Kobiety Polsce, Polska kobietom 1918–2019 Konferencja naukowaWarszawa, 19–20 XI 2019 r.

KSIĘGA ABSTRAKTÓW

Organizatorzy:Katedra Książki i Historii Mediów Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW Polskie Towarzystwo Bibliologiczne Oddział Warszawski

Partnerzy:Polskie Wydawnictwo Rolnicze

3

Ewa Andrysiak Uniwersytet Łódzki

Publicystki i literatki na łamach „Gazety Kaliskiej” 1893–1914

Dzieje kaliskiej prasy, której początki notowane są w 1805 r. przynoszą, zwłaszcza w drugiej połowie XIX w. oraz początkach wieku XX wiele publikacji, których autorkami są kobiety. Obszarem szczególnie cenionym pozostaje publicystyka (w tym kwestie społeczne, kulturalne, zagadnienia historyczne czy etnografia) a także literatura piękna. Artykuł ukazuje aktywność kobiet na łamach „Gazety Kaliskiej” jednego z najważniejszych tytułów prasowych Kalisza w najtrudniej-szych czasach zaboru rosyjskiego.

Monika BednarczukUniwersytet w Białymstoku

Regionalne pisarstwo kobiet między literaturą, autobiografią i  polityką (1919–1939)

W międzywojennej Europie teksty literackie, zwłaszcza te przeciętnej jakości, stały się ważnym medium wyrażania poglądów politycznych. Także część pol-skich autorek, takich jak: Wanda Miłaszewska, Zofia Kossak-Szczucka i Kazi-miera Iłłakowiczówna, przekazywała swoje kobiece doświadczenie przy pomo-cy narracji osobistych lub fikcjonalnych, sięgając przy tym do koncepcji “małej ojczyzny”. Idea regionu, chociaż alternatywna wobec państwa, na swój sposób wzmacniała procesy narodowotwórcze. W istocie, dyskusje na ten temat łączyły się z dyskusjami o przeszłości i przyszłości narodu. W swoim wystąpieniu poru-szyć chcę następujące zagadnienia: Czy pewne region nadawały się do popula-ryzacji idei małej ojczyzny bardziej niż inne? Które historyczne doświadczenia zbiorowe kształtowały tożsamość pisarek? Jaki wyraz znajdują te wydarzenia w tekstach literackich i  innych jak przekładają się one na sympatie polityczne autorek?

Anna BieleckaUniwersytet Warszawski

Mały ekran należał do nich, czyli o fenomenie gwiazd telewizji w czasach PRL

W  czasach bez Internetu, mediów społecznościowych, smartfonów, tabletów i  tabloidów sławę można było zdobyć na kilka sposobów. Dzięki m.in. byciu politykiem, sportowcem, pisarką, artystką, czy też dziennikarką lub prezenter-ką telewizyjną. Gwiazdy telewizji z czasów PRL-u cieszyły się ogromną sympa-

4

tią i  popularnością, której skala znacznie przewyższa obecne zainteresowanie osobowościami szklanego ekranu. Nie bez powodu również ówczesne ‘królowe’ telewizji nazywane były gwiazdami. Cieszyły się bowiem dużo rzadziej dziś spo-tykaną estymą i uznaniem ze strony widzów. Które więc z nich rządziły małym ekranem? Jak kształtowały się ich kariery? Jaki miały wpływ na opinię publicz-ną? Co je wyróżniało? Jak budowały swoje relacje z widzami? W mojej prelek-cji przedstawię analizę działalności najbardziej znanych polskich dziennikarek i  prezenterek z  okresu PRL-u  oraz przyjrzę się zjawisku popularności, które w tamtym czasie było kształtowane głównie przez telewizję.

Dagmara BinkowskaPolska Akademia Nauk Biblioteka Gdańska

Polska pisarka w niemieckojęzycznym Gdańsku: Stanisława Przybyszewska i jej próby zaistnienia w świecie literackim na podstawie niepublikowanych utworów

Stanisława Przybyszewska (1901–1935), córka malarki Anieli Pająkówny i  le-gendarnego młodopolskiego pisarza-skandalisty Stanisława Przybyszewskie-go, próbowała osiągnąć własny sukces literacki. Mieszkając w Wolnym Mieście Gdańsku od 1923 roku aż do śmierci, poświęciła się wyłącznie pisaniu. Próbując sił w  różnych gatunkach, tworzyła erudycyjną literaturę obyczajowo-psycho-logiczną z  elementami groteski i horroru, eksploatując „ciemne strony” dwu-dziestolecia międzywojennego, jak narkotyki, prostytucja, przemoc seksualna i  bezrobocie, wypowiadając się na temat homoseksualizmu, kontroli urodzeń i eutanazji. Krytyczna wobec Młodej Polski, przerabiała utwory literackie swoje-go ojca, tworząc rzeczy niekiedy lepsze od oryginału. Znana dziś niemal wyłącz-nie jako autorka dramatu Sprawa Dantona i wielbicielka rewolucji francuskiej, pozostawiła po sobie bogatą spuściznę literacką w postaci rękopisów i maszyno-pisów z autorskimi poprawkami, świadczącymi o zaawansowaniu pracy. Na ich podstawie PAN Biblioteka Gdańska rozpoczęła w 2015 roku wydawanie dru-kiem nigdy wcześniej niepublikowanych dzieł Przybyszewskiej.

Marta BożewiczUniwersytet Warszawski

Życie codzienne Polek w świetle danych sondażowych

Możliwość głosowania przez kobiety w wyborach parlamentarnych 100 lat temu było symbolicznym zrównaniem ich praw z prawami mężczyzn. Od tego czasu pełnią doniosłą rolę w życiu politycznym, kulturalnym, naukowym i obywatel-skim. Jednak drugą stroną tej aktywności jest ich pozycja w domu i na rynku

5

pracy. Przedmiotem wystąpienia będzie podział między kobiety i mężczyzn na polu obowiązków domowych, opieki na innymi, decydowania o ważnych i co-dziennych sprawach oraz aktywności zawodowej. Przedstawione zostaną opinie wszystkich Polaków (nie tylko żyjących w związkach) na temat wpływu aktyw-ności kobiety w różnych obszarach na jej życie rodzinne. Zaprezentowane zosta-ną wyniki ogólnopolskich badań reprezentatywnych realizowanych przez CBOS cyklicznie od 2004 roku. Pozwala to prześledzić, jak zmieniają się pozycje kobiet (w  relacji do pozycji mężczyzn) w  obszarach mniej nobliwych niż nauka czy aktywność obywatelska.

Bogumiła CelerPBP Książnica Pedagogiczna im. A. Parczewskiego w Kaliszu, Kaliskie Towarzy-stwo Przyjaciół Nauk

Zofia Florczak i jej spuścizna w zbiorach specjalnych Książnicy Pedagogicz-nej im. A. Parczewskiego w Kaliszu

Przedmiotem referatu jest przypomnienie postaci Zofii Florczak (1912–1996), nauczycielki, doktor habilitowanej filologii polskiej, harcmistrzyni, ostatniej Naczelniczki Organizacji Harcerek ZHP przed przejęciem go i  rozwiązaniem przez władze komunistyczne. W 1954 roku rozpoczęła pracę w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Pracowni Poetyki Teoretycznej i Języka Literackiego. Jest autorką opracowań dziejów harcerstwa żeńskiego, badaczką historii myśli językoznawczej, autorką cennych prac z tego zakresu. Celem refe-ratu jest także zaprezentowanie i zwrócenie uwagi na spuściznę Zofii Florczak przechowywaną w  zbiorach specjalnych kaliskiej Książnicy. W  spuściźnie za-chowały się materiały warsztatowe badaczki, notatki, maszynopisy jej prac, ko-respondencja i inne materiały związane z jej zainteresowaniami i działalnością naukową.

Joanna Chłosta-ZielonkaUniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Propolska działalność społeczno-kulturalna kobiet na terenie Prus Wschod-nich na początku XX wieku zobrazowana w piśmiennictwie autobiograficz-nym

Reprezentacja kobiet wśród działaczy ruchu polskiego na terenie Prus Wschod-nich była niemała. Kobiety angażowały się w  działalność, która zmierzała do zachowania polskiej tradycji, obyczaju i  języka, w  różny sposób. Np. Joanna Pieniężna prowadziła wydawnictwo „Gazety Olsztyńskiej”, periodyku, który ukazywał się w Olsztynie w  języku polskim w  latach 1986-1939; Maria Zien-

6

tara-Malewska, urodzona w Brąswałdzie na Warmii, była wiejską dziewczyną, która dzięki wsparciu tamtejszego proboszcza ks. Walentego Barczewskiego i sa-mokształceniu, została nauczycielką szkół polskich i poetką. Były zaangażowane w pracę mająca na celu pielęgnowanie polskiej tradycji, ale także włączały się w akcje społeczno-polityczne na rzecz ojczyzny. Poświęcały jej życie rodzinne i własne poczucie bezpieczeństwa.

Edyta Chrobaczyńska-PlucińskaUniwersytet Pedagogiczny Kraków

Halina Skibniewska – posłanka i pierwsza wicemarszałkini w dziejach pol-skiego parlamentaryzmu (1965–1985)

Autorka koncentruje się na analizie aktywności profesor Haliny Skibniewskiej – posłanki kliku kadencji Sejmu PRL, jednocześnie pierwszej wicemarszałkini w dziejach polskiego parlamentaryzmu. Osią artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie czy można w przypadku Skibniewskiej mówić o sprawczości w kontek-ście aktywności na forum Sejmu, w obliczu powszechnie przyjętej tezy o fasa-dowości tej instytucji w omawianym okresie. Celem badań jest próba uzupeł-nienia trajektorii biograficznej Skibniewskiej, znanej warszawskiej architektki o  jej aktywność parlamentarną. W  artykule zostały przeanalizowane obszary aktywności w wybranych komisjach parlamentarnych oraz zagadnienia poru-szane w  wystąpieniach sejmowych. Zamiarem autorki jest chęć częściowego wypełnienia luki w najnowszych badaniach nad historią kobiet w okresie PRL. W sferze metodologii odwołano się do krytycznej analizy treści. Podstawę źró-dłową stanowią biuletyny komisji parlamentarnych, sprawozdania stenograficz-ne z posiedzeń Sejmu oraz dokumenty zgromadzone w archiwach.

Olga Dąbrowska-CendrowskaUniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Sylwetki polityków kobiet w polskiej prasie kobiecej w latach 1989–2018

Prasa kobieca, jako składnik polskiego systemu medialnego, była analizowana przez reprezentantów różnych dyscyplin naukowych. Niniejsze badania sta-nowią próbę uzupełnienia luki w analizach zawartości prasy kobiecej. Dlatego celem są sylwetki polityków (kobiet) publikowane w magazynach luksusowych w latach 1990-2018. Próbę dobrano celowo. Tworzyło ją 11 magazynów, z któ-rych 9 należało do firm z zagranicznym kapitałem (8 z niemieckim; 1 ze szwaj-carskim). Do polskich wydawców należały 2 periodyki. Cele szczegółowe to: dynamika zmian w sposobie prezentacji sylwetek kobiet polityków; dominujące

7

postaci; politycy i ich partie polityczne; analiza gatunków dziennikarskich pre-zentujących sylwetki kobiet polityków.

Agnieszka DrozdowskaUniwersytet w Białymstoku

Wpływ polityki państwa na działalność Ligi Kobiet

Społeczno-Obywatelska Liga Kobiet została powołana w  sierpniu 1945 roku, a w 1949 roku zmieniła nazwę na Liga Kobiet, a w 1982 na Liga Kobiet Pol-skich. Była to najbardziej masowa organizacja kobieca okresu Polski Ludowej, całkowicie uzależnioną od kierunków rozwoju państwa. W artykule staram się wskazać elementy polityki państwa oddziałujące bezpośrednio na liczebność or-ganizacji oraz promowane przez nią postawy i wartości społeczne oraz kierunki jej rozwoju.

Justyna Dudek Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN

Kobiety w aparacie bezpieczeństwa w latach 1944–1956. Ścieżka awansu za-wodowego na przykładzie stanowisk kierowniczych.

Aparatem bezpieczeństwa zarządzali mężczyźni. To oni pełnili funkcje kierow-nicze zarówno na szczeblu ministerialnym, wojewódzkim jak i  powiatowym. Kobiety w latach 1944-1956 stanowiły od kilku do kilkunastu procent zatrudnio-nych w strukturach aparatu represji. Przy czym występowały pewne różnice. Na przykład w 1951 r. znacznie wyższy od średniej był odsetek kobiet zatrudnionych w WUBP w Lublinie – 23 proc., podczas gdy w PUBP – 6,7 proc. Badania histo-ryków na temat aparatu powiatowego wskazują, że zatrudnione kobiety przecięt-nie posiadały lepsze wykształcenie od funkcjonariuszy. W  omawianym okresie około 100 z nich powierzono zarządzanie departamentem lub wydziałem głównie o charakterze administracyjno – gospodarczym. Funkcjonariuszki stające na czele wydziałów operacyjnych, jak płk. Julia Brystygier, należały do wyjątków. Tema-tem mojego referatu będą kariery zawodowe funkcjonariuszek, które osiągnęły najwyższe stanowiska. Stawiam sobie za cel odpowiedź na pytanie o specyfikę ko-biecych dróg awansu zawodowego. Spróbuję także odpowiedzieć jak kształtowała się liczebność kobiet w aparacie bezpieczeństwa w stosunku do pełnionych przez nie funkcji kierowniczych.

8

Alicja DuszaUniwersytet Jagielloński

Szkic o życiu i pracy Lidii Winniczuk

Referat dotyczy życia i  pracy polskiej filolożki klasycznej, profesor Lidii Winniczuk. Z  jednej strony, przedstawia próbę szkicu biograficznego ba-daczki nieodkrytej dotąd dla polskiej herstorii naukowej. Z drugiej, odsłania nurt w  XX-wiecznej polskiej filologii klasycznej dążący do ugruntowania roli kobiet w antyku. W szkicu poddane analizie zostają zainteresowania na-ukowe i publikacje Winniczuk, w szczególności powtarzający się wątek ko-biecy. Szczególną uwagę zwracam na refleksje o kobietach i kobiecej historii zawarte we wstępach do książek i tekstach historycznych pisanych przez au-torkę. Winniczuk pisze o kobietach antyku, ale podnosi też problem masku-linistycznego języka historycznego. We wstępie do Kobiet świata antycznego zapytała: Czy otrzymalibyśmy obraz pełniejszy i bliższy prawdy, gdyby kobiety pisały same o sobie?

Ewelina GodlewskaSzkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Aleksandra Stypułkowska – jako publicystka Radia Wolna Europa

Aleksandra Stypułkowska w latach 1952-1972 wchodziła w skład zespołu pra-cowników Radia Wolna Europa. Pod pseudonimem Jadwiga Mieczkowska przedstawiała komentarze bieżących wydarzeń politycznych, w ramach cyklicz-nej audycji Fakty, wydarzenia, opinie. Referat będzie poświęcony twórczości pu-blicystycznej Stypułkowskiej, wraz z próbą określenia znaczenia tej postaci dla środowiska RWE. Zostanie przedstawiona jej droga zawodowa, z  życiorysem wpisanym w wojenne losy swojego pokolenia, jako jednej z nielicznych publicy-stek aktywnie uczestniczących w życiu emigracji. Była prawnikiem z wykształ-cenia, przed wojną czynnym zawodowo adwokatem, co miało znaczenie dla sty-lu wypowiedzi, logiki i sposobu konstrukcji jej wywodów.

Magdalena GoikUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Marszałek jest kobietą – Janina Omańkowska - polityczka i działaczka

Janina Omańkowska – pierwsza kobieta Marszalek sejmu śląskiego, uczestnicz-ka powstania wielkopolskiego i powstań śląskich, działaczka niepodległościowa i posłanka o ogromnej sile i nieprzeciętnej żywotności. Kobieta, której bała się

9

policja pruska i  która pisała wiersze dla dzieci o  ptakach. Nigdy nie założyła rodziny, głosowała za ustawą celibatową.

Łukasz GrzejszczakPolitechnika Łódzka

Muzy, matki i żony. Kobiety w artystycznych środowiskach Łodzi 1918–1939

Łódź w  okresie międzywojennym stała się centrum administracyjnym woje-wództwa, zwiększyła się też liczba jej mieszkańców do 665231 (w 1938 roku). W  strukturze ludności dominowali Polacy (61,9%), następnie Żydzi (30,7%) i Niemcy (7%). W porównaniu z innymi miastami w Polsce występowało naj-większe zaludnienie na km2, co doprowadziło do szczególnie trudnych warunków socjalnych najuboższych warstw społeczeństwa. Koniunkturze gospodarczej nie sprzyjała również inflacja oraz kryzys finansowy. Upadały dawne fortuny, zmie-nił się też krąg odbiorców sztuki. Liczne i aktywne środowisko plastyczne liczące około 70 osób, tworzyły interesujące indywidualności twórcze, wśród których nie zabrakło, także kobiet. Tekst poświęcony jest losom kobiet-artystek, na co dzień: matek, żon i muz, które pozostawiły swój trwały ślad i wywarły wpływ na kulturalne oblicze Łodzi okresu międzywojennego. Omówiono wybrane posta-cie malarek, poetek, dziennikarek oraz działaczek społecznych.

Dariusz JaroszInstytut Historii im. T. Manteuffla PAN w Warszawie

Kobiecy punkt widzenia? Główne problemy codzienności lat 1948–1980 w świetle kobiecych listów do władz centralnych

Głównym celem proponowanej prezentacji jest odpowiedź na pytanie czy można mówić o  kobiecym punkcie widzenia na podstawowe problemy życia codziennego w  Polsce. Podstawą ustaleń będą listy do władz centralnych (do Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i do Polskiego Radia i Telewizji), pisane przez kobiety w latach 1950-1980. Szczegółowo zosta-ną przedstawione kobiece problemy związane m.in. z pracą zawodową, życiem rodzinnym, opieką zdrowotną.

10

Marta M. KacprzakBiblioteka Uniwersytecka w Warszawie

Siostry – „siłaczki”: Faustyna Morzycka i Rozalia Brzezińska oraz rola popu-laryzacji literatury pięknej w działalności oświatowej XIX/XX w. (w świetle publikacji z księgozbioru Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie)

Uznawana za pierwowzór Siłaczki S. Żeromskiego Faustyna Morzycka (1864-1910) i jej siostra Rozalia z Morzyckich Brzezińska (1859-1923) to aktywne dzia-łaczki oświatowe, związane z nauczaniem, bibliotekarstwem i ruchem wydawni-czym przed 1918 r. Ich biografie, mimo punktów stycznych, zwykle omawia się osobno, bo różnią się w zakresie wyborów osobistych, politycznych, miejsc i sfer zaangażowania, preferowanych typów publikacji. Jednak w pisarstwie obu sióstr ważne miejsce zajmują uproszczone adaptacje dzieł literatury pięknej polskiej i obcej. Służyły one szerzeniu oświaty wśród ludu i młodzieży i upowszechnia-niu czytelnictwa. Referat omówi tę działalność literacko-wydawniczo-oświatową sióstr w odniesieniu do ich wyborów ideowych i pozostałych prac, na tle ówcze-snej refleksji o roli popularyzacji literatury pięknej w oświacie, z przywołaniem innych realizacji tego typu twórczości, obficie zachowanej w kolekcji literatury popularnej i młodzieżowej sprzed 1918 r. z księgozbioru BUW.

Kamila Kamińska-ChełminiakUniwersytet Warszawski

O działalności politycznej, publicystycznej i naukowej Lidii Ciołkoszowej

Celem wystąpienia będzie przybliżenie podstawowych wiadomości na temat działalności politycznej, publicystycznej i  naukowej Lidii Ciołkoszowej, żony Adama Ciołkosza. Lidia Ciołkoszowa już przed II wojną światową zaangażo-wała się czynnie w politykę, tak jak jej mąż należała do PPS, po wojnie osiadła wraz z rodziną w Londynie, gdzie rozpoczęła prace (wraz z Adamem Ciołko-szem) nad opus magnum – Zarysem dziejów socjalizmu polskiego – monografią polskiego ruchu socjalistycznego. Była również dziennikarką Rozgłośni Polskiej RWE oraz współpracowała z prasą emigracyjną, m.in. z „Robotnikiem”.

Anna KamlerUniwersytet Warszawski

Kobiety w kulturze Polski do XIX w.

Celem referatu jest przedstawienie miejsca kobiety w kulturze europejskiej od XVI do połowy XIX wieku. Rozważania zaczynam od czasów społecznej margi-

11

nalizacji kobiet zarówno jako odbiorcy, jak i twórcy kultury. Swoje refleksje kon-centruje wokół kobiet wywodzących się z elit społecznych (szlacheckich i miej-skich), gdyż tylko o takich pozostały informacje. Zwracam szczególną uwagę na edukację kobiet (w  krajach protestanckich i  katolickich), szkolnictwo żeńskie i mecenat. Próbuję odpowiedzieć na pytanie czy niewielki udział kobiet w kul-turze bardziej warunkowała płeć czy pieniądze?

Jolanta KolbuszewskaUniwersytet Łódzki

Natalia Gąsiorowska- Grabowska (1881–1964) – organizatorka życia nauko-wego w powojennej Polsce

W  swoim referacie zamierzam zarysować sylwetkę naukową historyczki, któ-ra w latach 40.–50. XX wieku miała znaczący wpływ na kształt polskiej nauki historycznej. Związana z  dwoma uniwersytetami (Łódzkim i  Warszawskim) oraz Wyższą Szkołą Pedagogiczną w  Łodzi, współtworzyła zaplecze material-ne, kształtowała środowisko naukowe oraz popularyzowała metody badaw-cze w  obrębie nauki historycznej. Gąsiorowska-Grabowska była także jedną z pierwszych absolwentek studiów historycznych na Uniwersytecie Lwowskim, jedną z sześciu badaczek dziejów, które uzyskały samodzielność naukową w II RP i pierwszym profesorem historii- kobietą. W jej doświadczeniach życiowych odbija się skomplikowany obraz kilku epok, problem emancypacji kobiet oraz zaangażowania politycznego uczonych. Swoje rozważania opieram na źródłach archiwalnych; aktach personalnych przechowywanych w Archiwach Uniwersy-tetu Łódzkiego i  Warszawskiego, aktach osobowych pochodzących ze Zbioru PZPR, znajdującego się w Archiwum Akt Nowych, wspomnieniach bohaterki i osób z nią związanych. Uwzględniam również literaturę przedmiotu z zakresu historii historiografii, dziejów PRL-u oraz historii kobiet.

Evelina KristanovaAkademia Ekonomiczno-Humanistyczna w Warszawie

„Nie tylko żona i matka” – wizerunek kobiety w świetle miesięcznika spo-łeczno-kulturalnego „Rodzina Polska” (1927–1939)

Mało znane w  literaturze przedmiotu ilustrowane pismo katolickie „Rodzina Polska” (1927–1939) wydawane przez Księży Pallotynów w Warszawie przed-stawiało nie tylko wizerunek kobiety w  rodzinie, chociaż ten niewątpliwie ze względu na charakter pisma dominował. Analiza zawartości periodyku do-wiodła, że zwracano uwagę na ogólną i  istotną rolę kobiety w społeczeństwie. Przedstawiano bowiem sylwetki kobiet, które pracowały w rożnych zawodach

12

(nauczycielki, literatki, malarki). W  nielicznych przypadkach mogły też obok mężczyzn osiągać sukcesy, czego przykładem była noblistka Sigrid Undset. Za-bierano jednocześnie głos w dyskusji o emancypacji kobiet, ich pracy i płacach. Przy okazji rocznic przypominano królowe, święte i  społeczniczki. Powyższa problematyka wystąpienia ukazana zostanie w kontekście okresu dwudziestole-cia międzywojennego i ówczesnych trendów społecznych. Źródła prasowe do-tyczący kobiet porównane zostaną ilościowo z materiałem dotyczącym sylwetek mężczyzn na łamach „Rodziny Polskiej”.

Robert KotowskiUniwersytet Warszawski

Przemiany obyczajowe a wychowanie dziewcząt w dwudziestoleciu między-wojennym

Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas licznych przemian gospodar-czych, tarć politycznych, ale przede wszystkim przemian społecznych, będących skutkiem nowych prądów obyczajowych płynących z krajów Europy Zachodniej i  Ameryki. Zmiany te dotyczyły w  pierwszej kolejności środowisk elitarnych, liberalnej wielkomiejskiej i wykształconej inteligencji, z czasem obejmując szer-sze kręgi społeczne docierając do pozostałych środowisk, także małomiastecz-kowych, robotniczych, wiejskich. Pojawiające się nowe pola żeńskiej aktywności, dążenie do wykształcenia, a także chęć kontynuacji procesów emancypacyjnych zapoczątkowanych w XIX wieku miały ogromny wpływ na wychowanie i kształ-towanie światopoglądu młodzieży. Referat przybliża jak w tej nowej rzeczywi-stości dokonywało się przeobrażenie świadomości społecznej w  postrzeganiu roli i pozycji kobiety w społeczeństwie. Oprócz przepisów prawnych dla kobiet nie mniej ważne były obyczaje regulujące życie codzienne. W wystąpieniu autor dokonuje analizy jak dotychczasowe wzorce wychowawcze ulegały stopniowej weryfikacji i  w  jaki sposób wpływało to na kształtowanie pozycji społecznej i nowego wizerunku kobiet, a tym samym dziewcząt.

Lech KrzyżanowskiUniwersytet Śląski w Katowicach

Starania kobiet o dostęp do zawodu sędziego w międzywojennej Polsce

Po wejściu w życie rozporządzenia Prezydenta RP, Prawo o ustroju sądów po-wszechnych (1929 r.) kobiety uzyskały formalny dostęp do zawodu sędziego. Mimo to, do końca okresu międzywojennego zaledwie kilka z nich otrzymało taką nominację. Warto podjąć próbę określenia przyczyn niepowodzenia za-

13

wodowego, którego ofiarą padła liczna grupa prawniczek. W  pierwszej kolej-ności należy tu wskazać na opór władz sądowniczych, które nie akceptowały tempa „rewolucyjnych” w ich mniemaniu zmian, a także na niechęć czynników politycznych. Te ostatnie, mimo formalnej zgody na udział kobiet w wymiarze sprawiedliwości, starały się różnymi metodami utrzymać to zjawisko na jak naj-niższym poziomie, wychodząc z  założenia, że kobieta w  roli sędziego obniży prestiż tego zawodu. Konsekwencją były częste odmowy udzielenia nominacji sędziowskiej, zmuszające kobiety, mimo posiadania prawniczego wykształcenia, do przyjmowania mniej eksponowanych stanowisk, np. urzędniczych.

Joanna KubickaUniwersytet Warszawski

Projektowanie kultury. Helena Radlińska i „Nowa Kultura Polska”

Po odzyskaniu niepodległości Helena Radlińska włączyła się w organizowanie systemu instytucjonalnego kultury polskiej – demokratycznego i zaprojektowa-nego z  myślą o  lokalnych środowiskach. Pośród licznych działań Radlińskiej w tym zakresie na uwagę zasługuje skromna w rozmiarach, ale ambitna w celach seria wydawnicza dla pracowników społecznych: „Nowa kultura polska”. Pośród tytułów dostępnych w serii w roku 1922 były: „Nowa zagroda”, „Nauczanie do-rosłych czytania i pisania”, „Teatr ludowy”, „Chóry”, „Życie biblioteki”, „Domy ludowe”, „Zdobnictwo polskie”. W planach były kolejne pozycje dotyczące spo-sobu popularyzacji wiedzy, uniwersytetów ludowych, kultury domu i życia ro-dzinnego, dziedzictwa kultury ludowej. Referat jest próbą podsumowania pro-jektu kultury polskiej i nowego, demokratycznego porządku kultury, jak wyłania się z tej serii.

Katarzyna KulpińskaUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Wiktoria Goryńska, Wanda Telakowska – artystki, społeczniczki, propagatorki kultury

Koleżanki z warszawskiej ASP i stowarzyszenia artystów grafików Ryt: Wiktoria Goryńska (1902-1945) i  Wanda Telakowska (1905–1985) uprawiały drzeworyt i  propagowały sztukę w  licznych publikacjach. Jednak oprócz pasji zawodowej obie były społeczniczkami, organizatorkami życia kulturalnego, ale także pio-nierkami w odmiennych dziedzinach: Goryńska w szermierce, Telakowska w za-kresie wzornictwa przemysłowego. Związane z Warszawą odegrały niebagatelną rolę w artystycznej edukacji społeczeństwa, upowszechnianiu grafiki artystycznej

14

i dizajnu. Porównanie zakresu aktywności obu artystek-działaczek w  latach 20. i 30. XX w. i (w przypadku Telakowskiej) w okresie PRLu, pozwoli na szerszą re-fleksję na temat możliwości realizacji swoich pasji artystycznych i publicystycz-nych, działalności edukacyjnej, popularyzatorskiej oraz organizacyjnej w odnie-sieniu do uwarunkowań społeczno-politycznych, ale także przy uwzględnieniu wydarzeń z prywatnego życia obu kobiet i ich osobistych wyborów życiowych.

Danuta Künstler-LangnerUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Polskie pisarki współczesne

Polskie pisarki współczesne: Wisława Szymborska, Magdalena Tulli, Ewa Lip-ska, Olga Tokarczuk. Refleksja na temat tradycji i codzienności. Budowanie toż-samości , polemika z tradycją, kulturowe konteksty twórczości. Ekspresja twór-cza jako forma samorealizacji. Wybór utworów. Obecność w życiu literackim.

Krystyna Leśniak-MoczukUniwersytet Rzeszowski

Role kobiet wiejskich w sferze publicznej w Polsce w XIX–XXI wieku

W każdym typie układu polityczno-ekonomiczno-społecznego kobiety wiejskie w Polsce pełniły ważne role we wszystkich sferach aktywności – rodzinnej, za-wodowej i publicznej. Zróżnicowanie stopnia obciążenia tymi rolami wynikało z przemian statusu społecznego kobiet w poszczególnych układach, przemian norm obyczajowych, a także ze zmian poziomu aktywności kobiet w poszcze-gólnych fazach życia. W miarę postępu cywilizacyjnego następuje ilościowe i ja-kościowe zwiększanie zaangażowania kobiet w  sferze publicznej, które bierze początek od działalności charytatywnej poprzez aktywność w organizacjach ko-biecych do zajmowania stanowisk publicznych. W referacie dokonane zostanie porównanie ról społecznych w sferze publicznej kobiet wiejskich uczestniczą-cych w procesie ścierania się tradycji z modernizacją, od wsi pouwłaszczeniowej przez wiejskie wspólnoty lokalne z okresu socjalizmu do współczesnych otwar-tych obszarów wiejskich w  gospodarce rynkowej. Zaprezentowany zostanie zmieniający się układ ról kobiet w sferze publicznej w charakterze obywatela, społecznika, samorządowca i polityka.

15

Agnieszka LeszczewiczUniwersytet Gdański

O kobietach i do kobiet. Reportaże interwencyjne Marii Szpyrkówny w mię-dzywojennym „Bluszczu”

Maria Szpyrkówna (1893-1977), pisarka dwudziestolecia międzywojennego zadebiutowała tomikiem poezji Jesienne zwrotki. W  okresie 1916-1936 opu-blikowała powieści Będziesz maleńką, Wielki cham, Grzech, cykl Pierwiosnki, Kariera Haneczki, Skłamane szczęście, Gwiazda Lucifera, Tajemnica masońskie-go zegara, dylogię Powrót na Bałtyk, relacje z podróży Gwiazdy i dolary i Cuda w Lourdes. Była autorką wielu reportaży społecznych publikowanych w „Gazecie Warszawskiej”, „Kurierze Warszawskim”, „Bluszczu”, „Tygodniku Ilustrowanym”. Jako osoba wykształcona, znającą kilka języków, w latach 1920-1922 pracowała w Konsulacie Generalnym RP w Chicago. Po I wojnie światowej kobiety mia-ły szansę zmienić swoją pozycję. Wykształcone mogły stanowić o sobie, swoim życiu, drodze kariery, wyborze partnera życiowego, lecz nie zawsze się to uda-wało. By zachęcić i ułatwić odnalezienie swojej drogi w życiu, by pomóc wy-równać szanse przy równych prawach, kobiety zaczęły organizować się w wielu stowarzyszeniach. Pisarki pisały zaangażowane powieści, aktywistki publiko-wały artykuły w czasopismach. Maria Szpyrkówna, jako uważna obserwatorka, w swoich reportażach omawiała problemy z jakimi borykały się kobiety, często podpowiadając lub proponująca systemowe ich rozwiązania. Szpyrkówna wal-czyła piórem o równe traktowanie kobiet w społeczeństwie, o ich własną drogę życiową i zawodową. Pisała o edukacji, zachęcała do samokształcenia, intereso-wała się losem „panien z dziećmi”, zajmowała sprawami higieny, edukacji wsi, ochronkami i domami dziecka. Szpyrkówna ukazując w cyklu artykułów obraz amerykanki – kobiety realizującej się na wielu polach, wykształconej i zadbanej – podpowiada w jaki sposób polskie kobiety mogą stać się szczęśliwymi, pew-nymi siebie osobami, realizującymi się zawodowo i rodzinnie. Odpowiadając na nadesłaną korespondencję, prowadziła debaty na łamach prasy, stała się pionier-ką reportażu interwencyjnego.

Grażyna Lewandowicz-NosalWarszawa

Trzy kobiety i biblioteka

Biblioteka Wzorowa dla dzieci otwarta w Warszawie w listopadzie 1927 r. należy do najbardziej znanych tego typu placówek w Polsce. Jej organizacja i metody pracy posłużyły, zgodnie z nazwą, za wzór organizacyjny innych bibliotek dla dzieci. Jednak biblioteka to nie tylko lokal i zbiory, to także ludzie - biblioteka-

16

rze. W referacie zostaną zaprezentowane postacie trzech kierowniczek tej biblio-teki i ich wkład w rozwój tak pojedynczej placówki, jak wpływ na ogólnopolską sieć bibliotek publicznych dla dzieci. Omówiona zostanie postać i działalność organizatorki i  pierwszej kierowniczki biblioteki Marii Gutry, następnie Zofii Wędrychowskiej-Papuzińskiej, oraz Sławy Łabanowskiej, długoletniej pierwszej powojennej kierowniczki biblioteki. Tłem do pokazania ich działalności będą losy czwartej kobiety – samej biblioteki. Wykorzystane zostaną dostępne mate-riały biograficzne oraz dokumenty archiwalne zgromadzone w bibliotece.

Martyna LewandowskaUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Z  miłości do ludzi i  książek – Janina Huppenthal (1928–2013) – dyrektor Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu

Janina Huppenthal – absolwentka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, wieloletnia pracownica i zastępca dyrektora Książnicy Kopernikańskiej w To-runiu. Była pierwszą torunianką, która została uhonorowana Orderem Białego Kruka ze Słonecznikiem – odznaczeniem, które przyznaje Lubelskie Towarzy-stwo Miłośników Książki. A całe jej życie było związane z książkami i biblioteką. Pisano o niej „Wychowała Ona i przygotowała do zawodu całe pokolenia biblio-tekarzy”. Celem wystąpienia będzie przedstawienie biografii Janiny Huppenthal, jej wkładu oraz zasług na polu polskiego bibliofilstwa a także rozwoju Książnicy Kopernikańskiej.

Agnieszka ŁuszpakUniwersytet Wrocławski

Kobiety i ich rola w kształtowaniu polskiej kultury książki w okresie między-wojennym

Jaka była rola kobiet w  świecie książki i bibliotek w dwudziestoleciu między-wojennym? Jaki był ich status w Stowarzyszeniu Bibliotekarzy Polskich, orga-nizacji zrzeszającej zarówno teoretyków, jak i praktyków związanych z książką? Czy były zaangażowane w  rozwój prasy naukowej i  fachowej jako redaktorki lub autorki? Jeśli tak, to o czym pisały? Poszukiwały teoretycznych ram nauki o książce, czy relacjonowały doświadczenia z pracy bibliotecznej? Na te pytania warto poszukać odpowiedzi.

17

Władysława MagieraPolskie Towarzystwo Historyczne, Oddział w Cieszynie

Kobiety w Radzie Narodowej Księstwa Cieszyńskiego

W moim artykule opisuję okoliczności w wyniku których w październiku 1918 na Śląsku Cieszyńskim kobiety znalazły się w pierwszym lokalnym polskim rzą-dzie po I wojnie na ziemiach polskich, czyli w Radzie Narodowej Księstwa Cie-szyńskiego. Podaję przykłady kobiecych aktywności w XIX w. w życiu społecz-nym i kulturalnym. Poprzez mądre wychowanie dzieci kształtowały przyszłych liderów życia politycznego, zaś jako żony swoją kreatywnością mogły wpływać na przekonania mężczyzn. Jako członkinie lokalnego rządu w 1918 r. – mimo iż kobiety nie posiadały jeszcze praw politycznych – nie były figurantkami. Ich życiorysy świadczą o  wielkiej aktywności politycznej, np. Dorota Kłuszyńska później ponad 10 lat zasiadała w  senacie II RP. Na postawy kobiet na Śląsku Cieszyńskim wpływ miał cały szereg czynników, ale najważniejszym z nich była pełna alfabetyzacja już na przełomie XIX i XX w.

Ewa MajUniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Kobiety w prasie Narodowej Demokracji (1918–1939)

Narodowa Demokracja miała rozwinięty system prasowy, w którym było miej-sce dla kobiecego aparatu nadawczego i odbiorczego. W procesie komunikacji społecznej kobiety spełniały funkcję bezpośrednią i  pośrednią: (1) personal-ną: redaktorki, dziennikarki, publicystki, (2) tematyczną: problem płci, rów-nouprawnienia, tolerancji. Tworzyły model „feminizmu narodowego”, którego podstawę stanowił katalog wartości politycznych: naród, państwo narodowe, rodzina, wierzenie religijne. Motywy tradycjonalistyczne i konserwatywno-na-rodowe łączyły się z pierwiastkami konfesyjnymi i dawały ideał Polki-katoliczki.

Karol MaklesUniwersytet Śląski w Katowicach

Udział kobiet w  kształtowaniu i  umacnianiu się ogólnopolskich mediów przedwojennego samorządu (1918–1939)

Referat poświęcony jest roli kobiet w kreowaniu kultury słowa, które w samo-rządzie Drugiej Rzeczypospolitej było przekazywane za pomocą mediów, w tym głównie prasy. Przy szerokim zakresie zadań i  kompetencji, samorząd w  Pol-sce pełnił – między innymi za pomocą słowa drukowanego – doniosłą rolę dla

18

odtworzenia, integrowania i  rozwoju niepodległego państwa polskiego. Przez pryzmat biografii kobiet piszących w mediach samorządowych, w referacie po-dejmuję się analizy tego, o czym panie pisały na łamach mediów samorządo-wych. Pozwoli to podjąć próbę oceny roli autorek we współtworzeniu central-nych narzędzi komunikacji samorządu, skierowanych do osób zaangażowanych w animowanie życia społecznego, kulturalnego i politycznego. Pośród aktywi-stek związanych z czasopismami pojawiają się znamienite przedstawicielki jak np. Justyna Budzińska-Tylicka (1867–1936), Łucja Charewiczowa (1897–1943) czy Helena Radlińska (1879–1954), ale i mniej znane autorki, których teksty do dziś stanowią dowód zaangażowania społecznego i pracy na rzecz kraju.

Barbara Marek-ZborowskaUniwersytet Rzeszowski

Kobiety sukcesu i ich kariery w województwie

Referat dotyczy karier kobiet z województwa podkarpackiego - kobiet w nauce, w  biznesie i  w  polityce, które są kobietami sukcesu ze względu na osiągnięty wysoki status społeczny i pozycję zawodową. Referat dotyczy pozycji społecz-no-zawodowej kobiet i ruchliwości społecznej.

Barbara Marmol–CopUniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

Działalność kobiecych ruchów syjonistycznych w  Małopolsce Wschodniej (1920–1939)

Podczas II Kongresu Syjonistycznego w 1898 roku w Bazylei żydówki- syjonistki uzyskały zarówno aktywne, jak i pasywne prawo wyborcze. W tym samym roku w Stanisławowie powstała jedna z pierwszych kobiecych organizacji syjonistycz-nych na terenach Galicji – ,,Rachel’’. Od tego momentu galicyjskie Żydówki ak-tywnie angażowały się w ruch narodowo-żydowski tworząc i działając w kobie-cych organizacjach syjonistycznych na zamieszkiwanych terenach. Organizacją parasolową dla wszystkich syjonistycznych ruchów kobiecych na świecie, w tym również tych działających na terenach Polski, stała się powstała w  1920 roku w Londynie Women’s International Zionist Organisation (WIZO).Celem refe-ratu jest przedstawienie działalności syjonistycznych ruchów kobiecych aktyw-nych w Małopolsce Wschodniej w latach 1920–1939.

19

Katarzyna MarszałekUniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Kobiety a polski ruch harcerski i skautowy w latach 1918–2019

Opiszę działalność kobiet w polskim ruchu harcerskim i skautowym w latach 1918–2019, w  tym rolę kobiet w  współtworzeniu, reformowaniu ruchu har-cerskiego i skautowego. Całość umieszczę w kontekście zjawiska zapominania (biernego lub aktywnego) przyjętego za Aleidą Assmann.

Sylwia Michalska, Monika StannyInstytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN

Kobiety wiejskie jako obiekt badań – perspektywa stu lat

W chwili odzyskania niepodległości mieszkańcy wsi stanowili ponad 70% lud-ności Polski, a kobiety – ponad połowę tej grupy. Początkowo ich problemy nie były obiektem zainteresowania badaczy, gdyż ich role utrwalone były tradycją, a kobiety podporządkowane były woli i decyzjom mężczyzn. Nowoczesne prawo, dające kobietom prawa wyborcze, oraz zmiany społeczno-ekonomiczne zacho-dzące w Polsce sprawiły, że miejsce kobiet w społecznościach wiejskich zaczęło się zmieniać, a same kobiety i ich aktywność stały się interesujące dla badaczy wsi. W referacie zostaną przedstawione najważniejsze badania zagadnień związanych z życiem kobiet na wsi oraz wnioski płynące z tych badań.

Natalia Anna MichnaUniwersytet Jagielloński

Feministka w  patriarchalnej akademii. Filozofia i  życie Marii Gołaszewskiej (1926–2015)

W dziejach Polski niewiele kobiet zajmowało się filozofią, a  jeszcze mniej po-zostawiło po sobie trwały i znaczący wkład w rodzimą, ale także światową myśl filozoficzną. Niezwykłym, a  niedocenionym dotychczas wyjątkiem jest osoba i dokonania naukowe Marii Gołaszewskiej. Filozofka, którą poznałam osobiście już po zakończeniu jej pracy w Uniwersytecie, była postacią wybitną i ważną nie tylko dla polskiej i światowej nauki, ale także dla polskiej akademii w ogóle. Nigdy nie zadeklarowała się jako feministka, lecz zarówno jej myśl filozoficzną, jak i postawę, jaką zajmowała wobec instytucji akademickich, można określić mianem feministycznych. W niesprzyjających nauce, powojennych i komuni-stycznych czasach Gołaszewska prowadziła działalność badawczą, która kon-centrowała się na zagadnieniach związanych ze sztuką i  estetyką. Badaczka

20

nawiązywała do ustaleń fenomenologii Ingardena i Husserla, egzystencjalizmu i  strukturalizmu, lecz jej badania wykraczały poza formalno-teoretyczny opis sztuki i  jej doświadczania. Stworzyła ona własną koncepcję estetyki zoriento-wanej aksjologicznie i antropologicznie, która uwzględnia metody empiryczne. Jej myśl określić można jako inkluzywną, transgresywną i  transformatywną, wpisującą się w obszar badawczy wyznaczony przez feministyczną perspektywę w filozofii. Gołaszewska była także ważną organizatorką życia akademickiego w  Polsce. Przez ponad 30 lat organizowała międzynarodowe kongresy filozo-ficzne, a w latach 1981–1996 kierowała zorganizowanym przez siebie Zakładem Estetyki w Instytucie Filozofii UJ. Było to znaczące osiągnięcie w zdominowanej przez mężczyzn instytucji, w której Gołaszewska dała się poznać jako niestru-dzona działaczka społeczna, wybitna i  inspirująca naukowczyni oraz nauczy-cielka wielu pokoleń współczesnych polskich filozofów.

Grzegorz MiernikUniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

Lament samotnych matek. Społeczno-polityczny kontekst powstania w 1974 r. funduszu alimentacyjnego

Wśród listów i skarg pisanych przez kobiety do centralnych instytucji peerelow-skich szczególnie dramatyczne były te dotyczące dwóch kwestii: pijaństwa mę-żów i partnerów życiowych oraz niewywiązywania się przez ojców z obowiąz-ków alimentacyjnych. W referacie zostaną przedstawione analizy (lub: zostanie przedstawiona analiza) korespondencji dotyczącej tematyki alimentacyjnej, wysyłanej przez kobiety do centralnych władz PZPR, a  także Polskiego Radia i Telewizji. Ukazują one gehennę samotnych matek nie mających środków do życia z powodu braku skutecznej egzekucji alimentów. Listy bezradnych kobiet, zawierające opisy nierzadko ich nadzwyczajnych zmagań, by zapewnić dzieciom minimum egzystencji, były jednym z  czynników, który wymusił na władzach państwowych wprowadzenie w 1974 r. rozwiązań ustawowych gwarantujących wypłatę alimentów w  sytuacji uchylania się ojców od płacenia alimentów na swoje dzieci.

Anna NadolskaUniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Stefania Tuchołkowa (1874–1924) – bydgoska literatka, działaczka, konspi-ratorka, radna miejska

Celem referatu jest ukazanie roli, jaką w bydgoskim życiu kulturalno-społecz-nym i narodowym początku XX w., odegrała Stefania Tuchołkowa. Lokalna lite-

21

ratka będzie przedstawiona, jako czynna zawodowo i zaangażowana społecznie kobieta. W czasie I wojny światowej współpracowała z polską gazetą „Dzien-nikiem Bydgoskim”, prowadziła Czytelnię dla Kobiet i  publikowała powieści patriotyczne. Brała udział w powstaniu wielkopolskim 1918/1919 r. jako kon-spiratorka. Przyczyniła się do powrotu Bydgoszczy do Macierzy w 1920 r. i polo-nizacji miasta. Na początku lat 20. XX w. kontynuowała działalność kulturalno--społeczną. Pełniła także funkcję radnej miejskiej. Na przykładzie Tuchołkowej zaprezentowany zostanie wzór Polki-patriotki w zaborze pruskim, kobiety-zie-mianki, realizowany w środowisku wielkomiejskim, kobiety-literatki pracującej dla lokalnej społeczności oraz kobiety-działaczki w II Rzeczypospolitej Polskiej.

Elżbieta NowosielskaInstytut Historii im. T. Manteuffla PAN w Warszawie

„Terror sufrażystek” – kwestia kobieca w codziennej prasie polskiej w latach 1917–1918

Dyskusje na temat roli kobiet i przysługujących im praw toczono już w XIX w. jednak wybuch tzw. Wielkiej Wojny i rozbudzenie nadziei na odzyskanie przez Polskę niepodległości zmieniło charakter tematów poruszanych w prasie i nada-ło im bardziej praktyczny charakter. Przedmiotem wystąpienia będą wzmianki w polskiej prasie codziennej z lat 1917–1918 (m.in.: „Czas”, „Gazeta Narodowa”, „Kurier Zagłębia”, „Kurier Warszawski”, „Ziemia Lubelska”) dotyczące tego, jak pokazywano ruchy kobiece zarówno na ziemiach polskich, jak i zagranicą, w jaki sposób przedstawiano sylwetki polskich działaczek i  oceniano ich postulaty. Zaprezentowany zostanie także stereotyp feministki lub sufrażystki w zamiesz-czonych tam powieściach i miniaturach literackich, kącikach humorystycznych oraz korespondencji. Podstawą do tych rozważań będą czasopisma przebadane podczas prac nad Bibliografią historii Polski XIX i XX w. T. 3: 1865–1918.

Kornela OblińskaInspektor Policji w stanie spoczynku

Etos służby – rola kobiet w Policji II RP

Pierwsze komórki policji kobiecej decyzją ówczesnego Ministra Spraw We-wnętrznych zostały utworzone w Warszawie i Łodzi 26 II 1925 r. Kobiety w Po-licji od początku stały się wzorem do naśladowania, zarówno w kraju, jak i poza jego granicami. Charakteryzowało je: dobre wykształcenie, znajomość języków obcych, nienaganna postawa społeczna, nieposzlakowana opinia, bardzo dobra sprawność fizyczna, doskonała znajomość przepisów prawa i rzemiosła policyj-

22

nego. Kobiety w Policji realizowały powierzone zadania w służbie śledczej, służ-bie prewencyjnej, pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą. Ponadto w ra-mach współpracy międzynarodowej wymieniały informacje i  doświadczenia zawodowe. Miały świetną renomę poza granicami kraju. Kobiety w Policji zaj-mowały się zwalczaniem przestępstw m.in.: handlu ludźmi, stręczycielstwa, su-tenerstwa, napaści seksualnych (zgwałcenia, molestowanie). Charakteryzowały je duża empatia, wrażliwość, umiejętność negocjacji i  perswazji. Współpraca oparta była na zaufaniu, poczuciu bezpieczeństwa i  szacunku. Policjantki an-gażowały się także w działalność charytatywną: zbiórkę pieniędzy, ubrań, leków dla osób potrzebujących, ofiar przestępstw, porzuconych dzieci etc. Policjant-ki II RP charakteryzowała świadomość potrzeby równowagi między kompe-tencjami społecznymi oraz zawodowymi. Ponadto odpowiedzialność za siebie i innych, a także konieczność celowego, systematycznego i wspólnego wysiłku w budowaniu etosu służby.

Ewa Kamińska-Bużałek, Izabela OlejnikUniwersytet Wrocławski / Fundacja Łódzki Szlak Kobiet

„Cud, że ręka jeszcze pisze” – położenie kobiet żydowskich w getcie łódzkim

Dzieje getta łódzkiego i jego więźniów są przedmiotem ogromnej liczby opraco-wań naukowych. Tematyce tej poświęcono także kilka konferencji jak również filmów dokumentalnych. Spośród tak ogromnej liczby publikacji naukowych jak i popularnonaukowych uderza znikoma liczba tekstów poświęconych pro-blematyce kobiet w getcie łódzkim. W naszym referacie chciałybyśmy, w opar-ciu o  relacje osobiste oraz zachowane dokumenty źródłowe przedstawić wa-runki życia oraz życie codzienne kobiet w zamkniętej dzielnicy. W jaki sposób kobiety radziły sobie z gettową codziennością, jak wyglądała ich praca, w jakich zawodach dominowały, jak wyglądały ich płace, jak wyglądała sytuacja kobiet z Europy Zachodniej wsiedlonych do getta, jaka była śmiertelność kobiet w po-równaniu z mężczyznami. Tym zagadnieniom poświęcony zostanie nasz referat.

Magdalena PaulUniwersytet Warszawski

Czytelnictwo Polek w perspektywie klasowej - krytyczna analiza danych sta-tystycznych i sondażowych

Analizy prowadzone przez Bibliotekę Narodową wskazują od lat, że to kobiety są aktywniejszymi czytelniczkami niż mężczyźni. Pokazują też, że istnieją różnice między wyborami lekturowymi kobiet i mężczyzn oraz niektórymi praktykami

23

związanymi z lekturą (np. dzielenie się książkami). W proponowanym badaniu na podstawie dostępnych danych statystycznych i  sondażowych dotyczących przede wszystkim rynku wydawniczego, uczestnictwa w  kulturze i  sposobów spędzania czasu wolnego, prześledzę, w jaki sposób zmieniało się czytelnictwo kobiet od drugiej połowy XX wieku, zwłaszcza ze względu na zwiększający się poziom scholaryzacji i  aktywności zawodowej. Proponuję przyjąć w  analizie perspektywę klas społecznych Pierre’a Bourdieu, gdyż w literaturze przedmiotu, obok uwag na temat odmienności czytelnictwa kobiet i mężczyzn, znaleźć moż-na stwierdzenia, że czytelnictwo w samej grupie kobiet jest bardzo zróżnicowa-ne – praktyki czytelnicze kobiet z klasy wyższej miałyby być najbardziej zbliżone do praktyk mężczyzn, a wśród przedstawicieli klas średniej i ludowej widoczne jest rozgraniczenie na kobiece i męskie książki, czasopisma, prasę itd.

Elżbieta Pawlak-HejnoUniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Drogi Polek do dziennikarstwa 1818-1918 roku (rekonesans)

Głównym celem proponowanego wystąpienia jest analiza modeli dochodzenia kobiet do dziennikarstwa prasowego na ziemiach polskich w latach 1818–1918 oraz ich roli w rozwoju profesji, co łączy się z zagadaniem formowania i funkcjo-nowania zawodu dziennikarza w czasach, kiedy Polska pozostawała pod zabora-mi. Główna hipoteza badawcza proponowanego projektu zakłada, że na rozwój i sytuację dziennikarstwa kobiet na ziemiach polskich wpływał fakt inkorpora-cji terytoriów byłej Rzeczypospolitej do organizmów trzech państw zaborczych. Zakłada ona również, że to dziennikarstwo spełniało niezwykle ważną funkcję komunikacji międzyzaborowej, scalającej myślenie o Polsce w duchu budowa-nia poczucia tożsamości narodowej oraz w dążeniach emancypacyjnych kobiet. Opisywana działalność stanowiła wstęp do rozwoju profesji dziennikarskiej w dobie międzywojnia.

Klaudia PeplińskaUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

„Czy pani zawsze będzie siedzieć w tym Toruniu?”. Rola Kazimiery Żuław-skiej w  kształtowaniu artystyczno-towarzyskiego życia Torunia w  latach 1921–1926

Rok 1921. Powojenny entuzjazm na Pomorzu rozpoczyna pęd na „ziemie odzy-skane”. Do Torunia z Zakopanego wraz z matką i trzema synami przybywa nie-spełna czterdziestoletnia Kazimiera Żuławska – romanistka, doktorka filozofii,

24

wdowa po Jerzym Żuławskim, w  latach 1915-1916 sekretarka Kazimierza Tet-majera i przewodnicząca zakopiańskiej Ligi Kobiet. Do opuszczenia Zakopanego zmusza ją gwałtowna inflacja „marki”. Dla samotnej matki jest to okres niezwykle trudny. Żuławska sprzedaje zakopiańską „Ładę” (miejsce spotkań zakopiańskiej cyganerii) i otwiera pensjonat na toruńskim Bydgoskim Przedmieściu. Nazywa go „Zofijówką”. Tak rozpoczyna się jeden z najbarwniejszych okresów w kultural-no-towarzyskim życiu Torunia. W „Zofijówce” goszczą Stanisław Przybyszewski, Tymon Niesiołowski, Karol Zawodziński i Stanisław Ignacy Witkiewicz. Zamiesz-kuje tu prawie połowa zespołu toruńskiego teatru. Obecność Żuławskiej w Toru-niu doprowadza do wystawienia w tutejszym teatrze prapremier dwóch dramatów Witkacego i zorganizowania w mieście wystawy jego portretów, którą sama recen-zuje w lokalnej prasie. Niniejsze wystąpienie to próba nakreślenia portretu Żuław-skiej ze szczególnym uwzglenieniem okresu toruńskiego i jej roli w kształtowaniu artystyczno-towarzyskiego życia miasta w latach 1921-1926. To opowieść o matce, partnerce, aktywistce, naukowczyni – kobiecie. Referat powstał na podstawie do-stępnych publikacji i opracowań, zachowanej korespondencji, archiwalnych mate-riałów prasowych oraz zbiorów Archiwum Państwowego w Toruniu.

Maja PerlińskaUniwersytet Łódzki

Kobiety specyficzne i  ich nieoczywiste wybory. O  kobietach zakochanych w przestępcach

Podejmując temat oscylujący wokół kobiet wybierających na partnera męż-czyznę osadzonego w zakładzie karnym, nieuniknionym staje się skupienie na specyfice tych kobiet. Kobieta pełni w społeczeństwie określoną role. Przyzna-no jej status podporządkowanej matki i żony – kiedyś pełnioną rolę określano, jako „kapłankę domowego ogniska”. Jej zadaniem było dbanie o porządek, ład domowy, ciepło, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa członkom rodziny, miłą i życzliwą atmosferę. Danych dotyczących powodów jakimi kierują się kobiety przy wyborze partnera z zakładu karnego, czy skutków separacji partnerów i ro-dziny od skazanego, w literaturze jest niewiele. Kobieca fascynacja przestępcami, może sprowadzać się do przekonania, że więzień jest idealnym kandydatem, na którego można przelać wszelkie pokłady opiekuńczości jakimi kobieta natural-nie jest obdarzona. Skazany jest traktowany, przez kobietę jak „dziecko we mgle”, człowiek, który zabłądził, czeka na pomocną dłoń i liczy, że wybawicielka po-może wrócić mu do normalnego, spokojnego życia.

25

Dorota PietrzkiewiczUniwersytet Warszawski

Szarlota Pawel – dama komiksu polskiego

W referacie omówiona zostanie twórczość – najbardziej znanej polskiej rysow-niczki komiksowej – Szarloty Pawell (1947–2018), która komiksem zajęła sie „z przydziału”. Mimo iż początki jej przygody z komiksem były nieco przypad-kowe, obok Henryka Chmielewskiego czy Tadeusza Baranowskiego stała się jedną czołowych osobistości powojennego komiksu polskiego. Stworzyła kulto-wych bohaterów, których przygody śledziły i śledzą kolejne pokolenia.

Aleksandra PinkasUniwersytet Warszawski

Nauka, miłość i polityka - Gabriela Balicka (1867–1962)

Z  jednej strony wybitny naukowiec, z  drugiej twardy polityk. Gabriela Balic-ka urodziła się w 1867 roku w Warszawie. Po ukończeniu prywatnej pensji dla kobiet wyjechała na studia do Szwajcarii. W 1893 roku ukończyła botanikę na Uniwersytecie w Genewie, uzyskując tytuł doktora nauk przyrodniczych. Była jedną z  pierwszych Polek z  wykształceniem uniwersyteckim, z  tytułem dok-tora i pierwszą, która ukończyła studia z zakresu botaniki. Zasiadała w Sejmie Ustawodawczym (1919–1922) oraz w Sejmie I (1922–1927), II (1928–1930) i III (1930–1935) kadencji. Zaangażowana w walkę na rzecz zniesienia ograniczeń praw cywilnych kobiet, prace nad ustawą alkoholową, czy kwestie wychowa-nia i oświaty. Po 1935 roku wycofała się z działalności politycznej i społecznej. Zmarła w 1962 roku w Krakowie. Balicka zerwała ze stereotypowym wizerun-kiem kobiety. Wkroczyła w świat nauki i polityki - obszary dotychczas zarezer-wowane tylko dla mężczyzn, przedzierając szlak innym wybitnym kobietom.

Marlena PiotrowskaUniwersytet Wrocławski / Związek Harcerstwa Polskiego, Chorągiew Dolnoślą-ska, Hufiec Oleśnica

Naczelniczki Związku Harcerstwa Polskiego po 1989 roku – ścieżki kariery i przywództwo w organizacji

ZHP to organizacja, której historia nierozerwalnie łączy się także z historią Pol-ski a harcerki i harcerze pełnią służbę w różnych obszarach każdego dnia. Or-ganizacja ta zrzesza obecnie ponad 105 tys. członków, z  czego 59% stanowią kobiety (2017). Chociaż w  stuletniej historii organizacji wiele kobiet zapisało

26

się na kartach historii, myśląc o czołowych przedstawicielach tego ruchu, czę-ściej wymienia się mężczyzn. Problem pojawia się również w kontekście dys-kusji o feminatywach, których nie przewiduje Statut ZHP – określenia takie jak zastępowa, przyboczna czy drużynowa nie budzą negatywnych emocji, jednak-że zdania są podzielone, czy kobieta pełniąca funkcję Komendanta Chorągwi czy Naczelnika ZHP to komendantka/naczelniczka czy (druhna) komendant/naczelnik. Warto zaznaczyć, że po 1989 roku pośród 6 Naczelników ZHP aż po-łowa to kobiety. Wystąpienie będzie zatem próbą analizy ścieżek kariery w orga-nizacji i przywództwa kobiet pełniących funkcję Naczelnika ZHP po 1989 roku.

Magdalena Przybysz-StawskaUniwersytet Łódzki

Być kobietą… Wizerunek kobiety na łamach czasopisma „Bluszcz” w  latach 2008–2012

Prasa kobieca, zgodnie z definicją, od początku swego istnienia propaguje okre-ślone wzory osobowe kobiety, jej roli w rodzinie i społeczeństwie. Ów wizerunek jest wypadkową wielu czynników, wśród których ważny jest moment dziejowy, warunki polityczne, tradycja i społeczne postrzeganie praw i obowiązków ko-biety. Niezwykle interesującym periodykiem, adresowanym do płci pięknej jest „Bluszcz”, najdłużej wydawany w historii prasy polskiej rodzimy ilustrowany ty-godnik kobiecy. Jego pierwszy numer ukazał się w roku 1865. Magazyn wydawa-no, z przerwami, przez ponad 70 lat. To niemal zwierciadło, ukazujące, jak zmie-niało się postrzeganie kobiety w społeczeństwie, jej powinności wobec rodziny i kraju, jak ewaluował propagowany przez redakcję styl życia i bycia adresatek pisma. Przedmiotem wystąpienia będzie obraz kobiety, promowany na łamach magazynu w latach 2008-2012, a zatem w ostatnim etapie istnienia tytułu.

Mateusz RatyńskiMuzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Uniwersytet Warszawski

Zofia Dąbska (1882–1928). Biografia działaczki społecznej i politycznej

Referat będzie poświęcony postaci Zofii Dąbskiej (1882-1928). Urodzona w szlacheckiej rodzinie Woyniłłowiczów, Zofia była bardzo zaangażowana spo-łecznie. Aktywnie działała w ruchu emancypacyjnym, wychodźczym oraz ludo-wym. Prywatnie była żoną znanego polityka Jana Dąbskiego oraz przyjaciółką Wincentego Witosa.

27

Sławomir RogowskiUniwersytet Warszawski

Natalia Rolleczek, życie i twórczość

16 lutego 2019 Natalia Rolleczek ukończyła 100 lat. Zapewne jest najstarszą polska pisarką. Napisała 26 książek, głównie z zakresu literatury familijnej i młodzieżowej, ale do po panteonu literatury polskiej przeszła dzięki Drewnianemu różańcowi , wydanemu w 1953 roku z zaleceniem lektury w szkołach. W książce opisała swój pobyt u sióstr felicjanek. Działo się to po śmierci jej ojca Józefa Rolleczka, który był niewidomym organistą w kościele jezuitów w Zakopanem, a jej matka postanowiła po raz drugi wyjść za mąż. Życie w klasztornym przytułku przedstawiła w sposób bardzo sugestywny, jako głód, wszy, walkę o kromkę chleba, nędzę i hipokryzję oraz znieczulice sióstr. Po ukazaniu się książki Drewniany Różaniec, autorka została od-rzucona przez środowisko Domu Literata na Krupniczej 21 w Krakowie. I jak mówiła Józefa Hennelowa – Nawet jeśli książka była rozliczeniem własnych krzywd, można było milczeć, w czasach kiedy kościół był prześladowany a prymas Wyszyński był więziony. W takiej atmosferze, Rolleczek została skazana przez kościół katolicki na infamię, gdyż tekst został potraktowany jako znieważenie kościoła. Była krytykowana z ambon i w piśmiennictwie katolickim jako wojująca ateistka. A jak było naprawdę?

Zbigniew RomekAkademia Humanistyczna im. A. Gieysztora. Grupa uczelni Vistula

Kobieta uwikłana w  historię. Zawiłe losy życia prof. Krystyny Śreniowskiej (1914–2013)

Była wieloletnim nauczycielem akademickim, specjalistą od dziejów myśli hi-storycznej. W czasie prowadzonych zajęć uczyła a swym życiem wykazała, jak trudno jest zrozumieć minioną i współczesną rzeczywistość. Doświadczyła oku-pacji sowieckiej 1939-1941 we Lwowie. W Warszawie brała udział w tajnym na-uczaniu oraz w Powstaniu 1944 roku. Po wojnie współorganizowała i pracowała w  Instytucie Historii Uniwersytetu Łódzkiego. Początkowo, jak sama mówiła, naiwnie wierzyła i  akceptowała komunistyczne realia. Swe poglądy i  postawę radykalnie zmieniała pod wpływem wydarzeń z marca 1968 oraz czerwca 1976 roku. Wspierając opozycyjną działalność swego syna Józefa (współzałożyciela Komitetu Obrony Robotników w Łodzi) dzieliła los prześladowanych członków demokratycznej opozycji i ich rodzin. Izolowana i lekceważona w pracy szczę-śliwie dotrwała do emerytury (1985). Dopiero w 1992 roku uzyskała nominację profesorską, wcześniej blokowaną przez służbę bezpieczeństwa i  „życzliwych kolegów”. Świadectwo jej życia to ciekawy przykład skomplikowanych losów ko-biety, która przysłużyła się do budowy niepodległej Polski.

28

Damian Rożek-PawłowskiBiblioteka Uniwersytecka w Poznaniu

O potrzebie walki w konspiracji mówiła, iż nie wynika z nienawiści do wroga, tylko z patriotycznego obowiązku. Helena (Halszka) Szołdrska i działalność konspiracyjna

Życie dr Heleny Halszki Szołdrskiej (1909–1992), archeologa, historyka, pisarki, powstańca warszawskiego, żołnierza Armii Krajowej, lotnika, członka Związku Zawodowego Literatów Polskich, wielkopolanki z  pochodzenia, od 1935 roku warszawianki z  wyboru, jest dowodem tego, iż mamy do czynienia z  postacią o wyjątkowej biografii. Długie życie – którego wybrane aspekty chcę omówić – obfitowało w wydarzenia, które dotychczas nie były znane szerszemu gronu ba-daczy. Urodziła się w majątku dziadków książąt Czartoryskich w Starym Sielcu w powiecie rawickim w Wielkopolsce. Po ojcu – doktorze ekonomii Janie Szoł-drskim (1881–1939) – wywodziła się ze średniowiecznego wielkopolskiego rodu Szołdrskich, po matce - Elżbiecie z książąt Czartoryskich (1885–1970) – była po-tomkinią wielkopolskiej linii książęcej, zapoczątkowanej w  połowie XIX wieku przez Adama Konstantego księcia Czartoryskiego (1804–1880). Była zarazem pra-prawnuczką Tytusa Działyńskiego (1796–1861) z Kórnika. W swym życiu kon-sekwentnie realizowała ideę pracy dla ojczyzny. O potrzebie walki w konspiracji mówiła, iż nie wynika z nienawiści do wroga, tylko z patriotycznego obowiązku. Celem referatu jest ukazanie udziału Heleny Szołdrskiej w walce zbrojnej w latach 1939–1945. W referacie przyjrzymy się konspiracyjnym kontaktom Szołdrskiej, prześledzimy udział w powstaniu warszawskim, o którym przez skromność ma-wiała, iż był „nieważny”. Lata 1939–1945 były dla Heleny Szołdrskiej czasem utra-ty bliskich i strat materialnych. 23 X 1939 roku w wyniku likwidacji elit powiatu kościańskiego, rozstrzelany został jej ojciec – Jan Szołdrski, w 1939 roku właściciel majątku Stary Gołębin. We wrześniu 1939 roku w wyniku bombardowania zostało zniszczone mieszkanie Szołdrskiej przy ul. Kredytowej w Warszawie, straciła wów-czas m.in. rękopisy swoich tekstów literackich. Dziełem życia Heleny Szołdrskiej zapoczątkowanym w latach konspiracji było dokumentowanie historii Wydziału Lotniczego Komendy Głównej Armii Krajowej. Książki Lotnictwo Podziemia czy-li dzieje Wydziału Lotniczego KG AK oraz drugie, rozszerzone wydanie Lotnictwo Armii Krajowej (wydana pośmiertnie przez Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w 1998 r.), stanowiły pomost pomiędzy przeszłością a teraźniejszo-ścią, dla historyka były pragnieniem udokumentowania wydarzeń i ludzi z okresu konspiracji.

29

Katarzyna SerokaUniwersytet Warszawski

Emilia Fiszer (1885–1949) – polska filozofka i kustoszka nad Sekwaną

Emilia Fiszer pochodziła z rodziny łódzkich księgarzy i wydawców. Choć po-czątkowo jej kariera skupiona była przede wszystkim na naukach matematycz-no-przyrodniczych i filozofii, to jednak z czasem wróciła do rodzinnych książko-wych tradycji. W latach 30. XX wieku związała się z Biblioteką Polską w Paryżu, gdzie przez wiele lat pełniła funkcję bibliotekarki i kustoszki tejże instytucji.

Marta Sikorska-Kowalska, Kamil Piskała Uniwersytet Łódzki

Wierna Służba. Niepodległościowa działalność kobiet z kręgu Legionów Polskich

Wywiadowczynie z Oddziału Kuriersko-Wywiadowczego I Brygady, Peowiacz-ki, działaczki Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, żołnierki biorące udział w wal-kach frontowych – relacje tych kobiet znalazły się w zbiorach wspomnień Wierna służba i Służba Ojczyźnie. Zebrane w dwóch tomach, pod auspicjami Aleksandry Piłsudskiej, wspomnienia uczestniczek walk o  niepodległość są świadectwem kobiet, które wzięły aktywny udział w pracach organizacji niepodległościowych przed I wojną światową oraz w działaniach wojennych. Wystąpienie ma na celu przypomnienie tego czynu, ma również stanowić próbę portretu zbiorowego kobiet skupionych wokół idei walki Józefa Piłsudskiego. Ma również zarysować losy uczestniczek walk o niepodległość. Pokazać ich udział w budowaniu nie-podległego państwa i przybliżyć ich drogi kariery.

Monika SiorekMiędzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście, Państwowe Mu-zeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu / Uniwersytet Wrocławski

Rola więźniarek KL Auschwitz w dokumentowaniu zbrodni. Powstanie spisu zmarłych Polek w KL Auschwitz w latach 1942–1945

W swoim wystąpieniu chciałabym przedstawić grupę kobiet, które podczas poby-tu w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym Auschwitz zaangażowa-ły się w działalność konspiracyjna oraz podjęły współpracę z obozowym ruchem oporu. Jedną z  formą oporu wobec otaczającej śmierci współwięźniarek było dokonanie wypisów z księgi zmarłych szpitala więźniarskiego obozu kobiecego. Najważniejszym elementem mojego wystąpienia będzie rola więźniarek – świad-ków w dokumentowaniu zbrodni. Wielka Piątka – to pięć kobiet-więźniarek, które

30

mimo niebezpieczeństwa, ryzyka śmierci zainicjowały powstanie między innymi tak unikalnych dokumentów jakimi były spisy zmarłych Polek w KL Auschwitz w  okresie funkcjonowania obozu kobiecego od marca 1942 r. do 18 stycznia 1945 r. Istotną kwestią, którą chciałabym poruszyć w swoim wystąpieniu, będą okoliczności i metody stworzenia tajnego spisu zmarłych Polek w KL Auschwitz. Na podstawie relacji, wspomnień i zeznań byłych więźniarek przedstawię jak owe spisy powstały. Odniosę się także do roli pozostałych więźniarek w udokumento-waniu zbrodni i w krótkich słowach nakreślę ich dalsze losy.

Miłosz SkrzypekUniwersytet Śląski

Budowniczy niepodległości. Zofia Kirkor-Kiedroniowa i jej działalność poli-tyczna na Śląsku Cieszyńskim w latach 1918–1920

Zofia Kirkor-Kiedroniowa z  Grabskich była działaczką Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego i  Towarzystwa Szkoły Ludowej. W  październiku 1918 roku weszła w  skład plenum Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego z ramienia Polskiego Zjednoczenia Narodowego (następnie Polskiego Stron-nictwa Ludowego). Ówczesna sytuacja polityczna postawiła radę w  pozycji jednego z  najwcześniej i  najdłużej funkcjonujących organów politycznych odrodzonej w  1918 roku państwowości polskiej. Suwerenna pozycja, pomi-mo formalnej zależności od centralnego rządu polskiego, pozwalała na dużą swobodę działania, a obszar jej jurysdykcji można uznać w latach 1918–1919 za niemal autonomiczny. Wskazana niezależność polityczna dawała ponadto elitom cieszyńskim możliwość samodzielnej działalności ustawodawczej. Poli-tyczną aktywność Z. Kirkor-Kiedroniowej potwierdza zapis protokołu plenar-nego posiedzeń rady oraz pozostawiony przez nią pamiętnik, którego część 2 pt. Ziemia mojego męża stanowi doskonałe kompendium wiedzy na temat wy-darzeń na Śląsku Cieszyńskim. Wykorzystanie tych materiałów sankcjonuje w moim przekonaniu zasadność proponowanego opracowania.

Bogumiła StaniówUniwersytet Wrocławski

Wizerunek kobiety kreowany na łamach czasopism dla dzieci młodszych w PRL-u 

W  czasopismach dla najmłodszych w  PRL-u  postać kobiety ukazywano przy okazji obchodów kilku świąt: Dnia Kobiet, Dnia Babci, Dnia Matki oraz Dnia Edukacji Narodowej, popularnie zwanego Dniem Nauczyciela (z racji sfemini-

31

zowania zawodu – był właściwie świętem nauczycielek). Przeanalizowane zo-staną informacje werbalne (wiersze, opowiadania, zagadki, laurki, życzenia itp.) i  ikoniczne dotyczące kobiet, zamieszczane na łamach dwóch czasopism dla dzieci młodszych wydawanych w tym okresie: „Misia” i „Świerszczyka”. Wyła-nia się z nich wizerunek kobiety tamtych lat: zapracowanej, przejętej sprawami swoich najbliższych, wpisującej się w stereotyp Matki-Polki osoby, która stara się w sposób perfekcyjny sprawy zawodowe połączyć z niełatwą codziennością. Za-biegana, ale dobrze zorganizowana, o miłej, ale stonowanej powierzchowności, jest dla swoich dzieci ostoją życia domowego, dającą poczucie bezpieczeństwa i dbającą o najważniejsze potrzeby rodziny.

Teresa ŚwięćkowskaUniwersytet Warszawski

Żmichowska, Orzeszkowa, Zapolska. Jak polskie pisarki definiowały siebie w kontekście XIX-wiecznych wzorów autorstwa

Celem referatu jest przedstawienie modeli autorstwa kobiecego w XIX w. na zie-miach polskich. Modele te będą wyodrębnione na podstawie zapisów, reflek-sji i opinii na temat pisania i autorstwa wybranych czołowych polskich pisarek, reprezentujących różne epoki literackie XIX w. Materiał badawczy to głównie korespondencja, zapiski osobiste, oraz teksty publicystyczne. W analizie wyko-rzystam krytyczne podejścia do koncepcji autora romantycznego oraz metody gender studies.

Joanna SzewczykUniwersytet Jagielloński

Wywołane z milczenia. Polski reportaż herstoryczny ostatnich lat

Tematem referatu będzie dokonujący się w ostatnich latach rozwój gatunku li-teratury non-ficton, jaki stanowi reportaż herstoryczny, którego twórczyniami i bohaterkami są kobiety. Analizie poddane zostaną reportaże Marty Madej-skiej Aleja włókniarek, Joanny Kuciel-Frydryszak Służące do wszystkiego oraz Anny Sulińskiej Wniebowzięte. O stewardesach w PRL-u, których tematem są kobiece grupy zawodowe z przełomu XIX i XX wieku oraz z okresu PRL-u, zarówno te marginalizowane, „historycznie nieme” jak i uznawane za elitar-ne. Przedmiotem namysłu będą czynniki przyczyniające się do rozwoju tego gatunku (szczególnie tzw. zwrot herstoryczny), poetyka reportażu herstorycz-nego, związane z nim wybory tematyczne, jego związki z literaturą i ponowo-czesną historiografią oraz sposoby tematyzowania kobiecego doświadczenia

32

historycznego. Refleksji poddany zostanie również krytyczny potencjał repor-taży herstorycznych, związany z  rewindykacją oraz „wypełnianiem białych plam” oficjalnych narracji historycznych.

Anna Szwed-WalczakUniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Obywatelka III RP. Obraz kobiety na łamach pisma „Kobieta i Życie”

„Kobieta i Życie” była pierwszym i sztandarowym pismem dla kobiet, wydanym po II wojnie światowej (listopad 1945 r.) w Polsce. Jego założeniem była akty-wizacja polityczna kobiet i pozyskanie ich poparcia dla Referendum Ludowego w 1946 r. oraz w wyborach do Sejmu Ustawodawczego w roku 1947. Treść pisma w  PRL odwzorowywała politykę państwa w  danym okresie względem kobiet. Dla redakcji, transformacji ustrojowej jawiła się jako szansa na aktywizację po-lityczną kobiet, równouprawnienie i zaznaczenie ich pozycji na scenie politycz-nej. Celem badań było ukazanie ewolucji obrazu kobiety w III RP na łamach „Kobiety Życia”.

Mariusz TrąbaUniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Życie codzienne sióstr zakonnych w  II Rzeczypospolitej (na przykładzie dziejów Zgromadzenia Karmelitanek Dzieciątka Jezus w latach 1921–1939)

Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus zostało założone 31 grud-nia 1921 r. w Krakowie przez o. Anzelma Gądka OCD przy współudziale Janiny Kierocińskiej (później: m. Teresy od św. Józefa). Wśród licznych zgromadzeń zakonnych o charakterze kontemplacyjno-apostolskim, które powstały na zie-miach polskich w XIX i na początku XX wieku, było to pierwsze i wówczas je-dyne zgromadzenie tego typu oparte na regule oraz duchowości karmelitańskiej. 31 grudnia 1921 roku nowa wspólnota, licząca wówczas 6 sióstr, przybyła do So-snowca, gdzie karmelitanki podjęły pracę w Chrześcijańskim Towarzystwie Do-broczynności. Stabilizacja i rozwój działalności zgromadzenia nastąpiły po tym, jak w 1925 roku siostry zakupiły w Sosnowcu dom mieszkalny i przekształciły go w swój pierwszy dom zakonny. W 1939 roku Zgromadzenie liczyło 33 siostry (w tym 4 nowicjuszki i 3 postulantki) oraz posiadało 4 placówki (Sosnowiec, Po-lanka Wielka, Wolbrom, Czerna). Pierwszy okres istnienia zgromadzenia, czyli lata 1921-1939, to czas w którym siostry prowadziły szeroką i różnorodną dzia-łalność apostolską, np. poprzez pracę wychowawczo-opiekuńczą, charytatywną, czy katechetyczną, a jednocześnie – pokonując różne trudności życia codzien-

33

nego (brak stabilizacji, różnice poglądów wewnątrz zgromadzenia na jego misję, czy niechęć osób świeckich i duchowieństwa niewierzących w powodzenie tej inicjatywy) – pod kierunkiem założycieli powoli wypracowywały, określały i bu-dowały swoją tożsamość jako odrębna wspólnota zakonna oraz podejmowały nowe zadania apostolskie.

Klaudia Wakułowska-KapciaInstytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk

Samotna i nieszczęśliwa? Listy czytelniczek do redakcji „Przyjaciółki”

Celem wystąpienia będzie przedstawienie sytuacji i poglądów kobiet samotnych na podstawie listów nadsyłanych do redakcji pisma „Przyjaciółka” w  latach 1950-1970. Analizie poddany zostanie wiek, wykształcenie oraz miejsce pracy kobiet. Przede wszystkim jednak uwaga zostanie skierowana na sposób w jaki pisały one o swojej samotności, jak się z nią czuły, czy u redakcji szukały pomo-cy i pocieszenia oraz jak wyglądało ich życie codzienne. Ważne będą również odpowiedzi redakcji, dzięki którym możliwe jest zbadanie spojrzenia innych na samotność i osoby samotne.

Krzysztof WalczakPaństwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Prezydenta Stanisława Wojciechow-skiego w Kaliszu

Kobiety kaliskiej książki przełomu XIX i XX wieku

W dziejach kaliskiej książki ważną rolę odgrywają kobiety. Dotyczy to zarówno bibliotekarstwa i księgarstwa, jak i drukarstwa oraz introligatorstwa, zawodów pozornie mało związanych z możliwościami uczestnictwa w nich kobiet przeło-mu XIX i XX wieku. Te ostatnie przypadki dotyczą zazwyczaj sytuacji losowych kiedy kobiety obejmowały warsztaty po zmarłych współmałżonkach, decyzje te dowodzą jednak, iż nawet w sytuacjach dramatycznych panie potrafiły sprostać obowiązkom, do których nie były przygotowywane.

Beata Walęciuk-DejnekaUniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach

Emigracja intelektualna: Aurelia Wyleżyńska w Paryżu

Aurelia Wyleżyńska byłą pisarką i publicystką, utalentowaną kobietą, ukształto-waną w dwudziestoleciu międzywojennym. Dziś jest twórczynią mało znaną lub zapomnianą, a jej nazwisko kojarzy się może nielicznym badaczom. Podobnie

34

twórczość – jest prawie nieobecna w dyskursie literaturoznawczym. Dlatego za-sadne jest przybliżenie, przynajmniej pokrótce sylwetki pisarki i jej działalności propolskiej w Paryżu.

Elżbieta WróbelUniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. J. Długosza w Częstochowie

Publicystyczne dyskusje o  „nowej kobiecie” w  okresie międzywojennym. Analiza wybranych stanowisk

W artykule chciałabym przypomnieć debatę publicystyczną w dwudziestoleciu międzywojennym, toczącą się wokół pojęcia „nowej kobiety” (oczywiście wy-brane stanowiska). Punktem wyjścia artykułu staną się wydarzenia związane z odczytem o kobiecie J. Kadena-Bandrowskiego (1929), którą już analizowa-łam. Jednak ponowne odwołanie się do stanowiska czołowego pisarza między-wojennego, odsłoni także całe polityczne „uwikłanie” tematu kobiecego (walka obozu sanacji z  obozem narodowym). Zamierzam również omówić wybrane ankiety w ówczesnej prasie, poświecone sytuacji kobiet. W tej formie publicz-nej dyskusji brali udział czołowi twórcy Dwudziestolecia, co umożliwi ukazać różnorodne stanowiska polskiej inteligencji twórczej wobec praw i emancypacji kobiet. Padające tezy w prasie zostaną także skonfrontowane z twórczością lite-racką (proza), poświęconą problematyce kobiecej.

Justyna Zajko-CzochańskaUniwersytet w Białymstoku

Aktywność kobiet wiejskich w okresie PRL na łamach „Przyjaciółki” (1956–1975)

Opracowanie ukaże aktywność kobiet wiejskich w  oparciu o  analizę jednego z  najbardziej poczytnych czasopism kobiecych okresu PRL – „Przyjaciółki”. Badania obejmują treści ukazujące się w  latach 1956-1975, przeprowadzone w  oparciu o  metodę jakościową oraz analizy zawartości prasy (według meto-dologii Walerego Pisarka). Celem pracy jest odpowiedź na pytanie na ile miesz-kanki wsi były aktywne w  sferze życia pozarodzinnego, a  także ukaże formy i płaszczyzny działalności kobiet wiejskich. W wyniku wstępnej analizy tygo-dnika, ustalono, iż działalność kobiet koncentrowała się głównie w strukturach Kół Gospodyń Wiejskich.

35

Ilona ZaleskaUniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Społeczno-polityczna aktywność kobiet na ziemiach polskich w  niepodle-głościowym 1918 roku w świetle kobiecych dokumentów osobistych

Tytułowa problematyka zostanie zaprezentowana w oparciu o wybrane przykła-dy z zakresu szeroko pojętej literatury wspomnieniowej kobiecej (wspomnienia, pamiętniki, dzienniki, zbiory korespondencji) w skali trójzaborowej. Autorki to głównie przedstawicielki warstw oświeconych, ziemianki, inteligentki. Znajdą się wśród nich społeczne i polityczne aktywistki, pisarki, lekarki, urzędniczki, działaczki niepodległościowe (m.in. księżna Maria Lubomirska, Maria Wa-lewska, Aleksandra Szczerbińska, Zofia Kirkor-Kiedroniowa, Janina Gajewska, Maria Macieszyna, Maria Dąbrowska, Aleksandra Zagórska, Zofia Romanowi-czówna, Zofia Moraczewska). 1918 rok zajmuje miejsce szczególne w polskiej historiografii. Spotykają się w nim dwie rzeczywistości, z których jedna jest jesz-cze naznaczona zaborami i wielką wojną, drugą zaś znamionuje proces odra-dzania państwa polskiego. W tej złożonej rzeczywistości społeczno-politycznej coraz bardziej widoczne stawały się kobiety. Wojna sprzyjała ich aktywności tak w przestrzeni życia publicznego, jak i prywatnej. Różne formy udziału kobiet w życiu publicznym w ostatnim roku wojny i zarazem roku niepodległościowym znajdują odzwierciedlenie w  kobiecych dokumentach osobistych. Dostarczają one wiele przykładów działalności Polek w organizacjach społecznych wspoma-gających ludność cywilną w  codziennej egzystencji w  warunkach wojennych, organizacjach kobiecych (Liga Kobiet Pogotowia Wojennego), czy wreszcie za-angażowania w  ruchu niepodległościowym. Pamiętnikarki wykazywały dużą wrażliwość społeczną, komentowały też ówczesną, dynamicznie zmieniającą się rzeczywistość polityczną. Niektóre z  nich wyraźnie artykułowały postulat równouprawnienia politycznego kobiet w odrodzonej Polsce. Aktywność Polek w 1918 roku w świetle kobiecych dokumentów osobistych stanowi wypadkową różnych form ich dotychczasowej działalności w całej epoce zaborów. Stanowi również zapowiedź wyraźniejszej niż do tej pory obecności kobiet w polityce.

Matylda ZatorskaUniwersytet Rzeszowski

Nieobecne. Popularyzacja historii polskich kobiet w XX i XXI wieku

Ostatnie lata przynoszą coraz więcej tytułów poświęconych szeroko rozumianej historii kobiet – to pozycje naukowe, popularnonaukowe oraz powieści. Przed-miotem referatu będzie próba odpowiedzi na pytanie, za pomocą jakich strategii autorzy i  autorki uzupełniają białe plamy w  dziejach i  do kogo kierują swoje

36

narracje. Jak opisują kobiecą aktywność w przeszłości i ważne, a często zapo-mniane lub celowo pomijane postaci. Czy są to interpretacje w duchu herstory, rewidujące utrwalone w kulturze wizerunki, eksplorujące przemilczane obsza-ry?. Będą mnie interesowały popularyzatorskie teksty kobiet o kobietach – m.in. „Brakująca połowa dziejów” Anny Kowalskiej, „Damy, dziewczyny, dziewuchy” Anny Dziewitt-Meller, „Służace do wszystkiego” Joanny Kuciel-Frydryszak.

Anita ZawiszaUniwersytet Warszawski

Kobiety w habitach w filmach „Drewniany różaniec” z 1964 r. i „Niewinne” z 2016 r.

Zakonnice – kobiety odziane w  habity, dla których jest oznaką „poślubienia Bogu”. Kobiety, które swoją posługę ofiarowały instytucji Kościoła i  bliźnie-mu. W swoim referacie autorka przedstawi specyfikę życia zakonnego. Na tej podstawie dokona analizy dwóch filmów: „Drewnianego różańca” z 1964 r., jak i „Niewinnych” z 2016 r. ze szczególnym uwzględnieniem postaci zakonnic: ich wiernej posłudze Bogu, jak i drugiemu człowiekowi. Ponadto ich człowieczeń-stwu: pragnień i skrywanych emocji, czy wyrzeczeniach ze względu na przyjęty habit. Wszystkie te aspekty ujęte w referacie mają doprowadzić do znalezienia odpowiedzi na pytanie: Czy habit zawsze oznacza czystość, oddanie, wierność?Agata ZawiszewskaUniwersytet Szczeciński

Warszawska Czytelnia dla Kobiet Józefy Bojanowskiej i Pauliny Kuczalskiej--Reinschmit (1898–1915)

Paulina Kuczalska-Reinschmit (1859-1921) była liderką polskiego ruchu eman-cypacyjnego w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX w. Wśród zakłada-nych przez nią pionierskich instytucji kobiecych były m.in.: Komitet Społeczny III Szwalni Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, Komitet Damski przy Towarzystwie Opieki nad Zwierzętami, Delegacja Pracy Kobiet przy Towarzy-stwie Popierania Przemysłu i  Handlu, Czytelnia dla Kobiet, Związek Równo-uprawnienia Kobiet Polskich oraz feministyczny periodyk „Ster” (Lwów 1895–1897; Warszawa 1907–1914). Czytelnia dla Kobiet była jedyną w swoim rodzaju wspólnotą kobiecą: mieszkaniem P. Kuczalskiej-Reinschmit, J. Bojanowskiej i jej matki Emilii; komercyjną wypożyczalnią i czytelnią z księgozbiorem o profilu pozytywistycznym; siedzibą Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich i re-dakcji „Steru”. Stanowiła ważne centrum ruchu emancypacyjnego o sympatiach lewicowych, skoncentrowanego na walce o prawa wyborcze kobiet.

37

Katarzyna Ewa ZielińskaUniwersytet Warszawski

Może i wy spróbujecie? Aktywność publiczna dziewcząt w treściach czaso-pism dla młodzieży w latach 1919–1961

„Może i wy spróbujecie?” – jeden z nagłówków magazynu „Filipinka” trafnie oddaje charakter pism dla dziewcząt w  Polsce. Nigdy nie były wyłącznie po-radnikami modowymi, ale brały istotny udział w  upowszechnianiu edukacji dziewcząt i  ich społecznej aktywności. W  wystąpieniu znajdą się przykłady działań, jakimi pisma wspierały rozwój młodych kobiet, poprzez zachęcanie ich do samodzielności, integracji i różnych form publicznego uczestnictwa. Zakres czasowy badania wyznaczają ważne daty w historii szkolnictwa polskiego – od wprowadzenia powszechnego obowiązku szkolnego po wymóg nauki do 17. roku życia – co istotnie wpłynęło na sytuację dziewcząt.

Edyta Żyrek-HorodyskaUniwersytet Jagielloński

Portrety wykluczonych. Reprezentacje kobiecości w twórczości reportażowej Wandy Melcer i Justyny Kopińskiej

Niniejszy referat ma na celu komparatystyczne omówienie twórczości repor-tażowej dwóch polskich dziennikarek: tworzącej od okresu dwudziestolecia międzywojennego (i  zapomnianej dziś nieco) publicystki Wandy Melcer oraz Justyny Kopińskiej, której prace wpisują się w  kanon współczesnego reporta-żu literackiego. Choć aktywność zawodową obu autorek dzieli kilkadziesiąt lat, w tworzonych przez nie tekstach reportażowych dostrzec można liczne podo-bieństwa. Prace te stanowią wnikliwy (i uwikłany bardzo wyraźnie w kontekst czasów, w których powstawały) portret kobiecego wykluczenia. Melcer i Kopiń-ska piszą o zgoła odmiennej rzeczywistości społeczno-politycznej. Diagnozują jednak - co ciekawe - podobne problemy, z jakimi zmagają się kobiety w danym okresie. Warto zatem przyjrzeć się definiowanym przez obie reporterki spo-sobom tworzenia reporterskiego dyskursu poświęconego sprawom kobiecym, zwracając przy tym uwagę zarówno na tematykę prac obu autorek, jak również na polską ewolucję tzw. reportażu kobiecego.

38

NOTATKI

39

NOTATKI