KORUPCJA W POLSCE

Elżbieta Kutzner Gimnazjum Przymierza Rodzin im. Jana Pawła II

ul. M. Grzegorzewskiej 10 02-778 Warszawa

2

KORUPCJA W POLSCE

WSTĘP .................................................................................................................................. 2 Rozdział 1. Zjawisko korupcji ................................................................................... 4

1.1. Przyczyny korupcji ................................................................................................... 4 1.2.Rodzaje korupcji......................................................................................................... 5 1.3. Afery korupcyjne w Polsce..................................................................................... 7

Rozdział II . Walka z korupcją .................................................................................. 9 2.1. Organizacje antykorupcyjne ................................................................................... 9 2.2. Programy antykorupcyjne ..................................................................................... 11 2.3. Jak rozwiązać problem korupcji?........................................................................ 13 2.4. „JESTEM TRENDY! NIE DAJĘ, NIE BIORĘ!” .......................................... 14 3.1. Analiza i interpretacja wyników ankiety........................................................... 18

ZAMIAST ZAKOŃCZENIA: WYWIAD Z EKSPERTEM ................... 22 BIBLIOGRAFIA ............................................................................................................ 25 ANEKS................................................................................................................................ 27

TABELA: WYNIKI ANKIETY ................................................................................. 27 Wykresy dla grupy nauczycieli.................................................................................... 29 Wykresy dla grupy uczniów ......................................................................................... 32

WSTĘP

Korupcja nie jest zjawiskiem nowym. Pojawiła się praktycznie już w momencie powstania pierwszych organów władzy. Nie można jednak przedstawić jej genezy i przemian jakie przechodziła na przestrzeni wieków, gdyż mianem korupcją określa się wielu zachowań, różniących się między sobą.

Geneza samego słowa korupcja wywodzi ze starołacińskiego słowa corruptio i oznacza zepsucie, demoralizacje, rozkład moralny. Podobną definicje podaje słownik języka

3

polskiego, mówi on bowiem tak: „Korupcja - demoralizacja urzędników instytucji państwowych lub społecznych objawiająca się łapownictwem”

W dzisiejszych czasach mówiąc o korupcji mamy jednak na myśli coś innego niż, by wskazywał na to źródłosłów samego słowa. Przede wszystkim mówimy wówczas o:

przekupstwie, sprzedajności, łapownictwie, malwersacjach, nepotyzmie szantażu.

Wszystkie te działania łączą jednak pewne cechy wspólne: dokonywanie umowy między stronami, mającej na celu korzystną dla nich wymianę dóbr, usług bądź innych świadczeń. A także: chęć minimalizacji ryzyka w razie ujawnienia tej umowy, a także zasada „daje i chcę dostać coś w zamian”. Korupcja często jest również definiowana jako nadużywanie swojego stanowiska publicznego do czerpania korzyści majątkowych.

Przyczyn korupcji jest wiele. Główne z nich to: Nadmierna władza poszczególnych urzędników, Zaniedbywanie obowiązujących procedur i brak kontroli wypełniania tych

procedur, w tym brak jasnego uregulowania i określenia kompetencji, Brak działań antykorupcyjnych Niedoskonałość systemu sprawdzania deklaracji majątkowych składanych

przez urzędników. Korupcja jest poważnym zagrożeniem dla państwa. Politycy wybierani do władzy, nie

ze względu na swoje umiejętności, lecz dzięki korupcji, hamują wszelki rozwój, nawet powodują „cofanie” się państwa. Wszystkie przejawy korupcji zaprzeczają zasadom wolnego rynku. Stopuje ona rozwój mniejszych firm, za to poszerza działalność firm bogatszych. Korupcja niszczy również sektor publiczny, przenosząc inwestycje publiczne do osób, spółek oferujących więcej łapówek. Korupcja ma znaczący ujemny wpływ na poziom życia obywateli..

Polscy obywatele przejawiają zróżnicowany stosunek do korupcji. Większość uważa za korupcję w kraju za duży problem, a za najbardziej skorumpowane uważają administracje i urzędy. Niestety spora grupa ankietowanych uważa, ze korupcja w pewnych momentach jest całkowicie usprawiedliwiona.1

Praca ta ma na celu przedstawienie ogólnego zarysu zjawiska korupcji. Pokazuję przyczyny, rodzaje, a także skutki korupcji. Opisuje sposoby walki z nią, przedstawia organizacje i programy antykorupcyjne działające na obszarze Polski. Ostatnia część zajmuję się projektem akcji reklamowej, promującej uczciwość, a także pokazującej możliwości, prawa i obowiązki obywatela. W pracy można znaleźć również wyniki ankiety przeprowadzonej na potrzeby tej pracy, a także wywiad z ekspertem od walki z korupcją.

1 Zob.: Strona internetowa Centrum Badania Opinii Społecznej, czerwiec 2004.

4

Rozdział 1. Zjawisko korupcji

1.1. Przyczyny korupcji Zjawisko korupcji nie bierze się z nikąd. Trudno określić co jest jej jednoznaczną

przyczyną. Na cały ten proces składa się wiele czynników. Nie można mówić, że korupcja

pojawia się tylko i wyłącznie z powodu złego prawa, a np. postawa obywateli nie ma z tym

nic wspólnego. Jak ma działać prawo, skoro obywatele, gdy są świadkami zjawiska korupcji,

odwracają wzrok, bądź kiwają głową z rezygnacją? Korupcja to problem całego

społeczeństwa. Jednak przyczyny korupcji można podzielić na trzy główne grupy.

Po pierwsze, przyczyny związane z władzą i ogólnie z całym ustrojem istniejącym w

danym państwie. Przede wszystkim mamy tu do czynienia ze złym systemem prawnym i

brakiem jasnych przepisów w danym państwie – złą regulacją działań administracyjnych,

gospodarczych, finansowych, politycznych. W tej grupie znajduję się także źle działająca

gospodarka państwa, nieraz wymuszająca na obywatelach załatwienie spraw za pomocą

korupcji. Wśród tych przyczyn wymienia się także niesprawną administrację czyli źle

działające urzędy i niejasne zasady ich funkcjonowania. Jest tu także sprawa bezkarności

polityków. Chroniący ich immunitet, praktycznie zapewnia im całkowitą nietykalność.

Zbytnie przywileje władzy, zarówno wykonawczej, ustawodawczej czy sądowniczej, są

naturalnym środowiskiem rozwoju korupcji. Częste przekonanie iż, ktoś mający od nas

większą władzę (urzędnik, polityk, prawnik) może wszystko i każde jego zachowanie jest

usprawiedliwione, powoduje właśnie nadużywanie władzy.

Po drugie, przyczyny związane ze stosunkiem obywateli w danym państwie do

zjawiska korupcji. Jak wiemy, niestety często jest tak, iż obywatele nie zdają sobie sprawy, że

niewinny bukiet kwiatów dla lekarza, może zostać uznany za korupcję. Ludzie często

uważają, że danie łapówki w ekstremalnych sytuacjach, jest czymś całkowicie

usprawiedliwionym i wręcz pożądanym! Często wpływa na to poczucie przymusu, gdy

myślą, że po prostu nie ma innego wyjścia. Bywają również sytuację, że obywatel popełnia to

przestępstwo z pełną premedytacją, dla swojej własnej wygody. Chęć szybszego bądź

tańszego załatwienia danej sprawy, wydaje mu się priorytetem. Błędne jest także częste

przekonanie, iż po łapówce dany urzędnik wykona swą pracę staranniej. Korupcja jednak

zdarza się także w chwili, gdy dana osoba pragnie unikną kary, mandatu. Wtedy najprostszym

5

sposobem wydaję się właśnie korupcja. Nic bardziej mylnego. Jedna z najczęstszych

przyczyn korupcji w tej grupie jest jednak chęć uzyskania korzyści majątkowych. Korupcja

daje idealne możliwości, do szybkiego i miarę bezproblemowego wzbogacenia się, gdyż

bardzo trudno wykryć „dawcę” i „biorcę”. Żaden z nich nie zdradzi drugiego, gdyż

oznaczałoby to karę dla obu.

Po trzecie, wszystkie inne zjawiska wywołujące korupcję. Głównym problem będą tu

nawyki z poprzedniego ustroju. Za czasów Polskiej Republiki Ludowej (PRL), korupcja była

na porządku dziennym. Nie istniała praktycznie inna możliwość załatwienie sprawy przez

petenta. Niedostatek wszelakich dóbr i usług, powodował naturalną chęć zdobycia danego

produktu. Władze komunistyczne, nie zajmowały się tym problemem. Problem korupcji

zaczął istnieć w Polsce dopiero po 1989 roku. Wtedy właśnie pojawiły się pierwsze głosy, że

coś należy z tym precedensem zrobić. Oczywista sprawą jest, że po piętnastu latach ludzie nie

będą wyczulenie na korupcję, która była dla nich normalna przez prawie pięćdziesiąt lat.

Niestety PRL nie jest wszystkiemu winien. W społeczeństwo często możemy usłyszeć

pogląd, że korupcja była wszędzie i od zawsze i po prostu nie da się z nią nic zrobić. Niestety

taka bierna rezygnacja, jest czasem gorsza od popełniania samego przestępstwa. Nic więc

dziwnego, że sami przestępcy czują się bezkarnie, gdy prawo, i inni obywatele nie żądają dla

nich odpowiedzialności karnej.

1.2.Rodzaje korupcji

Korupcja ma wiele odmian. Ze względu na to, że jest spotykana w prawie każdym

sektorze życia, ma również różne przyczyny i skutki.

Jednym z najpoważniejszych problemów jest korupcja polityczna. Jest to zjawisko,

jak sama nazwa wskazuje, związane z polityką. Przede wszystkim mamy tu do czynienia z

chęcią utrzymania władzy, bądź jej zyskania przez daną osobę, lub grupę. Korupcja

polityczna jest często podziękowaniem dla polityka, za użycie jego wpływów. Takim

wynagrodzeniem może być np.: otrzymanie miejsca w radzie nadzorczej, stypendium

naukowe, albo nagroda pieniężna.

Z korupcją polityczną ściśle związana jest korupcja wyborcza, samorządowa i

legislacyjna. Pierwsza z nich z dotyczy wywierania wpływu na wynik wyborów. Zachodzi tu

przede wszystkim zjawisko sprzedajności i przekupstwa.

6

Korupcja samorządowa jest zjawiskiem często spotykanym na szczeblu lokalnym.

Mówimy tu o otrzymaniu stanowisk i korzyści materialnych polityków bądź urzędników w

sprawach np. gospodarki komunalnej w miastach i gminach.

Korupcja legislacyjna obejmuję zjawisko wpływania na kształt ustaw, w zamian za

korzyści dla parlamentarzystów. Właśnie tego typu korupcja miała miejsce w głośnej aferze

Lwa Rywina (cała ta sprawa jest szerzej omówiona w rozdziale „Afery korupcyjne”). Ten

rodzaj korupcji powiązany jest z lobbingiem czyli wywieraniem wpływu na instytucje

rządowe, parlamentarne poprzez różnorodne grupy, stowarzyszenia i organizacje.

Następnym rodzajem korupcji jest wcześniej wspomniana korupcja

administracyjna. Dotyczy ona usług służby zdrowia, edukacji, opieki społecznej, a także

całej administracji publicznej. Pracownicy urzędów są najbardziej narażone na taką

działalność. Często chodzi tu o sprawy życia codziennego jak choćby rejestrację pojazdu,

zdanie egzaminu bądź dodatkową opiekę w szpitalu. Wysoki wskaźnik takiej korupcji,

świadczy o złym stanie ogólnym państwa. Jeżeli, nawet w tak błahych sprawach musimy

używać korupcji to co ze sprawami wagi państwowej, bądź w sytuacjach zagrożenie życia?

Z korupcją administracyjną powiązana jest korupcja w zakresie zamówień

publicznych i prywatnych. W pierwszym przypadku mamy do czynienia do korupcji wśród

urzędników. Oferowane są im różne korzyści, w zamian za uzyskanie danego zlecenia bądź

zamówienia. Korupcja w zakresie zamówień prywatnych dotyczy natomiast kontaktów firm

prywatnych. Głównie sfery zakupów i zaopatrzenia. Takie zjawisko jest bardzo częste np. w

sieciach supermarketów.

Pozostałe trzy rodzaje korupcji, to korupcja gospodarcza, koncesyjna i

informatyczna. O korupcji gospodarczej mówimy tylko w przypadku przestępstwa w strefie

gospodarki. Strefa ta jest w wielkim stopniu uzależniona od władzy administracyjnej,

instytucji państwowych i ich decyzji. Osoby pełniące funkcje publiczne, wykorzystują swoją

władzę do osiągnięcia zysków gospodarczych, często wbrew interesom państwa. Korupcja

gospodarcza jest „długotrwała”. Często działania korupcyjne są prowadzone pod pozorem

normalnych usług gospodarczych, dlatego bardzo trudno ją wykryć.

Korupcja koncesyjna jest celowym utrudnianiem uzyskania zezwolenia, pozwolenia,

licencji albo koncesji by wymóc na przedsiębiorcy danie łapówki. Urzędnik daje do

zrozumienia interesantowi, że bez „dodatkowej pomocy”, jego sprawa nie ma szansy na

pozytywne rozpatrzenie. Ostatnim rodzajem korupcji jest korupcja informacyjna. Dotyczy

7

ona sprzedaży albo handlu informacjami, będących w rękach władzy, a których uzyskanie da

biznesmenowi dodatkowe korzyści. Ten rodzaj korupcji może także dotyczyć informacji od

osób i grup prywatnych, jak pracownicy spółek giełdowych, maklerzy czy zarządy spółek.

1.3. Afery korupcyjne w Polsce

Afery korupcyjne w Polsce, to ostatnio bardzo częste zjawisko. Media coraz częściej

donoszą nam o łapownictwie, płatnej protekcji w polityce, gospodarce, a nawet w sporcie. W

ciągu ostatnich pięciu lat szczególnie głośno było o dwóch sprawach: o tzw. „Aferze

Rywina”, dotyczącej korupcji legislacyjnej, oraz o tzw. „Aferze lekowej”, wskutek której do

dymisji podali się minister zdrowia Mariusz Łapiński i jego zastępca Waldemar Deszczyński.

Afera Rywina

Aferę zapoczątkowała publikacja 27 grudnia 2002 roku w „Gazecie Wyborczej”

artykułu pióra Pawła Smoleńskiego pt. Ustawa za łapówkę czyli przychodzi Rywin do

Michnika. Ale wszystko zaczęło się jeszcze wcześniej.

W 2002 roku trwały prace nad projektem nowelizacji ustawy o Radiofonii i Telewizji.

Wprowadzono przepis zabraniający jednoczesnego posiadania gazety ogólnopolskiej

(dziennika) oraz stacji telewizyjnej. Przepis taki stanowił dla spółki Agora - właściciela

„Gazety Wyborczej”- istotną przeszkodę, gdyż jej zarząd nosił się z zamiarem kupna stacji

telewizyjnej Polsat lub drugiego programu TVP (w razie jego prywatyzacji). Artykuł ujawniał

kulisy spotkania latem 2002 roku Lwa Rywina i Wandy Rapaczyńskiej, szefowej spółki

Agora. Rywin rzekomo przyszedł z propozycja od tzw. grupy trzymającej władzę,

wycofania tego zapisu z ustawy za 17 i pół miliona dolarów. Następne spotkanie odbyło się z

Adamem Michnikiem, redaktorem naczelnym „Gazety Wyborczej”, który nagrał całą

rozmowę na dyktafon. Nagranie te zostało ujawnione w lipcu 2002 roku, co było

bezpośrednią przyczyną wybuchu afery.

10 stycznia 2003 Sejm na wniosek parlamentarnego klubu Prawa i Sprawiedliwości

powołał Komisję Śledczą do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących

przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o Radiofonii i Telewizji. Komisja

Śledcza przesłuchuje po kolei osoby związane ze sprawą. Przed komisją zeznają m.in.: A.

Michnik, W. Rapaczyńska, R. Kwiatkowski (ówczesny prezes zarządu Telewizji Polskiej).

Podczas przesłuchania Lwa Rywina, przedstawił on oświadczenie mające dowodzić jego

8

niewinności, postawił zarzuty red. A. Michnikowi o zmanipulowanie jego wypowiedzi oraz

odmówił odpowiedzi na wszystkie pytania komisji.

24 września Sejm przyjmuje materiał sprawozdanie posła Zbigniewa Ziobry jako

finalny raport komisji śledczej. Według tego dokumentu grupę trzymającą władzę tworzyli:

Leszek Miller, Aleksandra Jakubowska, Robert Kwiatkowski, Włodzimierz Czarzasty i Lech

Nikolski.10 grudnia 2004 sąd apelacyjny w Warszawie skazał Lwa Rywina za pośrednictwo

w płatnej protekcji, uznając tym samym, że działał on w czyimś imieniu. Nie wskazał jednak

czyim, a w szczególności - czy było to w imieniu "grupy trzymającej władzę".

Afera lekowa

12 maja 2003 roku dziennik ogólnopolski „Rzeczypospolita” napisał o żądaniu

łapówki przez Waldemara Deszczyńskiego – byłego szefa gabinetu politycznego Mariusza

Łapińskiego. Deszczyński miał rzekomo w zamian za łapówkę w wysokości kilku milionów

dolarów, wprowadzić na listę leków refundowanych specyfik zagranicznej firmy. W artykule

można było ponadto przeczytać o jego powiązaniach z Aleksandrem Naumanem, byłym

ministrem zdrowia i jego powiązaniach z przemysłem farmaceutycznym. Na skutek całej tej

publikacji Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego wystąpiła o wszczęcie śledztwa, mającego

na celu wyjaśnić całą tą sprawę. Po ujawnienia tej afery Mariusz Łapiński i Aleksander

Nauman podali się do dymisji.

9

Rozdział II . Walka z korupcją

2.1. Organizacje antykorupcyjne

We wszystkich państwach demokratycznych walka z korupcją jest priorytetem władz.

Prawo karne przewiduje liczne kary, z ograniczeniem wolności na czele. Na całym świecie

działają przeróżne organizacje antykorupcyjne. Najważniejsza z nich, o zasięgu

ogólnoświatowym, to Transparency International, której polski oddział powstał dziesięć lat

temu. Duże znaczenie odgrywa także Bank Światowy. Ponadto w każdym państwie działają

mniejsze organizacje pozarządowe bądź fundacje, zajmujące się tym problemem. W Polsce są

to np.: Fundacja Batorego, prowadząca program „Przeciw Korupcji”, Centrum Edukacji

Obywatelskiej, Fundacja Komunikacji Społecznej.

Transparency International

Jest to międzynarodowa, niezależna i pozarządowa organizacja badająca, ujawniająca

i zwalczająca praktyki korupcyjne, przede wszystkim w życiu publicznym, lecz także w

politycznym. Została założona w 1993 roku przez Petera Eigena. Posiada oddziały w 90

krajach. Międzynarodowy Sekretariat TI ma siedzibę w Berlinie. TI co roku publikuje

Wskaźnik Percepcji Korupcji. Jest to ranking stu czterdziestu sześciu państw, ze względu

na skorumpowanie danego kraju. W 2005 roku Polska zajęła 70 miejsce. Warto powiedzieć,

że rok wcześniej była na miejscu 64. W roku 1998 powstało stowarzyszenie Transparency

International Polska akredytowane i działające jako oddział TI, obecnie Prezesem Zarządu

TI Polska jest Małgorzata Wojciechowska-Brennek.

Bank Światowy

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, powszechnie znany jako Bank

Światowy powstał w roku 1945, jako efekt postanowień konferencji w Bretton Woods. Jego

głównym zadaniem miała być pomoc w odbudowie zniszczonych II wojną światową krajów

Europy i Japonii. Obecnie zrzesza on 184 kraje członkowskie. Bank Światowy odnosi się do

dwóch z pięciu wyspecjalizowanych agencji ONZ, działających razem w Grupie Banku

Światowego: Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju i Międzynarodowego

Stowarzyszenia Rozwoju, Międzynarodowej Korporacji Finansowej, Międzynarodowego

Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych i Agencji Wieloch Gwarancji Inwestycji.

Bank Światowy nie jest bankiem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Zapewnia długoterminowe

10

pożyczki dla najbardziej potrzebujących krajów członkowskich oraz przedsiębiorstwom

publicznych (po otrzymaniu gwarancji rządowych), dotacje, pomoc techniczną. Obecnie do

celów walki z ubóstwem i finansowania rozwoju takich dziedzin życia społecznego, jak

ochrona zdrowia, edukacja, ochrona środowiska czy też rozbudowa infrastruktury. W zamian

za to wymaga jednak pewnych działań politycznych, takich jak walka z korupcją, rozwój

demokracji, czy też najważniejszego – rozwoju sektora prywatnego.

Fundacja Batorego

Założycielem Fundacji jest George Soros, amerykański finansista i filantrop, który

zainicjował powstanie całej sieci fundacji, działających obecnie w 31 krajach. Fundacja ma na

celu wzmacnianie roli i aktywności społeczeństwa obywatelskiego, propagowanie swobód

obywatelskich i zasad państwa prawa, rozwijanie współpracy i solidarności

międzynarodowej. W Polsce prowadzi szereg działań antykorupcyjnych, m.in. Program

Przeciw Korupcji, prowadzony wraz z Helsińską Fundacją Praw Człowieka. Programem tym

kieruje od lat pani Grażyna Kopińska.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka jest w Europie jedną z najbardziej

doświadczonych i profesjonalnie działających organizacji pozarządowych, zajmujących się

prawami człowieka. Fundusze na swą działalność pozyskuje od dużych fundacji, od

współpracujących z nimi organizacji pozarządowych, od instytucji międzynarodowych, jak

również od sponsorów prywatnych.

Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Polsce, z siedzibą w Warszawie, została

założona w 1989 roku. Jej powstanie poprzedziła siedmioletnia działalność Komitetu

Helsińskiego w Polsce, który pracował w podziemiu od 1982 roku. Po zmianie ustroju

politycznego w Polsce w roku 1989 członkowie Komitetu postanowili ujawnić się i stworzyć

niezależny instytut zajmujący się edukacją i badaniami w zakresie praw człowieka. Główne

obszary działalności Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka to: edukacja krajowa w zakresie

praw człowieka, działalność międzynarodowa, działalność w interesie publicznym

Centrum Edukacji Obywatelskiej

Ta organizacja pożytku publicznego powstała w 1994 roku. Jej działalność ma na celu

rozwijania edukacji w szkołach publicznych. Organizacja prowadzi również niepubliczną

11

placówkę doskonalenia nauczycieli oraz wprowadza do szkół nowatorskie programy edukacji

obywatelskiej, prawnej, historycznej i ekonomicznej. Organizacja ta prowadzi szereg

programów edukacyjnych w gimnazjach i liceach m. in. Młodzi Obywatele Działają, Młodzi

w Europie. Uczniowie adoptują zabytki , Moja Polska, Młodzi głosują, Z Ekonomią na Ty,

Szkolna Agora, a także Młodzi przeciw korupcji.

Fundacja Komunikacji Społecznej

Fundacja Komunikacji Społecznej (FKS) jest organizacją pozarządową działającą od

1998 roku. Misją FKS jest budowa społeczeństwa obywatelskiego, w którym zdrowa, otwarta

komunikacja jest środkiem zmiany na lepsze. Działa ona poprzez udostępnianie inicjatywom

działającym dla dobra publicznego, narzędzi komunikacji marketingowej w celu zwiększenia

ich realnej skuteczności. Projekty tej organizacji działają na trzech obszarach: diagnoza

społeczna, tworzenie standardów poprzez działanie i edukacja.

Centralne Biuro Antykorupcyjne

Jest to urząd, którego powstanie zapowiedziała po wyborach parlamentarnych w roku

2005 zwycięska partia – Prawo i Sprawiedliwość. Jego szefem ma zostać Mariusz Kamiński.

Ten urząd ma być nową służbą specjalną, której głównym zadaniem będzie zwalczanie

przestępczości korupcyjnej. Ponadto ma to być elitarna instytucja, skupiająca ok. 500 osób.

Do jej zadań będzie należało m.in. badanie deklaracji majątkowych parlamentarzystów i

wysokich urzędników. Przyszły szef CBA podkreśla, że kadra kierownicza nowego urzędu

będzie składać się z ludzi posiadających odpowiednie umiejętności i wiedzę o procesie

operacyjnym i kontrolnym. Mają to być pracownicy Najwyższej Izby Kontroli, prokuratury,

policji, służb specjalnych i inspektoratu celnego. W urzędzie potrzebni będą specjaliści z

różnych dziedzin.

M. Kamiński uważa także, że działania CBA będą miały na celu podniesienie pozycji Polski

w rankingach międzynarodowych oceniających państwa pod względem korupcji.

2.2. Programy antykorupcyjne

Programy antykorupcyjne, są głównym elementem walki z korupcją prowadzonej

przez organizacje czy fundacje. Często są one prowadzone przy współpracy z władzami

państwa, placówkami publicznymi, bądź innymi stowarzyszeniami. Działania te mogą mieć

12

zasięg ogólno Polski, bądź lokalny. O to przykłady kilku z nich, prowadzonych na terenie

Polski.

„Program Przeciw Korupcji” Jest to program wspólnie prowadzony przez Fundacje Batorego i Helsińską

Fundacje Praw Człowieka. Program Przeciw Korupcji chce doprowadzić do zmniejszenia

skali zjawisk korupcyjnych w Polsce przez zmianę nastawienia obywateli do korupcji w życiu

codziennym, wprowadzenie rozwiązań legislacyjnych zapewniających przejrzystość

procesów decyzyjnych i organizowanie stałego nacisku obywateli na przestrzeganie przez

władze przepisów antykorupcyjnych. Prace Programu zainicjowała w 2000 roku kampania

edukacyjna. Obecnie działania Programu koncentrują się wokół monitorowania władz

szczebla krajowego i lokalnego, oraz budowania społecznego ruchu na rzecz przejrzystości w

życiu publicznym.

„Młodzi przeciw korupcji” Jest to program stworzony przez Centrum Edukacji Obywatelskiej przy współpracy

Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, Programu "Przeciw korupcji" Fundacji Batorego,

Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli i partnerów lokalnych. W ideach programu

możemy przeczytać: „Nawet najlepsze regulacje prawne nie wystarczą, by zwalczyć

korupcję. Potrzebna jest zmiana postawy etycznej i mentalności człowieka oraz zmiana

kultury życia publicznego. Istotną rolę w tym procesie odgrywa szkoła”.2 W projekcie

uczestniczy kilkaset szkół z całej Polski. Organizowane są liczne akcje, pokazy, dni

„antykorupcyjne”. Młodzież ze szkół objętych programem, wykonuje projekty, plakaty

dotyczące walki z korupcją.

Program antykorupcyjny Prawa i Sprawiedliwości

W programie wyborczym PIS-u możemy przeczytać liczne deklaracje dotyczące walki

z korupcją:. „Trzeba powołać urząd antykorupcyjny. Degeneracja aparatu państwowego

dotknęła dziś wszystkich szczebli służby publicznej i wszystkich jej odmian. Dlatego

niezbędne jest stworzenie nowej formacji o dużych uprawnieniach, złożonej z ludzi nowych,

na ogół młodych i nie uwikłanych w tak zwane układy, która mogłaby podjąć działania

2 Centrum Edukacji Obywatelskiej, strona www.ceo.org.pl

13

zmierzające do ustalenia i ujawnienia organom wymiaru sprawiedliwości i opinii publicznej

powiązań między politykami a światem przestępczym [...]”.3

„Przejrzysta Polska”

Jest to akcja która prowadzona w samorządach również przy współpracy z wyżej wspomnianą

Fundacją Batorego. Celem akcji jest przede wszystkim walka z korupcją, lepszą obsługę

mieszkańców, a także włączenie obywateli w działalność lokalną. Nie jest to jednak akcja dla

każdego. Jak mówi pani Grażyna Kopińska, „Z akcji odpadło około 300 samorządów, które

myślały, że wystarczy coś zadeklarować albo pochwalić się czymkolwiek”. 4

2.3. Jak rozwiązać problem korupcji?

Jak było wyżej wspomniane, problem korupcji dotyczy każdego sektora, życia

społecznego. Ma wiele różnych przyczyn, ale zawsze jeden skutek – dezorganizacja państwa.

Korupcja jest w obecnych czasach największych wrogiem demokracji. Rozwiązanie tego

problemu jest najpilniejszą potrzebą do zaspokojenia. Jak tego dokonać? Pytanie to stawia

wielu ludzi. Rozwiązanie tego problemu to na pewno zadanie długofalowe. Aby ograniczyć

korupcję, trzeba przede wszystkim zlikwidować jej przyczyny. Niestety, przyczyny tego

zjawiska dotyczą wielu różnych kwestii, nie możliwe jest więc zastosowanie jednego „złotego

środka”. Jest jednak kilka rozwiązań, które mogą powstrzymać rozwijającą się w zawrotnym

tempie korupcję w Polsce.

Przede wszystkim trzeba zmniejszyć biurokrację. Droga petenta przez różne urzędy

powinna być jak najkrótsza. Zasady przyznawania zezwoleń powinny być jak najprostsze, jak

najbardziej przejrzyste. Klient musi znać swoje prawa i obowiązki. Powinien zdawać sobie

sprawę z tego, że urzędnik nie ma nad nim absolutnej władzy. Obywatel, który wie, do czego

ma prawo, nie da się zastraszyć nieuczciwemu urzędnikowi. Będzie również wiedzieć, jak

sobie poradzić w skrajnie trudnej sytuacji. Jak sobie poradzić bez łapówki. Z drugiej strony,

zmniejszenie biurokracji może łączyć się z wydawaniem pozwoleń, koncesji osobom

nieodpowiednim.

Korupcja wśród polityków często bierze się z ich nadmiernej władzy. Tę bezkarność

można zlikwidować poprzez ograniczenie, bądź całkowite zniesienie immunitetu. Używanie 3 Program Wyborczy Prawo i Sprawiedliwość, wybory parlamentarne 2005. 4 Klub „Przejrzystej Polski” [rozmowa z Grażyną Kopińską], „Gazeta Wyborcza”, 18.11.2005 r.

14

go byłoby usprawiedliwione tylko w ekstremalnych sytuacjach, ściśle określonych przez

prawo. Polityk nie powinien być traktowany bardziej ulgowo niż inny obywatel. Sądzę, że

wykroczenia osób publicznych powinny byś traktowane nawet ostrzej, jeśli nie przez prawo,

to przez opinię publiczną. Częstym wykroczeniem polityków, stosowanym właśnie po to, by

ukryć korupcję, jest fałszowanie zeznań podatkowych. W Polsce jednak - dopóki media nie

znajdą jakiegoś przekłamania i nie zrobią z tego sprawy ogólnokrajowej, nikt nie sprawdza

zgodności tych oświadczeń z rzeczywistością. Należy zmienić tę sytuację.

Kolejnym ważnym krokiem jest zaostrzenie prawa karnego. Dla posłów, urzędników,

i innych przedstawicieli władz, nie powinno być taryfy ulgowej. Kary powinny być nawet

poważniejsze. Przecież to ludzie będący u władzy! Tworzący prawo. Gwarantowałoby to z

pewnością zmniejszenie korupcji. Ostrzejsze kary, grzywny są najlepszymi „odstraszaczami”.

Jeśli do tego dołożymy sprawniejszą pracę sądów, sukces gwarantowany.

Poważnym przyczyną korupcji jest brak kontroli władzy na szczeblu lokalnym.

Decentralizacja władzy w Polsce, powoduje, że większość decyzji podejmowanych jest w

gminach bądź powiatach. Oczywiście ma to wiele plusów, jednakże powoduje to zarazem

korupcję wśród władz lokalnych. Sądzę, iż w sposobem na zniesienie tego problemu, byłaby

po prostu kontrola raportów, sprawozdań. Innym sposobem jest po prostu weryfikacja

wyborcza polityków. Trzeba do niej zachęcać wyborców.

Bardzo wiele zależy bowiem od samych obywateli. Długoletni okres niewoli w XIX

w., lata II wojny światowej, jak i okres PRL, wytworzyły złe przyzwyczajenie do korupcji.

Ludzie często uważają, że korupcja po prostu musi być, nie ma na nią rady. Czasem pojawia

się nawet opinia, że pomaga ona w codziennych sprawach, przyspiesza różne działania.

Ludzie, często przyzwyczajeni, do zdobywanie różnych produktów czy usług dzięki

łapownictwu, korupcji, nie widzą w tym nic nieprawidłowego. Jest to najpoważniejszy

problem walki z korupcją. Nieuświadomieni obywatele na pewno są poważną przeszkodą.

Sądzę, że przede wszystkim trzeba się zająć tą kwestią w proponowanej dalej kampanii

edukacyjnej.

2.4. „JESTEM TRENDY! NIE DAJĘ, NIE BIORĘ!”

W celu zwalczenia, bądź chociaż ograniczenia korupcji, nie wystarczy zaostrzyć

prawo czy stworzyć nowy urząd. Najważniejszą sprawą jest uświadomić obywatela. Dotrzeć

do niego, przekazać mu w zrozumiałej formie, że korupcja nie jest ani dobra, ani konieczna.

15

Pokazać mu, jak się jej przeciwstawiać i przede wszystkim wskazać, jakimi prawami

dysponuje każdy obywatel, aby ustrzec się przed korupcją. Aby tego dokonać, trzeba dobrać

odpowiednią strategię działania. W przypadku, gdy chcemy dotrzeć do praktycznie całego

społeczeństwa, najlepszym rozwiązaniem wydaje się ogólnokrajowa kampania reklamowa.

PUNKT 1. CEL Wywołać trend na bycie uczciwym i nie dawanie łapówek. Pokazać obywatelom ich

prawa. Nauczyć, jak walczyć z korupcją. Dowieść każdemu, że korupcją jest zawsze czymś

złym, a także, że wcale nie jest konieczna. Wzbudzić zainteresowanie walką korupcją wśród

młodzieży

PUNKT 2. ŚRODKI PRZEKAZU Bardzo ważny jest sposób zaprezentowania postaw antykorupcyjnych. Najlepszymi

środkami przekazu są:

Bilboardy - Docierają do największej liczby osób. Plakaty muszą znajdować się w

strategicznych punktach. W urzędach, szpitalach, w parlamentarnych kuluarach.

Powinny znajdować się na nich informacje o sposobach walki z korupcją i o karach za

jej użycie.

Internet - Powinna powstać strona internetowa z: (1) informacjami o nieuczciwych

politykach i biznesmenach, (2) o prawach każdego obywatela, (3) o sposobach walki z

łapownictwem. Strona powinna jednak być głównie przeznaczona dla młodych osób.

Należy tam zamieścić informacje o skali całego problemu.

Telewizja - Spoty telewizyjne muszą być jak najbardziej „chwytliwe”. Musza

spowodować, że osoby, które raz je obejrzały, będą chciały nie tylko zobaczyć je

jeszcze raz, ale dowiedzieć się coś więcej o przedstawianej sprawie

Ulotki - Rozdawane na ulicach, leżące w urzędach czy szkołach powinny przede

wszystkim wskazywać, że obywatele mają prawo do produktów i usług, bez

konieczności użycia łapówki, a ich dawanie zachowanie jest przestępstwem.

PUNKT 3. FORMA Sposób przekazu w czasie kampanii powinien być oryginalny i „chwytliwy”.

Dowcipne hasło reklamowe, ciekawy spot są kluczem do powodzenia akcji. Metoda jednak

powinna być dostosowana do każdego odbiorcy. Nie można przecież wymagać, że to co

16

przemówi do nastolatka będzie pasować siedemdziesięciolatkowi. Forma nie powinna być

zbytnio szokująca. Szokowanie, nigdy nie wychodzi na dobre, a skutek ma raczej odwrotny

od zamierzonego, może spowodować odrzucenie przekazu. Na stronie internetowej można

zamieszczać artykuły skierowane do młodych, bilboardy i ulotki powinny być dostosowane

do ogółu, reklamy telewizyjne muszą być przede wszystkim oryginalne, aby widz nie

zmieniał kanału na ich widok.

PUNKT 4. DZIAŁANIA Na początku bardzo ważną sprawą jest nagłośnienie działań w mediach. Zwracanie

uwagi na popularne osoby biorące udział w reklamie, zarzucenie obywatela ulotkami,

plakatami, spotami. Artykuły w prasie powinny być w odpowiedniej formie, pasującej do

czytelnika danego pisma. Przez pierwszy okres kampanii wszystkie działania muszą być

intensywne, dopiero później można „atak” spowolnić, wysubtelnić. Odbiorca musi go

dostrzegać przez dłuższy czas, natykać się nań wszędzie tam, gdzie może spotkać się z

łapówką. A więc trzeba się skupić na szpitalach, urzędach, sądach.

PUNKT 5. PREZENTERZY Akcja promocyjna musi zostać przeprowadzona przez osoby wzbudzające zaufanie,

najlepiej przez znane i lubiane przez społeczeństwo. Jeżeli celem ma być wywołanie stałego

trendu w społeczeństwie, mile widziany byłby udział gwiazd filmowych i muzycznych,

oczywiście z Polski. Nie da się ukryć, iż osoby znane z telewizyjnych seriali, bądź list

przebojów, mają bardzo duży wpływ na przeciętnego Polaka czy statystyczną Polkę. Nie

powinny to jednak być osoby znane ze skandali, gdyż jak pisałam wcześniej, może to

wywołać efekt odwrotny od założonego. Jednocześnie nie można się ograniczać tylko do

osób z show-biznesu. Nie wszyscy są przecież wielbicielami „M jak miłość”! Udział np.

znanych profesorów i ekspertów w kampanii trafiałby do tej innych części społeczeństwa.

PUNKT 6. MŁODZI PRZEDE WSZYSTKIM

Rewolucja ma zajść w środowisku młodzieżowym. Naklejki, naszywki, znaczki mają

być cechą rozpoznawczą tych uczciwych. Zajęcia w szkole, dyskusje z nauczycielami,

wspólne badanie problemu, wszystko po to by młodzież zdała sobie ze skali problemu.

Bardzo ważne jest właśnie to, żeby gimnazjaliści licealiści i studenci zajęli się tą sprawą. Bo

to właśnie oni są najbardziej skorzy do spontanicznych akcji, wieców, demonstracji. Bardzo

chętnie uczestniczą w takich działaniach , naciskają na władze i współobywateli by coś

17

zmienili. Trudno ich zniechęcić, a kreatywne umysły mają wielką ilość pomysłów. Kampania

reklamowa ma być bodźcem, wywołującym reakcję.

PUNKT 7. SZANSE REALIZACJI

Uważam, że przy tym typie akcji, są one całkiem spore. Oczywiście jak zawsze trzeba

się liczyć z pewnymi przeszkodami. Największą z nich będą na pewno kwestie finansowe.

Spoty, bilboardy, zaangażowanie osób znanych, kosztują bardzo dużo. Z pewnością projekt

kampanii mógłby się starać o dofinansowanie z pieniędzy Unii Europejskiej, ze względu na

to, że unijne władze same aktywnie walczą z korupcją. Innym źródłem pieniędzy mogłyby

być organizacje walczące z korupcją, albo nawet prywatni inwestorzy. Istnieje możliwość, że

udział osób publicznych mógłby być traktowany jako wolontariat. Organizacje

antykorupcyjne nie musiałyby być tylko źródłami gotówki. Przede wszystkim byliby to

partnerzy w promowaniu zasady „nie biorę, nie daję!”. Istnieje jednakże możliwość, że akcja

nie przyjmie się. Hasło reklamowe zostanie zignorowane, spoty skrytykowane. Dlatego

ważne jest badanie opinii społecznej co do projektu, w trakcie jego trwania, a przede

wszystkim jeszcze przed rozpoczęciem akcji.

PUNKT 8. UZASADNIENIE

Uważam, że kampania społeczna jest najlepszym środkiem do promowania postaw na

rzecz antykorupcji. Trafi do wielu osób, z różnych środowisk, w różnym wieku, z różnym

wykształceniem, zwłaszcza jeśli osoby promujące zachowanie antykorupcyjne będą dobrze

znane, a co za tym idzie - lubiane i budzące zaufanie. Jednocześnie zachowanie pewnej

różnorodności między stroną internetową dla młodzieży, a bilboardami dla każdego,

spowoduje, że odbiorcy z różnych grup wiekowych czy środowisk będą reagować na różne

formy przekazu używane w trakcie kampanii. Z kolei przekazanie na koniec inicjatywy w

ręce młodzieży jest dobrym pomysłem właśnie ze względu na kreatywność i spontaniczność

młodych ludzi. Mogą się wtedy pojawić nowe, znakomite i zupełnie odmienne od

dotychczasowych pomysły, które poruszą umysły wielu Polaków. Uważam, że akcja taka ma

duże szanse powodzenia i wypełnienia swojego zadania.

18

Rozdział III . Prezentacja i analiza wyników ankiety

3.1. Analiza i interpretacja wyników ankiety

Na potrzeby tej pracy została przeprowadzona ankieta. Objęła ona grupę 45 uczniów

trzecich klas gimnazjów i 30 nauczycieli ze szkoły Przymierza Rodzin w Warszawie. Każdy

badanych odpowiadał na 10 pytań zadanych w formie ankiety. Warto podkreślić, że jest to

środowisko katolickie, które względnie powinno potępiać korupcję. Nie jest to badanie

reprezentatywne dla szkół w Polsce. Sądzę jednak, że pozwoli na opisanie środowiska, które

zapewne opowiedziałoby się za podjęciem opisanej wyżej kampanii antykorupcyjnej i

zaakceptowała jej hasła i cele.

W całej badanej grupie, prawie 60% uczniów uważa korupcję za raczej duży problem

w Polsce, a tylko 33% za problem bardzo duży (wykres nr 115). Grupa nauczycieli z kolei

uważa nieco inaczej. Tu problem korupcji jako bardzo dużego dostrzega 43%, a raczej dużego

już 37% (wykres nr 1). Świadczy to o tym, że nauczyciele z pewnością częściej spotkali się z

korupcją, niż uczniowie. Dodatkowo lepiej zdają sobie sprawę ze skutków korupcji w

państwie demokratycznym. Lecz oba te wyniki bardzo kontrastują z badaniem Centrum

Badania Opinii Społecznej (CBOS) z czerwca 2004 roku, gdzie problem korupcji jako bardzo

duży uważa ponad 90% badanych.

Ponad połowa ankietowanych nauczycieli uważa, że wszystkie sprawy można załatwić

dzięki korupcji, 33% sądzi, że większość. Tylko pojedyncze jednostki utrzymują, ze korupcja

nie umożliwia załatwienia żadnej sprawy. W grupie uczniów tylko 11%, myśli, że korupcja

może załatwić wszystko, 65 % natomiast, że większość, a 24%, że tylko niektóre. (wykres nr

2 i nr 12). Za pewne te postawy mają źródło w doświadczeniu. Nauczyciele jako osoby

dorosłe załatwiają więcej spraw w urzędach, szpitalach etc.,więc częściej są narażeni na

spotkanie ze zjawiskiem np. łapownictwa czy też przekupstwa.

Następne pytanie, które dotyczyło możliwości załatwienia sprawy dzięki korupcji w

różnych ośrodkach publicznych, pokazało bardzo ciekawą rzecz. Z czterech opcji (leczenie,

wymiar sprawiedliwości, sprawy urzędowe, wszystkie powyższe) nauczyciele uznali za

najbardziej możliwą służbę zdrowa. Ponad co piąty badany uznał, że wszystko można

załatwić sprawę dzięki korupcji, potem były urzędy, a następne miejsce zajął wymiar

sprawiedliwości (wykres nr 3). Uczniowie uważają zgoła coś innego. Według nich, po kolei, 5 Wykresy i tabele, prezentujące wyniku ankiety, znajdują się w aneksie na końcu pracy.

19

najbardziej skorumpowane są wszystkie powyższe ośrodki, następnie służba zdrowia, a

wymiar sprawiedliwości i urzędy tylko trochę (wykres nr 13). Sceptyczne podejście uczniów

do możliwości korupcji i brak zdecydowanie na jedną z opcji, świadczy z pewnością o ich

małym doświadczeniu w załatwianiu zezwoleń, leczenia czy spraw sądowych.

Nikt z badanych, zarówno z grupy nauczycieli jak i z uczniów, nie odpowiedział, że

korupcja jest czymś normalnym i powinna być tolerowana. Większość ankietowanych uznała,

że korupcja jest czymś złym i zawsze powinno ją się potępiać (67% i 73%). Co dziesiąty

ankietowany uczeń uznał, że korupcja czasem może być tolerowana. To samo zaznaczyło 7%

nauczycieli. Z grupy nauczycieli nie byli w stanie określić swojego stanowiska 27%

badanych, w grupie uczniowskiej tylko 16% (wykres nr 4 i nr 14). Ta ogólna niechęć do

korupcji, jak wspominałam może być przede wszystkim związane ze specyfiką grupy na

której przeprowadziłam badania.

20% procent uczniów uznało, że korupcja w skrajnych przypadkach może być

tolerowana, natomiast 53% z zastrzeżeniem, że tylko w warunkach zagrożenia życia. Tylko

11% uczniów sądzi, że korupcja nie może być nigdy tolerowana. Nauczyciele byli bardziej

radykalni. Żaden z badanych nie uważa, że korupcje w ostateczności można dopuszczać,

prawie co piąty ankietowany uznał, że w przypadkach zagrożenia korupcja jest

usprawiedliwiona. 60% badanych uważa, że korupcja jest zawsze niedopuszczalna. 23%

nauczycieli i 16% uczniów nie jest w stanie określić swojego stanowiska. (wykres nr 5 i nr

15). W porównaniu wyników tego pytania i poprzedniego, okazuje się, że uczniowie są o

wiele bardziej tolerancyjni. Uważają, że życie ludzkie jest ważniejsze od prawa i moralności,

i nie ma w tym przesady.

W kwestii przyczyna korupcji nauczyciele wymieniali przede wszystkim złe prawo

(43%), a uczniowie brak zasad moralnych obywateli (52%). Na drugim miejscu znalazły się

odpowiednio, moralność (37%) i źle działająca administracja (25%). Ostanie miejsce

nauczyciele przyznali ex aequo źle działającej administracji i możliwości załatwienia szybciej

danej sprawy (po 10%). Uczniowie natomiast umieścili tą przyczyną na trzecim miejscu. Na

ostatnim miejscu, z brakiem jakiegokolwiek wyniku (0%), znajduje się złe, nie działające

prawo (wykres nr 6 i nr 16). Wynika z tego jasno, że ludzie młodzi za przyczynę korupcji

uznają raczej ludzi i ich niemoralne zachowanie. Złe państwo stawiają dopiero na drugim

miejscu. Innymi słowy zdają sobie sprawę, że póki korupcja będzie dopuszczana przez

20

obywateli, niewiele da się zrobić. Nauczyciele z kolei słusznie utrzymują, że gdyby nie złe

prawo, korupcja nie byłaby potrzebna czy możliwa.

Ankietowani zgodnie twierdzą, że problem korupcji wymaga dużej uwagi. Wyniki w

tym pytaniu są wyjątkowo zgodne. Około 60% obu grup uważa że korupcja wymaga dużej

uwagi, około 30% że sporej uwagi, a tylko około 3 procent, że małej bądź minimalnej.

(wykres nr 7 i nr 17). Świadczy to tym jak bardzo zdajemy sobie sprawę za zagrożenia

korupcją, i ze skali problemu w naszym kraju.

Za najbardziej skorumpowanych nauczyciele uznali polityków (37%) i lekarzy

(30%). Uczniowie natomiast również polityków (67%), ale często (23%) wybierali opcje inne

wpisując wszystkie możliwe odpowiedzi, bądź kilka z nich. Prawnicy natomiast zostali

uznani za raczej „czystych”, gdyż 9% uczniów i 10% obywateli uznało ich za

skorumpowanych (wykres nr 8 i nr 18). Wyniki badania jasno pokazują, jak mało zaufania

mamy do polityków i co tak naprawdę o nich myślimy.

W korzyściach płynących z korupcji uczniowie zaznaczali najczęściej (47%)

możliwość załatwienia spraw trudnych i beznadziejnych, potem zyskanie korzyści materialne

(33%). Około 16% uważało natomiast, że korupcja daje możliwość wykonania lepiej pracy

przez biorącego łapówkę. Nauczyciele stwierdzili jednak coś innego. Najczęściej zaznaczali

korzyści materialne (47%), natomiast prawie co trzeci wskazał na możliwość załatwienia

spraw specjalnej wagi. 20% badanych wskazało jako na główną korzyść lepsze wykonanie

sprawy. 5% z nauczycieli i 4% z uczniów zaznaczało możliwość „inne”, gdzie najczęściej

pojawiały się różne warianty powyższych możliwości odpowiedzi (wykres nr 9 i nr 19).

Ostanie pytanie dotyczyło możliwości zwalczenia korupcji w Polsce. Uczniowie

okazali się tu wielkimi sceptykami. Ponad połowa z nich (54%) uznało, że szanse zwalczenia

korupcji są małe, nikt z nich nie sądzi, że szanse są bardzo duże. Tylko 13% uważa że są

duże. Natomiast 33% nie było w stanie określić swojego stanowiska. Nauczyciele mieli

zdanie nieco inne. Połowa z nich uważa, że możliwości są duże. Co trzeci z tej grupy uważa,

że są małe, a 7%, że nawet bardzo duże. Co dziesiąty nie określił swojego stanowiska (wykres

nr 10 i nr 20).

Z ankiety można wysnuć następujące wnioski na temat badanego środowiska .

Zdajemy sobie jasno sprawę z zagrożenia, które niesie korupcja. Uznajemy, że korupcji nie

można tolerować i zawsze jest zła, chyba, że mamy do czynienia z przypadkiem zagrożenia

21

życia. Za najbardziej skorumpowanych uważamy polityków i lekarzy. Niestety szanse na

ozdrowienie sytuacji są, według badanych, małe bądź średnie.

22

ZAMIAST ZAKOŃCZENIA: WYWIAD Z EKSPERTEM

Rozmowa z prof. dr hab. Antonim Kamińskim z Instytutu Studiów Politycznych PAN,

autorem licznych prac na temat korupcji, byłym przewodniczącym Polskiego Oddziału

Transparency International.

Jakie wskaźniki są używane przy badaniach nad korupcją?

W analizach zjawiska korupcji najczęściej przytaczany jest wskaźnik określany

skrótem CPI, czyli indeks postrzeganej korupcji (Corruption Perception Index). CPI

opracowywany jest corocznie na podstawie ocen ludzi (najczęściej są to przedsiębiorcy),

mających zawodowo, regularnie do czynienia z administracjami poszczególnych krajów.

Skala ocen CPI rozciąga się od 1 do 10. Kraje o najwyższej korupcji otrzymują „1”, a „10” –

państwa, które pozostają od tego zupełnie wolne. Stosowane są ponadto wskaźniki bardziej

zobiektywizowane, ale także opracowywane na podstawie badań opinii publicznej.

Trannsparency International publikuje co roku ranking krajów, których firmy najbardziej

skłonne są do stosowania przekupstwa w swojej działalności.

Bank Światowy z kolei jakiś czas temu sprawdzał państwa pokomunistyczne pod

względem: a/ korupcji administracyjnej; b/ „zawłaszczenia państwa” (state capture), tj.

podporządkowania polityki regulacyjnej (prawodawstwa) interesom partykularnym grup i

organizacji. Korupcję administracyjną mierzono udziałem łapówek w zyskach

przedsiębiorstwa, zaś „zawłaszczenie państwa”– za pomocą oceny, na ile prawodawstwo

regulujące działanie danego sektora, w którym funkcjonuje firma, podporządkowane jest

interesom wąskiego środowiska.

Jak Polska sytuowała się w międzynarodowych rankingach korupcji (TI,

World Bank) . Jakie miejsce zajmuje obecnie?

Polska, po raz pierwszy klasyfikowana przez TI w roku 1996, otrzymała wtedy notę

5.58, a w 2005 roku - 3.4, co wskazuje na znaczne pogorszenie oceny. Miejsce nie jest ważne,

bo w pierwszej klasyfikacji oceniano mniej niż 60 krajów, gdy w ostatniej ponad 150. Jeśli

idzie o ustalenia Banku Światowego, to ich wyniki są znacznie bardziej korzystne, lecz ich

podstawą było jednorazowe badanie przeprowadzone w 1999 roku. Objęły one jedynie kraje

pokomunistyczne. Wtedy, zarówno w przypadku korupcji administracyjnej, jak i

zawłaszczenia państwa, Polska znalazła się - obok Czech, Węgier i Estonii - wśród krajów o

23

stosunkowo niskim stopniu korupcji. Podkreślmy jednak, że tylko w porównaniu do

pozostałych państw pokomunistycznych.

Jakie nadzieje i prognozy pojawiały się w odniesieniu do problemu

korupcji w Polsce przed wejściem naszego kraju do Unii Europejskiej? Na ile się one

spełniły?

W corocznych raportach Komisji Europejskiej nt. stanu przygotowań przed

akcesyjnych w Polsce zwracano uwagę na wysoki poziom korupcji, zły stan administracji i

wymiaru sprawiedliwości oraz niska jakość ustawodawstwa. Wielką naiwnością byłoby

jednak wtedy wiązać większe nadzieje z tym, że nasze przystąpienie do Unii rozwiąże

patologię naszego państwa.

Jakie są najskuteczniejsze metody przeciwdziałania korupcji?

To zależy od stopnia zaawansowania zjawiska. Kiedy jest on bardzo wysoki, to walka

z tą patologią społeczną wydaje się prawie niemożliwa. Jeżeli całe państwo pogrążone jest w

korupcji, nie ma po prostu żadnych chyba szans wewnętrznego odrodzenia. W innych, mniej

zaawansowanych przypadkach, trzeba zacząć od uporządkowania prawa i mechanizmów jego

stanowienia, następnie wzmocnić i usprawnić wymiar sprawiedliwości, podnieść

profesjonalizm administracji publicznej, innymi słowy – wprowadzić w życie to wszystko, co

kryje się pod pojęciem "państwa prawa". Oczywiście, trzeba też konsekwentnie zwiększać

wykrywalność czynów korupcyjnych oraz karać za nie szybko i skutecznie. Wykrywalność

można podnieść dzięki np. uwolnieniu od odpowiedzialności osoby, które doniosły o akcie

korupcyjnym, czy poprzez "zakupy kontrolowane", czyli prowokacje policyjne.

Które z tych metod przynoszą najszybciej efekty, a których rezultaty są z kolei

najbardziej trwale?

Najszybsze efekty dają wspomniane na końcu prowokacje policyjne, ale najbardziej

trwale skutki dla państwa i jego obywateli zawsze przyniesie reforma aparatu państwa, czyli

wzmocnienie państwa prawa. Duże znaczenie mają ponadto długofalowe akcje edukacyjne w

społeczeństwie, takie jak chociażby „Przeciw Korupcji”, prowadzona przez Fundację im.

Stefana Batorego.

24

Jak należy ocenić ideę powstania Centralnego Biura Antykorupcyjnego?

Sama idea nie jest zła i została wypróbowana już w kilku krajach. Moje wątpliwości

nasuwa kilka proponowanych u nas rozwiązań. W Singapurze, gdzie 50 lat temu powołano

podobną instytucje, podporządkowana została ona nadzorowi prokuratury. Gwarantowało to

praworządność jej działania, co wymaga stworzenia skutecznego systemu odwoławczego i

mechanizmu rozliczenia z działań, tj. publicznej odpowiedzialności takiej służby.

Rozmawiała: Elżbieta Kutzner , styczeń 2006 r.

25

BIBLIOGRAFIA Publikacje:

CBOS, Korupcja i afery korupcyjne w Polsce, raport z badań, Warszawa 2001.

CBOS, Polacy o korupcji, lobbingu i kupowaniu ustaw, raport z badań, Warszawa 2003.

CBOS, Postrzeganie korupcji, raport z badań, Warszawa 2004.

Jarosz Maria, Władza, przywileje, korupcja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

Kamiński Antoni Z., Kamiński Bartłomiej, „Korupcja rządów. Państwa postkomunistyczne

wobec globalizacji, Wydawnictwo TRIO i Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa

2004.

Kojder Andrzej, „Mechanizmy korupcji u progu transformacji ustrojowej”, w: Kojder A.:

Godność i siła prawa, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001, ss. 366 – 400.

„Korupcja – czwarty sektor życia społecznego?” [dyskutują Irena Lipowicz, Inka

Słodkowska, Antoni Z. Kamiński i Andrzej Kojder], w; „Więź” nr 9, 1998.

Kubiak Anna, Łapownictwo w świadomości i doświadczeniu potocznym Polaków,

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2003.

Kurczewski Jacek, Łaciak Beata (red.), Korupcja w życiu codziennym, Instytut Spraw

Publicznych, Warszawa 2002.

Popławska Ewa (red.), Dobro wspólne – władza – korupcja. Konflikt interesów w życiu

publicznym, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 1997.

Rose-Ackerman Susan, Korupcja, skutki, drogi reform, Fundacja im. Stefana Batorego i Wyd.

Sic!, Warszawa 2001.

Artykuły prasowe:

Co zrobicie z korupcją [organizacje pozarządowe rozliczą partie], „Gazeta Wyborcza”,

04.11.2005.

Witold Gadomski: Polską rządzą speckomisje, „Gazeta Wyborcza”, 03-04.09.2005.

Klub „Przejrzystej Polski” [z Grażyną Kopińską rozmawia Dominik Uhlig], „Gazeta

Wyborcza”, 18.11.2005.

Czy Polsce potrzebny jest Centralny Urząd Antykorupcyjny? [dwugłos: Antoni Z. Kamiński:

„Konieczność terapii szokowej”; Andrzej Kojder: „Antykorupcyjny falstart”},

„Rzeczpospolita”, 22.11.2005.

Lew Rywin nie sypie, „Rzeczpospolita”, 15.12.2005.

26

Wojciech Cieśla: Nieprzekupni w cenie, „Rzeczpospolita”, 12.01.2006.

Łukasz Goczek: Mniej państwa. Mniej korupcji, „Gazeta Wyborcza”, 13.01.2006.

Grzegorz Praczyk: Daj przykład – nie bierz, bierz przykład – nie dawaj, „Rzeczpospolita”,

18.01.2006.

Joanna Blikowska, Marek Kozubal: „Przekupni stracą mieszkanie i emeryturę [MSWiA.

Projekt zmian w ustawie o policji], „Rzeczpospolita”, 08.02.2006.

Piotr Machajski: To miał być dzień bez łapówki, „Gazeta Wyborcza”, 24.02.2006.

Strony www:

http://www.batory.org.pl

http://www.cbos.pl

http://www.ceo.org.pl

27

ANEKS

TABELA: WYNIKI ANKIETY

Pytanie i odpowiedzi Ilość odpowiedzi nauczycieli

Ilość odpowiedzi uczniów

Pyt.1 Czy korupcja w Polsce jest problemem?

Bardzo dużym 13 15 Raczej dużym 11 26 Małym 3 2 Trudno powiedzieć 3 2 Pyt. 2 Jak wiele spraw można w Polsce załatwić dzięki korupcji?

Wszystkie 16 5 Większość 10 29 Niektóre 2 11 Żadnych 2 0 Pyt. 3 Jakie sprawy można najczęściej załatwić dzięki korupcji.

Leczenie 12 11 W wymiarze sprawiedliwości 5 3 Sprawy urzędowe 6 5 Wszystkie powyższe 7 26 Pyt. 4 Czy uważasz że: Korupcja jest czymś normalnym i nie powinna budzić wątpliwości

1 0

Korupcja czasem jest usprawiedliwiona

1 5

Korupcje zawsze należy potępiać, nie powinna być nigdy tolerowana

20 33

Trudno powiedzieć 8 7 Pyt. 5 Czy korupcja w skrajnych sytuacjach powinna być tolerowana?

Tak 0 9 Tylko w przypadkach zagrożenia życia 5 24 Nie 18 5 Trudno powiedzieć 7 7

28

Pyt. 6 Główną przyczyną korupcji jest:

Brak jasnych przepisów i praw 13 0 Brak zasad moralnych, nieuczciwość ludzi

11 23

Możliwość prostszego załatwienia sprawy

3 11

Źle działająca administracja 3 10 Pytanie i odpowiedzi

Ilość odpowiedzi nauczycieli

Ilość odpowiedzi uczniów

Pyt. 7 Problem korupcji wymaga: Dużej uwagi 19 29 Sporej uwagi 9 14 Małej uwagi 1 1 Minimalnej uwagi 1 1 Pyt. 8 Które środowisko według ciebie jest najbardziej skorumpowane?

Lekarzy 9 5 Polityków 11 30 Prawników 3 4 Inne 7 6 Pyt. 9 Korupcja daje przede wszystkim: Możliwość załatwienia trudnych, beznadziejnych spraw

9 21

Gwarancje lepszego wykonania zadania przez przyjmującego łapówkę

6 7

Obustronne korzyści materialne 14 15 Inne 1 2 Pyt. 10 Jakie są szanse na zwalczenie korupcji w Polsce?

Bardzo duże 2 0 Duże 15 6 Małe 10 24 Trudno powiedzieć 3 15

29

Wykresy dla grupy nauczycieli Pyt.1 Korupcja w Polsce jest problemem:

43%

37%

10%

10%

Dużym

Raczej dużym

Małym

Trudno powiedzieć

Wykres nr 1

Pyt. 2 Jak wiele spraw można w Polsce załatwić dzięki korupcji?

53%33%

7%7%

Wszystkie

Większość

Niektóre

Żadnych

Wykres nr 2

Pyt. 3 Jakie sprawy można najczęściej załatwić dzięki korupcji

40%

17%

20%

23%

LeczenieW wymiarze sprawiedliwośćiSprawy urzędoweWszystkie powyższe

Wykres nr 3

30

Pyt. 4 Czy uważasz że:

0%

7%

66%

27%

Korupcja jest czymśnormalnym i nie powinnabudzić wątpliwości

Korupcja czasem jestusprawiedliwiona

Korupcje zawsze należypotępiać, nie powinna byćnigdy tolerowana

Trudno powiedzieć

Wykres nr 5

Pyt. 5 Czy korupcja w skrajnych sytuacjach powinna być tolerowana?

0% 17%

60%

23% Tak

Tylko w przypadkachzagrożenia życia

Nie

Trudno powiedzieć

Wykres nr 5

Pyt. 6 Główną przyczyną korupcji jest:

43%

37%

10%

10%Brak jasnych przepisów ipraw

Brak zasad moralnych,nieuczciwość ludzi

Możliwość prostszegozałatwienia sprawy

Źle działającaadministracja

Wykres nr 6

31

Pyt. 7 Problem korupcji wymaga:

64%

30%

3%

3%

Dużej uwagi

Sporej uwagi

Małej uwagi

Minimalnej uwagi

Wykres nr 7

Pyt. 8 Które środowisko wedugł ciebie jest najbardziej skorumpowane?

30%

37%

10%

23%

Lekarzy

Polityków

Prawników

Inne

Wykres nr 8

Pyt. 9 Korupcja daje przedewszystkim:

30%

20%

47%

3%Możliwość załtawieniatrudnych, beznadziejnychspraw

Gwarancje lepszegowykonania zadania przezprzyjmującego łapówkę

Obustronne korzyścimaterialne

Inne

Wykres nr 9

32

Pyt. 10 Jakie są szanse na zwalczenie w korupcji w Polsce?

7%

50%

33%

10%

Bardzo duże

Duże

Małe

Trudno powiedzieć

Wykres nr 10

Wykresy dla grupy uczniów

Pyt.1 Korupcja w Polsce jest problemem:

33%

59%

4% 4%

Dużym

Raczej dużym

Małym

Trudno pow iedzieć

Wykres nr 11

Pyt. 2 Jak wiele spraw można w Polsce załatwić dzięki korupcji?

11%

65%

24%0%

Wszystkie

Większość

Niektóre

Żadnych

Wykres nr 12

33

Pyt. 3 Jakie sprawy można najczęściej załatwić dzięki korupcji

24%

7%

11%

58%

Leczenie

W w ymiarze spraw iedliw ośći

Spraw y urzędow e

Wszystkie pow yższe

Wykres nr 13

Pyt. 4 Czy uważasz że:

0% 11%

73%

16%

Korupcja jest czymśnormalnym i nie pow innabudzić w ątpliw ości

Korupcja czasem jestuspraw iedliw iona

Korupcje zaw sze należypotępiać, nie pow inna byćnigdy tolerow ana

Trudno pow iedzieć

Wykres nr 14

Pyt. 5 Czy korupcja w skrajnych sytuacjach powinna być tolerowana?

20%

53%

11%

16% Tak

Tylko w przypadkachzagrożenia życia

Nie

Trudno pow iedzieć

Wykres nr 15

34

Pyt. 6 Główną przyczyną korupcji jest:

0%

52%

25%

23% Brak jasnych przepisów ipraw

Brak zasad moralnych,nieuczciw ość ludzi

Możliw ość prostszegozałatw ienia spraw y

Źle działająca administracja

Wykres nr 16

Pyt. 7 Problem korupcji wymaga:

65%

31%

2%

2%

Dużej uw agi

Sporej uw agi

Małej uw agi

Minimalnej uw agi

Wykres nr 17

Pyt. 8 Które środowisko wedugł ciebie jest najbardziej skorumpowane?

11%

67%

9%

13%

Lekarzy

Polityków

Praw ników

Inne

Wykres nr 18

35

Pyt. 9 Korupcja daje przedewszystkim:

47%

16%

33%

4%Możliw ość załtaw ieniatrudnych, beznadziejnychspraw

Gw arancje lepszegow ykonania zadania przezprzyjmującego łapów kę

Obustronne korzyścimaterialne

Inne

Wykres nr 19

Pyt. 10 Jakie są szanse na zwalczenie w korupcji w Polsce?

0% 13%

54%

33% Bardzo duże

Duże

Małe

Trudno pow iedzieć

Wykres nr 20