konflikt między rodzicami. perspektywa dziecka · agresja • funkcjonowanie dziecka zwrotnie...
TRANSCRIPT
Konflikt między rodzicami. Perspektywa dziecka
Aleksandra Lewandowska-Walter¹,² Judyta Borchet¹
Agnieszka Trawicka² ¹ Instytut Psychologii UG
² PPAT
„Życie dorosłych ma większy wpływ na dzieci,
niż jakiekolwiek świadome próby
i metody wychowawcze”
Jasper Juul
„miłość sprawdza się w sporach”
ks. Jan Twardowski
Przekonania dot. KONFLIKTU
POTOCZNA wiedza
• spór, niezgoda, waśń, ostra wymiana zdań, zgrzyt, sprzeczka, pyskówka, zwada, kłótnia, wojna, zatarg, starcie, awantura, scysja
• „my się przecież nie kłócimy”
• „dusić w zarodku”
PSYCHOLOGICZNA wiedza
• konflikt dezintegrujący vs konflikt integrujący
• każdy konflikt zawiera w sobie dwa powyższe elementy;
• ważne dla związku oraz dla rozwoju dziecka, który z elementów przeważa
(Białyszewski, 1983; Ryś, 1996;
Cummings, Davies, 2010)
Konflikt małżeński
Funkcjonowanie dziecka
Konflikt małżeński jest silniej związany z symptomami i problemami pojawiającymi się u dzieci niż z ogólnym nasileniem kryzysu
w małżeństwie (Jouriles i in., 1991)
zachowania nieakceptowane
społecznie
drażliwość
konflikty z rówieśnikami, nauczycielami
wycofanie społeczne
lęk
depresja
trud
no
ści szkoln
e
agresja
autoagresja • Funkcjonowanie dziecka zwrotnie wpływa na interakcje małżeńskie na zasadzie sprzężenia (Peris, Goeke-Morey, Cummings, Emery, 2008)
• Perspektywa selekcji (The Selection Perspective) - niewystarczające zasoby osobiste i relacyjne dorosłych (Amato, 2000)
Konflikt małżeński
Funkcjonowanie dziecka
Typy konfliktów: Trudności dzieci ujawniają się między innymi w zależności od strategii zaradczych, jakimi dysponują dorośli (Goeke-Morey, Cummings, E. M ., Papp, 2007). Brak efektywnych strategii zaradczych rodziców powoduje, że dziecko nie uczy się, jak regulować swoje emocje (Schore, 1994; Kerns i in., 2007; Cooper i in., 2007 - COS)
Reakcje dziecka na konflikt: • Typy • Predyspozycje indywidualne dziecka • Wsparcie innych bliskich osób
Mech
anizm
y po
średn
iczące
Typologia konfliktów w bliskich związkach
(opracowanie własne na podstawie: Rusbult, Zembrodt, 1983; Rusbult, Johnson, Morrow 1986; Wojciszke, 2015)
„Cichy konflikt” • Konflikt w relacji może przybierać nie tylko formę werbalnej
dysputy lub przejawiać się w agresji fizycznej, lecz także występować w formie niewerbalnej i niefizycznej (Kielpikowski, Pryor, 2008)
• Cichy konflikt różni się od werbalnego i fizycznego kilkoma aspektami:
1) jest nieuchwytny, 2) nie można wyróżnić w nim jasnej treści, 3) nie wiadomo, czy i czym się kończy (Pryor, Pattison, 2007)
• Dzieci są świadome ukrywanych przez rodziców nieporozumień (de Arth, Pendley, Cummings, 2002) – Dzieci w wieku 9-11 lat rozpoznawały trwanie rodziców w „cichym konflikcie” po
zachowaniach takich jak wzajemne unikanie lub niedopuszczanie się nawzajem do głosu przez dorosłych (Wild, Richards, 2001).
– Dzieci starsze – w wieku 17-21 lat – doskonale orientowały się w tym, że rodzice są skonfliktowani, mimo nieznacznej ekspresji zewnętrznej ich sporu.
– Nastolatki, w związku z poczuciem bezradności wobec tego, co działo się w domu, aby zyskać jakąkolwiek kontrolę nad sytuacją i nadać jej treść, włączali zachowania mające na celu przyciągnięcie uwagi rodziców i tym samym odciągnięcie ich od konfliktu: późne powroty do domu, zachowania autodestrukcyjne (Pryor i Pattisona (2007)
Powiązania pomiędzy destruktywnym konfliktem małżeńskim i psychologicznym funkcjonowaniem dziecka w Teorii
Emocjonalnego Bezpieczeństwa (Cummings, E. M., Davies, 2010)
Konflikt małżeński a cykl życia rodziny
• Naturalnym momentem w funkcjonowaniu rodziny, w którym pojawiają się zwykle konflikty są przejścia pomiędzy kolejnymi etapami w cyklu życia dorosłych i dzieci (Carter, McGoldrick, 1989)
• Znaczny spadek częstotliwości i nasilenia konfliktów wraz ze stażem trwania związku (Hatch, Bulcroft, 2004)
• Cykl życia rodziny: im młodsze dzieci, tym więcej konfliktów małżeńskich – Różnice dotyczące procesu wychowania – Godzenie obowiązków dom - praca
Jak radzą sobie dzieci (w zależności od wieku) z konfliktem rodziców?
Najmłodsi Przedszkolaki
Dzieci 6-10 Nastolatki
Ogólne rozregulowanie Kłopoty ze snem
Gorszy apetyt Płaczliwość Drażliwość
Nasilone objawy somatyczne
Problemy zdrowotne
Ogólny niepokój Obgryzanie paznokci
Obwinianie siebie Starania by być
„grzeczniejszym” Pomoc w rozwiązaniu
konfliktu Problemy z nauką
Pozory radzenia sobie z trudną sytuacją „Efekt uśpienia”
Dystansowanie się od relacji rodzinnych
Angażowanie się w konflikt
12
Wiek i płeć dziecka a konflikt małżeński rodziców
WIEK
• Konflikt małżeński jako wydarzenie krytyczne dla rozwoju w sferze o największej dynamice zmian na danym etapie życia (model Franke (1983) uzupełniony przez Wallerstein i Blakeslee (2005); Czerederecka, 2010)
• Zmiany rozwojowe w zakresie sposobów rozładowywania napięcia związane z wiekiem (Ilg, Ames, Baker, 1992; Achenbach, 2001)
• Od około 4 rż dzieci zaczynają negocjować z rodzicami, w czym obu stronom pomaga rozwój zdolności językowych u dziecka (Marvin, 1977, Bowlby, 1969/1982, Marvin, Britner, 1999) – „rodzące się” PARTNERSTWO
PŁEĆ:
• brakuje jednoznacznych wyników wskazujących na znaczenie płci w moderowaniu wpływu konfliktu małżeńskiego na dziecko (David, Murphy, 2004; Davies, Lindsay, 2004; Cummings, Davies, 2010)
• dziewczynki doświadczają dysregulacji emocjonalnej w większym nasileniu niż chłopcy (Lewandowska-Walter, Waruszewska, 2016); oczekiwania społeczne dotyczące roli kobiet; ocena rodzica
13
Temperament a konflikt małżeński rodziców
• Temperament może być czynnikiem chroniącym lub czynnikiem ryzyka w zakresie podatności dziecka na działanie stresora jakim jest konflikt rodziców (Cummings, Davies, 2010)
• TRUDNY TEMPERAMENT obniża zdolność dziecka do utrzymywania poczucia bezpieczeństwa w skonfliktowanym środowisku domowym; sposoby radzenia sobie z konfliktem dzieci mniej efektywne Davies, Windle, 2001)
• Czynniki ryzyka: wrażliwość emocjonalna, brak elastyczności, tendencja do gromadzenia negatywnych przeżyć (Grych, Fincham, 1990)
Jak radzi sobie rodzeństwo z konfliktem rodziców?
mniejsze nasilenie konfliktu
większe nasilenie konfliktu
Posiadanie rodzeństwa może być czynnikiem ochronnym w obliczu konfliktu małżeńskiego (secondary attachment figure) (Bowlby, 2007)
Mediatorem między konfliktem małżeńskim a relacjami rodzeństwa jest wrogość rodziców wobec dzieci (Stocker, Youngblade, 1999) oraz próby wciągania dzieci w koalicje, co potęguje rywalizację dzieci między sobą
(Howes, Markman, 1989)
A co z jedynakiem?
Trzy wzorce odpowiedzi na sytuację konfliktu rodzicielskiego wg Teorii Emocjonalnego
Bezpieczeństwa - EST
(Cummings, Davies, 2010)
• reaktywność emocjonalna (emotional reactivity) – negatywne reakcje emocjonalne, takie jak intensywny i
przedłużający się lęk, czujność – reakcje stresowe w odpowiedzi na konflikt rodziców
• regulacja w sytuacji ekspozycji na konflikt (regulation of exposure to conflict) – behawioralny udział dziecka w konflikcie jego rodziców –
dziecko przyjmuje różne „role”
• wewnętrzne reprezentacje (internal representations) – oczekiwane konsekwencje konfliktu rodzicielskiego:
• konflikt konstruktywny - oczekiwane pozytywne konsekwencje, co uspokaja dziecko,
• konflikt destruktywny - aktywowane systemy regulacyjne mające na celu zmianę sytuacji w rodzinie (Cummings, Davies, 1994)
EMOCJE
PRZEKONANIA
ZACHOWANIE
Przypomnij sobie sytuację konfliktową w Twojej rodzinie, pomiędzy Tobą i Twoim partnerem / małżonkiem (typową, najbardziej charakterystyczną lub ostatnią
sytuację). Korzystając z poniższych pytań, zastanów się, jak reaguje na nią Wasze dziecko. Czy teraz inaczej rozumiesz dziecko i jego reakcje? Jak inaczej, niż dotychczas,
możesz w związku z tym zachować się wobec Niego?
• Co w tej sytuacji mogło myśleć dziecko?
• Jakie uczucia mu towarzyszyły?
• Jakie objawy fizjologiczne wystąpiły?
• Jak się zachowało?
Zachowanie
Objawy
fizjologiczne
Myśli
Sytuacja
Uczucia
Jak się kłócimy? Jak na nasze kłótnie reaguje dziecko?
Konflikt agresywny Konflikt „cichy” Konflikt funkcjonalny
Boję się; coś się może stać! Powinienem stanąć po
stronie taty. Muszę ochronić młodszą
siostrę. Schowam się w swoim
pokoju. Jak dorosnę, to mu [ojcu]
pokażę!
Co się dzieje? Czemu rodzice nie
rozmawiają? Czy pokłócili się przeze mnie?
Jak coś zbroję, to może zaczną rozmawiać …
Już lepiej byłoby, gdyby się pokłócili …
To sprawa dorosłych. Rodzice sobie poradzą.
Jak będę mieć problem, to zapytam rodziców.
Można sobie poradzić z problemem.
Nawet jak się nie zgadzamy ze sobą, możemy dojść do
porozumienia.
Reakcje dzieci na konflikt małżeński:
Zaangażowanie Przerywa kłótnię, zwracając uwagę na inne sprawy. Bierze stronę jednego z nas. Zadaje wiele pytań po zakończeniu kłótni. Unikanie Wychodzi do swojego pokoju. Staje się bardzo ciche i wycofane. Trzyma się na uboczu. Napięcie emocjonalne ukryte Przygląda się i słucha bardzo uważnie. Wydaje się przygnębione długo po naszej kłótni. Ukrywa, co czuje. Napięcie przejawiane w zachowaniu Krzyczy na członków rodziny. Mówi niemiłe rzeczy członkom rodziny. Sprawia problemy wychowawcze.
W co grają dzieci?
Niektóre problemy małżeńskie są pochodną konfliktu między dwojgiem ludzi. Inne natomiast są objawami kłopotów
indywidualnych. Wiele z tych kłopotów pozostaje w oczywistym związku z sytuacją małżeńską.
Konflikty […] potrafią ciągnąć się latami, choć małżonkowie pragną
ich uniknąć. W tej sytuacji jako części walki będą używać, niczym amunicji, szerokiego wachlarza określonych zachowań, włączając w
to symptomy.
Trójkąt może wytworzyć się nawet wówczas, gdy rodzice są rozwiedzeni, ponieważ rozwód nie zawsze rozwiązuje konflikty tego
rodzaju.
Jay Haley