konceptet e qytetarisë te nxënësit e shkollave të...

Prishtinë, nëntor 2014

Konceptet e qytetarisë te nxënësit e shkollave të Kosovës

| raport nga hulumtimi |

KoncepteteqytetarisëtenxënësiteshkollavetëKosovës

|raportngahulumtimi|

Prishtinë,nëntor2014

2

Autor i raportit: Petrit Tahiri

Bashkëpunëtorë në analizën e të dhënave dhe hartimin e raportit:

Shemsi Luta

Beatrice Bürgler

Kai Felkendorff

Hatixhe Ismajli

Bahtie Gërbeshi

Jehona Rrustemi

Ky raport u hartua në kuadër të projektit “Konceptet e qytetarisë te nxënësit e shkollave të Kosovës” që është zbatuar nga Qendra për Arsim e Kosovës (KEC) në bashkëpunim me Universitetin e Edukimit në Zurich të financuar nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC) në Kosovë. Përmbajtja e këtij raporti është përgjegjësi e autorit dhe në asnjë rrethanë nuk i atribuohet organizatave zbatuese dhe donatorit.

3

PËRMBAJTJA FALËNDERIM ........................................................................................................ 5

1. HYRJE ..................................................................................................................... 7

2. METODOLOGJIA ............................................................................................ 10

3. TË DHËNAT DEMOGRAFIKE ................................................................. 11

4. NJOHURITË MBI QYTETARINË ........................................................... 12

5. PJESËMARRJA DHE AKTIVITETET QYTETARE ........................... 17

6. BESIMET, VLERAT DHE QËNDRIMET ............................................. 28

6.1. Besimet dhe perceptimet për liritë dhe të drejtat themelore të njeriut .. 29

6.2. Besueshmëria në institucione ....................................................................... 31

6.3. Përceptimet për simbolet, vlerat kulturore dhe vendin ............................ 33

6.4. Perceptimet rreth funksionimit të sistemit politik, shanseve dhe

mundësive jetësore, dhe preferencat për të jetuar në Kosovë ........................ 37

7. ROLI I SHKOLLAVE NË EQD .................................................................. 41

8. REKOMANDIMET DHE PËRFUNDIMI .............................................. 43

5

FALËNDERIM

Ky raport u hartua falë kontributit të bashkëpunëtorëve të shumtë të përfshirë në hulumtim. Së pari, duhet falënderuar bashkëpunëtoret nga Universiteti i Edukimit në Zurich (PHZh): Znj. Beatrice Bürgler dhe Z. Kai Felkendorff për idenë e projektit dhe bashkëkoordinimin e tij në tërësi. Pastaj, duhet falënderuar bashkëpunëtoret nga Universiteti i Prishtinës – Fakulteti i Edukimit: Znj. Hatixhe Ismajli, Znj. Bahtie Gërbeshi dhe Znj. Jehona Rrustemi për kontributin e tyre në këtë hulumtim. Falënderim i veçantë për Znj. Saranda Cana dhe Z. Viktor Popović nga Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim në Kosovë për ndihmën dhe kontributin në zbatimin e projektit. Në mënyrë të veçantë falënderojmë Agjencinë Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim në Kosovë (SDC) për përkrahjen financiare të projektit.

Për ndihmën dhe kontributin e dhënë në definimin e metodologjisë dhe përcaktimin e mostrës duhet falënderuar Z. Nait Vranezi dhe Z. Jusuf Thaçi.

Për punën e madhe që është zhvilluar në 171 shkolla duhet falënderuar hulumtuesit: Znj. Blerta Qela, Z. Nebojša Simić dhe Znj. Aleksandra Savić. Po ashtu, falënderojmë Ministrinë e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, Drejtoritë Komunale të Arsimit, Drejtorët e shkollave që kanë ndihmuar në mbarëvajtjen e procesit të mbledhjes së të dhënave.

Për mbikëqyrjen e procesit të dizajnimit të bazës së të dhënave dhe futjes së të dhënave duhet falënderuar z. Christian Schendera nga Universiteti i Edukimit në Zurich (PHZh).

Për futjen e të dhënave nga 1700 pyetësorë në bazën e të dhënave duhet falënderuar Z. Naim Kadolli dhe Znj. Vlora Zenuni.

Për ndihmën në analizën e të dhënave dhe hartimin e raportit, falënderojmë z. Shemsi Luta.

Krejt në fund falënderojmë mësimdhënësit dhe nxënësit për kontributin e çmueshëm që kanë dhënë në këtë hulumtim.

Petrit Tahiri

Koordinator i projektit

7

1. HYRJE Teoritë e ndryshimit shoqëror kanë provuar që zhvillimet teknologjike, socio-politike dhe ekonomike qojnë deri te ndryshimet shoqërore. Edhe në Kosovë, që nga paslufta vazhdojnë të bëhen ndryshime të dukshme në të gjitha sferat e jetës. Reformat gjithëpërfshirëse, shpeshherë edhe të përshtatura me ndryshimet rajonale e globale, kanë gjetur pasqyrimin e vet edhe në sistemin e arsimit. Reformat në arsim të cilat janë duke u zbatuar në të gjitha nivelet, kërkojnë qasje të re dhe përgatitje serioze e profesionale. Ndryshimet dhe reformat në arsim, janë reflektuar në Kornizën e Re të Kurrikulës e Kosovës në të cilën ndër të tjera thuhet: “Arsimi në Kosovë ka për qëllim zhvillimin e dijes, të shkathtësive, të qëndrimeve dhe të vlerave që i kërkon shoqëria demokratike. Kjo u mundëson të rinjve të jenë qytetarë aktivë dhe të përgjegjshëm, të përballin në mënyrë konstruktive dallimet dhe sfidat si dhe të respektojnë të drejtat e tyre dhe të drejtat e të tjerëve”1 Në shoqëritë në tranzicion, fokusimi në Edukimin për Qytetari Demokratike (EQD) ka rëndësi të veçantë sepse paraqet ndryshimet dhe zhvillimin e proceseve shoqërore, të cilat ndikojnë në rritjen e mundësive për inkuadrim aktiv të qytetarëve në proceset shoqërore.

Korniza e Kurrikulës e Kosovës mbështet vlerat themelore të qytetarisë aktive, të cilat janë në përputhshmëri me synimet themelore të Edukimit për Qytetari Demokratike dhe edukimit për të drejtat e njeriut, të përcaktuara në Kartën e Këshillit të Evropës mbi Edukimin për Qytetari Demokratike dhe Edukimin për të Drejtat e Njeriut 2 . Këto vlera nuk fokusohen vetëm në pajisjen e nxënësve me njohuri dhe aftësi, por edhe në fuqizimin për të ndërmarrë veprime për mbrojtjen dhe zhvillimin e të drejtave të njeriut, të demokracisë dhe të shtetit të së drejtës.

Lënda “Edukatë Qytetare”, e cila mësohet në nivele të ndryshme të arsimit, kontribuon në pajisjen e nxënësve me njohuri të ndryshme nga fusha e Edukimit për Qytetari Demokratike. Përmbajtjet mësimore nga lënda e Edukatës qytetare ndikojnë në zhvillimin kognitiv, afektiv dhe psikomotorik të nxënësve si dhe formojnë shkathtësitë themelore: të menduarit kritik, të menduarit kreativ, zgjidhjen e problemeve, aftësitë për arsyetime dhe 1 http://www.masht-gov.net/advCms/documents/Korniza_e_kurrikules11.pdf (10 nëntor 2014) 2 http://www.coe.int/t/dg4/education/edc/Source/Charter/Charterpocket_EN.pdf (10 nëntor 2014)

8

reflektime morale. Gjithashtu, përmes kësaj lënde mësimore, nxënësit ndërtojnë edhe shprehitë e veçanta që lidhen me sjelljen shoqërore, të cilat janë: shprehitë për pjesëmarrje aktive në klasë, për të bashkëpunuar dhe për të punuar në grup, për të komunikuar e debatuar, për të negociuar dhe për të bërë kompromise, shprehitë ndërkulturore, shprehitë për të parandaluar dhe për të zgjidhur konfliktet, për të ushtruar të drejtat vetjake pa shkelur të drejtat e të tjerëve, për të marrë përsipër përgjegjësi demokratike, etj.

Gjithsesi, rol të rëndësishëm në promovimin e Edukimit për Qytetari Demokratike kanë dhënë edhe agjencitë e ndryshme ndërkombëtare, universitetet, organizatat e shoqërisë civile dhe mekanizmat tjerë qeveritarë dhe joqeveritarë. Kontributi i tyre kryesisht është bazuar në projekte të ndryshme që kanë për qëllim promovimin e EQD përmes aktiviteteve të ndryshme në edukimin formal e joformal, fushatave të vetëdijesimit, trajnimeve të ndryshme etj. Projektet dhe aktivitetet e ndryshme kanë ndikuar në sensibilizimin jo vetëm të komunitetit arsimor por edhe të masave të gjera qytetare për rolin dhe rëndësinë që ka Edukimi për Qytetari Demokratike për zhvillimin e gjithëmbarshëm të shoqërisë. Në këtë kontekst, nga viti 2009 në Kosovë është zbatuar projekti “Konceptet e qytetarisë te nxënësit e shkollave të Kosovës”. Projekti është zbatuar nga Qendra për Arsimin e Kosovës (KEC), Universiteti i Edukimit në Zurich (PHZh) dhe disa profesorë të Fakultetit të Edukimit nga Universiteti i Prishtinës. Qëllimi i këtij projekti hulumtues është njohja dhe të kuptuarit e perceptimeve të nxënësve për konceptet themelore të qytetarisë. Faza e parë pilotuese e hulumtimit është realizuar gjatë vitit 2009 – 2010. Gjatë fazës pilotuese, hulumtimi është zhvilluar në katër shkolla të Komunës së Prishtinës. Të gjeturat nga kjo fazë janë përmbledhur në një raport3. Faza e dytë e projektit ka filluar në tetor të vitit 2011. Hulumtimi është zhvilluar në 171 shkolla fillore dhe të mesme të ulëta të Kosovës.

Për hulumtim është përdorur pyetësori i standardizuar nga “International civic and citizenship education study”4, i përshtatur për nevojat e hulumtimit tonë. Në hulumtim janë përfshirë gjithsej 1700 nxënës të klasave të teta.

Raportin që ju e keni në dorë, është një përmbledhje e gjetjeve kryesore të hulumtimin. Ndryshe, ne mendojmë se sasia e informatave dhe e të dhënave

3 http://kec-ks.org/dokumente.html 4 http://iccs.acer.edu.au/

9

që i kemi në dispozicion janë shumë relevante dhe të dobishme dhe mund të shfrytëzohen edhe për studime të mëtejme.

Gjetjet e hulumtimit i kemi kategorizuar në katër fusha kryesore: 1. Njohuritë mbi qytetarinë; 2. Pjesëmarrja dhe aktivitetet qytetare; 3. Besimet, vlerat dhe qëndrimet dhe 4. Roli i shkollave në EQD. Raporti përfundon me disa rekomandime konkrete për institucionet dhe mekanizmat relevantë.

Meqenëse në hulumtim është përfshirë një numër i madh i respondentëve/nxënësve, konsiderojmë se gjetjet e tij janë reprezentative për të gjitha shkollat fillore në nivel të Kosovës. Si të tilla, ato pasqyrojnë perceptimet e nxënësve të të gjitha grupeve sociale, etnike, fetare, gjinore, etj.

Analiza e të dhënave argumenton faktin se njohja me konceptet e qytetarisë ndihmon që nxënësit të përkrahin ndryshimet shoqërore që po ndodhin viteve të fundit në Kosovë.

Shpresojmë që gjetjet e këtij hulumtimi do t’i kontribuojnë jo vetëm zhvillimit të proceseve demokratike në shkollë dhe shoqëri, por edhe përkushtimit të të gjithë akterëve në promovimin e vlerave dhe parimeve demokratike. Po ashtu, inkurajojmë të gjithë studentët dhe studiuesit që t’i shfrytëzojnë rezultatet e dala nga ky hulumtim për botimin e punimeve me karakter shkencor që lidhen me Edukimin për Qytetari Demokratike dhe në përgjithësi me aktivizmin qytetar.

10

2. METODOLOGJIA Hulumtimi është zhvilluar përmes pyetësorëve të standardizuar të përgatitur nga “International Civic and Citizenship Education Study”. Pyetësorët janë realizuar me fëmijë të moshës 15 vjeçare, përkatësisht me nxënësit e klasave të teta. Hulumtimi është zhvilluar në 34 komuna të Kosovës në gjithsej 171 shkolla. Mostra është bërë duke u bazuar në të dhënat e Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë për numrin e nxënësve në klasat e teta gjatë vitit shkollor 2012/2013. Përzgjedhja e shkollave është bërë duke e pasur parasysh kriterin gjeografik, përfaqësim të drejtë të zonave rurale dhe urbane duke u bazuar në regjistrimin e popullsisë.

Për të siguruar përfaqësim të sa më shumë shkollave, është vendosur që në secilën shkollë të përzgjidhet një klasë e tetë, gjersa brenda klasës janë përzgjedhur 10 nxënës për të marrë pjesë në hulumtim. Përzgjedhja e klasave është bërë duke u bazuar në këto kritere: në shkollën e parë, është përzgjedhur paralelja e parë; në shkollën e dytë është përzgjedhur paralelja e mesme, ndërsa në shkollën e tretë, paralelja e fundit. Ky cikël ka vazhduar në të gjitha shkollat e përfshira.

Përzgjedhja e nxënësve është bërë duke u bazuar në regjistrin e ditarit të klasës, duke e respektuar parimin e mostrës së rastit dhe duke u bazuar në kriterin e përzgjedhjes, sipas të cilit numri i përgjithshëm i nxënësve në klasë është pjesëtuar me 10, pastaj varësisht prej rezultatit të fituar pas pjesëtimit, janë përzgjedhur nxënësit (p.sh. nëse një klasë i ka pasur 30 nxënës, ky numër është pjesëtuar me 10 dhe kemi fituar numri 3, që nënkupton që çdo i treti nxënës ka marrë pjesë në hulumtim)

Hulumtimi është zhvilluar gjatë një ore mësimore ose pas orëve mësimore. Të gjithë nxënësve të përzgjedhur për pjesëmarrje në hulumtim u janë shpërndarë pyetësorët, duke u lënë kohë të mjaftueshme që t’i plotësojnë. Mbledhja e pyetësorëve është bërë në atë mënyrë që të sigurohet anonimiteti.

11

3. TË DHËNAT DEMOGRAFIKE

Të dhënat në vazhdim pasqyrojnë perceptimet e 1700 nxënësve që kanë marrë pjesë në hulumtim. Në figurën 1 është paraqitur struktura gjinore e pjesëmarrësve në hulumtim.

Figura 1. Struktura gjinore e respodentëve

Në Figurën 2 është paraqitur pjesëmarrja e nxënësve në hulumtim në kontekstin hapësinor (zonal), pra përqindja e nxënësve nga zonat rurale dhe ato urbane.

Figura 2. Shpërndarja zonale e mostrës

Për të siguruar pjesëmarrjen e komuniteteve në këtë hulumtim në proporcion me strukturën etnike të Kosovës, hulumtimin e kemi zhvilluar edhe në 20 shkolla në komunat ku struktura etnike e popullsisë është e përzier (shih Figurën 3).

53%

47%

Femër Mashkull

49%51%

Urban Rural

12

Figura 3. Struktura etnike e respodentëve

4. NJOHURITË MBI QYTETARINË

Për të shikuar perceptimet e nxënësve dhe nivelin e njohurive mbi konceptet e qytetarisë, në këtë hulumtim janë përdorur një varg pyetjesh në kuadër të disa seksioneve. Me poshtë do ti paraqesim perceptimet e fëmijëve rreth këtyre çështjeve: raporti shtet-religjion; qytetaria aktive; përgjegjësitë e qeverisë; pikëpamjet për politikën dhe akterët politik etj.

Në pyetjet që kanë pasur të bëjnë me të qenit qytetar i mirë / aktiv, në përgjithësi nxënësit kanë shfaqur pikëpamje të ngjashme. Përgjigjet e këtij seksioni janë dhënë në Figurën 4.1 dhe Figurën 4.2. Megjithatë, vlen të theksohet se në rastet kur ka pasur ndonjë dallim të madh, kemi vërejtur që faktor determinues është përkatësia etnike, gjinore dhe gjeografike, p.sh. te konstatimi i dhënë në pyetësor “Të jemi patriot dhe besnik ndaj vendit në të cilin jetojmë”, vërejmë se faktori determinues për dallim në përgjigje është përkatësia etnike.

Tek ky sesion vërejmë edhe një trend interesant të përgjigjeve. Në pyetjen se sa është e rëndësishme t’i sfidojmë qëndrimet e qeverisë që janë në kundërshtim me interesat publike, 38.9% kanë thënë se është shumë e rëndësishme, 41.7% që është e rëndësishme, ndërsa 19.4% kanë thënë se nuk është e rëndësishme

87.0

7.41.4 2.0 1.6 .5

.010.020.030.040.050.060.070.080.090.0

100.0

Shqiptar Serb Boshnjak Turk RAE Të tjerë

13

përkatësisht aspak e rëndësishme. Kjo tregon se tek këta fëmijë, pikëpamjet konformiste janë mbi qytetarinë aktive.

Figura 4.1 Pikëpamjet e nxënësve për disa konstatime mbi qytetarinë aktive

Figura 4.2 Pikëpamjet e nxënësve për disa konstatime mbi qytetarinë aktive

77.7

46.7

75.5 74.9

19.3

39.7

20.3 20.8

2.4

11.23.5 3.0.5 2.4 .8 1.2

.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

T'i bindemi gjithmonë ligjit

Të votojmë në çdo zgjedhje

Të punojmë shumë

Ta mësojmë historinë e vendit

Shumë e rëndësishme

E rëndësishme

Pak e rëndësishme

Aspak e rëndësishme

56.8 56.8

71.1

38.935.9 34.5

22.8

41.7

6.2 7.5 4.6

15.3

1.1 1.3 1.5 4.1

.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

Të shërbejmë në ushtri për ta

mbrojtur vendin

Të marrim pjesë në aktivitete, që promovojnë të drejtat e njeriut

Të jemi patriot dhe besnik (lojal) ndaj vendit, në të

cilin jetojmë

T'i sfidojmë qëndrimet e

qeverisë, që janë në kundërshtim

me interesat publike

Shumë e rëndësishme

E rëndësishme

Pak e rëndësishme

Aspak e rëndësishme

14

Në konstatimin e dhënë në pyetësor se “në mes fesë dhe shtetit duhet të ekzistojë ndarje”, 56,5% kanë dhënë përgjigjen „Nuk pajtohem“ dhe „Nuk pajtohem plotësisht“. Në Figurën 5 paraqiten përgjigjet e nxënësve të ndarë në bazë të kriterit gjinor. Aty shihet se femrat kanë qenë më të predispozuar që të mohojnë këtë konstatim.

Figura 5. Në mes fesë dhe shtetit duhet të ekzistojë ndarje

Në konstatimin tjetër të dhënë në pyetësor “një i rritur është qytetar i mirë nëse merr pjesë në aktivitete, që janë në dobi të komunitetit lokal”, 17,6% të nxënësve janë përgjigjur me „pak e rëndësishme“ (15,1%) dhe „aspak e rëndësishme“ (2,5%). Në këtë çështje kemi gjetur një lidhje relativisht të fortë në mes nivelit arsimor të prindërve të këtyre nxënësve dhe përgjigjeve që kanë dhënë, ku vërejmë që sa më i lartë ishte niveli arsimor i prindërve aq më e ulët ishte përqindja e nxënësve që kanë dhënë përgjigje negative në këtë pyetje.

Përgjigje interesante kemi marrë edhe në konstatimin tjetër “një i rritur është qytetar i mirë, nëse angazhohet në diskutime politike”. Gjetjet në këtë pyetje vejnë në pah se 43,6% e nxënësve e konsiderojnë “pak të rëndësishme” (36,7%) dhe “aspak të rëndësishme” (6,9%) angazhimin në diskutime politike si një nga karakteristikat e një qytetari të mirë. Nga hulumtimi i mëtutjeshëm për faktorët të cilët mund të kenë ndikuar në këto rezultate kemi gjetur një lidhshmëri domethënëse në mes këtyre përgjigjeve të dhëna dhe nivelit të interesimit të prindërve të këtyre nxënësve në çështjet politike dhe sociale. Kështu, nga gërshetimi i të dhënave kemi vërejtur që sa më i ulët që është

17.7%23.9%

38.9%

19.5%19.6%

26.1%36.8%

17.5%

.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

Pajtohem plotësisht

Pajtohem Nuk pajtohem Nuk pajtohem plotësisht

Femer Mashkull

15

interesimi i prindërve për çështjet politike dhe sociale aq më e lartë paraqitet përqindja e nxënësve që kanë dhënë përgjigjet “pak e rëndësishme“ dhe „aspak e rëndësishme“.

Sa i përket njohurive dhe pikëpamjeve që nxënësit kanë rreth përgjegjësive të qeverisë, dhe pikëpamjeve mbi politikën, rezultatet e hulumtimit na tregojnë një nivel relativisht të lartë të njohurive. Për të pasur një pasqyrë më të detajuar dhe më konkrete rreth gjendjes në këtë aspekt, më poshtë kemi paraqitur disa statistika dhe analiza më të detajuara, duke u munduar që të vejmë në pah edhe disa nga faktorët dhe rrethanat të cilat mund të kenë ndikuar në dhënien e njërës ose tjetrës përgjigje nga nxënësit e anketuar. Disa nga pyetjet kryesore përmes të cilave kemi bërë matjen e nivelit të njohurive të nxënësve mbi përgjegjësitë e qeverisë dhe pikëpamjet e tyre politike janë si vijon:

Të sigurojë kujdes shëndetësor bazik për të gjithë; në këtë pyetje shumica janë përgjigjur me „Duhet të jetë patjetër përgjegjësi e qeverisë” (72%) dhe „Ndoshta duhet të jetë përgjegjësi e qeverisë” (20%). Megjithatë, 8% e nxënësve të përfshirë në hulumtim, mendojnë që sigurimi i kujdesit shëndetësor bazik për të gjithë nuk duhet të jetë përgjegjësi e qeverisë.

Figura 6. Qeveria duhet të sigurojë kujdes shëndetësor bazik për të gjithë

Të ofrojë falas arsim themelor për të gjithë; Nga 1676 nxënës të cilët i janë përgjigjur kësaj pyetjeje, 94% prej tyre kanë thënë që kjo duhet të jetë përgjegjësi e qeverisë, gjë që tregon njohuri të larta nga ana e tyre për këtë

72%

20%

6%2%Duhet të jetë patjetër përgjegjësi e qeverisëNdoshta duhet të jetë përgjegjësi e qeverisëNdoshta nuk duhet të jetë përgjegjësi e qeverisëNuk duhet të jetë patjetër përgjegjësi e qeverisë

16

çështje. Megjithatë, 6% apo 101 nxënës mendojnë që ofrimi i arsimit themelor për të gjithë, nuk është përgjegjësi e qeverisë.

Sa i përket pikëpamjeve të nxënësve për politikën dhe akterët politik në Kosovë, shumica dërmuese e tyre mendojnë që pushteti është i përqendruar në një numër të vogël të njerëzve dhe që politikanët i harrojnë shpejt nevojat e votuesve të cilët kanë votuar për ta. Kështu, për këtë çështje, 81,4% e nxënësve të cilët mendojnë që një numër i vogël njerëzish kanë shumë pushtet, kurse të tjerët fare pak. (shih Figura 7.1) , dhe 88,2% të nxënësve që janë përgjigjur kanë thënë që politikanët i harrojnë shpejt nevojat e votuesve të cilët i kanë votuar ata. (shih Figura 7.2)

Figura 7.1 Një numër i vogël njerëzish kanë shumë pushtet politik në Kosovë, ndërsa të

tjerët fare pak

Figura 7.2 Politikanët i harrojnë shpejt nevojat e votuesve, që kanë votuar për ta

43.2

38.2

14.4

4.3


Pajtohem pjesërisht

Nuk pajtohem

Nuk pajtohem aspak

.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0

62.4

25.8

8.9

2.9

.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0



Nuk pajtohem

Nuk pajtohem aspak

17

5. PJESËMARRJA DHE AKTIVITETET QYTETARE Sa i përket aktivizimit të nxënësve në organizata dhe aktivitete qytetare në të kaluarën apo edhe aktualisht, mund të themi që gjendja paraqitet mjaft dekurajuese, për shkak se pjesa më e madhe e nxënësve kanë thënë që nuk kanë marrë apo nuk marrin pjesë në ndonjë aktivitet shoqëror-qytetar.

Numri i nxënësve të cilët kanë pohuar që kanë marrë pjesë në aktivitetet për të cilat janë pyetur është relativisht i vogël, dhe kryesisht kanë të bëjnë me aktivitete sportive, ambientaliste, artistike dhe muzikore, dhe shumë të pakët janë ata që kanë pohuar që kanë marrë apo marrin pjesë në aktivitete si pjesëmarrja në ndonjë organizatë të të rinjve që ka lidhje me ndonjë lëvizje apo parti politike, organizatë që angazhohet për të drejtat e njeriut, shoqatë kulturore kombëtare apo grup të të rinjve që kanë bërë fushatë për ndonjë çështje të caktuar.

Për ta përshkruar në mënyrë më konkrete pjesëmarrjen e nxënësve në aktivitete qytetare, në vijim po japim disa shembuj të përgjigjeve të tyre në këtë grup të pyetjeve dhe poashtu një ilustrim grafik (shih Figura 8) të rezultateve.

Figura 8. Pjesëmarrja nxënësve në organizata dhe aktivitete qytetare

70% e nxënësve kanë thënë që kurrë nuk kanë qenë anëtarë të ndonjë organizate të të rinjve që ka lidhje me ndonjë lëvizje apo parti politike, 57% e tyre pohojnë që nuk kanë qenë anëtarë të ndonjë organizate për të drejtat e

91.4%

68.3%78.5% 81.1%

87.2%

51.3%

72.6%80.0%

5.9%

31.7%21.5% 18.9%

12.8%

48.7%27.4%

20.0%

0.0%10.0%20.0%30.0%40.0%50.0%60.0%70.0%80.0%90.0%

100.0%

Organizatë e të rinjve që ka lidhje me

një lëvizje ose parti politike

Organizatë ambientaliste

Organizatë për të drejtat

e njeriut

Grup vullnetar që përpiqet ta ndihmojë

komunitetin

Shoqatë kulturore

kombëtare

Ekip ose organizatë

sportive

Grup ose organizatë

fetare

Grup i të rinjve që

bënë fushatë për një

çështje të caktuar

Jo Po

18

njeriut, po ashtu 57% e nxënësve mohojnë të kenë qenë ndonjëherë anëtarë të ndonjë grupi që përpiqet të ndihmojë komunitetin, kurse 56% prej tyre kanë pohuar që nuk kanë qenë ndonjëherë pjesë e ndonjë grupi të të rinjve që bën fushatë për një çështje të caktuar.

Nga analiza e mëtutjeshme dhe kryqëzimi i të dhënave kemi parë që pjesa më e madhe e atyre që kanë qenë të angazhuar në aktivitete të ndryshme qytetare vijnë nga zonat urbane, ku nga 12 pyetje konkrete mbi organizatat dhe grupet në të cilat kanë marrë pjesë, në 11 prej tyre shumicën e përbëjnë nxënësit nga zonat urbane, përveç në një çështje që ka të bëjë me pjesëmarrjen në grup ose organizatë fetare ku me përgjigje pozitive dominojnë nxënësit të cilët vijnë nga zonat rurale. Një tjetër ndërlidhje domethënëse sa i përket pjesëmarrjes së nxënësve në grupe apo organizata të ndryshme, e gjejmë edhe ndërmjet nivelit të pjesëmarrjes dhe gjinisë, me ç’rast në përgjithësi vërejmë një pjesëmarrje më të lartë të nxënësve të gjinisë mashkullore, ku nga 12 pyetjet e kësaj natyre, në 8 prej tyre kemi një përqindje më të lartë të gjinisë mashkullore.

Figura 9. Pjesëmarrja nxënësve në organizata dhe aktivitete qytetare

95.6

%

92.6

%

78.0

%

81.2

%

66.1

%

70.6

%

77.2

%

80.1

%

82.6

%

79.6

%

59.3

%

69.5

%

75.8

%

69.3

%

81.5

%

78.3

%

4.4%

7.4%

22.0

%

18.8

%

33.9

%

29.4

%

22.7

%

19.9

%

17.4

%

20.4

%

40.7

%

30.5

%

24.2

%

30.7

%

18.5

%

21.7

%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Fem

er

Mas

hkul

l

Fem

er

Mas

hkul

l

Fem

er

Mas

hkul

l

Fem

er

Mas

hkul

l

Fem

er

Mas

hkul

l

Fem

er

Mas

hkul

l

Fem

er

Mas

hkul

l

Fem

er

Mas

hkul

l

Organizatë e të rinjve që ka

lidhje me një lëvizje ose parti

politike

Grup/ekip që punon në gazetën e shkollës

Organizatë ambientaliste

Organizatë për të drejtat e

njeriut

Grup vullnetar që përpiqet ta

ndihmojë komunitetin

Organizatë artistike,

muzikore ose e dramës

Grup ose organizatë

fetare

Grup i të rinjve që bënë fushatë për një çështje

të caktuar

Jo Po

19

Organizatat apo grupet ku me nivelin e pjesëmarrjes, në përqindje më të lartë të pjesëmarrjes kemi nxënësit e gjinisë femërore janë grupet/ekipet që punojnë në gazetën e shkollës, organizatat ambientaliste, organizatat për të drejtat e njeriut dhe organizatat muzikore, artistike ose të dramës.

Ndërsa në pyetjen se sa shpesh marrin pjesë në këto aktivitete, shumica dërrmuese janë përgjigjur që në këto aktivitete marrin pjesë disa herë në muaj dhe pothuajse kurrë, dhe vetëm një numër relativisht i vogël i tyre kanë thënë që në këto aktivitete marrin pjesë rregullisht. Rezultatet në këtë pyetje më së miri i pasqyron Figurën 10.

Figura 10. Sa shpesh merrni pjesë në këto aktivitete

Nisur nga premisa që si parakusht që njeriu të marrë pjesë në ndonjë aktivitet është fakti që ai të jetë i interesuar për të, duke analizuar pyetjen se sa iu intereson nxënësve politika, kemi rezultatin ku 50,6% e nxënësve që janë përgjigjur në këtë pyetje kanë thënë që pajtohen plotësisht dhe pajtohen pjesërisht. Në këtë rast, kemi gjetur një lidhshmëri të qartë ndërmjet përgjigjeve në këtë pyetje dhe përgjigjeve që nxënësit kanë dhënë në pyetjet se a interesohen prindërit e tyre për çështjet politike dhe sociale, ku nga statistikat shohim që sa më e lartë përqindja e atyre që kanë thënë se prindërit e tyre janë të interesuar dhe shumë të interesuar për çështjet politike dhe sociale, paralelisht aq më e lartë shkon përqindja e atyre që kanë thënë që pajtohen pjesërisht dhe plotësisht që atyre u intereson politika. Sa i përket përkatësisë gjinore në raport me këto përgjigje, nga analiza vërejmë që përqindjen më të

8%

19%

39%

34%

Thuajse çdo ditë (4 ose më shumë ditë në javë)

Ndonjë herë (1 deri në 3 ditë në javë)

Disa herë në muaj

Thuajse kurrë

20

lartë të nxënësve që kanë thënë se u intereson politika e përbëjnë meshkujt se sa femrat.

Figura 11. A interesohen prindërit tuaj për çështje politike dhe sociale?

Në përgjigjet e tyre rreth interesimit të tyre për pjesëmarrje në diskutime dhe aktivitete të ndryshme rreth problemeve të shkollës, nxënësit kanë treguar një gatishmëri dhe interesim relativisht të lartë ku nga analiza statistikore shohim që mesatarisht 91,2% e nxënësve pajtohen pjesërisht apo plotësisht me pohimin që janë të interesuar për pjesëmarrje në diskutimet të cilat kanë të bëjnë me problemet e shkollës.

Nga rezultatet e analizës së të dhënave kuptojmë që në shumicën e rasteve, rreth ndodhive në politikën e brendshme (kosovare) dhe atë ndërkombëtare, nxënësit shumë më shpesh diskutojnë me bashkëmoshatarët e tyre, më rrallë me mësimdhënësit dhe shumë më rrallë me prindërit. Në Figurën 12 kemi paraqitur nivelin e pjesëmarrjes së nxënësve në diskutime për ngjarjet në politikën kosovare dhe atë ndërkombëtare.

Babai Nëna Babai Nëna Babai Nëna Babai Nëna

Shumë të interesuar Pjesërisht të interesuar

Jo shumë të interesuar

Krejtësisht të painteresuar

A interesohen prindërit tuaj për çështje politike dhe sociale?

26.8% 30.4%12.7% 17.5% 13.1% 13.4% 11.1% 12.0%

33.9% 35.6%

39.4%43.8%

26.2% 30.8%17.8% 19.3%

17.8% 12.4%26.2%

23.5%

29.3%29.1%

24.4% 28.6%

21.5% 21.6% 21.7% 15.2%31.4% 26.7%

46.7% 40.1%

Pajtohem plotësisht Pajtohem pjesërisht Nuk pajtohem Nuk pajtohem aspak

21

Figura 12. Niveli i pjesëmarrjes në diskutime për ngjarjet në politikën kosovare dhe ndërkombëtare

Duke shkuar më thellë në analizën e të dhënave kemi gjetur një ndërlidhje të qartë ndërmjet nxënësve të cilët janë përgjigjur që shpesh ose gjithmonë diskutojnë ndodhitë politike me prindërit apo të rriturit tjerë në familje dhe atyre që kanë thënë që prindërit e tyre janë shumë të interesuar për çështjet politike dhe sociale.

Poashtu, një lidhshmëri e dukshme vërehet ndërmjet nxënësve të cilët kanë thënë që ndodhitë politike i diskutojnë me mësimdhënësit dhe atyre që janë përgjigjur që pajtohen plotësisht që në shkollë kanë mësuar të diskutojnë për çështjet politike. Gjithashtu nga kryqëzimi i të dhënave vërehet një lidhje e fortë ndërmjet nxënësve të cilët kanë thënë që çështjet politike i diskutojnë më shpesh me bashkëmoshatarët dhe atyre të cilët kanë thënë që shpesh e kalojnë kohën e tyre duke ndenjur me bashkëmoshatarët pas mbarimit të shkollës apo në mbrëmje.

25.20%

38.20%

12.80%22.10%

29.10%36.00%

34.20%

37.20%

27.40%

32.10%27.30%

29.80%

25.50%

17.20%

32.20%

29.00% 26.30%

22.00%

10.40%4.70%

19.10%

11.70% 12.30%8.90%

4.70% 2.60%8.50% 5.10% 5.00% 3.20%

Kosovare Ndërkombëtare Kosovare Ndërkombëtare Kosovare Ndërkombëtare

Me bashkëmoshatarët tuaj Me prindërit ose me të rriturit e tjerë në familje

Me mësimdhënësit

Kurrë Rrallë Nganjëherë Shpesh Gjithmonë

22

Për matjen e nivelit të angazhimit në jetën qytetare që këta nxënës presin ta kenë në të ardhmen, kemi shfrytëzuar disa pyetje të cilat kanë të bëjnë me çështje fundamentale të sjelljes qytetare. Në vazhdim po paraqesim rezultatet e të dhënave të cilat i kemi mbledhur përmes këtyre pyetjeve, në përgjithësi dhe në veçanti për disa pyetje të caktuara.

Figura 13. Angazhimi në aktivitete qytetare në të ardhmen

61.8%

52.9%

19.7%

23.7%

75.1%

56.6%

33.6%

33.9%

9.1%

9.7%

22.2%

27.7%

33.7%

30.1%

37.4%

20.7%

30.4%

37.2%

32.0%

15.1%

14.0%

35.6%

6.1%

9.1%

33.5%

26.4%

3.0%

8.2%

21.9%

20.4%

40.5%

38.2%

28.8%

4.4%

4.4%

16.7%

12.5%

1.2%

4.8%

7.4%

13.8%

35.4%

38.1%

13.4%

0.0% 10.0%20.0%30.0%40.0%50.0%60.0%70.0%80.0%

Të votoni në zgjedhjet lokale

Të votoni në zgjedhjet kombëtare

Të anëtarësoheni në ndonjë parti politike

Të bashkoheni me sindikatat

Të dal vullnetar për të ndihmuar njerëzit në komunitetin tim

Të mbledh para për çështje sociale

Të mbledh nënshkrime për peticion

Të marr pjesë në protesta, marshime ose mitingje paqësore

Të bllokoj trafikun në shenjë proteste

Ta zaptoj një ndërtesë publike në shenjë proteste

Të bashkohem me një organizatë politike apo sociale

Sigurisht që nuk do ta bëj Me gjasë nuk do ta bëj Më gjasë do ta bëj Sigurisht që do ta bëj

23

Si një nga të drejtat apo obligimet bazë të qytetarisë moderne, e drejta për të votuar apo obligimi qytetar i votës së lirë, në këtë rast votimi në zgjedhjet lokale, në të ardhmen pritet të shfrytëzohet nga shumica e nxënësve të anketuar, pra nga 85,5% e tyre, mirëpo kemi edhe 10,5% të tyre të cilët kanë thënë që nuk do të votojnë. Nga analiza më e detajuar kemi hasur në një lidhshmëri të dukshme ndërmjet nxënësve të cilët kanë thënë që nuk do të votojnë në zgjedhjet lokale dhe përkatësisë etnike së tyre. Pothuajse të njëjtën situatë e vërejmë edhe sa i përket gatishmërisë së nxënësve që në të ardhmen të votojnë në zgjedhjet kombëtare, vetëm se për këtë nivel kemi një përqindje edhe më të lartë të atyre të cilët janë përgjigjur që nuk do ta bëjnë këtë. Në Figura 14 paraqitet përqindja e nxënësve që do të dilnin në zgjedhje.

Figura 14. Niveli i gatishmërisë për të votuar në zgjedhjet lokale dhe kombëtare, sipas përkatësisë etnike

64.4%55.6%

38.7%28.2%

41.7%

30.4%

67.6%61.8%

16.7%16.7%

41.2%37.5%

66.7%

66.7%

80.0%

25.0%

26.8%

33.1%

38.7%

43.5%16.7%

17.4%

20.6%32.4%

33.3%33.3%

35.3%

25.0%

33.3%

33.3%

20.0%

50.0%

5.2% 7.6%

15.3%24.2%

12.5%

21.7%

5.9%2.9%

16.7%

17.6%

18.8%

3.6% 3.7% 7.3% 4.0%

29.2%30.4%

5.9% 2.9%

50.0%

33.3%

5.9%

18.8%25.0%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

L K L K L K L K L K L K L K L K

Shqiptar Serb Boshnjak Turk Goran Rom Ashkali Egjiptian

Sigurisht që do ta bëj Më gjasë do ta bëj Me gjasë nuk do ta bëj Sigurisht që nuk do ta bëj K = Kombëtare L = Lokale

24

Në të dy rastet, si me përgjigjet në pyetjen për zgjedhjet lokale poashtu edhe për ato kombëtare, vërejmë një lidhshmëri ndërmjet përgjigjeve të dhëna dhe nivelit arsimor të prindërve të nxënësve, ku vërehet që nxënësit prindërit e të cilëve kanë nivel universitar të arsimimit, përbëjnë përqindje më të vogël në përgjigjet që nuk do të votojnë në krahasim me ata, prindërit e të cilëve kanë nivele më të ulëta të arsimimit.

Të anëtarësoheni në ndonjë parti politike: Nga 1665 nxënës të cilët janë përgjigjur në këtë pyetje 49,8% prej tyre kanë shfaqur ambiciet që në të ardhmen të anëtarësohen në parti politike. Nga analiza e të dhënave dhe nga aspekti i shtrirjes horizontale shohim që nxënësit e zonave urbane janë pak më të predispozuar për t’u anëtarësuar në ndonjë parti politike se sa nxënësit e zonave rurale. Kurse, sa i përket aspektit gjinor, vërejmë që nxënësit e gjinisë mashkullore përbëjnë një përqindje dukshëm më të lartë të atyre që kanë shfaqur interesim që të anëtarësohen në ndonjë parti politike.

Figura 15. Niveli i interesimit për t’u anëtarësuar në ndonjë parti politike, sipas zonës dhe gjinisë

Të bashkoheni me sindikatat: Nga analiza statistikore shohim një gatishmëri mesatare të nxënësve të cilët në të ardhmen pritet që të iu bashkohen sindikatave, me ç’rast kemi 61,1% të nxënësve të cilët janë përgjigjur që me siguri ose me gjasë do ta bëjnë këtë. Nga krahasimi dhe kryqëzimi i rezultateve vërejmë që përqindje më të lartë të atyre që janë përgjigjur pozitivisht në këtë

.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

Urban Rural Femer Mashkull

19.7% 19.7%

15.0%

24.8%

31.2%29.0% 29.6% 30.6%31.3%

35.7% 36.5%

30.2%

17.8%15.6%

18.9%

14.4%

Sigurisht që do ta bëj Më gjasë do ta bëj Me gjasë nuk do ta bëj Sigurisht që nuk do ta bëj

25

pyetje e përbëjnë nxënësit të cilët edhe më parë kanë marrë pjesë në organizata të ndryshme të cilat kanë lidhje me një lëvizje ose parti politike, organizata që angazhohen për të drejtat e njeriut, grupe vullnetare të cilat ndihmojnë komunitetin, shoqata kulturore kombëtare, grupe të të rinjve që bëjnë fushatë për çështje të caktuara, etj.

Të dal vullnetar për të ndihmuar njerëzit në komunitetin tim: 95,8% e nxënësve janë përgjigjur që do të dalin vullnetarë për të ndihmuar njerëzit e komunitetit të tyre. Po ashtu edhe në këtë çështje vërehet një ndërlidhje e fuqishme ndërmjet nxënësve që kanë dhënë përgjigje pozitive dhe nxënësve që më parë kanë qenë anëtarë të organizatave dhe grupeve të ndryshme me veprimtari politike, sociale, për të drejtat e njeriut etj.

Të mbledh para për çështje sociale: Edhe këtu vërejmë një frekuencë të lartë të nxënësve të cilët kanë thënë që do të mblidhnin para për çështje sociale, ku 87,1% e nxënësve kanë dhënë përgjigje pozitive në këtë pyetje. Nga analiza e të dhënave shohim që kemi një ndërlidhje ndërmjet nxënësve që kanë dhënë këto përgjigje dhe atyre që kanë thënë që kanë marrë pjesë në organizata dhe grupe të ndryshme me veprimtari politike dhe sociale.

Të mbledh nënshkrime për peticion; Për këtë aktivitet qytetar kemi një nivel pak me të balancuar, me ç’rast kemi 70,8% të nxënësve të cilët kanë pohuar që do ta bëjnë këtë, mirëpo kemi edhe pjesën tjetër prej 29,2% të cilët kanë thënë që nuk do ta bëjnë. Tek ata të cilët janë përgjigjur pozitivisht në këtë pyetje, vërejmë një ndërlidhje ndërmjet nxënësve të cilët janë përgjigjur kështu dhe nxënësve të cilët në të kaluarën kanë marrë pjesë në grupe vullnetare të cilët përpiqen ta ndihmojnë komunitetin.

Sa i përket shfrytëzimit të së drejtës për të protestuar dhe mënyrës se si këta nxënës do të protestonin, kemi një gjendje ku gatishmëria për të protestuar për çështje të caktuara është mesatare, pra nuk kemi ndonjë përqindje shumë të lartë të atyre që do të protestonin, megjithëse ata që kanë shfaqur vullnet për të protestuar përbëjnë shumicën e totalit të nxënësve që janë përgjigjur. Sa i përket formave dhe metodave që nxënësit do të zgjidhnin për të protestuar, vërejmë që kryesisht ata preferojnë format paqësore dhe të qytetëruara të protestës, mirëpo kemi edhe një numër jo të vogël të atyre që kanë thënë që do të ishin të gatshëm të përdornin edhe forma më radikale të protestës. Në Figurat e mëposhtme, kemi paraqitur në numra nivelin e gatishmërisë së nxënësve për të protestuar dhe format e protestës që ata do të zgjidhnin.

26

Figura 16.1 Të marrë pjesë në protesta, marshime ose mitingje paqësore

Nga gërshetimi i të dhënave vërejmë një lidhshmëri të lehtë ndërmjet nxënësve të cilët kanë thënë që do të merrnin pjesë në protesta paqësore dhe atyre të cilët kanë marrë apo marrin pjesë në grupe apo organizata të cilat merren me aktivitete politike dhe sociale.

Figura 16.2 Të bllokoj trafikun në shenjë proteste

33.8%43.2%

33.4% 38.1% 33.5% 36.3% 32.9% 35.6% 32.2% 39.9%

31.5%32.4%

31.3%33.5%

30.3%38.5%

31.1% 34.1% 31.9%31.5%

20.7%17.6%

20.8%18.8%

21.6%14.6%

21.0% 17.2% 21.4%17.2%

14.0% 6.8% 14.5% 9.6% 14.5% 10.6% 14.9% 13.1% 14.4% 11.3%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Jo Po Jo Po Jo Po Jo Po Jo Po

Organizatë e të rinjve që ka lidhje me një lëvizje ose

parti politike

Organizatë për të drejtat e njeriut


komunitetin

Grup ose organizatë fetare

Grup i të rinjve që bënë fushatë për

një çështje të caktuar

Të marr pjesë në protesta, marshime ose mitingje paqësore


8.6%19.2%

8.9% 8.4% 8.3% 11.5% 7.8% 11.0% 7.9% 12.0%15.3%

17.8%

14.9% 17.2% 15.5% 15.0% 14.8% 16.9% 15.7% 15.0%

41.1%35.6%

40.6% 39.8% 40.5% 41.0% 41.5% 38.3% 40.7% 41.9%

34.9% 27.4% 35.7% 34.5% 35.8% 32.6% 35.8% 33.8% 35.8% 31.2%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%



parti politike



komunitetin




Të bllokoj trafikun në shenjë proteste


27

Figura 16.3 Ta zaptoj një ndërtesë publike në shenjë proteste

Ndërsa kur jemi tek nxënësit të cilët janë deklaruar që do të zgjidhnin forma më radikale të protestës si bllokimi i trafikut apo zaptimi i ndërtesave publike në shenjë proteste, vërejmë një ndërlidhje më të lartë të atyre që kanë pohuar që do ta bënin këtë dhe nxënësve të cilët më parë kanë marrë pjesë apo marrin pjesë në organizata të të rinjve që kanë lidhje me një lëvizje apo parti politike. Sa i përket përkatësisë gjinore, këtë gatishmëri më shumë e hasim tek nxënësit e gjinisë mashkullore në raport me atë femërore.

9.2%22.2%

9.0% 9.4% 9.2% 9.5% 8.5% 11.6% 9.3% 9.1%

14.2%

11.1%

12.7% 17.7% 13.3% 16.3% 14.1% 13.1% 13.4% 15.2%

39.2%37.5%

39.2%36.6% 38.9% 38.0% 37.9%

41.4%37.8%

43.5%

37.4%29.2%

39.1% 36.2% 38.6% 36.2% 39.6% 33.9% 39.6% 32.2%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%



parti politike



komunitetin




Ta zaptoj një ndërtesë publike në shenjë proteste


28

6. BESIMET, VLERAT DHE QËNDRIMET

Në këtë seksion përqendrimi ynë kryesor ka qenë të kuptojmë se cilat janë vlerat në të cilat besojnë nxënësit, cilat janë perceptimet e nxënësve për vlerat e demokracisë dhe qytetarisë, cila është shkalla e interesimit të tyre për këto vlera dhe cilat janë perceptimet dhe qëndrimet e tyre për demokracinë dhe qytetarinë, të drejtat e barabarta në shoqëri, dhe perceptimin e tyre për shtetin dhe institucionet e tij. Poashtu, këtu jemi munduar që përmes gërshetimit të të dhënave të gjejmë edhe dhe të paraqesim kontekste të caktuara të cilët mund të jenë faktorë determinues në dhënien e përgjigjeve të caktuara.

Së pari do të fillojmë me paraqitjen e disa rezultateve të hulumtimit rreth përkatësisë fetare të nxënësve të cilët kanë marrë pjesë në hulumtim, një çështje kjo që ka një rëndësi të madhe për perceptimet dhe qëndrimet e nxënësve për çështje të caktuara.

Figura 17. Përkatësia fetare

Nga Figura 17, shohim që 88% e nxënësve janë deklaruar si mysliman, 4% katolik, 7% ortodoks dhe 1% të tjerë. Kurse sa i përket praktikimit të fesë nga ana e nxënësve, mund të themi që kemi një përqindje relativisht të lartë të atyre të cilët kanë thënë që e praktikojnë fenë mjaft shpesh. Këtu vërejmë që 25,3% e praktikojnë fenë të paktën një herë në javë, kurse 39,7% thonë që e praktikojnë fenë çdo ditë.

88%

4%7%1%

Mysliman

Katolik

Ortodoks

Tjetër

29

Duke pasur parasysh që kemi një frekuencë të lartë të nxënësve të cilët kanë thënë që e praktikojnë fenë të paktën një herë në javë dhe çdo ditë, kemi bërë një krahasim dhe gërshetim të të dhënave, dhe si rezultat kemi gjendjen ku nga ata që kanë thënë se fenë e tyre e praktikojnë të paktën një herë në javë apo çdo ditë, shumica janë nga zonat rurale dhe janë të gjinisë mashkullore. Ndërsa, fëmijët e gjinisë femërore, e përbëjnë shumicën e atyre që kanë pohuar se fenë e tyre e praktikojnë çdo ditë. Në Figurën 18 kemi paraqitur nivelin e praktikimit të fesë nga ana e nxënësve në përgjithësi si dhe pjesëmarrjen gjinore dhe zonale në praktikimin e fesë.

Figura 18. Niveli i praktikimit të fesë nga ana e nxënësve, sipas zonës, gjinisë dhe përkatësisë fetare

6.1. Besimet dhe perceptimet për liritë dhe të drejtat themelore të njeriut

Nga statistikat e dala nga hulumtimi dhe analiza e tyre shohim që nxënësit në përgjithësi kanë treguar një vetëdije të lartë për çështjet themelore në lidhje me liritë dhe të drejtat e njeriut dhe perceptime të drejta rreth tyre, ku në të shumtën e rasteve vërejmë një përqindje të lartë të atyre të cilët kanë treguar që kanë njohuri të mjaftueshme rreth këtyre çështjeve. Mirëpo, në disa raste, për

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Urban Rural Femer Mashkull Mysliman Katolik Ortodoks I/e pa fe

Zona Gjinia Përkatësia fetare

7.0% 4.3% 6.6% 4.7% 5.5% 6.0%

100.0%

8.2%4.6%

6.9% 5.7% 5.9%18.1%

12.1%9.2%

11.3%10.0% 10.1%

3.1%

20.7%12.8%

11.8%11.9%

12.8% 11.0%

10.8%

31.9%25.9%

24.6%18.8% 32.4%

25.6%

32.3%

19.8%33.8%

45.5% 44.4%34.5%

42.0%53.8%

3.4%

Kurrë Më pak se një herë në vit Të paktën një herë në vit

Të paktën një herë në muaj Të paktën një herë në javë Çdo ditë

30

disa çështje, kemi edhe një përqindje jo të vogël dhe të cilën nuk mund ta shpërfillim, të nxënësve të cilët kanë dhënë përgjigje ndryshe. Përderisa në njërën anë, për konstatimet që: gjithkush ka të drejtë ta shpreh mendimin e vet lirshëm, të gjithë duhet t’i respektojnë të drejtat sociale dhe politike, të gjithë fëmijët dhe të rinjtë duhet të kenë qasje falas në arsim, të gjithë qytetarët kanë të drejtë t’i zgjedhin udhëheqësit e tyre politik në mënyrë të lirë, të ardhurat minimale për jetesë duhet të sigurohen për të gjithë, kemi përqindje shumë të lartë të atyre të cilët kanë thënë që pajtohen me këto konstatime, dhe përqindja e atyre që nuk pajtohen realisht është e papërfillshme.

Në anën tjetër, edhe pse pjesa dërrmuese e nxënësve kanë dhënë përgjigje pozitive në çështjet që kanë të bëjnë me politikën dhe nepotizmin, pavarësinë e medieve nga kontrolli i qeverisë, monopolin mbi mediat, tolerancën ndëretnike, lirinë qytetare për të kritikuar qeverinë, pavarësinë e gjyqësorit nga politika etj. kemi edhe një përqindje jo të vogël të cilët në raport me këto çështje kanë dhënë përgjigje tjera.

Figura 19. Besimet dhe perceptimet e nxënësve për liritë dhe të drejtat themelore të njeriut

83.8%

32.8%41.4%

68.1% 64.3%49.8% 48.3% 52.8% 54.8%

11.7%

54.5%

17.1%

14.8%

35.9%

42.1%

26.5% 30.0%

38.7% 37.1% 34.0% 28.0%

16.9%

36.1%

26.3%

1.1%

22.6%

12.8%4.4% 4.2% 8.5% 10.4% 11.2%

11.2%

45.5%

6.4%

41.2%

8.8% 3.7%1.0% 1.5%

3.0% 4.3% 2.1% 5.9%

25.8%

3.0%15.4%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Gjithkush duhet të ketë të

drejtë që ta shpreh

gjithmonë mendimin e vet lirshëm

Udhëheqësit politikë nuk

duhen të lejojnë që t'u japin

vende pune në qeveri

familjarëve të

Mediet (mediat) duhet të jenë të

pavarura nga kontrolli

i qeverisë

Të gjithë fëmijët dhe

të rinjtë duhet të

kenë qasje falas në arsim

Të gjitha grupet

etnike, që jetojnë në të njëjtin vend,

duhet të jenë

tolerantë ndaj njëri-

tjetrit

Partitë politike duhet të

kenë rregulla të

caktuara për t'i përkrahur femrat, që të bëhen

udhëheqëse politike

Njerëzit duhet të

jenë gjithmonë të

lirë, që ta kritikojnë publikisht qeverinë

Gjykatat dhe gjyqtarët

nuk duhet të jenë të

ndikuar nga politikanët

Gazetave duhet tu

ndalohet që të botojnë artikuj, me

të cilët mund të

ofendohen komunitete të caktuara

(etnike, fetare,

nacionale)

Të pasurit duhet të kenë më shumë

ndikim mbi qeverinë,

sesa të tjerët

Protestat politike nuk

duhet të jenë kurrë të dhunshme

Vendimet e shumicës duhen të

respektohen gjithmonë,

edhe në qoftë se ato

janë në kundërshtim

me të drejtat e njeriut

Pajtohem plotësisht Pajtohem Nuk pajtohem Nuk pajtohem plotësisht

31

Udhëheqësit politikë nuk duhen të lejojnë që t'u japin vende pune në qeveri familjarëve të tyre; Siç shihet nga Figura 19, 68,7% të nxënësve kanë thënë që pajtohen me këtë konstatim, por në anën tjetër kemi 31,3% të nxënësve të cilët kanë thënë që nuk pajtohen me këtë. Nga gërshetimi i të dhënave vërejmë që nxënësit nga zonat rurale përbëjnë një përqindje pak më të lartë në krahasim me ata nga zonat urbane.

Mediet duhet të jenë të pavarura nga kontrolli i qeverisë; 16,5% e nxënësve të anketuar kanë thënë që nuk pajtohen me këtë pohim.

Asnjë kompanie apo qeverie nuk duhet t'i lejohet që t'i ketë në pronësi të gjitha gazetat e vendit; Përkundër shumicës dërrmuese të cilët në këtë pyetje janë përgjigjur me “pajtohem” dhe “pajtohem plotësisht” të cilët përbëjnë 79,1% të nxënësve të anketuar, kemi edhe 20,9% tjerë të cilët kanë thënë që nuk pajtohen.

Të gjithë fëmijët dhe të rinjtë duhet të kenë qasje falas në arsim; Për këtë çështje, 94,6% e nxënësve janë përgjigjur që pajtohen apo pajtohen plotësisht, kurse që nuk pajtohen dhe nuk pajtohen plotësisht kanë thënë 5,4% prej tyre.

Njerëzit duhet të jenë gjithmonë të lirë, që ta kritikojnë publikisht qeverinë; Edhe në këtë rast kemi 85,4% të nxënësve të cilët kanë thënë që pajtohen që njerëzit duhet të jenë të lirë që ta kritikojnë qeverinë publikisht, mirëpo kemi edhe 14,6% të cilët kanë thënë që nuk pajtohet.

Gazetave duhet tu ndalohet që të botojnë artikuj, me të cilët mund të ofendohen komunitete të caktuara (etnike, fetare, nacionale); 82,9% e nxënësve pajtohen që gazetave duhet tu ndalohet që të botojnë artikuj, me të cilët mund të ofendohen komunitete të caktuara, kurse 17,1% nuk pajtohen që botimi i këtyre artikujve duhet të jetë I ndaluar.

6.2. Besueshmëria në institucione

Kur flasim për besueshmërinë në institucione, nga analiza e të dhënave në përgjithësi shohim që perceptimet e nxënësve dhe besueshmëria që institucionet gëzojnë tek ta është relativisht e lartë, me ç‘rast vërejmë që në secilën pyetje rreth besueshmërisë që kanë në institucione të ndryshme, shumica dërrmuese e nxënësve janë përgjigjur që iu besojnë plotësisht apo të

32

paktën pjesërisht. Përveç besueshmërisë në partitë politike ku kemi një përqindje më të vogël të atyre që kanë shfaqur besim tek to.

Në këtë rast, mund të themi që besueshmërinë më të lartë gëzojnë shkollat, pastaj, Forcat e Sigurisë të Kosovës, KFOR-i dhe Policia e Kosovës, kurse besueshmërinë më të ulët tek këta nxënës gëzojnë partitë politike, Shtypi, Radio dhe Parlamenti i Kosovës.

Në Figurën 20, është paraqitur niveli i besueshmërisë që institucione të caktuara gëzojnë tek këta nxënës.

Figura 20. Niveli i besueshmërisë që institucione

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Qeverisë nacionale (qendrore) në Prishtinë

Kuvendit komunal apo vetë komuna

Gjykatave

Policisë

Televizionit

Radios

Shtypit

Partive politike

Kombeve të Bashkuara

KFOR-it

EULEX-it

Shkollave

Parlamentit të Kosovës

Njerëzve (popullatës) që jetojnë në Kosovë

Bashkimit Evropian

Forcave të Sigurisë së Kosovës

35.1%

43.3%

56.9%

66.1%

34.0%

28.0%

27.4%

22.3%

59.5%

69.4%

44.9%

79.0%

39.4%

39.1%

58.0%

73.1%

42.2%

39.2%

26.5%

21.5%

42.9%

43.9%

42.6%

34.2%

26.6%

19.6%

33.2%

15.7%

36.5%

38.1%

27.3%

17.5%

19.0%

15.2%

13.1%

9.8%

20.3%

24.1%

24.2%

28.1%

9.8%

7.8%

14.5%

4.2%

17.7%

18.2%

11.4%

6.5%

3.6%

2.1%

3.4%

2.6%

2.8%

4.1%

5.8%

15.4%

4.2%

3.2%

7.4%

1.2%

6.4%

4.6%

3.4%

2.9%

Plotësisht Pjesërisht Pak Aspak

33

6.3. Përceptimet për simbolet, vlerat kulturore dhe vendin

Shikuar në përgjithësi, perceptimet dhe vlerësimet e nxënësve për simbolet, vlerat kulturore dhe për vendin, janë në nivel relativisht të lartë, duke pasur parasysh që pothuajse në të gjitha pyetjet të cilat kanë të bëjnë me simbolet shtetërore, vlerat kulturore dhe perceptimin për vendin (Kosovën), kemi marrë përgjigje përmes të cilave nxënësit kanë shfaqur perceptime në përgjithësi pozitive dhe vlerësime të larta në përgjithësi.

Kështu, në konstatimin që trashëgimia kulturore e Kosovës duhet të ruhet, janë pajtuar 97,3% e nxënësve, poashtu 94,5% e nxënësve kanë thënë që janë krenar që jetojnë në Kosovë.

Figura 21. Perceptimet për simbolet, vlerat kulturore dhe vendin

Në pyetjet të cilat kanë pasur për qëllim të masin se sa rëndësi ka për nxënësit flamuri dhe himni i Kosovës, sa ata e vlerësojnë që ky flamur përfaqëson komunitetin e tyre, cili është niveli i respektit që Kosova gëzon tek nxënësit,

80.0%

77.4%

77.2%

85.3%

82.0%

85.2%

61.6%

46.0%

11.0%

11.4%

12.6%

7.2%

12.6%

12.1%

26.7%

33.9%

5.3%

7.1%

6.1%

4.6%

3.7%

2.1%

8.8%

14.7%

3.8%

4.0%

4.1%

2.8%

1.7%

0.6%

2.8%

5.4%

Flamuri i Kosovës është i rëndësishëm për mua

Flamuri i Kosovës përfaqëson komunitetin tim

Himni kombëtar i Kosovës është i rëndësishëm për mua

Unë kam respekt të madh për Kosovën

Jam krenar/e që jetoj në Kosovë

Trashëgimia kulturore e Kosovës duhet të ruhet

Ne duhet të jemi gjithmonë vigjilentë ndaj kërcënimeve nga vendet e tjera që cenojnë

pavarësinë politike të Kosovës

Ne nuk duhet t'i lëmë ndërkombëtarët që të ndikojnë në Kosovë

Nuk pajtohem aspak Nuk pajtohem Pajtohem pjesërisht Pajtohem plotësisht

34

mund të themi që kemi marr pajtueshmëri dhe vlerësime relativisht të larta, sepse pothuajse në secilën pyetje kemi rreth 90% të nxënësve të cilët kanë dhënë vlerësime të larta dhe kanë shfaqur perceptime pozitive.

Mirëpo, pothuajse në secilën pyetje të cilat kanë të bëjnë me temat që u përmendën më lartë, kemi edhe një përqindje jo të vogël të nxënësve të cilët kanë shfaqur mospajtueshmëri dhe perceptime negative për flamurin, himnin dhe nivelin e respektit që ata kanë për Kosovën. (Figura 21)

Nga analiza dhe gërshetimi i të dhënave, kemi gjetur një lidhshmëri më të theksuar ndërmjet atyre të cilët nuk janë pajtuar që flamuri dhe himni i Kosovës ka rëndësi për ta dhe të cilët nuk janë pajtuar që kanë respekt për Kosovën, dhe nxënësve të cilët I përkasin pakicave etnike, dhe nga statistikat vërejmë që nxënësit të cilët kanë dhënë përgjigje të këtilla, në përqindje shumë të lartë janë nxënësit me përkatësi etnike serbe, pastaj edhe pse në përqindje më të ulët , edhe nxënësit me përkatësi etnike boshnjak, rom, ashkali.

Poashtu nga gërshetimi i të dhënave dhe analiza statistikore, një lidhshmëri domethënëse kemi gjetur ndërmjet nxënësve të cilët janë përgjigjur kështu dhe atyre nxënësve të cilët kanë thënë që nuk kanë lindur në Kosovë. Për të prezantuar këtë gjendje në formë vizuale dhe më konkrete, më poshtë po paraqesim Figurat ku janë pasqyruar perceptimet nga nxënësit e përkatësive të ndryshme etnike për disa çështje të lartpërmendura.

Figura 22.1. Perceptimet për simbolet, vlerat kulturore dhe vendin

88.6%

21.5%

62.5% 58.8%50.0%

31.3%

100.0% 100.0%

9.1%

43.8%

16.7% 26.5%33.3%

50.0%

1.5%

23.1%

16.7%11.8% 18.8%

.8%11.6%

4.2% 2.9%16.7%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Shqi

ptar

Serb

Bosh

njak

Turk

Gor

an

Rom

Ash

kali

Egjip

tian

Jam krenar/e që jetoj në Kosovë

Nuk pajtohem aspak

Nuk pajtohem



35



.0%

20.0%

40.0%

60.0%

80.0%

100.0%

Shqi

ptar

Serb

Bosh

njak

Turk

Gor

an

Rom

Ash

kali

Egjip

tian

Trashëgimia kulturore e Kosovës duhet të ruhet

90.8%

41.9%54.2% 58.8%

50.0% 52.9%

80.0% 75.0%

8.5%

37.9%

37.5%35.3% 50.0%

35.3%

.5%

15.3%

8.3% 2.9%5.9% 20.0% 25.0%

.1%4.8% 2.9% 5.9%

Nuk pajtohem aspak

Nuk pajtohem



0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Shqi

ptar

Serb

Bosh

njak

Turk

Gor

an

Rom

Ash

kali

Egjip

tian

Unë kam respekt të madh për Kosovën

93.4%

8.0%

54.2%

79.4%

50.0% 47.1%

80.0% 75.0%

5.1%

19.2%

29.2%

17.6%

33.3% 35.3%

20.0% 25.0%

.8%

44.8%

12.5%

2.9%

11.8%

.7%

28.0%

4.2%16.7%

5.9%

Nuk pajtohem aspak

Nuk pajtohem



36



87.2%

6.5%

58.3%

79.4%

50.0%

35.3%

100.0%

80.0%

10.0%

14.5%

25.0%

17.6%

33.3%

29.4%

20.0%

1.6%

41.9%

12.5%

2.9%

16.7%

35.3%

1.1%

37.1%

4.2%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Shqiptar Serb Boshnjak Turk Goran Rom Ashkali Egjiptian

Flamuri i Kosovës është i rëndësishëm për mua

Nuk pajtohem aspak

Nuk pajtohem



0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Shqi

ptar

Serb

Bosh

njak

Turk

Gor

an

Rom

Ash

kali

Egjip

tian

Flamuri i Kosovës përfaqëson komunitetin tim

84.7%

10.5%

45.8%58.8%

50.0%41.2%

60.0%

100.0%

10.6%

9.7%

37.5%

38.2%

33.3%

5.9%

3.4%

45.2%

12.5%

2.9%16.7%

23.5%

40.0%

1.2%

34.7%

4.2%

29.4%

Nuk pajtohem aspak

Nuk pajtohem



37

6.4. Perceptimet rreth funksionimit të sistemit politik, shanseve dhe mundësive jetësore, dhe preferencat për të jetuar në Kosovë

Sa i përket perceptimeve rreth funksionimit të sistemit politik në Kosovë, kemi një gjendje ku 69,1% e nxënësve pajtohen që sistemi politik në Kosovë funksionon mirë, kurse 30,9% prej tyre nuk pajtohen me këtë. Prej atyre që nuk janë pajtuar që sistemi politik në Kosovë funksionon mirë, vërejmë që në një përqindje më të lartë vijnë nga zonat urbane në krahasim me ato rurale. Po ashtu, përgjigjet në këtë konstatim janë thuajse të ngjashme tek të dy gjinitë dhe pothuajse tek të gjithë nxënësit e të gjitha përkatësive etnike. Në Figurën 23 kemi paraqitur perceptimet e nxënësve për funksionimin e sistemit politik në Kosovë, sipas zonës.

Figura 23. Sistemi politik në Kosovë funksionon mirë

Kur flasim për preferencat e nxënësve për të jetuar në Kosovë apo në ndonjë vend tjetër, mund të themi që preferencat për të jetuar në Kosovë nuk janë edhe aq të larta, sepse kemi 34,5% të nxënësve që nuk pajtohen se do të preferonin që përgjithmonë të jetonin në Kosovë. Po ashtu, kemi 24% të nxënësve të cilët nuk pajtohen që Kosova në përgjithësi është një vend më i mirë për të jetuar. Nga kryqëzimi vërejmë se nxënësit të cilët mendojnë kështu, në një përqindje më të lartë vijnë nga zonat urbane, shpërndarja etnike është e ngjashme, përqindje më të lartë janë të gjinisë mashkullore. Në vazhdim përmes Figurës 24 po paraqesim gjendjen e përshkruar më lartë.

.0%5.0%

10.0%15.0%20.0%25.0%30.0%35.0%40.0%45.0%50.0%



Nuk pajtohem

Nuk pajtohem

aspak

17.8%

46.8%

26.8%

8.6%

23.8%

49.7%

21.3%

5.2%

Urban

Rural

38

Figura 24. Perceptimi për perspektivën për të jetuar në Kosovë

Lidhur me perceptimet e nxënësve rreth shanseve dhe mundësive jetësore, analizuar nga perspektiva e përgjithshme, ajo gjinore dhe etnike, kemi hasur në disa rezultate sa interesante aq edhe sfiduese dhe në njëfarë mase kundërthënëse. Kështu, 95,8% e nxënësve të përfshirë në hulumtim pajtohen që meshkujt dhe femrat duhet të kenë mundësi të barabarta për të marrë pjesë në qeveri, dhe 95,2% e nxënësve që janë përgjigjur janë pajtuar që meshkujt dhe femrat duhet të kenë të drejta të barabarta në çdo aspekt, kurse shpërndarja gjinore e këtyre përgjigjeve është pothuajse e barabartë ndërmjet meshkujve dhe femrave. Mirëpo, në pyetjet tjera, siç janë: Femrat duhet të qëndrojnë jashtë politikës; Meshkujt duhet të kenë më shumë të drejtë të hyjnë në punë sesa femrat, kur vendet e punës janë të pakta; Meshkujt dhe femrat duhet të paguhen njësoj kur punojnë në të njëjtat vende pune; Meshkujt janë më të kualifikuar sesa femrat, për të qenë udhëheqës politikë, kemi një situatë krejtësisht tjetër, ku 22,9% e nxënësve janë pajtuar që femrat duhet të qëndrojnë jashtë politikës. çka është më interesante këtu, është se përgjigje të këtillë kanë dhënë 15,5% e nxënësve të gjinisë femërore.

16.2%13.9%

12.4%

17.9%

37.0%

46.8%

41.3% 42.3%

21.5%

17.1% 18.0%20.7%

35.3%32.9%

35.6%32.8%

35.0%38.5% 39.8%

33.6%

17.8%

12.9%14.5%

16.2%

27.3%30.5% 29.9%

27.8%

9.9%7.4% 8.6% 8.7%

.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

45.0%

50.0%

Urban Rural Femer Mashkull Urban Rural Femer Mashkull

Zona Gjinia Zona Gjinia

Unë do të preferoja të jetoja përgjithmonë në një vend tjetër

Kosova është në përgjithësi një vend më i mirë për të jetuar, sesa shumica e vendeve të tjera


39

Se meshkujt duhet të kenë më shumë të drejtë për t’u punësuar sesa femrat, kur vendet e punës janë të pakta, janë pajtuar plotësisht dhe pjesërisht, 42,2% e nxënësve. Interesante është se 34% të nxënësve të gjinisë femërore janë pajtuar plotësisht dhe pjesërisht me këtë konstatim.

Rreth asaj se meshkujt dhe femrat duhet të paguhen njësoj kur punojnë në të njëjtat vende pune, mospajtueshmëri, të plotë dhe të pjesshme kanë shfaqur 3,5% e nxënësve të gjinisë femërore.

Ndërkaq, perceptimin se meshkujt janë më të kualifikuar sesa femrat, për të qenë udhëheqës politikë, e ndajnë 50% të nxënësve të përfshirë në hulumtim, dhe pajtueshmëri rreth këtij pohimi kanë shfaqur 42,3% e nxënësve të gjinisë femërore.

Figura 25.1. Mundësitë e barabarta

.0%

5.0%

10.0%

15.0%

20.0%

25.0%

30.0%

35.0%

40.0%

45.0%

50.0%

Femer Mashkull Urban Rural Femer Mashkull Urban Rural

Gjinia Zona Gjinia Zona

Femrat duhet të qëndrojnë jashtë politikës Meshkujt janë më të kualifikuar sesa femrat, për të qenë udhëheqës politikë

6.5%

13.5

%

8.9% 10

.9%

17.5

%

31.4

%

24.2

%

24.3

%

9.0%

17.5

%

13.6

%

12.4

%

24.8

% 26.9

%

25.5

%

26.1

%

38.7

%

37.6

%

38.1

%

38.1

%

32.8

%

25.9

%

27.9

% 31.0

%

45.8

%

31.5

%

39.3

%

38.6

%

24.9

%

15.8

%

22.5

%

18.6

%


40

Figura 25.2. Mundësitë e barabarta

Nga perspektiva e përkatësisë etnike, perceptimet rreth shanseve dhe mundësive jetësore, për arsimim, punësim dhe pjesëmarrje në politikë në Kosovë mund të themi se janë mjaft pozitive.

Të gjitha grupet etnike duhet të kenë shanse të barabarta për arsimim të mirë në Kosovë; pajtueshmëri të plotë apo të pjesshme kanë shfaqur 97% e nxënësve, kurse se nuk pajtohen kanë thënë 3% e nxënësve. Karakteristikë këtu është fakti që mospajtueshmëri me këtë konstatim, kanë shfaqur 18,7% e nxënësve me përkatësi etnike serbe, 8,3% e nxënësve me përkatësi etnike boshnjake, dhe 6,3% e nxënësve me përkatësi etnike rome, kurse përqindja e nxënësve shqiptar të cilët nuk janë pajtuar me këtë është 1,6%.

Të gjitha grupet etnike duhet të kenë shanse të barabarta për të gjetur vende të mira pune në Kosovë; për këtë çështje kemi një nivel të lartë të pajtueshmërisë, me ç‘rast 96,2% e nxënësve janë përgjigjur që pajtohen që duhet të jetë kështu. Nga 3,8% të atyre që nuk janë pajtuar, vërejmë një pjesëmarrje më të lartë në përqindje të nxënësve me përkatësi etnike serbe, boshnjake dhe egjiptiane.

14.2

% 27.4

%

19.1

%

22.0

%

86.5

%

75.9

%

81.5

%

81.4

%

19.8

%

23.3

%

21.2

%

22.0

%

9.9% 15

.2%

12.8

%

12.3

%

28.7

%

28.8

%

28.9

%

28.5

%

2.4% 6.

4%

3.8%

4.7%

37.4

%

20.5

% 30.8

%

27.5

%

1.1% 2.6%

1.9%

1.7%

.0%

10.0%

20.0%

30.0%

40.0%

50.0%

60.0%

70.0%

80.0%

90.0%

100.0%

Femer Mashkull Urban Rural Femer Mashkull Urban Rural

Gjinia Zona Gjinia Zona

Meshkujt duhet të kenë më shumë të drejtë të hyjnë në punë sesa femrat, kur vendet e punës

janë të pakta

Meshkujt dhe femrat duhet të paguhen njësoj kur punojnë në të njëjtat vende pune


41

7. ROLI I SHKOLLAVE NË EDUKIMIN PËR QYTETARI DEMOKRATIKE

Se roli i shkollave në pajisjen e nxënësve me njohuri, krijimin e perceptimeve dhe nxitjen e angazhimit qytetar është i madh, më së miri e kemi kuptuar përmes rezultateve të këtij hulumtimi, ku përgjigjet e nxënësve në pyetjet që kanë të bëjnë me këtë çështje na kanë lënë të kuptojmë që shkollat janë institucione me rëndësi jetike për edukimin qytetar të nxënësve.

Nga analiza e të dhënave të marra nga hulumtimi, vërejmë një përqindje shumë të lartë të nxënësve të cilët kanë pohuar që shumicën e njohurive dhe edukimin bazë qytetar e kanë mësuar në shkolla, dhe nga rezultatet kuptojmë që shkolla ka një rol vendimtar në Edukimin për Qytetari Demokratike (EQD) dhe nxitjen për aktivizëm qytetar (shih Figura 26).

Figura 26. Roli i shkollave në EQD

76.8 75.383.7

57.4

71.563.0

78.3

19.2 19.413.5

33.1

20.5

24.9

16.2

3.2 4.1 2.17.4 5.9

8.64.0

.8 1.3 .7 2.2 2.1 3.5 1.5

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Në shkollë kam mësuar që t'i

kuptoj njerëzit, të cilët kanë

mendime të ndryshme

Në shkollë kam mësuar që të

drejtat e fëmijëve janë të garantuara

me ligj

Në shkollë kam mësuar të punoj

në grup bashkë me nxënës të tjerë

Në shkollë kam mësuar të

kontribuoj për zgjidhjen e

problemeve në komunitet

Në shkollë kam mësuar të jem

qytetar patriot dhe besnik i vendit tim

Në shkollë kam mësuar që

toleranca fetare është shumë e rëndësishme

Në shkollë kam mësuar për traditat dhe

kulturën e vendit tim


42

Sa i përket angazhimit të mësimdhënësve për edukimin qytetar të nxënësve, gjithnjë bazuar në rezultatet e të dhënave nga hulumtimi në terren, shohim që kemi një gjendje ku një përqindje relativisht e lartë e nxënësve kanë thënë që mësimdhënësit kurrë apo rrallëherë i nxisin ata që të shprehin mendimet e tyre apo që të diskutojnë për çështje të ndryshme.

Poashtu një përqindje mjaft e lartë e nxënësve kanë pohuar që mësimdhënësit kurrë apo rrallëherë u japin mundësi që nxënësit të shprehin haptas mospajtimin me mësimdhënësit e tyre.

Figura 27. Roli i mësimdhënësve në EQD

Të gjitha përgjigjet nga sesioni i Shkollës dhe Kurrikulës na bëjnë të kuptojmë që hapësira që i kushtohet Edukimit për Qytetari Demokratike nuk është e mjaftueshme dhe është e fokusuar vetëm në lëndën e Edukatës Qytetare.

12.4

21.8

13.515.416.7

22.5

14.3

21.2

36.1

26.5

21.2

35.534.8

29.1

51.0

27.8

.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

Nxënësit kanë mundësi ta shprehin haptas mospajtimin

me mësimdhënësit e tyre

Mësimdhënësit i nxisin nxënësit, që të vendosin sipas mendimit të tyre

Mësimdhënësit i nxisin nxënësit, që t'i shprehin

mendimet e tyre

Mësimdhënësit i nxisin nxënësit t'i diskutojnë

çështjet me persona që kanë mendime të ndryshme

Kurrë Rrallë Nganjëherë Shpesh

43

8. REKOMANDIMET DHE PËRFUNDIMI

Nga gjetjet e këtij hulumtimi dhe nga rezultatet e analizës së të dhënave, kuptojmë që në disa fusha nevojiten intervenime dhe angazhime shtesë nga faktorët relevantë. Në këtë kontekst rekomandimet tona janë:

1. Bazuar në të gjeturat e hulumtimit dhe në linje me qëllimet e arsimit parauniversitar në Kosove (pika 1.3 Korniza e Kurrikulës) dhe me fushën “Shoqëria dhe mjedisi” të Kornizës së Kurrikulës, rekomandojmë rishikimin e planprogrameve dhe teksteve të lëndës “Edukate Qytetare” dhe pasurimin e tyre me përmbajtje te reja. Po ashtu, pasurimin me përmbajtje për Edukimin për Qytetari Demokratike edhe të teksteve të lëndëve tjera.

2. Krahas me rishikimin dhe plotësimin e teksteve të lëndës së Edukatës Qytetare dhe teksteve tjera, duhet të zhvillohen trajnime për mësimdhënësit, si dhe të zhvillohen aktivitete të tjera përmes së cilave do të inkurajohen mësimdhënësit për shfrytëzimin e materialeve alternative.

3. Përveç trajnimeve për mësimdhënësit në shërbim, rekomandojmë që në planprogramet ekzistuese apo planprogramet e reja të Fakultetit të Edukimit, të përfshihen edhe përmbajtje që do të kontribuonin në pajisjen e mësimdhënësve të ri me njohuri të mjaftueshme për konceptet e qytetarisë në përgjithësi dhe Edukimin për Qytetari Demokratike ne veçanti.

4. Marrë parasysh rezultatet e hulumtimit sa i përket angazhimit qytetar të të rinjve, rekomandojmë te të gjitha institucionet relevante që sa më shpejt të plotësohet korniza ligjore në lidhje me njohjen dhe stimulimin e punës vullnetare. Po ashtu, rekomandojmë të gjitha institucioneve relevante dhe Organizatave të Shoqërisë Civile që aktivitetet për stimulim dhe ngritje të kapaciteteve për aktivizëm qytetarë të i shtrijnë në gjithë territorin e Kosovës, e në veçanti në zona rurale.

5. Duke e pasur parasysh rolin e medias në shpërndarjen e informacionit dhe në edukim informal në përgjithësi, rekomandojmë që mediat e

44

shkruara dhe ato elektronike ti kushtojnë rëndësi më të madhe promovimit të qytetarisë aktive përmes emisioneve, storieve të ndryshme me karakter edukativ dhe qytetar.

6. Hulumtimet e kësaj natyre që zhvillohen në vende të ndryshme janë periodike, rekomandojmë te institucionet përgjegjëse dhe donatoret që pas periudhës 5 vjeçare (në vitin 2017-2018) të zhvillohet cikli tjetër i hulumtimit, të dhënat e të cilit do të na ndihmonin që përmes metodës krahasuese të shohim progresin shoqëror në Kosovë.

Në fund, duhet të themi se nga ky hulumtim kemi kuptuar dallimet dhe mendimet e ndryshme dhe kontradiktore për çështje të caktuara, në të shumtën e rasteve, faktori etnik, gjinor dhe social ka qenë determinuesi i këtyre dallimeve. Andaj, duke pasur parasysh këtë, kërkojmë angazhim dhe vendosmëri që arsimi në përgjithësi dhe Edukimi për Qytetari Demokratike në veçanti të bazohen në parimet dhe metodat që do të ndihmojnë zhvillimin e personalitetit të nxënësve-qytetarëve, të cilët para së gjithash, do të edukohen për të respektuar njëri-tjetrin, për të respektuar të drejtat e njeriut, për të shprehur mendimin e tyre lirshëm, për të qenë pjesëmarrës në organizata të ndryshme shoqërore, për të qenë qytetarë aktiv, për tu angazhuar për barazi në mes njerëzve pa dallim moshe, gjinie, përkatësie politike, sociale apo fetare.

Financuar nga:Agjencia Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim (SDC) në Kosovë

konceptet e qytetarisë te nxënësit e shkollave të...

Documents