ALABALIK HASTALIKLARI, KORUNMA VE TEDAVİ YÖNTEMLERİ

Prof.Dr. Sibel KÖPRÜCÜFIRAT ÜNİVERSİTESİ

SU ÜRÜNLERİ FAKÜLTESİ

• En hızlı gelişen gıda üretim sektörlerinden biri olan alabalık yetiştiriciliğinde, hastalıklar önemli bir problemdir.

• Hastalık Nedenleri• Enfeksiyöz olanlar• - Bakteriler• - Parazitler• - Mantarlar• - Virüsler• Nonenfeksiyöz olanlar• - Yem ile ilgili parametreler• - Su ile ilgili parametreler• - Genetik faktörler.

• Hastalık ile ilişkili faktörler

• - Su kalitesi (ÇO, Sıcaklık, Amonyak, Nitrit, Nitrat.)• - İklim şartları• - Akut ve kronik stres

• - Kalitesiz yem (vitamin ve mineral noksanlığı)• - Toksinler• - patojen mikroorganizmalar

• - Balığın direnci• - Türü ve yaşı• - Bakım koşulları• - Nakil• - Kimyasal uygulama

• Normal şartlarda doğada düşük oranlarda bulunanpatojenler problem yaratmaz. Çünkü balığın doğalsavunma mekanizması ve savunma sisteminin diğerbileşenleri hastalık etkenlerini kontrol altında tutarlar.Ancak yaşam şartlarının değişmesi ve diğerolumsuzlukların baş göstermesi sonucunda balıklarınbağışıklık sistemi zayıflamakta ve hastalıkların ortayaçıkmasına neden olmaktadır.

• Bu nedenle balıkların yaşadıkları ortam, su kalitesi,davranışları gibi durumlar sık sık kontrol edilerek,olumsuzluk yaratan koşullar belirlenerek ortamdanuzaklaştırılmalıdır. Ortamın iyileştirilmesi için tedbirleralınmalıdır.

Aksi takdirde; • Yetiştirici ve üretici açısından ekonomik kayıplara

neden olacak• İlaç masrafları maliyeti artıracak• İyileşme dönemindeki yavaş büyüme üretim maliyetini

arttıracak• İş ve zaman kaybına yol açmaları• İhracat olumsuz yönde etkilenecek• Bunların yanısıra;• Kullanılan ilaçlarla- Çevre kirliliği oluşacak, bilinçsiz

kullanıldığı takdirde de bakteriyel direnç oluşacaktır.

İşletmeye patojenik etkenlerin girmesini önlemek, işletmeden uzaktatutmak, balıkları çeşitli enfeksiyonlardan korumak ve hastalığı kontrol altına alabilmekiçin gerekli olan biyogüvenlik önlemlerinin başlıcaları şunlardır.

• Deneyimli ve bilgili personel • Kuluçkahanelerde sağlık sertifikası uygulanması• İşletmeye giren yumurta, yavru ve anaçlara kontroller uygulanması,• Suyun abiyotik (fiziksel ve kimyasal kalitesi gibi) ve biyotik (Çeşitli

mikroorganizmalar, parazitler algler vs) yönlerden ciddi kontrollerinin yapılması• Yemlerin fiziksel, kimyasal ve mikroorganizmalarda dahil biyolojik kontrolleri

yaptırılmalı veya bunları belgeleyen yerlerden satın alınmalıdır. Balığın yaşına, türüne göre iyi, kaliteli ve dengeli beslenme yapılmalıdır.

• Su aktarmalı havuzlar kullanılmamalı• Karışık tür ve yaşta balık içeren havuzlar kullanılmamalı• Her türlü stres faktörü minimum düzeye indirilmelidir• Populasyon sıklığı normal sınırlarda olmalıdır.• Dezenfeksiyon yapılmalıdır.• İmmunizasyon• Dayanıklı ırk yetiştirmek

• Alabalıklarda görülen hastalıklar genel olarak bakteriyel, viral, paraziter ve mantar hastalıkları ile beslenme bozukları şeklinde başlıklar altında toplanabilir.

FrunkulosisHastalığın etkeni Aeromonas salmonicida dır. Gram (-), hareketsiz bakteridir.

Hastalığa dünyanın her yerinde rastlamak mümkündür. Bütün Salmonidlerdeözellikle gökkuşağı alabalığı, kahverengi alabalık, göl alabalığı hastalığa duyarlıdırlar. Aynı zamanda cyprinid türleri, turna ve levrekte de hastalık görülmüştür.

Furunkuloziste bulaşma, balıktan balığa ve yumurta yoluyla anaçtan yavruya olmaktadır (horizantal ve vertikal yolla). Balıkların mikropla bulaşık yemleri yemeleriyle bulaşma olabileceği gibi iç ve dış parazitlerin açmış oldukları portantrelerden solungaç veya vücuttaki diğer yaralardan da ileri gelebilir.

• Akut, subakut, kronik ve latent dönemleri görülebilir ama en çok akut ve kronik dönemlerine rastlanılır• Akut formda semptom görülmez, 2-3 günde ölümler oluşur• Furunküller genelde büyük balıklarda kronik seyirlerde ortaya çıkar,furunküllerin açılmasıyla ülserler şekillenir. Otopside; peritoneal boşluk kanlı, bağırsaklar gevşek, bazen kanlı bir sıvı ile dolu, dalak büyümüş ve koyu kırmızı, karaciğer solgundur.Latent formda balık herhangi bir patolojik değişiklik göstermeksizin hastalık taşıyabilir.

Hastalığın temel eksternal ve internal bulguları tanıdayardımcı olur. Ancak kolumnaris, pedinkül ve ülser hastalığıgibi bakteriyel, Viral hemorajik septisemi, infeksiözhemapoietik nekrozu gibi bazı viral enfeksiyonlarlakarışabilmektedir ve benzer semptomlar ortayaçıkabilmektedir.

Bu nedenle bakteri izolasyonu çok önemlidir. İzolasyonkas, böbrek, dalak ve karaciğerden yapılabilir. A. salmonicidatriptik soy agar (TSA), brain heart infusion agar (BHIA),frunkuloz agar (FA) gibi selektif ya da nonselektifbesiyerlerinde üretilebilir. Hızlı identifikasyon için ELİSA, PCR,İFAT ve FAT (floresan antikor testi) gibi testler yapılabilir.

• T e d a v i • Hastalığın tedavisinde sulfanamidler, antibiyotikler, nitrofuranlar ve

antiseptik banyolar başarıyla uygulanmaktadır• Kloromfenikol ve Oksitetrasiklin :50-70 mg/kg. balık / 10 gün süreyle, • Furazolidon: 25-75 mg /kg balık/ 20 gün süreyle, • Oksolinik asit: 5-10 mg/kg balık/gün/10 gün süreyle• Sulfamerazin: 200 mg/kg balık /15 gün süreyle yemlerine katılarak verilir.• Tuz solusyonu (%1-1.5), potasyum dikromat (1/20000) ve potasyum

permanganat (1/100000) oranlarında 30 dk süreyle banyo tarzında uygulanabilir.

• Balıklar arasında enfeksiyon yeni başlamış ve yaygın duruma gelmemişse, ilaçlarla hastalığın önünü almak mümkündür. Eğer hastalar az sayıda ve klinik belirtiler ileri durumda ise, böyle balıklar havuzdan hemen çıkarılmalıdır.

Motil Aeromonas Septisemi (MAS)

Hastalığın etkenleri A. hydrophila, A. sobria, A.caviae dır. Ayrıca; A. veronii, A.media görülmüştür.En fazla A. hydrophila’ dan kaynaklanmaktadır.

Gram (-), hareketli, oksidaz negatif, kıvrıkçomaklardır.

Tatlı ve tuzlu sularda görülen MAS Ekzoftalmus,ascites, hemorajiler, kuyruk ve yüzgeçte erozyon,operkulum ve boyunda hemorajiler, dalak veböbrekte büyüme görülür.

Hastalığı atlatan balıklar portör kalabilir

Vibriosis

Vibriosis yılan balıkları başta olmak üzere,salmonid ve nonsalmonidlerde görülen, vücudun ventralbölgelerinde, ağızda, operkulumda ve anüs etrafındakızarıklıklar, hemorajiler, kabarcıklar, ülserler velezyonların oluşması ile karakterize olan bulaşıcı veöldürücü bakteriyel bir enfeksiyondur.

• Hastalığın etkeni Vibrio anguillarum dur. V. ordallive V. alginolyticus de vibriosis oluşturabilir.

• Tanısında, bakteri izolasyonu ve identifikasyonuile histopatolojik yöntemlerden yararlanılır.

Vibriosis

TedaviOksitetrasiklin: 75-100mg/kg balık/10 gün Terramisin: 2.5-3.5 g/45 kg balık/10 gün Klortetrasiklin: 50-75 mg/ kg balık/10 gün Furazolidon: 75-100mg/kg balık/ 10-15 gün Nitrofurazone: 60mg/kg balık/ 10 gün süreyle

yemlerine katılarak verilir.Vibrio türleri sedimentte, suda ve balıkta

bulunması nedeniyle hastalıkta korunmada çevreselkoşullar ve stok yoğunluğu önemlidir. Vibriotürlerine karşı aşılar geliştirilmiştir ve başarıylauygulanmaktadır.

Soğuk su Vibriosisi (Hitra)Bu hastalık Atlantik salmonlar ve gökkuşağı

alabalığında görülür. Soğuk su hastalığı veya hitra hastalığıolarak adlandırılmıştır. Daha çok çabuk büyüyen ve yağlıbalıklarda görülen ve kış aylarında ortaya çıkan birenfeksiyondur. Tipik olarak su sıcaklığı 5 0C nin altınadüştüğü durumlarda başlar.

Solungaçlar, solgun ve sarımtrak, yüzgeç tabanındakanama, iç organlarda kanamalar görülür. Karaciğerinrengi gri-kahverengiden sarıya dönüşür. Kalp ve kaslardanekroz oluşumu tipiktir, dalak parlak kırmızı renktedir.

Tedavi koruma kontrol vibriosis ile aynıdır.

Kolumnaris (Tatlı su )

Tatlısu kolumnaris hastalığı özellikle tatlısulardayaşayan salmonid ve nonsalmonidlerde görülen, vücudunbaş, solungaç, yüzgeçler, dorsal ve lateral bölgelerinde,etrafı kırmızı bir hale ile çevrili yuvarlak veya oval gribeyaz lekelerin, ülserlerin ve lezyonların oluşmasıylakarakterize bulaşıcı ve öldürücü bakteriyel bir hastalıktır.

Hastalığın etkeni Flexibacter columnaris tir. Gram (-)olan etken flagellasız olmasına rağmen bükülebilir biryapıya sahip olması nedeniyle nemli katı besiyerlerindebükülerek ve kıvrılarak kayma hareketi yapar. Cytophagaagar da iyi ürer ve sarı-yeşil pigment üretir.

• Solungaçlarda oluşan lezyonlar distal uçlardanbaşlar tabana doğru yayılır. Ancak solungaçlardakalınlaşma görülmez. Bu durum bakteriyelsolungaç hastalığından farklıdır.

• Yüzgeçlerde de enfeksiyon dış kenarlardanbaşlayarak tabana doğru yayılır. Bu görünüşü deyüzgeç hastalığına benzer.

• Kolumnaris hastalığında lezyonlar genellikleyüzeyde oluştuğundan otopside iç organlarda pekbozukluğa rastlanmaz.

• Tedavi• Oksitetrasiklin: 50-75mg/kg balık/10 gün • Terramisin: 2.5-3.5 g/45 kg balık/10 gün • yemlerine katılarak verilir.• Bakır sulfat: 50 mg/l/1 dk• Potasyum permanganat: 2mg/l/ 24 saat • Furpyrinol: 1mg/l/ 45-50 dk banyo süreyle• Aşırı stoklanmış işletmelerde mortalite yüksek

olabilir. Bu nedenle stok yoğunluğu ve çevreselfaktörler iyi düzenlenmeli. Ayrıca havuz veekipmanların dezenfeksiyonu da çok önemlidir.

Kızıl Ağız Hastalığı

Ağız etrafında kırmızı plaklar görülmesiyle bu ismialmıştır. Ağzın iç ve dış kısmında, operkulumda, vücudun dışyüzeyinde ve yüzgeçlerin tabanında kanamalar görülür.

Yersiniosis, genç gökkuşağı alabalıklarında görülen akutve kronik seyirli bir enfeksiyondur. Aynı zamanda, bütünyabani ve kültür salmonidler hastalığa duyarlıdır. Bu hastalığınsazan, sudak ve yılan balıklarında da görüldüğü bildirilmiştir.

Etkeni Yersinia ruckeri dir. Gram (-), periferik flagellası ilehareketli, çomaktır.

Hastalık genellikle, su sıcaklığının 10 0C’ nin üstündeolduğu dönemlerde görülmektedir. Su sıcaklığı 15 0C’ ninüzerinde ise kayıp çok olur. Buna karşın su sıcaklığı 10 0C’ ninaltında ise kayıp oranı daha düşüktür. Etken 2 ay süreyleçamurda canlı kalabilmektedir. Hastalığın ortaya çıktığı belirlibir mevsim yoktur.

Mortalite balığın yaşına bağlı olarak dadeğişebilmektedir. Oksijen seviyesinin düşük olması ve stresfaktörleri % 70 lere kadar varan oranlarda ölüme nedenolmaktadır.

Belirtilere bakılarak hastalığın teşhisi yapılamaz. Diğerbakteriyel hastalıklarda olduğu gibi etkenin izolasyonidentifikasyon ve diğer tanı yöntemlerinin yapılması gerekir.

• Tedavi• Oksitetrasiklin : 50-75mg/kg balık/10 gün • Romet-30: 50-60 mg/kg balık/14 gün • Tiamulin: 5-6 mg/ kg balık/14 gün • Tribressen: 1mg/kg balık/ 14 gün süreyle yemlerine

katılarak verilir.

• Korunmada su kalitesi ve diğer stress faktörleriönem taşır. Sudaki etkeni yok etmek için amonyumbileşiklerinden yararlanılabilir. Hastalığın aşısımevcuttur.

Ülser Hastalığı

• Bu hastalık özellikle alabalık ve sazanlarda vücutyüzeyinde lezyonlar oluşmasıyla karakterize olanHaemophilus piscium dan ileri gelen birhastalıktır. Lezyonlar yüzeyde meydanageldiğinden mortalite düşüktür. Ancak bulezyonlar sekonder ajanlarla kontamine olursaenfeksiyon derinlere inebilir ve ölümler meydanagelebilir.

• Hastalık frunkulosisle karıştırılır. Tanısı için,kabarcıklardan bakteri izolasyon veidentifikasyonu yapılmalıdır.

• Tedavi

• Oksitetrasiklin: 50-75mg/kg balık/10-15 gün

• Kloramfenikol: 50-75mg/kg balık/10-15 gün

• Furazolidon: 75-100mg/kg balık/ 10-15 gün

• süreyle yemlerine katılarak verilir.

Bakteriyel Solungaç Hastalığı Balıkların solungaçları birçok hastalıkta primer etkilenen

organlardır. Solungaçlarda hastalık yapan çok etken bulunmaklaberaber asıl etken Flavobacterium branchiophyla dır.

Solungaçlar üzerine yerleşen mikroorganizmalar çok fazla üremesisonucu oluşan irritasyonlar, solungaç epitel hücrelerinin hiperplazisineve fazla miktarda mukoid salgı oluşmasına neden olur. Bu mukoid salgıda solungaç lamellerinin birbirine yapışmasına neden olur.Filamentlerin uçları kalınlaşır ve ileri vakalarda nekroze olur. Mukoidsalgı aynı su ile solungaç epitelleri arasındaki gaz değişimlerine de maniolur ve balıklar solunum güçlüğünden ölebilirler. Lamellarda ödem, kibu da osmoregulasyonu aksatır.

Klinik belirtilere göre hastalığı tanılamak mümkünse depantotenik asit azlığında, sudaki irritan maddeler, solungaçlar üzerineyerleşmiş parazitler ve solungaç zedelenmeleri de benzer semptomlarıgöstermektedir.

• Tedavi• Bakır sülfat: (1/2000)/1-2 dk günde/2-3 gün• Potasyum permanganat: 5 mg/l 1 saat banyo• Terramisin ve Kloramfenikol:10-20 mg/l /40-50 dk /2-3 gün

süreyle banyo•

• Balık stoğunun yoğun olduğu, yetersiz beslenme, sukalitesinin düşüklüğü, toksik ve irritant maddelerin varlığı,pH nın düşük ya da yüksek oluşu gibi durumlar hastalığınçıkışında büyük önem taşır. Bu nedenle çevresel koşullariyileştirilmeli, hijyene dikkat edilmeli ve balıkların yemlerinevitaminler ve mineraller katılmalıdır.

Psikrofilozis (Pedinkül hastalığı, Bakteriyel soğuksu hastalığı)

Hastalık genellikle ilkbahar başlangıcında su sıcaklığının 10 C nin altına düştüğüzamanlarda gelişir. Hastalıktan alabalık türlerinin hemen hemen hepsi etkilenir.

Hastalığın etkeni gram (-), ince uzun basil olan Flavobacterium psychrophilum dur.

Tipik lezyonlar önce sırt yüzgecinde başlar, sonra kavdal yüzgece ulaşır. Lezyonlarküçük, beyaz gri lekeler halinde görülürler. Yüzgeçlerin dış kısmından başlayanlezyonlar zamanla yüzgeç tabanına doğru yayılır. Bütün yüzgeç dejenere olabilirradiusları ortaya çıkar.

Bazı balıklarda ve septisemik formlarda lezyonlar tam şekillenmeyebilir. Budurumlarda renkte koyulaşma, spinal deformasyonlar ve dönme hareketleri de gözeçarpar.

Enfeksiyonu klinik ve otopsi bulgularına göre tanılamak birçok hastalığabenzerliğinden dolayı zordur. Bakteri izolasyonu, identifikasyonu, serolojik testler (İFAT)ve histopatolojik incelemeler yapılmalıdır.

Bu hastalık genellikle su sıcaklığının düşüklüğü vebalıkların duyarlılığına bağlı olarak meydana geldiği içinözellikle kuluçkanelerde su sıcaklığı çok dikkatli kontroledilmeli, mümkünse sıcaklık varyasyonları fazlaolmamasına çalışılır. Enfeksiyon arttığında sıcaklıkyükseltilir, balıklara iyi bir bakım besleme uygulanır,balıkların direncini azaltacak tüm stres faktörleri minimaldüzeye çekilmelidir. Aşısı geliştirilmiştir. Ancak başarıyüzdesi düşük olduğundan yaygın uygulanmamaktadır.

Sulfanamid ve antibiyotikler frunkulosis vekolumnaris hastalığında uygulandığı şekildedir.

Bakteriyel Böbrek HastalığıSalmonidlerde Renibacterium salmoninarum

tarafından oluşturulan önemli bir hastalıktır. Kronik bir seyirizlediğinden klinik belirtiler geç ortaya çıkar. Hastalığınilerleyen olgularında karında şişkinlik, deride kabarcıklar,ekzoftalmus, lezyonlar, ülserler görülür.

Otopside özellikle böbreklerde ve daha az dalak vekaraciğerde 1- 5 mm çaplarında çeşitli nodüller görülmektedir.Bunların içleri beyaz renkte veya bazen kanlı, bakteri hücreselatıkları içeren sıvı ile doludur.

Tanısında gram(+) hareketsiz basil olması önemli biryönlendirmedir. ELISA ve immunofloresan antikor tekniği ilehızlı sonuç alınabilir.

• Tedavi

BBH kemoterapötiklerin veya ilaçların balıklardaki bakteriyelhastalıklara karşı en zor etkili olanlarından birisidir. Birçok terapötikarasında yine eritromisin ölümleri kontrol altına almıştır. Sulfamerazinölümleri kontrol altına almasa da yardımcı olmuştur. Yine eritromisinfosfat (1.0 mg/l su) uygulaması eksternal kontaminasyonları engellediğigörülmüştür.

Bazı araştırıcılara göre de Vit A, florid ve iodine hastalığın çıkış veyayılışına engel olması açısından önem taşımaktadır.

Hastalık balıktan balığa geçtiği gibi yumurtayla da geçmektedir.Bu nedenle bilinmeyen ya da sertifikası olmayan yerden balıkalınmamalıdır. Henüz üretilmiş bir aşısı bulunmamaktadır.

Mycobacteriosis (Tüberkülosis)

Tüberküloz çeşitli balık türlerinde, organ ve dokularında özellikle de dalak veböbrekte ki çok sayıda değişik büyüklükte tüberküllerin oluşması ile karakterize kronikbir hastalıktır.

Hastalığın etkeni en yaygın olanı Mycobacterium marinum olmakla birlikte M.fortiutum, M. chelonae, M. neoaurum türleridir.

Aside dirençli olan bakteriler Ziehl-Neelsen boyasıyla boyanır ve tanınırlar.Ayrıca ELISA ile de hızlı teşhis yapılabilir.

Yapılan araştırmalarda 39 kemoterapötik kullanılmış ama hiçbirinin tam olaraketkili olduğu görülmemiştir.

Bazı deneysel çalışmalarda ise eritromisin, streptomisin ve kanamisininkontrolde rol oynadığı bildirilmiştir.

Seyir ve tedavisi zor olduğundan dolayı koruyucu yöntemler burada daha önemkazanmaktadır. Dezenfeksiyon ve sanitasyon kurallarının uygulanması gerekir.

Streptococcosis /Staphylococcosis

Streptococcosis çeşitli balık türlerinde rastlanan sporadikbakteriyel bir enfeksiyondur. Klinik ve otopsi bulgularıfrunkulozis, vibriyozis ve diğer enfeksiyonlara benzerlikgösterir. Yapılan gram boyamada gram(+) koklardan oluşmuştek tek yada kısa veya uzun zincirlerin görülmesi hastalıkhakkında bir fikir verebilir.

Staphylococcosis alabalık dahil çeşitli balıklarda izole veidentifiye edilmiştir. Yapılan gram boyamada gram(+)koklardan oluşmuş üzüm salkımı halinde bir görünümesahiptir.

Her iki enfeksiyonun tedavisinde de yapılacakantibiyogram testine göre antibiyotikler kullanılabilir. Korumakontrol diğer enfeksiyonlarda bildirildiği gibidir.

streptococcosis

VİRAL HASTALIKLARViruslar bütün canlılarda çeşitli derecelerde enfeksiyonlara sebep

olan canlılardır. Tam bir hücre karakteri taşımazlar. Viruslerin yapısındaDNA veya RNA yapısında bir nükleik asit, bunun etrafında protein birkılıf vardır. Kendilerine ait genetik materyaller çok küçük olduklarındanbakterilere oranla çok daha az genetik informasyona sahiptirler.Kendilerinin üremeleri için protein, enzim gibi birçok moleküllerigirdikleri hücrelerden sağlarlar. Bu nedenle viruslar cansızbesiyerlerinde üreyemezler.

Viruslar gerek küçük olmaları ve gerekse zorunlu hücre içi yaşamgöstermeleri nedeniyle onların tanısında bazı yöntemler geliştirilmiştir.Bunlardan bazıları inklüzyon cisimciklerinin görüntülenmesi, Floresanantikor tekniği, ımmunoperoksidaz tekniği, ELISA, radıo ımmunoassay,PCR, Elektron mikroskop vs.

Viral hastalıklardan en çok gençler etkilenir. Viral hastalıklarıntedavisi yoktur. Hasta balıklar imha edilip, havuz, alet ekipmanındezenfeksiyonu iyi yapılmalıdır.

Bazı viral hastalıklar

Viral hemorrajik septisemiVHS salmonid ve nonsalmonidlerde rengin koyulaşması,

karında şişkinlik, vücudun çeşitli yüzeylerinde hemoraji ilekarakterize bir hastalıktır. Hastalığın etkeni rhapdovirustur.

Genç alabalıklar duyarlıdırlar. Hasta balıkların böbrek,dalak, karaciğer gibi iç organlarından ve gaitasından viruskolayca izole edilebilinir.

Klinik belirtileri ve otopsi bulguları göre tanılamak çok zor.Diğer viral, bakteriyel ve mantar hastalıklarına benzergörüntüler verir.

İnfeksiyöz pankreas nekrozu

Hastalığa genellikle alabalık türleri duyarlıdır.Etkeni RNA yapısında bir virüstür. Ventraldeyüzgeçlerde hemorajik odaklar, özelliklepankreasta asinar dokuda yıkım yapması vebalıkların burgu veya spiral tarzda yüzmeleriylekarakterizedir.

ıpn

İnfeksiyöz hematopoietik nekroz

Çeşitli salmonid türlerinde hematopoietik dokuların nekrozu ve hemorajikbozukluklar, vücudun dorsalinde koyu rengin oluşması ile karakterize birhastalıktır.

Histopatolojik muayenelerde karaciğer, dalak, hematopoietik böbrek vepankreasta yaygın dejenerasyonlar ve nekrotik odaklar bulunur.

Hastalığın etkeni rhabdovirustur.

Hastalığı klinik belirtileri ve otopsi bulguları göre tanılamak çok zordur.Laboratuvar muayenelerinin yapılması gerekir.

Bulaşma kontamine sulardan direk solungaç aracılığıyla olduğubilinmektedir. Ayrıca su kuşları, aletler, yumurta ve kan emen parazitler dehastalığın çıkış ve yayılışında rol oynarlar. Bunun için yumurta dezenfeksiyonaönemlidir. Gözlenmiş yumurtaların iyodoforla dezenfeksiyonu rutin olarakyapılmalıdır.

OMVH (Oncorhynchus Masou Viral Disease)

OMVH çeşitli salmonid türlerde onkojenik ve derilezyonları ile karakterize, sistemik ödem ve hemorajilereyol açan öldürücü viral hastalıktır.

Hastalığın etkeni salmonid herpesvirus -2 diyeadlandırılan virustur. Etken kapillar damarlarınendotellerinde, hemopoietik dokularda ve hepatositlerdefazlaca üremektedir. Hastalığın çıkışında balıkların bir aylıkolması ve su sıcaklığının 10 0C ve altında olmasının rolübulunmaktadır.

Hasta balıklarda enfeksiyondan 4 ay sonra ağızetrafında daha az olarak da operkulum , yüzgeç ve vücutyüzeyinde epiteliomalar oluşur.

Mantar hastalıkları

Mantar hastalıkları genellikle sekonder olarak ortaya çıkarlar.Primer etkenler tarafından oluşturulan lezyonlara sonradan yerleşerekenfeksiyonun seyrini ve prognozunu değiştirirler.

Mantarlar organik maddelerin fazla bulunduğu sularda daha çabukgelişebilmektedirler. Bununla birlikte hastalığın çıkış ve yayılışındaolumsuz çevre şartları ve stres faktörlerinin de rolü büyüktür.

Ancak mantar sporları ne kadar fazla olursa olsun, eğer balıklar iyibakımlı, derilerinde, yüzgeçlerinde ve solungaçlarında herhangi birlezyon yok ve üzerlerindeki mukoid tabaka sağlamsa mantar hastalığınayakalanması düşük ihtimaldir.

Deride oluşan mantar hastalığı kendiniipliksi üremelerle belli eder. En başta gözlefarkedilemeyen hifa veya miseller, sonradangözle kolayca görülebilecek bir düzeye ulaşır.

Hifaların bir kısmı deriden dışarıya doğruuzanırken bir kısmı derinin içine ve kastabakasına kadar uzanabilir. Böyle durumlardaderi, deri altı ve kas dokularında nekrozlaroluşur.

SaprolegniosisBu hastalık tatlı ve tuzlu sularda yaşayan özellikle de

alabalık kuluçka evrelerinde epizootik karakterdeseyrederek ekonomik kayıplara sebep olan bir mantarenfeksiyonudur.

Hastalığın etkeni olarak en fazla Saprolenia invaderisile S. parasitica izole edilmiştir.

Balıkların solungaç, göz, deri ve yumurtalarınayerleşen saprolegnialar gri, kirli beyaz, gri kahverengirenklerde çıplak gözle görülebilen pamuğumsu birgörüntüsüyle tanınır. Kesin teşhis için laboratuvarmuayenelerinden de yararlanılır.

• Tedavi

• %5 tuz solusyonu/ 1-2 dk /banyo

• %5 asetik asit / 1 dk/ banyo

• 1:4000 formalin /45-60dk/banyo

• 1:100000 potasyum permanganat /30-60 dk

• 1:2000 bakır sulfat /1-2 dk

• İyodofor 50-100ppm/10 dk gibi birçok medikament rahatlıkla kullanılabilir.

Organik maddelerin bol olduğu ortamlarda gelişenmantarlar balıkta direncin düştüğü ve potantrelerinoluştuğu durumlarda atak yapmaktadır. Bu nedenleportantre oluşmasının engellenmesi ve optimal çevrekoşullarının düzenlenmesi gerekir. Kuluçkaneler vehavuzlar sık sık kontrol edilmeli, dezenfeksiyona önemverilmelidir.

Ölü ve hasta balıklar, ölü yumurtalar mantarlarıngelişmesi için uygun ortamlar oluştururlar. Bunların derhalortamdan uzaklaştırılması gerekir.

Branchiomycosis

Balıkların solungaçlarına yerleşen mantarhastalığıdır. Solungaçlardaki kan akışını azaltaraknekroze alanlar oluşturur. Hastalığın epizootikkarakterde seyretmesinde O2 azlığı ve pH etkilidir.

Hastalık etkeni olarak Branchiomyces demigransve B. sanguinis türleri bulunmuştur.

Tanısı için solungacın histopatolojisine bakılır.İnkubasyonu yapılabilir. Koruma ve tedavisaprolegniosis deki gibidir.

İhtiosporidiyosis

Hastalık etkeni olarak Ichthyosporidium hoferi dir.

Balıkların klinik muayenelerinde vücudun çeşitlibölgelerinde oluşan küçük nodüller ve gri-beyaz ülserler,otopside özellikle kalp, dalak, karaciğer, böbrek, üremeorganları gibi bir çok organda mantar kistlerinden dolayıkumlu bir görüntü vardır. Bu da tüberkülosislekarıştırılabilinir. Bu nedenle kesin teşhis için laboratuvarmuayenelerinin yapılması gerekir.

Korumada genel hijyenik tedbirler alınır ve hastalarayrılarak imha edilir. Belirlenmiş bir tedavisi yoktur.

Paraziter Hastalıklar

Parazitler, hayatları boyunca veya belirli bir süre,kendilerinden daha kuvvetli bulunan bir canlının üzerindeveya içinde yaşarlar. Deri ve solungaç gibi dış yüzeydeyaşayan parazitlere ektoparazitler, iç boşluklarda, doku vehücrelerde yaşayanlara ise endoparazitler adı verilir.

Parazitler çoğunlukla yaşadığı organizmaya zararvererek, orada gelişir ve çoğalırlar. Bitkisel kökenliolanlara fitoparazit, hayvansal kökenli olanlara isezooparazit denir.

• Zooparazitler de tek hücreli (protozoa) ve çok hücreli(metazoa) diye ayrılır.

Parazitler balıkların besinlerine ortak olarak, onların vitamin, mineral vetuzlarını alarak balığı bunlardan yoksun bırakır. Böylece balıklarda zayıflama,metabolik bozulma ve hastalıklara karşı direnç azalması olur.

Bazı parazitler balıkların kas ve diğer iç organlarında yara ve yırtıklarasebep olabilir. Mide ve bağırsak gibi kanalları tıkayarak ya da onları delerekyaşamsal faaliyetlerinin durmasına neden olabilirler.

Vücutta açtıkları portantrelerden birçok patojen etkenin vücuda girmesinive hastalık oluşturmasına sebep olur.

Solungaçlarda bulunan parazitler, solungaç lamellalarının vefilamentlerinin yapışmasına ve solunum güçlüğüne, dolayısıyla anoksi sonuölüme neden olabilir.

Ayrıca parazitler balıklarda toksik ve irritan etki gibi zararlar da verebilir.

Ichthyobodiosis

Özellikle alabalık larvalarının bakım ve kışlatmahavuzlarında fazlaca rastlanır. Normalde zayıfparazit olarak bilinir. Normal koşullarda sağlıklıher balıkta tek tük tesadüf edilir.

Hastalığa Ichthyobodo (costia) necatrix nedenolur. Fasulye biçimindedir. Vücudun konvekstarafında hareket etmeye yarayan iki kamçısıvardır. Parazitin tanısı için çok yeni ölmüşbalıklardan alınan solungaç ve deri kazıntısındanhazırlanan taze preparatlar kullanılır. Bunlarımikroskop altında bakıldığında sallantılıhareketleri dikkat çeker.

Anaç balıklar havuzlara konulmadan önce deriparazitlerine karşı kısa süreli banyo yaptırılarakparazitlerden arındırılmalıdır. Bu şekilde larvalaraanaç balık tarafından parazit bulaşmasıönlenebilir.

• Tedavi

• Tuz solusyonu: (%2-3) 10-15 dk banyo

• Uygun balık türleri için sıcaklığın arttırılması (30C)

• Formalin: (1:4000) 30-60 dk banyo

• Potasyum permanganat: (1:250000) 60 dk banyo

• Bakır sulfat : (1-4 mg/l) 60 dk banyo

Hexamitiosis

Hastalığın etkeni Hexamita salmonis tir.Vücudunun önünde her birinde 3 er taneolan iki kamçı demeti bulunur. Arka ucu da2 dümen kamçısına sahiptir.

Özellikle salmonidlerde etkilidir. Fırsatçıbir parazittir.

Yeni öldürülmüş balıkta safra kesesi vebağırsaklardan hazırlanan preparatlarmikroskopta bakılarak tanısı yapılır.

Uygun ve kaliteli yemle besleyerekbağırsakta oluşabilecek hasarlar önlenebilir.

• Tedavi

Enheptin: 90mg/kg balık /günlük doz /3-5 gün

Akriflavin:10mg/kg balık/günlük doz /10 gün

Stovarsol:10mg/kg balık/günlük doz/3-4 gün

Naftol:5mg/kg balık/günlük doz/4-5 gün süreyle kullanılır.

Myxosomatosis

Alabalık yavruları için çok tehlikelidir.Etkeni Myxosoma cerebralis tir.

Omurgaya ve kafatasındaki kıkırdakdokuya yerleşen etken buralardagelişerek denge organının kemergirişlerine zarar verir. Bunun sonucundaalabalıklarda tipi dönme hareketi vesarsıntı durumları ortaya çıkar. Omurgadabulunanlarda omur civarındapigmentesyonu kontrol eden sempatiksinirde yarattığı harabiyet dolayısıylaözellikle yavru balıklarda kuyruğun 3 te 1lik kısmı siyah görülür. Ayrıca çenedeanormallik, omurgada eğrilik, göz arkasıve kafatasında çukurluklar bulunur.

Tanı için kafatası, omurga ve solungaç kemeri gibibölgelerden kesit alınarak giemsa boyası yapılaraksporların ortaya konulması yönünden gereklidir.

Dönme hastalığının tedavisi yoktur. Hastalığı geçirmişalabalıklar tehlikeli spor taşıyıcısı olurlar. Bu nedenle bubalıkların yetiştirme materyali olarak alınmaması gerekir.Kuluçka evrelerinde kaynak suyu kullanılmalıdır.

Parazit taşıyan havuzlar kireç ya da kalsiyumsiyanamidle (kg/m2) dezenfekte edilmelidir.

Chilodonelliosis

Hemen bütünbalıklarda rastlanmıştır.Etkeni Chilodonella cyprinidir. Parazitin kaba taneliprotoplazması içindemakro ve mikro olmaküzere 2 adet nukleusuvardır. Parazitli balığınderisi bulanık, beyaz-mavimsi bir renk aldığıgörülür.

• Chilodonellalar ölü balığı hemen terk ettiği için teşhiste mutlaka canlı balık kullanılmalıdır. Deri ve solungaçlardan alınan kazıntıların üzerine çini mürekkebi damlatılarak mikroskopta tanısı yapılır.

• Tedavi• Tuz solusyonu: (%2-3) 10-60 dk banyo• Formalin: (150-250ppm) 30-60 dk banyo• Potasyum permanganat: (50 ppm) 10-15 dk

banyo tarzında

Ichthyophthiriosis

Hastalık sonucu balıklarda deridenyüzgeçlerine tüm vücut yüzeyindebeyaz görünümlü beneklerinoluşmasıyla beyaz benek hastalığıolarak da bilinir.

Hastalığın etkeni Ichthyophthiriusmultifilis tir. Protoplasması çoksayıdaki vakuollerden dolayı tanecikligörünümdedir. At nalı şeklindemakronukleusu vardır. Bu canlıparazitte kolayca görülür. Canlı yadayeni ölmüş balıkta tanısı yapılabilir.

Tedavi Chilodonelladaki gibidir.Dezenfeksiyona önem verilmelidir.

Trichodiniosis

Hastalığın etkeni Trichodinareticulatus, T.domerguei , T.pediculus tur.

Parazitin çan şeklindekivücudunun alt kısmı dairebiçiminde olup, makro ve mikronukleusları vardır. Parazitin alttarafındaki yapışma halkasındadairesel testere gibi kancalarvardır. Kirpiklerinin yardımıyla dasuda çabuk hareket eder.Balıkların deri ve solungaçlarınayerleşerek onların epitellerindenbeslenir.

Tedavisi Chilodonelladaki gibidir.

Parazitik metazoalara gelecek olursak;

• Tremetod• Monogean• -Gyrodactylus cinsi: Vivipar üreme özelliğine

sahip, 16 tane kanca ve 1-2 çift çapası bulunmaktadır. Deri ve solungaçlarda bulunur.

• -Dactylogyrus cinsi: Ovipar ürerler. 1 çift kancası var. Anteriorde 4 adet göz noktası vardır. Solungaçlarda bulunur.

• Tedavi için formol (1:4000/60 dk) banyosu, Asetik asit (%5/1dk) gibi birçok medikament kullanılır.

DigeneaYaşam döngülerini tamamlamak için

birkaç konakçıya ihtiyaç duyarlar.

Diplostomum spathaceum: Gökkuşağıalabalığında görülmüştür. İlk konakkuşlardır. Olgun parazitler balık yiyenkuşların bağırsaklarındadır. Yumurtalargaitalarla suya bırakılır. Sudasalyangozlarda döngüsünütamamladıktan sonra tekrar suya oradanbalıklara geçer.

Balığın deri ve solungaçlarından kanyoluyla göze geçer. Gözde eksoftalmus,hemoraji ve katarakt oluşturur.

Cestod

Ligula intestinalis: Segmentsizdir.Genellikle vücut boşluğunda bulunur.Balığın karnı şişkindir.

Eubothrium: Segmentlidir.Özellikle salmonidlerde pilorik sekave bağırsaklarda bulunur.Bağırsaklarda tıkanmalara sebep olur.Diphyllobothrium: Genellikle

salmonidlerde etkilidir. Kaslarındakalplerinde ve sindirim sistemlerindebulunur.

• Cestodların tedavisindepraziguantel etkili olarak kullanılır.

• Nematod• Philonema spp. Salmonidlerde

etkilidir. Özellikle gonadlardayıkım yapması nedeniyle dikkat çekicidir.

• Arthropoda• -Copepod: Ergasilidae, Larnea,

balıkların deri ve solungaçlarına yerleşirler ve ağır enfestasyonlarölümlere neden olurlar.

• Copepodların tedavisinde ;• Amonyum klorit (1:1000/4 saat

banyo)• Tuz (%3-5/30sn-1dk)• Diflubenzuran (0,01ppm)

kullanılabilir.

Beslenmeye dayalı hastalıklar

Yetiştiricilik ortamlarındaki balıkları beslenme şeklinegöre yeterli ve kaliteli yemlerle beslemek, başarılı sonuçalmanın ilk koşullarındandır.

Balıklarda KH, protein, yağ, vitamin minerallere ihtiyaçduyarlar.

Bu maddelerin yokluğu veya eksikliğinde balıklarda,başta üremede gecikme, büyümede durma, anemi,omurga ve kemik deformasyonları, hemoraji, yüzmebozuklukları gibi birçok patoloji gelişebilir.

Sıklıkla karşımıza çıkanlardan bazıları ; Omurga eğrilikleri: Triptofan, Mg, P, Vit C

Katarakt: Methionin, triptofan, Zn, Mg, Cu, S, Mn,Vit A, riboflavin

Deride ve yüzgeçlerde oluşan hemorajiler: Niasin,inositol, tiamin, riboflavin, pantotenik asit, Vit A,C,K

Ekzoftalmus: pantotenik asit, niasin, folikasit, Vit A,E

Yüzgeç erimeleri: Lysin, triptofan, Zn, İnositol, Vit C

Karaciğerde yağlanma: Kolin ve temel yağ asitleri

Büyüme geriliği: Vit C, D, A, fosfor, Ca, Mg, Zn, Seksikliklerinde meydana gelmektedir.

• Antibakteriyel ilaçlarının tedavi amaçlı da olsa kullanımının balık, su, ve sedimentüzerinde birçok zararları ve yan etkileri bulunmaktadır. Balık etinde birikim yapmasıve bunların insanlar tarafından tüketilmesiyle vücuda geçmesi insan sağlığıaçısından da önem taşıdığından, balıklarda antibiyotik ve diğer kimyasal maddekullanımının son yıllarda ciddi anlamda kısıtlanmasına neden olmuştur. Bu damücadeleyi daha da zorlaştırmıştır.

• Bununla birlikte, balıkları sağlıklı tutmada esas amacın, sağaltımdan ziyade,koruyucu yönde olması gereklidir. Bu da ancak ilgili personelin, deneyimli,hastalıklar, bakım-besleme yönlerinden tecrübeli ve bazı önemli temel bilgileresahip olmasıyla mümkün olacaktır.

• Antibiyotik ve diğer kimyasal maddelerin kullanımı zorunluluğu olduğudurumlarda, ilaçların gelişigüzel değil, ulusal ve uluslar arası yasal/bilimselkaynaklarda belirtilen uygulamalar doğrultusunda doz, gün ve süreye uygun olarakkullanılmalıdır. Bu hem insan ve çevre sağlığı yönünden hem de sürdürülebiliryetiştiricilik açısından önemlidir.