klorlama rehberi.pdf

5/26/2018 klorlama rehberi.pdf

1/65

KKLLOORRLLAAMMAARREEHHBBEERR!!(!ME VE KULLANMA

SULARININ KLORLANMASI)

Uzm. Dr. Recai O!UR

Do. Dr. mer Faruk TEKBA"

Prof. Dr. Metin HASDE

Glhane Askeri Tp Akademisi

Halk Sa#l#Anabilim Dal

Ankara

2004


2/65

$

!!NDEK!LER

Giri%Topluma Temiz ve Gvenilir &me ve Kullanma Suyu Sa#lama&me ve Kullanma Suyu Dezenfeksiyon YntemleriDnyada ve Trkiyede Klor KullanmKlorlama &le &lgili Temel Terimler

Klorla Su DezenfeksiyonuKlorla Su Dezenfeksiyonunun stnlkleriKlorla Su Dezenfeksiyonunun Mekanizmas

Klorla Dezenfeksiyona Etki Eden Ba%lca FaktrlerRezidel (&kincil veya Artk) Klorlama

Serbest Klorlu Rezidel KlorlamaBa#lKlorlu Rezidel Klorlama

Dezenfeksiyon Yan rnleriDezenfeksiyon Yan rnlerinin Olu%umunun Engellenmesi

Depo Sularnn ve Depodan kan Sularn KlorlanmasSu Depolarn TemizlenmesiKuyularn ve Kuyu Sularnn KlorlanmasYzme Havuzlarnn Klorlanmas

Sebze ve Meyvelerin Klorla DezenfeksiyonuArazi "artlarnda Bireysel KlorlamaOla#anst Durumlarda Dezenfeksiyon Ve Dekontaminasyon

%5 Klor Solsyonu &le Yksek Dzeyde DezenfeksiyonAletlerin Dekontaminasyonu ve Mekanik TemizlikYzeysel DekontaminasyonSularn Dezenfeksiyonu

Sudaki Klor Dzeyinin llmesiSuda Mikroorganizma Tespit Edildi#inde YaplmasGerekenlerKlorlama &le &lgili Dikkat Edilmesi GerekenlerKlor Zehirlenmesi

Klor Zehirlenmelerinde &lkyardmSu Artm ve Dezenfeksiyonunda Kullanlacak Malzemelerin Temini

Sonu ve nerilerKaynaklar


3/65

2

G!R!"

Teknolojideki ve tp alanndaki geli%melere ra#men, halen insansa#l#nve ya%amntehdit eden en byk do#al tehlikelerden birisi hastalkyapc mikroorganizmalardr. $900l yllara kadar byk apl salgnlaryaygn olarak grlmekte ve bunlarn ba%nda da su kaynakl salgnlargelmekteydi. $900l yllardan itibaren ime sularnn klorlanmaya

ba%lanmas ile su kaynakl bula%c hastalklarn grlme skl#nda nemliderecede azalma meydana gelmi%tir. rne#in Amerika Birle%ikDevletlerinde tifo vakas says $900 ylnda yakla%k 25 bin iken lkegenelinde klorlamann ba%lamasile bu sayhzla d%m%tr ("ekil $) ($).

Ki%i/

$

00.0

00

"ekil #. Amerika Birle%ik Devletlerinde Tifoya Ba#llm Skl#($).

"ebeke sularnn klorlanmad# baz Latin Amerika ve Afrikalkelerinde kolera ve tifoya ba#llmler halen yaygn olarak grlmektedir.Oysa ime sularnn etkin olarak klorland# lkelerde yenido#an mortalite

h

z

belirgin %ekilde d%mekte ve su kaynakl

hastal

klar hemen tamamenortadan kalkmaktadr. Bu nedenle, tarihte hibir kimyasal maddenin insansa#l#na bu kadar byk katk sa#lamad# sylenebilir. Bu katkya birminnettarlk ifadesi olarak ime sularnn artlmasve klorlanmas toplumsa#l#asndan ikinci bin yln en nemli geli%mesi olarak son $000 yln ennemli olaylararasnda yerini alm%tr (2).


4/65

3

TOPLUMA TEM!Z VE GVEN!L!R !ME VE KULLANMA SUYUSA$LAMA

Gemi%te suyun lezzeti, tadve sertli#inin azl#suyun kaliteli, sa#lklve temiz oldu#u hakknda yeterli saylrd. Fakat zamanla olanaklar arttkabu zelliklerin temiz ve sa#lkl su hakknda yeterince gvence sa#lamad#anla%ld. Sularn kullancya ula%madan nce zararl olabilecek her trl

etkenden kurtarlmas gerekti#inin anla%lmas ile sularn artma i%lemi ayrbir u#ra%alanolarak ortaya km%tr.

Topluma temiz ve gvenilir ime suyu sa#lanabilmesi iin uygun yasaldzenlemelerin gerekle%tirilmesi, su kaynaklarnn korunmas, suyun uygun%ekilde artlmas/i%lenmesi ve gvenli bir %ebeke sistemi ile kullanclarnmuslu#una ula%trlmasgerekir.

Yasal dzenlemeler tm bu a%amalarn dzenli bir %ekildeyrtlebilmesi ve kontrol iin kanlmazdr. Temiz ve gvenilir ime vekullanma suyu sa#lamaya ynelik yasal dzenlemeler uygulama ve kontroldeson derece sk, bilimsel geli%melere uygunluk konusunda ise bir o kadar akve kolay gncellenebilir olmaldr.

Su kaynaklarnn korunmaskavram; ime ve kullanma suyu kayna#

olarak kullanlacak tm yzeyel veya yer alt ham su kaynaklarnnkorunmasnkapsar. Her ya#mur damlasve kar tanesi buharla%mad#srecebir %ekilde yeryzndeki yzeyel veya yer alt su kaynaklarna ula%acaktr.Bu su kaynaklaryerkrenin topografik zelliklerden dolaybelirli alanlardatoplanmaktadr ki bu alanlara su havzalar ad verilir. Bu nedenle sukaynaklarnn korunmasyerine su havzalarnn korunmasifadesi de sklklakullanlr. Su havzalarnn korunmasnn nemi gn getike artmaktadr vesu havzalar ynetim sistemleri yaygn olarak uygulanmaktadr. Su havzasynetimi su kaynaklarn kirleticilerden korumann yan sra mevcut sukayna#nn devamll# iin gerekli besleme yntemlerini ve tm blgedekiarazi kullanm dzenlemelerini de kapsar ve sonuta ime suyu artmai%lemlerinin en aza indirilmesini sa#lar. Yaplan ara%trmalar su kaynaklarnnkorunmasnn, sulardaki kontamine maddeleri artmaktan 30-40 kat (baz

yerle%im birimleri iin 200 kat) daha d%k maliyetle gerekle%tirilebilece#iniortaya koymaktadr. Su kaynaklarnn kontaminasyonu sonucu ortaya kacakmaliyet art%na dahil edilebilecek ok sayda madde zerinde durulurken(artma maliyetinin art%, teknolojik imkanlarn geli%tirilmesi, daha uzak vezor ula%labilir su kaynaklarn kullanma zorunlulu#u gibi) maliyetininhesaplamasok zor olan toplumun sa#lk dzeyinde gerileme ve ime suyu


5/65

4

kalitesinde d%me gibi sorunlar da gz ard edilmemelidir. Bu nedenle suhavzasynetimi maliyet etkinli#i son derece yksek ve sreklilik gerektirenuygulamalardr (3, 4).

Genel bir ifade ile her gn ham sular i%lenerek insanlarn kullanmnahazr hale getirilmektedir. Bazzel kullanm alanlarhari sular; renk, koku,mikroorganizma ve kimyasal maddeler ynnden dnya genelinde kabulgrm% ime ve kullanma suyu kriterlerine uyumlu hale getirilmeye

al

%

lmaktad

r. Tm bu al

%malar ime suyu ar

tma i%lemleri olarakadlandrlr. &me suyu artm; Amerikan Mhendislik Akademisi tarafndan20 yy.da insann ya%am kalitesini arttran be%byk geli%meden birisi olarakkabul edilmi%tir (5).

Su kaynaklarnn i%lenerek iilmeye hazr hale getirilmesinde e%itliyntemler kullanlmakla birlikte, temel prensipler ayndr. Kullanlacakyntem belirlenirken suyun kalitesi, bulankl# (partikl miktar), suscakl#, pH dzeyi ve suda bulunan patojen mikroorganizmalarn trdikkate alnmaldr. Yzeyel sular iin uygulanan genel su artma i%leminina%amalar %u %ekilde zetlenebilir ("ekil 2): (a) floklasyon (veyakoaglasyon); suya %ap (alminyum slfat) veya metal tuzlarilave edilereksudaki partikllerin bir araya gelmesi sa#lanr, (b) sedimentasyon; ilk a%amasonunda bir araya gelen paracklarn yer ekiminin etkisi ile suyun iinde

bulundu#u tankn dibine kmesi i%lemidir (bu ilk iki i%lem artma sonundaolu%abilecek dezenfeksiyon yan rnlerinin miktarn da azaltr), (c)filtrasyon; yava% veya hzl kum filtreleri ile veya aktif kmr filtreler ilesedimentasyon sonucunda halen uzakla%trlamayan kat partikller sudanuzakla%trlr, (d) dezenfeksiyon; sudaki mikroorganizmalar etkisiz halegetirmek iin uygulanan i%lemlerdir. Ayrca artlan suya, da#tm sistemineverilmeden nce rezidel koruma iin klor veya kloramin ilave edilir(Rezidel koruma; su sisteme verildikten sonraki mikrobiyolojik bula%malarsonucu suya geebilecek mikroorganizmalarn remesinin engellenmesi iinsuda dezenfektan madde bulundurulmasdr). Bunun yansra da#tm sistemiierisinde belirli a%amalarda (depolama gibi) yeniden klorlama gerekebilir.Yer alt sularnn artlmasnda yine ayn i%lemler uygulanr ancak zelliklekontamine madde miktarve dolaysile bulanklk do#al nedenlerden dolay

daha az olaca#ndan kullanlacak malzeme azalacak ve suyun i%lenme sresiksalacaktr (6).


6/65

5

"ekil 2.&me ve kullanma suyu artmnda temel i%lemler


7/65

6

Su artm i%lemlerini takip eden depolama ve da#tm (%ebeke sistemi)a%amalarnda da sular her trl kontaminasyondan zellikle demikrobiyolojik kontaminasyondan korunmaldr. D%ardan gelebilecekmikroorganizmalarn yan sra su depolar ve da#tm borularnn ierisindede sklkla biyofilm ad verilen mikroorganizmalardan olu%an ok ince birtabaka geli%ir. Artlm% suyu tm bu mikrobiyolojik kontaminasyonkaynaklarndan korumak iin kullanlan en etkili yntem da#tm ncesiklorlamadr. Klorlama d%nda henz etkinli#i ispatlanm% bir rezidelkoruma yntemi mevcut de#ildir (3). zellikle su da#tm %ebekesininbtnl#nn tam olarak sa#lanamad# ve %ebekeden su kaaklarnnmevcut oldu#u blge ve lkelerde klorlama hayati neme sahiptir.


8/65

7

!ME VE KULLANMA SUYU DEZENFEKS!YON YNTEMLER!

&me ve kullanma sularnn dezenfeksiyonundaki ama sa#lkasndan zararl olabilecek patojen mikroorganizmalarn etkisiz halegetirilmesidir. Dezenfeksiyon fiziksel ve kimyasal olarak ikiye ayrlr.Sularn dezenfeksiyonunda bireysel olarak kullanlabilen ok sayda yntemn(kaynatma, iyot gibi) bulunmakta, ancak toplumsal amal uygulamalarda

genelde az sayda dezenfeksiyon tekni#i kullanlabilmektedir (Tablo $).Di#er dezenfeksiyon yntemleri ksaca a%a#da aklanm%tr:

Kaynatma: Su $00Cde yirmi dakika kaynatlmaldr. Kaynayan sutatsz/yavan olur. Sudaki tatszl#ortadan kaldrmak iin kullanlmadan ncehavalandrlmaldr. zellikle kuyu sularnda azotoksitler bulunabilmektedir;bunlarn yeni do#anlar methemoglobinemi'ye neden olabilece#i d%nlerek,kuyu sularkaynatmak yerine hzla stlp so#utulmal(60Cye kadar stlphemen buzlu su iine konulabilir) ve bebek mamalar byle sularlahazrlanmaldr (bu %ekilde sudaki azotlu bile%iklerin yo#unlu#u artmam%olur). Genelde suyun kaynatlarak kullanlmashem ekonomik, hem de pratikbir yntem de#ildir. Ancak zel durumlarda az miktarda sular iin buyntemden yararlanlabilir.

!yot: Bir litre suya iki damla iyot damlatp, yarm saat sonrakullanlmas suyu dezenfekte eder. Fakat kokusu dolaysyla kullanlmasuygun olmayabilir.

Brom: Yzme havuzlarnn dezenfeksiyonu iin kullanlabilir.

Bakrl dezenfektanlar: Yzme havuzlarnn dezenfeksiyonu iinkullanlabilir. Gzlerde yanma en sk rastlanlan yan etkisidir. zellikleyosunlarve algleri yok etmek amacyla kullanlmaktadr.

Basnl Is: 0.7 atm/kg basn altnda $20Cde ime ve kullanmasuyu dezenfeksiyonu sa#lanabilir. Bu yntem de az miktarda sular iinkullanlabilir.

Tablo #. Toplumsal Amal &me Suyu Dezenfeksiyonunda Kullanlan

Ba%lca Dezenfektanlar (3)Kimyasal Dezenfektanlar

- Klor

- Klor + amonyak


9/65

8

- Klor + hipoklorit

- Klor + klor dioksit

- Klor + klor dioksit + amonyak nitrojen

- Hipoklorit

- Klor + hipoklorit + amonyak nitrojen

- Klor + klor dioksit + hipoklorit

- OzonFiziksel Dezenfektanlar

- Ultraviyole Radyasyon

Ozon (O3): Ozon su artma tesislerinde kullanmdan hemen nceretilir. Ozon jeneratrleri kuru oksijen veya havay yksek voltaja sahipelektrodlarn bulundu#u ortamdan geirerek ozon retirler. Ozon en gldezenfektan ve oksidanlardan birisidir. Aktivitesinin son derece yksekolmasna kar%n znrl#nn d%k olmaskullanmngle%tirmektedir.Ayrca son derece korozif ve toksik olmasnedeniyle i%lenmesi srasnda dae%itli sorunlara neden olabilir. Ozon dezenfeksiyon etkinli#inden ziyadeoksidasyon amacyla kullanlan bir bile%iktir (3).

Ultraviyole radyasyon (UV): UV fiziksel bir dezenfeksiyonyntemidir ve cva arkl lambalar aracl# ile retilir. Penetre oldu#umikroorganizmann genetik materyalini etkileyerek canly paralar veyao#almasn engeller. &me ve kullanma sularnn dezenfeksiyonundakullanmsnrldr (3).

Kullanlacak dezenfeksiyon ynteminin seimi srasnda dezenfekteedilecek suyun ve suyun da#tmnn yaplaca# %ebeke sisteminin ba%lcazellikleri hakknda bilgi sahibi olunmaldr. rne#in %ebeke btnl#nntam oldu#u ve srekli kontrol altnda oldu#u blgelerde ime ve kullanmaamacyla yer alt sular dezenfekte edilecekse, seilecek dezenfektandaaranlacak temel zellik birincil bakterisid etki olmaldr. Ancak aynblgedeyzeyel su kaynaklar kullanlyorsa seilecek dezenfektann bakterisid

etkinli#inin yansra parazit ve virslere kar%da etkili olmas, ayrca renk vekoku giderici etkinli#inin bulunmas istenmelidir. "ebeke btnl#nn tamolmad#, su kaaklarnn ve tesisat arzalarnn yaygn oldu#u blgelerde iseestetik parametreler ikinci planda olmalve ncelikle birincil dezenfeksiyonetkinli#i ve rezidel koruyucu etkinli#i yksek dezenfektanlar seilmelidir(Tablo 2).


10/65

9

Tablo 2. En sk Kullanlan Dezenfektanlarn Temel zelliklerininKar%la%trlmas(7)

Dezenfektan Dezenfek-siyon Etkinli%i

Rezidelkoruma

Dezenfek-siyon yanrnleriolu&umu

Renkgidericizelli%i

Kokugidericizelli%i

Klor &yi &yi Normalmiktarda

&yi &yi

Kloraminler Orta-iyi ok &yi Az miktarda Yok ok iyi

Klor dioksit* ok iyi Yok Normalmiktarda

&yi &yi

Ozon ok iyi Yok Az miktarda Mkemmel Mkemmel

Ultraviyole &yi Yok Yok Yok Yok* Klordioksit Avrupada rezidel koruma iin kullanlmaktadr.

Yine dezenfektan seiminde dikkate alnmas gereken dezenfeksiyonyntemlerinin ba%lca avantaj ve dezavantajlar a%a#da zetlenmi%tir.

#) Kloraminler

a) Avantajlari) Rezidel koruma yetene#i ok iyidir (bu nedenle zellikle

geli%mekte olan lkelerin sorunlarndan biri olan su da#tmsistemlerinin gvenli olmamas, kar%m riski durumlarndagvenle kullanlabilecek bir dezenfektan olmas)

ii) Tat ve koku kontrol iyidir.

iii) Suya tat ve koku katma zelli#i klordan daha d%ktr.

iv) Trihalometan ve haloasetik asit olu%umunun az olmas

v) Bromr bromine okside etmez ve sonuta braminatl

yanrnler meydana gelmez.

vi) Da#tm sistemlerinde biyolojik birikimin az olmas

b) Dezavantajlari) Okside etme yetene#i serbest klora gre daha d%ktr.


11/65

$0

ii) Sa#lk etkileri tam olarak bilinmeyen dezenfeksiyon yanrnleri olu%umu

iii) Do#rudan e%me suyu kullanan diyaliz makinelerinde e%mesuyunda bulunan klor hastann dola%mna geerek eritrositleriokside etmektedir.

iv) Yksek dozda klor gzlerde irritasyona neden olabilmektedir.

v) Gerekli temas sresi uzundur.

vi) Virs ve parazitler zerindeki etkileri yeterinceincelenmemi%tir.

vii)Amonyak olu%umuna ba#lolarak da#tm sistemlerinde alglerinbymesi indklenebilir.

viii)&erdi#i amonyak nedeniyle akvaryumlardaki balklara zararverebilir.

2) Klor dioksit

a) Avantajlari) Virsit etkisi ok yksektir.

ii) Klorinatlamin olu%umuna neden olmaz.

iii) Trihalometan olu%umuna neden olmaz, trihalometanprokrserlerini (%30 kadar) paralar.

iv) Tat ve koku sorunlarna neden olan fenolleri paralar.

v) Dezenfeksiyon yan rnleri olu%umu daha azdr.

vi) Giardia ve Cryptosporidiumlara kar%son derece etkilidir.

vii)Klorla kar%la%trld#nda Giardialar 5 kat daha hzl inaktiveeder.

viii)Demir ve manganezi hzla okside ederek ortamdanuzakla%trlmasnsa#lar.

ix) Bromid ile reaksiyona girmedi#inden bromat veya di#erbromatlyan rn meydana getirmez.

x) Uygun %artlar sa#land#nda suyun bulankl#nazaltr.

xi) Dezenfeksiyon etkinli#ini etkileyen tek parametre pHdr, o daksmen etkiler.


12/65

$$

xii)Manganaz oksidasyonuna neden olur, klora direnli bazmikroorganizmalarn varl#nda ilk alternatiftir.

b) Dezavantajlari) Do#al organik maddelerle etkile%erek inorganik yan rnler

olu%umuna neden olur (klorit ve daha az miktarda kloratiyonlar)

ii) Rezidel etkinli#i yok denilebilir, nk suda ksa srede

uarak buharla%r.iii) Nadiren di#er dezenfektanlarda grlmeyen koku ve tat ortaya

kabilir.

iv) Kullanma hazr hale getirmek iin zel ekipman gerekir.

v) &%letme maliyeti yksektir.

3) Ozon

a) Avantajlari) Virsit etkisi ok yksektir.

ii) Dezenfeksiyon ve oksidasyon iin gereken temas sresi ksadr.

iii) Klorlamaya ba#l

olu%an dezenfeksiyon yan rnlerinin hibirisi olu%maz.

iv) Uygun %artlar sa#land#nda suyun bulankl#nazaltr.

v) Giardia ve Cryptosporidiumlara kar% son derece etkilidir(Cryptosporidium iin daha yksek dozlarda kullanlmaldr).

vi) Tat ve kokunun giderilmesinde etkilidir.

b) Dezavantajlari) e%itli dezenfeksiyon yan rnleri olu%ur (aldehitler, ketonlar,

karboksilik asitler, bromoform gibi bromatl trihalometanlar,brominatlasetik asit, bromat (bromid varl#nda), kuinolonlar,peroksitler)

ii) Sekonder dezenfektan kullanlan durumlarda trihalometan

olu%umu artar.iii) Rezidel koruma sa#lamaz (bu nedenle su da#tm sistemi

gvenli olmayan geli%mekte olan lkeler iin uygun birdezenfeksiyon yntemi olarak kabul edilmez).


13/65

$2

iv) Meydana gelen dezenfeksiyon yan rnleri, dezenfeksiyoni%lemi srasnda azaltlamad#ndan ilave dzenlemeleryaplmaldr (granler aktiviteli karbon filtreleri gibi).

v) Kurulum maliyeti yksek oldu#undan kk i%letmelertarafndan kullanlamaz.

vi) Ozon, kompleks organik bile%ikleri paralayarak kkbile%ikler haline getirdi#inden sudaki mini canllar iin besin

ortamsa#lar.

4) Ultraviyole radyasyon

a) Avantajlari) Kimyasal madde kullanlmad#ndan, kimyasal maddelerin

kullanmna ait sorunlar olmaz (ta%ma, depolama, i%leme gibi)

ii) Dezenfeksiyon yan rnleri olu%tu#u saptanmam%tr.

iii) Birok virs, spor ve kisti inaktive edebilir.

iv) Cryptosporidiuma kar%etkilidir.

b) Dezavantajlari) Rezidel koruma sa#lamaz

ii) &%letme gideri yksektir.

iii) Kurulum maliyeti yksektir

iv) Enerji tketimi yksektir.

v) Tm su kaynakl mikroorganizmalara etkinli#i konusundayeterli bilgi yoktur.

vi) Reovirs ve rotavirslere kar%etkinli#i ok d%ktr.

vii)UV sonucu reme yetene#i kaybolan mikroorganizmalarzamanla tekrar eski hallerine dnebilirler (foto-reaktiasyon).

viii)Etkinli#inin llmesi gtr.

ix) Suyu istenilen kaliteye getirebilmek iin ilave dezenfektanlargerekebilir.

x) Oksidasyon zelli#i yoktur.

xi) Tat ve koku kontrol yapmaz.

xii)Kullanlan cval lambalar daha sonra ime suyu ve evrekirlili#ine neden olabilir.


14/65

$3

DNYADA VE TRK!YEDE KLOR KULLANIMI

Klor $774 ylnda &sveli kimyager Scheel tarafndan bulunmu% fakatyeni bir element oldu#u $8$0 ylnda Humprey Davy tarafndan ispat edilerekye%il anlamna gelen kloron adverilmi%tir. Klor ve bile%iklerini ilk defabeyazlatmak iin kullanan da James Watt olmu%tur. $700lerin sonundapotasyum hipoklorit Fransa da koku giderici ve dezenfektan olarak

kullanlyordu. Klor, $846 ylnda ilk olarak Viyana Genel Hastanesindegermisit olarak kullanlmaya ba%lanm%tr. Klor evre sa#l# konusunda ilkolarak la#mlarda kullanlm%tr. $897 ylnda ortaya kan bir tifosalgnndan sonra ilk olarak &ngiltere de Sims Woodhead kire kayma#kullanarak ime ve kullanma sularn dezenfekte etmeye ba%lam%tr. $905ylnda yine &ngilterede meydana gelen bir tifo salgnndan sonra Lincoln,%$0 sodyum hipoklorit kullanarak ime ve kullanma sularn$ppm (part permillion = milyonda ksm = mg/L) aktif klor dozunda dzenli olarakklorlamaya ba%lam%tr (8).

Amerika Birle%ik Devletlerinde klorun su dezenfeksiyonunda ilkkullanmna $896 ylnda Louisvillede ba%lanm%, srekli kullanma ise $908ylnda Boontonda geilmi%tir. Boontonda hipoklorit kullanlmakta iken$909 ylnda sv klor (daha yaygn bilinen adyla klor gaz) ticari olarak

retilmeye ba%lanm%tr. Svklor ilk kez $9$2de Niagara %elalerinden eldeedilen suyun klorlanmasnda kullanlm%tr. $920lerde likid klor, sudezenfeksionunda di#er klor formlarnn yerini alm%tr (9).

lkemizde ise ilk olarak $932de &stanbulda Terkos ime ve kullanmasuyu tesislerinin Ka#thanedeki artma istasyonunda kire kayma# ileklorlama ba%lam%tr. Ankarada ise $935 ylnda ubuk Barajndangetirilmeye ba%lanan ime ve kullanma suyu $936 ylnda Ziraat Fakltesininarkasndaki artma tesislerinde gaz klorla sistematik olarak klorlanmayaba%lanm%tr. $940dan sonra da Trkiye apnda klorlama yaygnla%m%tr($0) .

Klorun ime ve kullanma sularnn dezenfeksiyonunda kullanm ileilgili tarihsel geli%meler Tablo 3de zetlenmi%tir.

Tablo 3.Klorun &me ve Kullanma Sularnn Dezenfeksiyonunda Kullanm&le &lgili Ba%lca Geli%meler

Yl Geli&me


15/65

$4

Yl Geli&me

$870-$880liyllar

Mikroorganizmalarn hastalklara neden olabilece#i bilimselolarak ispatland.

$896 Klor ilk olarak ABDnde Louisville %ehrinde kullanld.

$897 Klor &ngilterede ime sularnn dezenfeksiyonundakullanld.

$905 &ngilterede ime sular

dzenli olarak klorlanmaya ba%land

.$908 Klor ABDnin New Jersey (Boonton) ve Chicago%ehirlerinde ime sularnn dezenfeksiyonunda srekli olarakkullanlmaya ba%land.

$909 $909 ylnda svklor ticari olarak retilmeye ba%lanm%tr.

$9$2 Sv klor ilk kez Niagara %elalerinden elde edilen suyunklorlanmasnda kullanlmaya ba%land.

$9$5 ABD ilk ime suyu bakteriyel standardnyaynlad.

$9$7 Kloraminli bile%ikler ilk olarak ABD ve Kanadadakullanlmaya ba%land.

$9$8 Klor kullanm ABDnin $000den fazla %ehrindekullanlmaya ba%land.

$920li ylar Svklor, su dezenfeksionunda di#er klor formlarnn yeriniald.

$925 &me suyu bakteriyel standartlar netle%tirildi ve ABDndeyasal olarak uygulanmaya ba%land.

$932 lkemizde ilk olarak &stanbulda Terkos ime ve kullanmasuyu tesislerinin Ka#thanedeki artma istasyonunda kirekayma#ile klorlama i%lemi ba%lad.

$936 Ankarada ubuk Barajndan getirilen ime ve kullanmasuyu Ziraat Fakltesinin arkasndaki artma tesislerinde(Szge) gaz klorla sistematik olarak klorlanmaya ba%land.

$940lyllar Trkiye apnda klorlama i%lemi yaygnla%maya ba%lad.

$960lyllar Ba%ta geli%mi%lkeler olmak zere dnya genelinde klorla sudezenfeksiyonu yaygn hale geldi.

$970 Klordioksit ime ve kullanma sularnn dezenfeksiyonundadi#er klorlu bile%iklere gre daha yaygn olarak kullanlmaya


16/65

$5

Yl Geli&me

ba%land.

$974 Klorla su dezenfeksiyonu sonucu sularda halojenlidezenfeksiyon yan rnleri olu%tu#u saptand.

$99$ Uluslararas Kanser Ara%trma Kurumu klora ba#l geli%enhalojenli bile%iklerin insanlar iin karsinojen olmad#naklad.


17/65

$6

KLORLAMA !LE !LG!L!TEMEL TER!MLER (7, ##)

n Klorlama (Prechlorination): &me ve kullanma sularnnartmna ba%lamadan nce tesisin giri%inde sularn klorlanmasdr. &norganikmaddeleri (demir, manganez, slfitler gibi) okside etmek, tat ve kokuyuortadan kaldrmak, koaglasyon i%leminin verimini arttrmak ve tesiste algolu%umunu azaltmak amacyla gerekle%tirilir. Bakteri ve alg yknn

azaltlmas yoluyla filtrasyon i%leminin dzenlenmesi, koaglasyonunkolayla%mas, keltme havuzlarnda oksidasyon ve bozulmalarngeciktirilmesiyle tat, koku ve renk meydana getiren cisimlerinazaltlmas, en nemlisi de ok kirli sularn klor art#nen az miktardatutarak da#tm %ebekesinde yeterli gven hissi veren dezenfeksiyonunsa#lanmasdr. Ancak, klorlama btn bu nedenlerin zm de#ildir.n klorlamada genel olarak, mmkn mertebe uzun bir temas sresininsa#lanmas istenir. Bunun iin klor, artma tesislerini besleyen noktadansuya katlr.

Son Klorlama (Postchlorination):Suya artma i%leminin sonundave su da#tm sisteminin ba%langcnda klor katlmasna son/art klorlama(postklorinasyon) denir. En yaygn son klorlama (postklorinasyon) %ekli,filtrasyonun hemen arkasndan dezenfeksiyon iin yaplan ve da#tm

%ebekesinin bir ksmnda veya tamamnda aktif rezidel klor bulundurandr.Temas sresi yukarda da bahis konusu edildi#i gibi gznnde tutulmasgerekli nemli maddelerden biridir. Klor filtre k% suyuna veya temizsu deposuna katlr.

Primer Dezenfeksiyon (Primary Disinfection): Ham sudabulunabilecek patojenleri etkisiz hale getirmek iin suya klor ilaveedilmesidir. Uygulama sonras suda kalan klor miktar (C) ve klorlamikroorganizmalarn temas sresi (T) patojenlere kar% etkinli#inincelenmesinde kullanlr: C*T (mg*dk/L) ile elde edilen de#er belirlipatojenlere kar%dozajlama ile ilgili dzenlemelerde kullanlr.

Klorlama Krlma Noktas (Breakpoint Chlorination): Sudabulunan amonyak ve di#er klor ba#layan maddeleri okside etmek iin

kullanlan klor miktardr, kullanlan doz ayn zamanda suda minimumserbest klor saptanmaya ba%lanlan dozdur.

Aslan Pay (Chlorine Demand): Klor dezenfeksiyon etkisinin yansra suda bulunabilen organik ve inorganik maddelerle (indirgenmi%metaller,slfitler, brom iyonlar, organik ve inorganik nitrojenli bile%ikler gibi)


18/65

$7

reaksiyona girerek onlar okside eder. Bu oksidasyon i%lemi srasndatketilen ve mikroorganizmalar etkisiz hale getirmek iin gereken klormiktarnn toplamna aslan pay denir ve bu a%amada meydana gelenrnlere dezenfeksiyon yan rnleri adverilir.

Rezidel Klorlama (Residual Chlorination): Suyun da#tmsistemine verilmesinden sonra da suda bir miktar klor bulunabilmesiamacyla yaplan klorlama i%lemidir. Biyofilm olu%umu, apraz

kontaminasyon, da#

t

m %ebekesindeki ar

zalar veya benzeri durumlarda%ebekedeki suyun mikrobiyolojik kalitesinin bozulmamas iinuygulanmaktadr.

Sperklorlama (Superchlorination): Ksa sre iin ok yksekmiktarlarda klorlama yaplmasi%lemidir, srenin hemen sonunda deklorlama(sudaki klorun alnmas) yaplmaldr. Sudaki rengi, demiri, manganezi,belirli bazvertebrasz byk canllaryok etmek veya etkisiz hale getirmekgibi amalarla yaplr. Baz ola#anst durumlarda 2 ppm gibi dozlardayaplan klorlama i%lemine yksek dozda klorlama denir, sperklorlamade#ildir. Sperklorlama en az 5 ppm dozunda yaplr.

Tesis (Depo, "ebeke) Dezenfeksiyonu: Yeni kullanma alan veyabakma alnan eski depolarn veya da#tm sistemlerinin ksa sre iin okyksek miktarlarda klor kullanlarak dezenfekte edilmesi i%lemidir. Bu i%lem

mikrobiyolojik su kalitesinin de#i%ken oldu#u tesislerde de dzenli olaraktekrarlanmaldr.

Aralkl Klorlama (Intermittent Chlorination): Da#tm sistemiborularndaki ve ana hatlardaki mikrobiyolojik remeyi kontrol altna almakiin aralkl olarak sisteme klor ilave edilmesidir. Aralkl klorlama,dezenfeksiyon iin klor kullanmayan artma tesislerinde de zaman zamankullanlmaktadr.

Tekrar Klorlama (Rechlorination): Yaplmakta olan klorlamai%lemi d%nda %ebekenin bir veya birka noktasnda suya ayrca klorkatlmasna tekrar klorlama denir. Bu uygulama filtre k%nda katlanklorun, borulardaki biyolojik faaliyeti kontrole ve suyun hareketsizkald# noktalarda renklenme olaylarn nleme#e yetmedi#i ve da#tm

%ebekesinin uzun ve kompleks oldu#u hallerde yaplr.Klordan Artma (Dechlorination):Sperklorinasyon i%lemi grm%

olan su, estetik ynden sakncal%ekilde klor bulundurur. Bu itibarla klorart #nn tketici iin uygun dereceye indirilmesi zorunlulu#u vardr.Bunun iin, uzun sreli ve gne% %nlarna ak depolama ve aktif kmr


19/65

$8

absorpsiyonu elveri%lidir. Kkrt dioksit, sodyum tiyoslfat, sodyumbislfit gibi kimyasal maddelerde fazla kloru alcolarak kullanlr. Kkrtdioksit kullanld#nda, her bir ppm klor iin $ppm kkrt dioksite ihtiyavardr.


20/65

$9

KLORLA SU DEZENFEKS!YONU

&me suyu dezenfeksiyonunda kullanlacak yntemler teknik veekonomik olarak su artma uygulamalarna uygun olmaldr. Klordezenfeksiyonu ve gerekti#inde amonyak ilavesi, di#er yntemlere gre dahabasittir ve i%letmeye ynelik gereksinimleri ayrntl olarak incelenmi% vemekanizmalartam olarak ortaya konabilmi%tir. Klorla dezenfeksiyon i%lemi

kapasitelerine baklmakszn tm ime suyu artma tesislerindeuygulanabilmektedir. Klor d%ndaki yntemlerle su dezenfeksiyonu yaplani%letmelerde de acil durumlar iin yedek klorlama ekipman bulundurmazorunlulu#u bulunmaktadr.

Klor suya genelde elementer klor (klor gaz), sodyum hipoklorrsolsyonu (ama%r suyu) veya kat kalsiyum hipoklorr %eklindeuygulanmaktadr. Bu uygulamalarn her biri suda serbest klor olu%umunaneden olan uygulamalardr ve klorla dezenfeksiyon denildi#inde bu uygulamadan birisi akla gelir.

Elementer klor en yaygn kullanlan klor formudur. Basnltanklardasvla%trlm% gaz halinde ta%nrlar ve depolanrlar. Artma tesislerindegenelde ortalama 50 ve 75 kg.lk klor tanklar kullanlr. ok byk aplartma tesislerinde kullanlmak zere $tonluk klor tanklarda retilmektedir.

Sodyum hipoklorr veya ama%r suyu sodyum hidrokside elementerklor ilave edilerek retilir. Sodyum hipoklorr solsyonlargenel olarak %5-$5 orannda klor ierir.

Kalsiyum hipoklorr genelde kk kapasiteli su artma tesislerindekullanlan bir klor formudur. Beyaz ve katdr. Yakla%k %65 orannda klorierir. Ticari olarak granler veya tablet %eklinde temin edilebilir.

Yaygn olmamakla birlikte baz i%letmeler tarafndan kullanlanhipoklorr jeneratrleri tuzlu su ve klor kullanarak zayf (~%0.8) hipoklorrsolsyonlarretmektedir. Bu jeneratrler artma tesislerinde bulunmakta veta%ma ve depolama masraflarnd%rmeyi hedeflemektedir.

Her bir klor formunun kendine zg avantaj ve dezavantajlarTablo

4de zetlenmi%tir.

Tablo 4.Klorun FarklFormlarnn Avantaj ve Dezavantajlar

KullanlanKlor Formu

Avantajlar Dezavantajlar


21/65

20

KullanlanKlor Formu


ElementerKlor

Klor formlariinde enucuz olandr.

Raf mr yoktur, yanisonsuza dekdepolanabilir.

Klor gaz tehlikeli birgaz oldu#undankullanm srasndadikkatli olunmal vetecrbeli personel

al%trlmaldr.HipoklorrSolsyonu

Elementer klora gredaha az zararlve dahaaz tehlikelidir.

al%an personelin ksasreli e#itimiyeterlidir.

Raf mr snrldr.

Suya katld#ndainorganik yan rnler(klorat, klorr vebromat) olu%abilir.

Korozif etkisi fazladrve bir ok kimyasalagre daha fazla zengsterilmesi gerekir.

Elementer klordandaha pahaldr.

KalsiyumHipoklorr

Sodyum hipoklorrdendaha dayankldr veraf mr dahauzundur.

al%an personelin ksasreli e#itimiyeterlidir.

Kullanm ncesihazrlama a%amasndadaha ok i%lemgerektirir.

Hazrlanan stoksolsyonlardaolu%abilen partikllerdoz ayarlamasngle%tirebilir.

Elementer klordandaha pahaldr.

Yang

n ve patlamatehlikesi olabilir.

Suya katld#ndainorganik yan rnler(klorat, klorr ve


22/65

2$

KullanlanKlor Formu


bromat) olu%abilir.

ZayfHipoklorrSolsyonlar

Depolanan ve ta%nankimyasal maddemiktarnda azalmameydana gelir.

Bakm ve idamesi dahazordur.

Kurulum maliyetiyksektir.

&%letme maliyetlerigenelde ticarihipoklorrsolsyonlarndanyksektir.

Tuz miktar vekalitesinin sreklikontrol gerekir.

retilen zayfhipoklorr solsyonlarnedeniyle suya dahafazla kimyasal maddeverilir.

Suda olu%andezenfeksiyon yanrnlerinin takibizordur.

Tm sistemin kontrolve yrtlmesi dahazor ve pahaldr.

Yukarda aklanan klor formlardan ba%ka klora dayal di#erdezenfeksiyon yntemleri de ime ve kullanma sularnn dezenfeksiyonunda

kullanlabilir. Bu dezenfektanlar kloraminler ve klor dioksittir (Tablo 2 veTablo 3).

Kloraminler belirli miktarlardaki klor ve amonya#n sulu ortamdabirle%tirilmesi ile elde edilirler. Kloraminler klora gre daha gszolduklarndan genelde primer dezenfektan olarak kullanlmazlar.


23/65

22

Kloraminlerin en nemli zelliklerinden birisi ortamda uzun srebozunmadan kalabilmeleridir. Bu nedenle kloraminler sklkla uzun da#tm%ebekelerinde serbest klor ihtiyacn kar%lamak zere ikincil (rezidel)dezenfektan olarak kullanlrlar. Kloraminlerin di#er bir tercih nedeni dedezenfeksiyon sonrasnda olu%an yan rnlerin klorlamaya gre daha azolmasdr. Yine tat ve koku giderici zelliklerinden dolayda tercih edilirler(3).

Klor dioksit (ClO2) ar

tma tesislerinde kullan

mdan hemen ncehazrlanan bir dezenfektandr. Klor dioksit jeneratrlerinin bir o#u sodyumklorr ile elementer kloru kullanarak klor dioksit olu%turur. Klor dioksit kloradayal bir dezenfektan olmakla birlikte hemen tm zellikleri klordanfarkldr. Sv %ekli sv ierisinde znm% gaz %eklindedir, znrl#pHdan fazla etkilenmez, uucu bir bile%iktir ve iinde znm% haldebulundu#u svdan kolayca ayrlabilir. Gl bir dezenfektan olmasnn yansra en ok tercih edilen oksidandr; klor dioksit suya ilave edildi#indeoksidasyon zelli#ine sahip bir yan rn olu%masna neden olur (3).

Baz tesislerde, filtrasyondan hemen nce klor ilave edilir ve kumfiltreleri dezenfeksiyon iin bir tr temas havuzu olarak i%lev grr. Bunapreklorinasyon veya predezenfeksiyon ad verilir. Bu i%lemin yaplmasndatemel ama; filtre, boru ve tanklarda biyolojik tabakalarn olu%umunu

engelleyerek suda olu%abilecek kt tat ve koku sorununu zmek, demirveya manganezi okside etmek veya dezenfeksiyon iin yeterli temas sresisa#lamaktr (7).


24/65

23

KLORLA SU DEZENFEKS!YONUNUN STNLKLER!

Klor ieren dezenfektanlar bilinen patojen mikroorganizmalarnbiro#una etkilidir ve bunlar tamamen yok eder veya remelerini engeller.

Klor ierikli dezenfektanlar, suyun i%lendi#i tesisten kullancyaula%t# e%meye kadar srekli dezenfeksiyon sa#layan tek yntemdir. Ozonve ultraviyole gibi di#er alternatif dezenfeksiyon yntemleri primer

dezenfektan olarak adlandrlrlar ve rezidel dezenfeksiyon sa#lamazlar (6).Tm kimyasal dezenfektanlar yan rn olu%tururlar, klorun

avantajlarndan birisi de yan rnleri en ok incelenen dezenfektan olmasdr(3).

Klor tat ve koku kontrol sa#lar, ime sularnda kt koku ve tadaneden olabilen ok saydaki do#al organik maddeyi (zellikle alglerdenkaynaklanan) okside eder. Vejetasyon sonucu meydana gelen slfidleri vekokularortadan kaldrr (3).

Klor biyolojik bymeyi kontrol altna alr, borular ve cihazlartkayabilecek ve arzalara neden olabilecek veya depolarda geli%ebilecekcanllarn olu%umunu engeller (3).

Klor kimyasal kontrol sa#lar, suda bulunabilecek hidojen slfiti,

amonyak ve di#er nitrojenli bile%ikleri paralar ($2).Klor ekonomik olarak toplumsal kaynaklara nemli miktarda katk

sa#lar. Yaplan bir ara%trmada farkl nitelikteki sularn artm vedezenfeksiyon masraflarile su kaynaklhastalklarn maliyeti incelenmi%tir.Ara%trma sonucuna gre su artm ve dezenfeksiyonunun maliyet-yarar orankk yerle%im yerleri (500 bin)iin ise 8:$civarndadr ($3).

&me sulard%nda rekreasyon amacyla kullanlan (havuz, kaplca vb.gibi) sularn dezenfeksiyonunda da klorun kullanlabilmesi, klorun di#erdezenfeksiyon yntemlerine gre en nemli stnlklerinden biridir. Bu trsularn meydana getirebilece#i ba%lca sa#lk sorunlar; bakteriyelgastroenteritler, Legionella hastal#, kulak enfeksiyonlar, atlet aya#

(mantar) ve dermatitlerdir. Halen dnyadaki zel ve halka ak havuzlarn%90nda sanitasyon amacyla klor kullanlmaktadr. Klorun havuzlardayaygn olarak kullanlmasnn ba%lca nedenleri; klorun primer ve rezideletkiye sahip bir dezenfektan olmas, ok ynl etki gstermesi (algisit,mikrobisit, oksidizer vb. gibi) ve ekonomik ve kolay uygulanabilir olmasdr.Yzme havuzlarnda klor kullanmna ba#lolarak geli%ti#i d%nlen koku,


25/65

24

gzlerde kzarma gibi sorunlar genelde algleri yok etmek amacyla yksekdozda bakr ierikli algisit kullanmna ba#lolarak geli%ir ($2).


26/65

25

KLORLA SU DEZENFEKS!YONUNUN MEKAN!ZMASI

Suya klor katlmas sonucu meydana gelen reaksiyonlar, bunlarnmekanizmas , grn%te ok basit grlr. Gerekte durum bylede#ildir. ncelikle, klor katlan su, sadece saf H2O de#ildir, iindehayvansal, bitkisel ve sentetik yapl e%itli organik maddeleri de#i%ikmiktarlarda bulunduran, e%itli elementler ve bunlarn bile%iklerinin son

derece kar%k solsyonlarn kapsayan bir svdr. &kincisi de meydanagelen reaksiyonda, klor su ile basit bir kat lma bile%i#i vermez. &indeartk madde bulunduran sularn klorlanmas ise, ok daha kar%kdurumlar meydana getirir.

Klor suda orta derecede znen ve kontroll bir %ekilde kolayca

uygulanabilen bir maddedir. Klor gaz(Cl2) veya hipoklorit tuzu (OCl-) odascakl#nda suda znr. Klor iyonu suda znd#nde ve reaksiyon enbasit %ekliyle ele alnd#nda hipoklorik asit ve hidroklorik asitin bir kar%mmeydana gelir:

Cl2+ H2O HOCl + HCl

Olu%an bu serbest asitler daha sonra a%a#daki reaksiyonla da#lrlar ;

HOCl H++ OCl-

Hipoklorz asit (HOCl) ve hipoklorit iyonlarnn (OCl-)konsantrasyonuna serbest klor ad verilir ve miktarlar esas olarak pHtarafndan belirlenir. Yukardaki denge denklemine gre pHnn 3nzerinde olmashalinde klor molekler halde (Cl2) bulunmaz. Hipoklorit asit,6 8.5 de#erleri arasndaki pHlarda tamamen ayr%r. pH 6ya e%it ise klor,hipoklorit asit %eklinde bulunur. pH 7.5 de#erinin zerinde ise hipokloritiyonlar(OCl-) hakimdir. pH 9.5 de#erinin zerinde ise klor hemen tamamenhipoklorit iyonlar(OCl-) %eklindedir (8). Su dezenfeksiyonu genel olarak pH7.0 8.0 arasnda meydana gelir ve bu aralkta HOCl OClye dn%r. Bu pHaral#nda HOClnin biosidal aktivitesi OClden daha yksektir ($$, 7).

Bu reaksiyonlar revesibldir. Denge sa#land#nda reaksiyon durur.Ortama klor iyonu veya alkali bir madde eklenirse HOCl + HCl retimi artar.

Hidroklorik asit kuvvetli asittir ve ortamda tamamen da#lr, hipoklorik asitise zayf bir asittir ve da#lmortamn pHsile belirlenir.

Klor iyonu ortamda bulunan phenol ve amonyak gibi maddelerle dereaksiyona girer. Bu reaksiyonlar sonunda klorofenol, monokloroamin,dikloramin, nitrojen trikloramin ve HCl meydana gelir. HCl d%ndaki


27/65

26

maddelerin hepsine birden kombine kalc klor denir. Bunlarn arasndadikloramin en yksek dezenfektan etkiye sahiptir. E#er ortamda yeterlimiktarda amonyak veya amino bile%ikleri varsa ortam pH s 7nin altnad%t#nde monokloraminler dikloraminlere dn%ebilir. Ortamda oksideolabilecek materyal varl#nda klor iyonlarnn su ile girdi#i reaksiyonsonunda 2HCl + O olu%ur; ortaya kan oksijen gl bir oksidandr ve bureaksiyon pamuk beyazlatmada kullanlr ($4).

Suda bulunan inorganik ve organik molekller, sspansiyon halindekipartikller ve mikroorganizmalar klor ihtiyac denilen durumu olu%tururlar;nk tm bu olu%umlar serbest kloru kullanarak, biosidal aktivitenin ortayakabilmesi iin ilave klora gereksinim meydana getirirler. Tm klorihtiyacn kar%layan klor dzeyinin sa#land# konsantrasyon dzeyinekrlma noktas adverilir ve bu andan itibaren eklenen klor serbest klor(rezidel klor) olarak kalr. Serbest klorun suda bulundu#u sre temassresi olarak adlandrlr ve sa#lanan dezenfeksiyon i%leminin derecesinigsterir.

Klor bakterilerde glikoz oksidasyonunu inhibe ederek bakterisid etkigsterir. Ayrca slfidril grubu ta%yan baz enzimlerin aktivasyonunu daazaltr ($0). Bakterilerle kar%la%trld#nda sporlu bakterilerin, virslerin,protozoonlarn ve ilkel organizmalarn sudan giderilmesi iin; suyun, daha

yksek klor dozu ile daha uzun sre temas ettirilmesi gerekmektedir ($0).Serbest klor, zellikle de HOCl, kloraminlere kyasla ok daha fazla

bakterisittir. HOCl elde edilmesi pH ayar ile sa#lanabilir. Serbest ve ba#lklorun bakterisit etkisi scaklkla birlikte ykselir. D%k scakl#a bir deyksek pH e%lik ederse bakterisit etki azalr. Kloraminlerin, serbest klorkadar bakterisit etki gsterebilmesi iin serbest klora nazaran $00 kat dahauzun sre suda kalmaldrlar. E%it temas sresinde, e%de#er miktarda bakteriyok edilmesi iin serbest klora nazaran 25 kat daha fazla kloramine ihtiyavardr (8).

ABDnin Milwaukee %ehrinde, $993 ylnda meydana gelen veyakla%k 400 bin ki%iyi etkileyen Cryptosporidium salgnndan sonra, klorun,suda bulunabilecek bir ok mikroorganizmaya kar%etkili olmasna ra#men,

Cryptosporidium zerine etkinli#inin olmad

#

d%nlyordu; ancak yak

nzamanda yaplan al%malar serbest klor uygulanmasn takiben ortamamonokloramin ilave edilmesinin Cryptosporidium ookistleri zerinde sonderece etkili oldu#unu ortaya koymu%tur ($5). Cryptosporidium iin di#erdezenfeksiyon yntemleri de incelenmi%tir. Hipokloroz asitinCriptosporidium iin hipoklorik asitten daha etkili oldu#u, d%k su


28/65

27

scakl#nda ve yksek pH seviyelerinde klordan sonra klor dioksituygulamann zellikle C. Parvum inaktivasyonunda son derece etkili oldu#ugsterilmi%tir ($6). Ultraviyole ile dezenfeksiyon al%malarndaCryptosporidium ve Giardiann etkisiz hale getirilebildi#i ve deneyselal%malarda laboratuvar farelerinde enfeksiyon meydana gelmedi#igzlenmi%tir ($7). Primer dezenfektan olarak ozon kullanld#ndaCryptosporidium ookistlerinin etkili bir %ekilde inaktive edildi#i (%99.9)ancak sekonder dezenfektan olarak klor veya kloraminlerin kullanlmasgerekti#i tespit edilmi%tir ($8, $9, 20).

Klorla Dezenfeksiyona Etki Eden Ba&lca Faktrler

pH Derecesi:

Klor, suyun pH'sn d%rr ve alkalili#i azaltr. Hipokloritkullanlmas halinde ise, suyun pH's biraz ykselir. Klorun bakterisitetkisi, suda bulundu#u %ekillere ba#ldr. Serbest halde hipoklorit asit (pH6 ile 7,5 de#erleri arasnda) ve ba#lhalde de dikloramin (pH 4,4 ile 6,5de#erleri arasnda) en etkili klor bile%ikleridir. Sonu olarak ime suyuolarak kullanlan sularn al%lagelen pH snrlariinde pH'larykseldike,serbest klor ve kloraminlerin bakterisit glerinin azald# anla%lr.Dezenfeksiyon verimi bakmndan pH, uygun bir seviyeye getirilebilirsede, koaglasyon, slfit oksidasyonu, korozyon kontrol ve ba%ka bazamalarla da pH'n ykseltilmesi gerekebilir (7).

Scaklk:

Serbest ve ba#l klorun bakterisit kapasitesi scaklkla birlikteartar. Yksek pH ile d%k scaklk %artlarnn birle%mesi halindebakterisit zellikte azalma olur (7).

Temas Sresi:

Bakteri ve di#er canl organizmalarn klora kar% gsterdikleridayankllk byk lde de#i%ir. Yukarda belirtilen maddeler d%nda

ve klorun gerek serbest klor, gerek kloramin %eklinde olmas hallerinde,patojen ve di#er organizmalarn yok edilmesi iin temas sresi de yeterolmaldr. Di#er %artlarn de#i%mez olmas halinde, serbest klor art#iin gerekli temas sresi, kloramin e%itlerine nazaran ok daha ksadr.Genel olarak aynmiktarda artk elde etmek ve e%it miktarda bakteriyi


29/65

28

yok etmek iin, kloraminler serbest klora nazaran $00 kat fazla zamanisterler ($$).

Klor Cinsi:

Ba#l klor formlar ve kloraminler, serbest klora ve zelliklehipoklorit asite gre ok daha az aktiftirler. Bunun kloraminlerin okdaha d%k olan oksidan kapasiteleri dolaysyla oldu#u ileri

srlm%tr. E%it temas sresinde, e%de#er miktarda bakteri yok edilmesiiin de serbest klora nazaran 25 misli daha fazla kloramine ihtiya vardr($$).


30/65

29

REZ!DEL (!K!NC!L VEYA ARTIK) KLORLAMA

Sularn artma tesislerinde i%lenmesi ve dezenfeksiyonu suyunmikrobiyolojik kalitesini uygun dzeye getirir ve kullanclarn tketiminehazr hale getirirler. Ancak bu sular kullanclara ula%trlmak zere da#tmsistemine verildi#inde veya depoland#nda e%itli nedenlerle tekrarmikroorganizmalarla kontamine olabilir ve mikrobiyolojik olarak sa#l#

tehdit edecek derecede kalitesi de#i%ebilir. Artma tesisinden suyunkmasn mteakip suyun e%itli nedenlerle tekrar mikrobiyolojik olarakkontamine olmasn engellemek iin yaplan klorlama i%lemine rezidelklorlama ad verilir. Klor d%nda hibir dezenfektann rezidelkoruyuculu#u yoktur. Rezidel klorlamada temel yakla%m suyun da#tm%ebekesinde kald# srece 0.$-0.5 ppm serbest klor iermesidir. Rezidelklorlamada iki yntemden bahsedilebilir.

Serbest Klorlu Rezidel Klorlama

Bilindi#i zere klor, amonyak ve sudaki di#er baz maddelerlebirle%erek kloramin formlarn meydana getirir. Suya, %ayet yetermiktarda klor katlrsa amonyak yok edilece#inden, artk, yalnz serbest

klor cinsinden olacaktr. Art#n sadece serbest klor cinsinden grnen buandaki klor talebine krlma noktas (breakpoint) dozu denir.Dezenfeksiyon iin krlma noktas klor dozuna eri%ilmesi %art de#ildir.Meydana gelen kloraminler ve di#er kompleksleri ile su arasnda yetertemas sresi sa#lanabilirse dezenfeksiyon yine gerekle%ir ($$).

Krlma noktas a%ldktan sonraki klor dozu, klora az dayanklbakteriler ve kolaylkla okside olan organik ve anorganik bile%enleringerektirdi#i klor talebini kar%lad#gibi, daha dayanklbakteriler ve dahakompleks kimyasal maddeleri yok edebilecek bir serbest klor art # dasa#lar. Daha fazla klor katld#nda, koku, tat ve renk veren organikkomplekslerin oksidasyonu byk lde kar%lanr. Dolaysylabakterilerin yok edilmesi de daha hzlve geni%aplolur. Ancak yksekdozda klor uygulamashalinde suda meydana gelen a%rklor nedeniyle

meydana gelen tat ve kokunun giderilmesi iin sonradan a%rkloru almayoluna gitmek gerektir.

Yksek serbest klorlu rezidel klorlama, zellikle, d%k kalitede suve mangann azaltlmas (bazen demirde) iin veya dezenfeksiyondamarjinal (son snra yakn) klor artklarnn yetmemesi hallerinde


31/65

30

uygulanr. Bunun d%nda yksek dozda klorlama, artmadan nce suyunbir tad olmas ve kk klor miktarlar ile suda naho% tatlar meydanagelmesi hallerinde de faydaldr. Burada belirtilen tat, do#rudan do#ruyaklordan meydana gelen tat de#ildir. Klorla meydana gelen tat de#i%ikli#ido#al ve suni klor giderme ile (deklorinasyon) yok edilebilir.

Yksek klor dozlartat meydana getiren maddeleri okside ederek yokeder. E#er su fenoll bile%ikler, baz alg cinsleri v.s.. kapsyorsa ve di#er

metotlar etkili de#ilse, bu durumda k

r

lma noktas

klorlamas

veya yksekdoz klorlama tadkontrol etmek iin ba%arile kullanlabilir. Koku ve tadyok etmek iin suya katlacak klor miktar ve klorlama ynteminin%ekli, suyun kirlenme %ekli ve kirlenme tipine ba#ldr. Baz sularda lmg/L, krlma noktasna eri%mek iin yeterlidir; baz sular ise $0 mg/Lveya daha fazla klora ihtiya duyabilir.

Ba%lKlorlu Rezidel Klorlama

Ba#lklor formlar, zellikle de anorganik formlar (kloraminler)uygun temas sresi ve konsantrasyon sa#land# takdirde dezenfeksiyoniin etkilidirler. Bakteriyolojik testler aksini gstermedike tketiciyesunulmadan nce, suyla ba#l klor formlar arasnda 30 ile 60 dakikalkbir temas sresi sa#lanmaldr. Ancak bu durumda hzl dezenfeksiyonbeklenemez, fakat meydana gelen rezidel klor, serbest klor art#nanazaran ok daha uzun bir sre suda kal r ($$).

Serbest klorlamann aksine, klor-amonyak i%lemi, bu yollaoksidasyona u#ratlan suyun tadnok de#i%tirmedi#i gibi, klorlu tatlarn(klorun bazcisimlerle birle%mesi neticesi ortaya kan) meydana geli%inide genelde nler. Bu yntem, borulardaki bakteri faaliyetini kontrol etmek,kr hatlarda suyun, demirle uzun zaman temas neticesi meydana gelenrenklenmeyi azaltmak, tketim noktalarnda yksek ve suya tat vermeyenbir artk bulundurmak ve baz alglerin meydana gelmesini nlemektegenel olarak ba%aryla kullanlr.

Ancak demir ve mangann azaltlmas, koku ve tat problemlerimevcut ise, serbest klorlu rezidel klorlama daha etkili ve ekonomiktir.

Klor-amonyak ynteminde gerekli reaksiyonlar sa#layabilmek iin suyaamonyak (genel olarak gaz, ayn zamanda sv formda veya amonyumslfat gibi bir bile%ik halinde) katmak gerekebilir. Amonyak, reaksiyonlariin gerekli bir madde oldu#undan, konsantrasyonu dikkatlice kontrol


32/65

3$

edilmelidir. Pratikte ksm klora, bir ksm amonyak katlmas iyisonular verir ($$).


33/65

32

DEZENFEKS!YON YAN RNLER!

Klor ve kloraminler sudaki baz organik maddelerle etkile%erekdezenfeksiyon yan rnleri olu%umuna neden olurlar. Trihalometanlarnke%finden sonra, gerekle%tirilen al%malar, dezenfeksiyon i%lemi srasndaok sayda dezenfeksiyon yan rnleri olu%tu#unu gstermi%tir.

Trihalometanlar d%nda sularda olu%an dezenfeksiyon yan

rnlerinden birisi haloasetik asitlerdir. Toplam haloasetik asit(monokloroasetik asit, dikloroasetik asit, trikloroasetik asit,monobromoasetik asit ve dibromoasetik asit) miktar iin Amerikan evreKoruma Birimi tarafndan konulan st snr 0.06 mg/L.dir. Trihalometanlardaoldu#u gibi haloasetik asitlerin sa#lk zerine olan etkileri hakknda yeterlibilgi bulunmamaktadr (3).

Dezenfeksiyon yan rnleri ile ilgili dzenlemeler yaplrken,etkilenimin ya%am boyu oldu#u dikkate alnarak, bulunmasna izin verilenmaksimum de#erlere uyumluluk; gnlk lmlerin aylk ortalamasve aylkortalamalarn yllk ortalamas%eklinde hesaplanmaldr. Oysa konuyla ilgiliyaplan al%malar genelde bir veya birka defaya mahsus lmleredayanmaktadr. Yllk ortalamas, belirlenen de#erlerin zerinde olan suartma tesislerinde ilave nlemler alnmal, bunun yan sra gelecekte ortayakabilecek dezenfeksiyon yan rnlerinin olu%umunu engellemek iingeni%letilmi% koaglasyon sisteminin tm artma tesislerinde kullanlmayaba%lanmassa#lanmaldr.

Dezenfeksiyon yan rnlerinin sularda tespit edildi#i $974 ylndan buyana yaplan al%malar, bu kimyasallarla insanlarda kanser olu%umukonusunda do#rudan bir ili%ki ortaya koyamam% ve Uluslararas KanserAra%trma Kurumu, dezenfeksiyon yan rnlerinin insanlarda karsinojendirsnfna sokulamayaca#na karar vermi%tir (2$). DS de dezenfeksiyon yanrnleri kaynakl olabilece#i ileri srlen sa#lk risklerinin, yetersizdezenfeksiyon sonucu ortaya kabilecek sa#lk risklerine gre son derece azoldu#unu aklam% ve dezenfeksiyon yan rnleri olu%umunu azaltmakiin, sularn dezenfeksiyonunu engelleyecek veya azaltacak hibir

uygulaman onaylanamayaca#n belirtmi%tir (22, 23). Konuyla ilgili birara%trmada dezenfekte edilmemi% bir ime suyunda bulunabilecek patojenmikroorganizmalarn, dezenfekte edilmi% sulardaki dezenfeksiyon yanrnlerine gre en az $00-$000 kat fazla tehdit olu%turaca# vurgulanm%tr(24).


34/65

33

Suda bulunabilen bir ok trihalometan arasnda miktar olarak en okbulunan kloroformdur. Yaplan ara%trmalar yksek dozda trihalometanlaramaruz kalan hayvanlarda kanser olu%abilece#ini gstermi%, ancak sulardabulunmasna izin verilen miktarlarda kanser olu%umu gsterilememi%tir (25).Konuyla ilgili olarak yaplan daha geni% kapsaml al%malarda sudabulunmasna izin verilen miktarlarn zerinde dezenfeksiyon yan rnlerikullanlm%, ancak erkek ve di%i laboratuvar san ve farelerinde kanser dahilher hangi bir sa#lk sorunu tespit edilmemi%tir, ancak di%i sanlarda %phelikarsinojenik bulgular olabilece#i belirtilmi%tir (26). Konu hakknda yaplanepidemiyolojik al%malarn incelendi#i bir meta-analiz al%masnda;klorlanm%su ile mesane ve kolon kanseri arasnda ili%ki oldu#unu gsterenal%malarda metodolojik hatalar bulundu#u, kar%trc faktrlerin fazlal#nedeniyle al%ma sonularnn gvenilirli#inin azald#belirtilmi%tir (27).

Bu yntemler arasnda en iyi inceleneni klorlama oldu#undan, di#eryntemlerle olu%an dezenfeksiyon yan rnleri hakknda yeterli bilgibulunmamaktadr. Bunun yan sra di#er dezenfeksiyon yntemleri rezidelkoruma sa#lamad#ndan, artma tesisi sonrasnda meydana gelebilecekkontaminasyonlara kar% da dezenfeksiyon sa#lanmak isteniyorsa, klorlamad%ndaki tm yntemlerle birlikte yine klor veya kloraminler kullanlmakzorundadr.

Dezenfeksiyon yan rnlerinin olu&umunun engellenmesi

Dezenfeksiyon yan rnlerinin olu%umunu engellemede temel basamakorganik prokrsr maddelerin ortamdan uzakla%trlmasdr. Bu genelde 3yntemle gerekle%tirilir (28):

$. Koaglasyon: &me suyu artma tesisleri genelde bulankl#giderebilecek dzeyde koaglasyon i%lemi gerekle%tirirler. Bulankl#gidermek amacyla kullanlan %ap ve demir tuzlarprokrsr maddelerin birksmn ortamdan uzakla%trr. "ap veya demir tuzu katlmadan nce veyakatlrken suyun pH seviyesinin d%rlmesi ile daha fazla organik prokrsrortamdan uzakla%trlabilir.

2. Adsorpsiyon: Dezenfeksiyon yan rnlerinin ortamdan

uzakla%trlmas amacyla adsorpsiyon yntemi kullanlmaktadr. Aktifkarbon, etkili bir adsorpsiyon sa#lar. Aktif karbonun ayrca bazmikrokirleticileri de tuttu#u tespit edilmi%tir. Granler veya toz halindekiaktif karbon bu amala kullanlabilir.


35/65

34

3. Membran Kullanm: Basn altnda suyun yar-geirgenmembranlardan filtre edilmesi sa#lanr. Bu yntemle trihalometanlarnhemen tamam ve di#er dezenfeksiyon yan rnlerinin o#unlu#u sudanuzakla%trlabilir.


36/65

35

DEPO SULARININ VE DEPODAN IKAN SULARINKLORLANMASI

Suya dezenfeksiyon amacyla ilave edilen klorun bir miktar sudabulunan organik ve inorganik maddeler tarafndan tutulur. Buna aslan payad verilir. Suda istenilen klor miktarna ula%mak iin bu miktarn zerindeklor kullanlmaldr. Aslan pay%u %ekilde hesaplanabilir:

ncelikle %$lik aktif klor solsyonu hazrlanr. Bunun iin bir litredistile/deiyonize suya %25 aktif klor ihtiva eden 40 gr kire kayma# (ikisilme orba ka%#) konur ve iyice kar%trlr, a#z kapal olarak 30 dakikabeklenir. zerindeki sv alnarak ba%ka bir kaba konur, altta kalanznmemi%katpartikl ksm atlr. Bu eriyik %$lik bir ana eriyiktir, yanilitrede $0 gram, $00 ml.de ise $ gram aktif klor vardr (Stok zelti).Toksiktir ve ayn zamanda korosivdir. Serin ve gne% grmeyen bir yerdesakland# takdirde $0-$5 gn aktivitesini korur. Toksik olmas dolaysyla,ocuklarn eline gemeyecek yerlerde saklanmaldr. Kire kayma# d%ndaierdi#i klor miktarbilinen di#er klor kaynaklarndan da stok klor solsyonuhazrlanabilir (ama%r suyu gibi).

Aslan payhesaplanacak su numunesinden 9 ml alnr ve zerine $mlstok zeltiden konulur ve hafife kar%trldktan sonra a#zkapalolarak 30dakika kadar bekletilir. E#er su numunesinin iinde organik maddebulunmuyorsa komparatrle lm yapld#nda klor miktarnn $ mg ($ppm) olarak bulunmas gerekir. Komparatrle elde edilen sonu $ ppmde#erinden karlr, elde edilen de#er su numunesinin aslan paydr. Yanikomparatrle sudaki klor miktarn0.8 ppm buldu isek, su numunesinin aslanpay 0.2 ppmdir ve suya klor ilave ederken son de#erin 0.5 ppm olmasnistiyorsak hesaplamalar0.7 ppm %eklinde yapmamz gerekir.

Ancak aslan paynn hesaplanmas su kayna#ndan srekli su geldi#ibyk birimlerde pratik olarak uygulanamaz, bunun yerine kabul grenyakla%m su da#tmnn son noktalarolan musluklardan gnde en az be%kezklor miktarn belirlemek ve ona gre depo k%nda suya atlacak klormiktarn belirlemektir. rne#in biriminizdeki sularda klor miktarnn 0.5

ppm olmasn planlyorsunuz; ve bu amala depo k%nzda sudaki klormiktar 0.5 ppm olacak %ekilde suya klor atyor ancak biriminizin birlavabosundaki muslukta klor miktarn 0.$ ppm olarak buluyorsanz, depok%ndaki suya litre ba%na 0.4 mg daha klor atmanz gerekiyor demektir(yani depo k%nda suya atlacak klor miktar0.9 mg/L.dir).


37/65

36

Yukarda anlatlanlar dikkate alnmadan a%a#daki formllerle klormiktarnhesaplamak daima hatalolacaktr. A%a#da sularn klorlanmas ileilgili genel formller ve ilgili rnekler verilmi%tir:

D x L

Kullanlacak klor zeltisi (gr) = ---------------------------------------

% klor zeltisi x $0 (sabit say)

D. Dozaj mg/L

L: Litre olarak su

A%a#daki rneklerde dikkat edilmesi gereken durum klorlanacakdepoya su giri%inin srekli olmad#dr. Ancak bu tr depolar klorlanabilir,e#er su deponuza srekli su giriyor ve di#er taraftan da srekli su kyorsabu durumda depo de#il kan su klorlanr. Bu i%lem zel cihazlarlayaplabilir.

rnek - $: &inde $00 ton su bulunan bir depoyu milyonda 0.3 ksm(0.3 ppm) klor olacak %ekilde dezenfekte etmek iin %25 aktif klor ihtivaeden kire kayma#ndan ne kadar kullanmamz gerekir?

($00.000 x 0.3) / ($0 x 25) = $20 gr.

rnek - 2: &inde 35 ton su bulunan bir depoyu milyonda 2 ksm (2ppm) klor olacak %ekilde dezenfekte etmek iin %$2.5 aktif klor ihtiva edenama%r suyundan (sodyum hipoklorr) ne kadar kullanmamz gerekir?

(35.000 x 2) / ($0 x $2.5) = 560 ml.

E#er ba#l oldu#unuz birimde ok miktarda su tketiliyor ve sudeponuzda srekli su giri%-k% oluyorsa deponuzu dzenli olarakklorlayamazsnz, bu durumda su klorlama cihaz temin etmeniz gerekir.Ancak bu tr bir cihazhemen temin etme imkannz bulunmuyorsa a%a#dakidzenek geici olarak kullanlabilir:


38/65

37

"ekil 3.Geici olarak kullanlabilecek klorlama dzene#i

Yukar

daki %ekilde a

klanan sistemde klor tank

na %$lik aktif klorzeltisi konur ve yine birimin u noktalarnda bulunan musluklardanyaplacak lmlere gre sistemdeki ayar muslu#u ile suya ilave edilen klormiktarazaltlp o#altlr. Klor tankndan uzanan boru su deposundan kanboruya do#rudan ba#lanrsa, k%borusundaki suyun basncndan dolayklortankndan aktif klor zeltisi akmayabilir. Bu nedenle klor tankndan uzananborunun alt ucu su k%nn hemen ncesine deponun iine yerle%tirilmeli veborunun ucu su seviyesinden yukarda olmaldr. E#er bu tr bir sistem kkmiktarlardaki depolarda ($00 L - $ ton gibi) kullanlacaksa serum setkullanlarak da benzeri bir sistem yaplabilir.

SUDEPOSU

KLORTANKI

SU IKI"HATTI

Ayar Muslu#u


39/65

38

SU DEPOLARIN TEM!ZLENMES!

Su depolarnn dzenli olarak temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi,gvenli ime ve kullanma suyu temininde en nemli basamaklardan birisidir.Depolarda zamanla suda znmeyen kat partikller, algler vemikroorganizmalar o#almaya ba%layabilir. Suyunuzun geldi#i kayna#ntemiz olmas depolarnzda zamanla olu%acak kirlenmeyi ortadan kaldrmaz

sadece geciktirir. Bu nedenle her depo mutlaka temizlenmeli ve dezenfekteedilmelidir.

Depo kirlili#inin en temel gstergesi suyun bulankla%masve barda#akoydu#unuz sudaki rengin bir dakikalk bekleme sonrasnda ortadankaybolmamasdr. Ayrca koku ve tat de#i%ikli#i de depo kirlili#ini gsterenbelirtilerdendir. Ancak bu tr de#i%iklikler olmasa bile ylsa en az bir kez sudepolar temizlenmelidir. Depo temizli#i iin ideal zaman aral# ise altaydr. zellikle sonbahar ya#%larnn yo#un oldu#u Ekim-Kasm aylarndave ykseklerdeki karlarn erimeye ba%lad# Nisan-Mays aylarnda depolartemizlenmelidir.

Depo Temizli%inin A&amalar

(A!a"da belirtilen a!amalarn tamamn okumadan depo temizli"iyapmayn).

$. Da#tm vanasn ve temiz su giri% vanasn kapatn ve depodaki tmsuyu tahliye vanasndan d%arbo%altn.

2. Deponun dibinde biriken sedimentleri (balk, mcr) uygun ekipmanladeponun d%na kartn.

3. Deponun tm yzeylerini (taban ve tavan dahil) temiz bir frakullanarak iyice ykayn.

4. Deponun tm yzeylerini klor solsyonu (en az %$0luk) veya kirekayma#(kalsiyum hipoklorr) ile fralayarak ykayn.

5. Depodan kn.

6. Deponun zerindeki a

kl

ktan gl bir su kayna#

ile y

kad

#

n

z tmyzeyleri temiz su ile durulayn ve bu durulama suyunun depoda birikmedentahliye borusundan d%ar atlmasn sa#layn. Bu a%amadan sonra tekrardepoya girmeyin.

7. Depoyu doldurun ve 5 ppm olacak %ekilde klorlayn. Da#tmvanalarnan ve %ebekeye su vermeye ba%layn, depodaki su seviyesi yarya


40/65

39

inene kadar bu i%leme devam edin ve daha sonra da#tm vanasn dakapatarak en az drt saat veya ideal olarak gece boyunca depo giri% vek%n kapatarak depo i yzeylerinde oksidasyon ve dezenfeksiyoni%lemlerinin gerekle%mesini sa#layn. Bu %ekilde %ebeke sisteminindezenfeksiyonu da sa#lanm%olur.

a. Tm %ebekenin ve musluklarn kolayca kontrol edilebilece#ibirimlerde yukarda saylan i%lem kolayca gerekle%tirilebilir. Ancak ok

say

da ki%i taraf

ndan kullan

lan depolarda %ebeke sisteminin ve tesisat

ndezenfeksiyonu iin zaman planlamas dikkatlice yaplmaldr. Bu amaladepo temizli#inden sonra 22:00 saatlerinde depo suyu yksek doz klorlaklorlanp ki%ilerin normal olarak iki saat kadar kullanmas sa#lanr ve dahasonra da#tm vanasn kapatmaya gerek kalmadan sabaha kadar yksekdozda klor ieren su depoda kalr. Deponun kapasitesine ve ki%ilerin sukullanm zelliklerine gre saat ayarlamasen uygun %ekilde yaplmaldr.

b. Depo gibi sabit su kaynaklarnn klorlanmasnda ya%anansorunlardan birisi de suya ilave edilen klorun ksa srede ve dengeli(homojen) biimde da#lmamasdr. Bu nedenle su dola%m sistemi(sirklasyon) bulunmayan depolarda klorlamadan nce depo yarya kadardoldurulmalve ilave edilmesi planlanan klorun tamambu suya eklendiktensonra deponun kalan ksmdoldurulmaldr.

8. Depodaki su; drt saatin sonunda veya sabah erken saatlerde tahliyevanasaracl#ile tamamen bo%altlarak temiz su dolmassa#lanr ve da#tmvanalar alarak normal dzeyde (0.$-0.8 ppm) klorla klorlama i%leminedevam edilir.


41/65

40

KUYULARIN VE KUYU SULARININ KLORLANMASI

Kuyularn ve kuyu sularnn klorlanmasndaki temel yakla%m vehesaplamalar depolarda anlatlanlarla hemen hemen ayndr. Kuyunun bir kezkurallara uygun olarak klorlanmas yetmez, kuyudan ekilen suyun srekliolarak klorlanmasgerekir. Bu ya k%a konulacak bir klorlama cihazile yada su k%nn srekli ve sabit oldu#u kuyularda kuyunun iine srekli klor

ilave edilerek gerekle%tirilebilir. A%a#da konuyla ilgili hesaplamalar veaklamalar sunulmu%tur:

ncelikle kuyudaki su miktarn hesaplamak gerekir. Normal birsilindirin hacmini hesaplamak iin kullanlan a%a#daki formldenyararlanlarak kuyudaki su miktarhesaplanabilir.

V=r2h

$.000 lt = $m3= $ton

V: su hacmi

: 3. $4$6

r: kuyu a#znn yarap(m. olarak)

h: kuyudaki suyun yksekli#i

Klor dozu hesaplamasiin:

D x L

Kullanlacak klor zeltisi (gr) = -------------------------------------

% klor zeltisi x $0 (sabit say)

D. Dozaj mg/L

L: Litre olarak su

rnek - $:

Kuyu ap 2 metre, su yksekli#i 2 metredir. Bu kuyu suyuna 2.5mg/litre dezenfeksiyon iin ne kadar %$lik klor solsyonu ilave edilmelidir?

V=3.$4$6 x $x 2 = 6.28 m3

(6280 x 2.5) / ($x $0) = $570 gr.


42/65

4$

rnek - 2:

Dakikada 50 litre su aktan bir kaynak suyu, kaptajda ve basit birdamlalklsistemle klorlamak istenmektedir (ana solsyon %$liktir). &stenendezenfeksiyon dozu 2.5 mg/litredir. $cc. ana solsyon $5 damla gelmektedir.Bu durumda cihazmzka damla damlatacak %ekilde ayarlamaldr?

Not: Normal hesaplamalarda aksi belirtilmemi%se 20 damla = $gr = $cc

Dakikadaki debi x dezenfeksiyon dozu

------------------------------------------------- x $ml.deki damla says

Ana sol. klor %si x $0 (sabit say)

[(50 x 2.5) / ($x $0)]x $5 = $87.5 damla = $2.5 ml

Kuyular kullanlmadan nce kire kayma# ile dezenfekteedilmelidirler. ncelikle toprak zerindeki ksmlar (kaplama ve bilezik) $00mg/L.lik kire kayma# ile fralanr. Daha sonra kuyu suyu 50 mg/L.likkire kayma# eriyi#i ile dezenfekte edilir ve bu %ekilde 24 saat bekletilir.Daha sonra kuyu suyundaki klor miktar$mg/L.ye d%ene kadar su ekilir ve

bu haliyle kuyu kullanlmaya ba%lanr. Daha sonra yukarda belirtilen %ekildedzenli olarak klorlamaya devam edilir.

Kullanmna son verilen (terk edilen) kuyular, temiz topraklakapatlarak, yer alt su kaynaklarn kirletmesi ve olas kazalarn meydanagelmesi engellenmelidir.

Kuyularda meydana gelebilecek geici mikrobiyolojik kirlenme,mevcut dezenfeksiyon yntemleri ile giderilebilmekle birlikte, kimyasalkirleticiler iin bunu sylemek mmkn de#ildir. Bu nedenle kimyasalnitelikleri uygun olmayan suya sahip bir kuyu, e#er ok kritik ve nemli birsu kayna#de#ilse, uygun bir yerde yeni bir kuyu almas, hemen her zamankimyasal kirlili#i ortadan kaldrma abalarndan daha pratik ve uygundur.


43/65

42

YZME HAVUZLARININ KLORLANMASI

zellikle kk havuzlarda geceleri elle, doz ayarlamadan rasgeleklorlama en ok yaplan uygulamadr. Ancak daha byk havuzlar iinsrekli klorlamay sa#layacak ve gerekli ko%ullar srdrecek alt yapnnolmasgereklidir.

Normal ime ve kullanma sularnda oldu#u gibi yzme havuzu

sularnn dezenfeksiyonuna etki eden temel faktrlerden birisi pHdr. Ancakyzme havuzu suyunun pHsnn baz zellikleri vardr: yzme havuzusuyunun pH de#erinin ntr pH ya yakn olmasgerekir. Asidik sular korozifzelliktedir. Bazik zellikteki sular ise tortula%maya, dezenfektan etkininazalmasna, cilt ve gz irritasyonuna neden olmaktadr. Kullanlan klormaddesinin niteli#ine gre havuz suyunun ierisindeki bazik etki artar.Szgelimi sodyum hipoklorr kullanlan havuzlarda sodyum hidroksit a#akt# iin havuzun suyu bazik tarafa kayacaktr. Ortamn asitle%tirilmesigerekir (bir lek sv klor iin yarm lek asit eklenir). Hipoklorit asitidezenfektan zelik ta%maktadr. Ancak gne% %#nn etkisi ile dezenfektanetkide nemli boyutta azalma meydana gelir. pH de#erinin ideal olarak 7.2-7.6 olmasnerilmektedir. Burada hipoklorit asit konsantrasyonu maksimumde#erinde %70 tir. pH 7.2-7.6 arasnda oldu#u zaman gzle ilgili yanma,

kzarma ve sulanma %ikayetleri en az dzeyde grlmekte ve daha gvenilirbakteriyolojik sonular alnmaktadr (29).

Yzme sularnn ktrme ve szme i%lemleri, %ehrin ime suyudezenfeksiyon i%lemleri ile benzerdir. Bunu takiben zararl bakterilerildrmek ve kt tat ve kokularyok etmek amac ile klorla dezenfeksiyonyaplmaktadr. Dezenfeksiyon iin kullanlan kimyasal madde miktarhavuzdaki suyun hacminden havuzu kullananlarn saysna kadar bir okfaktrden etkilenmektedir.

Dezenfeksiyonda Kullanlan Kimyasallar

Yzme havuzu sularnn sa#lk kalitesi kontrolnde en nemli faktr,havuz kullanld#zaman, yeterli bir dezenfektan konsantrasyonunun devamettirilmesidir. Klor, brom, iyot, klorlu siyanr tuzlarve ultraviyole lambalardezenfeksiyon iin kullanlmaktadr. Klor ve brom yzme havuzu sularndaen ok kullanlan dezenfektan maddelerdir. Klorlu siyanr tuzlar, ozon veultraviyole ise daha az kullanlmaktadr ve geni% lde kabulgrmemi%lerdir. &yotun kullanmda snrldr.


44/65

43

Havuz suyu klorla dezenfekte ediliyorsa dezenfeksiyondan sonraierisinde 0.4-0.6 ppm bakiye klor kalmaldr.Bu ki%isel kullanm amal,kullancyk az olan havuzlar iin nerilen de#erdir. Ancak genel kullanmaak olan havuz sularndaki bakiye klor de#erinin $-$.5 ppm de#erindeolmas nerilmektedir. Trk Standartlarna gre Havuz suyunda en az 0.6ppm, en ok da $.5ppm kalnt klor veya e%de#eri kimyasal maddebulunmaldr (29).

S

v

klor sa#lanmas

kolay oldu#u iin ok kullan

lmakla birlikteetkinli#i bekleme srasnda %$2 den %3 e kadar d%mektedir. Daha ncedebelirtildi#i gibi sodyum hidroksit olu%umuna neden oldu#undan suyun pHdengesini de bozmaktadr.

Pahalolmasna ra#men tablet ve granl halindeki klor stabildir. Gne%%nlarndan etkilenmez. Beklemekle aktivitesini yitirmez. Bunlarn birimzamanda znme miktarn ayarlayan basit mekanizmalarn da kurulmasmmkndr. Bylece havuzun su dngsne gre srekli klorlamasa#lanabilmektedir. Ba%langta suyun ierisindeki bir takm organikmaddeler klorla bile%erek kloraminleri olu%tururlar. Ter, idrar bile%imindebulunan re vb gibi maddelerle olu%an bu ba#l klor bile%ikleri istenmeyenkokularn olu%umuna neden olmaktadr. Ba#lanan klordan arta kalan klor asldezenfektan etkiden sorumludur. &kisinin toplam suya verilmesi gereken

toplam klor miktarnvermektedir.Normal klorlama dozunun 5-$0 katklorlama ile olu%an kloraminlerin

gaz haline getirilip umassa#lanr. Bu uygulama kullancyk kk olanhavuzlarda ayda bir di#er tip yzme havuzlarnda ise $5 gnde bir yaplmasgereken bir uygulamadr. Klorlama i%leminden sonra klor dzeyinin istenilenseviyeye indi#inden emin olunmadan havuzdan yararlanlmamaldr.

Yzme havuzlarnda tortu olu%massuyun pHsna, sudaki kalsiyum vemagnezyum konsantrasyonuna ve toplam znm% kat miktarna ba#ldrve bunlardan herhangi birisinde art% olursa tortu olu%ur. Szme amacylakum filtrelerden ya da diyatome topra#vb maddelerden yararlanlmaktadr.

Alg Kontrol

Algler, plankton olarak bilinen ve suda yzen mikroskobik bitkiler vehayvanlar olarak tanmlanmaktadr. ok de#i%ik gruplar olabilir. Bazlarserbest yzmekte, bazlar ise suda asl bulunmaktadr. Asl olan tipler,deliklere ve betondaki atlaklara tutunmaktadr. Su, hava ve gne% %# ilekar%la%t# taktirde alglerin beslenmesi szkonusu olmaktadr. Ko%ullar


45/65

44

uygunsa ok de#i%ik tiplerin yaygn olarak remesi sz konusu olabilir vesuda de#i%ik renkler olu%ur. Bymeleri iin karbon dioksitin yansramineraller ve uygun s olmas gereklidir. K%n bile uygun ko%ullaroldu#unda alg bymesi olabilir. Algler suyun turbiditesini bozar, suda ktkoku ve tat olu%tururlar.

Algler; suyun grntsn bozmalarnn yansra, kaygan bir yzeyolu%turarak havuz evresinde ve havuz iinde kazalara neden olmaktadr.

Algler ayn

zamanda havuz suyunun klor gereksinimini de art

rmaktad

r.Havuz kullanlmad#dnemde gece boyunca havuzda serbest klor miktar$0ppm dzeyinde olacak %ekilde klorlama yaplmaldr. Ertesi gn lm%olanalgler havuzdan ok kolay temizlenebilir. Bunu ba%arabilmek iin 4.000 Lsuya %70lik kalsiyum hipokloritten 0.6 kg eklemek gerekmektedir. Ancaksiyanrik asit kullanlan stabilize havuzlarda havuz kullanlmayaba%lanmadan nce yksek klor dzeyinin d%rlmesi gerekmektedir. Bunusa#lamak iin ertesi sabah suya sodyum tiyoslfat eklemelidir (her 4.000litreye $kg olacak %ekilde) (29).

pHnn 8 ve daha yksek olmasve havuzun klorlanmasdurumundaalg sorunu olmayacaktr. Ayn zamana suya eklenen e%itli kimyasallaralglerin remesini nleyebilir (algistatic) ya da ldrebilir (algisid). Ancakksa srede (4 saat) alg ldrmek iin gerekli miktar, $0 gnde ldrmek iin

gereken miktardan 3-8 kat fazla olabilir. En sk kullanlan algisid bakrslfattr (gz ta%). Normal dozu $-2 ppmdir. Yzme havuzlarnda bakrkullanmann bir sakncas, bikarbonat ile kerek 5-7 gn iinde filtrasyonlatamamen havuz suyundan atlmasdr. Di#er bir olumsuz etkisi de klorlabirle%erek olu%turdu#u bile%i#in yzme kyafetlerini boyamas ve salardarenk de#i%ikli#i olu%turmasdr. Fenil-civa asetat olduka tehlikeli oldu#u iinnerilmeyen bir algisiddir (29).


46/65

45

SEBZE VE MEYVELER!N KLORLA DEZENFEKS!YONU

i# olarak tketilen sebze ve meyvelerin tketim ncesinde iyi bir%ekilde ykanmas gda kaynakl baz enfeksiyonlarn nlenmesi iinzorunludur. Ancak zellikle yaz aylarnda salata yapmnda kullanlanyiyeceklerin ykanmas yeterli olmayabilir. Bu nedenle ba%ta bu tr gdalarolmak zere pi%irilmeden tketilen tm sebze ve meyvelerin klorla

dezenfekte edilmesi gerekmektedir.Bu amala ncelikle %$lik aktif stok klor zeltisi hazrlanmaldr.

Bunun iin bir litre distile/deiyonize suya %25 aktif klor ihtiva eden 40 grkire kayma#(iki silme orba ka%#) konur ve iyice kar%trlr, a#zkapalolarak 30 dakika beklenir. zerindeki svalnarak ba%ka bir kaba konur, alttakalan znmemi% kat partikl ksm atlr. Bu eriyik %$lik bir anaeriyiktir, yani litrede $0 gram, $00 ml.de ise $gram aktif klor vardr (Stokzelti). Toksiktir ve aynzamanda korosivdir. Serin ve gne%grmeyen biryerde sakland# takdirde $0-$5 gn aktivitesini korur. Toksik olmasdolaysyla, ocuklarn eline gemeyecek yerlerde saklanmaldr. Kirekayma# d%nda ierdi#i klor miktar bilinen di#er klor kaynaklarndan dastok klor solsyonu hazrlanabilir (ama%r suyu gibi).

Sebze ve meyveler ncelikle kuvvetli su altnda ykanarakzerlerindeki kirler uzakla%trlr. Klorla dezenfekte edilecek sebze/meyveleryeterince byk bir ykama kabnn/tepsisinin iine konur. Sebze vemeyvelerin zerini tamamen kapatacak %ekilde su ilave edilir ve ilave edilensu miktarbir yere not edilir. Daha sonra hazrlanan stok klor zeltisindenkabn iersine litreye 7.5-$0 ppm ($5-20 damla) olacak %ekilde klor zeltisiilave edilir. Sebze/meyveler bu svnn iinde en az 30 dakika en fazla 2 saatbekletilirler. Daha sonra sebze/meyveler kuvvetli su altnda iyicedurulanrlar. Durulama i%lemi yeterli olmazsa gdalarda tat ve koku sorunuya%anabilir.

ok sayda ki%i iin toplu yemek hazrlanan byk mutfaklarda klordozajlama pompalar kullanlmas uygulamann daha pratik bir %ekildeyrtlmesini sa#layacaktr.


47/65

46

ARAZ!"ARTLARINDA B!REYSEL KLORLAMA

&me ve kullanma sular dezenfeksiyonunda kullanlan klorun ennemli avantajlarndan birisi de su miktarndan ba#msz olarak uygulanabilirolmasdr. Bu nedenle $0 milyon ki%inin ya%ad# bir %ehrin ime suyuklorlanabilece#i gibi arazide al%an $ki%iye ait $bardak su da klorlanabilir.

Klorlanmam% kk miktardaki sularn klorla dezenfeksiyonu iin

litre ba%na %$ lik klor eriyi#inden 3 damla konulmal ve 30 dakikabekletildikten sonra iilmelidir. Bu i%leme bireysel klorlama denir (30).A%a#da arazi %artlarnda bireysel klorlamann nasl yaplabilece#iaklanm%tr :

#. Stok Klor zeltisinin Hazrlanmas

a. Kire Kayma%Kullanarak :

40 gram kire kayma#(iki silme orba ka%#yakla%k 40 gramkabul edilir) $litre suda eritilir ve 30 dakika bekletilir. stte kalan s vksmalnr, dibe ken kat ksm atlr. Alnan sv ksm $00-200 mllik koyurenkli %i%elere konur ve ilgili personele verilir. Bu %$lik stok klorsolsyonudur. Bu i%lemin araziye kmadan nce yaplmasuygun olur (30).

b. SvKlor (ama&r Suyu) Kullanarak :

Piyasada sat%a sunulan normal ama%r sular %$0 sodyumhipoklorit, yani yakla%k %$0 klor iermektedir. Dokuz bardak normal e%mesuyuna bir bardak ama%r suyu konularak kar%trlr. Bu kar%m $00-200mllik koyu renkli %i%elere konur ve ilgili personele verilir. Bu %$lik stokklor solsyonudur (30).

2. Klorlama !&lemi

a. Bu stok solsyondan gerekti#inde her $ litre ime suyuna 3damla damlatlr ve 30 dakika bekledikten sonra su iilebilir hale gelir.

b. Meyve ve sebzelerin ykanmasiin de klorlu su kullanlmaldr.Bu amala meyve ve sebzelerin ykama suyuna litre ba%na $5-20 damlaolacak %ekilde hazrlanan stok klor solsyonundan damlatlr ve 30 dakikabeklendikten sonra ykama i%lemi yaplr.


48/65

47

c. Yukarda belirtilen 30 dakikalk bekleme sresi temas sresiolarak bilinir ve klorun sudaki mikroplar ve di#er minik canllarldrebilmesi veya etkisiz hale getirebilmesi iin %arttr.

3. Klor Tabletleri Kullanarak Yaplan Klorlama !&lemi:

Klor tabletleri kullanarak yaplan su dezenfeksiyonu en pratikdezenfeksiyon yntemidir. Yalnz klor tabletleri etiketlerinde siyanr

maddesi iermemelidirler. Bir tabletin ne kadar suya atlaca#ticari preparatagre de#i%ir ve zerinde yazldr. Tableti suya attktan sonra 30 dakikabeklenmelidir.

Arazi !artlarnda uzun sre al!an personelde do"al su kaynaklarnn

ime suyu olarak kullanlmasna ba"l olarak e!itli mikrobik hastalklar

geli!ebilmekte ve bazen bu hastalklar lmle sonulanabilmektedir. Bu

nedenle bu tr birimlerde grev yapan hekimler, personelini bireysel

klorlama yntemleri hakknda e"itmeli ve yetkililerle irtibata geerek araziye

kmadan nce stok klor solsyonlarnn hazrlanmasnsa"lamaldr.

Toplu ya!anlan yerlerde gnlk olarak klor lmlerinin yaplmas

gerekli oldu"undan klor lm cihaz ve malzemelerinin (komparatr ve

tetrametilbenzidin gibi) bulunmas ve kullanlabilirli"i, birimin hekimitarafndan takip edilmelidir


49/65

48

OLA$ANST DURUMLARDA DEZENFEKS!YON VEDEKONTAM!NASYON

Deprem, sel, sava% gibi ola#anst durumlarda, ya%anlan ortamn vekullanlan cihazlarn dezenfeksiyon ve dekontaminasyonu daha da nemkazanmaktadr. Bu amala en sk kullanlan madde klordur. Yzde 5 klorieren ama%r suyu ve klor tabletleri kullanlarak gerekle%tirilebilecek

uygulamalar a%a#da sralanm%tr.

%5 KLOR SOLSYONU !LE YKSEK DZEYDEDEZENFEKS!YON(3$)

Gerekli malzemeler

Plastik kova (dezenfekte edilmi%), %5lik klor ieren ama%r suyu, su,l kab, metal kap ($ adet), kapakl metal kap (3 adet), 20 dk kaynatlpso#utulmu% su, bula%k eldiveni (dezenfekte edilmi%), tbbi ara (pansuman,diki%seti vb.)

Yntem

$. Plastik Kovada % 0,5 klor solsyonu hazrlama: Plastik bir kovaya $l %5lik KLOR + 9 l SU koyunuz

2. Heri iki ele bula%k eldiveni giyiniz.

3. Dekontamine edilip, ykanm%aletleri solsyona koyunuz.

4. 20 dk bekletiniz.

5. Aletleri karp, dezenfekte edilmi%kapta, kaynatlp so#utulmu%su iledurulama, kurumaya brakn.

6. Temiz ve kuru bir ortamda veya dezenfekte kapal bir kap iindesaklaynz.

ALETLER!N DEKONTAM!NASYONU VE MEKAN!K TEM!ZL!K

(3$)Gerekli malzemeler

Plastik kova, le#en, l kab, %5lik klor ieren ama%r suyu, su,deterjan, bula%k eldiveni, di% fras, eldiven, tbbi aralar (pansuman, diki%seti vb.)


50/65

49

Yntem

TIBB&G&R&"&M NCES&

Plastik Kovada % 0,5 klor solsyonu hazrlama: Plastik bir kovaya $l % 5lik klor + 9 l su koyunuz

TIBB&G&R&"&M SONRASI$. Kullanlan aleti hibir yere de#dirmeden kovann iine atnz.

2. Eldivenlerin d% yzlerini dekontaminasyon svsnda ykayp, terskararak atk kabna atnz.

3. Ellerinizi ykayp kurulaynz.

4. $0 dakika sreyle aletleri bu kovada bekletiniz.

5. Her iki elinize bula%k eldiveni giyiniz.

6. Aletleri kovadan kararak ykama iin kullanlan le#en iindelavaboya koyunuz.

7. Deterjanlsu ve fra yardmile aletleri temizleyiniz.

8. Varsa aletlerin vidalarngev%eterek her noktayfralaynz.

9. Akan su altnda durulaynz.

YZEYSEL DEKONTAM!NASYON(3$)

Gerekli malzemeler

Su, deterjan, plastik l kab, $ lt. plastik %i%e, plastik huni, silmei%lemi iin pet, atk kovas,

Yntem

$. %0.5 klor solsyonu hazrlaynz: Plastik bir %i%eye $l % 5lik klor+ 9 l su koyunuz.

2. Pet zerine hazrlanan solsyondan dknz.

3. Daha az kirli olan yzeyden kirli yzeye do#ru ayn yerden bir kezdaha gemeyecek %ekilde siliniz.

4. Silme petini atk kovasna atnz.

5. Yzeyde organik maddeler kalm%sa deterjan ve suyla ykaynz.


51/65

50

SULARIN DEZENFEKS!YONU(3$)

Gerekli malzemeler

Su, klor tabletleri (4 veya $60 mg), su kab(iki adet)

Yntem

$. Suyu temiz bir kap ya da depo iinde oldu#undan emin olunuz.2. Suyun rengine gre suya atlacak klor miktarnbelirleyiniz.

3. Klor tabletlerini uygun sayda suya atnz.

4. Klorlama sonrastabletlerin bulundu#u %i%eyi kapatnz.

5. Klorlanan suyu kullanmadan nce 30 dk bekleyiniz.

Klor tableti (mg)*: $adet (4 mg) ise su miktar: $lt

Klor tableti (mg)*: $adet ($60 mg) ise su miktar: 40 lt

* Su bulank ise tablet miktariki katna karlr.


52/65

5$

SUDAK!KLOR DZEY!N!N LLMES!

Sudaki klor miktarnn belirlenmesi iin komperatr ismi verilen vedaha nce saptanm% renklere gre bulunan rengin mukayesesine dayananbasit bir cihaz kullanlr. Suyun klorland# tesislerden ve %ebekeninbelirlenmi% noktalarndan, gnde en az 5 defa serbest klor miktarsaptanmaldr.

Gerekli malzemeler

Klor lm cihaz (komperatr), ortotoluidin veya tetrametilbenzidinsolsyonu, klor miktarllecek su numunesi

Yntem (3$)

$. Su numunesi e%medenalnacaksa, suyu 2-4 dakikakuvvetlice aktnz.

2. Komperatr tpnntemizli#ini kontrol ediniz.

3. Tp stten $cm bo%lukkalncaya kadar su ile doldurunuz.

4. Tpteki suya 3 damlaortotoluidin veyatetrametilbenzidin solsyonudamlatnz.

5. Tpn a#znparma#nzlakapatarak 5-6 kez alkalaynz.


53/65

52

6. Komparatrnz birdenfazla kimyasal lmek iin dizaynedilmi%se, klor iin uygun olanrenk diskini taknz.

7. Tp komperatrnyuvasna yerle%tiriniz.

8. Tpteki suyun renginikomperatr diskindeki renkskalasnda bulunuz. En yakn rengibulana kadar diski evirmeyedevam edin.

9. Diskin sol tarafnda, surne#indeki klor miktarnppm**cinsinden gsteren rakamokuyunuz.

$0. Tpteki suyu lavaboyadknz.

$$. Tp akar su ile ykayp,kurumaya braknz.

$2. Malzemeyi kutusunayerle%tirip kaldrnz.


54/65

53

* Ortotoludin veya tetrametilbenzidin yerine klor lm iin zel olarakhazrlanm%DPD tabletler de kullanlabilir.

** ppm: milyonda ksm (parts per million) = mg/L

"ekil 4.Sularda klor lm iin kullanlan Lovibond Komperatr


55/65

54

SUDA M!KROORGAN!ZMA TESP!T ED!LD!$!NDE YAPILMASIGEREKENLER

M!KROORGAN!ZMA RED! M!KROORGAN!ZMAREMED!

". Sudaki serbest klor miktar

n

2 ppme ykselt2. Daha ok noktadan tekrar numune alarakanalizi tekrarla

3. !lgilileri ve kullanclarbilgilendir4. Sularn kaynatlarak veya ay vs #eklinde

tketilmesini sa$la

Yenilenen AnalizRED! Yenilenen Analiz REMED!

1. Toplam Canl(+)Depoda veya su kayna!nda sorun var. Depoyu temizlet; depo giri"inde suyu 2

ppm, depo k"nda suyu 0.5 ppm klorlat.

2. Toplam Koliform (+)Depoyu temizlet. Depo k"nda suyu 2 ppm klorlat.

3. Fekal Streptokok (+)Da!tm "ebekesinde sorun var. Depoyu ve "ebeke sistemini dezenfekte et(Depo temizli!i blmne bknz.). Tesisatla ilgili personeli bilgilendir.

4. Parazit (+)Depoyu temizlet; depo giri"inde suyu 5 ppm, depo k"nda suyu 2 ppm klorlat.

5. Virs (+)Depoyu temizlet. Depo k"nda suyu 2 ppm klorlat.

Sonular iki kez st ste normal kana kadar analizleri

tekrarlat (sonucu !renir !renmez yeniden yolla)

Sular0.5ppm

klorlayarakkullanmayadevam et

(Yukarda saylanlar yapldise su iilebilir)


56/65

55

KLORLAMA !LE !LG!L!D!KKAT ED!LMES!GEREKENLER

$. Dezenfeksiyon i%leminin gerekle%ebilmesi iin serbest klorun en az 30dakika suda kalmasgerekir (temas sresi).

2. Klorun uygulanmas iin en iyi a%ama artma i%lemlerinin tamamensona erdi#i, depolama veya da#tm i%leminden hemen nceki a%amadr.

3. Yava% kum filtrelerinden nce veya di#er mevcut biyolojik artma%amalarndan nce suya klor ilave edilmemelidir. Bu a%amalardan nce ilaveedilen klor bu i%lemlerde grev alan mikroorganizmalarn lmne veyaetkilerinin azalmasna neden olabilir.

4. Kat haldeki klor formlar dezenfekte edilecek suya do#rudanatlmamaldr. nk kat klor formlar genelde suda kendili#inden erimezveya kar%m haline gelmez. Bu nedenle ncelikle az miktarda suyla mekanikolarak kar%trlmaldrlar.

5. Normal %artlarda toplumsal kullanma sunulan sularda rezidel klor(serbest veya aktif klor) miktarnn 0.3 0.5 ppm olmasyeterlidir. Konuylailgili e%itli standart ve mevzuatta yer alan serbest klor miktarlar a%a#daverilmi%tir.

Standart/Mevzuat Minimumolmasgereken

(mg/L)

Tavsiyeedilen(mg/L)

En fazla(mg/L)

TS 266: &ilebilir SularnFiziksel ve Kimyasalzellikleri ($997)

- 0.$ 0.5

Amerikan evre KorumaBirimi (EPA 8$6-F-02-0$3,Temmuz 2002)

- - 4.0

Dnya Sa#lk rgt ($999) - - 5.0

Avrupa Birli#i ($998) - - -

6. Suyun bulankl#arttka dezenfeksiyon iin kullanlacak klor miktarda artacaktr, ancak bu durumlarda klor miktarn arttrmak yerine nceliklesuyun bulankl#n azaltmaya ynelik artma i%lemlerinin uygulanmasyararlolacaktr.


57/65

56

7. Klor veya ba%ka bir yntemle yaplacak dezenfeksiyon i%lemi ime vekullanma suyu kaynakl enfeksiyon hastalklarnn tamamen nlenece#ianlamna gelmez. Su kaynakl enfeksiyon hastalklarnn nlenebilmesi iinkoruma nlemleri (su havzalarnn, depolama ve da#tm sistemlerinin) herzaman iin ncelikli olmaldr.

8. Sularn uygun bir %ekilde dezenfeksiyonu daima su kalitesinindezenfeksiyon ncesi ve sonras takip ve kontrolne ba#ldr. Dezenfekte

edilen sular

n dzenli olarak mikrobiyolojik analizleri yap

lmal

ve sonularagre gerekti#inde dezenfeksiyon i%lemlerinde de#i%ikli#e gidilmelidir.

9. Suda klor miktarnn hangi sklkta llece#i lmn yaplaca#birimin zelliklerine gre de#i%iklik gsterir. rne#in bir artma tesisii%letiyorsanz srekli klor miktar tayini yapan sistemlere ihtiyacnz vardemektir. Ancak suyunuzu, klorlamann srekli yapld# bir da#tmsisteminden alyor, sizin d%nzda dzenli olarak gnlk kontrolleryaplyorsa ve lm yapaca#nz birim su deposu iermiyor veya ilave supompalamaya ihtiya duyulmuyorsa normal kimyasal analizler iin sunumunesi gnderdi#inizde serbest klor lmnn yaplmas yeterliolacaktr. Sonuta genel bir yakla%m olarak; suyunu su deposu aracl# ilekullanan/da#tan birimlerin tamamnda gnde en az iki kez (su kullanmnnyo#un oldu#u saatlerde) serbest klor miktarnn llmesi yerinde olacaktr.


58/65

57

KLOR ZEH!RLENMES!

Klor oda scakl#nda ve normal atmosferik basnta kolayca gaz halinegeebildi#inden st ve alt solunum yollarnda akut hasara neden olarakzehirlenmeye neden olabilir. st ve alt solunum yollarnetkileyebilmesinintemel nedeni suda orta derecede znebilme yetene#idir. Ancak znmeyetene#inin az olmas nedeniyle etkilerinin ortaya kmas 8-$0 dakika

alabilir ve bu sre zarfnda da ki%i klor gazn solumaya devam edebilir.Havadan a#r oldu#u iin yer seviyesine yakn yksekliklerde bulunur.Ortamn kokusunu de#i%tirebilmesi iin ortam havasnda 0.3-0.5 ppmdzeylerine ula%masgerekir. Klor ieren rnlerin do#rudan yutulmasveyatemas sonucu meydana gelen zehirlenmelerin temelinde de a%a#dakimekanizmalar geerlidir (32).

Klorun suda znmesi sonucunda a%a#daki reaksiyonlar ve rnlermeydana gelir:

$) Cl2+ H2OHCl (hidroklorik asit) + HOCL (hipoklorz asit)

veya

$) Cl2+ H2O2 HCl + [O-]

2) HOClHCl + [O-]

Bu reaksiyonlar sonucunda meydana gelen hidroklorik ve hipoklorzasitler biyolojik olarak hasara neden olabilirler. Ancak temel hasarn bureaksiyonlarn olu%umu srasnda meydana gelen hcresel hasarla ili%kilioldu#u d%nlmektedir. Bu iki asidin olu%umu srasnda ayn zamandaserbest oksijen radikalleri de olu%makta gerek hasarn olu%an serbestradikaller nedeniyle oldu#u kabul edilmektedir. Ancak hidroklorik asit sudakolayca znmektedir ve bu nedenle konjuktiva ve st solunum yolumukozasnda hasara neden olabilmektedir. Hipoklorz asit de suda kolaycaznmekte ve benzer %ekilde zellikle mukz membranlar etkilemektedir(32). Klor zehirlenmesine vcut cevabn etkileyen ba%lca faktrler: (a)ortamdaki klor gaz konsantrasyonu, (b) etkilenim sresi, (c) maruz kalandokunun su ieri#i ve (d) bireysel duyarllk.

Erken Belirti ve Bulgular: Klora maruz kalma durumunda ortaya kanbelirtiler konjuktiva, burun, farenks, larinks, trakea ve bron%larda meydanagelen akut inflamasyona ba#ldr ve genelde bu blgelerde yanma-batma tarz%ikayetler ortaya kar. Mukozal damarlarda meydana gelen hiperemiye ba#lgeli%en lokal dem solunum yollarnda ciddi sorunlara neden olabilir.Alveollerde meydana gelen dem pulmoner konjesyonla sonulanabilir.


59/65

58

Patolojik bulgular spesifik de#ildir. Pulmoner dem, pnmoni, hiyalenmembran olu%umu, pulmoner tromboz ve lseratif trakeobron%it geli%ebilir.Ancak en belirgin bulgu pulmoner deme ba#l geli%en hipoksidir. Hipoksietkilenime ba#l olarak dakikalar veya saatler iinde geli%ebilir ve lmclolabilir (32).

Gzde nadiren %iddetli hasar meydana gelir ve yank veya korneahasar%eklinde olabilir. &leri vakalarda gzde lserasyon ve skar olu%umuna

kadar giden tablolar grlebilir.

Tablo 5. Klor Zehirlenmelerinde Ortaya kan Belirti ve Bulgular (32)

Belirtilerksrk (% 52-80)Nefes darl#(% 20-5$)G#s a#rs(%33)Bo#az ve sternum arkasnda

yanma hissi (%$4)Bulant- kusma (%8)Gzde veya burunda

yanma/batma (% 4-6)

Tkanklk, bo#ulma hissiKas gszl#Ba%dnmesiKarn blgesinde rahatszlk

hissiBa%a#rs

BulgularSolunum seslerinde azalmaTakipneTa%ikardiWheezingBurunda kzarklk&nterkostal ve subkostal

ekilmelerSiyanoz

RinoreaGzlerde ya%lanmaSeste kabala%ma veya stridorRaller

Klor Zehirlenmelerinde !lkyardm (32)

$. ncelikle ki%iyi zehirlenme ortamndan uzakla%trn ve temiz havayakarn.

2. Kendinizi tehlikeye atmadan ki%inin zehirlenmesine neden olan

maddenin kabnalp sa#lk grevlilerine vermek zere muhafaza edin.3. Cilde ve gze temas varsa %0.9luk serum fizyolojik iledekontaminasyon i%lemine ba%layn, serum fizyolojik bulunamyorsa bol suile temas blgelerini ykayn.


60/65

59

4. Solunum veya kalp atmnn durmas halinde suni solunum ve kalpmasajna ba%layn, ancak hasta ama%r suyu vs yutmu% ise a#zdan a#zasolunum yapmayn, di#er bir suni solunum yntemi kullann.

5. Hastaykusturmaya al%mayn.

6. Daha ileri i%lemler iin bir sa#lk kurulu%una acil olarak mracaat edin.


61/65

60

SU ARITIM VE DEZENFEKS!YONUNDA KULLANILACAKMALZEMELER!N TEM!N!

Su artm ve dezenfeksiyon i%lemlerinde kullanlacak cihaz vemalzemelerin temini genelde hekimin veya sa#lk personelininsorumlulu#unda olmamakla birlikte konuyla ilgili kurulu% ve firmalarnbilinmesi hizmetin aksatlmadan yrtlmesinde faydalolabilir.

Firmalarn ve kurulu%larn ilgi alanlarnda zamanla de#i%meler olmasnedeniyle konuyla ilgili listenin gncel %eklinin korunmas bu kitabnkapsam d%ndadr. Konuyla ilgili gncel listeye http://www.suhijyeni.comadresinden ula%labilir.


62/65

6$

SONU VE NER!LER

Sa#lk sorunlarde#erlendirilirken a%a#daki temel kriterler gz nnealnmaldr: ($) sa#lk sorununun tipi, (2) insidans, (3) nemi,

klorlama rehberi.pdf

Documents