1. Ders: Trkiye Blgesel Corafyas Konu: Konya Ovas Hakknda Genel Bir Deerlendirme Hazrlayan: Ali KLAH110204048 1. retim Danman: r. Gr. Dr. Canan Zehra AVU 1 2. SUNUM ER KONYA Harita 1. Anadolu Blgesi Fiziki Haritas KONYA OVASI Harita 2. Konya Kapal Havzas Harita 3. Konya Ovas Lokasyon Haritas Harita 4. Konya Kapal Havzas ve Komu Olduu Havzalar Haritas Harita 5. Konya Kapal Havzas Jeoloji Haritas (Trkiye Jeoloji Haritasndan dzenlendi). Konya Ovasnn klim zellikleri Konya Ovasnn Hidrografik zellikleri Harita 6. Konya Kapal Havzas Drenaj Haritas Harita 7. Konya Ovas pH Haritas Konya Ovasnn Bitki rts zellikleri Harita 8. Konya Kapal Havzas Toprak Haritas (Trkiye Toprak Haritasndan dzenlendi). Konya Ovas Topraklarnn Kullanm Durumu Harita 9. Konya Kapal Havzas Topraklarnn Kullanm Durumu Haritas Harita 10. Konya Ovas ve evresinin Anm Haritas (11 000 000 lekli Trkiye Anm Haritasndan Faydalanlarak Gncellenmitir). Konya Ovasnda Toprak Sorunlar 1) Doal Faktrlerden Kaynaklanan Sorunlar 2) Beeri Faktrlerden Kaynaklanan Sorunlar Konya Havzasnn Yllara gre kuruyan glleri KAYNAKLAR 2 3. Konya, 38.257 kilometrekareyle Trkiye 'nin yzlm bakmndan en byk ilidir. Eski bir gl yatanda kurulmutur. ehir merkezi etrafnda, Loras (2.010 m) ve Erenler (2.319 m) bata olmak zere yksek saylabilecek dalar dnda yzlerce km byklkteki ovalarda herhangi bir ykseltiye rastlanmaz. Ancak ilin gney kesimi Toros Dalar, gneybats ise Sultan Dalar ile evrilidir. Yine gneyinde volkanik dalar ve krater gllerine rastlanr. Aydos Da da (3.430 m) ilin gneyinde olup en yksek dadr. lkemizin tahl ambar durumunda olan dzlkler; Konya Ovas, Cihanbeyli Yaylas ve Obruk Yaylasndan olumaktadr. Konya Ovas 'nn en ukur yeri Aslm mevkii (975 m), en yksek yeri de Alaeddin Tepesidir (1080 m). Tuz Gl, Akehir Gl, Beyehir Gl ve Sula Gl il snrlar iindedir. Sulama amacyla Cumhuriyet dneminde May, Apa, Altnapa barajlar yaplmtr. Yarkurak bir iklime sahiptir. Karapnar ve Ereli , Trkiye 'nin en az ya alan yerleridir. Dalk kesimlerinde ormanlk alanlar mevcuttur. Dzlkler ise bozkrlar eklindedir. ehir merkezine 8 km. uzaklkta Meram ad verilen mesire yeri bulunmakta olup suyu, yeillii ve balar ile dikkati eker. 3 4. Harita 1. Anadolu Blgesi Fiziki Haritas 4 5. Konya ovas, Trkiyenin en nemli ovalarndan birisidir. Ova, Konya ile Ereli arasnda uzanan Konya Kapal Havzasnn yaklak 1000 m izohipsinin evreledii sahalar kapsamaktadr. Ortalama ykseltisi 1000 m olan alma sahas, 38 08-37 06 Kuzey enlemleri ile 32 20-3400 Dou boylamlar arasndadr. Konya Ovasnda iklim, ana kaya ve topografya farkllklar sebebi ile eitli toprak gruplar olumutur. Bunlar; Kahverengi, Krmz Kahverengi, Kiresiz Kahverengi, Alvyal, Hidromorfik Alvyal, Kolvyal, Regosol, Vertisol, Sierozem, Tuzlu, Alkali ve Tuzlu-Alkali topraklardr. Ayrca sahada plak kaya ve molozlardan oluan araziler ile kara kumullar da yer almaktadr. Konya Ovasnda doal faktrlerden kaynaklanan belli bal toprak sorunlar: erozyon, sulama, toprak sl, drenaj sorunu, tuzluluk ve alkaliliktir. Doal bitki rtsnn tahribi, yanl arazi kullanm ve toprak kirlilii ise alma sahasnda beeri faktrlerden kaynaklanan sorunlardandr. 5 6. Harita 2. Konya Kapal Havzas 6 7. Harita 3. Konya Ovas Lokasyon Haritas 7 8. Harita 4. Konya Kapal Havzas ve Komu Olduu Havzalar Haritas 8 9. Harita 5. Konya Kapal Havzas Jeoloji Haritas (Trkiye Jeoloji Haritasndan dzenlendi). 9 10. Resim 1.2 noba Obruunun Dou Yamacnda Yatay Konumlu Marn, Kilta ve Kalkerlerin Grn Resim 1.1 Loras Dann Gneydou Yamacnda Altta Serpantinler, stte Kalkerlerin Grn 10 11. Konya Ovasnn klim zellikleri Konya Ovasnda karasal iklim artlar etkilidir. Trkiyenin en az ya alan blmdr. Yalar, lkbahar mevsiminde konveksiyonel yalar eklindedir. lkbaharda kutbi karasal hava ktleleri douya ekilmekte, bylece bat ynl depresyonlarn aktivitesi ile ya almaktadr. Hatta havada snma ani ve hzl olursa halk arasnda krkikindi yamurlar olarak bilinen konvektif yalar oluur. Yaz mevsiminde ise, kutbi hava ktlelerinin kuzeye kaymas sonucu sahaya tropikal hava ktleleri hkim olur. Bu hava ktlelerinin etkisi ile yaz mevsimi scak ve kurak geer. Sonbahar mevsiminde ise, Balkanlar zerinden gelen gezici hava ktleleri ya getirmektedir. K mevsiminde, kuzeyden Trkiyeye sokulan souk hava ktleleri, Konya ve evresinde souk ve kar yal gnlerin yaanmasna sebep olmaktadr. Yllk ortalama scaklk 10,1 C ile 11,6 C arasnda; yllk ortalama ya miktar ise 285,2 mm ile 731,7 mm arasnda deiir. Ya deerleri arasnda bu derece fark olmasnda yer ekilleri ve hava ktlelerinin farkl etkileri sz konusudur. Dier iklim elemanlarnn yllk ortalama deerleri arasnda bariz farklar grlr (Tablo 1) 11 12. Tablo 2. KOPa ilikin baz bilgiler Tablo 1. Konya linde Seilmi Meteoroloji stasyonlarna Ait Yllk Ortalama klim Verileri 12 13. Konya Ovasnn Hidrografik zellikleri Konya Ovas, Konya Kapal Havzas ierisinde yer alr. Fakat etrafndaki dalardan ve eitli kaynaklardan sularn alan birok mevsimlik dere ve ay bulunmaktadr. Ayrca saha kk gller, bataklklar ve yer alt suyu potansiyeli asndan da zengindir. Konya Ovasnn en nemli akarsuyu aramba aydr. Srekli ak gsteren aramba aynn olduka geni bir beslenme havzas vardr. Ortalama akm 4.3m/sn olan ay zerine 1962 ylnda Apa Baraj kurulmutur. Ovada yer alan Dorla, Meram, Sille, Ayranc, vriz aylar ile May Deresi mevsimlik ak gsteren sel karakterli akarsulardr. ou zaman kuruyan bu akarsular yal dnemde ova tabanna bol miktarda su boaltmaktadr. Bu nedenle ova tabannda bataklk ve gller olumaktadr. Konyann 5-6 km kuzeydousunda Koca Aslm (Akyay), Konyann gneyinde Alakova, Konyann 20 km gney-gneydousunda Arapay ve Sakyatan- Karakaya, Hotam Batakl bunlarn balcalardr. Bu bataklklarn ou bugn kurutulmutur (Seluk Biricik, 1992). Konya Ovasnda kn ve ilkbaharda meydana gelen geici gller dnda nemli gller de yer alr. Bunlar Karapnarn dousunda Acgl ve Meke Tuzlas ile umrann gneydousundaki Timra Obruu Gldr. 13 14. Harita 6. Konya Kapal Havzas Drenaj Haritas 14 15. Tablo 5. Konya Ovas yeralt sularnn Richardsa (1954) gre snflar ve dalm oranlar Tablo 4. Konya Ovas nemli su kaynaklarnn baz zellikleri Tablo 3. KOPun Su Kaynaklar Potansiyeli 15 16. Harita 7. Konya Ovas pH Haritas 16 17. Konya Ovasnn Bitki rts zellikleri Konya Ovasnda genellikle rano-Turanien floristik trleri ve Anadolu endemik trlerinin hkim olduu kurakl ve biraz orakl bir flora yaygndr. Ovann evresinde, da yamalarna doru kurakl al ve orman vejetasyonu yer alr. Ova ile orman snr arasndaki kesimlerde antropojen etkenler sonucu orman tahribat ile ortaya kan alak da stepleri grlr. Konya Ovas ve evresindeki birok yerde step ormanlar ve dier ormanlar tahrip edilerek yerini da steplerine brakmtr. nceleme sahasnn gney ve gneybat kesimlerinde Konya Ovasnn hemen bitiminden itibaren step ormanlar grlr. Bu formasyonu oluturan balca trler: Karaam (Pinus nigra), Sedir (Cedrus libani) ve Gknar (Abies cilicica)dr. 17 18. Harita 8. Konya Kapal Havzas Toprak Haritas (Trkiye Toprak Haritasndan dzenlendi).18 19. Resim 2.1 Kanhan Beldesi (Meram/Konya)nin Gneyinde Sulu Tarm Yaplan Alvyal Topraklar Resim 2.2 Alakova Batakl (Karatay/Konya) nn Tabanndaki Hidromorfik Alvyal Topraklar zerinde Gelimi ayr ve Saz Bitkileri 19 20. Konya Ovas Topraklarnn Kullanm Durumu Konya Ovasnn byk bir ksmnda tarm yaplmaktadr. Tarm yaplan balca kltr bitkileri; buday, arpa, ekerpancar, ayiei, msr, nohut, patates, soan, karpuz, kavun, mercimek, fasulye, bakla, keten ve kenevirdir. Domates, biber, patlcan, lahana gibi sebze eitleri ile zm, elma, armut tr meyveler de yaygn olarak yetitirilmektedir. Sahada alvyal ve kolvyal topraklarda kk aile iletmeleri eklinde ekerpancar, sebze, meyve ve hububat retilmektedir. Drenaj bozuk, hafif tuzlu alvyallerde ise daha ok arpa ve ekerpancar yetitirilmektedir. Ovada ba-bahe arazisi ok azdr. Ba ve baheler ounlukla yerleim merkezleri yaknnda nispeten meyilli alanlarda yer alr. Konya Ovasnda geni bir alanda kuru tarm yaplmaktadr. Yzyllardan beri toprak muhafaza tedbirlerine ve gbre uygulamasna uyulmadan yaplan tarm ova topraklarn verimsizletirmitir. Yalarn bitki geliim evresinde yetersiz olmas sahada nadas uygulamalarn zorunlu hale getirmitir. Gerekli nlemler ile topraktaki organik madde arttrldnda verimde de byk art olacaktr. Gnmzde gbre kullanm ile ilgili olumlu gelimeler gzlenmektedir. Konya Ovasnda tarmsal retimde karlalan en nemli sorunlardan biri sulama yetersizliidir. Sulanan sahalar genellikle alvyal ve kolvyal sahalardr. alma sahasnda sulama Apa, Altnapa, Dorla, May ve Sille barajlarndan; Beyehir ve Sula gllerinden; aramba, Dorla, Meram, Sille, Ayranc, vriz aylar ile May Deresinden yaplmaktadr. Son yllarda zellikle Karapnarda alvyal ve sierozem topraklar yeralt suyu ile sulamaya almtr. Ovada ayr ve mera arazisi genellikle erozyona maruz kalm tepelik sahalarda yayl gsterirler. ovada yerleim alanlar, plak kaya ve molozlar ile kara kumullar da bulunmaktadr. 20 21. Harita 9. Konya Kapal Havzas Topraklarnn Kullanm Durumu Haritas 21 22. Harita 10. Konya Ovas ve evresinin Anm Haritas (11 000 000 lekli Trkiye Anm Haritasndan Faydalanlarak Gncellenmitir). 22 23. Konya Ovasnda Toprak Sorunlar 23 24. 1) Doal Faktrlerden Kaynaklanan Sorunlar 1.1) Erozyon Konya Ovasnda su ve rzgr erozyonu en nemli problemlerdendir. Yalar ile erozyon tipi arasnda nemli bir iliki bulunmaktadr. Sahada ilkbahar aylarnda den yalar ksa sreli ve yerel karakterde olan konveksiyonel yalardr. zellikle saanak eklindeki yalar gerek damla erozyonu, gerekse balk ve yzey erozyonu olarak ova topraklarnda etkili olmaktadr. lkbahar aylarndaki gl saanak yalarn balangcndaki iri yamur taneleri damla erozyonunu arttrmaktadr. Ayrca antropojenik etkilerle bitki rtsnn tahrip edilmesi su erozyonunu hzlandrmaktadr. Su erozyonu Konya Ovasn evreleyen dalk ve platoluk sahalarda daha etkilidir. Resim 3. Konya Ovasnn Kuzeyinde, iddetli Su Erozyonuna Uram Bozdalar 24 25. lkemizde rzgr erozyonuna urayan sahalarn %22,1i Karapnar ve evresinde grlmektedir. Karapnar ve evresinde rzgr erozyonunun bu kadar byk bir oranda grlmesinde fiziki corafya faktrlerinin etkileri erozyonu hazrlayc olmakla birlikte, esas etken beeri faktrler olmutur. Karapnar ve evresinde yllk ya miktarnn ve dzensiz oluu, scaklk deerlerinin bilhassa kurak geen yaz aylarnda ok yksek oluu, scaklk ve ya artlarna bal olarak nem miktarnn azlna bir de rzgarn eski gl taban istikametinden Karapnar lesine doru esmesi, scaklk ve nem gibi iklim elemanlarnn olumsuz etkileri erozyon tetikleyen faktr olmutur. Karapnar ve evresi, bitki rts bakmndan fakirdir. Genellikle toprak yzeyinde seyrek olarak geven, srkuyruu ve tapr gibi bitki trleri yer almaktadr. Bozkr vejetasyonuna ait bitki bitkilerin yakacak ve hayvan otlatmak maksadyla ortadan kaldrlmas erozyonunun yrede aktif hale gemesinde en nemli unsur olmutur. Resim 4. Ketir Kayalklarnn (Karapnar) Bat Yamalarnda Kontrol Altna Alnm Kumul Srtlar 25 26. 1.2) Sulama Konya Ovas topraklarnn en nemli sorunlarndan biride sulamadr. Bunda en byk faktr ya azldr. nk ovann etrafnn dalarla evrili olmas sonucu nemli hava ktleleri ieriye sokulamamaktadr. Ayrca yllk ya miktarnn dk olmas nedeniyle akarsu ann da yok denecek kadar az olmas ve ovada yer alt suyunun da bilinsiz bir ekilde tketilmesine neden olmaktadr. Tarmsal retimde karlalan bu problemin ortadan kaldrlmas iin bir ksm tamamlanm olan KOPun geri kalan ksmnn da acilen hayata geirilmesi gerekmektedir. Tablo 3. KOPun Su Kaynaklar Potansiyeli 26 27. 1.3) Toprak Sl veya Derinlik Sorunu Ovada yan az olmas, yazlarn scak ve ok kurak gemesi toprak oluumunu fiziksel ve biyolojik ynden kstlar. Ovada nemli bir sorun olan s ve ok s topraklar ekimi ve dikimi yaplan bitkilerin gelime ve bymelerini nemli derecede engellemektedir. 1.4) Drenaj Bozukluu Konya Ovas tabannda yer alan Akgl ve Hotam glleri, ya sularnn ulat byk ukurluklardr. Bunlar her ne kadar k salyorlarsa da tam bir boalma meydana gelmez. Bu sebeple taban arazilerde drenaj yetersizlii ve yksek taban suyu grlmektedir. Bu durum verimli alvyal topraklarda orakla sebep olmaktadr. Ayrca, eri umrann kuzeyinde, Akgln dousunda ve Karapnarn kuzeydousunda topraklarda drenaj bozukluu grlr. Bu topraklar genellikle Hidromorfik Alvyal topraklardr. Konya Ovas gibi kapal havzalarn kurutulmasnda uygun boaltma yeri bulmak nemli bir sorundur. Konya Ovas drenaj sular Tuz Glne boaltlmaktadr. Bu sular, Konya Kentinin atklarn da tad iin birtakm evre sorunlarna yol amaktadr. 27 28. 1.5) Tuzluluk ve Alkalilik Konya Ovas topraklarnda tedbir almay gerektiren tuzlu-alkali toprak oran % 10 civarndadr. FAOya gre tuzluluk oran % 8 ve pH deeri 7,9dur. Bu orana gre topraklar hafif alkalidir (Konya Karatay Ziraat Odas). Yaygn olarak etraf alvyal topraklarla evrili olan bu tip topraklara Akgln kuzey ve kuzeydousunda rastlanmaktadr. Kltr bitkilerinin gelimesine zarar verecek derecede tuzlu ve alkali olan topraklar tarmsal retimde nemli bir sorun olarak karmza kmaktadr. Bunlara ek olarak az olmakla beraber meyil ve tallkta toprak ilenmesine ve bitki gelimesine zarar vermektedir. Resim 5. Tuzluluk 28 29. 2) Beeri Faktrlerden Kaynaklanan Sorunlar Doal bitki rtsnn tahribi, yanl arazi kullanm ve toprak kirlilii alma sahasnda beeri faktrlerden kaynaklanan sorunlardandr. Konya Ovasnda yalar fazla olmad iin bu tarm alanlarnn bir ksm, nadasa braklmakta, bir ksmnda ise kuru tarm yaplmaktadr. Bu durum zerinde topraklarn s olmas ve verimli ksmnn srekli tanmas etkilidir. Nadas alanlarnda yalar srasnda toprak kayplar artmaktadr. Sahada topraklarn zelliklerine gre kullanlmamas, verimli tarm alanlarnn iskn sahas olarak kullanlmas, iftilerin eitimsizlikleri ve hasat sonras tarlada kalan anzlarn srlmeyip yaklmas gibi yanl uygulamalar toprak sorunlarn arttrmaktadr. Mera alanlarnn ar otlatlmas ve eitli sebeplerle doal bitki rtsnn tahribi sonucu toprak yzeyi ak kalmaktadr. Bylece hem szma azalmakta hem de yamur damlas erozyonu etkisi hzlanmaktadr. Ovada yetitirilen kkba hayvanlarn zaten az olan bitki rtsn tahrip etmeleri meralar zerindeki basky arttrmaktadr. Konya Ovas topraklarnn metallerle ve mikrobiyal olarak kirlenmesi zerine yaplan aratrmalarda, Tuz Glnn kirlenmesine neden olduu bilinen Konya Ovas ana tahliye kanalndan su ekilerek tarmsal sulama yaplmas ile tarmsal alanlarn dolayl olarak verimliliinin azald ve topran kirlendii belirlenmitir (Konya l evre Durum Raporu, 2008). 29 30. 30 31. 31 Mavi Tnel 32. KAYNAKLAR BOZYT R. ve GNGR . Konya Ovasnn Topraklar ve Sorunlar, Marmara Corafya Dergisi, Say: 24, Temmuz 2011, S. 169-200, stanbul. TA i., YILDIRIM Y.E., ZKAY F., ARAS ., Konya Ovasnda Su Kalitesi ve Toprak Tuzluluu, Ulusal Kop Blgesel Kalknma Sempozyumu, 4-16 Kasm 2013 Konya. nternet kayna: https://cografyabilim.files.wordpress.com 32