kibris tÜrk tarİhİtalimterbiye.mebnet.net/kitaplar/2015yenikitaplar/orta... · 2015-05-11 ·...

KKTC

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

KIBRIS TÜRK TARİHİ

AĞUSTOS 2014

ORTAOKULLAR İÇİN TARİH KİTABI(Temel Eğitim 2. Kademe)

sınıf8

Akademik Danışma ve Yazı Kurulu

BaşkanMehmet Kortmaz

AKADEMİK DANIŞMA KURULU:Başkan: Prof. Dr. Mehmet Emin ÇAĞIRAN ( Gazi Ünivetsitesi )Üye: Prof. Dr. Mehmet ŞİŞMAN ( Osmangazi Üniversitesi )Üye: Prof. Dr. Hasan BAHAR ( Selçuk Üniversitesi )Üye: Doç. Dr. Mehmet Seyfettin EROL ( Gazi Ünivetsitesi )Üye: Doç. Dr. Ramazan ÇALIK ( Selçuk Üniversitesi ) Üye: Doç. Dr. Bahattin ACAR ( Osmangazi Üniversitesi )Üye: Yard.Doç. Dr. Caner ARABACI ( Selçuk Üniversitesi )Üye: Veli ŞİRİN ( Tarihçi, Tarih ve Tabiat Vakfı Başkanı )Koordinatör Üye: Aydın BOLAT ( Yayıncı, Yazar, Eğitimci )

Yazı ve Araştırma KuruluFikri ÖZLERDerviş ATAKAN Sıdıka AKTUŞencan YEREBAKAN ÖZDEMİRHatice ŞAHİNUlaş BERATLIEmrah MERCANMustafa YÜCELTENMustafa AKIN

Resimleyen:Celal DENİZ

Grafik TasarımBilal AKBAYIRErcan NAZİK

DizgiBilal AKBAYIRErcan NAZİK

DüzeltmeGürkan GÜMÜŞATAM

Baskı6. Baskı 2014

Kıbrıs Türk Tarihi isimli kitap, Talim ve Terbiye Kurulunda görüşülerek ortaokulların (Temel Eğitim 2. Kademe) sekizinci sınıflarında denenip geliştirilmek üzere

Kıbrıs Türk Tarihi Dersleri için ders kitabı olarak kabul edilmiştir.

KKTC MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINIDIR

Her hakkı saklıdır ve KKTC Milli Eğitim Bakanlığı'na aittir. Kitabın metin, soru, şekil ve resimleri kısmen de olsa hiçbir suretle alınıp yayımlanamaz.

Baskı

İSTİKLÂL MARŞI

Mehmet Âkif ERSOY

Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ruhumun senden, İlahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli-Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerihamdan, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır rûh-ı mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarıının hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal!

Bastığın yerleri "toprak!" diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı.

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Hüda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.

Ruhumun senden, İlahi, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne namahrem eli. Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli-Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli.

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerihamdan, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır rûh-ı mücerred gibi yerden na'şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarıının hepsi helâl. Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal!

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak,O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var! Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar?

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak,O benimdir, o benim milletimindir ancak.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl!

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var! Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, "Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar?

Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

EyTürkgençliği!Birincivazifen,Türkistiklâlini,

Türkcumhuriyetini,ilelebetmuhafazavemüdafaaetmektir.

Mevcudiyetininveistikbalininyegânetemelibudur.

Butemel,senin,enkıymetlihazinendir.İstikbaldedahi,

senibuhazineden,mahrumetmekisteyecek,dahiliveharici,

bedhahlarınolacaktır.Birgün,istiklâlvecumhuriyetimüdafaamecburiyetine

düşersen,vazifeyeatılmakiçin,içindebulunacağınvaziyetinimkânveşeraitini

düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok nâmüsait birmahiyette tezahür

edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada

emsaligörülmemişbirgalibiyetinmümessiliolabilirler.Cebrenvehileileaziz

vatanın, bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün

ordularıdağıtılmışvememleketinherköşesibilfiilişgaledilmişolabilir.Bütün

bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere,memleketin dahilinde,

iktidarasahipolanlargafletvedalaletvehattahıyanetiçindebulunabilirler.

Hattabuiktidarsahiplerişahsimenfaatlerini,müstevlilerinsiyasiemelleriyle

tevhitedebilirler.Millet,fakruzaruretiçindeharapvebitapdüşmüşolabilir.

EyTürkistikbalininevlâdı!İşte,buahvalveşeraitiçindedahi,vazifen;

Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret,

damarlarındakiasilkanda,mevcuttur!

ATATÜRK’ÜNGENÇLİĞEHİTABESİ

YENİ KIBRIS TÜRK TARİHİ KİTAPLARI HAKKINDA

Toprağın derinliklerine kök salamamış ağaçlar nasıl ki en küçük bir rüzgârda

sarsılıyorsa, temeli sağlam olmayan binalar çöküyor ve yıkılıyorsa; tarihini bilmeyen milletlerin

de zaman içerisinde yok olması kaçınılmaz bir gerçektir.

Toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan, olayları zaman ve yer

göstererek anlatan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla

bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her milletin kurduğu medeniyetleri, kendi iç sorunlarını

inceleyen bilimdir tarih.

Kıbrıs Türkleri olarak bizler var oluş mücadelemizde, atalarımızın verdiği o eşsiz

mücadeleyi, yaşanan olayları, bu olaylar arasındaki ilişkileri, bağlantıları, etkilenmeleri,

nereden nereye nasıl geldiğimizi öğrenmeli ve öğretmeliyiz. Bu yüzden gelecekte de Kıbrıs

Türkü'nün dimdik ayakta durabilmesi, aydın yarınlara ulaşabilmesi ve tarihimizin doğru

bilinmesi için tarih dersi çok önemlidir.

KKTC Milli Eğitim, Gençlik ve Spor Bakanlığı Tarih Komisyonu olarak bizler tarih

kitaplarımızın yazılma amacının; tarihi gerçeklere ışık tutmak, Kıbrıs Türk halkının bu adada

egemen bir güç olduğunu belirtmek, Atatürk İlke ve İnkılâplarına bağlı “Yurtta barış, dünyada

barış” bilinciyle, kendi cumhuriyetini ve devletini seven barışçı, aydın gençler yetiştirmek

olduğunu vurgulamak isteriz.

Unutmayalım,

Tarihini bilen, tarihini örselemeden günümüze taşıyan, tarihinde güç ve kuvvet olan

milletler, binlerce ırmaktan beslenen denizler gibidir.

Geçmişini bilmeyen toplumlar geleceğe emin adımlarla ilerleyemez.

Tüm öğretmen ve öğrencilerimize sonsuz başarılar dileriz.

KOMİSYON

I. ÜNİTE: KIBRIS'TA İNGİLİZ DÖNEMİ

A- KIBRIS'TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI...............................................................2

1- Kıbrıs'ın İngiltere İçin Önemi................................................................................2

2- İngiltere'nin Kıbrıs'ı Ele Geçirmesi.......................................................................4

3- Kıbrıs'ın İngiltere’ye Devredilmesi.......................................................................6

4- Kıbrıs'ta İngiliz Yönetiminin Kurulması.................................................................7

5- Rumların İlk Enosis Talepleri................................................................................8

6- Trablusgarp Savaşı Sırasında, Kıbrıs'ta Yaşananlar............................................9

II. ÜNİTE: I. DÜNYA SAVAŞI VE KIBRIS

A- I. DÜNYA SAVAŞI'NDA KIBRIS(1914-1918).........................................................12

1. İngiltere'nin Kıbrıs'ı İlhakı...................................................................................12

2. I. Dünya Savaşı Sırasında Kıbrıs’ta Türkler........................................................12

3. Türk Kurtuluş Savaşı Sırasında Kıbrıs Türkleri...................................................13

B. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASINA GÖRE KIBRIS'IN DURUMU........................................15

C- 1931 ENOSİS İSYANI VE SONRASI.............................................................................16

1- 1931 Enosis İsyanı............................................................................................16

2- II.Dünya Savaşı ve Kıbrıs...................................................................................17

3- Kıbrıs Türklerinin Siyasi Teşkilatlanması..........................................................17

a. Kıbrıs adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK)....................................................18

b. Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi (KMTHP)............................................................18

c. Kıbrıs Millî Türk Birliği (KMTB)........................................................................18

ç. Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu (KTKF)...................................................18

d. Kıbrıs Türk Birliği İstiklâl Partisi......................................................................18

Ç- TOPLUM LİDERİMİZ DR. FAZIL KÜÇÜK'ÜN TARİHİMİZDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

(1906-1984)........................................................................................................................19

D- ENOSİS FAALİYETLERİNDE RUM ORTODOKS KİLİSESİ'NİN ROLÜ........................21

E- RUMLARIN SİYASİ TEŞKİLATLANMASI......................................................................21

1.AKEL ( İlerici Halkın Komünist Partisi)..............................................................................21

2. KEK (Kıbrıs Milli Partisi)...................................................................................................21

F- KIBRIS'TA ÖZERKLİK GİRİŞİMLERİ..............................................................................22

III.ÜNİTE: KIBRIS SORUNU

A- KIBRIS SORUNUNUN BELİRGİNLEŞMESİ VE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI..........................26

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8. SINIF

İÇİN

DE

KİL

ER

1- 1950 Plebisiti ve Kıbrıs Sorununun İlk Kez Birleşmiş Milletler'e Götürülmesi.......26

2- “EOKA” Rum Terör Örgütünün Ortaya Çıkması..................................................26

3- 1955 Londra Konferansı (29 Ağustos-7 Eylül 1955)........................................27

B- EVKAF'IN TÜRKLERE DEVRİ........................................................................................28

C- TAKSİM TEZİ VE 27-28 OCAK OLAYLARI......................................................................29

1- Taksim Tezi........................................................................................................29

2- 27-28 Ocak Olayları...........................................................................................30

D- İLK DİRENİŞ ÖRGÜTLERİMİZ VE TÜRK MUKAVEMET TEŞKİLATI'NIN ORTAYA ÇIKMASI.............................................................................................................................30

1. İlk Direniş Örgütlerimiz.....................................................................................30

2- Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT)'nın Ortaya Çıkması......................................30

3- TMT'nin Örgütlenmesi.......................................................................................31

E- İNGİLTERE'NİN KIBRIS SORUNUNA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ...........................................33

1. Radcliffe Anayasası (19 Aralık 1956)...................................................................33

2. Mac Millan Planı (19 Haziran 1958).....................................................................34

3. NATO'nun Kıbrıs'la İlgilenmesi............................................................................35

IV. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ

A- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI.................................................40

1- Zürih Konferansı................................................................................................40

2- Londra Konferansı ve Kıbrıs Cumhuriyeti Antlaşması........................................40

3- Garanti Antlaşması............................................................................................42

4- Askeri İttifak Antlaşması.....................................................................................43

B- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞU.......................................................................44

1- Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kuruluşu ve İlânı.............................................................44

2- Türk ve Yunan Birliklerinin Kıbrıs'a Çıkmaları.....................................................45

V. ÜNİTE : CUMHURİYETİN KURULUŞUNDAN 21 ARALIK 1963'E KADAR OLAN GELİŞMELER

A- CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELER..............................................................48

1- Cumhuriyete Karşı Rumların Tutumu.................................................................48

2- Cumhuriyete Karşı Türklerin Tutumu.................................................................48

B- CUMHURİYET DÖNEMİNDE İKİ TOPLUM ARASINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR..48

1- Belediyeler Sorunu............................................................................................49

2- Anayasa Mahkemesi Sorunu.............................................................................49

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8. SINIFİÇ

İND

EK

İLE

R

3- Ordu Sorunu......................................................................................................50

4- Kamu Görevlerinde Temsiliyet Sorunu...............................................................50

5- Vergi Sorunu......................................................................................................50

6- Veto Hakkı Sorunu.............................................................................................51

C- CUMHURBAŞKANI MAKARİOS'UN ANAYASA DEĞİŞİKLİK ÖNERİSİ..........................51

Ç- AKRİTAS PLÂNI.............................................................................................................52

VI. ÜNİTE: 21 ARALIK 1963 KANLI NOEL'DEN BARIŞ HAREKÂTINA KADAR OLAN GELİŞMELER

A- TOPLUMLARARASI ÇARPIŞMALAR VE GELİŞMELER................................................56

1- Olayların Başlaması ve Lefkoşa Çarpışmaları...................................................57

2- Lârnaka Çarpışmaları........................................................................................59

3- Bayrak Radyosu................................................................................................59

4- Ocak 1964 Londra Konferansı...........................................................................60

5- Limasol Çarpışmaları........................................................................................61

6- Baf Çarpışmaları...............................................................................................61

7- Dillirga Çarpışmaları..........................................................................................62

8- Mağusa Çarpışmaları........................................................................................64

9- Geçitkale - Boğaziçi Çarpışmaları ve 1967 Bunalımı..........................................64

10- Türklerin Göçmen olması ve İktisadi Abluka(Ekonomik Kuşatma)....................65

11- Türk Cemaat Meclis Başkanı Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Gizlice Çıkması.....67

B- 21 ARALIK 1963 SALDIRILARI SONRASI KIBRIS TÜRK TOPLUMUNUN SİYASÎ ÖRGÜTLENMESİ...............................................................................................................67

1- Genel Komite (1963–1967)...............................................................................67

2- Geçici Türk Yönetimi (1967–1974).....................................................................67

3- Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi...........................................................68

C- TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER (1968–1974)........................................................68

1- Toplumlararası Görüşmelerin Başlama Sebepleri..............................................68

2- Türk – Rum İkili Görüşmeleri..............................................................................69

3- Toplumlararası 5'li Görüşmeler..........................................................................69

VII. ÜNİTE: MAKARİOS'A KARŞI DÜZENLENEN DARBE VE MUTLU BARIŞ HAREKÂTI

A- YUNAN CUNTASI DESTEKLİ EOKA-B ÖRGÜTÜNÜN MAKARİOS'A KARŞI DÜZENLEDİĞİ DARBE.......................................................................................................72

B- I. BARIŞ HAREKÂTI........................................................................................................73

C- CENEVRE GÖRÜŞMELERİ...........................................................................................76


İÇİN

DE

KİL

ER

1- 1950 Plebisiti ve Kıbrıs Sorununun İlk Kez Birleşmiş Milletler'e Götürülmesi.......26

2- “EOKA” Rum Terör Örgütünün Ortaya Çıkması..................................................26

3- 1955 Londra Konferansı (29 Ağustos-7 Eylül 1955)........................................27

B- EVKAF'IN TÜRKLERE DEVRİ........................................................................................28

C- TAKSİM TEZİ VE 27-28 OCAK OLAYLARI......................................................................29

1- Taksim Tezi........................................................................................................29

2- 27-28 Ocak Olayları...........................................................................................30

D- İLK DİRENİŞ ÖRGÜTLERİMİZ VE TÜRK MUKAVEMET TEŞKİLATI'NIN ORTAYA ÇIKMASI.............................................................................................................................30

1. İlk Direniş Örgütlerimiz.....................................................................................30

2- Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT)'nın Ortaya Çıkması......................................30

3- TMT'nin Örgütlenmesi.......................................................................................31

E- İNGİLTERE'NİN KIBRIS SORUNUNA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ...........................................33

1. Radcliffe Anayasası (19 Aralık 1956)...................................................................33

2. Mac Millan Planı (19 Haziran 1958).....................................................................34

3. NATO'nun Kıbrıs'la İlgilenmesi............................................................................35

IV. ÜNİTE: KIBRIS CUMHURİYETİ

A- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI.................................................40

1- Zürih Konferansı................................................................................................40

2- Londra Konferansı ve Kıbrıs Cumhuriyeti Antlaşması........................................40

3- Garanti Antlaşması............................................................................................42

4- Askeri İttifak Antlaşması.....................................................................................43

B- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞU.......................................................................44

1- Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kuruluşu ve İlânı.............................................................44

2- Türk ve Yunan Birliklerinin Kıbrıs'a Çıkmaları.....................................................45

V. ÜNİTE : CUMHURİYETİN KURULUŞUNDAN 21 ARALIK 1963'E KADAR OLAN GELİŞMELER

A- CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELER..............................................................48

1- Cumhuriyete Karşı Rumların Tutumu.................................................................48

2- Cumhuriyete Karşı Türklerin Tutumu.................................................................48

B- CUMHURİYET DÖNEMİNDE İKİ TOPLUM ARASINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR..48

1- Belediyeler Sorunu............................................................................................49

2- Anayasa Mahkemesi Sorunu.............................................................................49


İÇİN

DE

KİL

ER

3- Ordu Sorunu......................................................................................................50

4- Kamu Görevlerinde Temsiliyet Sorunu...............................................................50

5- Vergi Sorunu......................................................................................................50

6- Veto Hakkı Sorunu.............................................................................................51

C- CUMHURBAŞKANI MAKARİOS'UN ANAYASA DEĞİŞİKLİK ÖNERİSİ..........................51

Ç- AKRİTAS PLÂNI.............................................................................................................52

VI. ÜNİTE: 21 ARALIK 1963 KANLI NOEL'DEN BARIŞ HAREKÂTINA KADAR OLAN GELİŞMELER

A- TOPLUMLARARASI ÇARPIŞMALAR VE GELİŞMELER................................................56

1- Olayların Başlaması ve Lefkoşa Çarpışmaları...................................................57

2- Lârnaka Çarpışmaları........................................................................................59

3- Bayrak Radyosu................................................................................................59

4- Ocak 1964 Londra Konferansı...........................................................................60

5- Limasol Çarpışmaları........................................................................................61

6- Baf Çarpışmaları...............................................................................................61

7- Dillirga Çarpışmaları..........................................................................................62

8- Mağusa Çarpışmaları........................................................................................64

9- Geçitkale - Boğaziçi Çarpışmaları ve 1967 Bunalımı..........................................64

10- Türklerin Göçmen olması ve İktisadi Abluka(Ekonomik Kuşatma)....................65

11- Türk Cemaat Meclis Başkanı Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Gizlice Çıkması.....67

B- 21 ARALIK 1963 SALDIRILARI SONRASI KIBRIS TÜRK TOPLUMUNUN SİYASÎ ÖRGÜTLENMESİ...............................................................................................................67

1- Genel Komite (1963–1967)...............................................................................67

2- Geçici Türk Yönetimi (1967–1974).....................................................................67

3- Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi...........................................................68

C- TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER (1968–1974)........................................................68

1- Toplumlararası Görüşmelerin Başlama Sebepleri..............................................68

2- Türk – Rum İkili Görüşmeleri..............................................................................69

3- Toplumlararası 5'li Görüşmeler..........................................................................69

VII. ÜNİTE: MAKARİOS'A KARŞI DÜZENLENEN DARBE VE MUTLU BARIŞ HAREKÂTI

A- YUNAN CUNTASI DESTEKLİ EOKA-B ÖRGÜTÜNÜN MAKARİOS'A KARŞI DÜZENLEDİĞİ DARBE.......................................................................................................72

B- I. BARIŞ HAREKÂTI........................................................................................................73

C- CENEVRE GÖRÜŞMELERİ...........................................................................................76


İÇİN

DE

KİL

ER

Ç- II. BARIŞ HAREKÂTI.......................................................................................................77

D- BARIŞ HAREKÂTI'NIN SONUÇLARI..............................................................................78

E- KAYIP TÜRKLER SORUNU............................................................................................79

VIII. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN BARIŞ HAREKÂTI SONRASI SİYASİ DURUMU

A- OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ...............................................................................82

B- KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ...................................................................................82

C- TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER.............................................................................83

1- Toplumlararası Viyana Görüşmeleri...................................................................83

2- Denktaş ve Makarios Görüşmeleri.....................................................................83

3- Denktaş-Kiprianu-Waldheim Görüşmesi...........................................................84

4- Rauf R. Denktaş – Spiros Kiprianu Doruk Görüşmesi.........................................84

D- KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ'NİN İLÂNI...........................................................85

1- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sebepleri........................................85

2- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin İlânı..............................................................87

a. Kurucu Meclis................................................................................................87

b. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasasının Kabulü ve Seçimler..................87

3- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluşunun Uluslararası Yansımaları.........88

4- Ghali Fikirler Dizisi.............................................................................................88

5- Annan Planı ve Sonrası......................................................................................89

SÖZLÜK..............................................................................................................................92

KAYNAKÇA.........................................................................................................................97

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8. SINIFİÇ

İND

EK

İLE

R

Hazırlık Çalışmaları1- İngiltere’nin sömürgecilik faaliyetlerine

neden ihtiyaç duyduğunu araştırınız.

2- Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. yüzyıldaki

ekonomik ve siyasi durumu hakkında bilgi toplayınız.

3- “Kıbrıs, Ön Asya’nın anahtarıdır.” İngiltere Başbakanı

Benjamin Disraeli’nin bu sözünden ne anlıyorsunuz?KIB

RIS

TÜ

RK

TA

RİH

İ -

8.S

INIF

I. ÜNİTE:

KIBRIS'TA İNGİLİZ DÖNEMİ

I. ÜNİTE:KIBRIS'TA İNGİLİZ DÖNEMİ

A-KIBRIS'TA İNGİLİZ YÖNETİMİNİN BAŞLAMASI

1.Kıbrıs'ın İngiltere İçin Önemi

Büyük Br i tanya( İng i l te re) 19.yy 'da dünyanın en büyük sömürge imparatorluğuydu.Sömürgeleri içerisinde en önemlisi Hindistan'dı. İngiltere,1800'lü yılların sonuna doğru Hindistan'a giden deniz ticaret yolunu güvence altına almak istedi. Bu yolun büyük bir bölümü Akdeniz'den ve Osmanlı topraklarından geçmekteydi.

Akdeniz’in kuzeydoğusundaki tek ada olan Kıbrıs bu dönemde, İngiltere için “Ön Asya’nın anahtarı” konumundaydı.


2

Anadolu ve Suriye'ye yakınlığı

Ege Denizi'nin giriş ve çıkışına etkisi

Mısır ve Süveyş Kanalı'na yakınlığı

İngiltere'nin en büyük sömürgesi olan Hindistan'a giden deniz yolunun üzerinde olması

KIBRIS'IN İNGİLTERE İÇİN ÖNEMİ

17 Kasım 1869'da ulaşıma açılan kanal, Akdeniz ile Kızıldeniz'i birleştirir. 161 km uzunluğunda yapay bir su yoludur. Kanalın genişliği 70-125 m arasında değişmektedir. Derinliği 11-12 metredir. İngiltere’nin Hindistan’a giden yolunu 7000 km kısaltır.

I. ÜN

İTE:

KIB

RIS’

TA İN

GİLİ

Z DÖ

NEM

İ

ARAŞTIRALIM

Büyük Britanya İmparatorluğu’na “Üzerinde Güneş Batmayan İmparatorluk”denmesinin nedeni nedir?

SÜVEYŞ KANALI

ÖĞRENELİM


3

Kıbrıs'ın konumu

SUUDİ ARABİSTAN

TÜRKİYE

GKRY

I. ÜN

İTE:

KIB

RIS’

TA İN

GİLİ

Z YÖ

NETİ

MİN

İN B

AŞLA

MAS

I

4

2- İngiltere'nin Kıbrıs'ı Ele Geçirmesi

Padişah II. Abdülhamit döneminde gerçekleşen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nı Rusya kazanmıştır. Bu savaş sonunda , iki devlet arasında yapılan Ayastefanos Anlaşması ile Rusya önemli kazanımlar elde etti. Rusya'nın elde ettiği kazanımlar şunlardır:

íRusya,İstanbul ve Çanakkale Boğazları'nı serbestçe kullanma hakkı ile Akdeniz'e çıkma şansı elde eder.

íRusya Kars,Ardahan ve Batum'u topraklarına katarak Basra yolu ile Hint deniz ticaret yolunu tehdit eder konuma gelir.

Ayastefanos antlaşması ile Rusların etkin bir konuma gelmeleri başta İngiltere olmak üzere Batılı devletleri telaşlandırdı. Çünkü Rusların, sıcak denizlere inmeleri, İngilizlerin Hindistan siyasetine set çekmiş olacaktı.

İngiltere, Osmanlı Devleti'ne başvurarak, Doğu Anadolu'dan gelecek bir Rus tehlikesine karşı imparatorluğu korumak ve yardım edebilmek için Kıbrıs’ın idaresinin kendisine bırakılmasını istedi. Diğer taraftan da Osmanlı Devleti Kıbrıs'ı vermeye yanaşmazsa, imparatorluğu Rusya ile aralarında paylaşacağını belirterek Osmanlı'yı tehdit etmekteydi. İngiltere'nin tehditleri karşısında, Osmanlı Devleti için Kıbrıs'ı vermekten başka çıkar yol görünmüyordu. Böylece iki devlet arasında İstanbul'da 4 Haziran 1878 tarihinde bir antlaşma yapıldı.

4 Haziran 1878 antlaşmasına göre, “Rusya işgal ettiği Kars, Ardahan ve Batum'u elinde tutar ve Osmanlı topraklarını işgale devam ederse, İngiltere Osmanlı Saltanatı ile işbirliği yapacaktır. Buna karşılık Padişah da, İngiltere'nin kendi yükümlülüğünü yerine getirebilmesi için, Kıbrıs’ı yönetmesi ve orada asker bulundurmasını kabul edecektir.”


Rusya

Doğu Anadolu

Hindistan

Basra Körfezi Padişah II. Abdülhamit

I. ÜN

İTE:

KIB

RIS’

TA İN

GİLİ

Z YÖ

NETİ

MİN

İN B

AŞLA

MAS

I

5

Bu gelişmelerden önce Büyük Britanya, Rusya ile gizlice anlaşarak Kars, Ardahan ve Batum’un Ruslar’ın elinde kalmasını kabul etmişti. Berlin Konferansı sırasında bunu öğrenen Osmanlı Devleti Kıbrıs'ta padişahın haklarının korunması ve Kıbrıs Türklerinin şeri hukuktan yararlanması için İngilizlerle 1 Temmuz 1878'de Ek Antlaşması’nı imzaladı. Bu antlaşma ile;

3- Kıbrıs'ın İngiltere’ye Devredilmesi


Bu antlaşma ile İngiltere Adanın idaresini almış,

mülkiyet ise Osmanlı Devletinde

kalmıştı.

Ayastefanos Antlaşması bizim için iyi olmadı. Bu antlaşmanın maddelerini değiştirmek için Berlin’de bir konferans düzenleyelim. Ayastefanos Antlaşması’nın maddelerini kendi lehimize değiştirelim. Konferansta Osmanlı Devleti’nin yanındaymış gibi görünmeliyiz. Konferansa Fransa, Almanya, Avusturya-Macaristan’da katılsın.

İngiltere

Bu konferansta İngiltere, Osmanlı Devleti için değil, kendi çıkarları için duruma müdahale etmişti. Ayastefanos Antlaşması iptal edilerek, Berlin Antlaşması imzalanmıştı. Böylece Rusya, Boğazları kullanma hakkını kaybetmişti.

1877-78Osmanlı - Rus

Savaşı

4 Haziran 1878Antlaşması

1 Temmuz 1878Ek Antlaşması

3 Mart 1878AyastefanosAntlaşması

13 Haziran 1878Berlin Konferansı

ve Antlaşması

1) Osmanlı'nın adadaki mülkiyet hakkı vurgulandı. 2) Kıbrıs Türklerinin şeri hukuktan yararlanmasının devamı sağlandı. 3) Antlaşma ile Rusya, işgal ettiği Osmanlı topraklarından çekildiği takdirde 4 Haziran 1878 Antlaşması geçersiz olacaktı. 4) Adanın geçici bir statü ile İngiltere'ye verildiği belirtildi.

I. ÜN

İTE:

KIB

RIS’

TA İN

GİLİ

Z YÖ

NETİ

MİN

İN B

AŞLA

MAS

I

4- Kıbrıs’ta İngiliz Yönetimi’nin Kurulması


Kıbrıs semalarına İngiliz bayrağı çekiliyor

6

I. ÜN

İTE:

KIB

RIS’

TA İN

GİLİ

Z YÖ

NETİ

MİN

İN B

AŞLA

MAS

I

4 Temmuz 1878

12 Temmuz 1878

10 Temmuz 1878

22 Temmuz 1878

Amiral John Hay komutasında bir İngiliz filosu, Larnaka Limanı'na demirledi.

Sami Paşa Padişah II.Abdülhamit'in fermanı ile Kıbrıs'a geldi.

Sami Paşa Kıbrıs'ın idaresinin İngiltere'ye devredildiğine dair fermanı okudu. Son Osmanlı Valisi Besim Paşa da idareyi Amiral Hay'a devretti. Böylece Kıbrıs'ta İngiliz

dönemi başlamış oldu.

İlk Kıbrıs Yüksek Komiseri Sir Garnet Wolseley adaya gelip yönetimi devraldı.

ÖĞRENELİM

Adada yaşayan Müslüman halk, İngiliz yönetimine karşı çıkmadı. Çünkü İngiliz yönetimine karşı çıkmak padişahın fermanına karşı çıkmak demekti. Ayrıca bu yönetim değişikliği sürekli değil geçici bir uygulamaydı. Aynı şekilde Rumlar da yönetim değişikliğine tepki göstermemiş hatta buna sevinmişlerdir.

7

Kıbrıs ilk olarak İngiltere adına Yüksek Komiser Sir Garnet Wolseley tarafından yönetildi. İngilizler Kıbrıs'ın yönetimini devraldıktan hemen sonra, diğer kolonilerinde de yaptıkları gibi bir anayasa hazırladılar. İngiliz idaresinde Kıbrıs, 1878'den 1925'e kadar Yüksek Komiserlerle yönetildi. 10 Mart 1925'te ise ada, Kraliyet Kolonisi (Crown Colony) haline getirildi ve vali atanmaya başlandı.

Adada üst düzey yöneticiler olarak, Vali, Koloni Sekreteri, Başsavcı, Defterdar ve altı Kaza Komiseri bulunuyordu. Bu dönemde Kıbrıs altı kazaya (Lefkoşa,Limasol,Larnaka,Baf, Mağusa,Girne) ayrılmış ve her kazaya bir komiser atanmıştır. Kazalar nahiyelere, nahiyeler de köylere ayrılmıştı. Nahiyelerin başında Müdürler, köylerin başında da muhtarlar bulunuyordu.

Güvenlik teşkilatı olarak Polis Örgütü kurulup, başına da Polis Başkumandanı ünvanı


Kıbrıs'ın ilk İngiliz Valisi Sir Malcolm Stevenson

0 5 10 20 30 40 50

Ölçek: 1:1,000,000

km.

L E F K O Ş A

L İ M A S O L

B A FL

AR

NA

KA

G İ R N E

MA

ĞU

SA

İngilizler döneminde idari teşkilatlanma

I. ÜN

İTE:

KIB

RIS’

TA İN

GİLİ

Z YÖ

NETİ

MİN

İN B

AŞLA

MAS

I

ile bir İngiliz tayin edildi.

İngilizler adada danışma nitelikli iki meclis kurdular;

5- Rumların İlk Enosis Talepleri

İngiltere, Kıbrıs'ın idari durumunu incelemek için 1907 yılında Sömürgeler Bakanlığı Müsteşarı Winston Churchill'i Kıbrıs'a gönderdi. Rumlar, bu durumdan faydalanmak isteyerek, Kıbrıs'ın Yunanistan'a bağlanması düşüncesiyle Churchill'e yönelik bir bildiri yayınladılar. Bunun üzerine Churchill, İngiltere'nin Kıbrıs'ı bırakma gibi bir politikası olmadığını söyleyerek bu bildiriyi reddetti.


8

Başkanı Vali olan bu meclis, çıkarılacak yasalar hakkında

önerilerde bulunacaktı.

Teşrii (Yasama) Meclisi

Başkanı Vali olan bu meclisin görevi, yasaların uygulanmasında

İngiliz sömürge yönetimine yardımcı olmaktı.

İcra (Yürütme) Meclisi

MECLİSLER

I. ÜN

İTE:

KIB

RIS’

TA İN

GİLİ

Z YÖ

NETİ

MİN

İN B

AŞLA

MAS

I

Enosis: Rumların Kıbrıs'ı

Yunanistan'a bağlama düşüncesidir.

ÖĞRENELİM

9

6- Trablusgarp Savaşı Sırasında, Kıbrıs'ta Yaşananlar

İtalya, 1911'de sömürge elde etmek amacıyla, Osmanlı Devleti'nin kontrolündeki Trablusgarp’a saldırdı. Trablusgarp Savaşı devam ederken Balkan Devletleri de Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti. Bunun üzerine Trablusgarp’ı savunamayacağını anlayan Osmanlı, İtalya ile Uşi Antlaşması’nı imzaladı. Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Trablusgarp’ı İtalya’ya bıraktı. Böylece Kuzey Afrika'daki son topraklarını da kaybetmiş oldu.

Tüm bu yaşananlar Kıbrıs’ta da etkisini göstermiştir. Rumlar Osmanlının içinde bulunduğu duruma çok sevinmiş ve Enosis faaliyetlerini yoğunlaştırmışlardır. Rumlar, Osmanlı Devleti'nin Trablusgarp'ı kaybetmesi üzerine Kıbrıslı Türklere saldırılarda da bulunmuşlardır.


I. ÜN

İTE:

KIB

RIS’

TA İN

GİLİ

Z YÖ

NETİ

MİN

İN B

AŞLA

MAS

I

ÖĞRENELİM

Trablusgarp Savaşı sırasında 24 Mayıs 1912’de Değirmenlik köyünde bulunan bir manastırdan Lefkoşa'ya dönen Rumlar Hamitköy’de (Hamit Mandıraları) Türklere hakaretler ederek olay çıkarırlar. Bu olayda bazı Türkler yaralanmış ve Türk malları zarar görmüştür. 2 Haziran 1912’de de Limasol’da Rumlar Türklere saldırmışlar ve bu saldırı sonucunda dört Türk ölmüş, birçok Türk de yaralanmıştır.


10

DEĞERLENDİRME SORULARI

I. ÜN

İTE:

KIB

RIS’

TA İN

GİLİ

Z YÖ

NETİ

MİN

İN B

AŞLA

MAS

I

1)Aşağıdaki kelimeleri uygun boşluklara yerleştiriniz.

Ek Anlaşma-12 Temmuz 1878-Altı-II.Abdülhamit-Yüksek Komiser-4 Haziran 1878-Besim Paşa-1925-Komisera)………………………………………….. anlaşması ile Kıbrıs İngiltere'ye devredildi.Kıbrıs'ı İngiltere'ye devreden Osmanlı padişahı ……………………………….dir. b)Osmanlı Devleti Kıbrıs'ta padişahın haklarının korunması ve Kıbrıs Türklerinin şeri hukuktan yararlanması için İngiltere ile …………………………….………………….. imzaladı.c)Kıbrıs'ta İngiliz egemenliği ………………………………………tarihinde başladı.Kıbrıs'ın son Osmanlı valisi ………………………………… idareyi Amiral Hay'a devretti.d)İngilizler 1878'den itibaren adayı ………………………………..ile yönettiler. .............. tarihinde ise ada kraliyet kolonisi haline getirildi.e)Kıbrıs İngilizler döneminde ……………….. kazaya ayrılmıştır. Her kazanın başına bir ………………….. atanmıştır.

2) Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanına ''D'', yanlış olanına ''Y'' harfi yazınız.(15p)

a- ( ) Büyük Britanya İmparatorluğu'na ''üzerinde güneş batmayan imparatorluk denmesinin nedeni Süveyş kanalına hakim olmasındandır.b- ( ) İngiltere'nin en önemli sömürgesi Hindistan'dır.c- ( ) Kıbrıs adası II. Abdülmecid döneminde İngiltere'ye devredilmiştir.d- ( ) Ayestafanos anlaşması ile Osmanlı devleti Kars,Ardahan ve Erzurum'u kaybetmiştir.e- ( ) Kıbrıs'ın son Osmanlı valisi Besim Paşa'dır.

3)İngilizlerin 1878'den itibaren adada kurdukları yönetimi kısaca açıklayıp,bu dönemde kurulan meclislerin isimlerini yazınız.

4)Kıbrıs'ın İngiltere için önemini maddeler halinde yazınız.

5) Enosis ne demektir? Rumlar ilk kez ne zaman enosis talebinde bulunmuşlardır?

Hazırlık Çalışmaları1. İlhak, işgal, isyan, istiklal, milli, uyruk, konferans, federasyon,

teşkilat kelimelerinin ne anlama geldiğini araştırınız.

2. İngiltere1878 tarihinde Kıbrıs'ı Osmanlılar'dan geçici olarak almış;

1914’te adayı ilhak etmiş; 1923'te de adaya resmen egemen olmuştur.

İngiltere'nin bu tavrı bizlere ne düşündürmektedir.?

Bunu çevrenizdekilerle tartışıp yazınız.

3. Megali İdea nedir? KIB

RIS

TÜ

RK

TA

RİH

İ -

8.S

INIF

II. ÜNİTE:

DÜNYA SAVAŞLARIVE KIBRIS


12

A- I. DÜNYA SAVAŞI'NDA KIBRIS(1914-1918)

1. İngiltere'nin Kıbrıs'ı İlhakı

1914 yılında başlayan I. Dünya Savaşı'na Osmanlı Devleti,İngiltere'ye karşı Almanya'nın yanında girmişti. Bunun üzerine İngiltere 4 Haziran 1878 tarihli anlaşmayı tek taraflı olarak feshedip, 5 Kasım 1914'te Kıbrıs'ı ilhak ettiğini açıklamıştır.

Osmanlı Devleti ise tek taraflı ilhakı tanımadığını açıklayarak bu durumu resmen protesto etmiştir.

2. I. Dünya Savaşı Sırasında Kıbrıs’ta Türkler

5 Kasım 1914'te Kıbrıs'ın İngiltere'ye tek yanlı olarak ilhakı üzerine İngiliz sömürge yönetimi bir bildiri yayınladı. Bu bildiriyle Ada'da yaşayan Türkler ve Rumlar, İngiliz vatandaşı durumuna gelecekti. Bu durum karşısında Kıbrıs Türkü ya ata yadigârı toprakları terk edecekti ya da İngiliz vatandaşlığına geçmeyi kabul edecekti.

Bu oluşumda Türkler askere alınarak Osmanlı’ya karşı savaşa gönderilebilecekti. İngiltere adada kalmak istemeyenlere adadan ayrılmaları için 2 yıllık bir süre tanıdı. Bu dönemde binlerce Kıbrıs Türkü Anadolu'ya göç etti.

İttifak Devletleri

AlmanyaOsmanlı DevletiAvusturya-Macaristan İmp.Bulgaristan

İtilâf Devletleri

İngiltereFransaRusya

İtalyaABD

I. Dünya Savaşı’nda bize karşı savaştınız. Biz de Kıbrıs’ı ilhak ediyoruz.

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS

ÖĞRENELİM

İlhaktan bir yıl sonra Yunanistan'ı İtilaf Devletlerinin yanında savaşa sokmak isteyen İngiltere, Kıbrıs'ı bu ülkeye vermeyi önerir. 16 Ekim 1915'te yapılan bu teklif Yunan Kralının Alman hanedanı ile akrabalığı sebebiyle kabul edilmez. Bu teklif, Kıbrıs'ta duyulunca Türk halkı bir gösteri düzenler. İngiltere'nin Yunanistan'a yaptığı bu öneri protesto edilir.


13

I.Dünya Savaşı sırasındaki önemli bir gelişme de İngilizlerin Mağusa'da bir esir kampı kurarak buraya Mısır, Çanakkale ve Arabistan gibi cephelerde esir aldıkları yaklaşık 2000 Osmanlı askerini getirmesiydi. Kıbrıs'a esir olarak getirilen bu askerler, 1923 Lozan Barış Anlaşmasından sonra serbest bırakılmışlardır. Uluslar arası hukuka aykırı olarak uzun süre esaret altında tutulan bu askerlerden 217'si, bu süre zarfında şehit olmuştur.

I. Dünya Savaşı sona erince, 3 Kasım 1918'de, Rumlar Başpiskoposluk binasında Kıbrıs konusunda olağanüstü bir toplantı düzenler. Bu toplantıda oluşturulan bir heyetin Enosis için temaslarda bulunmak üzere Londra'ya ve Paris Barış Konferansı'na gönderilmesine karar verilir. Bu heyetler bahsedilen yerlere gider ve çeşitli temaslarda bulunur.

Rumların Enosis faaliyetleri karşısında Kıbrıs Türkleri de, milli bir kongre toplamayı kararlaştırmışlardır. ''Meclis-i Milli'' adı verilen bu kongre Kıbrıs Türk aydınlarının girişimleriyle toplanır. Kıbrıs Müftüsü Hacı Hafız Ziya Efendi başkanlığında Lefkoşa'da toplanan meclis, büyük bir coşkuyla gerçekleştirilir. Kıbrıs Türkü'nün birlik ve beraberliğinin ispatı olan Meclis-i Milli, oybirliğiyle önemli kararlar almıştır. Bu kararlara göre Müftü Hacı Hafız Ziya Efendi başkanlığında bir heyet Paris'e giderek İstanbul heyeti ile görüşmeler yapacaktı.

Fakat İngiliz sömürge yönetimi bir Türk heyetinin Paris'e gitmesine izin vermedi. Bu da İngiliz yönetiminin Türkler ve Rumlar arasında nasıl bir ayrımcılık yaptığını

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS

Gazimağusa Çanakkale Şehitliği


14

göstermiştir.

3. Türk Kurtuluş Savaşı Sırasında Kıbrıs Türkleri

Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkarak Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatmıştır. Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkarak bağımsızlık mücadelesini başlatması, Kıbrıs Türklerinde büyük bir sevinç yaratmıştır.

Kurtuluş Savaşı'nı yakından takip eden Kıbrıs Türkü, İngiliz yönetiminin koyduğu yasaklara rağmen, anavatanına maddi ve manevi her türlü yardım için harekete geçti. Bu süreçte Kıbrıs'ta yayınlanan Doğru Yol ve Söz gazeteleri ile İrşad Dergisi gibi yayın organları, Anadolu ile Kıbrıs Türkü'nün bütünleşmesinde büyük rol oynamıştır. Bu yayın organları Kıbrıs Türkü'ne Kurtuluş Savaşı'na maddi ve manevi yardımlar yapılması konusunda telkinlerde bulunmakta, kurtuluşun yakın olduğu müjdesini vermekteydi. Böylece Kıbrıs Türkü arasında Türklük coşkusunun devamını sağlamaktaydılar.

Kıbrıs Türk halkı anavatanındaki milli mücadeleye kişisel ve toplumsal destek vermiştir. Çünkü anavatanın kurtuluşu Kıbrıs Türkü'nün de geleceği açısından önemliydi.

Türk milletinin bir parçası olan Kıbrıs Türkü bu dönemde İngiliz ve Rumlara karşı Kıbrıs'ta manevi bir mücadele vermişlerdir.

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS

Söz Gazetesi

ÖĞRENELİM

Türk İstiklal Kumpanyası, Kurtuluş Savaşı için 25 Mart 1920'de bir müsamere düzenleyerek 221 lira para toplar. Bu dönemde toplanan yardımlar Kıbrıs'tan anavatana doğrudan ulaştırılamadığı için Londra'da bulunan Hilal-i Ahmer Cemiyeti aracılığıyla gönderiliyordu. Ayrıca halkımız Lefkoşa, Limasol, Baf ve İskele'de müsamere, sergi ve yardım geceleriyle para toplayıp Kurtuluş Savaşı'na katkı yapıyordu. Anavatana gidebilenler de burada düşmana karşı Mustafa Kemal önderliğinde savaşmışlardır.


15

B. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASINA GÖRE KIBRIS'IN DURUMU

Kurtuluş Savaşı kazanıldıktan sonra, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Barış Anlaşması ile yeni Türk Devleti, bütün dünya ülkeleri tarafından resmen tanındı. Lozan Anlaşması'nın 16, 20 ve 21'inci maddeleri ile Türkiye, Kıbrıs'ın İngilizlere ait olduğunu mecburen kabul etti. Çünkü yeni Türk devleti savaşta kazandıklarını görüşme masasında korumak zorundaydı.

Bu yüzden Misak-ı Milli sınırları içerisinde bulunan bazı yerlerden vazgeçilirken Kıbrıs konusunda da taviz verilmesi gerekmişti. Lozan Anlaşması ile Türkiye Kıbrıs üzerindeki hükümranlık haklarından vazgeçti. Buna karşılık adanın geleceği üzerinde ileride yapılacak değişikliklerde söz hakkı saklı kaldı.

Lozan Konferansına katılan Türk heyeti

İsmet İnönü

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS

Lozan Antlaşması imzalanıyor

ÖĞRENELİM

ARAŞTIRALIM

Antlaşmanın ilk şeklinde Türkiye'ye Kıbrıs konusunda söz hakkı tanınmamıştı. Türk heyeti baş delegesi İsmet (İnönü) Paşa'nın itirazları ile Antlaşmanın 16. maddesine şu hüküm konuldu:

“Bu arazi ve cezirelerin(adaların) mukadderatı ilgililer tarafından tayin edilmiştir ve edilecektir.” Türkiye bu durumda ilgili taraf olarak Kıbrıs'ın geleceği üzerinde resmen söz sahibi oldu.

Kurtuluş savaşında anavatana gidip savaşan Kıbrıs Türkü var mıdır? Araştırıp sınıf arkadaşlarınız ile paylaşınız.


16

C- 1931 ENOSİS İSYANI VE SONRASI

1.1931 Enosis İsyanı

17 Ekim 1931'de İngiliz sömürge yönetimi, Kavanin Meclisi'ne vergilerle ilgili bir kanun teklifi sundu. Ancak meclis üyelerinden Papaz Nikodemos önderliğindeki Rum üyeler teklifi reddettiler. Bu duruma İngilizler sert tepki gösterince, Nikodemos görevinden istifa ederek, Enosis çağrısı yaptı. 21 Ekim 1931'de Kavanin Meclisi'nin tüm Rum üyeleri istifa etti. Aynı gece adanın her yerinde olaylar patlak verdi. Özellikle Lefkoşa'da büyük bir Rum kalabalığı, papazların liderliğinde, vali konağına saldırarak ateşe verdi. 21 Ekim'in ardından İngiliz yönetimi, adada çok sert önlemler alarak isyanı bastırdı.

İsyandan sonra İngiliz sömürge yönetiminin, yeniden bir olay çıkmaması için aldığı tedbirler şunlardır:

íPapaz Nikodemos başta olmak üzere, isyanın elebaşları ve yardım eden şahıslar adadan sürgün edildi.

íYunan Konsolosu Kyrou adadan gönderildi.

í12 Kasım 1931'de Kavanin Meclisi kapatıldı. Basına sansür kondu.

íBütün siyasi partiler kapatıldı.

íMuhtar seçimleri kaldırılarak, muhtarların hükümet tarafından tayini emredildi.

íTürk ve Yunan bayraklarının asılması yasaklandı.

íOkullarda Türk ve Yunan tarihlerinin okutulması yasaklandı.

1931isyanını çıkaran Rumlar olduğu halde, İngiliz sömürge yönetiminin aldığı sert tedbirler Türk toplumuna da uygulandı. Rumlarla birlikte Türkler de cezalandırılmış oldu. Bu durum Türkler arasında hoşnutsuzluğa yol açtı. Çünkü Kıbrıs Türkü haksız yere Rumların işlediği suçun cezasını çekmek zorunda kalmıştı.

İsyan sonrasında Vali Konağı

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS


17

2- II. Dünya Savaşı ve Kıbrıs

1 Eylül 1939'da Almanya'nın Polonya'yı işgali ile II. Dünya Savaşı başladı. İngiltere de kısa süre içerisinde Almanya'nın karşısında olan grupta savaşa girdi. Böylece bir İngiliz sömürgesi olan Kıbrıs da savaşta yer almış oldu.

İngilizler savaş uzadıkça daha çok askere ihtiyaç duymaya başladılar. Bu maksatla sömürgelerinde yaşayan halklardan da asker alımına başlandı. Bunun sonucunda Kıbrıs'taki Türkler ve Rumlar da askere alınmış, savaşın yaşandığı Fransa, Mısır, Girit, İtalya gibi cephelerde İngiltere adına savaşmışlardı. Kıbrıs Türkleri ve Rumlar cephelerde asker olarak görev yapıp hayatlarını kaybederken veya yaralanırken adada kalanlar da savaş emirleri ve kısıtlamalarla büyük sıkıntılar yaşıyordu.

İkinci Dünya savaşında İngilizler için önemli bir konumda olan Girit Almanlar tarafından işgal edildi. Bu durum Kıbrıs'ın İngilizler için var olan stratejik önemi daha da artırdı. Çünkü Kıbrıs, Ortadoğu ve Süveyş kanalına en yakın İngiliz sömürgesiydi. Adaya ihtiyacı iyice artan İngiltere, buradaki varlığını koruyabilmek için 1931 İsyanı sonrasında Kıbrıs üzerinde oluşturduğu baskıcı yönetimi yumuşatmak zorunda kaldı.

3- Kıbrıs Türklerinin Siyasi Teşkilatlanması

1931 İsyanı sonrasında alınan tedbirler, İngilizlerin 1941 yılında yerel idareler için seçim yapılmasına izin vermesi ile yumuşatılmış oldu. Bunun sonucunda yapılan 1943 Lefkoşa belediye meclis üyeliği seçimlerinde Dr. Fazıl Küçük, Necati Özkan, Necmi Avkıranve seçimleri kazanan temsilcilerimiz oldu. Şükrü Veysi

II. Dünya Savaşına Katılan iki Kıbrıs Türkü

Müttefik Devletler

İngiltereSSCBABD

MihverDevletler

AlmanyaİtalyaJaponya

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS

ÖĞRENELİM

Kıbrıs Türklerinin bir siyasi parti kimliğindeki ilk örgütlenmesinin 1924 yılında "Kıbrıs Türk Cemaat-ı İslamiyesi" adlı örgüt olduğu bilinmektedir. Müftü ve öğretmen Hacı Hafız Ziyai Efendi tarafından kurulan bu örgüt "Osmanlılığı" bir yana bırakıp adında "Türk Cemaati" ifadesini kullanan ilk siyasi kuruluştur. Kadı Muhittin Efendi'nin kitaplığında bulunan "Kıbrıs Türk Cemaat-ı İslamiyesi'ne Mahsus Teşkilat-ı Esasiye Nizamnamesi" adlı broşürün bu örgütün tüzüğü olduğu anlaşılmaktadır.


18

Seçimlerden sonra, Enosis tehlikesi karşısında siyasi birlikteliğimizin sağlanması gerekiyordu. Bu sebeple Kıbrıs Türkü örgütlenmeye başladı. İlk kurulan siyasi örgütlerimiz şunlardır:

Bu örgütler Kıbrıs Türk halkını Enosis karşısında bilinçlendirmek ve teşkilatlandırmak için kurulmuştu.

a. Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK)

Lefkoşa belediye seçimlerine iki grup olarak katılmıştık. Gruplardan birinin liderliğini Dr. Fazıl Küçük ve Necmi Avkıran, diğerinin liderliğini de Necati Özkan ve Fadıl Niyazi Korkut yapıyordu. Bu kişiler aynı zamanda Millî Mücadelemizin de liderleriydi. Bu gruplar, 18 Nisan 1943'te kendi aralarındaki bölünmüşlüğe son vermek için Fadıl Niyazi Korkut başkanlığında, Kıbrıs adası Türk Azınlığı Kurumu'nu kurdular.

b. Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi (KMTHP)

Dr. Fazıl Küçük ve bazı arkadaşları, Enosis'e karşı daha sert mücadele vermek için KATAK'tan ayrılıp Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi'ni kurdular. Bu partinin amacı meşru yollardan yürüyerek Türkler için refah çareleri aramaktı. Parti genel sekreterliğine oy birliğiyle Dr. Fazıl Küçük seçildi.

c. Kıbrıs Millî Türk Birliği (KMTB)

Bir süre sonra KATAK ve KMTHP Dr. Fazıl Küçük önderliğinde Kıbrıs Millî Türk Birliği adı altında birleştiler. Kurulan bu parti, Kıbrıs Türk toplumunun sesi olmuş ve Kıbrıs Türk halkının isteklerini İngiliz sömürge yönetimine aktarırken Enosis'e karşı da Türk halkını yapılandırmıştı.

ç. Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu (KTKF)

Kıbrıs Türklerinin Enosis'e karşı güçlü bir mücadele yapabilmesi için daha etkili bir birliğin kurulması gerekiyordu. Bu nedenle Faiz Kaymak başkanlığında bütün Türk kurum ve partilerinin birleşmesiyle Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu kuruldu.

d. Kıbrıs Türk Birliği İstiklâl Partisi

Necati Özkan, Kıbrıs Türk Birliği İstiklâl Partisi'ni kurdu. Kendisini Türkiye'de bulunan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)'nin Kıbrıs temsilcisi olarak gören Necati Özkan, amblem olarak da ay yıldızlı zemin üzerinde 6 oku kullanıyordu.

Bu partinin kuruluş dönemindeki ilk önemli eylemi, 15 Ocak 1950'de yapılan plebisite karşı açık tavır alarak sert tepki göstermesidir.

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS

TÜRKLERİN KURDUĞU İLK SİYASİ PARTİLER

Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu

Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu

Kıbrıs Millî Türk Halk Partisi

Kıbrıs Milli Türk Birliği

Kıbrıs Türk Birliği İstiklal Partisi


19

Ç- TOPLUM LİDERİMİZ DR. FAZIL KÜÇÜK'ÜN TARİHİMİZDEKİ YERİ VE ÖNEMİ (1906-1984)

Kıbrıs Türk halkının varoluş mücadelesinin önderi Dr. Fazıl Küçük, 14 Mart 1906 tarihinde Lefkoşa'da doğdu. Lefkoşa'nın tanınmış çiftçilerinden Mehmet Küçük'ün oğludur.

Dr. Fazıl Küçük ilk öğrenimi ile orta öğreniminin bir kısmını Lefkoşa'da yaptı. Orta öğrenimini İstanbul'da tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne girdi. Daha sonra İsviçre'ye gidip Lozan Üniversitesi'nde Tıp öğrenimini tamamladı. Lozan ve Paris kliniklerinde ihtisas görerek Dahiliye Mütehassısı ( İç Hastalıklar Uzmanı) Oldu. 1931 yılı Mayıs ayında adaya dönerek Lefkoşa'da serbest hekim olarak çalışmaya başladı. Halkçı bir kişiliği olan Dr. Küçük'ün bu davranışı, mesleğinde de kendini göstermiştir. Cuma günleri şimdi müze olarak kullanılan kliniğinde, halkı ücretsiz olarak muayene etmiş, fakirlere ilaç vermiştir.

Dr. Küçük, Kıbrıs Türk halkının sorunlarına karşı derin bir ilgi göstermekte ve işinden arta kalan vaktini buna harcamaktaydı.Zamanın tek Türk gazetesi olan ''SÖZ'' gazetesinde, toplum sorunları hakkında kendi görüşlerini belirten birçok yazı yayınladı. 1941'de Söz gazetesi yayınını durdurduktan sonra halkının haklarını savunmak ve halkı bilinçlendirmek amacıyla 14 Mart 1942'de kendi gazetesi olan ''HALKIN SESİ'' gazetesini yayınlamaya başladı.

18 Nisan 1943'te oluşan Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK)'nun kurucuları arasındaydı. Daha sonra KATAK'tan ayrılarak, Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi'ni (KMTHP) kurdu. KMTHP, KATAK ile birleşerek Kıbrıs Milli Türk Birliği (KMTB) adı altında yeniden yapılandı.

Dr. Küçük, ekonomik kalkınmada önemli bir rol oynayacak olan Evkaf Yönetimi'nin Türk halkına devredilmesini sağlamak amacıyla 1948'de tüm kasaba ve köylerden gelen halkın katıldığı büyük bir miting düzenledi. Dr.Küçük'ün gayretleri sonunda, Şeriye Mahkemeleri kaldırılarak, yerine Türk Aile Mahkemeleri kuruldu. Müftülük makamı tekrar canlandırıldı. Türk Tali Okulları ve Evkaf Türk halkına devredildi.

Dr. Küçük, Sömürge Hükümeti'ni, Türk halkına yapılan haksızlıklardan ötürü şiddetle eleştirmeyi sürdürdüğünden, aleyhine 47 kez hukuk davası açıldı.

1954'ten sonra Kıbrıs'ın uluslar arası ilgiyi çeken bir konu haline gelmesiyle, Dr. Küçük İngilizlere ve Rumların Enosis isteklerine karşı mücadelesini hızlandırmış ve 15 Ağustos 1955'te, partinin ismi ''Kıbrıs Türktür Partisi'' şeklinde değiştirilmiştir.

Dr. Küçük mücadelenin en zor dönemi olan 1958 yılında Anavatan Türkiye'ye gitti. Kıbrıs ile ilgili olarak Türkiye'nin her yerinde düzenlenen büyük mitinglerde, Kıbrıs Türklerinin davasını savunan konuşmalar yaptı. Mücadelenin Türkiye'de benimsenmesine yardımcı oldu.

Dr. Fazıl Küçük, 17 Şubat 1959'da Londra'da yapılan Konferansta Kıbrıs Türk halkını temsil etti ve anlaşmayı halkı adına imzaladı. Kıbrıs Türk halkı, O'nu bir kurtarıcı olarak gördüğünden 3 Aralık 1959'da rakipsiz olarak Kıbrıs'ın ilk Cumhurbaşkan Muavini seçti.

Rumların 21 Aralık 1963 tarihinde başlattıkları kanlı saldırıların ardından oluşturulan Genel Komite'nin başkanlığını yaptı. 28 Aralık 1967'de kurulan Geçici Türk Yönetimi'nin başkanlığına getirildi.

Dr. Fazıl Küçük, 18 Şubat 1973'te Cumhurbaşkan Muavinliği'nden ayrılarak, yerini Rauf Raif Denktaş'a bıraktı. Ancak gazetesindeki mücadeleyi sürüdürerek, Halkın Sesi'ni Kıbrıs Türkünün davasına bayrak yapmaya devam etti. Siyaset hayatını sürdürdü.

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS


20

Davayı, yaşamının sonuna kadar bırakmayan, Türk halkının mutlu geleceği için mücadelesini sürdüren Dr. Fazıl Küçük, K.K.T.C 'nin 15 Kasım 1983'te ilan edilmesiyle, verdiği mücadelelerin mutlu bir aşamaya ulaşmasının sevincini yaşadı.

Özgürlük mücadelesinin önderi Dr. Fazıl Küçük, 15 Ocak 1984 günü, tedavi gördüğü Londra'da 78 yaşında hayata gözlerini yumdu.

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS

Dr. Küçük konuşma yaparken

ARAŞTIRALIM

Halkın Sesi Gazetesinin Kıbrıs Türklerinin var olun mücadelesindeki yeri ve önemini araştırınız.


21

D- ENOSİS FAALİYETLERİNDE RUM ORTODOKS KİLİSESİ'NİN ROLÜ

1821 Yunan isyanı ile Rum Ortodoks Kilisesi'nin Enosis faaliyetleri arttı. Adanın 1878'de İngiliz idaresine girmesi ile birlikte Kilise, Enosis için İngiliz sömürge yönetimine taleplerde bulunmaya başladı.

Rum Ortodoks Kilisesi 15 Ocak 1950'de geniş kapsamlı bir Enosis plebisiti düzenledi. 4 Şubat 1950'de plebisit sonuçları İngiliz sömürge yönetimine bildirildi. 8 Ekim 1950'de Başpiskopos seçilen Makarios'un, Başpiskoposluk görevi sırasında ve 1960'tan itibaren Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı görevini yürütürken tek hedefi Enosis'ti.

E- RUMLARIN SİYASİ TEŞKİLATLANMASI

1.AKEL ( İlerici Halkın Komünist Partisi)

AKEL (İlerici Halkın Komünist Partisi), 1941 yılında kuruldu. İngiltere, II. Dünya Savaşı'nda komünist bir ülke olan SSCB ile aynı grupta yer aldığından AKEL'in faaliyetlerine müdahale etmedi. AKEL 1949 yılına kadar Enosis'e karşı cephe almışsa da, 1949 yılında ani bir dönüşle Enosis'e tam destek verdiğini açıklamıştır. Bunun ardından AKEL, 1949'da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne başvurarak Kıbrıs için ''self-determinasyon'' isteyecek kadar ileri gitmiştir.

1949'dan itibaren AKEL ile Kilise arasında Enosis'i kimin gerçekleştireceği konusunda bir yarış başlamıştır.

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS


22

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS

2. KEK (Kıbrıs Milli Partisi)

KEK, 1943 yılında AKEL'e alternatif olarak kurulmuştur. II. Dünya Savaşı sonrasında, İngiliz sömürge yönetimi tarafından AKEL'e karşı desteklenmeye başlamıştır. İki parti her ne kadar siyasi yönden birbirine zıt görünseler de, Enosis konusunda aynı görüşe sahiptiler.

F- KIBRIS'TA ÖZERKLİK GİRİŞİMLERİ

1946 yılında Kıbrıs'a vali olarak gönderilen Lord Winster, adada özerk bir idare kurulması için görevlendirildi. İngiltere bu yolla dünyaya barışçıl bir ülke olduğunu göstermek ve adadaki huzursuzluğu gidermek istiyordu. Ayrıca yanında savaşa katılan ada insanını ihya etmek düşüncesindeydi.

Lord Winster, 1948'de halka bazı teklifler sundu. Buna göre, Teşrii ve İcra Meclisi olarak iki meclis kurulacaktı. Ancak Rumlar Enosis istedikleri için bu teklifi reddettiler. Bu sebeple, İngiltere'nin bu girişimi sonuçsuz kaldı.


23

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS


1)Aşağıdaki kelimeleri uygun boşluklara yerleştiriniz.

1946 Doğru Yol Faiz Kaymak 5Kasım 1914 Halkın Sesi

Fadıl Niyazi Korkut Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu Söz

KATAK Dr.Fazıl Küçük

a)İngiltere …………………………………tarihinde adayı ilhak etti.

b)Kıbrıs Türkünün haklı sesini dünyaya duyurmak için çıkarmış olduğu gazeteler;

………………. ………,…………………………………..Ve…………………………….gazeteleridir.

c)Kıbrıslı Türklerin kurduğu ilk siyasi parti ……………………………….tır.

Bu partinin başkanı …………………………………………………….tır.

d)Kıbrıs Türklerinin enosise karşı daha güçlü bir mücadele yapabilmesi için

……………………………….Başkanlığında bütün Türk kurum ve kuruluşlar

……………………………………………………………….adı altında birleştirildi.

e)İngilizler ilk kez …………………………..tarihinde Kıbrıs'a özerklik teklifinde bulundular.

2)Aşağıdaki birbiriyle ilişkili olan bilgileri eşleştiriniz.(10p)

a.Dr Fazıl Küçük I.Kavanin Meclisinin kapatılmasıb.1931 İsyanı II.İngilterec.Mihver Devletler IV.Halkın Sesi Gazetesie.İtilaf Devletleri V.Almanya

3) Lozan Barış anlaşmasının hangi maddeleri Kıbrıs ile ilgilidir?Bu anlaşmanın Kıbrıs

için önemini yazınız.

4) 1931 isyanı sonunda İngilizler tarafından alınan önlemleri yazınız.


24

II. Ü

NİTE

: DÜN

YA S

AVAŞ

LARI

VE

KIBR

IS

NOT

Hazırlık Çalışmaları1- “Evkaf” ne demektir? Evkaf hakkında bilgi toplayıp sınıfta

arkadaşlarınız ile paylaşınız.

2- Mücahit ne demektir? Araştırınız.

3- Çevrenizde TMT’de görev almış büyükleriniz var mı?

Varsa o dönemle ilgili bilgi edininiz.KIB

RIS

TÜ

RK

TA

RİH

İ -

8.S

INIF

III. ÜNİTE:

KIBRIS SORUNU


26

A- KIBRIS SORUNUNUN BELİRGİNLEŞMESİ VE ÇÖZÜM ARAYIŞLARI

1.1950 Plebisiti ve Kıbrıs Sorununun İlk Kez Birleşmiş Milletlere Götürülmesi

1949 yılının Aralık ayında AKEL, Rumlardan ''Enosis İstiyorum'' başlığı altında imza toplamaya başladı. Diğer yandan Kilise de ''Enosis için en çok çalışan '' ünvanını kaybetmemek için bir plebisit yapma hazırlığına başladı.

Kilisenin 15 Ocak 1950'de yaptığı oylamada Rumlar %96 oranında Enosis'e evet dediler. Ancak yapılan bu plebisite Türkler katılmadığı için,çıkan sonuç ada gerçeklerini yansıtmıyordu.

Bu dönemde Yunan hükümeti Enosis'i gerçekleştirmek için, ''Bir toplumun kendi geleceğini tayin etme hakkı'' anlamına gelen Self Determinasyon hakkını, Kıbrıs halkı için gündeme getirdi. Yunanistan Kıbrıs halkı derken Rum halkını kasdediyor ve Kıbrıs Türklerini yok sayıyordu. Böylece Enosis'i gerçekleştirmeyi planlıyordu.

1954 yılı Mart ayından itibaren Yunanistan, Kıbrıs meselesinin görüşülmesi için İngiltere üzerinde gayri resmi baskı yapmaya başladı. İngiltere Kıbrıs'ın el değiştirmesine asla izin vermeyeceğini söyleyince, Yunanistan self determinasyon konusunu Birleşmiş Milletlere (BM) götüreceğini bildirdi. Yunanistan'ın konuyu Birleşmiş Milletlere götürmekteki amacı, soruna uluslar arası bir nitelik kazandırmaktı.

Yunanistan ilk kez Aralık 1954'te meseleyi Birleşmiş Milletlere götürmüştür. Komisyonda yapılan uzun müzakereler sonunda 17 Aralık 1954'te konunun şimdilik görüşülmemesi kararı alınmıştır. Bu dönemde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Daimi Delegesi olan İngiltere'nin aleyhinde bir kararın BM'den çıkması mümkün değildi. Kıbrıs konusunda alınan karar da İngiltere'nin bu etkisi sonucunda oluşmuştu. Çünkü İngiltere için Kıbrıs önemini devam ettiriyordu.

2. ''EOKA'' Rum Terör Örgütünün Ortaya Çıkması

Diplomatik yollardan başarı elde edemeyeceğini anlayan Yunanistan ve Rumlar silahlı mücadele planlarını uygulamaya koydular. 1951 yılında, Yunan ordusu mensubu Albay Grivas, PEON ve OXEN adlı gençlik örgütlerini organize etmek için Kıbrıs'a gönderildi. 1953'te bu örgütler İngiliz idaresi tarafından kapatılınca,bu iki örgüt, ''Ethiniki Organosis Kybriakon Agonistan'' yani EOKA adı altında gizli bir örgüte dönüştü.

1950 Enosis Plebisiti tutanağı BM bayrağı

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU


27

EOKA Grivas'ın komutasında çalışarak, Kıbrıs'ın her tarafında teşkilatlandı. Yunan hükümeti de EOKA'ya her türlü maddi ve manevi desteği sağladı. Rum terör örgütü EOKA'nın kuruluş amacı sadece Enosis'i gerçekleştirmek değildi. Aynı zamanda adadaki kominizmi (AKEL'i) de yok etmekti. 1 Nisan 1955'te patlayan ilk bombalar ile Rum terör örgütü faaliyete geçti.

Grivas tarafından eğitilen EOKA mensupları, Enosis'e körükörüne bağlıydılar. EOKA için ölümü dahi göze almışlardı.

3. 1955 Londra Konferansı (29 Ağustos-7 Eylül 1955)

Orta Doğu'da İngiltere'nin yerini almak ve Akdeniz'de etkin bir güç olmak isteyen ABD, Enosis düşüncesini desteklemekteydi. İngiltere bölgedeki etkinliğini kaybetmek istemediği için çıkış yolları aramaya başladı. Bir denge sağlamak ve Türkiye'yi Kıbrıs sorununa resmen taraf yapmak için Londra'da bir konferans düzenledi.

İngiltere'nin çağrısı ile 29 Ağustos 1955'te Londra'da toplanan bu konferansa Türkiye, Yunanistan ve İngiltere katıldı. Bu konferansta;

Yunanistan; Ada halkına self determinasyon hakkı verilmesini istedi. Böylece Enosis'e ulaşmayı amaçlıyordu.

Türkiye; Adada iki ayrı halk bulunduğunu ve her iki halkın da self determinasyon hakkı olduğunu savundu.

İngiltere; Kıbrıs'ın tümüne ihitiyacı olduğunu, adadan vazgeçemeyeceğini söyledi.

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU Başpiskopos Makarios EOKA teröristleriyle dağda

EOKA baş teröristi Grivas

1955 Londra Konferansı


28

Türkiye ve Yunanistan bu görüşlerini, bundan sonraki uluslararası görüşmelerde bir tez olarak kullanmışlardır.Konferanstan somut bir sonuç alınamadı. Ancak Türkiye, Kıbrıs konusunda resmen taraf oldu.

Konferanstan sonra Yunanistan Kıbrıs konusunu yeniden Birleşmiş Milletlere götürür. Ancak konunun görüşülmesi Birleşmiş Milletler tarafından bir kez daha reddedilir. Bundan sonra Kıbrıs'taki durum daha da gerginleşir. Bunun üzerine İngiltere daha sert önlemler almak üzere adaya vali olarak 30 Ekim 1955'te İngiltere eski Genelkurmay Başkanlarından Mareşal John Harding'i gönderir.

Ancak yeni Vali de tüm alınan sert tedbirlere rağmen adadaki Rum terör faaliyetlerini engelleyemez.

Harding döneminde Yardımcı Polis (Auxiliary) Birlikleri oluşturulmuş, bu polis birliklerine daha çok Türkler katılmıştır. Çünkü EOKA Rumları tehdit ederek bu birliklere katılmalarını engellemiştir.

Başpiskopos Makarios'un Rum tedhişçileri açıktan açığa desteklediğini ve uzlaşma yolunda tüm teklifleri reddettiğini anlayan İngiliz Sömürge Yönetimi, 9 Mart 1956'da Makarios ile diğer bölge Metropolitlerini Hint Okyanusu’nda bulunan Seyşel adalarına sürgüne gönderdi. Buna rağmen adadaki Rum terör örgütünün faaliyetleri azalmamış tam aksine daha da artmıştır.

B- EVKAF'IN TÜRKLERE DEVRİ

I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti ile İngiltere farklı gruplarda savaşa girdiği için, İngiltere Kıbrıs’ı ilhak etti. Bununla birlikte Kıbrıs'taki vakıf mallarının denetimi de İngiliz Sömürge Yönetimi’nin kontrolüne geçti. Bu dönemde evkaf malları İngiliz sömürge yönetimi tarafından Türklerin yararına değil kendi çıkarları için kullanılmıştı.

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU

ÖĞRENELİM

Türklerin yardımcı polis yazılma sebeplerinden birisi de bu dönemde adada sivillerin silah taşımasının yasaklanmasıydı. Taşıyanlar idam cezası ile cezalandırılıyorlardı. Türkler kendilerini savunmak maksadıyla silah taşıma hakkı elde etmek için bu birliklere katılmışlardı.

Türk Yardımcı Polisleri


29

1947 yılında İngiliz Valisi Lord Winster, Kıbrıs Türkleri'nin durumunu araştırmak için Hukukçu Mehmet Zekâ başkanlığında bir “Türk İşleri Komisyonu” kurdurdu.

Bu Komisyon Mehmet Zekâ başkanlığında Rauf Raif Denktaş, Ahmet Pertev, Fadıl Niyazi Korkut, Mustafa Dâna, Faiz Kaymak ve Suphi Kenan'dan oluşuyordu. Oluşturulan komisyon Evkaf, müftülük, aile kanunu, eğitim ve seçimler konusunda bir rapor hazırladı. Bu raporda yer alan Evkaf konusu daha sonra bu kurumun Türk toplumuna geri verilmesine zemin hazırlamıştır. Diğer yandan Evkaf'ın Kıbrıs Türküne geri verilmesi için Dr. Fazıl Küçük önderliğinde büyük bir mücadele verilmiştir.

Bu mücadele sonunda İngiliz Sömürge Yönetimi 15 Nisan 1956'da Evkaf'ın yönetimini Kıbrıs Türk halkına geri vermek zorunda kalır. Dr. Küçük Evkaf binasında yapılan bir törenle Türk bayrağını göndere çekmiştir. Böylece uzun süren “Evkaf mücadelesi” başarıyla tamamlanmıştır.

C- TAKSİM TEZİ VE 27-28 OCAK OLAYLARI

1.Taksim Tezi

Taksim tezi ilk olarak 1955 yılında, Türkiye'de ''Forum Dergisi'' tarafından ortaya atıldı. Fakat Taksim tezi, hem Türkiye hem de Kıbrıs Türkleri tarafından hemen benimsenmedi.

1958'de İngiltere ilk kez, Türk ve Rum toplumlarına ''ayrı ayrı self determinasyon hakkı'' verilmesi gerektiğini savunanlara, bunun sonucunun Taksim olabileceğini söyledi. Türkiye bu açıklamaya olumlu tepki gösterip, taksim tezini benimseme yoluna gitti. Çünkü bu tez, Enosis'e karşı öne sürülen tek tezdi. Bu gelişmelerden sonra gerek Kıbrıs'ta gerekse Türkiye'de ''Ya Taksim,Ya Ölüm'' sloganı ile birçok miting düzenlendi.

Bu dönemde İngiltere'de Mac Millan başbakan olmuş ve Kıbrıs için yeni bir politika izlenmeye başlanmıştır. İzlenen bu yeni politika çerçevesinde, Başpiskopos Makarios, Kıbrıs'a dönmemek şartı ile serbest bırakılmıştır.

Bu yeni dönemde Harding'in yerine de Sir Hugh Foot Kıbrıs valisi olarak atanmıştır. Sir Hugh Foot Kıbrıs'a yeni önerilerle gelmiş fakat bu öneriler tüm taraflarca reddedilmiştir. Sir Hugh Foot'un valiliği sırasında, İngiliz askerleri ile Kıbrıs Türkleri ilk kez ciddi şekilde karşı karşıya gelmişlerdir.

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU

Büyük HanMehmet

Zekâ Bey

ARAŞTIRALIM

Taksim tezi nedir? Kıbrıs Türkleri taksim tezini neden desteklemişlerdir?


30

2.27-28 Ocak Olayları

Kıbrıs Türkleri taksim için büyük mücadeleler vermiştir. Bu amaçla 27-28 Ocak 1958 tarihlerinde ''Ya Taksim, Ya Ölüm'' sloganı ile Lefkoşa ve Mağusa'da mitingler düzenlenmiştir. Bu mitingler sırasında, İngiliz yönetiminin sert müdahalesi sonucunda yedi soydaşımız şehit olmuştur.

Adada yapılan mitinglerin dışında, Türkiye ve Londra'da da Türkler taksim mitingleri düzenlemişlerdir.

D- İLK DİRENİŞ ÖRGÜTLERİMİZ VE TÜRK MUKAVEMET TEŞKİLATI'NIN ORTAYA ÇIKMASI

1.İlk Direniş Örgütlerimiz

1 Nisan 1955'te faaliyete geçen Rum terör örgütü EOKA, eylemlerini İngilizlerin yanı sıra Türklere de yönlendirdi. Kıbrıs Türkü de hem kendini korumak hem de Enosis'e karşı mücadele yürütmek için silahlı oluşuma gitti. Bu amaçla Kıbrıs Türkünü korumak için ilk direniş teşkilatı olan ''VOLKAN'' örgütü kurulmuştur. Bu dönemde Volkan örgütünden başka Kara Çete, 9 Eylül Cephesi ve Kıbrıs Türk Mukavemet Birliği adlı direniş örgütleri de kurulmuştur.

2.Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT)'nın Ortaya Çıkması

Kıbrıs Türklerinin kurduğu ilk direniş örgütleri, Yunanistan tarafından eğitilmiş ve tepeden tırnağa silahlandırılmış Rum terör örgütü karşısında yetersiz kalıyordu. Çünkü bu teşkilatlar yeteri kadar personel, eğitim, silah ve donanıma sahip değildi.Bu nedenle EOKA saldırılarına karşı direnebilecek güçlü bir teşkilata ihtiyaç vardı.

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU

VOLKAN KARA ÇETE 9EYLÜLCEPHESİ

KIBRIS TÜRK MUKAVEMET

BİRLİĞİ

TMT ÖNCESİ TÜRK DİRENİŞ ÖRGÜTLERİ

27–28 Ocak 1958 Taksim mitingi


31

Yeni ve düzenli bir örgütlenme oluşturmak amacıyla, 1957 yılının Temmuz ayında Lefkoşa yakınlarındaki Eylence köyünde Dr. Burhan Nalbantoğlu, Rauf R. Denktaş ve Türkiye'nin Lefkoşa elçiliğinde görevli Kemal Tanrısevdi bir araya geldi. Yapılan toplantı sonucunda TMT'nin temelleri atılmış oldu.

TMT 1 Ağustos 1958'de resmen kuruldu. TMT'nin kurulmasını gerektiren başlıca nedenler şunlardır;

1) EOKA'nın organize faaliyetleri karşısında Türk halkının can ve mal güvenliğini sağlamak.

2) Türk halkını Enosis'e karşı örgütlemek.

3) Türkiye ile olan bağları güçlendirmek.

4) Halkımızın oluşturduğu bölgesel ve birbirinden bağımsız nitelikli direniş örgütlerini tek çatı altında toplamak.

5) Uzun süreli direniş için halkın desteğini almak.

Kısacası TMT, Rum saldırıları karşısında Kıbrıs Türk halkını korumak için kurulan bir teşkilattı.

3.TMT'nin Örgütlenmesi

1 Ağustos 1958'de resmen kurulan Türk Mukavemet Teşkilatı'na anavatan Türkiye de destek vermiştir. TMT'nin askeri örgütlenmesini gerçekleştirmek için anavatan Türkiye'den subaylar ve askeri malzeme Kıbrıs'a gönderilmiştir. Türkiye'den Kıbrıs'a gönderilen subayların, Kıbrıs'ta güvenli bir şekilde çalışabilmeleri ve kimliklerinin ortaya çıkmaması için kendilerine farklı görevler verilmiştir. Örneğin, TMT'nin askeri örgütlenmesini oluşturması için Türkiye'den gelen Türk Silahlı Kuvvetleri mensubu Albay Ali Rıza Vuruşkan İş Bankası müfettişi kimliği ile adaya gelmiştir.

Teşkilat kısa sürede gelişmiş ve hızla bütün adaya yayılarak, Kıbrıs Türk halkını örgütlemeye başlamıştır. TMT mensupları teşkilata büyük bir titizlikle seçiliyor, alınanlar Kuran-ı Kerim, Bayrak ve Silah üzerine yemin ediyorlardı.

Teşkilata alınan kişilerin bir kısmı eğitim için Türkiye'ye gönderilir, Ankara ve Antalya'da kurulmuş olan özel kamplarda eğitim alırlardı. Buna “HASRETE GİTMEK” deniyordu. Kıbrıs'ta oluşturulan eğitim kamplarında da TMT'nin yeni mensuplarına eğitim veriliyordu.

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU

Türk Mukavemet Teşkilatı AmblemiRauf Raif Denktaş Dr.Burhan Nalbantoğlu


32

TMT'nin karşılaştığı önemli sorunlardan biri de silah temini idi. Bunun için özellikle Türkiye'den, Erenköy, Karpaz ve Girne üzerinden gizlice silah ve cephane getiriliyordu. Türkiye'den silah getiren TMT mensuplarına “BEREKETÇİ”, silahları dağıtan TMT grubuna da “BOZPETEK” deniyordu.

TMT'nin en üst kademesi Bayraktarlıktı. TMT’nin en üst rütbeli komutanına da Bayraktar deniyordu. Bayraktar, Türkiye'den gönderilen üst rütbeli bir subaydı. Merkez’e bağlı Sancaklar vardı. Sancakların başında da genellikle Türkiye'den gönderilen üst rütbeli subaylar bulunurdu. Bunlara da “Sancaktar” denilirdi. İlk kurulan sancaklar Lefkoşa, Limasol, Baf, Mağusa, Larnaka, Lefke, Erenköy ve Yeşilırmaktı.

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU

TMT mensupları eğitimdeTMT mensupları eğitimde

Erenköy

L E F K E

1958

YESILIRMAK

1964

Lefke

Boğaz

Lefkoşa

BAF SANCAĞI

1958

Yeşilırmak Baf Limasol

Larnaka

Mağusa

SerdarlıMehmetçik

TMT 11 sancaktan oluşuyordu

1969

S E R D A R L I

ME

HM

Kİ

ETÇS

I

A

Ğ

NA

C

1975


33

TMT Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluşuyla varlığını sonlandırmamış gizlemişti. Teşkilatlanma devam ederken silah ve malzemenin büyük bir kısmı saklandı. 21 Aralık 1963'te başlayan Rum saldırıları karşısında Mücahit teşkilatı olarak yeniden ortaya çıktı ve Türk halkını savunmaya başladı. Cumhuriyet'in kuruluşu ile dağıtılmayan ve teşkilatlanmaya devam eden TMT böylece Rum saldırıları karşısına, hazır güç olarak çıkmıştı.

E- İNGİLTERE'NİN KIBRIS SORUNUNA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

1.Radcliffe Anayasası (19 Aralık 1956)

1956 yılında Mısır, Süveyş kanalını ulusallaştırdı. Bunun üzerine İngiltere, Fransa ve İsrail Mısır'a savaş açtı. İngiltere'nin Kıbrıs'a egemen olması bu savaşta işini kolaylaştırdı. Kendi özel çıkarlarını korumak isteyen İngiltere, ABD'den ayrı hareket etti. Yapılan savaşı Mısır'ın kazanması İngiltere, Fransa ve İsrail açısından bir bozgun oldu. İşte bu dönemde İngiltere , bir anayasa uzmanı olan Lord Radcliffe tarafından hazırlanan yeni anayasal reform önerisini açıkladı.

Radcliffe'in hazırladığı anayasa tasarısı 19 Aralık 1956'da İngiltere ve Kıbrıs'ta ilan edildi.

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU

MÜCAHİTLER

ÖĞRENELİM

TMT YEMİNİ

Kıbrıs Türkü'nün yaşayış ve hürriyetine, canına, malına ve her türlü anane ve mukaddesatına,

her nereden ve kimden olursa olsun, vaki olacak tecavüzlere karşı koymak için kendimi Türk milletine

adadım. Ölüm dahi olsa, verilen her vazifeyi yapacağım. Bildiğim, gördüğüm, işittiğim ve bana emanet

edilen her şeyi, canımdan çok aziz bilip, sonuna kadar muhafaza edeceğim. Gördüklerimi, işittiklerimi,

hissettiklerimi ve bana emanet edilenleri, hiç kimseye ifşa etmeyeceğim. İfşaatın bir ihanet sayılacağını

ve cezasının ölüm olacağını biliyorum. Yukarıda sıralanan hususları harfiyen tatbik edeceğime şerefim,

namusum ve bütün mukaddesatım üzerine söz verir, ant içerim.


34

Radcliffe'in hazırladığı Kıbrıs Anayasası ana hatlarıyla şöyledir;

íAnayasanın devamı süresince ada İngiliz egemenliğinde kalacaktı.

íDışişleri, savunma ve iç güvenlik konularının tümü valinin yetkisinde olacaktı.

íKıbrıs halkının seçilmiş temsilcilerine yetkili bir şekilde muhtariyet verilecekti.

íKıbrıs'ın 36 vekilden oluşan bir parlementosu olacak, bunların 6'sı Türk, 24'ü Rum ve 6'sı da Vali tarafından tayin edilecekti.

Yunanistan ve Rumlar bu teklifi, self determinasyon hakkını içermediği için kabul etmediler. Türkiye ve Kıbrıs Türkleri ise bu teklife olumlu yaklaşarak öncelikle adadaki şiddetin durdurulmasını talep ettiler. Hatta Türkiye, Anayasa uzmanı Prof. Dr. Nihat Erim'i Türk tarafının görüşlerini bildirmesi için İngiltere'ye gönderdi. Tüm çabalara rağmen bu anayasa Kıbrıs'ta uygulanamadı.

2.Mac Millan Planı (19 Haziran 1958)

1958 yılı Kıbrıs'ın en buhranlı dönemi oldu. Toplumlararası çarpışmalar tüm şiddetiyle sürdü. EOKA terör örgütünün faaliyetleri artarak devam etti. Bütün bunlar olurken İngiltere, Kıbrıs'taki egemenliğini devam ettirebilmenin yollarını arıyordu. Bu amaçla İngiltere Başbakanı Harold Mac Millan Kıbrıs'ın yönetimi için yeni bir plan açıkladı. Bu planın önemli maddeleri şunlardır;

íKıbrıs'ta biri Türk milletvekillerinden, diğeri de Rum milletvekillerinden oluşacak iki Temsilciler Meclisi kurulacak; her meclis kendi halkını ilgilendiren sorunlarla uğraşacaktı.

íTürkiye ve Yunanistan, bu planın yürüyebilmesi için birer temsilci atayacaklardı. Bu temsilciler, Vali ile birlikte Kıbrıs'ın yönetimine fiilen katılacaklardı. Türkiye ve Yunanistan Kıbrıs'ın yönetiminde ortak taraflar olarak kabul edileceklerdi.

íCemaat işlerinden başka adanın genel yönetimi için bir meclis (komisyon) kurulacak ve o meclisin başkanı Vali olacak, Türk ve Yunan Hükümetlerinin temsilcisi bulunacak, dördü Kıbrıs Rumlarından ve ikisi de Kıbrıs Türklerinden olmak üzere 6 kişilik bir Bakanlar Kurulu oluşturulacaktı.

íİngiltere hükümeti; Türk ve Rumların isteklerine göre, İngiliz uyruğuna ilaveten Türkler için Türk, Rumlar için de Yunan uyruğuna girme hakkını tanıyacaktı.

íPlan kabul edildiği takdirde, Kıbrıs'ın statüsü 7 yıl devam edecekti.

7 yıl sonunda İngiltere kendisine verilecek üsler karşılığında adanın idaresini taraflara bırakacaktı. Bu plan ile İngiltere adanın yönetimine Türkiye ve Yunanistan'ı da ortak etmek istiyordu. Böylece İngiltere Kıbrıs'taki varlığını devam ettirecekti.

Rumlar ve Yunanistan bu planı, self determinasyon hakkını tanımadığı ve Türkiye'nin de yönetime katılmasına imkan sağlayacağı için kabul etmediler. Türkiye ise ''Taksim Tezi'' sürekli kalmak üzere, şartlı olarak planı desteklemeyi kabul etti.

Mac Millan planının açıklanmasından sonra Kıbrıs'taki terör hareketleri daha da arttı. EOKA terör örgütü Türklere karşı saldırılarını artırıp,bir çok Türkü şehit etti. İşte bu günlerde TMT kuruldu(1 Ağustos 1958).

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU


35

3- NATO'nun Kıbrıs'la İlgilenmesi

NATO üyesi İngiltere Kıbrıs'taki varlığını devam ettirmek istiyordu. Bunu da adada kendisine verilecek üsler karşılığında, adaya bağımsızlık vermeyi teklif ederek yaptı. Bu dönemde Kıbrıs'taki durumla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB) de ilgilenmeye başlamıştı. Bu durum adaya önem veren NATO'yu da devreye soktu. NATO, İngiltere, Türkiye ve Yunanistan'dan Kıbrıs'taki sorunların çözülmesini istiyordu. Bu dönemde NATO Genel Sekreteri Paul Henry Spaak, Kıbrıs için taraflara önerilerde bulunuyordu. Uluslararası büyük güçlerin devreye girmesiyle Kıbrıs konusunda önemli adımlar atılmaya başlandı. Türkiye ve Yunanistan NATO üyesi ülkelerdi. NATO, özellikle Türkiye ve Yunanistan gibi SSCB'ye karşı önemli bir hat oluşturan bu iki üyesinin çatışmasını istemiyordu. Bu sebeple NATO, Türkiye ile Yunanistan ve İngiltere arasındaki görüşmeleri başlatma görevini üzerine aldı.

Bu amaçla Paris'te, 20 Mart 1957'de resmî bir açıklama yapıldı. Ancak NATO Genel Sekreteri'nin arabuluculuk önerisine, Türkiye ve İngiltere'nin olumlu cevap vermesine karşılık, Yunanistan olumsuz cevap verdi.

Nato üyesi İngiltere, adadaki soruna çözüm bulabilmek için, değişik dönemlerde çeşitli girişimlerde bulundu. Kıbrıs'ın askeri valisi yerine sivil vali atadı. Adaya özerklik vermek için Türkler ve Rumlarla ayrı ayrı görüştü. Radcliffe Anayasası ile Mac Millan planını hazırladı. Ancak Rum-Yunan ikilisinin olumsuz tavırlarından dolayı, bu çözüm önerileri uygulanamadı. 1958 yılında terörün şiddetlenmesi sonucunda Kıbrıs'ta durum çok kötüleşmiş, Türk-Yunan, İngiliz-Yunan ilişkileri gölgelenmiştir. Bu durum NATO'nun Doğu Akdeniz'deki sağ kanadının durumunu sarsmıştır. Bundan dolayı bir yandan ABD'nin, diğer yandan da NATO'nun baskısı ve aracılığı ile Türkiye ve Yunanistan arasında ikili görüşmelere girişilmiştir.

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU

Nato Genel Kurul Toplantısı


36

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU

OKUMA PARÇASI

OKUMA PARÇASI

NATO NEDİR?

NATO; Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nün kısaltılmış adıdır. NATO'nun kuruluş amacı, II. Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle doğudaki Sovyetler Birliği'nin askerî gücüne karşı bir güç birliği sağlamaktı.

NATO, 4 Nisan 1949 tarihinde, Amerika Birleşik Devletleri'nin Washington kentinde, ABD, Belçika, Danimarka, Fransa, Hollânda, İngiltere, İtalya, İzlanda, Kanada, Lüksemburg, Norveç ve Portekiz'in katılımıyla 12 ülke arasında imzalanarak kurulmuştur. Türkiye ve Yunanistan NATO'ya 1952'de, Almanya 1955'te, İspanya ise 1982'de katılmıştır. NATO'nun yönetim birimi kuzey Atlantik Konseyi'dir. Merkezi Belçika'nın başkenti Brüksel'de olan topluluk, üye ülkelerin bakanları düzeyinde yılda bir kere, üye ülkelerin temsilcileri düzeyinde haftada bir kere toplanır. Topluluğun başkanı genel sekreterdir.

Üye ülkeler kendi ordularıyla NATO'nun askerî gücüne kaynak oluşturmaktadır. Askerî komite örgütün askerî gücüne ait plân ve projelerini yürütmektedir. NATO'nun ekonomik ve siyasî sorunlarla ilgilenen komiteleri de bulunmaktadır.

TMT büyük bir gizlilik içerisinde faaliyetlerini sürdürmek için değişik zamanlarda değişik şifreler kullanmıştır:Yayla : Merkez yani LefkoşaPetek : Bölük Çanaklama : Silahları saklama Arı : TMT mensubu İğne Ucu : Tabanca mermisiKovan : Tabur Sarı Petek : Piyade bölüğüOğul : Takım İğne : TabancaÇivi : Piyade tüfeği


37

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU


1)Aşağıdaki devletlerden hangisi 1955 Londra Konferansına katılmamıştır?

a) İngiltere b)Rusya c)Türkiye d)Yunanistan

2)Evkaf'ın Türklere devri mücadelesinde Kıbrıs Türklerinin durumunu araştırmak için

kurulan Türk İşleri Komisyonu'nun başkanı aşağıdakilerden hangisidir?

a)R.Raif Denktaş b)Kemal Tanrısevdi c)Osman Örek d)Mehmet Zeka

3)Aşağıdakilerden hangisi TMT'nin kurulmasını gerektiren sebeplerden biri

değildir?(5p)

a)Türk halkını Enosise karşı örgütemek b)Türkiye ile olan bağları güçlendirmekc)Rumları yok etmek d)EOKA'ya karşı Türkleri korumak

4)Aşağıda verilen kelimeleri uygun boşluklara yazınız.

Rıza Vuruşkan Bozpetek Volkan 1 Nisan1955 Bereketçi Grivas

--EOKA rum terör örgütü ………………………….. tarihinde faaliyete geçti. Lideri

………………tır.--Kıbrıs Türkünü korumak için kurulan ilk direniş örgütümüz…………………………….dır.--TMT'nin askeri örgütlenmesini …………………………………………..yaptı.--Türkiye'den silah getiren TMT mensuplarına…………………………………. silahları dağıtan

TMT grubuna da ………………………………………………. Denirdi.

5)Taksim Tezi nedir?Neden böyle bir tez ortaya çıkmıştır?

6) Makarios İngilizler tarafından neden ve nereye sürgün edilmiştir?


38

III. Ü

NİTE

: KIB

RIS

SORU

NU

NOT

Hazırlık Çalışmaları

KIB

RIS

TÜ

RK

TA

RİH

İ -

8.S

INIF

IV. ÜNİTE: KIBRIS

CUMHURİYETİ

1- “Üs” ne demektir? Adamızdaki İngiliz üslerinin bugünkü1- “Üs” ne demektir? Adamızdaki İngiliz üslerinin bugünkü

durumunu araştırınız.durumunu araştırınız.

2- Garanti anlaşmasının günümüzdeki önemini araştırıp2- Garanti anlaşmasının günümüzdeki önemini araştırıp

arkadaşlarınız ile paylaşınız.arkadaşlarınız ile paylaşınız.

1- “Üs” ne demektir? Adamızdaki İngiliz üslerinin bugünkü

durumunu araştırınız.

2- Garanti anlaşmasının günümüzdeki önemini araştırıp

arkadaşlarınız ile paylaşınız.


A- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI

Kıbrıs ile ilgili taraflar arasında yapılan görüşmelerden sonra Kıbrıs'ta iki toplumlu bağımsız bir cumhuriyet kurulması kararı alınmıştır. İngiltere, kendisine adada üsler verilmesi koşulu ile Kıbrıs'ta bağımsız bir cumhuriyet kurulmasına razı olmuştur. Böylece İngiltere adadaki varlığını sürdürmüş olacaktı.

1.Zürih Antlaşması

Türkiye ve Yunanistan arasında yapılan ikili görüşmeler sonucunda, Kıbrıs sorununu çözümlemek için Türkiye Başbakanı Adnan Menderes ve Yunan Başbakanı Konstantin Karamanlis Zürih'te bir araya geldiler. 11 Şubat 1959'da iki taraf arasında görüş birliği oluştu ve Zürih Anlaşması imzalandı. Taraflar nihai anlaşmanın imzalanması için de Londra'da tekrar bir araya gelme konusunda mütabakata vardılar.

2- Londra Konferansı ve Kıbrıs Cumhuriyeti Antlaşması

17 Şubat 1959'da Kıbrıs Cumhuriyeti nihai antlaşmasını hazırlamak için Londra Konferansı başladı. Konferansa Türkiye'yi temsilen Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu, Yunanistan'ı temsilen Başbakan Konstantin Karamanlis, Dışişleri Bakanı Evangelos Averof, İngiltere'yi temsilen Başbakan Lennox Boyd, Selyvn Lloyd, Kıbrıs Valisi Hugh Foot, Kıbrıs Türklerini temsilen Dr. Fazıl Küçük, Rauf R. Denktaş, Osman Örek ve Rumları temsilen de Başpiskopos Makarios katıldı.

Görüşmeler sonucunda 19 Şubat 1959'da tarafların mutabık kaldığı 27 maddelik Kıbrıs Cumhuriyeti Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmanın önemli maddeleri şunlardır:

1. Kıbrıs Devleti, “Başkanlık” sistemine dayanan bir “Cumhuriyet” olacaktır. Cumhurbaşkanı Rum; Cumhurbaşkanı Yardımcısı Türk olacak ve genel oy verme yöntemiyle , adadaki Rum ve Türk toplumları tarafından ayrı ayrı seçileceklerdir.

2. Kıbrıs Cumhuriyeti'nin resmi dilleri Rumca ve Türkçe olacaktır. Yasama ve idari belgeler ve dokümanlar iki resmi dilde yazılacak ve yayınlanarak ilan edilecektir.

3. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı tarafından birlikte seçilecek tarafsız bir desen ve renkte, kendine özgü bayrağı olacaktır. (Kıbrıs Cumhuriyeti bayrağını Türk sanaçı İsmet Vehit Güney çizmiştir.)

4. Yürütme erki, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısında toplanacaktır. Bu maksatla, 7 Rum ve 3 Türkten oluşan bir Bakanlar Konseyi (Kurulu) oluşturulacaktır.

5. Yasama erki, genel seçim hakkına uygun olarak, 5 yıl için % 70 Rum ve % 30 Türk oranında Türk ve Rum Toplumları tarafından ayrı ayrı seçilecek olan Temsilciler Meclisine verilecektir.

6. Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısının, Türkiye ve Yunanistan'ın birlikte katıldığı ittifaklara ve uluslararası kurumlara Kıbrıs Cumhuriyetinin de katılması dışında, savunma, güvenlik konuları ve dış işleriyle ilgili herhangi bir yasa veya karara karşı, ayrı ayrı veya birlikte kullanılmak üzere nihai veto hakları olacaktır.

40

IV. Ü

NİTE

: KIB

RIS

CUM

HURİ

YETİ

ÖĞRENELİM

Türkiye Cumhuriyeti başbakanı Adnan Menderes bu konferansa giderken uçağı Londra havaalanına inerken düşmüş, yaralandığı için görüşmelere katılamamıştır.

7. Her toplum, kendisi tarafından saptanacak sayıda temsilciden oluşan bir Cemaat Meclisi’ne sahip olacaktır.

Cemaat Meclisleri, toplum gereksinimlerini ve denetimi kendilerine ait bulunan kurum ve cemiyetlerin gereksinimlerini karşılamak için, kendi toplum bireylerini vergilendirme hakkına sahip olacaktır.

8. Kamu hizmetleri % 70 Rumlardan ve % 30 Türklerden oluşacaktır.

9. Silahlı kuvvetlerin, jandarma ve polis kuvvetlerinin Komutan ve yardımcıları, Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı tarafından birlikte atanacaklar. Bu komutanlardan birisi Türk olacaktır. Komutan ve yardımcıları aynı topluma mensup olmayacaklardır.

10. Zorunlu askerlik hizmeti, ancak Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısının bu konuda anlaşmaya varması sonucu gerçekleşebilir.

Kıbrıs'ın % 60'ı Rum % 40'ı Türk'ten oluşan iki bin kişilik bir ordusu olacaktır.

11. Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı tarafından birlikte atanacak iki Rum; bir Türk ve bir tarafsızdan oluşan bir Yüksek Mahkeme kurulacaktır.

Tarafsız Yargıç, Mahkemeye başkanlık edecek ve iki oya sahip olacaktır.

12. Kıbrıs'ın en büyük beş kentinde, bu kentlerde oturan Türkler tarafından ayrı belediyeler kurulacaktır.


41

IV. Ü

NİTE

: KIB

RIS

CUM

HURİ

YETİ

Taraflar Kıbrıs Cumhuriyeti antlaşmasını imzalıyor


3- Garanti Antlaşması

Kıbrıs Cumhuriyeti'nin varlığını korumak, cumhuriyetin devamlılığını sağlamak amacı ile ; Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında Garanti Antlaşması imzalandı. Böylece Anavatan Türkiye, İngiltere ve Yunanistan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Garantör Devletleri durumuna geldiler. Bu antlaşmaya göre:

1-Kıbrıs Cumhuriyeti bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü ve anayasaya saygı göstermeyi üzerine almıştır. Kıbrıs Cumhuriyeti herhangi bir devletle siyasi ve ekonomik birleşmeye katılmayacağını garanti eder. Ayrıca adanın herhangi bir devletle tamamen veya kısmen birleşmesi veya taksimi yasaklanmıştır.

2- Türkiye, Yunanistan ve İngiltere Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsızlık, toprak bütünlüğü, güvenliği ve anayasa maddeleri ile kurulan düzeni tanır ve garanti eder. Türkiye, Yunanistan ve İngiltere Kıbrıs Cumhuriyeti’nin doğrudan veya dolaylı herhangi bir devlet ile birleşmesini veya adanın taksimini güden herhangi bir girişimi önlemeyi garanti eder.

3- Bu anlaşmanın maddelerine uyulmaması durumunda Türkiye, Yunanistan ve İngiltere birbirleriyle danışmalarda bulunmayı garanti ederler. Eğer tarafların birlikte hareket etmesi mümkün olmazsa taraflar anayasa maddelerinin uygulanması için tek başlarına harekete geçme yetkisine haizdirler.

4-Bu anlaşma imzalandığı tarihten itibaren yürürlüğe girer. Taraflar ayrıca bu antlaşmayı en kısa zamanda Birleşmiş Milletler Sekreterliği’ne tescil ettireceklerdir.

42

IV. Ü

NİTE

: KIB

RIS

CUM

HURİ

YETİ

ÖĞRENELİM

Garantör; Güvence veren ve bunun gerçekleşmesini gözeten ve denetleyen kimse, kuruluş veya devlet demektir.

4- Askerî İttifak Antlaşması

Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan arasında bir de askeri işbirliği antlaşması imzalanır. Bu antlaşma ile Kıbrıs Cumhuriyeti ile Türkiye ve Yunanistan askeri olarak işbirliği içerisinde olacaktı. Böylece NATO, Askerî İttifak Antlaşması ile tarafları kendi çıkarları doğrultusunda askerî işbirliği yapmak mecburiyetinde bırakıyordu. Bu antlaşma ile;

1) Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan ortak çıkarları için işbirliği yapacaklardır. Üç devlet bu anlaşma ile savunma konularında danışmalarda bulunmayı garanti ederler.

2) Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye ve Yunanistan tarafından üçlü bir karargah kurulacaktır.

3) Üçlü karargâha Yunanistan 950, Türkiye ise 650 kişilik bir subay, astsubay ve er birliği ile katılacaktır.

4) Adı geçen Türk ve Yunan subaylar Kıbrıs Ordusu’nun eğitiminden sorumlu olacaklardır.

5) Üçlü karargâhın komutanlığı Türkiye ve Yunanistan hükümetleri ile Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı yardımcısı tarafından birlikte atanacak Kıbrıslı Türk ve Yunanlı bir general tarafından bir yıl süreyle ve sıra ile yapılacaktır. Ayrıca bu antlaşma ile İngiltere'ye Ağrotur ve Dikelya'da toplam 99 mil karelik iki üs verilecek ve bunun dışındaki tüm Kıbrıs toprakları Kıbrıs Cumhuriyeti'ne devredilecektir.


43

IV. Ü

NİTE

: KIB

RIS

CUM

HURİ

YETİ

Dikelya

Ağrotur

1959 yılında yapılan askeri ittifak antlaşmasına göre

İngiliz üsleri


B- KIBRIS CUMHURİYETİ'NİN KURULUŞU

1- Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Kuruluşu ve İlânı

Zürih ve Londra Antlaşmaları’nın imzalanmasıyla Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluş çalışmaları da başladı.

3 Aralık 1959'da Dr. Fazıl Küçük tek aday olarak Cumhurbaşkanı Yardımcılığına, 14 Aralık 1959'da da Başpiskopos Makarios Cumhurbaşkanlığına seçildi. Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası 6 Nisan 1960'da imzalanmış ve İngiltere Parlementosu da 21 Temmuz 1960'da Kıbrıs'ın bağımsızlığını kabul etmiştir.

16 Ağustos 1960'ta Kıbrıs Cumhuriyeti resmen ilan edildi. Aynı gün son İngiliz valisi Sir Hugh Foot da adadan ayrıldı.

Temsilciler Meclisi Başkanlığına Glafkos Klerides, yardımcılığına Dr. Orhan Müderrisoğlu, Türk Cemaat Meclisi Başkanlığına da Rauf Raif Denktaş seçilir. Cumhuriyetin ilk Savunma Bakanı Osman Örek, Sağlık Bakanı Niyazi Manyera, Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı da Fazıl Plümer olur.

Yüksek mahkeme başkanlığına Alman Prof. Dr. Ernst Forsthoff, yardımcılığına da Dr. Heinze getirilir.

44

IV. Ü

NİTE

: KIB

RIS

CUM

HURİ

YETİ

Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanı

Fazıl Plümer

Sağlık Bakanı Niyazi Manyera

Savunma BakanıOsman Örek

Geçici komite döneminde Vali Foot’un başkanlığında yapılan toplantıda Makarios,Dr. Fazıl Küçük ve Bakanlar bir arada

2- Türk ve Yunan Birliklerinin Kıbrıs'a Çıkmaları

Askerî İttifak Antlaşması gereğince, 16 Ağustos 1960'da Türkiyeden 650, Yunanistandan 950 askerden oluşan birlikler Mağusa Limanı’ndan Kıbrıs’a çıktılar. Kahraman alayımız binlerce Kıbrıs Türkü’nün coşkulu gösterileriyle karşılandı. Böylece 82 yıllık özlemin sonunda, kahraman Türk ordusunun temsilcisi olan Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı, Kıbrıs Türkü ile yeniden kucaklaştı. Buna karşılık Yunan askerleri rıhtımda protokol ve çok az sayıda Rum tarafından karşılanmıştır. Kıbrıs Türk Kuvvetleri alayı aynı gün Lefkoşa'da da büyük bir törenle karşılanarak karargâhına yerleşti.


45

IV. Ü

NİTE

: KIB

RIS

CUM

HURİ

YETİ

Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı aramızda

Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı aramızda


46

IV. Ü

NİTE

: KIB

RIS

CUM

HURİ

YETİ


1)Aşağıda birbiriyle ilişkili olan kavramları eşleştiriniz.

--İngiltere'nin Son İngiliz Valisi --6 Nisan 1960

--Kıbrıs Cumhuriyeti'nin İlanı --Ernst Forsthoff

--Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Anayasası'nın Kabulü --16 Ağustos 1960

--Yüksek Mahkeme Başkanı --Sir Hugh Foot

2) Aşağıdaki boşlukları uygun şekilde doldurunuz.

a)Kıbrıs Cumhuriyeti…………………….ve …………………………anlaşmaları ile kurulmuştur.

b)Kıbrıs Cumhuriyeti…………………………tarihinde kuruldu.Cumhurbaşkanlığına……..

………………. yardımcılığına ise……………………………………………. Seçildi.

c)Türk ve Yunan birlikleri …………………………………… anlaşması gereğince

……………………… limanından adaya çıktılar.Türkiye'den gelen birliklerin adı

……………………………………………..idi.

d)Kıbrıs Cumhuriyeti'nin devamlılığı ……………………………..…… anlaşması ile teminat

altına alındı.

e)…………………….. , ……………………… ve ……………………….. Kıbrıs'taki garantör

devletlerdir.

3)Kıbrıs Cumhuriyeti'nde Türklere verilen bakanlıkları ve bakanlarını yazınız.

4)Londra Anlaşması'na göre Cumhuriyetin Ordusu nasıl olacaktı?


1- Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde iki toplum arasında

birçok sorun yaşanmıştır. Bu sorunların temelinde yatan nedenleri

araştırıp, sınıfınızda tartışınız.

2- VETO nedir? Araştırınız.KIB

RIS

TÜ

RK

TA

RİH

İ -

8.S

INIF

V. ÜNİTE: CUMHURİYETİN

KURULUŞUNDAN 21 ARALIK 1963'E

KADAR OLAN GELİŞMELER

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8. SINIFV.

ÜNİ

TE: C

UMHU

RİYE

TİN

KURU

LUŞU

NDAN

21 A

RALI

K 19

63'E

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ER

A- CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ GELİŞMELER

1- Cumhuriyet’e Karşı Rumların Tutumu

16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs'ta yönetim şekli Cumhuriyet olan bir devlet kurulmuş, ancak bir millet oluşturulmamıştı. Adanın Rum toplumu da bunu sık sık vurguluyordu. Adada farklı din, dil, ırk ve karakterde iki toplum vardı. Rumlar azınlık olarak gördükleri Türklere kendileriyle eşit şartlarda haklar verilmesine razı değillerdi. Cumhuriyetin ilanını Enosis'e giden yolda bir sıçrama tahtası olarak gören başta Makarios olmak üzere Rumlar, henüz yeni doğan Cumhuriyeti benimsemediklerini vurguluyorlardı.

Rumlar, Cumhuriyet kurulur kurulmaz Enosis'i gerçekleştirmek için İçişleri Bakanı Polikarpos Yorgacis, Nikos Sampson ve Vasos Lissaridis başkanlığında silahlı örgütler kurmaya başladılar.

2- Cumhuriyet’e Karşı Türklerin Tutumu

Kıbrıs Türkleri, Rumlara göre Cumhuriyet’i daha çok benimsemişlerdi. Bunun önemli sebepleri şunlardır:

íCumhuriyet, iki halkın ortak egemenliğine ve yönetimine dayalıydı. íTürk askeri Kıbrıs'a geri gelmişti. íAnavatan Türkiye, garantör devlet olarak resmen Kıbrıs Türkü'nün yanındaydı. íKamu hizmetinde % 30'luk bir hak kazanılmıştı. íOrduda % 40'lık bir hak kazanılmıştı.

Bütün bunlara rağmen Kıbrıs Türkü, Rumlara tam anlamıyla güvenemeyeceğini biliyordu. Bu sebeple TMT dağıtılmamış ve örgütlenmesine gizlice devam edilmişti. Silah ve cephanenin büyük bir kısmını da gerekli tedbirleri alarak gizlemişlerdi. Çünkü, Kıbrıs'taki taraflar kendi istekleri ile bir devlet kurmamışlardı. Bu da taraflar arasında güvensizliğin devam etmesine neden oluyordu. Türk toplumu da bu durumun farkındaydı. Bir gün Rumların Cumhuriyet’i yıkma girişiminde bulunacaklarını tahmin ediyorlardı.

B- CUMHURİYET DÖNEMİNDE İKİ TOPLUM ARASINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR Cumhuriyet'in kuruluşunun ilk yıllarında Rumların samimiyetsizliği iki toplum arasında önemli sorunların doğmasına sebep olmuştu. Çünkü Rumlar bağımsızlık değil, Yunanistan'a ilhak istiyorlardı. Ayrıca bizi azınlık olarak görmekte ve bize verilen hakların gereğinden fazla olduğunu düşünmekteydiler. Rumların sebep olduğu sorunlar:

İKİ TOPLUM ARASINDA OLUŞAN SORUNLAR

ANAYASA

MAHKEMESİ

SORUNU

KAMU GÖREVLERİNDE

%70-%30 TEMSİLİYET

SORUNU

BELEDİYELER

SORUNU

ORDU

SORUNUVERGİ

SORUNU

VETO HAKKI

SORUNU

48


V. Ü

NİTE

: CUM

HURİ

YETİ

N KU

RULU

ŞUND

AN 2

1 ARA

LIK

1963

'E K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

1- Belediyeler Sorunu

Kıbrıs Cumhuriyeti Antlaşması’na göre Kıbrıs'ın en büyük beş kentinde (Lefkoşa, Limasol, Larnaka, Baf ve Mağusa) Türkler ayrı belediyeler kuracaklardı. Ancak Cumhurbaşkanı ve Temsilciler Meclisi Başkanı ayrı belediyelerin kurulması ile ilgili kanunun çıkmasını temsilciler meclisindeki çoğunlukları sayesinde engelliyorlardı. Rumlar, Birleşik belediyelerin kurulmasını istiyorlardı. Rumların bu tavrı karşısında Kıbrıs Türkleri 29 Aralık 1962'de Türk Cemaat Meclisi’nde adı geçen beş şehirde ayrı Türk belediyelerinin kurulması hakkında kanun çıkararak uygulamaya koydu. Rumlar, Türk belediyelerinin kurulmasını ve çalışmasını engellemek için her türlü çareye başvurmuşlardı. Ayrı Türk Belediyeleri Kanunu’nun Türk Cemaat Meclisi tarafından çıkarılması konusunu Rumlar Anayasa Mahkemesine şikâyet ettiler. Türkler de ayrı belediyelerle ilgili kanunun Temsilciler Meclisi’nden çıkarılmamasını Anayasa Mahkemesi’ne şikâyet etmişlerdi.

2- Anayasa Mahkemesi Sorunu

Anayasa Mahkemesi Türk ve Rumların belediyeler konusunda yaptıkları şikayetleri değerlendirerek Türk Cemaat Meclisi’nin ayrı belediyelerle ilgili çıkardığı yasayı anayasaya aykırı bulur. Ancak Temsilciler Meclisi’nin de ayrı belediyelerin kurulmasını öngören yasayı biran önce çıkarması gerektiğine karar verir. Anayasa Mahkemesi’nin belediyelerle ilgili aldığı karar, Rumlar için büyük bir darbe olur. Rumlar bu karardan sonra Yüksek Anayasa Mahkemesi başkanı ve yardımcısı için asılsız iddialarda bulunmaya ve onları ölümle tehdit etmeye başlarlar. Bunun üzerine Yüksek Mahkeme Başkanı Alman Prof.Dr. Forsthoff ve yardımcısı Alman Dr. Heinze görevlerinden istifa ederek ülkelerine dönerler. İki hukukçu bu durumu ülkelerinde düzenledikleri bir basın toplantısı ile de tüm dünyaya duyurmuşlardır.

49

ÖĞRENELİM

ANAYASA MAHKEMESİ NEDİR? Yasaların anayasaya uygun olup olmadığını denet leyen en yüksek yargı organıdır. Diğer mahkemelerden farkı, yalnızca yargı hak ve yetkisini kullanan bir organ değil, aynı zamanda anayasayı ve anayasal düzeni, temel hak ve özgürlükleri koruyan bir oluşumdur. Anayasa mahkemesi hiçbir makama bağlı değildir.


ÜNİ

TE: C

UMHU

RİYE

TİN

KURU

LUŞU

NDAN

21 A

RALI

K 19

63'E

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ER

3- Ordu Sorunu

Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasasının 14. maddesine göre, Cumhuriyet'in %60'ı Rum ve %40'ı Türklerden oluşan 2000 kişilik bir ordusu olacaktı. Bu yasaya rağmen Rumlar, Türklere nüfus oranına göre çok fazla hak verildiğini iddia ederek ordunun kurulmasını sürekli engellemeye çalıştılar.

Ancak Rumların bütün engellemelerine rağmen Ordu Yasası 20 Ocak 1961'de çıkarıldı. Rumların “en küçük birliğe kadar ordunun karma olmasını” istemeleri üzerine sorun iyice tırmandı. Türk tarafı en azından bölüklerin ayrı olmasını istiyordu. Çünkü iki toplum arasında dil, inanç ve gelenek farkı vardı. Rumlar isteklerinde direnince Cumhurbaşkanı Yardımcısı Dr. Fazıl Küçük Rumların bu tavrını veto etti. Böylece ordunun kurulması tamamlanamadı.

4- Kamu Görevlerinde Temsiliyet Sorunu

Cumhuriyet döneminin bir diğer önemli sorunu da devlet hizmetlerinde Kıbrıs Türkü’ne tanınmış olan %30'luk hakkın sürekli olarak Rumlar tarafından çiğnenmesiydi. Memurların atamasını yapan, 7 Rum ve 3 Türk üyeden oluşan Kamu Hizmeti Komisyonu’nda Rumların sayıca üstün olmaları sonucunda Türklerin hakkı çiğneniyordu. Terfi işlerinde de aynı sıkıntı görülüyordu. Türk memurların terfi sırası atlanmakta ve Rum memurlar kritik yerlere terfi ettirilmekteydi.

5- Vergi Sorunu

Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasına göre yenisi yürürlüğe girinceye kadar eski vergi yasalarının yürürlükte kalması öngörülmüştü. Rumlar 1960 yılı Aralık ayı sonunda “Vergi Koyan Kanun 1960” adıyla yerine yenisi konuncaya kadar eski vergi sisteminin devamını emreden bir yasa teklifini Temsilciler Meclisi’ne sundular. Türk milletvekilleri bu yasa tasarısını reddetti. Uyuşmazlık sebebiyle ne yeni yasa çıkarılabildi ne de eskisinin süresi uzatılabildi.

50

Temsilciler Meclisi


V. Ü

NİTE

: CUM

HURİ

YETİ

N KU

RULU

ŞUND

AN 2

1 ARA

LIK

1963

'E K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

Bu durum karşısında Türk Cemaat Meclisi Aralık 1961'de “Şahsi Vergiler Yasası”nı çıkardı. Bu yasayla Türk halkı gelir vergilerini Türk Cemaat Meclisi'ne ödemeye başladı.

6- Veto Hakkı Sorunu

Cumhurbaşkanı Muavini Dr. Fazıl Küçük, Kıbrıs Ordusunun kurulmasına ilişkin kararı veto etti. Bu durum iki toplumun liderleri arasında gerginliğe yol açtı.

C- CUMHURBAŞKANI MAKARİOS'UN ANAYASA DEĞİŞİKLİK ÖNERİSİ

16 Ağustos 1960 tarihinde ilan edilen Kıbrıs Cumhuriyeti, iki eşit halkın ortaklığına dayanıyordu. Anayasada Türk halkının haklarının Rumlar tarafından gaspedilmesini önlemek amacı ile bazı hükümler konulmuştu. Ancak Rumlar bizi azınlık olarak görmekte ve Türklere anayasa ile verilen hakların gereğinden fazla olduğunu düşünmekteydiler. Cumhuriyet dönemi süresince Türklerin anayasal hakları uygulanmamış, engellenmiş ve gaspedilmek istenmiştir.

Bu amaçla Cumhurbaşkanı Makarios Türklere 13 maddelik anayasa değişiklik önerisi sundu. Bu öneri ile Türklerin çok önemli olan haklarını ellerinden alarak onları azınlık bir toplum durumuna düşürmek ve sonra da enosisi gerçekleştirmek istemiştir. Makarios'un yaptığı bu değişiklik teklifi ile Türkler azınlık konumuna düşürülmek isteniyordu. Bu sebeple ana vatanımız bu teklifi 6 Aralık 1963 tarihinde reddettiğini açıkladı. Bu durumun ardından Makarios önderliğindeki Rumlar, Kıbrıs Türkünü yok ederek Enosis'i gerçekleştirecek Akritas Planı’nı 21 Aralık 1963'te uygulamaya koydular.

51


ÜNİ

TE: C

UMHU

RİYE

TİN

KURU

LUŞU

NDAN

21 A

RALI

K 19

63'E

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ER

Ç- AKRİTAS PLANI

İlk kez 21 Nisan 1966'da Rum Patris gazetesinde yayınlanan Akritas Planı, Enosis'e ulaşmak için Rumlar tarafından hazırlanmış bir strateji idi.

Akritas kod adlı Kıbrıs Cumhuriyeti İçişleri Bakanı Polikarpos Yorgacis tarafından hazırlanan plan ile Kıbrıs Türkleri yok edilecek ve adanın Yunanistan'a ilhakı gerçekleştirilecekti. Bu planı uygulayacak Rum yeraltı teşkilatının lider kadrosu şöyle idi:

52

ÖĞRENELİM

Makarios’un Türklere sunduğu 13 maddelik anayasa değişiklik önerisi;

1) Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkan Muavini'nin Veto haklarının kaldırılması. (Anayasaya göre Başkan ve Yardımcısı Bakanlar Kurulu ve Meclis'in Dış İlişkiler, Savunma ve Güvenlik konularındaki kararlarını veto etme hakkına sahipti)

2) Cumhurbaşkanı yurt dışında iken veya görevlerini yerine getirmeyecek durumda olduğunda, Başkan Yardımcısının ona vekâlet etmesi.

3) Rum Temsilciler Meclisi başkanı yurt dışında ya da görevlerini yerine getiremeyecek durumda olduğunda, Meclis Başkanlığı görevinin Meclis Başkan Yardımcısı tarafından yerine getirilmesi.

4) Meclis Başkanı Rum, Yardımcısı Türk üyelerce ayrı ayrı seçileceklerine, her ikisinin de Meclis Genel Kurulunca seçilmesi. (Bu durumda çoğunlukta Rumlar olduğu için Meclis Başkanı hep Rum olurken, Türk Yardımcı, Rumların istediği bir kişi seçilecekti. Bu Türklerin birliğini bozmaya yönelik bir öneri idi).

5) Bazı yasaların Meclis'te onaylanması için, ayrı çoğunluk şartının aranmaması. (Anayasaya göre vergi, belediyeler ve seçim yasaları için ayrı ayrı çoğunluk gerekirdi. Bu durumda Rumlar her şeyi çoğunluklarına dayanarak istedikleri gibi yapacaklardı).

6) Birleşik Belediyelerin kurulması. (Anayasaya göre beş büyük şehirde ayrı belediyeler kurulacaktı. Bu değişikl ik olursa Belediye Başkanları hep Rum olacaktı). 7) Adaletin dağıtımının birleştirilmesi.

8) Güvenlik Kuvvetleri’nin, polis ve jandarma olarak ikiye ayrılmasına son verilmesi.

9) Güvenlik Kuvvetleri’nin sayısının yasa ile belirlenmesi

10) Hükümete ve orduya iki toplumun katılma oranlarının iki toplumun nüfus oranına göre değiştirilmesi

11) Amme Hizmeti Komisyonu'nun üye sayısının 10'dan 5'e indirilmesi. (On üyeden üçü Türk'tü).

12) Amme Hizmeti Komisyonu'nun tüm kararları basit çoğunlukla alması.

13) Rum Cemaat Meclisi'nin yürürlükten kalkması.


V. Ü

NİTE

: CUM

HURİ

YETİ

N KU

RULU

ŞUND

AN 2

1 ARA

LIK

1963

'E K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

Başkan : Polikarpos Yorgacis (İçişleri Bakanı)

Başkan Yardımcısı : Thassos Papadopullos (Çalışma Bakanı)

Kurmay : Nikos Kochis (Milletvekili)

Kurmay Daire Müdürü : Glafkos Klerides (Temsilciler Meclisi Başkanı)

53

ARAŞTIRALIM

Enosis, EOKA ve Akritas planı arasındaki bağlantıyı araştırınız.

ÖĞRENELİM

Akritas Planı;

Bu örgütün başkanı Polikarpos Yorgacis olarak görülse de esas başkan Cumhurbaşkanı Makarios idi. Rum liderliği tarafından Yunanistan ile birlikte hazırlanan bu plan kısaca şöyleydi:

íMakarios'un verdiği demeçler millî davanın alacağı yönü göstermiştir. Esas gaye değişmemiştir. (İlhak, Enosis) Amaca ulaşmak için iç ve dış tahrikler izlenecektir.

íEOKA müdahalesinin son safhasında Kıbrıs davası dünya kamuoyuna ve diplomatik çevreler; "Kıbrıs Halkının self-determinasyon hakkına kavuşması" şeklinde sunulmuştu. Şimdi ilk hedefimiz uluslararası alanda Kıbrıs probleminin çözümlenmediği ve yeniden gözden geçirilmesi gerektiği kanaatini yaymak olmalıdır. Bu amaçla, bulunmuş olan çözümün tatminkâr olmadığı, adil olmadığı, iki toplumun bir arada yaşayabileceği belirtilmelidir.

íKıbrıs liderliği yerinde bir davranışla anlaşmaları halkoyuna sunmamış ve elimizdeki bu durum koz olmuştur.

íKıbrıs'ın şimdiye kadar Rumlar tarafından idare edildiğini, Türklerin ise sadece olumsuz, köstekleyici bir fren rolü oynadığını gösterdik.

íGizliliğe uyulacaktır..."

Planın diğer bölümlerinde, imhanın, yeraltında çalışmalarını sürdüren EOKA aracılığı ile nasıl gerçekleştirileceği anlatılmaktaydı. Buna göre her bölgede ne kadar kuvvet bulundurulacağı, silah miktarı, bölge sorumluları, saldırı planları, ayrıntılı olarak şemalar üzerinde gösterilmiştir. Nitekim saldırıların da aynen bu planda öngörüldüğü gibi gerçekleştirildiği daha sonra ortaya çıkmıştır. Ne var ki Kıbrıs Türk halkının mukavemeti ve ana vatanın yerinde müdahaleleri ile planda öngörülen sonuçların, bütünü ile gerçekleşmesini önlemiştir.


ÜNİ

TE: C

UMHU

RİYE

TİN

KURU

LUŞU

NDAN

21 A

RALI

K 19

63'E

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ER

54


1)Aşağıdakilerden hangisi Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde iki toplum arasında çıkan

sorunlardan biri değildir?

a)Belediyeler Sorunu b)Vergi Sorunu

c)Cumhurbaşkanlığı Sorunu d)Ordu Sorunu

2)Akritas Planı kim tarafından hazırlanmıştır?

a)Glafkos Klerides b)Polikarpos Yorgacis

c)Thassos Papadopullos d)Nikos Kochis

3)Kıbrıs Cumhuriyeti'ne karşı Türk ve Rumların tutumlarını karşılaştırınız.

4)Akritas Planının hazırlanmasındaki amaç neydi?


1- 21 Aralık 1963 ve sonrasında yaşanan

olaylar hakkında bir yakınınızdan bilgi edinerek bir anı yazınız.

2- Bir toplum üzerinde uygulanan ekonomik

ambargo o topluma ne gibi etkiler yapar? Araştırınız.KIB

RIS

TÜ

RK

TA

RİH

İ -

8.S

INIF

VI. ÜNİTE: 21 ARALIK 1963

KANLI NOEL'DEN BARIŞ HAREKÂTINA

KADAR OLAN GELİŞMELER

KIBRIS TÜRK TARİHİ - 8. SINIFVI

. 21 A

RALI

K 19

63 K

ANLI

NOE

L'DE

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

NA K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

A- TOPLUMLARARASI ÇARPIŞMALAR VE GELİŞMELER

Rumlar büyük bir titizlikle hazırladıkları Akritas Planı’nı, 1963 yılının 20 Aralık'ı 21 Aralık'a bağlayan gecesi, Lefkoşa'nın Tahtakale semtinde terör faaliyetlerini başlatarak, uygulamaya koydular. Rumlar önce adanın merkezi olan Lefkoşa'da Türkleri sindirmeyi sonra da diğer bölgelere terör faaliyetlerini yayarak işi bitirmeyi planlıyorlardı. Kıbrıs Türkü 21 Aralık'tan itibaren başta Lefkoşa olmak üzere adanın dört bir tarafında savaşmaya başladı. Hatta gündüzleri okullarına giden öğrenciler okuldan sonra da mücahit olarak vatan toprağını ve halkımızı korumak için mevzilerde nöbet tutuyordu.

LEFKOŞA

ARALIK1963

21LARNAKA

ARALIK1963

23LİMASOL

ŞUBAT1964

13BAF

MART1964

8DİLLİRGA

AĞUSTOS1964

6MAĞUSA

KASIM1965

2

KASIM1967

15

TOPLUMLAR ARASIÇARPIŞMALAR

GEÇİTKALEBOĞAZİÇİ

56

Bereketçiler


VI. 2

1 ARA

LIK

1963

KAN

LI N

OEL'

DEN

BARI

Ş HA

REKÂ

TINA

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ER

1- Olayların Başlaması ve Lefkoşa Çarpışmaları

4 Aralık 1963'te Baf Kapısı yakınlarında bulunan EOKA'cı Markos Drakos heykeli Rumlarca bombalandı. Ancak bunun Türkler tarafından yapıldığı iddia edildi. Böylece Rumlar Türklerin aleyhine kışkırtıldı. 5 Aralık 1963'te Rum öğrenciler tarafından Türkler aleyhine büyük bir miting düzenlendi. Bu arada silahlı Rumlar özellikle Lefkoşa'da Türkleri taciz etmeye başladı.

20 Aralık'ı 21 Aralık'a bağlayan gece, Lefkoşa'nın Tahtakale semtinde, evlerine gitmekte olan Türklerin arabaları, Rum polisler tarafından yoklama bahanesiyle durduruldu. Arabalarından indirilen Türklerin üzerine ateş edildi. Bu olayda Zeki Halil ve Cemaliye Emirali adlı iki soydaşımız şehit edildi.

21 Aralık 1963 sabahı, geceki saldırıyı protesto etmek için Lefkoşa Erkek Lisesi öğrencileri okul bahçesinde toplandı. Öğrencilerin üzerine yoldan geçen bir polis aracından açılan ateş sonucu iki Türk öğrenci yaralandı. Yine Rum polislerce Lefkoşa, Girne Kapısı'nda bulunan Atatürk Heykeline de ateş açıldı.

22 Aralık 1963 gecesi, Rum saldırıları iyice artınca TMT mensupları sakladıkları silahları çıkarıp Rum saldırılarına karşı Türk halkını savunmaya başlamışlardır.

23 Aralık günü Rumlar, Lefkoşa'ya bağlı Yılmazköy (Şillura) ve Türkeli (Ayvasıl) köylerine saldırarak 12 Türk'ü şehit etmişlerdir.

57

21 Aralık olaylarında Lefkoşa’nın Tahtakale Semtinde

şehit olan Cemaliye Emirali ve Zeki Halil

Türkeli (Ayvasıl) Şehitleri Anıtı


. 21 A

RALI

K 19

63 K

ANLI

NOE

L'DE

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

NA K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

24 Aralık 1963 tarihi ise Rum saldırılarının doruğa çıktığı gün olmuştur. Yunan alayından destekli Rumlar, Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı Doktoru Binbaşı Nihat İlhan'ın Lefkoşa'nın Kumsal Bölgesi'nde bulunan evini bastılar. Bu saldırı sonucunda Binbaşı Nihat İlhan'ın eşi Mürüvvet ile üç oğlu; Hakan, Kutsi ve Murat saklandıkları banyoda, misafir olarak gelen ev sahibinin eşi ise saklandığı tuvalette şehit edilmiştir. Saldırıdan sadece ev sahibi ağır yaralı olarak kurtulmuş, bunun dışında bölgeden yüzlerce Türk esir alınarak götürülmüştür.

Yine aynı gece Küçük Kaymaklı Bölgesi, Rum teröristlerce basılmış ve yüzlerce Türk esir alınmıştı.

EOKA teröristleri Küçük Kaymaklı baskınını Nikos Sampson başkanlığında gerçekleştirdi

Mürüvvet İlhan Murat İlhan Kutsi İlhan Hakan İlhan

58


Severis Un Fabrikası Türk bölgelerine hâkim bir konumdaydı. Rumlar bu bina çatısından makineli tüfeklerle Türk bölgelerini ateş altında tutmaktaydı. Bu nedenle buradaki Rum mevzilerini etkisiz hale getirmek için TMT mensupları görevlendirildi. Bu görev sırasında Yılmaz Bora ve Vural Cevdet ağır şekilde yaralanmış, öğretmen Tuncer Hasan, Aziz Güner ve Muhip Hüseyin de şehit edilmişlerdir.

Türkiye’nin tüm uyarılarına karşı saldırıları durdurmayan Makarios'un bu tavrı üzerine Türkiye Cumhuriyeti, “Garantörlük” haklarına dayanarak Kıbrıs'a müdahale kararı aldı. 25 Aralık 1963'te Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı, karargâhından çıkarak, Gönyeli ve Ortaköy'de mevzilenip savaş durumuna geçerken Türk Hava Kuvvetleri'ne bağlı savaş uçakları da Lefkoşa üzerinde ihtar uçuşu gerçekleştirdi. Anavatan Türkiye’nin kararlı tavrı karşısında Makarios saldırıları durdurmak zorunda kaldı.

2- Lârnaka Çarpışmaları

23 Aralık 1963'te Larnaka da Rum saldırısına maruz kaldı. Halkımız kendisinden beş kat daha kalabalık olan Rumlar karşısında korkmamış; canını, malını, namusunu ve toprağını korumak için silaha sarılmıştır. Rum saldırıları sonunda Mehmet Mahmut, Tatlıcı Hüseyin, Salahi Zaimoğlu isimli soydaşlarımız şehit edilmiştir. Bu saldırılar karşısında Larnaka Türkü yılmamış direnmiştir. Bu direniş karşısında çaresiz kalan Rum saldırganlar, emellerinden vazgeçmek zorunda kalmışlardır.

3- Bayrak Radyosu

21 Aralık 1963 saldırıları ile radyo ve televizyon yayınları da Rumların kontrolüne geçmişti. Ayrıca bölgeler arasındaki karayolu ulaşımı da koptuğu için haberleşme sağlanamıyordu. Bu durum radyoya olan ihtiyacı daha da artırmıştı. Radyo kurmak için Ali Gürsoy, Erdoğan Naim, Özker Kufi, Ersoy Talat, Özkan Ragıp, Yusuf Gazi, Ali Ziya Dinçer, Tuğrul Hilmi, Özer Berkem, Nurettin Atai, Orhan Şevket, Muammer Raşit ve Öğretmen Halil Tunççevik önderliğinde Türk teknisyenler çalışmaya başladılar. Kısa sürede bu çalışmalar başarıya ulaşmış ve ilkel şartlarda da olsa bir radyo vericisi kurulmuştur.

Tuncer Hasan Aziz Güner Muhip Hüseyin

VI. 2

1 ARA

LIK

1963

KAN

LI N

OEL'

DEN

BARI

Ş HA

REKÂ

TINA

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ER

59

ÖĞRENELİM

Yeşil Hat 27 Aralık 1963'te bir İngiliz generali olan Tümgeneral Peter Young komutasında üç garantör ülkenin askerleri, "Barışı Koruma Kuvveti" adı altında göreve başladı. 30 Aralık günü, General Young, Lefkoşa'yı ikiye ayıran “Yeşil Hat”tı harita üzerine yeşil yağlı bir kalemle çizdi. Bu hat, Lefkoşa'nın Türk ve Rum kesimini birbirinden ayırdı.


. 21 A

RALI

K 19

63 K

ANLI

NOE

L'DE

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

NA K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

25 Aralık 1963'te deneme yayınına başlayan radyo, ilk denemelerindeki “Bayrak, Bayrak” anonsundan dolayı “Bayrak Radyosu” adını aldı. Radyo orta dalga üzerinden 28 Aralık 1963'te normal yayına başlamış ve kısa sürede gelişerek adanın dört bir yanına sesini ulaştırmıştı. Radyo sayesinde Kıbrıs Türkleri, nasıl davranmaları gerektiğini bu yayınlardan öğreniyorlardı. Radyodan, Türk halkının moralini yükseltici yayınlar da yapılıyordu.

Bu dönemde Türk bölgeleri arasında telefon ve telgraf bağlantısı yoktu.

4- Ocak 1964 Londra Konferansı

Adadaki sorunlara çözüm bulmak için 15 Ocak 1964'te gerçekleştirilen Londra Konferansı, Rum liderliğinin, Türklere verilen hakların kısıtlanması ve garantilerin geçersizliği konusunda ısrar etmesi üzerine sonuç alınmadan dağıldı.

4 Mart 1964 tarihinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde adanın geleceğine

etki eden tarihi kararlar alındı. Bu kararlar:

1) Kıbrıs Hükümeti’nin şiddet ve kan dökülmesini önleyecek her türlü tedbiri alması.

2) Uluslararası barışı tehlikeye sokacak herhangi bir harekatın yapılmaması.

60

Bayrak Radyosunun ilk anonsunu yapan

Kemal Tunç

Bayrak Radyosu, Bir Dönem Sarayönündeki Posta Binasının Üst Katını Kullanmıştı

ÖĞRENELİM

Kıbrıs Türklerinin BayrakRadyosu dışında kurduklarıdiğer radyoları araştırınız.


3) İngiltere,Türkiye ve Yunanistan arasında arabuluculuk amacıyla bir özel temsilci

atanması.

4) Adada bir Birleşmiş Milletler Barış Gücü'nün bulundurulması.

5- Limasol Çarpışmaları

Rumlar Limasol'un Türk kesimini ele geçirmek için 13 Şubat 1964'te saldırıya geçtiler. Sabah 04.30 sıralarında Rumlar Limasol'un Türk semtine hâkim yüksek binalara yerleştirdikleri makineli tüfeklerle yoğun bir ateş başlattı. Türk bölgesinin girişine kurdukları barikatlarda Rum saldırısını bekleyen mücahitlerimiz ilk başta karşılık vermediler. Mücahitlerimizin korktuğunu düşünen Rumlar, öğleye doğru Türk semtine girmek için harekete geçince Türk mücahidi ateşe başladı. Bunun sonucunda Rumlar, ağır kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kaldılar.

Ertesi gün, Rumlar ağır silahlar, tank ve buldozer desteğinde tekrar Limasol'un Türk semtine saldırıya geçti. Limasol Türkleri canı pahasına toprağını savunmuş ve Rum'a geçit vermemiştir. Verilen şehitlerin pahasına Limasol Türkleri Rumlar karşısında büyük bir zafer kazanmıştır.

6- Baf Çarpışmaları

Rumlar Baf'ta yaşayan soydaşlarımızı yok edip bu toprakları ele geçirmek için 8 Mart 1964'de Baf'ın Türk kesimine saldırı başlattı. Baf'taki mücahitlerimiz de derhal mevzilenip, savunmaya geçtiler.

9 Mart 1964'te çarpışmalar daha da şiddetlendi. Rumlar, Türk bölgesine girmek için her türlü ağır silah ve buldozerler kullandılar. Buna rağmen Rumlar, Baf Türkünün direnişini kıramamış ve geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Kıbrıs Türkü, Rum-Yunan ikilisine bir kez daha canı ve kanı pahasına toprağını teslim etmemiştir.

VI. 2

1 ARA

LIK

1963

KAN

LI N

OEL'

DEN

BARI

Ş HA

REKÂ

TINA

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ER

61

ÖĞRENELİM

Çarpışmalarda köylerini terk eden Türkler civardaki okullara sığınırken...

Kanada askerlerinden oluşan ilk BM Barış Gücü 15 Mart 1964’te Kıbrıs’a geldi.


. 21 A

RALI

K 19

63 K

ANLI

NOE

L'DE

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

NA K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

7- Dillirga Çarpışmaları

Kıbrıs'ın kuzeybatısında yer alan Erenköy, Yeşilırmak, Pirgo, Mansura ve diğer dağ köylerinin bulunduğu bölgeye “Dillirga Bölgesi” denir. Bizim için bu bölgenin, özellikle de Erenköy'ün askerî açıdan büyük bir önemi vardı. Çünkü Türkiye ile olan deniz ulaşımı, silah ve malzeme sevkiyatı yoğunlukla bu bölgeden yapılıyordu. Bu durumu bilen Rumlar, bölgeye geniş çaplı bir askerî harekât planladılar.

Rumlar 6 Ağustos 1964'de, başta Erenköy olmak üzere Türklerin yaşadığı kesimlere saldırıya geçtiler. Binlerce Rum ve Yunan askerinin katıldığı bu harekâtı doğrudan Grivas yönetiyordu. Yapılan saldırılara karşı mücahitlerimiz, direnişe geçmiş ve şiddetli çarpışmalar böylece başlamıştır. Bu sırada Türkiye saldırıların durdurulması için, Makarios ve Yunanistan'a uyarılarda bulunuyordu.

DillirgaDillirgaBölgesiBölgesiDillirgaBölgesi

Dillirga Bölgesi

62


Anavatanın bütün uyarılarına rağmen Rum-Yunan saldırıları 7 Ağustos günü daha da şiddetlenince anavatan, garantörlük haklarına dayanarak Kıbrıs'a müdahale kararı aldı.

Türk Hava Kuvvetleri'ne bağlı 4 savaş uçağı Dillirga semalarında ihtar (uyarı) uçuşunda bulunmuş ve ateş açmadan üslerine dönmüşlerdi.

Bu sırada diplomatik temaslar da artırıldı. Ancak Kıbrıs'ta bulunan Yunan Subayları, ellerindeki büyük askeri güce güvenerek ateşkes çağrılarını geri çevirdiler.

8 Ağustos 1964 günü Rum ve Yunan kuvvetleri bir kez daha Erenköy'e saldırdı. Ancak bu kez Türk mücahidi yalnız değildi. 34 ay-yıldızlı jet, Rum ve Yunan kuvvetlerine bir hava operasyonu gerşekleştirdi. Türk uçaklarının gerçekleştirdiği bu hava harekâtı sonucunda Rum-Yunan kuvvetleri ağır kayıplar verdiler.

VI. 2

1 ARA

LIK

1963

KAN

LI N

OEL'

DEN

BARI

Ş HA

REKÂ

TINA

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ERŞehit pilotumuz

Yzb. Cengiz Topel

63

Cengiz Topel Anıtı-Gemikonağı


. 21 A

RALI

K 19

63 K

ANLI

NOE

L'DE

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

NA K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

Hava harekâtı sırasında Yzb. Cengiz Topel'in uçağı Rum-Yunan kuvvetlerinin açtığı uçaksavar ateşi ile vurulup düşer. Pilotumuz paraşütle atlayarak kurtulur, ancak Rumların eline esir düşer. Rumlar tarafından bugünkü Cengiz Topel Hastanesi'ne (CMC Hastanesi) götürülen pilotumuz işkence yapılarak şehit edilmiştir.

Rum-Yunan kuvvetleri, gerçekleştirilen hava harekâtından sonra saldırıyı devam ettirme kararı aldılar. 9 Ağustos'ta güçlerini takviye ederek Erenköy'e karadan ve denizden yeniden saldırdılar. Bu kez Anavatan, 64 Türk uçağının katıldığı yeni bir harekât gerçekleştirildi. Bu harekât sonucunda Rum-Yunan kuvvetleri büyük ölçüde yok edildi. Türkleri denize dökmeyi hedefleyenler bu amaçlarına ulaşamadılar. Makarios da Türkiye'nin tüm koşullarını kabul etmeye hazır olduğunu açıkladı.

Böylece Rum-Yunan saldırılarıyla başlayan Dillirga Savaşları, Türk'ün zaferi ile sonuçlanmış oldu.

8- Mağusa Çarpışmaları

Rum kuvvetleri, 2 Kasım 1965'te Mağusa Türklerine ait bölgeleri ele geçirmek için harekete geçerek Mağusa'nın Sakarya Bölgesi'ne saldırdılar. Atılan ilk kurşunla birlikte Rumlar, Sakarya etrafındaki kuşatmayı daraltmaya başladılar. Ancak bölgedeki Türk mücahitleri derhal Rum saldırganlara karşılık vermeye başladı.

Gün sona ererken Mağusa'nın Karakol, Sakarya ve Baykal semtleri tamamen kuşatılmıştı. Gece boyunca Türk semtleri ağır ateş altında tutuldu.

3 Kasım günü Birleşmiş Milletler Barış Gücü, iki taraf arasına girdiğini ilan ettiği halde Rumlar, bütün güçleri ile saldırı hazırlığı yapmaya devam ettiler. Rumlar, Türklerin elinde bulunan Evkaf Apartmanları’nın, Baykal'da bulunan iki evin ve Sakarya'da bulunan bazı stratejik mevzilerin boşaltılmasını istiyorlardı. Fakat mücahitler bu istekleri reddettiler.

4 Kasım gecesi saat 20.00 dolaylarında Rum saldırısı yeniden başlamıştı. Türk mevzileri toplarla dövülmekte, ateş giderek artmaktaydı. Tüm bu saldırılar karşısında Mağusa mücahidi geri adım atmamış, direnmiştir. Sonuçta Rumlar geri çekilmek zorunda kalmışlardır.

9- Geçitkale - Boğaziçi Çarpışmaları ve 1967 Bunalımı

Geçitkale (Köfünye) ve Boğaziçi (Aytotoro) köyleri, Lefkoşa, Larnaka ve Limasol yolunda stratejik noktadaydı. Rumlar buraları ele geçirmek için 15 Kasım 1967'de bu köylere saldırdılar. Rum kuvvetlerinin başında yine Grivas vardı.

Her türlü ağır silah, top ve zırhlı araçlarla Türklere saldıran Rum-Yunan kuvvetleri zayıf bir direnişle karşılaşmış ve iki köy işgal edilmiştir. Rum-Yunan kuvvetleri köylerde yağma ve katliamlarda bulundular. İki köyde 23 Türk şehit edilirken, yüzlercesi de yaralandı. Bu köylerdeki Türk şehitler üzerinde işkence izleri bulunmuştur. Bu olay üzerine Türkiye, Yunanistan'a çok sert bir ültimatom vermiştir. Bu ültimatoma göre;

1) İşgal edilen köyler derhal boşaltılacak.2) Adaya gizlice sokulan 20.000 Yunan askeri geri çekilecek.3) Grivas adadan ayrılacak.Aksi takdirde Türkiye adaya müdahale edecekti.

64

ÖĞRENELİM

ÜLTİMATOM: Bir devletin başka bir devlete verdiği ve hiçbir tartışma veya karşı koymaya yer bırakmaksızın, tanıdığı sürede isteklerinin yerine getirilmesini istediği nota.

ARAŞTIRALIM

Çevrenizden Erenköy çarpışmalarına katılan bir tanıdığınız ile konuşarak anılarını sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.


Bu ültimatomdan sonra Türk jetleri Kıbrıs üzerinde ihtar uçuşlarına başladı. Türk donanması da Kıbrıs'a doğru yola çıktı. Yunan sınırındaki Türk Ordusu ise tam harp vaziyetine geçti. Türkiye'nin bu kararlı tutumu karşısında derhal köyler boşaltılmış, Grivas Kıbrıs'tan ayrılmış ve Yunan askerleri Kıbrıs'tan geri çekilmeye başlamıştır. Böylece Yunanistan ve Makarios, Enosis yolunda bir kez daha geri adım atmak zorunda kalmışlardır.

10- Türklerin Göçmen Olması ve İktisadi Abluka (Ekonomik Kuşatma)

21 Aralık 1963'te başlayan Rum saldırıları ile birlikte Kıbrıs Türkleri azınlık olarak yaşadıkları bölgelerden daha güvenli yaşayacakları bölgelere göç etmeye başlamışlardı.

Toplamda 103 Türk köyünden göç eden soydaşlarımız adanın %3'lük bir kesimine sıkışmıştı. Türklerin toplandıkları bu bölgelere Kanton adı verilmişti. Bu kantonlardan bazıları, Lefkoşa, Serdarlı, Mehmetçik, Baf ve Poli’dir.

Dillirga çarpışmalarından sonra Rumlar, Türk bölgelerine “iktisadi abluka” uygulamaya başlamıştı. Bu uygulama ile Rumlar, silah zoruyla pes ettiremedikleri Türkleri, açlığa ve sıkıntıya sokarak pes ettirmek istiyorlardı. Uzun yıllar devam edecek bu uygulama ile Türk bölgelerine un, kablo, demir, taş, çakıl, kömür, termos, kuru bakliyat, battaniye ve giysi gibi onlarca maddenin girişi yasaklanmıştır. Tüm bu baskılar karşısında Kıbrıs Türkü yılmamış, direnmiş ve anavatanı Türkiye’nin desteğiyle Rum'a boyun eğmemiştir.

VI. 2

1 ARA

LIK

1963

KAN

LI N

OEL'

DEN

BARI

Ş HA

REKÂ

TINA

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ER

65


. 21 A

RALI

K 19

63 K

ANLI

NOE

L'DE

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

NA K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

12

3

4

56

78

9

19

18

17

16

15

14

13

12

1110

05

10

20

30

40

50

Ölç

ek: 1:1

,000,0

00

km

.

1963 R

UM

SA

LD

IRIL

AR

I S

ON

UC

UK

IBR

IS’T

A O

LU

ŞA

N

TÜ

RK

KA

NT

ON

LA

RI

ME

RK

EZ

LE

R

1-

Lefk

oş

a2-

Serd

arl

ı3-

Meh

me

tçik

4-

Kale

bu

rnu

5-

Mağ

us

a6-

Meri

ç7-

Akın

cılar

8-

Larn

aka

9-

Geçit

kale

10-

Lim

aso

l

11-

Evd

im12-

Yeşilo

va

13-

Gazi

Baf

14-

Esen

tep

e15-

Ayd

ın16-

Po

li17-

Ere

nkö

y18-

Yeşilır

mak

19-

Lefk

e

KA

NT

ON

LA

RI

GÖ

ST

ER

EN

HA

RİT

A

66


11- Türk Cemaat Meclis Başkanı Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Gizlice Çıkması

Ocak 1964'de Kıbrıs'taki gerginliğe son vermek için yapılan Londra Konferansı’nda, Kıbrıs Türklerini temsil eden Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf R. Denktaş Rum liderliğini eleştiren bir konuşma yapar. Bu konuşmadan sonra Rauf R. Denktaş'ın adaya gelişi Makarios tarafından yasaklanır.

Bu karardan sonra Rauf R. Denktaş, dört yıl boyunca yaşamını Ankara'da sürdürdü. Ancak 1964 yılında gizlice adaya gelerek Erenköy direnişine katılmış ve tekrar Türkiye'ye geri dönmüştür.

Rauf R. Denktaş, 31 Ekim 1967 yılında arkadaşları Nejat Konuk ve Erol İbrahim ile Karpaz kıyılarına gizlice çıktığı sırada Rumlar tarafından tutuklandı. Türkiye'nin diplomatik çabalarıyla Rauf R. Denktaş ve arkadaşları 12 Kasım 1967'de Türkiye'ye iade edildiler.

B- 21 ARALIK 1963 SALDIRILARI SONRASI KIBRIS TÜRK TOPLUMUNUN SİYASÎ ÖRGÜTLENMESİ

1- Genel Komite (1963–1967)

21 Aralık 1963'te başlayan Rum saldırıları sonrasında Kıbrıs Türk'ü, Cumhuriyet idaresinden tecrit edilmiş ve böylece Kıbrıs Türk toplumu için idari bir boşluk oluşmuştu. Bu boşluğu doldurmak için Kıbrıs Türk'ü “Genel Komite” adını verdiği bir yönetim birimi kurar.

2- Geçici Türk Yönetimi (1967–1974)

1967 yılı sonlarına gelindiğinde Genel Komite yerine daha kapsamlı bir idari mekanizma kurulması ihtiyacı doğmuştu. Bu maksatla 28 Aralık 1967'de Geçici Türk Yönetimi adıyla yeni bir yönetim kuruldu.

VI. 2

1 ARA

LIK

1963

KAN

LI N

OEL'

DEN

BARI

Ş HA

REKÂ

TINA

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ER

67

Yasaklı olduğu yıllarda Kıbrıs’a motorlu bir kayıkla gizlice giren Rauf R. Denktaş,

Rumlar tarafından yakalanıp gözaltına alınmıştı.


. 21 A

RALI

K 19

63 K

ANLI

NOE

L'DE

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

NA K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

Cumhurbaşkanı Yardımcısı Dr. Fazıl Küçük yönetim başkanlığına, Türk Cemaat Meclisi Başkanı Rauf Raif Denktaş da yönetim başkan yardımcılığına getirildi. Ayrıca Temsilciler Meclisi Türk üyeleri ile Türk Cemaat Meclisi üyeleri de “Yönetim Meclisi” adı altında bir araya geldiler.

3-Rauf Raif Denktaş'ın Kıbrıs'a Dönmesi

28 Aralık 1967’de kurulan Geçici Türk Yönetiminin Başkan yardımcılığı görevine getirilen Rauf Raif Denktaş uzun süren zorunlu ayrılığın sonunda 13 Nisan 1968'de Kıbrıs'a döndü. Rauf Raif Denktaş onbinlerce Türk tarafından büyük bir coşkuyla karşılanmış ve görevinin başına geçmiştir.

C- TOPLUMLARARASI GÖRÜŞMELER (1968–1974)

1- Toplumlararası Görüşmelerin Başlama Sebepleri

1968 yılına gelindiğinde Makarios, Türkleri terör yoluyla sindirip Enosis'i gerçekleştiremeyeceğini anlamıştı. Bu sebeple uluslararası kuruluşları kullanarak hedefine siyasi manevralarla ulaşmaya karar verir. Bu maksatla BM'nin müzakerelere başlanması teklifini kabul eder.

6–7 Mart 1968 tarihlerinde Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Özel Temsilcisi Ossorio Taffal, Kıbrıs Türk ve Rum taraflarıyla Kıbrıs sorunu hakkında görüşmüş ve Makarios'tan, Kıbrıs Türklerine uygulanan baskıların kaldırılmasını talep etmişti. Bu görüşmelerden sonra Makarios, Türk bölgelerine uygulanan iktisadi ablukanın (ekonomik kuşatma) kaldırıldığını açıklar. Makarios'a bu kararı aldıran iki önemli sebep vardı. Bunlar:

68

Rauf R. Denktaş Sürgünden Dönüşte Ailesiyle Birlikte Basın Karşısında


1) Kıbrıs Türkü'nün direnişe devam etme kararlılığı,

2) Türkiye'nin sonuna kadar Kıbrıs Türkü’nün yanında olacağının, anlaşılmış olmasıdır.

Bu gelişmeler Kıbrıs Türkleri ve Rumlar arasında Rum tarafının girişimiyle görüşmelerin başlamasını sağlamıştır.

2- Türk – Rum İkili Görüşmeleri

Toplumlararası ilk temas, Rauf Raif Denktaş'a Rum Başsavcısı Kriton Tornaritis tarafından gönderilen bir mesaj sonucunda gerçekleşir. Taraflar daha sonra16 Mart 1968'de Londra'da bir görüşme yapmış ve bu arada Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri U-Thant'ın girişimleriyle Türkiye ve Yunanistan Kıbrıs konusunda görüşmelere başlamıştır.

3 Haziran 1968'de iki toplumlu görüşmeler Rauf Raif Denktaş ile Glafkos Klerides arasında Lübnan'ın başkenti Beyrut'ta başlamıştır. Beyrut görüşmeleri 5 Haziran 1968'de tamamlanmış ve görüşmelerin Lefkoşa'da devamına karar verilmiştir. Kıbrıs'a dönen taraflar 24 Haziran'da Lefkoşa'da görüşmelere devam etmişlerdir.

Toplumlararası görüşmeler devam ederken, 1969'da Makarios başta olmak üzere Rumlar görüşmeleri baltalamaya başladı. Bu arada 6 Eylül 1971'de Grivas Kıbrıs'a dönerek eski terör örgütünü, EOKA-B adı ile yeniden hayata geçirdi.

3- Toplumlararası 5'li Görüşmeler

Toplumlararası ikili görüşmelerin çıkmaza girmesi ile iki toplum arasındaki çatışmalar yeniden alevlendi. Uluslararası toplum ise Kıbrıs'ta yeni olayların başlamasını engellemek için girişimler başlatmak zorunda kaldı. Dönemin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kurt Waldheim, toplumlararası görüşmelerin yeniden başlaması için taraflar ile görüşmeler yapmıştı. Sonunda 8 Haziran 1972'de Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs Türkleri, Rumlar ve Birleşmiş Milletlerin katılacağı beşli görüşmelerin açılışı yapılmıştır.

Toplumlararası beşli görüşmeler 3 Temmuz 1972'de Lefkoşa'da resmen başlar. Görüşmelere Türkiye'yi Prof. Dr. Orhan Aldıkaçtı, Yunanistan'ı Mihail Dekleris, Kıbrıs Türklerini Rauf R. Denktaş, Rumları Glafkos Klerides ve Birleşmiş Milletleri Ossorio Taffal temsil eder. Görüşmeler sürerken, Rumlar yine Enosis tavrı takınırlar. Haziran 1974'te Rumların tek taraflı olarak masadan çekilmesiyle bu görüşmeler de başarısızlığa uğrar.

VI. 2

1 ARA

LIK

1963

KAN

LI N

OEL'

DEN

BARI

Ş HA

REKÂ

TINA

KAD

AR O

LAN

GELİ

ŞMEL

ER

69

U Thant Kurt Waldheim Orhan Aldıkaçtı


. 21 A

RALI

K 19

63 K

ANLI

NOE

L'DE

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

NA K

ADAR

OLA

N GE

LİŞM

ELER

70


1)Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların yanına ''D'', yanlış olanların yanına da ''Y''

koyunuz.

--( ) Rumlar,Akritas Planı'nı ilk kez Lefkoşa'nın Kumsal bölgesinde uygulamaya koydular.

--( )Kıbrıs Türklerinin kurduğu ilk radyo ''Gazi Baf'ın Sesi'' Radyosu'dur.

--( )İlk BM Barış Gücü askerleri 15 Mart 1964'te adaya geldi.

--( )Yüzbaşı Cengiz Topel Baf çarpışmaları sırasında rumlar tarafından şehit edilmiştir.

--( )21 Aralık 1963 Rum saldırılarından sonra soydaşlarımızın can güvenlikleri için

toplandıkları bölgelere ''Kanton'' adı verilmişti.

--( )1963-1967 yılları arasında Kıbrıs Türk toplumunun siyasi örgütlenmesi ''Genel komite''dir.

--( )Dillirga çarpışmalarından sonra Rumlar,Türk bölgelerine ''askeri abluka'' uygulamaya

başladılar.

--( )27 Aralık 1968'de kurulan Geçici Türk Yönetimi'nin Başkan yardımcılığı görevine Dr.

Fazıl Küçük getirilmiştir.

--( )Toplumlararası 5'li görüşmelerde Kıbrıs Türklerini Dr.Fazıl Küçük,Rumları ise Glafkos

Klerides temsil etmiştir.

--( )Anavatan Türkiye,Kıbrıs'a ilk ihtar uçuşunu 25 Aralık 1963'te gerçekleştirmiştir.

2)Cengiz Topel kimdir?Nasıl Şehit düşmüştür?


1- Demokrasi nedir?

2- Askeri darbe nedir? Araştırınız.

3- Makarios'un Yunan Cuntası'na yazdığı ve

darbeye sebep olan mektubunu araştırınız.

4- Federasyon ve konfederasyon terimlerini araştırınız.

5- Çevrenizde yaşayanlar arasında ailesinde kayıp olan var mı?

Nasıl kayıp olmuşlardır? Araştırınız.

KIB

RIS

TÜ

RK

TA

RİH

İ -

8.S

INIF

VII. ÜNİTE: MAKARİOS'A KARŞI

DÜZENLENEN DARBE VE MUTLU

BARIŞ HAREKÂTI


I. ÜN

İTE:

MAK

ARİO

S'A

KARŞ

I DÜZ

ENLE

NEN

DARB

E VE

MUT

LU B

ARIŞ

HAR

EKÂT

I

A- YUNAN CUNTASI DESTEKLİ EOKA-B ÖRGÜTÜNÜN MAKARİOS'A KARŞI DÜZENLEDİĞİ DARBE

Yunanistan’daki askeri cunta, Kıbrıs konusunda Makarios ile aynı düşüncede değildi. Makarios Enosis’in zaman aşımı içinde Türkiye’nin dikkatini çekmeden yapılması gerektiğini söylüyordu. Yunan cuntası ise zamanın uygun olduğunu ve Enosis’in derhal gerçekleştirilebileceğini savunuyordu.

Grivas, 1971 yılında adaya dönerek EOKA-B adlı örgütü kurdu. Böylece Kıbrıs Rumları Grivasçılar ve Makariosçular olarak ikiye bölündü. Hatta Grivasçılar Makarios’a karşı suikast girişiminde bulunmuşlar fakat başarılı olamamışlardı. 1974 yılında Grivas’ın ölmesi üzerine EOKA-B’nin başına Yunan binbaşı Yeorgis Karuzos getirildi. Böylece EOKA-B’nin denetimi doğrudan Yunan cuntasına geçmiş oldu.

2 Temmuz 1974’te Makarios adada gerilimin yükselmesi üzerine, Yunan cuntasına bir mektup gönderdi. Bu mektupta Kıbrıs’taki olaylardan dolayı Yunanistan’ı suçlayarak, adada bulunan Yunan subaylarının geri çekilmesini istedi. Yunan cuntasının bu mektuba cevabı 15 Temmuz 1974 darbesi oldu.

Yunan cuntası 15 Temmuz 1974 tarihinde askeri bir darbe yaparak Makarios’u etkisiz hale getirdi. Makarios’un yerine Cumhurbaşkanlığına EOKA’cı milletvekili Nikos Sampson getirildi. Kıbrıs Rum radyosu Makarios’un öldüğü yolunda açıklamalar yaptı. Ancak Makarios bir yolunu bularak Baf’a kaçtı. Oradan da İngilizlerin yardımı ile adayı terk etti.

1974 darbesi sırasında birçok Rum öldürülmüş, birçoğu da yaralanmıştır. Nikos Sampson’un “Bu bizim iç sorunumuzdur. Türklerle herhangi bir sorunumuz yoktur.” Açıklamasına rağmen Kıbrıs Türk’ü bu açıklamayı gerçekçi bulmamıştır.

Diğer yandan Makarios Malta üzerinden İngiltere’ye oradan da Newyork’a geçerek BM Genel Kurulu’nda bir konuşma yaptı. Bu sayede Kıbrıs’ta yaşananları uluslararası platforma taşımış oldu.

72

Milliyet Gazetesi'nin 16 Temmuz 1974 tarihli manşeti

Makarios Grivas ile birlikte


VII.

ÜNİT

E: M

AKAR

İOS'

A KA

RŞI D

ÜZEN

LENE

N DA

RBE

VE M

UTLU

BAR

IŞ H

AREK

ÂTI

B- I. BARIŞ HAREKÂTI

Makarios'a yapılan darbe sonrasında, Kıbrıs Türkleri ve Anavatan Türkiye, darbecilerin Enosis için harekete geçebileceklerini düşünüyordu.

Anavatan Türkiye, Kıbrıs'taki durumu düzeltmek için diğer garantör devletlerden İngiltere'ye başvurmuş bu amaçla Türkiye Başbakanı Bülent Ecevit İngiltere'ye gitmiştir. Ancak İngiltere birlikte müdahale konusunda olumsuz cevap vermiş ve bu olumsuz cevap üzerine Ecevit 19 Temmuz 1974'te Türkiye'ye dönmüştür. Anavatan Türkiye, Garanti Antlaşması’nın kendisine verdiği hakka dayanarak 20 Temmuz 1974'de Kıbrıs'a havadan ve denizden harekât başlatmıştır. Bu harekâtın amacı hem Kıbrıs Türkü’nü düştüğü tehlikeli durumdan kurtarmak hem de Kıbrıs'ta birbirini öldüren Rumları durdurup adaya barış getirmektir.

20 Temmuz 1974 sabahı Türk Silahlı Kuvvetleri Kıbrıs'a barışı ve huzuru getirmek için Girne'nin 8 km batısında yer alan Pladini (Yavuz Çıkarma Plajı) Plajı bölgesinden çıkartma başlatır. Bu sırada Türk Hava Kuvvetleri’ne bağlı uçak ve helikopterler de Boğaz ve Hamitköy bölgelerine indirme harekâtı gerçekleştirmişlerdir.

Türk jetleri de Girne ve Beşparmak Dağlarında bulunan Rum mevzilerini vurmaya başlamışlardır.

73

Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Bülent Ecevit

Mehmetçik Kıbrıs'ta

Türk jetleri Kıbrıs semalarında


I. ÜN

İTE:

MAK

ARİO

S'A

KARŞ

I DÜZ

ENLE

NEN

DARB

E VE

MUT

LU B

ARIŞ

HAR

EKÂT

I

Silahlı kuvvetlerimiz harekâtı büyük bir başarı ile sürdürerek Rum -Yunan kuvvetlerine ağır kayıplar verdirdi. Doğruyol, Bozdağ, Dikmen ve Girne bölgelerinde şiddetli çarpışmalar oluyordu. Gece geç vakitlerde ise Rum ve Yunanlılar Gönyeli, Boğaz, Bozdağ ve Doğruyol bölgelerine baskın düzenlemişler, ancak Mehmetçik bu saldırıları başarıyla püskürtmüştür.

74

20 Temmuz 1974 sabahı

Türk Paraşütçüleri


VII.

ÜNİT

E: M

AKAR

İOS'

A KA

RŞI D

ÜZEN

LENE

N DA

RBE

VE M

UTLU

BAR

IŞ H

AREK

ÂTI

22 Temmuz 1974 günü Türkiye, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin aldığı ateşkes kararına saat 17.00'den itibaren uyduğunu açıkladı. Barış harekâtının I. safhası böylece sona ermiş oldu. Bu süreçte Beşparmak Dağları, Girne, doğuda Çatalköy'e kadar olan bölge, batıda Lapta, Alsancak ile Girne Boğazı'nın karşısında bulunan Dikmen, Kaynakköy, Taşkent Rum köyleri Türk Silahlı Kuvvetlerinin kontrolü altına girmiştir. Böylece çıkartma bölgesi ile Lefkoşa arasında karayolu bağlantısı sağlanmıştır. Bu arada 650 kişilik Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı’na saldıran 950 kişilik Yunan Alayı da yok edilir.

BM Güvenlik Konseyi’nin aldığı ateşkes kararına Türk tarafının uymasına karşılık, Rumlar buna uymamış, Kıbrıs’ın tüm bölgelerinde saldırılarını sürdürmüştür.

75

Türk zırhlıları Yavruvatan'da

Türk Tankları Lefkoşa Sarayönü'nde

Harekât Türkiye basınında

Mehmetçik mücahit elele


I. ÜN

İTE:

MAK

ARİO

S'A

KARŞ

I DÜZ

ENLE

NEN

DARB

E VE

MUT

LU B

ARIŞ

HAR

EKÂT

I

C- CENEVRE GÖRÜŞMELERİ

Kıbrıs’taki ateşkes ile ilgili barış görüşmeleri Güvenlik Konseyi gereğince 25 Temmuz 1974'te İsviçre'nin Cenevre kentinde Türkiye, Yunanistan ve İngiltere dışişleri bakanlarının katılımı ile başladı. Türkiye'yi Turan Güneş, Yunanistan'ı Yorgo Mavros, İngiltere'yi James Callaghan'ın temsil ettiği görüşmeler bir anlaşmayla sonuçlanmıştır.

31 Temmuz 1974 günü Cenevre Antlaşması imzalanır. Bu antlaşmaya göre:

1-Tüm silahlı güçler 31 Temmuz 1974 saat 21.00'de bulundukları yerlerde kalacaklar

76

ÖĞRENELİM

20 TEMMUZ SABAHI SAAT 06.10'DA ECEVİT'İN YAPTIĞI RADYO KONUŞMASI

“Türk Silahlı Kuvvetlerinin Kıbrıs'a indirme ve çıkarma harekâtı başlamış bulunuyor. Allah milletimize, bütün Kıbrıslılara ve insanlığa hayırlı etsin. Bu şekilde insanlığa ve barışa büyük hizmette bulunmuş olacağımıza inanıyoruz.

Öyle umarım ki kuvvetlerimize ateş açılmaz ve kanlı bir çatışma olmaz. Biz, aslında savaş için değil, barış için, yalnız Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için adaya gidiyoruz. Bu kararı ancak tüm politik ve diplomatik yolları denedikten sonra mecbur kalarak verdik. Bütün dost ülkelere, bu arada son zamanlarda yakın istişarede bulunduğumuz dost ve müttefiklerimiz Birleşik Amerika'ya ve İngiltere'ye, meselelerin müdahalesiz ve diplomatik yollardan halledilebilmesi için gösterdikleri iyi niyetli çabalar için şükranlarımı belirtmeyi borç bilirim. Eğer bu çabalar sonuç vermediyse elbette sorumlusu bu iyi niyetli gayretleri gösteren devletler değildir. Tekrar bu hareketin insanlığa milletimize ve tüm Kıbrıslılara hayırlı olmasını dilerim.”

Birinci Harekât sonrasında taraflar Cenevre görüşmelerinde


VII.

ÜNİT

E: M

AKAR

İOS'

A KA

RŞI D

ÜZEN

LENE

N DA

RBE

VE M

UTLU

BAR

IŞ H

AREK

ÂTI

ve bu bölgeler genişletilmeyecek,

2-Tüm güçler ateşkesi bozabilecek saldırgan faaliyetlerden kaçınacaklar,

3-Taraflar arasında güvenlik bölgesi oluşturulacak ve bu bölgede kontrol Birleşmiş Milletler’de olacak,

4-Rum-Yunan Kuvvetlerince işgal edilen bölgeler boşaltılacak ve bu bölgelerin kontrolü Birleşmiş Milletler Barış Gücüne verilecek,

5-Karma köylerdeki güvenlik Birleşmiş Milletler Barış Gücü tarafından sağlanacaktır.

Konferansta ayrıca Kıbrıs'ta Anayasal Hükümet'in yeniden kurulması gereği üzerinde duruldu. 8 Ağustos 1974'te yeniden toplanma kararı alınarak I. Cenevre Görüşmeleri sona erdi.

II. Cenevre Görüşmeleri 8 Ağustos 1974 tarihinde başlatıldı. Bu görüşmelere Türkiye, Yunanistan ve İngiltere dışişleri bakanlarının yanı sıra Kıbrıs Türk ve Rum temsilciler de katıldı. Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’yi dışişleri bakanları; Kıbrıs Türklerini Rauf R. Denktaş, Rumları da Glafkos Klerides başkanlığında heyetler temsil etti.

6 gün süren 2. aşama görüşmeler 12 Ağustos'ta Rum, Yunan ve İngiliz delegelerinin olumsuz tavrı sebebiyle kesildi. Bu nedenle anavatan Türkiye Kıbrıs’a ikinci harekatını yapmaya mecbur kaldı.

Ç- II. BARIŞ HAREKÂTI

Cenevre görüşmelerinin ikinci aşaması başarısızlıkla sona erince Türkiye Dışişleri Bakanı Turan Güneş Türkiye'ye o ünlü şifreli mesajı gönderir: “Ayşe tatile çıkabilir.” Böylece Türk Silahlı Kuvvetleri 14 Ağustos 1974 günü II. Barış Harekâtı'nı başlatmıştır.

I.Harekât, doğu ve batı olmak üzere iki istikamette gerçekleşti. Türk Silahlı Kuvvetleri doğuya olan harekât ile 14 Ağustos'ta Serdarlı'ya, 15 Ağustos'ta Mağusa'ya, batıya olan harekatta ise 16 Ağustos'ta Lefke'ye ulaşmış ve bu bölgelere kadar olan yerleri kurtarmıştır.

II.Barış Harekâtı sırasında Rumlar, Atlılar,Muratağa, Sandallar ve Taşkent (Dohni) köylerinde kadın, erkek, yaşlı, çocuk demeden birçok soydaşımızı katletmişler ve toplu mezarlara gömmüşlerdir. Yine adanın değişik bölgelerinde birçok Türk, Rumlar tarafından öldürülmüş, birçok Türk ise önceki dönemlerde olduğu gibi kaybolmuştur.

77

Turan Güneş ve Kızı Ayşe

Mehmetçik Kıbrıs'ta


I. ÜN

İTE:

MAK

ARİO

S'A

KARŞ

I DÜZ

ENLE

NEN

DARB

E VE

MUT

LU B

ARIŞ

HAR

EKÂT

I

II. Barış Harekatı ile Kıbrıs Türk’ü özgürlüğüne, insanca yaşama olanaklarına kavuşmuştur. Ayrıca bu harekat adada hem Türklere hem de Rumlara barış getirmiştir. Kıbrıs’ta kurulan Rum askeri idaresi sona ermiş, Nikos Sampson’un yerine Cumhurbaşkanlığına Glafkos Klerides getirilmiştir. Darbeci Rumların Makarios’cu Rumları öldürmesinin de önüne geçilmiştir.

D- BARIŞ HAREKÂTI'NIN SONUÇLARI

Barış Harekatı'nın gerek Kıbrıs Türkü, gerek Türkiye, gerek Rumlar, gerekse Yunanistan açısından çok önemli sonuçları vardır. Bu sonuçları şöyle sıralayabiliriz:

1) Barış Harekâtı sonucunda Yunanistan'daki Askeri Cunta yıkılmış ve sivil bir hükümet kurularak Yunanistan'a demokrasi gelmiştir.

2) 15 Temmuz darbesi ile başa gelen Sampson yönetimden çekilerek yerini Klerides’e bıraktı.

78

Muratağa Sandallar Şehitliği Atlılar Şehitliği

Muratağa ilkokulu öğrencileri1974 - Onlar şimdi hayatta değiller. Neden?


VII.

ÜNİT

E: M

AKAR

İOS'

A KA

RŞI D

ÜZEN

LENE

N DA

RBE

VE M

UTLU

BAR

IŞ H

AREK

ÂTI

3) Barış Harekâtı sayesinde, Rum toplumu içerisinde siyasi görüş farklılıklarından doğan çatışmalar ve darbecilerin Makarios yanlılarına yaptığı katliamlar son buldu.

4) Yıllardır sürdürülen ENOSİS kampanyasının hedefine ulaşması engellendi.

5) Türkiye’nin 1963 olaylarından itibaren savunduğu federasyon görüşünün gerçekleşmesine olanak sağlandı.

6) Ada’da yaşayan tüm Türkler Kuzey'de toplanarak, can güvenlikleri sağlandı. Ayrıca Kıbrıs Türk toplumu sanayi-ticaret sektörü oluşturarak üretici bir toplum haline geldi.

7) Türkler önce Kıbrıs Türk Federe Devletini daha sonra ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni kurdu ve kendi devletlerine sahip çıktı.

8) Barış Harekâtı nedeni ile ABD'deki Yunan lobisinin çalışmaları sonucunda ABD müttefiği olan Türkiye'ye uzun süre askeri ve ekonomik ambargo uygulandı.

9) Barış Hârekatı sonrası Türkiye, dış politikasında atılım yaparak 3. Dünya ülkeleri ve İslam ülkeleri ile ilişkilerini geliştirdi.

10) Türkiye kendi savunma gücünden başka bir güce güvenemeyeceğini anladı ve ulusal savunma sanayini geliştirdi.

E- KAYIP TÜRKLER SORUNU

EOKA'nın kurulduğu 1 Nisan 1955'ten 20 Temmuz Mutlu Barış Harekâtı’na kadar yüzlerce Kıbrıs Türkü bir daha evlerine geri dönemeyerek kayboldular.

Kayıplar sorunu EOKA'nın kuruluşuyla başladı. Özellikle 21 Aralık 1963 tarihinde başlayan Rum saldırıları ile kayıplar arttı. Kıbrıs Türkleri bu süreçte 803 kayıp olayı yaşamıştır. Bu gerçekler BM raporlarıyla da saptandı. Kaçırılan bu Türklerin bir kısmı kurtarılmış, bir kısmı toplu mezarlarda bulunmuş, bir kısmından ise hâlâ daha haber alınamamıştır.

Uzun yıllar boyunca kayıp Kıbrıs Türklerinin akıbetlerinin belirlenmesi için aileler ve yetkililer tarafından yapılan tüm girişimler Rumlar tarafından cevapsız bırakıldı. Rum yönetimi uzun yıllar kayıp Türkler olduğunu kabul etmedi. Ancak son yıllarda Rum tarafının da kabul etmesiyle kayıpların mezarlarının aranması uluslararası yetkililer nezdinde başlamış ve zaman içerisinde olumlu sonuçlara ulaşılmıştır. Kayıp bazı Türklerin naaşları bulunarak ailelerine teslim edilmiştir.

Bu arada Rumların da kayıpları olmuştur. Bu kayıplar 15 Temmuz Darbesi ile 20 Temmuz 1974'e kadar belirlenen kayıplardır.

79

Kayıp Türkler sorunu gazeteci Fevzi Tanpınar'ın hazırladığı 'Kayıp Otobüs' belgeselinde

çarpıcı bir şekilde anlatılmaktadır.


I. ÜN

İTE:

MAK

ARİO

S'A

KARŞ

I DÜZ

ENLE

NEN

DARB

E VE

MUT

LU B

ARIŞ

HAR

EKÂT

I

80


1)Aşağıdaki kelimeleri uygun boşlukl ara yerleştiriniz.

Enosis Nikos Samson Fedon Gizikis EOKA Makarios Grivas

a- Kıbrıs Cumhurbaşkanı .........................................Türkiye'nin dikkatini çekmeden Enosis'i

uzun sürede gerçekleştirmeyi hedefliyordu.B- 1 Nisan 1955'de faaliyete geçen ............................ terör örgütü Kıbrıs'ı terör yolu ile

Yunanistan'a bağlamak istiyordu.

c-Rumların Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlama isteğine........................................... Denir.d- Temmuz 1974'de Yunan Cuntası Başkanı ................................................. Dır.e-1974'de Yunanistan'ın desteği ile şiddet yolu ile olsa da Kıbrıs'ı derhal Yunanistan'a

bağlamak isteyen kişi....................................... Dır.f- 15 Temmuz 1974'de Kıbrıs'ta Yunan Cuntası destekli EOKA-B örgütünün gerçekleştirdiği

darbe sonunda Cumhurbaşkanlığına ...................................................getirilmiştir.

2)Aşağıdakilerden hangisi 20 Temmuz 1974'de gerçekleşen Barış Harekatı sonucunda

Türk silahlı kuvvetlerinin kontrolü altına alınan yerlerden değildir?a- Lapta, Alsancak (Karava) b- Dikmen (Dikomo)c- Güzelyurt (Omorfo) d- Taşkent (Vuno)

3)Aşağıda verilen olayları tarih çizgisine kronolojik olarak yazınız.--Cenevre Görüşmeleri --I.Barış Harekatı--Rum-Yunan ortak darbesi--II. Barış HarekatıZaman çizgisi koncak...........

4)Anavatanımız Türkiye Mutlu Barış Harekatlarını Kıbrıs Cumhuriyeti'nin hangi

anlaşmasına dayanarak gerçekleştirmiştir?

5)Barış Harekatının Kıbrıs Türkleri açısından sonuçlarını yazınız.

6) II. Barış Harekatı sırasında Rum-Yunan saldırganlarının katliam yaptıkları köylerimizi

yazınız.

Hazırlık Çalışmaları1- KTFD'nin ilk bakanlar kurulunda kimler yer alıyordu?

2- Cumhuriyet nedir?

3- Merkez Bankası nedir?

4- KKTC sınırlarını gösteren bir harita çizerek ilçelerimizi yazınız.

5- Kurucu Meclis nedir?

6- BM'de KKTC'nin ilanı sonrasında,

görev yapan Genel Sekreterleri araştırınız.

KIB

RIS

TÜ

RK

TA

RİH

İ -

8.S

INIF

VIII. ÜNİTE: KIBRIS TÜRKLERİNİN

BARIŞ HAREKÂTI SONRASI

SİYASİ DURUMU


A- OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ

Barış Harekâtından sonra Türkler güneyden kuzeye, Rumlar kuzeyden güneye doğru göç etmeye başladı. Kıbrıs’ın Türk bölgelerini yönetmek için kurulmuş Geçici Türk Yönetimi, bu yeni durum karşısında yetersiz kalıyordu. Bu sebeple politik durumun da zorlaması ile 1 Ekim 1974’de Geçici Türk Yönetimi, Otonom Türk Yönetimi’ne dönüştürüldü.

B- KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ

Cenevre'de yapılan Ateşkes antlaşmasının 5. Maddesine göre taraflar “Kıbrıs Rum Toplumu ve Kıbrıs Türk Toplumu” diye iki muhtar idarenin varlığını fiilen kabul ettiler.

1 Kasım 1974 tarihli BM Genel Kurul kararlarının 3. ve 4. Maddelerinde, adada iki toplumun varlığının ve eşitliğinin kabul edilmesi yine aynı günlerde tüm dünyanın federasyonu, “Kıbrıs için en ideal çözüm” olarak benimsemesi Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin ilanı için dış koşulları olgunlaştırdı.

İçteyse tüm ada Türklerinin kuzeyde toplanması, yeni bir iskân ve istihdam sorununu ortaya çıkardı. Bu olağanüstü koşullar yeni bir siyasi yapılandırmayı zorunlu kılıyordu.

İşte bu ortamda, çok partili demokratik parlamenter sisteme geçme ve eşitlik temellerine dayalı federal bir yönetime gerek duyuldu.

82

VIII.

ÜNİ

TE: K

IBRI

S TÜ

RKLE

RİNİ

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

SON

RASI

SİY

ASİ D

URUM

U

GENEL KOMİTE21 ARALIK 1963-28 ARALIK 1967

GEÇİCİ TÜRK YÖNETİMİ28 ARALIK 1967-1 EKİM 1974

OTONOM KIBRIS TÜRK YÖNETİMİ1 EKİM 1974-13 ŞUBAT 1975

KIBRIS TÜRK FEDERE DEVLETİ13 ŞUBAT 1975-15 KASIM 1983

KIBRIS TÜRKLERİNİN 1963 SONRASI SİYASİ OLUŞUMLARI

KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ15 KASIM 1983


Federal birimlerden Türk kanadını oluşturmak için 13 Şubat 1975'te toplanan Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi Meclisi, oy birliği ile Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni ilan etti. Yeni devletin anayasası ile seçim yasasını yapmak için Türk toplumunun tüm kurum ve kuruluş temsilcilerinin katılımı ile kurucu meclisin oluşturulması kararlaştırıldı.

Kurucu Meclis 22 Şubat 1975'te oluşturuldu. KTFD Anayasası ise 8 Haziran 1975'te yapılan halkoylamasından çıkan %99.4 evet ile kabul edildi.

C- TOPLUMLAR ARASI GÖRÜŞMELER

BM 12 Mart 1975 gün ve 367 sayılı kararla 13 Şubat 1975'de kurulan KTFD'nin kuruluşunu kınarken, iki toplumu “eşitlik içinde” en kısa zamanda görüşmelere de çağırıyordu. Bu durum Rumlara Türklerle görüşme masasına oturmaktan başka seçenek bırakmıyordu. BM'nin bu kararı toplumlararası görüşmelerin başlamasını sağlamıştır.

1- Toplumlar Arası Viyana Görüşmeleri

Kıbrıs sorununa barışçı bir çözüm bulunması amacıyla toplumlararası görüşmelerin ilki 28 Nisan 1975'te, Rauf Raif Denktaş ile Glafkos Klerides arasında Viyana'da gerçekleştirildi. Viyana görüşmelerinden elde edilen tek sonuç “Nüfus Mübadelesi Anlaşması” olmuştur.

2- Denktaş ve Makarios Görüşmeleri

Kıbrıs Türk Federe Devleti Başkanı Rauf R. Denktaş ile Rum toplumu lideri Başpiskopos Makarios, Barış Harekâtı sonrasında ilk olarak 27 Ocak 1977'de Birleşmiş Milletler kontrolündeki Lefkoşa Uluslararası Havaalanı'nda görüştü.

İkinci görüşme ise 12 Şubat 1977'de Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kurt Waldheim'ın da katılımıyla gerçekleşti. Bu görüşmede taraflar arasında antlaşmaya varıldı. Varılan bu antlaşmanın içeriği şöyledir:

íBağımsız bağlantısız bir Kıbrıs Cumhuriyeti istiyoruz.

íHer toplumun yönetimi altındaki bölgeler ekonomik yeterlilik ve toprak verimliliği ile

toprak mülkiyeti esasları ışığında görüşülmelidir.

íDolaşma, yerleşme serbestîsi, mülkiyet hakkı gibi prensipler görüşmeye açıktır.

83

VIII.

ÜNİ

TE: K

IBRI

S TÜ

RKLE

RİNİ

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

SON

RASI

SİY

ASİ D

URUM

U

Kıbrıs Türk Federe Devletinin İlanı - 13 Şubat 1975


íFederal merkezi hükümetin görev ve yetkileri, devletin birliğine ve devletin iki

toplumlu karakterini koruyacak şekilde olacaktır.

3- Denktaş-Kiprianu-Waldheim Görüşmesi

Defalarca tekrarlanan Viyana Görüşmeleri sonuç vermedi. Bunun üzerine KTFD Başkanı Rauf R. Denktaş ile Rum toplumu lideri Spiros Kiprianu, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri aracılığı ile 15 Ocak 1978'de toplumlararası görüşmeleri yeniden başlatmak için bir araya geldiler. Burada yapılan görüşmelerde tarafların birer teklif belgesi hazırlayarak Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’ne teslim etmesine karar verildi.

4- Rauf R. Denktaş – Spiros Kiprianu Doruk Görüşmesi

Uzun bir süre görüşmeye yanaşmayan Kiprianu, dünya kamuoyu önünde düştüğü kötü durumdan kurtulmak için görüşmelere yeniden başlamayı kabul etti. Taraflar Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kurt Waldheim'in aracılığı ile 18 Mayıs 1979'da Lefkoşa Uluslararası Havaalanı’nda toplumlararası bir görüşme gerçekleştirdiler. Görüşme sonunda Kurt Waldheim tarafından yapılan açıklama ile tarafların 10 maddelik bir metin üzerinde anlaştığı ve görüşmelerin 15 Haziran 1979'da yeniden başlayacağı duyurulmuştu. Ancak Rum tarafı daha sonra bu Doruk Görüşmeler’inde alınan kararları nedense sürekli olarak inkâr etmişlerdir.

84

VIII.

ÜNİ

TE: K

IBRI

S TÜ

RKLE

RİNİ

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

SON

RASI

SİY

ASİ D

URUM

U

Kurt Waldheim taraflarla görüşürken

Denktaş ve Makarios görüşmeler sırasında BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim ile birlikte


D- KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ'NİN İLÂNI

1- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluş Sebepleri

Kıbrıs meselesinde Türk ve Rum toplumları arasında görüşmeler 1977'de yeniden başladı. 12 Şubat 1977 de Denktaş-Makarios antlaşmasıyla; iki topluma dayalı “ Federal bir cumhuriyet” esası kabul edilmiştir. Toprak düzenlemesinin, ekonomik yeterlilik veya verimlilik ve toprak mülkiyeti prensiplerine göre yapılacağı ortaya konulmuştu. Kiprianu ile Rauf Denktaş arasında 19 Mayıs 1979'da imzalanan antlaşmada iki toplumlu, iki bölgeli federal bir devlet ve ülke birliği esası öngörülmekteydi. Ayrıca Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsızlık, egemenlik, toprak bütünlüğü ve bağlantısızlığı korunacak, Ada'nın kısmen veya tamamen herhangi bir devletle birleşmesi reddedilecek ve askerden arındırılacaktı.

Görüşmeler sırasında Rumlar, Maraş meselesinin ele alınmasını istemişlerdi. Denktaş ise, Maraş meselesinin, anayasa ve toprak meseleleriyle birlikte değerlendirilmesini ileri sürerek iki bölgelilik ve iki toplumluluk ilkelerini ortaya koyarak güvenliği sağlamak istiyordu. Anlaşma sağlanamayınca görüşmeler kesildi.

Bu arada BM Genel Kurulu, aldığı 34/30 sayılı karar ile Kıbrıs Cumhuriyeti'nin egemenlik, bağımsızlık, toprak bütünlüğü, birlik ve bağlantısızlığını desteklediğini bildirdi. Ayrıca, Kıbrıs'taki bütün yabancı kuvvetlerin geri çekilmesini ve toplumlar arası görüşmelerin başlamasını tavsiye etti.

Türk tarafına isteklerini kabul ettiremeyeceğini anlayan Rumlar, meseleyi uluslararası alana çekmeye çalıştılar. Rumların baskısıyla BM Genel Kurulu, 13 Mayıs 1983 günü çok ağır bir karar alarak Türkiye, Pakistan, Bangladeş, Malezya ve Somali'nin aleyhte oyuna rağmen,”Kıbrıs Cumhuriyeti'nin; egemenlik, bağımsızlık, toprak bütünlüğü ve üniter yapısını koruması gerektiğine dair” karar aldı. Bu kararla adadaki Türk gerçeği yok sayılıyordu. Türk tarafı 17 Haziran 1983'te yayınladığı bir deklarasyon ile Kıbrıs Türk'ünün “Self-determinasyon hakkını “ ilan etti.

85

VIII.

ÜNİ

TE: K

IBRI

S TÜ

RKLE

RİNİ

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

SON

RASI

SİY

ASİ D

URUM

U

ÖĞRENELİM

Toplumlar arası görüşmeler 1982 yılı boyunca devam etti. Taraflar anayasa meselelerini değerlendirip federal hükümetin yapısıyla ilgili konularda görüşmelerde bulundu. Yerleşim, dolaşım, mülk edinme gibi konular tartışıldı. Bu arada Kıbrıs Rum tarafı, Türkiye'nin Kuzey Kıbrıs'ta bir Merkez Bankası kurması ve Türk Lirası’nın Kuzey Kıbrıs'ta tedavülde (TEDAVÜL: yürülükte olmak) olmasından rahatsız olduğunu açıkladı.

15 Kasım 1983 Son KTFD Meclisinde Cumhuriyet coşkusu


86

VIII.

ÜNİ

TE: K

IBRI

S TÜ

RKLE

RİNİ

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

SON

RASI

SİY

ASİ D

URUM

U

uzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin İlanı 15 Kasım 1983'te Federe Meclis'in

Koybirliği ile aldığı bir kararla, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ilan edildi. 40 Milletvekili ve Meclis dışından atanan bir bakanın önerisiyle alınan Meclis

kararında şu ifadeler yer alıyordu:

“Kıbrıs Türk halkının özgür iradesini temsil eden, doğuştan hür ve eşit olan bütün insanların hür ve eşit yaşamalarına inanan, bu inanç içinde, Kıbrıs Türk Halkının kendi kaderini tayin etme hakkını 17 Haziran 1983 tarihli kararıyla dünyaya ilan etmiş olan, ırk, milli menşe, dil ve din gibi farklara dayalı olarak insanlar arasında ayırım gözetilmesini, her türlü sömürgeciliği, ırkçılığı, baskı ve tahakkümü reddeden, Kıbrıs'ta, Doğu Akdeniz'de, Orta Doğu'da ve dünyada tam bir barış ve istikrarın, huzur ve güven içinde yaşama ve kendi kendilerini yönetmeye hakları olduğuna inanan, aynı adada yan yana yaşamaya mecbur bulunan bu iki halkın aralarındaki bütün sorunları, eşit düzeyde müzakerelerle, barışçı, adil ve kalıcı bir çözüme ulaştırmanın mümkün ve zorunlu olduğu görüşüne sımsıkı bağlı bulunan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanının iki eşit halk arasında ortaklığının bir federasyon çatısı altında yeniden kurulmasını ve sorunların çözümlenmesini engellemeyip, kolaylaştırabileceğine kani olan, iki halk arasındaki bütün sorunların barışçı ve uzlaşmacı bir politika ile çözümlenebileceğine inanan ve bu amaçla müzakereler yürütülmesini yürekten dileyen ve önerilmiş bulunan zirve toplantısının bu açıdan yarar sağlayacağına inanan Meclisimiz, Kıbrıs Türk Halkı adına, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ve 'bağımsızlık bildirisini' onaylar".

Okuma

Parçası KKTC'nin Kuruluş Bildirgesi


87

VIII.

ÜNİ

TE: K

IBRI

S TÜ

RKLE

RİNİ

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

SON

RASI

SİY

ASİ D

URUM

U

2- Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin İlânı

Birleşmiş Milletler tarafından alınan 13 Mayıs 1983 tarihli karar sonrasında Rum tarafının, Türklerin görüşme çağrılarını kabul etmemesi ve resmî Kıbrıs Cumhuriyeti sıfatını kullanmakta ısrar etmesi üzerine Kıbrıs Türk Federe Devleti Meclisi 15 Kasım 1983'te yaptığı toplantıda Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurulmasını oy birliğiyle karara bağladı. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin Bağımsızlık Bildirisi aynı gün Rauf R. Denktaş tarafından Saray Otel'in balkonundan okunarak bütün dünyaya duyuruldu.

a. Kurucu Meclis

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanı üzerine yeni oluşturulan kurucu meclis 6 Aralık 1983 tarihinde and içti. Meydana getirilen kurucu meclis 70 kişiden oluşuyordu.

B. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası’nın Kabulü ve Seçimler

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası, 12 Mart 1985'te Kurucu Meclis’te oy çokluğuyla geçmiş ve 5 Mayıs 1985'te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası için halkoylaması yapılmıştı. Halkımızdan anayasaya % 70.18 evet oyu çıkmış, böylece Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası halkımız tarafından onaylanmıştır.

9 Haziran 1985'te Cumhurbaşkanlığı, 23 Haziranda ise Cumhuriyet Meclisinin 50 milletvekili için genel seçimler yapılmıştır. Yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimini Rauf Raif Denktaş kazanmış ve 9 Temmuz 1985 günü mecliste Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı olarak yemin etmiştir.

Dr.Fazıl Küçük, Rauf R. Denktaş ve Osman Örek Cumhuriyeti selamlıyor


88

VIII.

ÜNİ

TE: K

IBRI

S TÜ

RKLE

RİNİ

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

SON

RASI

SİY

ASİ D

URUM

U

3. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Kuruluşunun Uluslararası Yansımaları

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilânından sonra Yunanistan ve Rum tarafı BM Güvenlik Konseyi'ne başvurdu. Cumhurbaşkanı R. Denktaş'ın ayrıntılı açıklamalarına rağmen Güvenlik Konseyi, 18 Kasım 1983 tarihli ve 541 Sayılı kararı ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin ilanını hukuken geçersiz sayan bir karar aldı. Bunun üzerine Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bu kararı tanımadığını açıkladı.

4- Ghali Fikirler Dizisi

BM Genel Sekreteri Perez De Cuellar'ın taraflara sunduğu "Anlaşma Taslağı" ve "Çerçeve Anlaşma Metni" 21 Ocak 1985 ve 20 Nisan 1986 tarihlerinde Rumlar tarafından reddedildi. Rumların bu taslağı red etme nedeni Türklere eşit hak tanınması ve Enosis'e olanak vermemesiydi. Ancak BM Genel Sekreteri almış olduğu iyi niyet görevi çerçevesinde çalışmalarına devam etti.

1992 yılında BM Genel Sekreteri Butros Ghali her iki tarafla da ayrı ayrı defalarca görüştü. 26 Şubat - 2 Mart tarihleri arasında yapılan görüşmelerden bir sonuç çıkmayınca Genel Sekreter, Güvenlik Konseyi’ne bir rapor sunmuş, Güvenlik Konseyi de 649 sayılı kararını almıştır. Bu karar iki toplumdan oluşan Kıbrıs Devleti'nin mevcudiyeti esasına dayalı bir çözüm öngörüyordu. Amacını ise; “iki toplumun ilişkilerini federasyon, iki toplumluluk ve iki bölgelilik esasına göre düzenleyecek yeni bir anayasa oluşturmak” olarak ortaya koyuyordu. Her iki taraf da bu kararı kabul etmedi.

1993'de BM Genel Sekreteri Butros Ghali ve özel temsilcileri iki toplum liderleri ile ayrı ayrı birçok kere görüşerek iki toplumun isteklerini içeren 100 maddelik fikirler dizisini ortaya koydular. Fikirler dizisindeki ana konular şunlardı:

íTam kapsamlı amaçlar, íYol gösterici prensipler, íFederasyonun anayasal yönleri, íGüvenlik ve garanti, íToprak düzenlemeleri, íGöçmenler, íEkonomik güvence ve gelişmeler.

Türk tarafı 100 maddeden 92'sine evet dediği halde, Rum Yönetimi Başkanı Yorgo Vasilliou tarafından tüm maddeler reddedilmiştir.

Butros Ghali-R.R. Denktaş-G.Klerides


89

VIII.

ÜNİ

TE: K

IBRI

S TÜ

RKLE

RİNİ

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

SON

RASI

SİY

ASİ D

URUM

U

5- Annan Planı ve Sonrası

11 Kasım 2002 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan, Kıbrıs sorununa bir çözüm getirecek antlaşma olarak lanse ettiği ve “ANNAN PLANI” olarak adlandırılan planı Kıbrıs'la ilgili taraflara sundu. Türk ve Rum tarafları Annan Planı ile ilgili görüşlerini 5 Aralık 2002 tarihinde aynı anda Birleşmiş Milletler yetkililerine sundular.

15 Ocak 2003 tarihinden itibaren, KKTC Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş ile Rum toplum lideri Glafkos Klerides arasında birçok kez görüşme yapıldı. Ancak bir sonuca ulaşılamadı. 28 Şubat 2003'te Lefkoşa'da Kofi Annan, Türk ve Rum yetkililerin katıldıkları bir Zirve Toplantısı düzenlendi. Annan, liderlerle yaptığı toplantı sonrasında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Denktaş ve Kıbrıs Rum lideri Papadapulos'un Lahey'de yapılacak olan görüşme davetini kabul ettiklerini açıkladı. Bu açıklama sonrasında 10 Mart 2003'te Hollanda'nın Lahey kentinde planla ilgili referandum konusunda düzenlenen zirve toplantısı başarısızlıkla sonuçlandı. Kofi Annan bu başarısızlıkla ilgili bir açıklama yapmış ve taraflar arasındaki görüşmelerin koptuğunu söylemiştir. Ancak 2003 Nisan ayı ortalarında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi aldığı bir kararla Annan Planı’na destek verdiğini ve köklü bir anlaşma için görüşmelerin devam etmesi gerektiği kararını almıştır.

Kofi Annan taraflarla görüşüyor


90

VIII.

ÜNİ

TE: K

IBRI

S TÜ

RKLE

RİNİ

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

SON

RASI

SİY

ASİ D

URUM

U

2003 Temmuz ayı başlarında Birleşmiş Milletler iki taraf arasında güven bunalımının aşılmasına yönelik bazı öneriler yaptı.

Buna göre Maraş, Birleşmiş Milletler yönetimi altında her iki tarafın da kullanımına açılacaktı. Ancak bu karar Rumlar tarafından reddedilmiştir.

10 Şubat 2004'te Annan Planı ile ilgili olarak New York'ta taraflar yeniden bir araya geldiler. New York görüşmeleri sonunda, müzakerelerin İsviçre'nin Bürgenstock kasabasında devam etmesine karar verildi. 24 Mart 2004'te başlayan Bürgenstock zirvesinde planın son halinin, toplumlara ayrı ayrı halk oylaması olarak sunulması kararı alındı.

24 Nisan 2004'de Kuzey ve Güney Kıbrıs'ta yapılan referandumlar ile oylamaya sunulan Annan Planı, Türk tarafından % 65 kabul gördüğü halde Rum oyları %76 red şeklinde olduğundan plan hayata geçirilemedi.

Annan Planı referandum sürecinde iki kesimde yapılan mitingler


91

VIII.

ÜNİ

TE: K

IBRI

S TÜ

RKLE

RİNİ

N BA

RIŞ

HARE

KÂTI

SON

RASI

SİY

ASİ D

URUM

U


1)Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların yanına ''D'', yanlış olanların yanına ''Y''

yazınız.

( ) Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin kuruluşu BM tarafından 12 Mart 1975 günü ve 367 sayılı

kararla kabul edilmiştir.

( ) Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin Başkanı Dr. Fazıl Küçük'tür.

( ) Kıbrıs Türk Federe Devleti'nin ilan edildiği dönemde BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim'di.

( ) KKTC'nin ilanı üzerine oluşturulan Kurucu Meclis 50 üyeden oluşmaktaydı.

( ) KKTC'nin ilk Cumhurbaşkanı Rauf R. Denktaş'tır.

2) Aşağıda birbiriyle ilişkili olan kavramları eşleştiriniz.

Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi 13 Şubat 1975

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 1963-1967

Geçici Türk Yönetimi 1 Ekim 1974

Kıbrıs Türk Federe Devleti 28 Aralık 1967

Genel Komite 15 Kasım 1983

3) KKTC Kurucu Meclisi kaç kişiden oluşuyordu? KKTC ne zaman ilan edilmiştir?


92

AAbluka:Kuşatma.Amblem:Birişveyadurumunsonu,sonuçAmme:Kamu.BirülkedekihalkınbütünüAnayasa:Birdevletinyönetimbiçiminibelirten,yasama,yürütme,yargılamagüçlerininnasılkullanılacağınıgösteren,yurttaşlarınkamuhaklarınıbildirentemelyasa,kanunuesasî.Anons:SesliduyuruAyaklanma:Başkaldırı,isyanAzılı:Gözübirşeydenyılmayan,azgın

B-CBuldozer:Önündekigenişbıçaklatoprağısıyırıpkaldıran,tekerlekliveyapaletlibiryolmakinesiBunalım:Doğalbirsüreçtebirdenbireoluşanaykırılık,bunluk,buhran,krizCephane:Ateşlisilahlarlaatılmakiçinhazırlananhertürlüpatlayıcımadde,mühimmatCumhuriyet: Milletin, egemenliği kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiğimilletvekilleriaracılığıylakullandığıyönetimbiçimiCunta:Birülkedeyönetimeelkoyankimselerdenoluşankurul.

DDâhiliye:Devletyönetimindeiçişleri.Vücuduniçhastalıklarıylailgilihekimlikkolu.Darbe: Bir ülkede baskı kurarak, zor kullanarak veya demokratik yollardan yararlanarakhükümetiistifaettirmeveyarejimideğiştirecekbiçimdeyönetimidevirmeişi.Delege:Kendisineyetkiverilerekbiryereveyabirininkatınagönderilenkimse,elçi,murahhas.Devlet,parti,sendikavb.kuruluşlarıtoplantılardatemsiledenkimse.Diplomasi:Uluslararasıilişkileridüzenleyenantlaşmalarbütünü.Diplomatik:DiplomasiileilgiliDirektif:Yönerge.Herhangibirkonudatutulacakyoliçinüstmakamlardanaltmakamlarabellibiresasadayanarakverilenbuyruk,talimat,direktiDireniş:DirenmeişiDirenmek:Herhangibirdüşüncede,biristekteveyabirdurumdaayakdiremek,inatetmek,ısraretmek,taannütetmekDoruk:Enyüksekyeri,zirve,şahika

E-FEmel:GerçekleştirilmesizamanabağlıistekErk:Birişiyapabilmegücü,kudret,iktidarFederasyon: Savunmavedışpolitikaalanındadayanışmaamacıylabirden fazladevletinbirbirlikdevletiiçindebirleşmesi.Feshetmek:Verilmişbiryargıyıkaldırmak,bozmak.

SÖZL

ÜK


93

GGarantör:Güvenceverenvebunungerçekleşmesinigözetenvedenetleyen(kimse,kuruluşveyadevlet),güvenceci.Gasp:Birmalısahibininiznivehaberiolmadanzorlaalma.Gaye:Eldeedilmesigereken,ulaşılmakistenenşey,amaçGönder:Bayrakdireği.

HHalkoylaması: Halkın türlü siyasi ve toplumsal sorunlar karşısında olumlu veya olumsuzgörüşünübelirlemekiçinbaşvurulanoylama,plebisit,referandumHarekât:Bellibiramaçgözetilerekbiraskerîbirliğeyaptırılanmanevra,çarpışma,çevirme,kovalamavb.işler,operasyonHilal-iAhmerCemiyeti:KızılayderneğiHükümranlık: Egemenlik. Milletin ve onun tüzel kişiliği olan devletin yetkilerinin hepsi,hâkimiyet

İİhtar:Uyarma,dikkatçekme,uyarı.İktisadi:Ekonomikİlhak:Katma,bağlama,ekleme.Egemenliğialtınaalma.İmparatorluk:Kenditopraklarındaoturançeşitlimilletleriegemenliğialtındatoplayandevletbiçimi.İsyan:Başkaldırıİşgal:Biryerielegeçirmeİttifak:Anlaşma,uyuşma,bağlaşma

KKamu:Birülkedekihalkınbütünü,halk.Halkhizmetigörendevletorganlarınıntümü.Kanton:Konfederasyonu'nuoluşturandevletlerdenherbiri.Karargâh: Bir birlik veya kurumun, kumandan ile yardımcı şube ve bölümlerinden oluşankuruluş.OrdununuzunbirsüreveyageçiciolarakkonakladığıyerKaza:İlçe,kaymakamlıkKomisyon:Altkurul.Komünist:Komünizmyanlısıolankimse.Komünizm:KomünizmKonfederasyon:BirdenfazlaülkeningenellikledışişlerivesavunmaalanlarındafederasyonagörebirazdahaılımlıbirbağımlılıkiçindeortakpolitikaveyönetimizleyipdiğeralanlardaisebölgeselyönetimlerindeserbestbulunduklarıdevletlertopluluğuKuşatma:Birülkeninveyabiryerindışdünyaileolanhertürlübağlantısınıkuvvetkullanarakkesme,abluka,ihata,muhasara

SÖZL

ÜK


94

L-MLanseetmek:Öncelemek.Tanıtmak,yönlendirmekamacıylaövereköneçıkarmak,Mareşal:EnyüksekaskerîrütbeMevzi:BiraskerîbirliğinyeriveyabubirliktarafındanelegeçirilenbölgeMihver:EksenMiting: Gösteri amacıyla veya bir olaya dikkat çekmek için genellikle açık yerlerde yapılantoplantı.Muhtariyet:Özerklik.Birtopluluğun,birkuruluşunayrıbiryasayabağlıolarakkendikendiniyönetmehakkıMukadderat:Yazgı.Tanrı'nınuygungörmesi,Tanrı'nınisteği,kader,ezelîtakdir,yazı,alınyazısı,hayat,takdiriilâhîMukavemet:Dayanma,karşıdurma,karşıkoyma,dayanırlıkMutabakat:Uzlaşma.UygunlukMüfettiş: Denetmen. Bir kuruluştaki işlerin kanun ve tüzüklere uygun olarak yürütülüpyürütülmediğinidenetleyenkimse.Müftü: İl ve ilçelerdeMüslümanların din işlerine bakan görevli. Dinî konularda fetva verenkimse.Mülkiyet:SahiplikMütehassıs:Uzman.Bellibirişte,bellibirkonudabilgi,görüşvebecerisiçokolan(kimse),Müttefik:Bağlaşık.Aralarındaanlaşmaveyasözleşmesağlanmışolan(kimseveyatopluluk),Müzakere:Birkonuylailgilifikiralışverişindebulunma.

NNaaş:Öleninsanınvücudu,cesetNahiye:Bucak.İlçelerin,birmüdürleyönetilenbölümlerindenherbiriNihai:İşisonaerdiren,işikesen,son,sonuncu

O-ÖOtonom:ÖzerkBirüstorganabağlıolmaklaberaberayrıbiryasaylakendiniyönetmeyetkisiolan(kuruluş,devletvb.),muhtarÖzerklik: Bir topluluğun, bir kuruluşun ayrı bir yasaya bağlı olarak kendi kendini yönetmehakkı,muhtariyet,otonomi

P-RParlamento: Başlıca görevi yasama, devlet bütçesini çıkarma, hükûmeti denetleme olan veüyelerihalkoyu ilebelirli bir süre için seçilenmeclis veyameclisler, yasamakurulu, yasamameclisi,yasamaorganıPlatform:Birsiyasetprogramında,dayanılandüşünceveyadüşüncelerintümüPlebisit:DevletlerhukukundabirulusunhangidevletebağlanacağıylailgilioylamaProtokol:Birtoplantı,oturum,soruşturmasonundaimzalananbelge.Diplomatlıkta,devletlerarasındaki ilişkilerde geçen yazışmalarda, resmî törenlerde, devlet başkanları ile onlarıntemsilcileriarasındakigörüşmelerdeuygulanankurallar.Refah:Bolluk,rahatlıkvevarlıkiçindeiyiyaşama

SÖZL

ÜK


95

Rejim:Birdevletinyönetimbiçimi

S-ŞSancak:Bayrak.Kıbrıs'ta1Ağustos1958tarihindekurulanTMT'dedeğişikbölgelerdekurulantaburkonumundaaskeridüzen.Sansür:Hertürlüyayının,sinemavetiyatroeserininhükümetçeöncedendenetlenmesiişi,sıkıdenetimSelfdeterminasyon:Kendigeleceğinibelirlemedurumu.Sema:GökyüzüSemt:Şehirdeyerleşimbölgesi,yakaSömürge:Birdevletinkendiülkesininsınırlarıdışındaegemenlikkurarakyönettiğiekonomikveyasiyasalçıkarlarsağladığıülke,sömürülenülke,müstemleke,koloni.Statü:Birkimsenin,birkurumveyabirtoplumiçindekidurumu.Statüko:MevcutdurumStratejik:ÖnemliSuikast:Birdevletbüyüğünüveyaönemlibirkişiyiplankuraraköldürme.Şerihukuk:İslamhukukuylailgili

TTaciz:Tedirginetme,rahatsızetme.Taksim:Bölmek,bölüştürmek,payetmek.Taviz:Uzlaşmayavarabilmekiçinhak,istekveyasavlarınınbirbölümünden,karşıtarafyararınavazgeçme,ödünTecrit:Ayırma,ayrıbirtaraftatutma.Tedavül:Paravb.geçerliolmak,sürümdebulunmak.Tedhiş:Yıldırma,canakıymavemalıyakıpyıkma,korkutma,terör.Terör:Canakıymavemalıyakıpyıkma,korkutma,tedhiş,Tescil:Herhangibirşeyiresmîolarakkaydetme,kütüğegeçirmeTeşkilat:Örgüt.Ortakbiramacıveyaişigerçekleştirmekiçinbirarayagelmişkurumlarınveyakişilerinoluşturduğubirlik,teşekkül.Tüzük:Herhangibirkurumunveyakuruluşuntutacağıyoluveuygulayacağıhükümlerisırasıylagösterenmaddelerinhepsi,nizamname,statü

U-ÜUyruk:Birdevletevatandaşlıkbağıylabağlıolmadurumu,tebaa.Ültimatom:Birdevletinbaşkabirdevleteverdiğivehiçbirtartışmaveyakarşıkoymayayerbırakmaksızın,tanıdığısüredeisteklerininyerinegetirilmesiniistediğinotaÜniter:Birlikçi,birliktenyana,birleştirici(siyaset).Merkeziyetçi.Üs:Biraskerîharekâttabirlikleringereksinimduyduğuhertürlügerecintoplandığı,dağıtıldığıbölge:

SÖZL

ÜK


96

V-YVekâlet:Vekillik,birininyerineişgörmeyetkisi,naiplikVerici:Radyo,televizyonyayınıyapmaküzeredonatılmışhertürlühareketliveyasabittesis.Veto:reddetmek,kabuletmemekYağma:Birçokkişininzorkullanarakelegeçirdiklerimalıalıpkaçması,talan.Baskınveyazorkullanarakeldeedilmişolan.

SÖZL

ÜK

AKKURT, Aydın (1999), Türk Mukavemet Teşkilatı 1957–1958 Mücadelesi, İstanbul: Bayrak Matbaacılık.________, (2000), Girit Oyunu ve Kıbrıs, Lefkoşa: Akdeniz Haber Ajansı. ________, (2000), Dr. Niyazi Manyera Kutsal Kavgaların Korkusuz Neferi, Lefkoşa: Akdeniz Haber Ajansı.________, (2000), Kod Adı: Lefkoşa: Lale Akdeniz Haber AjansıALASYA, H. Fikret (1988), Tarihte Kıbrıs, Ankara: Kıbrıs Türk Kültür Derneği Yayını.YEKTAOĞLU, Remzi ve Halil PAŞA, (2002), Çözümü Arayan Kıbrıs, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayını.AN, Ahmet (1996), Kıbrıs'ta Fırtınalı Yıllar (1942-1962), Lefkoşa: Galeri Kültür Yayını.________, (2005), Kıbrıs'ta Fırtınalı Yıllar, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayını.ARMAOĞLU, Fahir (1983), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi I-II, T. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.ATEŞİN, Hüseyin M. (1996), Kıbrıs'ta İslami Kimlik Davası, İstanbul: Marifet Yayınları.ATUN, Ali Fikret (1996) , Yunan Karakterinin Anatomisi, Lefkoşa: KKTC Devlet Matbaası.________, (2001), AB ve Kıbrıs'ın AB'ne Üyeliği, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yay. AYDOĞDU, Ahmet (2005), Tarihsel Süreçte Kıbrıs Türk Seçimleri ve Yönetimleri, Ankara: BRC Basım ve Matbaacılık. BAHADIR, Mehmet (2000), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Doğuşu, Lefkoşa: Fatih Yayınevi.BALABAN, Nizamettin (2002), Millî Mücadele'de Kıbrıs Türk Basını, E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi ), Kayseri: Erciyes Üniversitesi.BEDEVİ, Vergi ( ), Kıbrıs Tarihi, Lefkoşa:Kıbrıs Türk Tarih Kurumu Yay. BİRAND, Mehmetali (1984), 30 Sıcak Gün, İstanbul: Milliyet Yayınları.BÖLÜKBAŞI, Süha (2001), Barışçı Çözümsüzlük, İstanbul: İmge Kitabevi.BRYANT, Rebecca (2007), Tebaadan Vatandaşa Kıbrıs'ta Modernite Ve Milliyetçilik, (Çev. Seyhan Özmenek), İstanbul: İletişim Yay. ÇİLİNGİR, Atilla (2004), Unutanlar, Unutturulanlar ya da Hatırlayamadıklarımız, İstanbul: Otopsi Yayınları.DELİCEIRMAK, Orbay (1993), Haklılık ve Kararlılık, Lefkoşa.DENKTAŞ, Rauf R. (1993), Arşiv Belgeleri ve Notlarla O Günler I-V , İstanbul: Boğaziçi Yayınları.________, (2004), Değerlendirmeler ve Belgelerle Müzakereler 19 Şubat-22 Mart 2004 Anıları, İstanbul: Akdeniz Haber Ajansı Yayınları. ________, (2008), Kıbrıs Elli Yılın Hikâyesi, İstanbul: Akdeniz Yayın Ajansı Yayınları. DRUSOTİS, Makarios (2005), Karanlık Yön EOKA, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları.ERİM, Nihat (1975), Bildiğim Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs, Ankara: Ajans-Türk Matbaacılık San. FEDAİ, Harid (2005), Kıbrıs Türk Kültürü Makaleler–1, Lefkoşa: Samtay Vakfı Yay. GAZİOĞLU, Ahmet (1960), İngiliz İdaresinde Kıbrıs, Ekin Basımevi. GİBBONS, Harry Scott (2003), Kıbrıs'ta Soykırım, Ankara: Kıbrıs Yayınevi. GÖKTUĞ, Güner (1990), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ni Hazırlayan Siyasal Nedenler, ?.İSMAİL, Sabahattin (1986), Kıbrıs Sorununda İç Etkenler, İstanbul: KASTAŞ Yay.________, (1988), 20 Temmuz Barış Harekâtının Nedenleri-Gelişimi-Sonuçları, İstanbul: KASTAŞ YAY. ________, (1992), Kıbrıs Cumhuriyeti'nin Doğuşu-Çöküşü Ve Unutulan Yıllar, Lefkoşa: KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yay. ________, (1992), 100 Soruda Kıbrıs Sorunu, Lefkoşa: Dilhan Ofset.________, (1992), Kıbrıs Cumhuriyeti Meclisi Nasıl İşgal Edildi, Lefkoşa: Sultan Ofset. ________, (1997), İngiliz Yönetiminde Türk-Rum İlişkileri Ve İlk Türk-Rum Kavgaları, Lefkoşa:Kıbrıs Türk Mücahitleri Derneği Yay. ________, (1998), Kıbrıs Üzerine Bildiriler, Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi CYREP. ________, (2001), Bir Uçtan Bir Uca-Gezi Notları, Lefkoşa: Akdeniz Haber Ajansı Yayınları.KASIMOĞLU, Erten (1986), Eski Günler Eski Defterler, Lefkoşa: Yorum Yayıncılık.Komisyon, (2001), Sancaktan Gaziliğe Mağusa, Gazimağusa: Mücahit Komutanları DerneğiKomisyon, (2004), Kıbrıs Sorununun Kapsamlı Çözümü (Annan Planı), Lefkoşa: KKTC Başbakanlığı Başbakanlık Devlet Basımevi.


97

KA

YN

AK

ÇA

KÜÇÜK, Dr. Fazıl (2002), Kıbrıs'ta Türk Davası ve Kıbrıs'ta Rum Vahşeti, Lefkoşa.LAPTALI, Hüseyin (2003), Erenköy Sürüngeni, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Kültür Der. Gn. Mrk. Yay. MANİSALI, Erol (2002), Dünden Bugüne Kıbrıs, İstanbul: Gündoğan Yayınları.GÖNLÜBOL, Mehmet ve Cem SAR (1990), Atatürk Türkiye'nin Dış Politikası(1919-1938 ), Ankara: TTK Yayını.MUHTAROĞLU, Esat Faik (2008), Öğretmenlerden Hatıralar, İstanbul: Kitap Matbaacılık.MÜMTAZ, Hüseyin (1994), Kıbrıs Yeniden, Trabzon.NAŞİT, Engin (2007), Nişan Yüzüğü-Limasol Direnişi, Lefkoşa: Ateş Basımevi.OBERLİNG, Pierre (1982), Road To Bellapais (Balabayıs'a Giden Yol), New York:Columbia University.ÖZTER, Lütfi (2005), Serhat Bekçilerinin Ölüm-Kalım Mücadelesinde Kıbrıs'ta Mücahit Güncesi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: 561.PLÜMER, Aytuğ F. (2008), Kıbrıs Ekonomi Tarihi-Sarsıntılı Bir Devrin Anatomisi Toplum Hizmetinde Bir Ömür, Lefkoşa: Rüstem Kitabevi. RAUF, R. Denktaş (2004), Kıbrıs Girit Olmasın, İstanbul: Remzi Kitapevi; KOKEN, Rüstem (2006), 64 Kuşağı Bir Kıbrıslının Anıları, Ankara: Başak Matbaacılık.SABAHATTİN, İsmail (1988) 1571'den KKTC'ne Kıbrıs Sorunu, Lefkoşa: KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Yayını.SARP, Nilgün (2009), Tanık Belgeleri-1, Lefkoşa: Esnaf Ve Zanaatkârlar Odası. SAYIL, Altay (2000), Bayrak-Bayrak-Bayrak, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayınları 9. SERTER, Vehbi Zeki (2002), Kıbrıs Tarihi, Lefkoşa: KEMA Matbaacılık. SOYSAL, İsmail ( 2000), Türkiye'nin Siyasal Antlaşmaları, Ankara: TTK Yayını.STROSS, Sir Ronald ( ?), Sir Ronald Stross'un Kıbrıs Anıları(1926-1932), (Cev.Taçgey Debeş), ?. TEKAKPINAR, Kemal ve Doğasal DEMİRAY (1991), Dr. Fazıl Küçük, Lefkoşa: TOLGAY, Ahmet (1993), Kanlı Noel Kıbrıs, İstanbul: KASTAŞ YAY. _______, (1996), Çelik Güvercin, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayını._______, (1998), Fırtına Ve Şafak, Özveri Matbaası.ÜLGER, İrfan Kaya ve Ertan EFEGİL (2002), AB Kıskacında Kıbrıs Meselesi.ÜNAL, Tahsin (2007), Türk Siyasi Tarihi, İstanbul: Kamer Yayınları.VOLKAN, Vamık D. (2008), Kıbrıs: Savaş Ve Uyum, İstanbul: Everest Yayınları.YOLAK, Seyit (1989), 1571'den Günümüze Kıbrıs Türk Yönetimleri, İstanbul: KASTAŞ Yayınları.

Yararlanılan Diğer Kaynaklar (Gazete, dergi, röportaj vb.):CHRONİCLE OF THE CONTEMPORARY TRAGEDY OF CYPRUS, AC. C AKEL EDİTTİON, JULY-AUGUST-1974Fadıl Korkut'un HatıratıGAZİ BAF DİRENİŞİNİN 24. YILIGKK DERGİSİHALKIN SESİ GAZETESİ (KKTC MİLLİ ARŞİVİ)Hasan Demirağ'ın AnılarıKIBRIS GAZETESİNACAK GAZETESİ (KKTC MİLLİ ARŞİVİ)PLÜMER, Fazıl (2001) CYREP (Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi.) RAUF R. DENKTAŞ, 1 AĞUSTOS 1974--TMT DERGİSİSÖZ GAZETESİ (KKTC MİLLİ ARŞİVİ)ZAFER GAZETESİ (İZMİR MİLLİ KÜTÜPHANE)


98

KA

YN

AK

ÇA

kibris tÜrk tarİhİtalimterbiye.mebnet.net/kitaplar/2015yenikitaplar/orta... · 2015-05-11 ·...

Documents