nse diskutimet nuk sjellinnj marrveshje t prbashkt brenda 90 ditve Kosova duhet tprocedoj shtjen n arbitrazh.

4. Braktisja e CEFTA-s dhe nnshkrimi i marrveshjeve bilateraleme shtetet ve e ve. Statistikat tregojn s Kosova nuk ka prfituarnga CEFTA ashtu si sht pritur n fillim. Nse Kroacia do tibashkohet Bashkimit Evropian, dhe Bosnja e Serbia vazhdojn tibllokojn produktet kosovare n kufi, ather Kosova do t duhet tdilte nga marrveshja e CEFTA-s dhe t nnshkruante marrveshjebilaterale me Shqiprin, Maqedonin dhe Malin e Zi. Aplikimi imasave t reciprocitet ashtu si sht krkuar nga bizneset kosovarennkupton shkeljen e marrveshjes s CEFTA-s dhe si e till do tishte e papranueshme, andaj dalja nga kjo marrveshje do t ishtezgjidhja m e mir n kt rast. Sidoqoft, kjo duhet t mbetetopsioni i fundit, pasi t provohen t gjitha rrugt tjera ligjore.


13/16

Shtojc: T d hna t kryesore tregta re t Kosovs me vende te CEFTA dhe BE

TabelaNr.3:AntarsiminCEFTAShteti Hyrja LargimiPolonia 1992 2004

Hungari 1992 2004

Republika eke 1992 2004

Sllovakia 1992 2004

Slovenia 1996 2007

Rumania 1997 2007

Bullgaria 1999 2007

Kroacia 2003 AntareMaqedonia 2006 Antare

Shqipria 2007 Antare

Bosnja dheHercegovina 2007

Antare

Moldavia 2007 Antare

Mali i Zi 2007 Antare

Serbia 2007 Antare

Kosova 2007 Antare

Burimi: CEFTA 2006

Tabela nr.4: Eksporti dhe Importi n Kosov (n 1.000 )

Eksporti ImportiBilanciTregtar

Prqindja embulimit

2001 10.559 684.500 -673.941 1,5%

2002 27.599 854.758 -827.159 3,2%

2003 35.621 973.265 -937.644 3,7%

2004 56.567 1.063.347 -1.006.780 5,3%

2005 48.939 1.180.022 -1.131.083 4,1%2006 110.774 1.305.879 -1.195.105 8,5%

2007 165.112 1.576.186 -1.411.074 10,5%

2008 198.463 1.928.236 -1.729.773 10,3%

2009 165.328 1.935.541 -1.770.214 8,5%

2010 294.031 2.139.534 -1.845.503 13,7%Burimi: Enti i Statistikave t Kosovs


14/16

Tabela nr. 5: Eksporti me Rajonin dhe BE-n (n 1.000)

Eksporti

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Bosnja dheHercegovina 1.503 3.399 5.126 5.287 5.919 1.206 1.877

Mali i Zi10.060

622 2.207 2.913 3.770 3.084 3.917

Serbia 6.265 20.910 19.280 9.893 3.504 3.846

Maqedonia 9.641 9.619 9.734 17.384 20.046 17.355 26.296

Shqipria 1.793 5.240 12.645 20.799 21.113 26.182 32.288

Kroacia 513 882 1.123 1.837 793 2.151 2.709

Moldavia n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a

Total 23.510 26.027 51.745 67.500 61.534 53.482 70.933

Vendet e BE 16.248 17.285 28.602 69.370 93.974* 71.275* 131.460Burimi: Enti i Statistikave t Kosovs

Tabela nr.6: Importi me Rajonin dhe BE-n (n 1.000)

Importi

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Bosnja dheHercegovina 12.845 18.450 18.465 29.838 38.747 59.739 82.979

Mali i Zi161.281

6.411 17.800 15.063 13.789 13.059 11.388

Serbia 152.257 191.053 222.534 208.951 210.901 260.156Maqedonia 149.218 220.148 257.754 237.895 346.536 291.837 316.062

Shqipria 20.237 18.093 23.108 35.262 59.632 58.385 69.092

Kroacia 25.120 24.975 28.074 38.982 49.985 58.544 59.338

Moldavia n/a n/a n/a n/a n/a n/a n/a

Total 368.701 440.334 536.254 579.574 717.640 692.465 799.015Vendet e BE-s 378.144 431.977 391.335 572.904 701.982* 755.004* 821.233


Tabela nr.7: Eksporti sipas pikave kufitaren (1.000 )

Eksport

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Hani i Elezit 31.600 29.270 43.324 80.399 74.484 95.845 173.923

Kull Pej 6.520 6.450 4.402 10.111 71.158 19.705 29.652

Dheu i Bardh 2.300 810 2.256 2.012 2.501 461 1.768

Mitrovica 9.916 4.235 29.117 37.925 13.971 19.705 27.519

Merdare 1.361 3.336 12.092 5.453 9.715 3.530 3.466

Aeroporti 1.481 348 2.948 3.172 6.155 3.534 8.584

Vrmica 2.823 3.278 8.033 12.210 11.134 12.653 37.195

Energji Elektrike : 1.207 8.462 12.532 8.238 6.999 10.122Burimi: Enti i Statistikave t Kosovs


15/16

Tabela nr.8: Importi sipas pikave kufitare (n 1.000)

Import

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Hani i Elezit 521.552 587.878 576.796 673.062 794.164 685.974 687.914

Kull Pej 213.147 170.910 125.980 152.784 226.133 248.983 198.600Dheu iBardh 36.446 41.658 81.486 66.550 57.486 74.059 80.687

Mitrovica 66.727 117.297 194.149 236.035 219.421 257.176 358.236

Merdare 46.450 65.261 130.568 152.285 211.998 219.774 271.892

Aeroporti 19.826 21.127 111.531 108.131 139.376 131.040 103.969

Vrmica 73.853 47.705 37.773 48.869 64.388 114.557 191.267EnergjiElektrike 19.171 16.723 24.548 47.836 57.424 51.005 38.487


Tabela nr.9: Eksporti dhe Importi i produkteve



16/16

Instituti pr Studime t Avancuara GAP sht nj Think-Tank i themeluarn tetor t 2007 n Kosov. Qllimi kryesor i GAP-it sht t trheqprofesionist pr t krijuar nj ambient t zhvillimit dhe hulumtimitprofesional. q haset n institucione t ngjashme n shtetet perndimore. Kjogjithashtu u ofron mundsi kosovarve pr hulumtimin. zhvillimin dheimplementim e projekteve me qllim t avancimit t shoqris kosovare.Prioritet pr kt Institut sht mobilizimi i profesionistve n adresimin esfidave ekonomike. politike dhe sociale t vendit. Qllimet kryesore t GAP-it jan t mbush zbraztit n mes t qeveris dhe qytetarve. si dhe t

mbush zbraztit n mes t problemeve dhe zgjidhjeve.

Instituti pr Studime t Avancuara GAP prkrahet nga:

kosova dhe cefta

Documents