Sufizam – rak rana ummeta

Sufije smatraju da nema nikakve razlike između Allaha i stvorenja, osim što je Allah sve, a stvorenja su dio, Allah se nalazi u svemu što postoji, čak u psu i svinji, sve je Njegov izgled, ne postoji ništa osim Allaha. Kaže Ibn Arebi: “On (Allah) nema drugog izgleda osim nas, niti mi imamo drugo prikazivanje osim preko Njega, Njime smo upoznali sebe i upoznali smo Njega“. (Futuhati Mekije, Ibn Arebi 2/44) Uzvišen neka je Allah od onoga što oni govore. Tako oni vjeruju da je čitav svijet Allahova sjenka i odraz Njegovog bića subhaneh, pa ne postoji na svijetu ništa osim Allaha. Ljudi, džini, drveće, kamenje, crvi, životinje, ptice, sve to su ustvari različite slike i izgledi Allaha subhaneh. Tako je za sufije sve na svijetu božanstvo.

Učenjaci su se razišli oko nastanka riječi sufizam na četiri mišljenja. Prvo mišljenje je da je riječ sufizam od riječi "safa" što znači pročistiti. Kaže Bišr ibnul Haris (sufija): "Sufija je onaj ko je pročistio (saffete) svoja djela Allahu subhaneh, pa je Allah pročistio njemu od sebe Njegove keramete". Drugi kažu da se sufije pripisuju "ehlussufi" mesdžida Poslanika, sallallahu 'alejhi ve sellem, zbog sličnosti u njihovom opisu. (Ehlussufa su bili siromašni ashabi koji su boravili u Poslanikovom mesdžidu i nisu imali svojih porodica niti mjesta gdje bi jeli pa bi Poslanik, 'alejhisselam, tražio od ashaba da ih vode svojim kućama i da ih nahrane, a one koji bi ostali Poslanik bi odveo svojoj kući i tamo bi jeli.) Treća definicija je da sufizam potiče od riječi "Essuuf" što znači vuna jer je oblačenje odjeće od vune bio njihov običaj tokom istorije njihovog razvoja. Biruni smatra da je riječ sufizam izvedena od grčke riječi "sofija" što znači mudrost. Kaže Ibn Haldun: "Osnov sufizma je boravak u mesdžidu radi ibadeta, posvećivanje samo Allahu subhaneh, okretanje od dunjalučkih ljepota i ukrasa i izdvajanje u osami radi činjenja ibadeta." (Mukadimetu ibn Haldun, str. 333). Najvjerovatnije je da se razilaženje u definiciji sufizma vraća na razvoj sufizma, povezanost njegovih korijena i njegove manifestacije kroz vijekove.

Porijeklo sufizma i njegovi izvori

Također postoji razilaženje i podijeljeno mišljenje o porijeklu sufizma i njegovim izvorima.

● Prvo mišljenje je da je sufizam u potpunosti islamski po svom izgledu i po vrstama, u svojim osnovama i pravilima, u svojim ciljevima i težnjama, po svojim otkrovenjima i kasidama. Ovo smatraju sufije i oni koji ih podržavaju.

● Drugo mišljenje je: da sufizam apsolutno nema nikakve veze sa Islamom, niti u svojoj pojavi, niti nastanku, nego je stran kao što mu je i ime strano, pa stoga traže njegove osnove u stranim izvorima i njihovoj ideologiji. Ovo mišljenje zastupa većina selefa, fukaha (islamskih pravnika), mutekelimina (skolastičara), te mnogi savrememi istraživači i orijentalisti.

● Treće mišljenje smatra: da je sufizam ime za zuhd (pobožnost) koji je uznapredovao nakon perioda, za koje je posvjedočeno da je dobro (prva tri stoljeća), kao reakcija na raskoš i lagodnost koji su se pojavili kod muslimana nakon osvajanja novih područja, i nakon što su se muslimani

predali dunjaluku i njegovim ukrasima. Poslije toga u ovu pobožnost su se uvukle strane ideje i filozofije koje nisu islamske. Ovo mišljenje zastupa Ibn Tejmije i Ševkani i drugi od učenjaka Ehlussune, čak i same sufije kao i neki orijentalisti.

● Četvrto mišljenje je da je sufizam nastao iz pomiješanih ideja Islama, onoga što je ostalo od Kršćanstva i Jevrejstva, kao i drugih vjera npr. Budizma, Medžusija, a takođe i grčke filozofije i neoplatonizma.

Najbolji način da se dâ ocjena sufijskog učenja i njihovih stavova je da se vraća na njihove izvore koji su pouzdani kod njih. Činjenica je da je izraz "sufije" naknadno uveden i da se pojavio nakon što je počelo oblačenje odjeće od vune (sufa) od strane jedne skupine pobožnjaka, pa je rečeno za njih da su "sufije" (oni koji oblače odjeću od suufa-vune).

Kada se pojavio sufizam (tesavvuf)

Jedan dio istraživača smatra da se sufizam pojavio u Kufi, a razlog njegove pojave u Kufi je zato što su njeni stanovnici bili pod uticajem talasa pobožnjaštva (zuhda) koji se pojavio u obliku otpora Beni Umejima (vladajućoj porodici u to vrijeme), te su im se suprostavljali time što su oblačili odjeću pobožnjaka i isposnika. Zbog toga je sufizam usko povezan sa tešejjuom (šiizmom), jer je Kufa bila mjesto političkih nemira i događaja koji su se dešavali porodici Poslanika, sallallahu 'alejhi ve sellem. Nakon što su doživjeli vojni poraz, ostavili ubijanje i borbu i pozivanje na Alijin hilafet i hilafet njegove porodice, i okrenuli su se zuhdu (pobožnosti) i sufizmu. Međutim Ibn Tejmije smatra da se sufizam pojavio u Basri u kojoj je bilo pretjerivanje u pobožnosti, ibadetu, strahu od Allaha i sl., što nije bilo slučaj sa ostalim islamskim pokrajinama. Zbog toga je rečeno: "fikh kufanski", i "ibadet basrijski", tako da najviše što se prenosi od pretjerivanja na ovom polju je od pobožnjaka Basre. Tako je bilo među njima onih koji su padali u nesvijest prilikom slušanja Kur'ana, a to nije bilo poznato među ashabima, te su im to neki ashabi negirali, kao što su Esma bint Ebi Bekr i Abdullah ibn Zubejr, radijallahu 'anhuma, a takođe i tabiini, poput Muhamed ibn Sirina.

Razvoj sufizma i stepeni kroz koje je prošao

Kao što smo spomenuli sufizam je počeo kao zuhd, pobožnost i isposništvo, pa su zatim prešli u sufijske tarikate, svaki od njih je imao svoja pravila svojstvena samo njemu, da bi na kraju ostavljali islamsko učenje dio po dio. Tako možemo da podijelimo razdoblja kroz koje je prošao sufizam na tri jasne cjeline.

Prvo razdoblje: Ovaj period se odlikuje time što je kod sufija preovladavala ibadetska strana i udaljenost od ljudi, s tim da su se pridržavali šeriatskih propisa i adaba. Kod nekih od njih je prevladavao veliki strah i stalno plakanje. Primjer takvih pobožnjaka u Medini je bio Amir ibn Abdullah ibn Zubejr koji je postio spojeno bez prekidanja po tri dana, pa mu je govorio njegov otac: "Vidio sam Ebu Bekra i Omera i nisu tako radili". ( Sijeru ealaminnubela - Zehebi 5/219)U ovom periodu, koji je koliko toliko bio u granicama Šerijata, neki od njih su pisali knjige pozivajući u stvari koje nisu bile poznate kod prvih pobožnjaka kao što je ostavljanje ženidbe npr. Od ovih pobožnjaka je Malik ibn Dinar koji je odbio da se ženi i nije jeo meso osim od svog kurbana, takođe je puno čitao knjige prijašnjih naroda kao npr. Tevrat i Indžil.Od prvaka ovog

perida smatra se i Rabija Adevija, koja je uvela priču o božanskoj ljubavi i božanskom 'išku.Ovo su prve sufije koje su uzele pravac (tariku) u kome su spojili zuhd, udubljenost, pretjerivanje, otkrića svojih vesvesa i otkrovenja, što nije bilo poznato u prvim generacijama.Od onoga što je uvedeno u ovom periodu je i slušanje pobožnih kasida uz upotrebu muzičkih instrumenata. Isto tako su napisane knjige o pobožnjaštvu i pobožnima u kojima je skupljeno ono što je tačno sa netačnim i koje pozivaju u siromaštvo. Također u ovom peridu se uvodi prenošenje od sljedbenika knjige - Jevreja i Kršćana. Od tih knjiga su knjige Harisa Muhasibija, knjiga "Kutul-kulub" (hrana srca) od Taliba Mekija i "Risala" od Kušejrija.U svakom slučaju ovaj pravac se pojavio poslije odabranih generacija (prve tri generacije). Prve pristalice ovog pokreta su se izdvojili u pobožnosti i bogobojaznosti na čemu nije bio Poslanik, sallallahu 'alejhi ve selem, i njegovi ashabi , niti oni koji su ih slijedili u dobru.Također izraz sufije nije bio poznat u prva tri stoljeća nego je njegovo spominjanje došlo poslije.Možda su sufije bili iskreni u svome zuhdu i odvojenosti od dunjaluka, s tim što pretjeranost u onome na što su sebe obavezali nije propisana Šerijatom. Također je primijetan uticaj kršćanstva koje se ogleda u tome da se kažnjava tijelo da bi se odgojila i pročistila duša.

Drugo razdoblje: U ovom periodu sufije su uveli nejasnu terminologiju spominjući "utonuće" (fena), "vječnost" (beka), "znanje znakova" u otkrovenjima.Također se kod njih nastaje tzv. “znanje spoljašnosti i unutrašnjosti“ (ilmu zahir vel batin). Isto tako objavljuju spadanje šerijatskih obaveza za svoje evlije jer su dostigli stepen stvarnog, istinskog znanja putem otkrivanja skrivenog (kešf). Smatraju da evlije poznaju gajb tako da su se kod njih pojavile legende i hurafati (praznovjerja).Tako se pojavljuje sufizam u obliku određenog mezheba, u određenoj skupini onih koji su ušli u Islam, ponekad iz neznanja, a ponekad s ciljem rušenja Islama. Tako su uveli Jevrejstvo i Kršćanstvo u Islam, kao i Zaratustrije i Medžusije, Budizam, grčku filozofiju i neoplatonizam, s ciljem rušenja Šerijata i razdvajanja između njega i "stvarnog znanja" (hakike).Najznačajnije ličnosti ovog perioda su: Ebu Hasen Šazilij, Ebu Jezid Bestami, Ahmed Rifai, Ahmed Bedevi, Abdulkadir Džilani, Tidžani, Nakšibendi i dr.Ovim ljudima se pripisuju kerameti i vrline kakve nisu dostizali ni sami poslanici, pa se prenosi da je Allah, subhaneh, razgovarao sa Šazilijem na brdu Zagvan gdje je ovaj činio ibadet. Kao što se prenosi da je Poslanik, sallallahu 'alejhi ve sellem, razgovarao sa njim iz svoje sobe kada je čekao da mu dozvoli da uđe u njegov mesdžid pa mu je rekao Poslanik, 'alejhisselam: "O Alija, uđi". (Medresetu Šazilije- D. Abdul-halim Mahmud str.32)Što se tiče Rifaija prenosi se da je 555. Godine po hidžri, kada je obavljao hadž stao ispred Poslanikove sobe i rekao: "Esselamu alejk djede", pa mu je odgovorio Poslanik, sallallahu 'alejhi ve sellem: " Ve alejke selam, sine moj". To je čuo svako ko je bio u Poslanikovom mesdžidu, te mu je nakon toga pružio ruku pa ju je Rifai poljubio. Ovo svjedoči skupina od 90 hiljada ljudi!? I kažu poricanje ovog kerameta je kufr. (Džamiu keramatil-evlija, Nehbani 1/198)Također se prenosi u fadlovima Bedevija da je na stepenu Poslanika, sallallahu 'alejhi ve sellem, da poznaje gajb, da je u stanju da oživi mrtve, i da usmrti žive, da izlazi iz svog kabura kada neko zatraži od njega pomoć, da razgovara sa ljudima iz svog kabura. (Sejid Bedevi-derasetunnakdije, Abdullah Sabir, str. 37-45)

Treće razdoblje: Ovo razdoblje se smatra najopasnijim periodom sufizma jer se u njega uvukla grčka filozofija, te se time udaljio od onoga na čemu je bio prije u svojim ranijim razdobljima, čak ga je izvela iz Islama. Ovaj uticaj je bio jak nakon što su prevedene knjige grčke filozofije na arapski. Tada se pojavljuju teorije "Fejd" (koja tumači nastanak svijeta suprotno onome sa čim je došao Kur'an i smatra da Allah, subhaneh, nema utjecaja na to stvaranje nego je sve izvan

Njegovog djelovanja i Njegove moći). Sve ovo je imalo opasan uticaj na sufijsku misao, naročito kod Suhreverdija i Ibn Arebija.Većina istraživača smatra da je neoplatonizam jedan od glavnih, čak i glavni i jedini izvor onima koji su došli sa teorijom "Vahdetil vudžud" (jedinstvo postojanja - tj. da sve što postoji to je Allah) i "hulul"(utjelovljenje - što znači da se Allah utjelovio u neko od stvorenja), počevši od Bestamija i Ibn Seb'ina, do Ibn Farida, Haladža, Ibn Arebija i Suhrevedija i drugih.Tako su počeli da smatraju da nema nikakve razlike između Allaha i stvorenja, osim što je Allah sve, a stvorenja su dio, Allah se nalazi u svemu što postoji, čak u psu i svinji, sve je Njegov izgled, ne postoji ništa osim Allaha. Kaže Ibn Arebi: “On (Allah) nema drugog izgleda osim nas, niti mi imamo drugo prikazivanje osim preko Njega, Njime smo upoznali sebe i upoznali smo Njega“. (Futuhati Mekije, Ibn Arebi 2/44)Uzvišen neka je Allah od onoga što oni govore. Tako oni vjeruju da je čitav svijet Allahova sjenka i odraz Njegovog bića subhaneh, pa ne postoji na svijetu ništa osim Allaha. Ljudi, džini, drveće, kamenje, crvi, životinje, ptice, sve to su ustvari različite slike i izgledi Allaha subhaneh. Tako je za sufije sve na svijetu božanstvo. Prenosi Tusi da bi Ebu Hamza – sufija, kada bi čuo glasove kao što je zvuk vjetra, šum vode, zvukove ptica, uzviknuo i rekao: “Odazivam ti se Gospodaru“. (Lumea, Tusi str.495)

Zbog svega ovoga veoma je bitno upoznati sufizam i njegove pravce da bi se ljudi upozorili i uzeli pouku.

U sljedećem broju, inšaAllah, drugi dio o sufijama: AKIDETSKA ISKRIVLJENJA KOD SUFIJA

Akidetske devijacije kod sufija

Vjeruju Sufije da su meleci stvoreni da bi služili tariku ili sljedbenike tarika, da ulaze kod njih kad su oni osamljeni ujutro i naveče, sjede sa njima i putuju sa njima, pokrivaju ih svojim krilima praveći im hladovinu, donose im hranu i rade im druge korisne poslove. Prenosi Ša'rani da bi šejh Tadžu-ddin, kada bi neko od njega nešto zatražio, odgovorio: "Sačekaj dok mi dođe Džibril" (Muatekad elfirek fi elmelaikel-mukarebin, str. 262.)

U prošlom broju smo spomenili definiciju sufizma i Sufija, razloge njihovog nazivanja tim imenom, njihov razvoj kao i periode kroz koje su prošli. U ovom broju ćemo, uz Allahovu pomoć, spomeniti akidetska iskrivljavanja koja postoje kod Sufija, a koja su dovela do toga da su oni u mnogim svojim učenjima izašli iz onoga na čemu je bio Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, i na čemu su bile prve odabrane generacije.

Izvori spoznaje kod Sufija

U ovom poglavlju ćemo spomenuti izvore odakle Sufije uzimaju akidu, tj. na čemu grade svoju vjeru u Allaha, poslanike, knjige, Sudnji dan, kao i sve ono što je vezano za šerijatske propise, te ćemo spomenuti kako se to odrazilo na njihovo vjerovanje na primjeru njihovog poimanja imanskih ruknova. Izvori na koje se oslanjaju u shvatanju vjere su mnogobrojni i raznovrsni, kao npr.:Kešf (Otkrovenje) – Sufije se oslanjaju na svoja otkrovenja kao pouzdan izvor za vjerovanje i propisivanje. U ovo spadaju dvije vrste otkrovenja:Prva: Od Poslanika, alejhi selam. Pod ovim se podrazumijava direktno uzimanje od njega šerijatskih propisa u budnom stanju ili preko snova. Tj. smatraju da njihove evlije kontaktiraju sa Poslanikom, alejhi selam, svejedno na javi ili u snu, i uzimaju od njega znanje i šerijatske propise. Druga: Otkrovenja od Hidra, alejhi selam, gdje postoje brojne predaje kod Sufija o njihovim susretima sa njim i uzimanju šerijatskih propisa i vjerskog znanja od njega, kao i njihove trvdnje da ih on podučava virdovima, zikrovima i plemenitim djelima.Ilham (Nadahnuće) – ovo je drugi izvor spoznaje kod Sufija. Smatraju da ono dolazi direktno od Allaha, subhaneh, bez posrednika, tako da su učinili mjesto Sufije (tj. onog od njih koji je dostigao stepen Allahovog evlije) iznad mjesta Poslanika, sallallahu alejhi ve sellem, jer smatraju da evlija (Allahov odabranik – u njihovom slučaju smatraju da je to Sufija) uzima znanje direktno od Allaha, dok ga Poslanik uzima preko posrednika, tj. meleka koji je zadužen za objavu (Džibrila, alejhi selam). Havatif (slušanje glasova) – tj. da čuje Allahov govor direktno, bez posrednika, ili da čuje govor meleka, ili govor dobrog džina, ili govor Allahovog evlije, ili čak od Hidra, alejhi selam. Ovo može da bude u budnom stanju ili u stanju sna. Isra' vel mi'radž (uzdignuće na nebesa) – pod ovim ne podrazumijavaju isra' vel mi'radž Poslanika, sallallahu alejhi ve selam, nego je to isra' vel mi'radž sufijskih evlija, tako što izađe duša evlije i uzdigne se u viši svijet, te se kreće po nebeskom svijetu po želji evlije, tj. njenog vlasnika. Pa nakon tog duševnog putovanja po nebeskim sferama, evlija dođe sa novim saznanjima i otkrivenim tajnama.Ruja (snovi) – ovo je izvor na koji se Sufije najviše oslanjaju u svojim učenjima, saznanjima i vjerovanjima. Smatraju da preko snova dolaze do novih šerijatskih propisa; direktno od Allaha, subhanehu ve teala, ili od Poslanika, alejhi selam, ili od šejhova tarikata nakon njihove smrti. (pogledaj: Sufije ve turukuha, Memduh Harbi)

Šerijat i suština – spoljašnost i unutrašnjost

Pod ovim se kod Sufija podrazumijeva podjela vjere na šerijat (zakonodavstvo, propisi) i na suštinu (poznavanje stvarnosti, tj suštine). Vjera, kod njih, ima spoljašnost i unutrašnjost. Ovo iskrivljavanje je posljedica spoljnih uticaja na Sufizam, posebno Šiija i Batinija (jedna od šiitskih sekti), kao i drugih vjera i pravaca. Ova podjela ih je odvela dotle da su i za Kur'an ustvrdili da ima spoljašnje i unutrašnje značenje, te su ga na toj osnovi počeli tefsiriti. Zbog ovoga smatraju da sa nekih ljudi (šejhova i evlija) spada obaveza pridržavanja šerijatskih propisa jer su prešli iz stepena spoljašnosti i zakonodavstva u stepen poznavanja suštine. Kao što je spomenuto, Sufije dijele vjeru na šeriat i hakiku (suštinu). Pod šerijatom se podrazumijeva skupina naredbi i propisa, tj ono što se naziva "islamsko pravo", dok je hakika (suština) ono što je iza tih propisa od znakova, tajni i išareta. Tako ih vidimo da se ne zanimaju za traženje znanja i podučavanje jer je to kod njih spoljašnje znanje koje ne dovodi do cilja kao što je slučaj sa unutrašnjim, stvarnim

znanjem preko kojeg čovjek, po njima, može da se uzdigne iz materijalnog i da spozna suštinu postojanja. Prenosi se od Džunejda da je rekao: "Iskren murid (murid je učenik koji je na prvom stepenu duhovnog napredovanja) je neovisan od znanja učenjaka. Kada Allah želi dobro muridu poduči ga sufizmu a zabrani mu druženje sa učačima". (Tabekat Ša'rani,1-84) Sufije smatraju da fukaha (pravnici) podučavaju ljude ruknovima namaza i njegovim sunetima, dok oni – Sufije uče ljude djelima srca kao što je; ljubav i strah. Po njima su propisi, naredbe i zabrane za obične muslimanske mase zbog skučenosti njihovog razmišljanja i razumijevanja, i zbog njihove nemogućnosti da spoznaju više vrijednosti i značenja. Isto tako Sufije ne proučavaju hadis Poslanika, alejhi selam, nego ismijavaju način na koji je ulema sačuvala hadise pa kažu: "Uzeli ste svoje znanje od mrtvih, a mi smo svoje znanje uzeli od Živog koji ne umire", tj. vi ste uzeli znanje preko prenosioca hadisa (ravija) koji su ljudi i umrli su, a mi svoje znanje uzimamo direktno od Allaha koji je živ i ne umire. (pogledaj: Zehair Ealak- ibn Arebi, str 153.)

Spoljašnost i unutrašnjost

Sufije smatraju da Kur'an ima svoje unutrašnje i spoljašnje značenje; spoljašnje je ono koje se uzima iz njegovih riječi shodno njihovom značenju u arapskom jeziku, i time se bave učenjaci

izvorima iz kojih se uzima akida. Eš'arije dijele akidetska pitanja shodno izvorima iz kojih se uzima akida na tri dijela: prvi dio - pitanja čiji je izvor iz kojeg se uzima akida samo razum, a to je većina akidetskih poglavlja između ostalog i Allahovi sifati, drugi dio - pitanja čiji su izvori iz kojih se uzima akida samo Kitab i Sunnet, a to su pitanja gajba (kaburski azab i sva dešavanja na Sudnjem Danu) i treći dio - pitanja čiji su izvori iz kojih se uzima akida razum i šerijatski tekstovi, poput viđenja Allaha na Ahiretu.  Maturidije dijele akidetska pitanja na dva dijela: prvi dio – ilahijat u kojima je razum izvor iz kojeg se uzima akida, u ovaj dio ulaze tevhid i Allahovi sifati, drugi dio – šerijat u kojima je izvor iz kojeg se uzima akida Kitab i Sunnet, u ovaj dio ulaze pitanja kaburskog azaba i dešavanja na Sudnjem danu. Ova podjela akidetskih pitanja na razumske i šerijatske je zasnovano na pogrešnoj teoriji uzetoj od filozofa: da se šerijatski tekstovi (Kitab i Sunnet) kose sa razumom, pa su nastojali da nađu neku sredinu između toga što ih je odvelo u odbacivanje, negiranje i iskrivljivanje mnogih šerijatskih tekstova. Kod Ehli Sunne vel Džema'a u osnovi nema kolizije između šerijatskih tekstova i razuma, zato oni ne preuveličavaju ulogu razuma niti je potpuno zanemaruju, s tim da kod Ehli Sunne vel Džema'a nema nijednog akidetskog poglavlja u kojem je razum izvor iz kojeg se uzima akida, nego su izvori iz kojih se uzima akida Kitab, Sunnet i idžma'.

Pitanja oko kojih su se složili sa Ehli Sunne vel Džema'a

Od akidetskih pitanja u kojima su se Eš'arije i Maturidije složili sa akidom Ehli Sunne vel Džema'a su sljedeće:●  PITANJE GAJBA vezana za kaburski azab, dešavanja na Sudnjem Danu: proživljenje, vaganje djela, prelazek preko Sirata, šefa'at, Džennet i Džehennem. Ovo je dio akidetskih pitanja vezanih za gajb, čiji su izvori spoznaje kod njih samo šerijatski tekstovi, zato se u ovome nisu

razišli sa Ehli Sunne vel Džema'a.●  STAV PREMA POČINIOCU VELIKOG GRIJEHA.●  STAV PREMA ASHABIMA i redoslijedu pravovjernih halifa, kao i pitanja vezana za imama (halifu).●  PITANJE KADERA u kojem su se Maturidije složile sa stavom Ehli Sunne vel Džema'a za razliku od Eš'arija koji su u kaderu Džebrije.A što se tiče poznatog hvalisanja Eš'arija kako su odigrali presudnu ulogu u odgovoru i slamanju Mu'atezila koristeći isto oružje koje koriste same Mu'atezile, tj. Ilmu Kelam, istina je da su oni potpali pod njihov uticaj, preuzeli mnoge njihove stavove i došli sa novom akidetskom smjesom koja je nešto između mu'atezilsko-džehmijske akide i akide Ehli Sunne vel Džema'a. Također, njihovo hvalisanje kako su slomili muslimanske filozofe, najbolji odgovor na ovu tvrdnju je dao Šejhul-Islam Ibn Tejmijje u rečenici koju navodi na nekoliko mjesta u svojim Fetvama (Medžmu'ul-fetava, 5/33, 12/590, 16/300.): „(Eš'arije) Niti su Islam pomogli, niti filozofe slomili“.

Kriterij po kojem se određuje izlazak neke skupine iz Ehli Sunne vel Džema'a

Smatra se da je neka skupina izašla iz Ehli Sunne vel Džema'a ako se raziđe sa Ehli Sunne u nekom akidetskom temelju, poput imana, kadra, tevhida, sifata i slično, pa makar to bio samo jedan temelj vjere, a ne ako se raziđe u sporednim akidetskim pitanjima. Ovaj kriterij je pojasnio imam Šatibi u knjizi „El-I'atisam“ (2/712.), a također Ibn Tejmijje (Medžmu'ul-fetava, 35/414.) i Ibn Betta (El-Ibane, str. 175.) sa drugim riječima al' u istom značenju. Pa ako je to tako, kako da se Eš'arije i Maturidije ubrajaju u Ehli Sunne vel Džema'a, a razišli su se sa Ehli Sunne u nekoliko temeljnih akidetskih pitanja: u imanu, tevhidu, sifatima i mnogim drugim pitanjima.    Učenjaci koji su rekli da Eš'arije i Maturidije nisu Ehli sunne vel džema'a

Mnogi učenjaci su izjavili da su Eš'arije (u ovo ulaze i Maturidije jer među njima nema razlika osim u sporednim pitanjima) Ehlu bid'a, tj. novotari, što znači da nisu od Ehli Sunne vel Džema'a, dok su mnogi drugi jasno naznačili da nisu Ehli Sunne vel Džema'a. Od tih učenjaka su:●  Imam Ehli Sunneta - Imam Ahmed je proglasio bidatorima skupinu Kullabija na čijim osnovama je izgrađen mezheb Eš'arija. Također, Imam Ahmed i Ibn Medini su izjavili da oni koji se bave Ilmu Kelamom nisu Ehli Sunne, a Eš'arije i Maturidije su kelamističke skupine. (Menhedžul-eša'ire fil-akide, str. 60.)●  Imam Ebu Nasr es-Sidžzi el-Hanefi je nazvao Eš'arije novotarskom sektom štetnijom od Mu'atezila. (Er-Reddu ala men enkerel-harf vel-savt, str. 222.)●  Imam Ibn Huvejz Mindad, malikija učenjak, u komentaru riječi Imama Malika da nije dozvoljeno svjedočenje bidatora kaže da su bidatori kod Malika i ostalih učenjaka mezheba oni koji se bave Ilmu kelamom svejedno bili oni Eš'arije ili neki drugi. (Džami'u bejanil-ilmi ve fadlihi, 2/96.)●  Šafijski učenjak Ibn Surejjidž, suvremenik Ebul-Hasana El-Eš'arija, je negirao te'vil (iskrivljeno tumačenje ajeta o sifatima) Mu'atezila, Eš'arija, Džehmija i ostalih, gdje je izjednačio Eš'arije sa ostalim sektama. (Idžtima'ul-džujušil-islamije, str. 62.)●  Kaže šafijski učenjak Ebul-Hasan el-Kerdži da učenjaci šafijskog mezheba neprestano odbijaju da se pripišu El-Eš'ariju i odriču se njegovog mezheba ... (Et-Tis'inijje, str. 238.)

●  U knjizi „El-Munazaretu fil-islam“ (str. 35.) hanbelijski učanjak Ibn Kudame kaže da su Eš'arije bidatori. ●  Šafijski učenjak Ebu Hamid el-Isfiraini nije ubrajao Eš'arije u sljedbenike Imama Šafije i odvojio je Usulu fikh Eš'arija od Usulu fikha Imama Šafije. (Derut-te'arudi, 2/96.)●  Šejhul-Islam Ebu Ismail el-Herevi, pisac knjige „Zemmul-Kelam“, kaže o njemu Subki u „Tabekatuš-šafi'ijje“ (4/272) da je proklinjao Ebul-Hasena el-Eš'arija i da je napustio svog šejha El-Kadija zbog toga što je bio eš'arija.●  Šejhul-islam Ibn Tejmijje i Ibnul-Kajjim su na razne načine u mnogim knjigama pojasnili da su oni bidatori, kao na primjer u Medžmu'il-fetava (2/50): „Kao što to kažu neki bidatori Eš'arije...“.●  Šejh Albani je u knjizi „Es-Silsiletus-Sahiha“ (6/285) nazvao, između ostalih, Eš'arije neprijateljima Sunneta, a neprijatelji Sunneta ne mogu biti na akidi Ehli Sunne vel Džema'a.●  Šejh Muhammed ibn Salih el-'Usejmin je u komentaru „El-'Akidetul-Vasitijje“ (2/372) jasno rekao da Eš'arije, Maturidije i njima slični nisu Ehli Sunne vel Džema'a.●  Upitan je šejh Salih el-Fevzan da li se Eš'arije i Maturidije ubrajaju u Ehli Sunne vel Džema'a, pa je odgovorio da se ne ubrajaju.

Rezime i zaključak Nakon svega kazanog o temi da li su Eš'arije i Maturidije Ehli Sunne vel Džema'a, može se izvesti sljedeći zaključak: Eš'arije i Maturidije su kelamističke sekte koje se ubrajaju u sljedbenike Kible (ehlul-kibla), u što nema sumnje, međutim ne ubrajaju se u spašenu skupinu Ehli Sunne vel Džema'a, iako su im najbliži u odnosu na ostale sekte. Argumenti zbog kojih se ne u brajaju u Ehli Sunne vel Džema'a su sljedeći: Prvo: razišli su se sa Ehli Sunne vel Džema'a u većini temeljnih akidetskih pitanja, a dovoljno je da se raziđu samo u jednom akidetskom temelju da bi izašli iz Ehli Sunne vel Džema'a.Drugo: Eš'arije i Maturidije su kelamističke skupine oko čega nema razilaženja, a oni koji su se bavili Ilmu Kelamom nazivani su Ehlul-Ehva, tj. novotarima, a novotari se ne ubrajaju u Ehli Sunne.Treće: velika istina koju su potvrdili sami eš'arijski učenjaci, kao što je u pristrasnoj eš'arijskoj knjizi „Tabekatuš-šafi'ijje“, da su se najveći eš'arijski učenjaci, poput: Džuvejnija, Razija, Gazalija i drugih, pokajali i vratili na mezheb Selefa. Pa se postavlja pitanje: ako su bili na akidi Ehli Sunne vel Džema'a od čega su se pokajali i na koju akidu su se vratili?Četvrto: jasne i nedvosmislene izjave prvih i potonjih učenjaka Ehli Sunneta da Eš'arije i Maturidije nisu Ehli Sunne vel Džema'a. Ve billahi tevfik.

Osnivanje sufijskih tarikatabr 35tema:

Akida

· piše: Subhija Bektić, prof. · mart 2010.

U petom vijeku po hidžri sufijski šejh El-Hudžejri el-Gaznevi spominje dvanaest sufijskih tarikata, i svi su bili priznati kod njih osim Salimije i Haladžije jer su oni bili poznati po teoriji "hulul i imtizadž", što ukazuje da su same Sufije u ovom periodu bili strogi po pitanju onih koji kažu da se Allah, subhaneh, utjelovio u neke od Svojih stvorenja (a to je značenje teorije "hulul"). U šestom vijeku po hidžri pojam tarikata dobija novi oblik; tako da svaki tarikat ima svoje posebne virdove (zikrove), svoj poseban ambijent, mevlude, način oblačenja, turbeta kod kojih čine ibadete, tekije u kojima se okupljaju, svaki šejh ima svoje nasljednike, titula šejha uglavnom prelazi sa oca na sina, i druge vrste novotarija koje uglavnom počinju kao mala, da bi na kraju postale velika odstupanja od Kur'ana i Suneta. (Medžmuul-fetava, ibn Tejmije 12/79.) 

Prvo ćemo se ukratko upoznati i objasniti pojam "Tarikat",  njegovo jezičko značenje i šta same Sufije podrazumijevaju pod ovim pojmom, historijski razvoj tarikata, stvari koje su zajedničke za sve tarikate, šartovi osnivanja tarikata, glavne karakteristike tarikata, moleći Allaha, subhaneh, da nam olakša ispravno razumijevanje Njegove vjere. Tarikat u arapskom jeziku ima više značenja, pa tako se pod njim podrazumijeva: sira (biografija), mezheb (pravac), stanje. (Lisanul-arab, 10/221.) Same Sufije definišu tarikat da je: "Životni put onih koji idu prema Allahu, subhanehu ve te'ala, prolazeći (na tom putu) kroz  različita stanja i dostižući određene - uzvišenije deredže (stepene)".  (Tarifat- Džurdžani, 141.) Međutim, gledajući u razvoj tarikata i njegovo jezičko značenje može se reći da se pod "tarikom" podrazumijevaju: određeni obredi i način organizovanja unutar određene sufijske skupine. (Turuku-ssufije – d. Abdullah Sheli, 1.)

Istorijski razvoj sufijskih tarikata 

U trećem i četvrtom hidžretskom stoljeću pod "tarikatom" se podrazumijevao: šejh (sufijski učenjak), koji je posjedovao svoj poseban način (u ibadetu ili u podučavanju), oko kojeg su se okupljali "muridi" (učenici). (Risaletu fi ahval-ssufije li-Sulemi, 366-377.) U ovom periodu se nisu desila veća odstupanja od osnova vjere u većini mes'ela jer je u to vrijeme sufizam imao dva oblika, tj. pravca; jedan koji su predstavljali pobožnjaci, i drugi koji su bili pod uticajem filozofije i koji su uveli u Sufizam devijacije kao što je teorija "hulul ve itihad", tako da je ovaj period bio početak tzv. filozofskog sufizma. Što se tiče nekih vrsta ponašanja i izgleda poput; gladovanja, oblačenja zakrpljene odjeće, siromaštva, osamljivanja i sl., to je bilo prisutno kod obje skupine. (Sufije fi davil-Kur'an ve Sune, 29.) U petom vijeku po hidžri sufijski šejh El-Hudžejri el-Gaznevi spominje dvanaest sufijskih tarikata, i svi su bili priznati kod njih osim Salimije i Haladžije jer su oni bili poznati po teoriji "hulul i imtizadž", što ukazuje da su same Sufije u ovom periodu bili strogi po pitanju onih koji kažu da se Allah, subhaneh, utjelovio u neke od Svojih stvorenja (a to je značenje teorije "hulul"). U šestom vijeku po hidžri pojam tarikata dobija novi oblik; tako da svaki tarikat ima svoje posebne virdove (zikrove), svoj poseban ambijent, mevlude, način oblačenja, turbeta kod kojih čine ibadete, tekije u kojima se okupljaju, svaki šejh ima svoje nasljednike, titula šejha uglavnom prelazi sa oca na sina, i druge vrste novotarija koje uglavnom počinju kao mala, da bi na kraju postale velika odstupanja od Kur'ana i Suneta. (Medžmuul-fetava, ibn Tejmije 12/79.) 

Razlozi nastanka sufijskih tarikata 

Sufijski učenjaci se slažu sa pripadnicima drugih akidetskih mezheba kada su u pitanju razlozi pojave sufijskih tarikata, a ti razlozi  su raznovrsni i mnogobrojni. Od njih su: pojava novotarija i

njihova brojnost, rasprave i razilaženja po pitanjima vjere, druženje sa sljedbenicima strasti i novotarija i miješanje sa njima, neznanje koje podrazumijeva nepoznavanje mezheba Ehlu sune vel džema'a, nepoznavanje arapskog jezika, te nepoznavanje šerijatskih ciljeva (mekasidu šer'ijje), uzimanje znanja mimo Kur'ana i Suneta, npr. učenje od sljedbenika drugih vjera (ehlul-kitaba i dr.), oslanjanje na snove i slabe ili izmišljene hadise itd. Ovi razlozi su zajednički za pojavu akidetskih mezheba koji su se udaljili od Ehli sunneta kao i za pojavu sufijskih tarikata. (Medžmua-fetava, 12/78, Dirasat fi ehvai vel-firek vel-bidei, Nasir el-Akl, 291.) Razlozi koji su svojstveni samo sufijskim tarikatima:

●  Ljubav prema ugledu i popularnosti – kaže Gazali: "Kada su oni koji traže vođstvo vidjeli da ne mogu upravljati onima koji ih slijede, izmislili su stvari i uzdigli njihov značaj i obavezali ljude na njihovo pridržavanje kao što je "poznavanje crnog i crvenog", pa su jedni rekli: istina je crno, dok su drugi rekli: istina je crveno, pa su obični ljudi pomislili da su to važne stvari, te su time postigli ono što su priželjkivali od slijeđenja". (Mizanul-amel, Gazali 130.)

●  Pohlepa za imetkom i bogatstvom i želja za ugodnim životom, jer šejhovi u nekim zemljama dobijaju mjesečnu platu (ta je praksa počela sa Osmanskom državom), i to ostaje i njegovim nasljednicima poslije njega. Tako oni koji se brinu o turbetu Bedevija u Egiptu godišnje imaju više prihoda nego što imaju ljekari, inženjeri i profesori na univerzitetima. A godišnji imetak od posjetitelja kabura (mezara) Džilanija je više nego što je osmanska država trošila na dva harema (Meku i Medinu) i po nekoliko puta. To je dovelo do toga da se sufijski šejhovi u siromašnim zemljama natječu u hizmetu (služenju) oko turbeta zbog imetka koji dobijaju za to.

●  Prevlast Sufija u nekim zemljama na univerzitetima i školama, pa tako u Egiptu npr. u vrijeme Osmanske države, nije mogao da se postavi šejh Azhara osim uz saglasnost "mešihata sufijskih tarikata" što je dovelo do toga da su šejhovi Azhara pristupali tarikatima i time bili u službi širenja Sufizma.

●  Potpora od strane nekih država određenim tarikatima; npr. osmanska država je pomagala tarikat Hatmije, a poslije njih i britanski kolonizator je nastavio istu praksu, također Tidžanije, koje je pomagala Francuska. Britanija je davala mjesečna primanja Muhamedu el-Hatmu Merguniju jednom od šejhova tarikata Hatmije, i dr.

●  Lično uzdizanje šejha određenog tarikata prizivanjem da posjeduje keramat i pretjerivanje u tome, prizivanje da je od loze Poslanika, 'alejhissalatu vesselam, tako da smatraju da je svaki šejh Kurejšija i Hašimi,  čak i onda kad nije od Arapa, gradnja turbeta iznad njihovih kaburova,jer Sufije smatraju da je pravo šejha kod njegovih

sljedbenika da mu sagrade turbe i da ga ukopaju u muslimanskom mesdžidu.(Turuk-ssufije, Zekerija Bejumi, 137, i Tarih turuku-ssufije, 20.)

●  Garantovanje muridu (učeniku) Dženneta od strane šejha, što je opšte poznato kod Sufija, također prizivanje da je sam Poslanik, 'alejhissalatu vesselam, oporučio pridržavanje određenog tarikata (svaki tarikat za sebe tvrdi da je njegovo učenje prenešeno od Poslanika, 'alejhissalatu vesselam), kao i pripisivanje šejhovima različitih legendi, keramata i sl. 

Sličnost sufijskih tarikata 

Sufizam poslije osmog hidžretskog stoljeća se smatra jedinstvenim pravcem iako postoje razilaženja među njima u otvorenom iskazivanju akide "hulul ve itihad" i "vahdetul vudžud", jer su sufijski učenjaci bili pod uticajem jednih na druge. Tako je Ebu Talib uzimao od Harisa Muhasibija, a Gazali je uzeo od Ebu Taliba, a svi poslije njih dvojice su uzimali od njih. Stoga je osnova učenja kod svih njih jedan; Ebu Talib, Gazali i Ibn Arebi su uzeli Haladžovu teoriju, s tim što su je prva dvojica spominjali u prenesenom značenju dok je Ibn Arebi otvoreno pozivao u nju. Poslije osmog stoljeća Sufije su u svojim učenjima uglavnom slijedile Ibn Arebija, tumačeći i podučavajući njegove knjige. (Mevsua mujessera, 1/263-264.) Prenosi Hudžejri da su Sufije jedan mezheb pa kaže: "Kako god se razlikovali u međusobnim odnosima, trudu, otkrovenjima, vježbama oni se slažu u osnovama i ograncima vjere i tevhida." (Kešf mahdžub, 2/403.) Također kaže Džunejd: "Oni su članovi jedne kuće u koju ne ulazi niko osim njih." (Risala Kušejrije, 281.) Znači oni koji smatraju da je Sufizam jedan mezheb bez velike razlike među tarikatima grade svoje mišljenje gledajući na Sufizam poslije osmog hidžretskog stoljeća jer prije toga su postojale razlike među njima.Zajedničke osobine za prve i kasnije Sufije su: veličanje siromaštva, osamljivanje, gladovanje, nespavanje, a što se tiče zikrova, posebne odjeće za svaki tarikat, gradnje turbeta nad kaburovima, hizmet kaburu (briga oko kabura i njegovo održavanje) to se pojavilo tek u kasnijim periodima i proširilo se među Sufijama u osmom i devetom stoljeću. 

Šartovi osnivanja tarikata 

●  Da šejh koji hoće da osnuje novi tarikat ne bude član jednog od postojećih priznatih tarikata.

●  Da se odlikuje lijepim ahlakom i čistom biografijom.

●  Da njegovi virdovi – zikrovi ne budu preuzeti od neke druge tarike, tj. da ima svoje posebne zikrove.

●  Da ovaj tarikat bude uistinu proširen, tj. da ima veći broj pristalica, također se mora spomenuti mjesta gdje se okupljaju kao i broj pristalica.

●  Da svi članovi tog tarikata budu povezani sa glavnim šejhom ili osnivačem tarikata. (Ihtilafat fikhije, Muhamed Mahmud, 67-68.) 

Karakteristike sufijskih tarikata 

Sufijski tarikati se odlikuju mnogim karakteristikama, spomenućemo neke od njih;

●   Hirka – što kod Sufija znači da kada se murid (učenik) veže za određenog šejha i taj šejh prihvati tog murida kao jednog od svoje djece, počinje da ga upućuje i upoznaje sa određenim pravilima ponašanja i stanja, kao što ga također upoznaje sa bolestima duše, stvarima koja uništavaju djela, šejtanskim prilazima, insanu i dr. Hirka kod Sufija je davanje prisege i predstavlja uslov ulaska u tarikat, znak je početka muridovog (učenikovog) potpunog predanja šejhu i njegova dozvola šejhu da upravlja njime za korist njegove vjere, njemu se u potpunosti

predaje i prihvata njegovo mišljenje i prihvata sve šejhove postupke kao ispravne bez bilo kakvog raspravljanja. Davanjem ovakve  prisege otklanja se svaka sumnja od strane murida oko njegovog šejha, njegove unutrašnjosti, njegovih postupaka te se time upozarava da mora da mu bude poslušan i da mu se ni u čemu ne suprostavlja. (Mea tesavuf islami, Ahmed Hanefi, 22.)

●  Sema'a (slušanje) – postoje tri vrste sema'a kod Sufija:

1) Instiktivno, prirodno slušanje (sema'a bitab'i) – zajednički je za sve ljude; posebne i obične jer je u prirodi čovjeka da mu se srce smiruje kada čuje lijepe glasove.

2) Slušanje u određenim stanjima (sema'a bilhal) tako da razmišlja o svemu što dopire do  njega od ukora ili naredbe o spajanju ili odvajanju, i sl.

3) Slušanje istinom (sema'a bilhak), pod ovim se podrazumijevaju slušanje Allahom, subhaneh, (uz pomoć Allaha), i radi Allaha i ne opisuje se stanjima koja su slična i pomiješana sa ljudskim, tako da čuje kroz čistoću i bistrinu tevhida, istinski a ne ono što mu je određeno da sluša. (Ihtilafat fikhije, 62.)

●  Zikr – pod ovim se podrazumijeva stalno ponavljanje riječi tevhida "la ilahe ilellah" ili bilo koje ime Allaha, subhaneh. Postoje dvije vrste zikra; zikr jezikom i zikr srcem. Pomoću zikra jezikom čovjek postiže istrajnost u zikru srcem, pa kada bude od onih koji zikre srcem i jezikom dostiže savršenstvo u svom opisu i ponašanju jer zikr jezikom otklanja nemarnost, dok zikr srcem vodi do Tvorca, 'azze ve dželle.

●  Halve (osamljivanje) – pod njim se podarzumijeva da čovjek bude prazan od spominjanja bilo čega osim svoga gospodara Allaha, subhaneh, da bude prazan od toga da želi bilo šta drugo osim da želi Allaha, da je prazan od potreba svoje duše i svih povoda (esbaba) tako da ima osjećaj da je stalno osamljen u društvu svoga Gospodara.

Sve ove, gore spomenute, karakteristike nemaju utemeljenja u Šerijatu, tj. nije ih radio Poslanik, 'alejhissalatu vesselam, niti ashabi, niti tabi'ini osim zikra jezikom, ali ne na način kako to rade Sufije. 

Izvor: www.el-asr.com