รวมบทความคดสรร

ของ ดงตฤณ

ณ มรณารวมบทความคดสรรของดงตฤณ

พมพครงท ๑ ธนวาคม ๒๕๕๐จำนวนพมพ ๕,๐๐๐ เลม

จดพมพเปนธรรมบรรณาการไมมการจำหนายสนใจตดตอ เครอขายพทธกาเลขท: ๙๐ ซอยอยออมสน ถนนจรญสนทวงศ ๔๐แขวงบางยขน เขตบางพลด กรงเทพมหานคร ๑๐๗๐๐โทรศพท: ๐-๒๘๘๓-๐๕๙๒ และ ๐-๒๘๘๖-๙๘๘๑โทรสาร: ๐-๒๘๘๓-๐๕๙๒

คำนำ ปากประตแหงความตาย

ความตายสำหรบคนทยงรกชวตคอจดจบทนากลว

ความตายสำหรบคนทยงหวงใยญาตมตรคอการจากไปทนากงวล

ความตายสำหรบคนทยงตดใจในกามคอการออกจากฝนดทนาเสยดาย

ความตายสำหรบคนทเบอโลกคอจดจบทนาปรารถนา

ความตายสำหรบคนทนอยใจคนรอบขางคอการจากไปทนาสะใจ

ความตายสำหรบคนทผดหวงในกามคอการออกจากฝนรายทขมขนเสยท

คนเราตายเหมอนกนแตรปแบบการตายตางกนความเชอเกยวกบความตายกตางกน

ณ

การมชวตอยอกนานทำใหความตายกลายเปนเรองไกลตวแตความตายทกำลงรออยตรงหนาทำใหการมชวตอยทผานมากลายเปนเพยงความฝนเหลวไหลทกำลงจะเลอนหายไปจนหมดสน

ศาสนาตางๆ พดถงความตายตางกนแตพดเปนเสยงเดยวกนวาควรตายอยางสงบสขแมคนไมเชอเรองชาตหนากตองการตายอยางสงบสขเชนกน

พทธเราเพมเตมอกนดหนงคอบอกวาอยาตายเปลาอยาเอาแคตายดวยความเปนสขถงแมตายขณะจตเปนสมาธขนฌานกนบวานอยไปไมคมกบการมโอกาสเปนมนษยพทธเราขอใหตายอยางเขาใจเขาใจวาทตายไมใชเราแมทเกดมากไมใชเราตวเราเปนแคความเขาใจผดคดวากายใจอนเกดจากกรรมเปนอตตาตวตนทแทจรง

ถาเขาใจใหถกตองกลาววากายใจเปนแคทตงของความเขาใจผดเหนอยชดๆ วามนปรวนแปรไปกยงอตสาหอยากใหมนเหมอนเดมเหนอยชดๆ วามนกาวสความแตกดบกยงอตสาหหวงใหมนคงอย

อาการทจตยดเหนยวกายใจอยางเหนยวแนนสะทอนถงความเชอผดๆ เกยวกบกายใจมาตลอดภาวะใกลตายนบเปนโอกาสสดทายทเราจะทำความเขาใจเสยใหมใหถกตองหากทำได...ชวงสดทายนบวามคากวาทกชวงทผานมาทงหมด!

ดงตฤณพฤศจกายน ๕๐

คำนำ คณะผจดทำ

ถามวา การสอบครงไหนสำคญทสดในชวตคนๆ หนงหลายคน คงนกถงการสอบเขามหาวทยาลยเพอเลอกสาขา

อาชพ การสอบเขาบรรจทำงานในตำแหนงหนาทในอดมคต หรอแมแตการขอคนรกเพอทจะใชชวตครวมกน

แตสวนใหญ ลมนกถงการสอบครงสดทายในชวตทจะตองเจอนนคอ เวลาตายกระบวนการตายและขนตอนทแตละคนจะผานยงเปนเรอง

ลลบสำหรบวทยาศาสตรในยคปจจบนแตไมวากระบวนการ หรอ ขนตอนจะเปนอยางไรเปนทแนนอนวา เมอเราเกดมาทกคนกเหมอนยนใบสมครสอบไวเรยบรอย รอเพยงกำหนดวนสอบ

เทานนหนงสอเลมน เปรยบเสมอนคมอเตรยมสอบ หรอ การเตรยม

ตวตายทเรมตงแต ทำไมการสอบครงนจงเรยกวา สำคญทสดเราจะเตรยมตวสอบอยางไร ตองใชเวลาขนาดไหนในการ

เตรยมตวสอบอธบายสนามสอบ ขอสอบเกาทผานมาแลว ผทเคยผานสนาม

สอบในอดตรวมไปถงแบบฝก ทสามารถทำไดจรง และเหนผลจรงๆ ตง

แตกอนเขาหองสอบอยางไรกตาม หนงสอเลมน จะเปนประโยชนระดบใด ขนอย

กบผอาน

ถา

ถาตงใจอานเลน ฆาเวลา กจะสามารถฆาเวลาไดอยางมประสทธภาพ

ถาตงใจอานเพอเอาขอคด คำคม กจะไดทงขอคด และคำคมมากมาย

แตถาตงใจอานเพอเตรยมตวสอบครงสำคญ และทำแบบฝกหดตามลำดบ

กจะพบวา การตายไมใชเรองนากลว และสามารถรสกไดวาแคไดเตรยมตว กมกระแสแหงความสขคอยๆ ไหลรนสใจความทกขท งหลาย คอยๆ ละลายหายไป เพยงแคเราได

เตรยมตวอยางถกวธ...ไมวากำหนดสอบจะมาถงเมอไหร เพยงแคอานหนานจบ กคง

ฉกคดขนมาได วาเราสมครสอบไปเรยบรอยแลว สวนจะเตรยมตวเตรยมใจอยางไร กขนอยกบการตดสนใจของคณ

คณะผจดทำ ขอขอบพระคณคณดงตฤณทอนญาตใหจดพมพขอเขยน

เพอเปนประโยชนแกผทพรอมจะเตรยมตวทงหลายและเครอขายพทธกา

ทคอยประสานงาน จดรปเลม ทำ art workจนสำเรจเปนหนงสอออกมาได

ขอใหอานสงสของการจดทำหนงสอเลมนจงมแดทกๆ ทาน

ทไดยนใบสมครสอบ และอยระหวางการเดนทาง โดยทวกน

สารบญ

ตายอยางร อยอยางเหน ๙

เหตผลของการเดนทาง ๑๓

สะสมเสบยง ๒๐

๗ วธตายอยางสบายใจ ๒๙

เตรยมตายอยางโสดาบน ๔๑

เรมตนออกเดนทาง ๔๘

สนสดการเดนทาง...การดบขนธปรนพพาน ๖๔

ปจฉา-วสชนา จาก เตรยมเสบยงไวเลยงตว ๗๐

ตายอยางร อยอยางเหน

“อยากลวตายรายแตขอใหกลวจะอยอยางไมไดเตรยมตวไปด กแลวกน”

คนตายกหมายรเดยวกดวยอกไมชาชราปวยแลวมวยสญศพวางนอนอยางขอนไมคลายอฐปนรอขนเผาใหเอาศนยมานบกายเหลอเพยงชอใหลอจำทำไมเลาเขากรอคอขนเขยงเรยงจากหายเหมอนกบเราเฝาจดจำแลวกลบตายชอกวายกายกวางวางหมดกน”

ทางนฤพาน

......................

“เหน

๑๐

ตายอยางร อยอยางเหน

คนบางคน เกดมาเพอสาละวนวนกบการเพงดวาใครดใครไมด สดทายเขากตายเปลา โดยไมรเลยวาตวเองดหรอไมด

คนบางคน เกดมาเพอสาละวนวน กบการกำจดจดบอดของตนเอง เสรมจดแขงใหแกรงขน หาจดยนดดทยงไปไมถง สดทายเขาไมตายเปลา เขายอมฝากประโยชนใหญไวในโลกน จะโดยตงใจหรอไมตงใจกตามท

คนบางคน เกดมาเพอคดในเรองไมควรคด เหนทงชวตเปนปญหา ไมมองวาปญหาอยทวธคด เพยงเลกคดแลวลงมอจดการ เขาจะพบพานชวตใหม แทบไมเหลอปญหานาหนกใจ เพราะมแตงานใหญนอย เพอสนกกบงาน หายเบอกบความวางงาน เลกแชอยกบความวาวนเปลา

คนบางคน เกดมาเพอคดถงแตตวเอง เหนวนเวลาและทกสงทตนม ตลอดจนสงทตนไมม เปนของสมควรไดแกตน พอนานไปเขายอมมสงาราศนอยกวาคนเกบขยะ เพราะคนเกบขยะยงรวธทงแตสงเดยวทเขารคอวธเกบ

คนบางคน เกดมาเพอหดคดถงคนอน เหนวนเวลาและหลายสงทตนม ตลอดจนสงทตนยงไมม ควรคาแกการเจอจาน พอนานไปเขาอาจมสงาราศกวาเศรษฐใหญ เพราะเศรษฐใหญอาจไมร วาทรพยของตนมประโยชนปานไหน ในขณะท เขาร จากใบหนาเปอนยมรอบทศ

คนบางคน เกดมาเพอใชชวตใหจบไปอกครง ไมรวานเปนครงไหน จะครงแรกหรอครงสดทายไมนำพา ไมรจะหาประโยชนอนใด ไมทราบจะเชอคำตอบใครด

คนบางคน เกดมาเพอคนหาเหตผลของการเกด เกนทนกบ

๑๑

การไมร เกนตาหลบไปกบการตายทไมไดคำตอบ เกนทำใจชอบกบการเปนหนาโงเกดใหม เกนยนดรบกบการเหนอยซำทสญเปลา

คนบางคน เกดมาเพอเจอคำตอบทผด โจทยชวตกยงซบซอนแทนการเหนโลกตามจรง เขากลบเหนบดเบยวกวาเดม แทนการแกปญหาตรงจด เขากลบผกปมใหมขนมาซอน แทนการพลกยากใหเปนงาย เขากลบผนงายใหเปนยาก

คนบางคน เกดมาเพอพบคำตอบทถก โจทยชวตจะงายลงหายใจออกกร หายใจเขากร มใหดเพยงใด มใหรบเทาไหร มใหสละแคไหน กใหเปนไปตามนน ไมถอสงใดใหหนกมอ เรยบงายเหมอนเดนทางเทาเปลา โดยปราศจากพธรตอง ไปจนถงปลายทาง โดยปราศจากตวตนตดคาง

คดจากความวาง ๓

๑๒

เหตผลของการเดนทาง...

“ฉนและทกคนตายกนทกวนอยแลวไมโดนฆาทงมนกแปรไปเปนอนอยแลว

ทงสภาพรางกาย สภาพจตใจและความรสกนกคดไมมซำตวเดมเลยสกวน ทสบๆ ตอมาเรอยคอความเขาใจผด

คดวาแตละวนเปนทกขตวเดยวกนและสำคญวาจะเปนทกขตลอดไปเทานน

ดบความเขาใจผดเสยได ความทกขกดบตามไปดวยเดยวนนเอง”

“พอครบ ทำไมคณตาถงตองตายดวยละครบ?”“เปนธรรมดาของพวกเราทกคนนะลก ถงเวลาตายกตอง-

ตาย”“ออดกตองตายเหรอครบ?”“ตองตายเหมอนกน แตออดยงเดกอย กวาจะแกและถงเวลา-

ตายเทาคณตายงอกนาน”“แลวเมอไหรคณตาจะตน เหนนอนอยในโลงตงหลายวน-

แลว?”“ถาตายกไมตนแลวละลก ตองอยในโลงอยางนนตลอดไป”“ตกลงตองตายทกคนเลยหรอครบ?”“ใชลก เปนอยางนน คนทกคนทลกเหนจะตองตายกนหมด”

“พอครบ ทำไมทกคนตองตายดวยละครบ?”“ออดเพงเหนคนตายนะลก ความตายเลยเปนของแปลกใหม

๑๔

ตอไปออดจะเหนคนตายมากขน แลวลกจะรวาเปนของธรรมดา ออดดเศษใบไมแหงบนพนนนส เหนไหม ตอนนมนเปนสเหลอง แตกอนมนเปนสเขยวเหมอนทอยบนตนนะ พอถงเวลามนกตองทงตวเองลงจากกงกานมารวมกนบนพน เปลยนจากสเขยวเปนสเหลอง รางกายคนเรากเหมอนกน วนนดสดใสมชวตชวา แตวนหนงกตองแหงลงแลวหายไปจากโลกนเชนเดยวกบใบไมตกพน”

“คนเหมอนใบไมไดไง แลวทำไมคนตองตายดวยละ?”“เพราะเหมอนใบไมไงลก วนหนงกตองรวงหลนลงดนและ

กลายเปนพวกเดยวกบดน ไมมใครกำหนดหรอกวาทำไม ทกสงทกอยางตางมสภาพทตองเสอมสลายกลายเปนอนไปทงนน”

“คณตารตวไหมวาจะตาย?”“รซ คณตารลวงหนานานทเดยว เตรยมตวยกสมบตใหแม

ของออดตงแตออดยงไมเกดแนะ”“รกอนตายแลวทำไมคณตาไมหนละ?”“จะไปหนยงไงลกเอย ถาโจรมาไลฆาเรา เราอาจใชสองเทา

วงหนได แตถารางกายจะฆาตวเอง แมแตเทากยกไปไหนไมไหวแลว”“ถาคนเราตองตาย แลวจะเกดมาทำไมละครบ?”“เพราะยงตดคางอยกบความไมรไงลก คนเราเกดมาเพอเรยน

ร เหมอนอยางทลกออดถามพอเพอใหรคำตอบอยนไง แตถายงตดคางยงไมรแจง กตองเกดใหมมาถามใหมอก” คนเราเกดมาเพราะยงตดคางอยกบความไมร...

ฉนเฝาแตเกบงำความสนใจและสงสยใครรคำตอบวาชวตเราควรรอะไรมากทสดไวในใจ แลวโอกาสกมาถง ในงานวนเผาคณตานองออด บรรยากาศในวดทำใหฉนไมรสกกระดากนกกบการกระแซะเขาไปถาม โดยเกรนตามตรงวาฉนเคยไดยนแกตอบคำถามลกเสมอและบางคำตอบนาสนใจมาก เชนคนเราเกดมาเพราะตดคางอยกบ

๑๕

ความไมร เลยตองมาเรยนร ทนฉนอยากรวาทไมรนนคออะไร แลวทควรรนนคออะไร

“มนษยทกคนไมรความจรงเกยวกบตวเองครบ”ฉนถามวาถาร ความจรงเก ยวกบตวเองแลวจะไดอะไร?

คณพอนองออดตอบดวยความมนใจวา“ไดรดวยตนเองวาหมดความตดคาง เหมอนคนทชำระหน

หมด ไมจำเปนตองหาเงนมาจายเพม หรอเหมอนคนททำงานใชโทษในบอนำครำจบสนแลว ไมจำเปนตองกลบลงมาลงนำโสโครกอก”

กบคำถามวาตองรความจรงเกยวกบตวเองใหละเอยดลออทกแงมมเลยไหม เพอนบานผทรงภมใหคำตอบคอ

“รนดเดยวครบ ไมตองมากหรอก คอรวากายใจนไมเทยงเกดแลวตองดบลงเปนธรรมดา เพราะมนไมใชตวตนของใคร เพยงมอะไรมาประกอบประชมเปนรปเปนรางชวคราวคลายแผนเหลก ลอยาง เครองยนตเขามารวมรปรางขนเปนรถเกง แตพอหมดอายกถกถอดเปนชนๆ แบบตางคนตางไป มองไมเหนรปรถเกงคนเดมในชนสวนใดๆ อก”

ใจฉนวาบวางไปชวขณะเมอจนตนาการเหนความวางเปลาไรแกนแทของรถยนต ถงกบองเงยบเปนครกอนถามตอ คอสงสยวาเมอฉนรสกวากายใจเปนของวางเปลาเหมอนรถยนตทปราศจากตวตนอยางนแลวถอวาพอหรอยง ครทางธรรมคนแรกของฉนกตอบวา

“ไมพอหรอกครบ รแคนเรยกวาเปนปญญาจากการฟง และปญญาจากการจนตนาการตาม ยงเปนปญญาในระดบคดๆ ไมใชปญญาเหนจรงประจกษแจงดวยจต”

ฉนจงถามวาทำอยางไรจะรแจงไดดวยจต“ตองปฏบตธรรมตามหลกสตปฏฐาน ๔ ครบ คอเรายายท

ตงของสตจากการงานและการเลนในชวตประจำวน เปลยนมาเปนอก

๑๖

ทตงหนงคอกายใจน คอยตามระลกรวากายใจนไมเทยง เหนชดวาอะไรอยางหนงๆ เชนลมหายใจหรออารมณสขทกข มธรรมดาเกด ขนแลวตองดบลงเปนธรรมดา แมแตความลงเลสงสยอยากรคำตอบของนองในเวลานกมขณะของการเกดขน เมอไดคำตอบกจะดบลงเชนกนหรอถายงสงสยอย มความคาใจอย กตองแปรปรวนไป อาจออนตวลงหรอเขมขนขนกวาเดม พอเหนความไมเทยงในกายใจเสมอๆ จตกเลกยดมนสำคญผด เลกมองวาสงนนๆ เทยง เลกหลงเขลาวาสงนนเปนตวเปนตน พอเหนอยางตอเนองมากเขาจตกขาดจากอปาทานทครอบงำมาแตออนแตออก เรยกวาบรรลมรรคผล มดวงตาเหนธรรมเปนอรยบคคลของพทธศาสนา”

ฉนจงยงคำถามถดมาคอ จะทราบไดอยางไรวาเราร ส งสำคญทสดทควรรแลวหรอยง? วาระนนอะไรจะเปนตวบอก วาเราไปถงแกนของพระศาสนาแลว?

“พระพทธเจาตรสวาถาใครเขาปาหาแกนไม แตไปเจอกงใบเจอสะเกด เจอเปลอก เจอกระพ กอาจสำคญวาเปนแกน เพราะไมทำความรจกแกนใหดเสยกอน เลยไดสงทไมใชแกนตดมอกลบบานลาภและสรรเสรญเปรยบเหมอนกงใบ ศลเปรยบเหมอนสะเกด สมาธเปรยบเหมอนเปลอก ญาณหยงรตางๆ เปรยบเหมอนกระพ แตแกน-สารทแทจรงคอความหลดพนแหงใจ ชนดไมกลบกำเรบอก สรปคอถาเรายงไมรจกภาวะของใจทหลดพนเดดขาด กยงไมไดชอวาเรารสงสำคญทสดทควรร”เหมอนสายนำทปะทะใจครนโครม ดวงตาฉนตนเตมกบคำวา ความหลดพนแหงใจแบบไมกลบกำเรบอกคอแกนสารทแทจรง

......................

๑๗

(๑๖)

“ชวตเปนสงไมควรประมาท จะตายเมอใดไมอาจพยากรณมจจราชมกมาถงตวโดยไมบอกกลาวลวงหนา ถาวนนยงมกำลงกควรทำกจทคดวาควรทำทสด ทำแลวคมกบการเกดมากทสด เพอจะไมเสยใจในภายหลงวาวนสดทายมาถงแลวยงไมใชโอกาสทองใหสมคา”

......................

“จากการศกษาเรองกรรมอยางละเอยด ฉนเชอวานสยจะเปนสงตดตวขามภพขามชาต มนษยเปนภมมศกยภาพในการสรางนสย สงสมไวอยางไรกไดสมบตตดตวไปสรางตนอยางนน นสยทฉนจะสรางตอไปนคอเชอพระพทธเจา ศกษาคำสอนของพระพทธเจาอยางละเอยดเหมอนทกคำเปนทองทไมอาจปลอยปละใหตกหลน”

......................

“กรรมจะพยายามรกษาเราไวกบทางเดม อยางเชนทพระพทธองคตรสวา พวกเรามกรรมเปนแดนเกด มกรรมเปนเผาพนธฉนปลงใจเช อวาสรางนสยไวอยางน เปนอาจณ หรอท เรยกวาอาจณณกรรม หากมโอกาสเกดใหมเปนมนษย อาจณณกรรมททำไวในชาตนยอมสงใหไปเกดกบพอแมแบบน มเหตปจจยแวดลอมตงแตวยเดกสงเสรมใหเขาลทางของความเปนเชนน รวมทงมกำลงกายและแรงบนดาลใจใหมงมนเพยรเพอหลดพนอยางเอาจรงเอาจงเชนนอก”

......................

“เนอหาสำคญของพทธศาสนาในสายตาของฉนนน ตนสดคอใหมาเอา ไมใชมาทง แตยอดสดคอใหไปทง ไมใชไปเอา

เบองตนพทธศาสนาใหมาเอาอะไร? ใหมาเอาบญเพอให

๑๘

๑

ตาสวางเหนความจรง ยงบญมากเทาไร จตยงตองเหนความจรงชดขนเทานน

เบองปลายพทธศาสนาใหไปทงอะไร? ใหไปทงความยดมนถอมน ดวยมรรคาคอทางทพระพทธองคปไวใหแลวพรอมสรรพ”

“เปาหมายของฉนไมใชเพอเอา แตเพอทงทงอะไร? ดดๆ แลวกคอ ทงทกข ทงสมภาระพะรงพะรง

ทงปวงนนเอง คนเราพากนหวงทกขไว กอดทกขไวแนบอก แบกทกข ไวหลงแอนยงไมรตว มคนบอกใหทงยงรองอกวาเรองอะไรจะทงหรออยางดกถามวาทำไมตองทง มองไมเหนเหตผลสมควรเลย”

......................

“เวลาคนเราทกขหนก กมกปกใจเชอวาไมสามารถผานความทกขนนๆ ไปได เผลอๆ อาจทกทกวาวนเวลาทเหลออกทงชวตคงตองจมปลกอยอยางน ทงทจรงแลวถาแคหยดเพมเหตแหงทกข ทางใจเขาไป ความทกขกจะแสดงความไมเทยง ไมอาจตงอยไดเกอบทนทเหตแหงทกขทางใจทวานนกคอ อาการครนคดซำซากนนเองเพยงถารดวยสต เหนตามจรงวาอาการครนคดซำซาก กแคของจรเขามา ไมไดมอยกอนในใจ และไมอาจคงสภาพคดๆๆ ไดตลอดโดยไมแปรปรวนไปเปนระดบออนแกตางๆ เทานน กไดชอวาเหตแหงทกขถกจบไดไลทน ถกแทรกแซง ถกแทนทแลว”

๗ เดอนบรรลธรรม

๑๙

สะสมเสบยง...

“ถายงมโอกาสหลายคนกอนตายแลวคณใชทกคนใหเปนประโยชนอยางไมทงขวาง

คณจะทราบวาในนาทเขาดายเขาเขมจวนเจยนสนเลอดสนเนออยนนเอง

ไมมอะไรในโลกเปนทพงใหกบคณ ไดดกวากำลงสตผมสตกาวลงสความตาย คอผสบายใจวาตนมทพงใหตวเองแน”

ผหนงนามวานนากาวะกำลงจะสนลม ครงนนอาจารยเซนชออกควไดแวะมาเยยมแลวกลาวถามอยางตรงไปตรงมาแขงกบเวลาวา

“อนญาตใหผมนำทางทานจะไดไหม?”นนากาวะไดยนเชนนนกตอบโดยปราศจากความหวงอนใด

“ผมมาสโลกนตามลำพง และกำลงจะจากไปตามลำพง แลวคณจะชวยอะไรผมเกยวกบทางมาทางไปไดเลา?”

ทานอกควตอบอยางสงบ ดวยดวงจตทเขาถงธรรมลกซงกวานน“ถาทานคดวาเปนเรองจรงททานเคยมา และเปนเรองจรงท

ทานกำลงจะไป นนกแคความหลงสำคญผดของทานเอง เอาอยางน เถอะ ขอผมแสดงทางซ งไมมการมาและไมมการไปใหทานดสกหนอยนะ”

ดวยคำพดอนฉลาดแหลมและมพลงเปดเผยสจธรรมของทานอกคว ผนวกเขากบจตในวาระสดทายของนนากาวะทวางเฉยพอจะรบรตามจรงทำใหเกดสภาวจต เปนอสระจากความสำคญ

ชาย

๒๑

มนหมายวากายใจเปนตวตน เหนกายใจเปนของอน เปนของบดบงความจรง ทานนนากาวะจงเขาถงความจรงอนปราศจากสงบดบงคอมหาสญญตาทอยนอกขอบเขตของกาลเวลา ไมไดเคยมาพรอมกบกายใจ และไมไดจะจากไปพรอมกบกายใจ

ดวยความแจมแจง ณ ทน น ทานนนากาวะจงยมอยางงดงามแลวตายอยางสงบเยยงผถงซาโตรคนหนง

คดจากความวาง ๓......................

อนทจรงเมอกลาวถง ‘สทธในการบรรลธรรม’ นน มกนทกยค ไมตองรออาจารยเซน ไมตองรอเกดใหมในพทธกาลถดไปขอเพยงมความพรอมพอ ความพรอมดงกลาวเร มตนข นดวย‘ความเขาใจ’ เพราะถาปราศจากเหตผลใหเขาใจเสยอยางเดยวแลวมนษยจะไมมแรงขบดนมากพอจะเพยรพยายามทำอะไรใหสำเรจจรงสกอยางเดยว

ความเขาใจอนเปนไปเพอการเดนหนาเขาสการบรรลธรรมไดแกการเหนตามจรงทวา...

๑) เราไมจำเปนตองเปนทกขทางใจกไดเคยเหนไหม คนทเผชญสถานการณแยๆ เหมอนเรา แตกลบ

เปนทกขนอยกวาเรา หรอดไมเปนทกขเปนรอนเอาเลย นนคอตวอยางหลกฐานทชดเจน วาความทกขไมไดขนอยกบสถานการณแตข นอย ก บใจ ท พร อมจะทกขมาก หรอพรอมจะทกขน อยหรอพรอมจะไม เปนทกขเลย

ทกขทางใจคออะไร? คอความหมกมนครนคดเครง

๒๒

เครยด นารำคาญตนเอง คอความฟงซานซดสาย คอความหดหเศราหมอง คอความกระวนกระวายอยากไดอยากม คอความขดเคองอนเกดจากความกระทบกระทงทางใจ เหลาพระอรหนตรวธถอนรากแหงทกขทางใจแลว ตนจากฝนวากายใจเปนตวเปนตนแลว เลกหลงสำคญผดวามสงใดสงหนงเปนอตตาแลวกบทงมจตทเบกบานเปนธรรมชาตถาวรแลว เปนสขสงสดอยกบใจทพอ ใจทวาง ใจทวางของตนแลว จงไมอาจฟงซาน หดหหรอกระวนกระวายใดๆ ดวยความโลภ ความโกรธ ความหลงผดไดอก

๒) เราไมจำเปนตองเกดมากไดเมอเกดมาพรอมกบความไมร พวกเรากไมมสทธคดเปนอน

หรอเชอเปนอน นอกจากเหนไปวา ‘อยางไรกตองเกด’ รวมทงสำคญไปวา ‘มเราเกดมา’

การเกดและการตายแตละครงคอหวงโซของความเขาใจผดตอเมอปลดหวงโซแหงความเขาใจผดออกเสยไดแมเพยงชาตเดยวปฏกรยาลกโซแหงความเขาใจผดกจะถกสะบนขาดแบบหมดทางตอดจตาลยอดดวนฉะนน

หากไมพบพทธศาสนา ไมเขาใจวาเรากำลงหลงสำคญผดนกวามเราเกด มเราตาย กยอมมตวตนขนมาเสวยผลแหงความเขาใจผดซำแลวซำเลา พอตวหนงดบไป กมตวหนงขนมารบชวงแทนทงทไมใชตวเดยวกน แตกตองมารบผลของการกระทำแทนกน

หรออกทางหนง แมพบพทธศาสนาแลว เร มเขาใจเรองความหลงสำคญผดแลว แตยงสมครใจทจะเสยงผดเสยงถก รกษาความสำคญผดตอไปเรอยๆ อนนนกเปนสทธของแตละคน เปนเรองความไมรจกโทษของการเกดแตละครง วาสมเสยงตอการทำเหตอน

๒๓

นำความเดอดรอนมาสตนไดมากมายมหาศาลเพยงใดหากทราบ หากเขาใจดวากเลสคอแรงขบใหทำบญทำบาป

แลวยงไมนกกลวภย กยอมเขาขายประมาท สำคญวากเลสจะสงใหเราทำดไดอยางเดยว ไมนกวากเลสสามารถบบเราใหเลวรายไดแคไหน

ความหลงลมและความไมร จรงจะเปนอาหารหลอเล ยงความอวดดอถอดใหมชวตตอไปเร อยๆ สวนความระลกไดและความรธรรมถองแท จะทำใหเราไดขอสรปวาสงทไมนาไวใจหาใชตวตนตวตนหนงของเรา ทวาเปนกเลสทตดตามตวเราไปแผลงฤทธไดเรอยๆ ตางหาก

ถายงไมเหนขอเสยของการเกด เหนแตขอดของการเปนอยางน ตดใจในการเสพซงกามคณทางตา ทางห ทางจมก ทางลนและทางกาย บคคลยอมหลงระเรงอยในความสข ไมคดจะออกจากโลกแหงกามอนนาตดใจยนด รวมทงอยากเชอในการมภพอนทเสวย-สขเทานหรอยงกวาน ยากนกทจะปรารถนาความสนสด

ตอเมอใชชวตแลวประสบความผดหวงเศราโศกบาง ประสบโรครายเรอรงบาง ประสบความนาระอาแหงชราภาพบาง หรอสมหวงสขสำราญแลวปรวนแปรเปนอนบาง นนเองจงคอยอยากหนหายเกดแรงดนมากพอจะบนดาลใจใหอยากปฏบตจรง เพอเหนผลตามลำดบ ทงในแงของการบรรเทาทกขทางใจ และทงในแงของการปดประตการสรางอตภาพใหม ใหตองเจบปวย ใหตองแกชราและใหตองพรากจากดวยความตายกนอก

เกดมาจากความเปนสงอนเพอดบไปสความเปนสงอนนคอความจรงแหงสรรพสงเมอเขาใจความไรแกนสารขอน

๒๔

บคคลยอมเลอกทจะดบไปสความไมเกดและไมดบอก

คดจากความวาง ๓......................

คนทวไปมองความตายเปนเรองพเศษ สมควรทโลกจะตองรบรการจากลาชวนรนดรของเขา หากทราบวาอาจตองตายแบบไมเปนทรบร จงเกดความสงสารตวเองเปนพเศษ ประมาณวา โถ... ชวตบดซบ ดซตอนอยกไมมความสำคญ แมตอนตายกไมมใครแลเหนเหตใดจงนาอนาถขนาดน จนตนาการไปไกลถงขนเหนศพตนเองนอนอวดซากอยางโจงครม อาจเปนภเขาหนอน หรออาจเปนแหลงผลตกลนนาคลนเหยน หาโลงหอหมกนอจาดมได

แตสำหรบคนไมกลวความโดดเดยว งานทชอบใจบางอยางอาจตองลยปาลยเขา หรอออกตางจงหวดลบหลบตาญาตมตร เขากไมมเวลาคดวาตวเองอาจตายในทาไหน เมอไหร อยางไร อาจตายใตตนไมตรงไหนสกแหงทไมมคนเดนผาน อาจตายเพราะถกฟาผาขณะไตเขายกแยยกยน หรออาจตายเพราะโดนยงขณะทำหนาทนกขาวถายภาพคนอนยงกน ทกความเปนไปไดไมใชเรองนาพรนพรงตราบเทาท งานอนเปนท ร กพาไป คนเหลาน อาจไมมกระท งจนตนาการในหววาตวจะตายดหรอตายทเรศในสายตาคนอน เพราะเหนวาเนอหาของความตายกคอความตาย เปนเรองธรรมดาเสมอกนสวนคนอยขางหลงจะเหนแลววพากษวจารณตางๆ นานา สนกปากแคไหนกชางปะไร

ใชชวตตางกน มมมองตางกน ในหวกเหนความเปนกบความตายตางกน

๒๕

การใชชวตเรมจากวธคด วธจนตนาการ และวธตงมมมองของแตละคน ซงเผยออกมาเปนวธพดกบวธกระทำการจนได ไมชากเรว โดยยนยอใครมเจตนาอยางไร ตวตนกเปนอยางนน ผลอนควรแกตวตนกเกดขนอยางนน

เจตนาคอกรรม กรรมคอเจตนา สตวโลกยอมเปนไปตามกรรม นคอสงทพระพทธเจาประกาศไว หากสรางตวตนอนเฉอยชาควรคกบความเหงาหงอย ความเหงาหงอยกเพรยกหาเสมอ แตหากสรางตวตนอนกระตอรอรนควรคากบความรนเรง ความรนเรงกจะอยเปนเพอนตลอดไป

เวลาคณตาย คนแรกทเหนไมใชเพอนของคณ ไมใชญาตของคณ ไมใชคนรกไหนๆ ของคณ แตเปนกรรมของคณเอง กรรมของคณไมมตาเหน ไมมใจร แตเขาอยกบคณในททคณตาย ไมวาอยอยางเดยวดายหรอหอมลอมดวยญาตมตร คณจะเหนเขาโดยความเปนนมตมจจราชหรอเทวดาหนาตาอยางไรกตาม เขาจะเปนคนแรกท ย นมอเขามาเก ยวของเสมอ โดยข นแรกสดคอทำใหคณตายอยางเศราหมองหรอเบกบาน

แมคณเหนวายงไมใชเรองจำเปนตองร ไมใชเรองจำเปนตองเชอวาตายแลวไปไหน แตคณคงอยากเปนสขกอนตาย ไหนๆ ตองเกดแบบรองไหแลว จะตายทงทยมแยมเสยหนอยจะเปนไร

กบคนเชอเรองคตขางหนายงแลวใหญ ความสขกอนตายเปนเรองสำคญยงยวด เพราะใจทเปนสขเปนใบรบประกนใบเดยวทตวคณเองรสกวาจบตองได ความสขใกลตายจะทำใหคณนกถงตวเดนทางเฟรสคลาสหรออยางนอยกชนบสเนสของสายการบนระดบโลก ขณะทความทกขใกลตายจะทำใหคณนกถงตวขาดๆ ทซอแบบลวกๆ รบๆ เพอขนขบวนรถไฟสกปรก เหนๆ อยวาแออดยดเยยดยงกวารถทขนหมไปเชอด

๒๖

ตอนยงอย ใจคณจะนกถงจตกอนตายวาเปนความใกลดบแตเชอเถอะครบ ใกลตายจรงๆ ใจคณจะนกถงการเดนทางตอ ทำนองเดยวกบทวนาทนคณจะไมรสกใกลชดกบการหลบฝน ไมเหนการหลบฝนโดยความเปนการเดนทางอนยาวนานหลายชวโมงไปสทหมายคอการตนนอน ตอเมอใกลหลบจรงๆ คณจะสมผสถงความเคลม ความโรยแรง และความดงลง อยางรสกไดถงการรอทจะตนขนในอกหลายๆ ชวโมงขางหนา

การใชชวตเปนปกตอยางทกวนน คอตวกำหนดวาคณเลอกใหกรรมแบบไหนเหนคณกอน ระหวางกรรมสวางกบกรรมมด หากคณสมครใจจะใหกรรมมดนำทาง กจะมปกตกอกรรมดำไวมากโดยไมตองแครใคร ไมไปสนใจเตรยมตวรบความจรงสดทาย แตหากเผอใจอยากใหกรรมสวางนำทาง ทำนายไดวาคณตองสวนกระแสโลกมาไมนอย เรยกวาพยายามกดฟนทำกรรมขาวไมไดขาด ซงกดแลวคณจะเปนผใหคำตอบแกตนเองในขณะเขาดายเขาเขม วากรรมขาวเทานนกระทำจตใหสวาง เบกบาน อบอน และเชอมน ไมใชกรรมดำเลยททำใหเปนสขกอนตาย เยยงเดยวกบคนเหนตวเฟรสคลาสในมอ ยอมรสกชดเจนอยเองวาเดยวไดนงสบาย ไดถายสะดวก ไดพวกรวมเดนทางหนาตาด ไดมปลายทางทเจรญแลว เพราะเทยวบนทมชนเฟรสคลาสคงไมพาไปลงสนามบนกลางสงครามของบานปานาเถอนอยางแนนอน

สงทคณกำลงมคควรแลวกบสงทคณเคยทำสงทคณกำลงทำสมควรแลวกบสงทคณจะตองเผชญ

คดจากความวาง ๒......................

๒๗

“แตละวนในชวตคนเรา ลวนแลวแตเปนเวลาแหงการหยอดกระปกทางความรสกทงสน หยอดความนาเบอดวยพฤตกรรมโงๆมากเขา ความรสกเบอกหนกองเกนทน และจะทำใหงอแงเหมอนเดกไมยอมโตไปตลอดชวต

ชวตของคนๆ หนงผกอยกบความคดทงหมดทมอย นนหมายความวาถาความคดเปลยนแปลงไปทงยวงการเกดใหมกเรมตน แคฆาความเขาใจผดได ‘ตวฉน’ กตายโดยกายไมตองแตกดบ”

“ฉนและทกคนตายกนทกวนอยแลว ไมโดนฆาทงมนกแปรไปเปนอนอยแลว ทงสภาพรางกาย สภาพจตใจ และความรสกนกคดไมมซำตวเดมเลยสกวน ทสบๆ ตอมาเรอยคอความเขาใจผดคดวาแตละวนเปนทกขตวเดยวกน และสำคญวาจะเปนทกขตลอดไปเทานน ดบความเขาใจผดเสยได ความทกขกดบตามไปดวยเดยวนนเอง”

เกดทงนำตาไมนาอายแตอยาตายทงนำตากแลวกน

คดจากความวาง ๒

๒๘

๗ วธตายอยางสบายใจ

ความสบายใจเปนสงแรกท ‘ควรม’ระหวางชวตยงไมสน

และเปนสงสดทายท ‘ตองม’ขณะกำลงสนชวตลง

วธตอไปน ใชไดกบคนทเหลอเวลาในชวตไมตำกวา ๑ วนกบ ๑ คนขนไป หากเหลอเวลานอยกวานนคงอานไมทน หรอทำความเขาใจไมถก หรอมแกใจซกซอมไมได

๗ วธตอไปน ไมไดมไวใหคนทรตววากำลงจะตายเทานนแตยงเหมาะสำหรบคนทไมคดวากำลงจะตายเรวๆ นดวย

๗ วธตอไปน เหมาะแมสำหรบคนทกำลงคดจะฆาตวตายและอยากเตรยมใจพรอมรบความตายโดยปราศจากความกระวน-กระวาย เพราะทกวธไมมคำขอรองใหใครอยตอ มแตการนำเสนอขอเทจจรงสำหรบเตรยมใจกอนตายสถานเดยว

๗ วธตอไปน จะยนพนอยบนความสามารถทำไดจรง ไมวาคณจะเชอเกยวกบชวตหลงความตายอยางไร เราจะหยดกนแคทการไดตายอยางสบายใจ อนควรเปนยอดปรารถนาสดทายของชวตสวนความจรงทปรากฏหลงตายจะตรงหรอไมตรงกบความเชอของใครคอยปลอยใหรเฉพาะตน

๗ วธตอไปน เพยงขอใดขอหนงทคณทำได กพอเชอวาคณ

๗

๓๐

จะสบายใจในขณะเผชญหนากบความตาย และหากทำไดมากกวาหนงขอ กเปนประกนไดวาไมใชแคสบายใจอยางเดยว ความตายของคณจะฝากรอยยมไวใหโลกดดวยความประทบใจไปอกนานทเดยว

๑) ตระหนกวาความสบายใจเกดขนไดอยางไรแมมเวลามากมายเหลอเฟอในชวตทมนษยจะฝกทำความ

สบายใจ กยากนกทเราจะเหนคนเกงบรรลการฝก ยากนกทเราจะเหนใครสามารถทำใจใหสบายไดตามตองการ ซงนนกหมายความวาขณะจวนอยจวนไปใกลตายเตมทน เวลาเพยงนอยนดยอมไมพอสำหรบการทำใจใหสบายไดทนการณเปนแน

ความสบายใจเกดจากการไมมเรองใหหวง แตปญหาคอชวตมนษยเตมไปดวยเรองนาหวง โดยเฉพาะในยามใกลตาย ไหนจะสมบตขางหลง ไหนจะหวงใหชวตยดยาวตอไปขางหนา เมอเปนเชนนน วธงายๆ ทจะหายหวงกคอแยกใหออกวา ‘เรองนาหวง’ กบ‘อาการเปนหวง’ มใชสงเดยวกน เปนตางหากจากกน แมยงมเรองนาหวงกไมจำเปนตองไปหวงมน โดยเฉพาะขณะกำลงหนาส วหนาขวาน ตองการความสบายใจเปนทหนง

คณตองตระหนกในโทษของอาการหวงใหด วามนทำเอาเราไมสบายใจไปเปลาๆ ความตระหนกจะทำใหเกดความฉลาดเลอกและแนนอนวาจตทฉลาดยอมเลอกความสบายใจมากกวาอาการหวงกงวล มนฟงงายเหมอนเอากำปนทบดน แตกไดผลจรง คอดนยบลงไปจรงๆ

ทผานมาจตของคณมวแตจดจอกบบคคลหรอวตถนอกตวอนเปนทตงของความกงวล ซงกเทากบเลอกรกษาอาการกงวลเอาไวทนถาหนกลบเขามาขางใน เหนความกงวลเปนของแปลกปลอมทเขามารบกวนความสบายใจ เหนบอยเขาใจคณกถอนตวออกมาจาก

๓๑

อาการกงวลไดเองลองดแลวจะร กลาวโดยสรปยนยอคอมองใหเหนตวความ

กงวลในใจ เหนเปนของแปลกปลอมรบกวนจต เหนโทษของมนแลวมนจะหายไปเอง เมอใดความกงวลหายไป เมอนนความสบายใจกปรากฏวามอยแลวโดยเดมตามธรรมชาต

๒) ระลกถงความดททำมาขอบอกไวลวงหนาเลย วาสงทคณจะเหนขณะจตยกขนสวถ

แหงมรณะ คอนมตการกระทำทผานมา อยางใดอยางหนงหรอมากหลาย ทกคนคงเคยมประสบการณใกลหมดสต และพบวาเรองราวตงนมนานผานแวบเขามาในหวไดอก ทงทปกตหลงลมไปอยางสนทแลว แมเหตการณชวงเพงลมตาดโลกไมนานกเอาหมด

ฉะนนแทนการใหจตซงใกลหมดสตสมเลอกการกระทำขนมาแสดง ซงอาจมทงดทงรายคละกน คณกชงนกถงแตตอนทคณตดสนใจดๆ ไวกอน เอาเฉพาะทคณเคยเลอกปฏเสธเครองยวใจใหผดศลผดธรรม หรอทคณเลอกอภยแทนทจะแกแคน หรอทคณเลอกชวยเหลอผคนแทนทจะทอดทงพวกเขา การหมนระลกถงกรรมดในอดต จะชวยใหเกดความเคยชน พอถงเวลาใกลจตดบ อำนาจความเคยชนนนจะดงเอาความทรงจำดานดออกมาจากคลงกรรมมากมายเรยงรายเปนควยาวเหยยด

ทกคนเคยทำชว อยาไปเสยเวลานกถงมน ถาอดนกไมไดกขอใหเปนการสำนกผดครงสดทาย แลวหนเหไปกลบทบเสยดวยการระลกถงคณงามความดทเปนคตรงขาม แลวถามตวเองอก

ดวยวาในความดหนงๆ ซงเคยทำไว ถายอนเวลากลบไปไดคณจะดกวาทเคยไดอยางไร ยงจนตนาการไดชด ใจคณจะยงดำดงลงไปในนำทพยแหงความดชนดนนๆ บงเกดความปตยนดทวขน

๓๒

กวาทเคยหากนกไมออก หรอลำบากมากนก กอาจใชชวตทเหลออย

ในปจจบนนนเอง พดใหใครกไดรสกด หรอทำอะไรกไดใหใครสกคนรบประโยชนจากชวตอนเหลอนอยของคณ คราวนคณจะไดไมตองเคนระลกถงอดตฝงลมตางๆ อกตอไป เอากรรมดท เกดขนสดๆนนแหละเปนใบเบกทางสธงชยแหงความสวาง

ดวยขอวธน คณจะพบกบความจรงดวยความเตมตน วาเพยงดวยการระลกถงความดใหออกบอยๆ ยงบอยเทาไร ความสบายใจกจะยงทวข นเทานน เพราะคาของคนอยท ผลของการทำดไวกบโลกนนเอง

๓) ยอมรบความจรงความจรงเปนสงทนายอมรบทสด เพราะอยางไรมนกตองเปน

ของมนอยอยางนน แตสงทนายอมรบทสดนนแหละ ทมนษยมกปฏเสธยงกวาอะไรอน ราวกบจตใจหอหมไปดวยเมฆหมอกแหงการหลอกตวเองหนาทบ

เคยไดยนไหมวาคนใกลตายไมโกหก? รไหมเพราะอะไร?เพราะจตของคนใกลตายเหนสจธรรมบางอยาง นนคอชวตทงหมดเปนการโกหกอยแลว พวกเราถกหลอกวาม พวกเราถกหลอกวาเปน ทงทไมเคยมและไมเคยเปนอะไรสกอยาง วนแหงความตายคอวนแหงการเปดเผยความจรง ทกสงจะหลดจากกำมอของเราไปประโยชนอะไรกบการพยายามพดโกหก ปนเรองเทจซอนเขาไปในเรองเทจอก

จะเรมฝกยอมรบอะไรกได ตงตนจากคนทเขามาหาคณในชวงทายๆ ลองเรมคดถงสงทคณหลอกเขาไว หรอสงทคณยงกำเปนความลบททำใหเขาเสยประโยชน แลวพดความจรงใหเขาฟง คำจรง

๓๓

ทหลดจากปากคณแตละครง คอการสลายมานหมอกแหงความลวงออกทละนอย ทงจากใจเขาและจากใจคณเอง

ยงยอมรบผดมากขนเทาไร ใจคณจะยงเหนความจรงปรากฏชดขนเทานน และความจรงอนสำคญทควรร กคอทกสงตองปรวนแปรไป ความจรงทวามนษยทกคนตองตาย หากคณไมเคยยอมรบความจรงเหลานนได กจะพบวางายขนหลงจากทยอยพดความจรงออกไปเรอยๆ กระทงเกดพลงสจจะ ยอนกลบมาชวยเปนแสงสวางใหคณเหนทกสงกระจางขน

การยอมรบความจรงยอมทำใหใจคณสบายกวาตอนไมยอมรบ ความจรงไมเคยนาหวาดกลวสำหรบนกยอมรบความจรงเปนแคสงทเกดขนเปนธรรมดาอยทกเมอเชอวน ไมวากอนคณเกดหรอหลงคณตาย ระหวางมชวตคณเคยทำใหความจรงบดเบยวไปเพยงใด กขอใหใชเวลาชวงสดทายดดมนใหกลบตรงมากทสดเทาทจะเปนไปไดเถด ผลจะเกดเปนจตทสบายของคณเอง

๔) เผอใจใหกบการมอยของปรโลกการอยกบฉากตนๆ และฉากกลางๆ ของละครชวต จะไม

ชวยใหคณนกถงละครเรองใหม ตอเมอคณอยกบฉากทายๆ ใกลจบน นแหละความร สกเก ยวกบการเลนและการชมละครเร องใหมจงคอยๆ ผดชดในใจคณ แมยงไมอาจคาดเดาวาเรองใหมจะเปนอะไรแตอยางนอยคณกเลกสำคญเสยท วาโรงละครโรงใหญแหงนมแตเรองเดมไดแคเรองเดยว

ขณะใกลตายเปนชวงแหงสงหรณ โดยเฉพาะสงหรณเกยวกบภพขางหนา คณจะมองเหนรากของอนาคตทปรากฏอยในความรสกอนเปนปจจบน ใจทสงบจะชวนใหคณนกถงแสงสวางและสภาพแวดลอมนารนรมย ใจทกระสบกระสายจะชวนใหคณนกถง

๓๔

มานมดและสภาพแวดลอมชวนขนหวลก สวนใจทคร งๆ กลางๆเดยวสงบเดยวกระสบกระสายจะไมชวนใหคณมนใจนกวากำลงจะตองเผชญกบอะไรกนแน

ขณะยงมชวตชวงตนและชวงกลาง ถาไมรกถอวาไมผดถาไมคดถงโลกหนากอางไดวาตองเอาเวลาไปทำประโยชนอยางอนแตสำหรบชวงทายๆ การไมคดถอวาประมาท เวลาทเหลอเอาไปใชประโยชนไมไดมากกวาทบทวนหรอเตรยมตวเผชญอนาคตเสยใหดหากไมรอะไรเสยเลย กอาจถอไดวาเปนความผดใหญหลวง

เวนไวแตพวกมจฉาทฏฐ ทวนๆ เอาแตตะลอมบอกใหใครตอใครเชอวาเกดหนเดยวตายหนเดยว ยามใกลตายคนทวไปไมมใครกลาอวดดอถอด สงใหตนเองเชอวาตายแลวตายเลย ทกคนจะหมดความทะนงหลงม นใจในความเช อของตวเองไปพรอมกบเรยวแรงทถดถอย ในเมอรางกายทเคยบญชาใหเคลอนไหวตามใจนกได กกลายเปนบญชาไมไดอกตอไป สำมหาอะไรกบจตวญญาณกบกรรมเกาทเหมอนเงาตามกนอย ใครเลาจะควบคมใหมนหยดตามกนได?

ความเชอเรองตายแลวสญ นบเปนศรทธามดอนเกดจากความไมรจรง ไมเคยตายจรง ผมศรทธามดไดชอวาเปนผปดใจ การปดใจจะทำใหรสกคบแคบ ไมอาจสบาย และไมอาจหายสงสยวาเรองจรงหลงความตายคอการยต หรอวาคอการเรมละครเรองใหมกนแนการเผอใจนบเปนการลดแรงตานลงไดมาก การลดแรงตานลงกคอการไมตองออกกำลงตอสกบความไมร มนชวยผอนคลายจตใจใหสบายขนไดจรง อยางนอยกเลกเถยงกบตวเองเกยวกบการมหรอไมมชวตหลงความตาย อะไรจะเกดกตองเกดใหคณเหนในไมชาความเชอทขดกบความจรงจะถกทงไวขางหลงโดยไมมใครนำไปใชตอสกบสจธรรมไดเลย

๓๕

๕) อภยโลกโลกนโกลาหลดวยการกระทบกระทง และในเมอทกคน

อาศยอยในโลก จงตองถกโลกกระทบกระทงเปนธรรมดา ไมมใครหลกเลยงได แลวโลกกเตมไปดวยไอรอนของควนไฟอนเกดจากใจแคนเคอง ไมคอยมท ไหนฉำเยนดวยกระแสนำแหงการใหอภยเทาใดนก

ปกตคนใกลตายจะไมนกอยากเอาเรองเอาราวกบใครอกเพราะในไมชากจะตองอยคนละโลกกนแลว เหมอนเออมมาแตะตองกนไมไดอกแลว การตายของคนๆ หนงคอการปดเกมแหงการเบยดเบยน เหมอนนกมวยทแขวนนวม เลกใชชอเดมขนเวทอยางเดดขาดแลว

อยางไรกตาม ความพยาบาทอาฆาตอาจทำใหเรองปกตผดปกตไป หลายคนยงผกใจเจบ ยงนกไปในทางเคยดแคนอยากเอาคน เสยดายไมอยากตายตอนน ยงไมทนไดเอาคน หรอกระทงคดเลยเถดถงขนประกาศศกดาชด วาคอยด เดยวกเปนผกจะมาเอามงคนอยด!

กอนกายนสนลม เรารวาวญญาณอาฆาตมจรงดวยความคดฝงใจไมอภยศตร สงทไมรกคอหลงกายนสนลม วญญาณอาฆาตนนยงมจรงตอไปไหม นแหละ! คนเราทนทกขทนรอนดวยไฟโกรธขณะมชวตไมพอ แมธรรมชาตใหโอกาสจบทกขจบรอนดวยความตายกยงอตสาหอยากเตมเชอไฟตอเขาไปอก

สงเดยวทประกนความรไดแนนอน กคอระหวางยงไมตายนคณสามารถดบวญญาณอาฆาตลงไดดวยความคดใหอภย และเมอเช อแหงทกขรอนดบลงแลว หลงตายกไมนาหลงเหลอวญญาณอาฆาตอย ณ ทใดอก

คอยๆ นกถงใครกไดทคณผกใจเจบอย และทผานมาไมเคย

๓๖

นกอยากใหอภย แมวาเขาหรอเธอจะเปนอดตทฝงลมไปแลว ปจจบนคณไมนกถงอกแลว กขอใหขดเขาและเธอขนมาระลกถง นกใหออกทละคน หากโทร.ไดทนกโทร.ไปขออภย ขออโหสตอกนยงด

คณจะพบวาทกคนประกอบขนเปนโลกในใจคณ ยงคดอโหสไดมากคนขนเทาไร คณจะยงทงรางนไปดวยใจอภยโลกเตมดวงขนเทานน และสงทคณจะรบรกอนตาย กคอใจทสบายหายหวง แตละครงทคณพดกบปาก หรอเพยงนกดวยใจบรสทธแทจรง วาเลกแลวตอกนนะ ไมมภยเวร ไมมเสนสายมดดำโยงใยระหวางใจกนอกแลวนะคณจะชนมน เหนความเปนโมฆะแหงภยเวรมากขนเรอยๆ จนสวางจาออกมาจากกลางใจชดเจนทเดยว

๖) ฝกสตกอนหลบหากหมอบอกวาคณเหลอเวลาอกไมมาก นนกคอคณไมม

ทางพยากรณ วาการหลบครงใดจะเปนการหลบครงสดทาย ไมมสงใดเปนหลกประกนวาหลบลงครงตอไปคณจะไดตนขนมาอกหรอเปลา

แมสำหรบคนทบอกตวเองวายงอยไดอกนาน เขากยงหลบทงคดวาจะตองตน แตลงเอยตอนเชากทงรางทปราศจากวญญาณเปนภาระใหคนขางหลงชวยกนแบกลงจากเตยงไปเขาโลง แตละวน-มการตายโดยไมรเนอรตวทวโลกเปนจำนวนมาก ใชวาแคสบคน ใชวาแครอยคน ใชวาแคพนคน แตนบไดเปนแสน!

ฉะนนการฝกสตเสยในขณะทยงมสตใหฝก จงเปนนโยบายทดทสด นบวารอบคอบสงสด

การหมดสตเพ อหลบ กบการหมดสตเพ อตาย มความเหมอนกนคอ ‘หมดสต’ ฉะนนชวงหวเลยวหวตอแหงการใกลหมดสตหากพยายามตงสตไปจนถงเสยววนาทสดทาย ยอมเปนกำไร ยอมเปนการกลนคาของชวตมาใชจนถงทสด

๓๗

สตทยอดเยยมทางพทธ คอสตระลกรความไมเทยง ความมอนตองดบไป เมอกำลงรสกถงสงใด กควรรใหชดวาสงนนเปนสมบตของความตาย ไมใชสมบตของตวตน และกอนสตใกลดบ ไมวาดบเปนหรอดบตาย สงทเหลอใหระลกไดชดไมมอะไรเกนไปกวาลมหายใจอกแลว ดวยเหตนพระพทธเจาจงทรงใหระลกถงลมหายใจบอยๆ เปนการสรางความคนชนไวกบสงทจะเปนสรณะไดทงยามอยและยามไป

หากระลกนกถงลมหายใจ วาเฮอกนอาจเปนเฮอกสดทายทคณจะร กบทงระลกวาคณอาจไมรสกถงลมหายใจไหนๆ อก นนเทากบเปนการซกซอมเตรยมตายไดใกลเคยงของจรง ขอใหสงเกตดเถด หากมสตรสกถงลมหายใจเขาออกไดอยางสบาย แมกาวลงสความหลบในบดนน กเหมอนครงหนงของสตยงไมขาดสายหายไปไหน แมตองเกดนมตฝน กเปนนมตฝนอนสวยงามแตหากจะไมเกดนมตฝน กเหลอแตความวางอนแสนสบายของจตอนสวางรงโรจนอย ถายงมโอกาสหลายคนกอนตาย แลวคณใชทกคนใหเปนประโยชนโดยไมทงขวาง คณจะทราบวาในนาทเขาดาย-เขาเขม จวนเจยนสนเลอดสนเนออยนนเอง ไมมอะไรในโลกเปนทพงใหกบคณไดดกวากำลงสต ผมสตกาวลงสความตาย คอผสบายใจวาตนมทพงใหตวเองแน

๗) ปลอยวางทกสงสภาพทเหมอนยงอยไดอกนาน จะชวนใหหลงนกวาทกสง

เปนจรงไปหมด อะไรๆ เปนของคณไปหมด คณจะไมมสกแวบทเอะใจคด วาเวลาในชวตเหลอนอยลงทกวนาท ทละคบทละคลาน

กระทงเวลาในชวตทเหลออย นบไดเปนวน หรอนบไดเปนชวโมง เมอนนสภาพใกลตายจะฟองชดวากายใจในชาตนหาใช

๓๘

สมบตทแทจรงของคณไม แมชวตยงไมใชของคณ แลวอะไรในชวตทควรอางวาเปนของคณเลา?

ความเกดและความตายแหงสรรพส งมาจากไหนกไมร จกรวาลนเกดมาไดอยางไร และจะตายไปดวยทาไหน กยงเปนทถกเถยงในระหวางนกวทยาศาสตรไมรจบ คดไปคดมาคณอาจไดคำตอบวา ‘ความไมร’ นนแหละทกอใหมการเกดการตาย

ถารวาจะแกไขไมใหตองตายไดคณคงรบทำ แตคดไปคดมาคณจะเหนทางเดยวทไมตองตาย กคอตองไมเกด เพราะเกดขนแลวอยางไรกหลกหนความตายไปไมพน ตอใหอาศยเทคโนโลยแชแขง ตอใหอาศยเทคโนโลยปลกถายอวยวะ หรอตอใหอาศยเทคโนโลย ชะลอความแกใดๆ คณกตองพบกบการคดคานจากกนบงของจตใจ ไมมใครอยากทนจำเจอยกบความเปนอมตะอยางไรจดหมายอยด

ธรรมชาตคอธรรมชาต เกดขนดวยเหตปจจยประกอบประชมกน แลวไมชากเรวตองดบลงเปนธรรมดา ธรรมชาตแหงความมชวตกเชนกน หาใชดำรงอยเพอเปนอมตะไม ชวตดำรงอยดวยพลงของเหตผล เมอหมดเหตผลทจะดำรงอย กตองเสอมสลายไปสความเปนอนในทสด

บางคนทำใจไดกบการตายจากไปของตวเอง แตกลบทำใจไมไดกบการมชวตอยของคนขางหลง นนเปนเครองชวาการทำใจควรครอบคลมใหทวหมด ไมใชทำใจไดเฉพาะสวนของตวเอง แตตองทำใจใหหายหวงไดกบการสนไปของคนอนดวย

แคเอาตวเองเปนตวตง คณกคดตอไดแลว วาตวเราเปนอยางไร คนอนกอยางนน ในเมอคณตองตาย นกหรอวาคนอนจะอย รอดปลอดภย พนจากเงอมมอของมจจราชไปได? อยางไรวนหนงพวกเขากตองตายตามคณ หายไปจากโลกนดวยกนทงหมด

๓๙

ทงสน ไมเหลอใครไวหวงใครเลยสกคนแมความมความเปนในอนาคตหลงความตายกเชนกน

ถายงมเกดอก กแปลวายงตองมตายอก จงควรรใหไดกอนสนลมวาทตองเกดกเพราะไมร หลงนกวามเราเคยเกดมา และมเรากำลงจะตายไป แถมสำคญวามเราไปเกดใหมอก

เมอกลบความเหนเสยไดทน เปลยนจากความไมรมาเปนความร วาทผานมาไมเคยมตวคณเกด มแตกายใจชดหนงประชมกนเกด และทกำลงจะตองเผชญกหาใชความตายของคณ มแตกายใจชดหนงแยกตวกนสความดบ เมอนนจตยอมเปนอสระทจะดบลงโดยไมตองสบสายความเขาใจผดดวยการอบตของจตดวงใหมเขาไปประชมกบรปกายใหม เพอชดใชความไมรและความสำคญผดสบๆ ไป

ความสบายใจทเกดจากการปลอยวางไดทกสง ดวยการกำจดอวชชา ดวยการเปลยนความไมรเปนความรแจง นบเปนความสบายใจข นสงสด เหมอนคณไดล มอกรสหน งท ประหลาดและแตกตางไปกวาเคย ขอเพยงรจกรสนนครงเดยว กแปลวาคมทงชวตคณแนแทแลว คณจะไมเสยดายแมตองตายไปเดยวน

ความสบายใจ เปนสงแรกท ‘ควรม’ ระหวางชวตยงไมสนและเปนสงสดทายท ‘ตองม’ ขณะกำลงสนชวตลง

คดจากความวาง 3

๔๐

เตรยมตายอยางโสดาบน

“ทกคนขอเพยงชวขณะเดยวทคณรสกวางจากตวตนความวางชนดนนจะขยายชด

เปนอสระจากความเกาะเกยวมากขนเรอยๆเพราะความวางจากอตตาในนาททจตกำลงแปรเปลยนภพนน

มผลสำคญใหญหลวง”

จากฝกมองสภาพจตของตนเองเมอใหทานและรกษาศล ตลอดจนเขยบขนมารกษาสตยและฝกเปนคนดแทนการเปนผเลนไดระยะหนง คณจะพบวาตนเองกำลงหนหลงใหกบเกมกรรมอยางชาๆ คณยงทำดอย แตความดนนไมไดเปนไปเพอตอเกมทวาเปนไปเพอหยดเกม คณยงเสวยสขในกามอย แตจะมภาคหนงทตระหนกวานนไมใชความสขอนเลศลอยสกแคไหน

คณยงโกรธได แตจะหายเรวและไมเหนประโยชนกบการผกใจเจบนานๆ คณยงหลงผดหลงพลาดอย แตจะไมมเมฆหมอกใดมาหอหมจตใหมดทบเกนกวาจะรสกตวไดในภายหลง ทงนเพราะผตงจตใหอยในทศทางทำคะแนนบวก มจดหมายปลายทางแนชดวาเปนไปเพอหยดเลนเกมแลวนน จะมอนสตอยางหนงเหมอนใจบอกตวเองวาตองบายหนาหนจากศนยกลางแรงดงดด ไมใชปลอยทอดหยใหถกดดกลบไปเตมตวเหมอนเคยๆ

ตามกฎของเกมกรรม ผเทยงทจะออกจากเกมกรรมไดนนอยางนอยจะตองเหน ‘ความวางจากเกม’ เสยกอน จงประกนวาไมหลง

หลง

๔๒

ทางออกจากเกมแน รวธออกจากเกมอยางถกตองแนความวางจากเกมกคอความวางจากกฎแหงกรรมวบาก วาง

จากสภาพอนถกปรงแตงขนดวยกรรม ไมมการประชมกนของธาตดนนำ ไฟ ลม อากาศ ไมมกระทงสภาพการรบรอนเกดจากตากระทบรปหกระทบเสยง

ความวางจากการตกแตงดวยกรรมวบาก กคอความวางจากความไมแนนอน วางจากอนตราย วางจากความเปยกปอนดวยบาปกลาวอกนยหนง ความวางจากการตกแตงดวยกรรมวบาก กคอความเทยงแทแนนอน คอความปลอดภยถาวร คอบกอนแหงสนทจากบาปตลอดจนมความวเศษอยเหนอบญ

ความวางอนเปนทสดของรสดงกลาวน จะสมมตชอเรยกอยางไรกได ถาสำหรบคนพทธแลว ความวางนเรยกวา ‘นพพาน’ ผทเหนนพพานไดเปนครงแรกเรยกวา ‘โสดาบน’

การเปนโสดาบนนน กคอการเปนผปรบจตปรบใจใหพรอมจะเขาสภาวะโพลงเฉยบพลนเหนนพพาน และวธทจะปรบจตปรบใจดงกลาว กคอการใหทาน ถอศล และเปลยนตนเองจากผเลนเปนคนด ดงทแสดงมาตามลำดบ

หลงจากเหนนพพานแลว คณจะไมคดอกเลยวามตวตนถาวรอยทไหน ถงแมคณจะยงหลงโลภ หลงโกรธ และหลงรสกวามตวคณอยเดยวน แตกจะไมหลงเหนผดวาสวนใดสวนหนงของกายเปนตวคณเพราะเหนชดวามนเปนแคการประชมรวมของธาต ๔ และคณจะไมเหนกระทงจตใจตวเองเปนตวคณ เพราะเหนชดวาอารมณ ความรสกนกคด และแมกระทงการรบรตางๆ มาดวยเหตอยางใดอยางหนงแลวตองดบลงเปนธรรมดา

พดงายๆ วาสภาพธรรมอนประกอบกบจตของคณทงหลายลวนแปรปรวนไปเรอยๆ เปนสภาพทไมซำกบสภาพเดมสกชด เมอ

๔๓

เปนอสระจากการปดบงของกายใจ จตคณจงโพลงทะลออกไปเหนอะไรอกอยางหนงทอยนอกขอบเขตของกายใจ เปนธรรมชาตบรสทธอนแตกตางจากทกสงทคณเคยรบร และเมอเหนนพพาน คณเหนดวยสต เหนดวยจตททรงอเบกขา ไมไดเหนดวยอาการหลงเขาขางตวเอง ไมไดกำลงยนอยขางกเลส ไมถกครอบงำดวยโมหะ ดงนนจงไมสงสยอกเลยวานพพานมจรงไหม และดวยวธอยางไรจงสามารถเหนนพพานได

เมอเหนแบบประจกษ คณจงไมสงสยดวยวาคนอนเหนไดอยางคณไหม ทสำคญเหนอสงอนใด คอใครเปนผนำวธเหนนพพานมาเปดเผย คนนนยอมเปนผมพระคณสงสด ไดแก พระศาสดาของพทธ ซงองคปจจบนคอสมเดจพระสมมาสมพทธเจาพระนามวา ‘โคดม’

เมอเปนโสดาบนบคคล คณจะยงอยกบลกเมยไดเหมอนชาวบานชาวเรอนอนๆ คณยงดหนงฟงเพลงได คณยงไมตองเลกคบกบเพอนเกา คณทำทกอยางไดตามปกต สงทผดไปคอคณจะไมยนอยขางบาปอนเกดจากการผดศลอกเลยจนชวชวต ซงนนก หมายถงการปดอบายตลอดกาลเนองจากไมมเหตสมควรใหตองตกตำลงไปรบโทษในกำเนดนรก กำเนดเดรจฉาน และกำเนดเปรตอกแลว

หากยงไมใชโสดาบนบคคล กยงมความไมแนนอน ไมวาจะทำบญสงสมคะแนนบวกมาแคไหนกตาม เพราะปถชนยงมความประมาทได ถกโมหะครอบงำไดตลอดเวลา

การเปนโสดาบนไมใชประกนไดเฉพาะแคชาตหนา ชาตถดๆไปจนถงนพพาน คณกจะไมตองพลาดลงตำกวาความเปนมนษยอกแลว คอตำทสดแคมนษย สงทสดแคพรหม พนจากนนคอถงนพพานอนปราศจากการของเกยวกบภพนอยใหญทงหลาย

๔๔

หากคณไมอยากเชอวาตวเองจะทำได ยงไมมกำลงใจแกกลาพอจะตงสตดกายใจโดยความเปนของไมเทยง ไมใชตวตน กมทางลดงายๆ อกทางหนง คอเตรยมตวตายอยางโสดาบน

วธเตรยมตวนน ไมใชระหวางมชวตคณไมตองทำอะไรเลยอยางนอยกตองใหทานรกษาศลถงระดบทจตใจเปดกวางสบายและปลอดโปรงสะอาดสะอานระดบหนง จากนนเชอมนศรทธาในพระ-พทธเจาวาพระองครจกนพพานจรง ทราบทางไปนพพานจรง คณยดศาสดาองคเดยวเปนสรณะ ไมหวงมทพงอนอก

คณควรสำรวจอยเรอยๆ วาถาใหตายตอนน จตจะคดหวงหนาพะวงหลงถงอะไรบาง กฝกพจารณาเสย วาสงเหลานนไมเทยงมอนตองเสอมสลายไปแมขณะทคณยงไมเลกหวงแหนอยนนเอง

ฝกหยอดความคดสะสมความปลอยวางวนละเลกวนละนอยอยาดถกการไดคดเลกๆ นอยๆ เพราะเมอสงสมมากแลว การไดคดจะกลายเปนการ ‘คดได’ แบบตกผลกเตมภม

เมอปลอยวางเลกๆ นอยๆ ได กเขยบขนมาปลอยวางอยางใหญขนอกหนอย อาศยหลกความจรงทวาถาจะเปนพระโสดาบนตองเหนกายใจนโดยความเปนของไมเทยง ไมนายดมนถอมน เรากคอยๆ ฝกดความจรงวนละนด เชน เมอนอนเหยยดกายยาวกอนหลบ ใหสมมตวานนเปนนาทสดทายของชวต พอจะตายจรงกตองทอดนอนอยางน และเตรยมเผชญภาวะลมหายใจขาดสญไปจากกายเชนน

การสมมตเชนนนถาทำครงสองครงจะเหมอนจนตนาการเลน ไมเกดผลอะไร แตถาทำสมำเสมอ กจะเปนการซกซอมอารมณกอนตายไดจรงๆ คอเมอมาถงนาทสดทายของชวต จะเหมอนคณคนเคยและพรอมเผชญหนากบทกสงตามทไดซกซอมไวแลว

ธรรมดาลมหายใจมทงเขาออกและขาดหายอยตลอดเวลา

๔๕

เวลาจะตายกเพยงเขาออกครงสดทายแลวไมมการเขาอกเลยชวนรนดร ขอใหถอความจรงนนแหละเปนเครองพจารณา ทกคนคณดลมหายใจเตรยมตวตายครงเดยวพอ คอมสตลากลมหายใจเขาแลวเหนตามจรงวาเราไมใชเจาของลมหายใจเขา เราบงคบใหมแตลมหายใจเขาไมได เรารกษาลมหายใจเขาไวตลอดไปไมได

จากนนมสตระบายลมหายใจออก แลวเหนตามจรงวาเราไมใชเจาของลมหายใจออก เราบงคบใหมแตลมหายใจออกไมไดเรารกษาลมหายใจออกไวตลอดไปไมได

เอาแคนนพอแลว เหนลมหายใจ เหนความจรงของลมหายใจ ทกคนขอเพยงชวขณะเดยวทคณเกดความรสกวางจากตวตนความวางชนดนนจะขยายชดขนเรอยๆ เปนอสระจากความเกาะเกยวมากข นเร อยๆ กลายเปนเช อเพลงสำหรบขบเคล อนไปส ความตายอยางโสดาบนไดเตมพกด หากคณมเวลาเหลออก ๑๐ ปเพอเตรยมตวตายดวยวธดลมหายใจคนละหนงครงกอนนอน คณจะสะสมความวางจากตวตนได ๓,๖๕๐ ครง ซงกทรงพลงพอใชแลว

ทเปนเชนน เพราะความวางจากอตตาในนาททจตกำลงจะเปลยนภพนนมผลสำคญใหญหลวง

ภาวะกอนตายจะเปนตวชวยใหรสกชดอยแลววาเดยวตองไปแน ไมมอะไรใหมอน กำไดอก ความเดดเด ยวเฉพาะหนาจงเกดขน เมอปราศจากความหวงหนาพะวงหลง แถมไมรสกวาลมหายใจทกำลงจะขาดจากกายเปนสมบตของเรา จตกมสทธสงบรวมลงถงฌานดวยอาการปลอยวางไดในชวงสนๆ ตรงนนแหละทภาวะแบบโสดาบนจะปรากฏ คอคณจะเหนนพพานอนปราศจากนมต ปราศจากรปรอยใดๆ หมดจากภาวะรบรเชนนนกจะตระหนกวาประตอบายปดสนทเดดขาดแลว มแตความสวางโพลงทวตลอดแลว

๔๖

เงอนไขของเกมกรรมมอยนดเดยว เพอจะเปนโสดาบนไดนนชาตนคณหามฆาพอแม หามฆาพระอรหนต แลวถาคณเปนพระกหามทำใหสงฆในวดแตกกน เพราะบาปหนกเหลานจะจำกดสทธไมใหจตเขาถงความผนกแนนเปนฌานกอนตาย ซงเทากบปดกนไมใหมทางเหนนพพานไปดวย

มชวตทคดไมถง

๔๗

เรมตนออกเดนทาง...

“ชวตของคนๆ หนงผกอยกบความคดทงหมดทมอยนนหมายความวาถาความคดเปลยนแปลงไปทงยวง

การเกดใหมกเรมตน”

คนคดวาสงทเราไมรอยางทสดในชวตกคอเรองเกยวกบการตายของตวเอง เพราะเปนเรองทเกดขนครงเดยวแลวยตจะตายวนไหน ตายอยางไร และตายในสถานทแบบใด วนนนจะมอยเพยงวนเดยว เปนประสบการณหนเดยว พดงายๆ วาการตายคอการยต ไมมความจำเปนใดๆ ตองไปคำนงถงลวงหนาใหเสยเวลาเปลา

แตแทจรงสงทเราไมรยงมมากไปกวานน ชนดททำใหความไมรเรองความตายกลายเปนเรองจอยไปเลย นนคอความจรงเกยวกบชวตหลงความตาย หากหลงความตายมรปแบบการมชวตอยจรงกนบเปนเรองนาพะวงกวาความตายมากนก เพราะกระบวนการตายอาจเกดขนเพยงไมกนาท แตหลงจากนนเราจะตองทนอยกบความจรงทเหลออกนานเพยงใดไมอาจทราบได

หากมองดวยความเชอวาหลงความตายมภพภมใหมรอตอนรบเราอย มมมองเกยวกบขณะแหงความตายกตองเปลยนไปอยางสนเชง นนคอ การตายเปนการสอบครงเดยวทไมมโอกาส

บาง

๔๙

แกตวใหมอกรอบถามองในแงทวาทกคนตองเปนผเสวยผลกรรมของตน ก

แปลวาเราทำอะไรลงไปเทาไหร กคอลงทนใหตวเองไดรบกำไรหรอความขาดทนเทานน ตอใหเราเสยสละเพอผลประโยชนของคนอนตลอดทงชวต ทายทสดกไมใชใครอน เราจะเปนผเสวยรางวลแหงการเสยสละนนเอง และในทางตรงขาม แมเราจะรสกเหมอนเอารด-เอาเปรยบผคน กอบโกยผลประโยชนมาไดทงชวต ทายทสดกไมใชใครอน เราจะเปนผเสวยโทษทณฑจากการเปนผเอารดเอาเปรยบนนเอง

แตการอยในวงวนเวยนวายตายเกดอยางไมรน ทกคนถกทำใหไมรวามการเกดตายกนหลายชาต มการเสวยกรรมททำดวยโลภะ โทสะ โมหะ พวกเราเหมอนถกหลอกกนตงแตลมตาดโลกวาชวตนมครงเดยว เพราะฉะนนอยากไดอะไรกรบๆ โกยเสยจากชวตนอยารรอ อยาเหนใจใครอนมากกวาตวเอง

ความไมรหาไดเกดขนจากการกลนแกลงของใคร พวกเราเปนของเราอยางนกนเอง ถาหาก ‘ร’ เสยอยางเดยว เกมแหงการเกดตายจะไมมอยเลย หรอไมเกมแหงการเกดตายกจะมแตฉากสนกตนเตนเราใจ เตมไปดวยเสยงหวเราะเฮฮาและรอยยมสดชน ทวาเรองจรงไมเปนเชนนน ความไมรวากรรมดทำใหเปนสข กรรมชวทำใหเปนทกข สงผลใหเราทำกรรมดบาง ทำกรรมชวบาง เพยงเพอตอบโตสถานการณทกำลงเกดขนเฉพาะหนา เหมอนเดกไรเดยงสาทอาจเอาตะปแหยรปลกไฟไดทกเมอ โดยไมทราบวามหนตภยชนดใดรออยในนน

‘ภพภม’ และทศทางความเปนไปไดทเรากำลงมงไปตามทพระพทธองคตรส คอ เปรยบกบทอนไมทบคคลโยนขนบนอากาศบางคราวกตกลงทางโคน บางคราวกตกลงทางขวาง บางคราวกตกลง

๕๐

ทางปลาย กเหมอนสตวทงหลายผมความไมรเปนเครองกางกน มความทะยานอยากเปนเคร องประกอบไว จงทองเท ยวไปมาอยบางคราวกจากโลกนไปสปรโลก บางคราวกจากปรโลกมาสโลกนขอนนเพราะเหตไร เพราะวา สงสารวฏนกำหนดทสดเบองตนเบองปลายมได

‘สงสารวฏ’ คอภพภมตางๆ ทเราเวยนเกดเวยนตายกนตามพฤตกรรมของจต เมอใดจตยดความดเปนทตง กไดชอวาสรางภพแหงความเจรญรงเรองไวเปนทไป เมอใดจตยดความชวเปนทตง กไดชอวาสรางภพแหงความเสอมทรามไวเปนทหมาย แตละครงของการเปลยนภพเปลยนภมจะมกรรมอนเปนตวแปรมากมาย ซดเราไปในทศตางๆ สงบาง ตำบาง กลางบาง และจะไมยตลงดวยความบงเอญขนฝงเองเลย

คำวา ‘ไมอาจกำหนดเบองตนและเบองปลาย’ นนเปนสงทนากลว เพราะหมายถงไมอาจนบวาเราลอยคออยในทามกลางมหาสมทรแหงความเกดตายนมากแสน กลาน กอสงไขยครง และจะตองถกซดไปซดมาอยางไมอาจพยากรณชะตากรรมอกกแสนกลาน กอสงไขยหน เพราะฉะนนทตยบรรพจะไมนำเสนอเพยงทหมายระยะสนเปนภพภมตางๆ แตยงจะแสดงทหมายสดทายตามคตพทธคอฝงอนเปนทหยดลอยคอกลางมหาสมทรแหงความเกดตายนดวย

ความตายคออะไร?สำหรบคนทวไป ถาเชอเสยอยางเดยววาสมองคอเครองผลต

ความรสกนกคดและจตวญญาณ กไมตองพดตอความยาวสาวความยดใหมากไปกวานน ความตายคอการยตการทำงานของรางกายและจตใจ ประสบการณและการกระทำทงมวลลวนสาบสญลงณ จดเวลาแหงมรณกรรมนนเอง

แตสำหรบพทธศาสนกชน หรอจำเพาะลงไปกวานนคอพทธ

๕๑

ศาสนกชนผมสมาธจตผองแผว มศกยภาพในการนอมจตไปรเหนขณะจตและอบตของวญญาณหลงกายหมดสภาพ กยอมเหนเปนอกอยางวา ความตายของคนเราคอการรวบรวมกรรมทงหมดในชวตมาชงนำหนก แลวตดสนวาเอยงไปขางใดระหวางสงขนหรอตำลงกวาความเปนมนษย

เมอคดอยางคนไมแนใจ คดอยางคนไมเคยมประสบการณลมหายตายจาก รวมทงรสกวาจะไมมทางไดรลวงหนา กอาจยมๆปลอบกนวาความตายจะเปนอยางไรกชางเถด วนนยงมชวตกพอหรอไมกอาจสรปรวบรดวาทำวนนใหดทสด แลวพรงนถาตองตายกใหมนเปนไปตามทมนจะเปน

นนคอคำสดทายสำหรบคนทวไปจรงๆ ‘ทำดทสด!’

ผมความรเหนกรรมวบากและภพภมดจตาเหนรป ยอมทราบวาจะทำไดดทสดนน ไมอาจใชสามญสำนกหรอความรสกแบบคนธรรมดาเปนไมบรรทดวด แตตองอาศย ‘ความร’ ทไดจากความเหนแจงประจกษอนเปนสงเหนอโลก และในบรรดาญาณของผหยงรดวยกนท งหมด พระพทธเจาร ดกวาใคร ไมมใครร ไดเสมอพระองคเนองจากพระองคบรรลถงซงธรรมชาตบางประการทเรยกกนวา ‘พระสพพญญตญาณ’ อนหมายถงปรชาญาณหยงรสรรพสง ไมวาจะเปนอดต ปจจบน หรออนาคต ไมวาสงนนจะเลกเทาอะตอมหรอใหญขนาดเอกภพ ไมวาสงนนจะอยใกลหรอไกล ไมวาสงนนจะเปนของหยาบหรอของประณต และไมวาสงนนจะเปนภพภมทเกดแตกรรมแบบไหน ผสำเรจถงซงพระสพพญญตญาณยอมรแจงทวตลอดไมมผดพลาดเลย

พระพทธเจาตรสจำแนกเกยวกบภพภม รวมทงความคาบเกยวในชวงหวเลยวหวตอระหวางเปลยนภพภมไวมาก โดยสรปรวบ

๕๒

ยอดทพระองคทานตรสเกยวกบภาวะความตายไดแกนยามแหงมรณะกมรณะเปนไฉน? มรณะคอความเคลอน ภาวะของ

ความเคลอน ความแตกทำลาย ความหายไป มฤตย ความตายความทำกาละ ความทำลายแหงรปนาม ความทอดทงซากศพไวความขาดแหงชวตจากหมสตวหนงๆ

สรปคอตามความรแจงเหนจรงของผมญาณหยงรตลอดสายความตายไมใชการยต ทวาเปนการเคลอนจากความเปนอยางหนงไปสความเปนอกอยางหนง เมอถงจดแหงความสนสภาพการเปนสตวชนดหนงๆ โดยทอดทงซากเดมไวในโลกน

ทงซากศพไว แลวผละไปเปนสตวในภพภมอนตามกรรมแหงตน...

คำวา ‘สตว’ ในความหมายเชงพทธมไดหมายถงหม หมา กาไก แตไดเหมารวมเอาสงมชวตทกภพทกภมทงหมดไววาเปน ‘สงสารสตว’ คอสตวทเวยนวายตายเกดในสงสารวฏอยางไมรอโหนอเหนน

จะเปนอนทร พรหม ยม ยกษ มนษย หรอเปรตตางๆ กลวนเปนสงสารสตวดวยกนทงหมดทงสน สำหรบหม หมา กา ไก จะถอเปนเหลาสตวในอบายภม เรยกโดยเฉพาะวาเปน ‘เดรจฉาน’

รปแบบของความเปนสตวในภพภมหนงจะสนสดลงดวยความตาย แลวยายไปสความเปนสตวอกภพภมหนง พจารณาจากความจรงขอน แปลวาระหวางมชวตเรามเวลาประมาณหนงเปนโอกาสให ‘สรางภาพใหม’ กอนจะเกดการ ‘ลางภาพเดม’ รางกายของทกคนคอนาฬกาชวตทสงสญญาณบอกเปนระยะๆ วามาถงไหนแลว

ความตายคอจงหวะทนาฬกาชวตเดนไปจนสดลาน แตละคนถกไขลานไวตางกนโดยกรรม

กลาวคอบางรายตอใหบำรงดขนาดไหน ใชการแพทยเขาชวยเพยงใด อยางไรกตองไปในวยเยาว สวนบางคนไมคอยระวงเนอ

๕๓

ระวงตว มวเมากบสงเสพยตดคอนขางมากดวยซำ กลบอยไดถง ๘๐กมาก

การสงเสยงเตอนในชวงเวลาสดทายของนาฬกาชวตกไมเหมอนกน บางคนถกเตอนอยางหนกหนวง รนแรง และถบอยกระทงเจาตวรสกออกมาจากขางในไดวาไมนาจะเกนเมอนนเมอนแตบางคนกไมมเคาไมมเงา ไมมการเตอนแรงๆ แตอยางใด จๆ ปบปบกสงเสยงกร งสดทายขนมาเฉยๆ โดยไมทนสงเสยกบครอบครวอนน กสดแทแตกรรมเกากรรมใหมมาบวกกนแลวตองมอนเปนไปตามนน

ประสบการณตายจรงในเมอคนเราตายจรงไดครงเดยว นอกนนเปนขอกงขาเกยว

กบสมอง หรอไมกเปนเพยงการถอดจตดวยพลงฌาน อยางนมแปลวาคนเราไมมสทธลวงรความจรงเกยวกบประสบการณขณะตายจรงบางเลยหรอ? คำตอบคอม! คอตองเปนผทฝกวชา ‘รตามจรง’ แบบพทธ ศาสนามาอยางโชกโชน คอเหนกายเหนจตทแสดงการเกดดบอยตลอดเวลานใหชด กระทงมความเปนกลาง มสมาธตงมนผองแผวปราศจากอคต และเปนอสระจากการปรงแตงทางสมองใดๆ

จากนนยอมสามารถโนมนอมไปกำหนดรภาวะทางจตของผอน เปรยบเทยบเหนไดชดวาแทจรงกเหมอนของตน คอมสภาวจตใดๆ เกดขนดวยเหต สภาวจตนนๆ ยอมตองดบลงเปนธรรมดาเมอกำลงสงของเหตสนสด

ผฝกวชา ‘รตามจรง’ ในพทธศาสนายอมเหนวาทงตนเองและใครๆ วนเวยนอยในการเกดสภาพจตเพยงไมกชนด เชนจตมราคะแลวแปรเปนจตไมมราคะ จตมโทสะแลวแปรเปนจตไมมโทสะ จตมความหลงแลวแปรเปนจตไมมความหลง จตหดหแลวแปรเปนจตตนเตมสดใส จตฟงซานแลวแปรเปนจตสงบทเกดสภาพจตหนงๆ กเพราะ

๕๔

มเหต เชนจตมราคะกเพราะโดนรปหรอเสยงกระทบกอน มความตรกนกถงรปหรอเสยงในทางทนายนด แตพอรปหรอเสยงหายไป หมดอาการตรกนกถงรปหรอเสยงในทางนายนด เชนเพยงมสตรวาราคะเกดขนในจตและไมยนดตรกนกในทางกามตอ ราคะกจะหายไปเองเพราะหมดแรงสงจากเหตเกา

นอกจากนนแลว ผฝกวชา ‘รตามจรง’ ในพทธศาสนายงสามารถเหนแจงวาทงตนและทงใครตอใคร ตางกมสภาพของจตอยหลกๆ คอ ‘รอะไรอยางหนง’ กบพกอยในอาการ ‘ไมรอะไรเลย’ และในอาการไมรอะไรเลยนนกใชวาจตจะดบไปแตอยางใด ทวาอยในสภาพเตรยมพรอมจะยกขนสการรบรใหมเมอมอะไรมากระตน

ขอจำแนกความรประการหลงนใหชดเจน คอ

๑) ภาวะรบรผสสะกระทบได คอสภาพทปรากฏเมอตาประจวบรป หประจวบเสยง จมกประจวบกลน ลนประจวบรสกายประจวบสมผส และใจประจวบความนกคด แลวเกดสภาพรชดเขาไปในสงกระทบนนๆ เชนอยๆ เรานกไดขนมาวาวนนตองไปหาหมอตามนด ตรงนนคอมความจำเขามากระทบจตเราแลว เปนผสสะภายในชนดหนงเกดขนแลว

๒) ภาวะทจตไมรบรผสสะใดๆ คอสภาพทปรากฏหมดการรบรจากรป เสยง กลน รส สมผส และความนกคดใดๆ เรยกเปนศพทเฉพาะวา ‘ภวงคจต’ ยกตวอยางงายทสดคอคนสลบเหมอดจากการโดนของแขงกระทบศรษะ หรอขณะทเรากำลงอยในภาวะหดหมนซมจนไมรสกตวแมอยทไหนและกำลงทำอะไร แตแมจะไมรบรผสสะกระทบใดๆ ภวงคจตกยงทำงานตามธรรมชาตของมนอยตลอดเวลา

๕๕

ภาวะในแบบขอ ๒ นแหละทนาสนใจ เพราะเกยวของกบความเปนความตายโดยตรง

เมอผฝกวชา ‘รตามจรง’ ในพทธศาสนานอมระลกชาตอนเปนอดตของตน ซงมการเกดตายมานบครงไมถวน ประกอบกบการอาศยทพยจกขสองดสตวโลกทกำลงเกดตายกนอยางครกโครมอยทกวนาท (ปจจบนคอเกดวนาทละ ๔ และตายวนาทละ ๒) กยอมทราบขอเทจจรงเกยวกบประสบการณใกลตายไดอยางกวางขวางพสดารคอเหนวาจะกคนๆ กตายและเกดดวยสภาพของภวงคจตดวยกนทงสน

พระพทธเจาบญญตเรยกจตขณะแรกสดของการเกดวา‘ปฐมวญญาณ’ แตสาวกในชนหลงเรยกวา ‘ปฏสนธจต’ สวนจตขณะทายทสดของชวตเรยกวา ‘จตจต’

ดงทกลาวแลววาภวงคจตนน แมไมรบร กยงมการทำงานฉะนนถงเราจะไมคดอานกระทำการใดๆ ไมปรารถนาจะใหสงใดเกดขนในขณะแหงปฏสนธจตและจตจต กจะตองมบางสงดำเนนไปอยตลอดเวลาตามกลไกธรรมชาตวนยงคำ จะมาบอกวาฉนไมเชอเรองการเกดใหม จงไมตองไปเกดใหม อยางนจตจตเขาไมรบร ไมยกประโยชนใหตามความเชอนนๆ เลย

ถามวาจตจตทำงานตามการกระตนของอะไร? ตองตอบวากอนหนานนจะเกดนมตหมายอยางใดอยางหนงขน ไดแก

๑) การทบทวนกรรม คอการทจตหวนระลกไดวาเคยทำอะไรไวบาง โดยเฉพาะทหมนทำเปนประจำจนเคยชน ทำใหจตเกดความเศราโศกกบบาปกรรม หรอทำใหจตเกดโสมนสกบบญกศล

ภาวะการทบทวนกรรมนนเกดขนทางใจอยางเดยวเทานนไมเหนดวยตา ไมไดยนดวยห และไมสมผสดวยประสาทหยาบอนๆ

๕๖

มกมขอกงขาวาคนตายบางคนทำไมยงวนเวยนอยกบทเดมหรอมาหาญาตทบาน หรอสงสถตอยตามททเคยคนสมยยงเปนคนความจรงวญญาณเหลานกอยในภพๆ หนง แตกอนตายนนจตหนวงเอาความกงวล หนวงเอาความผกพนกบบคคลไวเปนเรอนตาย เขาขายนมตหมายการทบทวนกรรมนเอง

พอจตจตปรากฏ เขาจะร สกเหมอนทกอยางวบหายไปชวขณะ แลวเกดจตในภพใหมทยดสภาพของความเปนคนเดมไวคอมความทรงจำ มความผกพน มความปรารถนาจะทำอะไรแบบเดมๆ อยอก

๒) กรรมนมต ไดแกเครองหมายหรออปกรณในการกระทำกรรม เชนถาเคยฆาสตวมามากๆ กอาจเหนสตวกรมาทวงชวต หรออาจเหนปนผาหนาไมทเคยใชสงหารสตวกได กรรมนมตนอาจมาใหเหนทางตา ห จมก ลน กาย หรอใจกได โดยมากจะเกดทางตา ทางหและทางใจ สวนนอยจะเกดขนทอน

เชน บางคนเคยยดเยยดอาหารขมๆ ใหพอแมในชวงทพอแมชวยตวเองไมได ทงทสามารถหาอาหารไดดกวานน แตมเจตนาประหยด หรอใหอยางเสยไมได ใหอยางคดวาเมอไหรจะตายพนๆ ไปเสยท อยางนอาจมรสขมจดทสดแสนจะกลำกลนเกดขนทลนไดเหมอนกน (แตถายากจนจรงๆ ซออาหารไมคอยด กถอวาทำดทสดแลวตามฐานะ อยางนไมเปนบาป แตเปนบญ)

๓) คตนมต ไดแกเครองหมายหรอสภาพแวดลอมของคตหรอภพทจะไปเกด ถาเปนคตนมตทจะนำไปสสคต กจะปรากฏเปนปราสาทราชวง วมานสถาน หรอความสวางแหงทองฟาทนมนวลลออตา มแตความเยนรนนาพศวงอยางประหลาดลำ สำหรบคตนมตนเกดขนไดทงทางตา ห จมก ลน กาย และใจ

หมายความวาทงลมตาอยกอาจเหนยมทตมายนอยขางๆ

๕๗

ญาต อนนไมไดเปนการตาฝาด แตเปนการปรงแตงของจตใกลวาระสดทายททำใหเหนไปตามอำนาจกรรมบนดาล

สำหรบพวกใกลตายทเหนคตนมตนน ตวของนมตจะปรากฏเสมอนแมเหลกทมพลงดงดด และจตจะหนแรงดงดดนนไปไหนไมไดเชนถาตาเหนไก หไดยนเสยงไกขน หรอเกดนมตรปไกขนทางใจ กจะตองไปเกดเปนไกตามนน พดงายๆ วาเหนอะไรกเคลอนเขาไปสความเปนเชนนนโดยไมมสงใดมาคนขวางได

ความจรงประการหนงของคนทชวตใกลดบคอจะมการทบทวนอดตทผานมาเปนฉากๆ อยางรวดเรวนาอศจรรย ขอใหทราบวาในขนของการทบทวนนนมใชนมตหมายอนจะเปนทไป นมตหมายอนจะเปนทไปนนเกดขนเพยงหนงเดยว เปนแรงดงดดจตใหมงไปตามทศนนๆ

อาจมขอสงสยวาอะไรเปนตวสรางนมตหมายขนมา พระสาวกผปฏบตชอบกตอบวา ‘กรรม’ นนแหละเปนผตดสนวาเราจะไดเจอกบนมตหมายแบบไหน เรยงตามลำดบความหนกเบาดงน

๑) ครกรรมครแปลวาหนก ฉะนนครกรรมจงหมายถงกรรมหนก ชนดทำ

ครงเดยวกใหผลแนนอนเปนสคตหรอทคต ตอใหทำกรรมในขวตรงขามอนมากมายสกเพยงใดกไมอาจยบยงการใหผลทแนนอนของกรรมซงทำเพยงครงเดยวนนได

สำหรบกรรมฝายจะสงไปสทคตแนนอนนน คอทำสงทพระพทธเจาบญญตเรยกวาเปน‘อนนตรยกรรม’ ไดแก ฆามารดา ฆาบดาฆาพระอรหนต ทำรายพระพทธเจาจนถงยงพระโลหตใหหอขน และยงสงฆใหแตกจากกน

สวนกรรมฝายทจะสงไปสสคตแนนอนนน คอทำสงทพระพทธเจาบญญตเรยกวาเปน ‘กรรมไมดำไมขาว’ จนกระทงสำเรจ

๕๘

มรรคผล เปนพระโสดาบนบคคลขนไป หากทำกรรมนสำเรจเพยงครงเดยว เปนอนวามสคตเปนทไปอยางแนนอน

นอกจากน หากทำกรรมทเปนมหคคตกศล คอบำเพญเพยรภาวนาจนไดฌาน และฌานนนยงไมเสอม สามารถเขาออกไดเปนปกต กอนตายมกำลงใจหนกแนนพอจะเขาถงฌานขนใดขนหนงกจะเปนผแนนอนในการไปสสคตกอนเชนกน แมวาอดตจะเคยกอบาปกอกรรมไวมากมายเพยงใด เมอใกลตายจะเหนนมตหมายในทางดปรากฏอยางแนนอน

สำหรบผทำอนนตรยกรรมเอาไว จะไมมทางบรรลมรรคผลและไมมทางทำสมาธไดถงฌานเลยจนตาย เนองจากอนนตรยกรรมมความหนกหนวงมาก ถวงจตไวไมใหรอดจากวถนรกไดดวยหนทางใดๆ เมอใกลตายจะเหนนมตหมายในทางรายปรากฏอยางแนนอน

๒) อาสนนกรรมคอกรรมททำเมอเวลาใกลตาย โดยมากจะหมายถงกรรม

ทางความคด ทำใหจตเกดพะวง หรอยงใหจตบงเกดปตบางคนทำความดมาจนชวชวต แตกอนตายไมนานเกด

ความวตกกงวลถงกรรมชวบางอยางทเคยทำไวแคหนสองหน จตจงเกดความระสำระสาย หาความสขสงบไมได หรอบางคนมปกตไมเบยดเบยนใคร แตเกดเคราะหหามยามรายตองไปตอสกบโจร แทงโจรตาย ทวากโดนโจรแทงตายดวย อยางนจตจะยดเหนยวกรรมอนยาก มแตพงไปจบกรรมทเพงทำสดๆ รอนๆ ทาเดยว เมอใกลตายจงเหนนมตหมายในทางรายปรากฏกอน

สวนบางคนทำชวมาตลอดชวต หรอไมกทำบญไวนอยกวาทำบาป ทวากอนตายไมนานมคนอานหนงสอธรรมะใหฟง จตเกดความเลอมใส ยดพระพทธ พระธรรม พระสงฆเปนทพงไดทน หรอกำลงตงใจเดนเอาของไปถวายพระภกษสงฆแลวเปนลมตาย อยาง

๕๙

นจตกเหนยวเอากรรมดททำลาสดไวเปนเรอน เมอใกลตายจงเหนนมตหมายในทางดปรากฏกอน

๓) อาจณณกรรมคอกรรมททำเปนประจำในระหวางมชวต อาจมคำถามวา

แตละคนมกรรมททำเปนประจำอยเยอะแยะแลวจะทราบไดอยางไรวากรรมประจำอนใดจะใหผลในขน

สดทาย? ตองตอบวาถาอาจณณกรรมฝายกศลมนำหนกมากกวาอา-จณณกรรมฝายอกศล เมอใกลตายจะเหนนมตหมายในทางดปรากฏกอนและในบรรดาอาจณณกรรมฝายกศลดวยกน กศลกรรมททำไวบอยทสด หรอมตวแปรใหสกสวางสงสด จะเปนผบนดาลนมตหมายเมอใกลตายกอน

เรองนำหนกกรรมนอยาไปคดใหเสยเวลา คนธรรมดาไมมทางรได ตอเมอเปนผฝกวชา ‘รตามจรง’ ของพระพทธเจาจนกระทงเกดสมาธผองแผว ยอมนอมไปรไดเอง เหมอนคนตาดสามารถเหนไดวาแสงจากกระบอกไฟฉายใดสองสวางนำทางไดชดกวากน

อาจณณกรรมนาสนใจกวาครกรรมและอาสนนกรรม เพราะมโอกาสใหผลมากทสด เปนแรงบนดาลใหเกดนมตหมายสดทายไดมากทสด ทกคนตองมอาจณณกรรมหลายๆ อยางแนนอน ในขณะทคนทวไปไมคอยทำครกรรมกน และไมคอยมอาสนนกรรมทกำลงแรงพอจะใหผลขณะถกเดดชพ

ยกตวอยางเชนคนททำกรรมดมาทงชวต แตกรรมเกาบางอยางมาตดรอนชวตใหสนลงดวยอบตเหตอนสดวสยทจะปองกนแบบทเรยกกนวา ‘ตายโหง’ กะทนหนนน ดสภาพศพเผนๆ แลวนาสยดสยอง ตามสามญสำนกของคนทวไปยอมรสกวาถาตายรายยอมไปราย แตความจรงกคอวบากกรรมไมไดดวธตายของเราเหมอนตามนษย แตดแบบชงนำหนกวาททำๆ มาทงชวตนนนำหนกเทไป

๖๐

ทางใด หากเทไปทางดแลวละก จะมการประชมกนกอนมตหมายอนเปนมงคลอยางแนนอน สภาพหลงทงซากไปแลวอาจขดแยงกบตวซากศพแบบพลกหลงมอเปนหนามอกะทนหนเลยทเดยว!

๔) กตตตากรรมคอกรรมททำโดยไมไดเจตนาใหเปนไปอยางนน หรออกนย

หนงคอไมเตมใจจะทำ ลกษณะของจตจะไมเปนกศลหรออกศลชดเจน อยางเชนลกถกพอบงคบไปใสบาตรพระ โดยทลกไมไดมความเลอมใสอยดวยตนเอง และถาพอไมใชกจะไมทำเลย เปนตน อยางนแมจดเปนกรรมกมนำหนกนอยแทบจะเทานำมนฉาบกระทะทใชปรงอาหารไมได

เนองจากกรรมทกชนดมเจตนาเปนประธาน หากเจตนาของเดกเปนไปเพอสกแตทำตามพอสง ใจแทบไมยนดยนรายเอาเลยกคลายใหพอยมแขนขาตนมาใสบาตร โดยทใจตวเองไปอยเสยทอนกรรมทใสบาตรจะใหผลเพยงเลกนอยเทานน (ในทางตรงขาม ถงโดนใชใหใสบาตร แตมความเลอมใสในบญ มกำลงใจยงกวาคนสง ผลกหนกแนนยงกวาคนสงได

ขอใหทราบวากตตตากรรมอยทนำหนกเจตนาทออน มใชกรรมประเภททำเพราะคนอนสง) เปนไปไดนอยกวาหนงในพนหนงในหมนราย ทกตตตากรรมจะมาชงใหผลกอนอาสนนกรรมและอาจณณกรรม (ถามครกรรมกไมตองพดถง เพราะจะไมมกรรมใดตดหนาไปไดอยแลว) สวนใหญถาทำแคครงสองครงจะไมมทางมาเขารอบชงชยไดเลย กตตตากรรมจะมาเปนตวกอนมตหมายเมอใกลตายได

กเพราะเราทำกตตตากรรมนนบอยๆ หรอไมกเพราะบคคลซงถกกระทำเปนผทรงคณใหญ จนกลายเปนกรรมทมกำลงมากกวากรรมปกต

๖๑

ยกตวอยางเดม สมมตวาเดกทมาใสบาตรเปนลกบานปาทงชวตวนเวยนอยกบการเลยงสตว ผาฟน หงขาว ใจไมคอยคดอะไรมากไปกวาเล ยงตวเอาใหรอดวนตอวน แตเผอญมพระธดงคบณฑบาตผานบานเปนระยะ แลวกถกพอแมสงใหใสบาตรหลายหนหากพระธดงคนนเปนผทรงคณ กแปลวาเดกสงสมบญใหญไวโดยไมร ตว ทำนองเดยวกบคนตาบอดไมร ตววาหยบเหรยญทองใสกระเปา นกวาเปนเหรยญบาทธรรมดา พอถงเวลาตองควกออกมาถาโชคดเจอคนมใจเปนธรรม (ซงหาไดยาก) บอกตามจรงวานนไมใชเหรยญบาท แตเปนเหรยญทอง คนตาบอดกอาจรำรวยทนทแบบไมตองลงทน

เมอนมตหมายปรากฏแลว มวาระสดทายอนเปนภวงคจตเคล อนจากภพเดมแลว มวาระแรกสดอนเปนภวงคจตอบตในภพใหมแลว จะไมมใคร ‘กลบเขารางเดม’ ไดอกเลย หากใครบอกวาตายแลวแตยงหวนกลบมาพดจาและเดนเหนไดใหม กแปลวาเขายงไมไปเกดใหมจรง แมรางกายจะยตการทำงานและถกวนจฉยโดยแพทยวาตายแลวกตาม เขายงไมถงซงภาวะแหงมรณะตามนยามของพระพทธองคเตมรอยเลย

ประสบการณเฉยดตายของหลายตอหลายคนจงเปนเพยงนมตหมายอยางหนง ไมเชงวาเปนของเกลวนๆ เพยงแตเอามายดมนถอมนเปนคำบอกเลาของ ‘ผผานความตายมาแลว’ ไมได อาทเชนผทกลาวถงภาวะการตายแตในแงด เพยงเพราะไปสมผสมตสขสงบดมดำลำลกมานน ถอวาเปนการแจงขาวทผดพลาดกบชาวโลกและอาจทำใหบางคนหลงคดไปวาตายแลววญญาณจะอยในเขตสนตสขถายเดยว เลยพานเกดความคดฆาตวตายหนโลกไปเสยกอนวยอนควร

๖๒

การดบขนธของพระอรหนตบคคลผ หมดกเลสหรอท ทางพทธศาสนาเร ยกกนวา

‘พระอรหนต’ นน หมดจากความหลงสำคญผด เชนเหนสงทไมเทยงวาเทยง เหนสงทไมใชตวตนวาเปนตวตน จงสนความทะยานอยากเขาไปยดทะยานเขาไปตดใจในภพนอยภพใหญทงปวง

เมอหมดความทะยานเขาไปยด หมดความหลงเหนวาภาวะอยางนนด ภาวะอยางนนาอภรมย จตกสะอาดบรสทธปราศจากการกอรางสรางภพ ปลอดโปรงออกมาจากแกนกลางภายในอยางแทจรงสมดงทพระพทธองคทรงตรสวาถาภกษสำเรจวชา ‘รตามจรง’ ขนสงสดแลว พระพทธองคตรสเปรยบไวเหมอนตาลยอดดวนทไมอาจงอก เงยไดอก คอทำลายกเลสทงปวงอนเปนเหตใหเกดภพใหม หรออกนยหนงคอ ทำลายเครองเศราหมองอนเปนเหตนำไปสทกขทงปวงลงสนเชงเบดเสรจเดดขาด

ขณะสดทายของชวตของผบรสทธจากกเลสนน จะไมมนมตหมายใดๆ ปรากฏขนทงสน ไมวาจะเขาฌานหรอไมเขาฌานกตามท และเมอเกดจตจต กจะไมเหลอรองรอยการสบตอองคแหงความทกขใดๆ อก คอจะไมมการอบต ไมมการไปปฏสนธในภพใดๆ ไมเขาเปนพวกของหมสตวใดๆ ตลอดทวทงไตรภม

เสยดาย...คนตายไมไดอาน

๖๓

สนสดการเดนทาง...การดบขนธปรนพพาน

“ดกรภกษทงหลายบดนเราขอเตอนพวกเธอวา

สงขารมความเสอมไปเปนธรรมดาพวกเธอจงยงความไมประมาทใหถงพรอมเถด”

ทกลาวมาแลววานยามของมรณะคอ ‘ความเคลอนจากภาวะสตวอยางหนงไปสภาวะสตวอกอยางหนง’

ทตรงนจะแสดงใหเหนวายงมสภาพทดเผนๆ เหมอนความตายทวไป แตทแทแลวเปนการ ‘ยตความเคลอน’ ไมมการสรางภพใหมสบตอจากภพเดมอก ภาวะดงกลาวเรยกวา ‘การดบขนธ’ ของผบรสทธจากกเลสในพทธศาสนา

สำหรบคำวา ‘ขนธ’ นนขอใหคดงายๆ วากายใจนแหละแตพระพทธเจาทานไมเรยกกายใจอยางคนทวไป ทงนกเพราะทานเหนความจรงทลกซงไปกวานน ความจรงคอ ‘ตวเรา’ ไมม มแตการประชมกนขององคประกอบฝายรปและฝายนาม ทงรปและนามเปนตางหากจากกน คอสรปงายๆ วาสมองไมใชแหลงกำเนดความรสกนกคดและจตใจ ขณะเดยวกนจตเราไมอาจขาดสมองเปนเครองมอในการนกคดและจดจำ

แทจรงกายใจเปนธรรมชาตทเกดดบอยางมเหตมผล เหตคอใชกายใจในปจจบนกอกรรมดรายเอาไว ผลคอจะมกายใจในอนาคต

ดง

๖๕

ทหยาบหรอประณตปรากฏขนอยางเหมาะสมกบกรรมเกา ฉะนนทกอยางจงเปนของชวคราว กายไมเทยง เปลยนจากเดกเปนแกในชวเวลาไมกสบป จตกไมเทยง ไมใชดวงอมตะทลองลอยไปเรอย เปลยนสภาพจากกศลเปนอกศลบาง เปลยนสภาพจากรสงหนงไปรอกสงหนงบางตลอดวนตลอดคน

พดอกแบบหนง คอความจรงแลวมการดบของขนธอยตลอดเวลา ไมตองไปทำใหมนดบมนกดบไปเรอยๆ โดยไมมวนหยดราชการแตการ ‘ดบขนธปรนพพาน’ นนหมายความวาเมอดบครงสดทายแลวไมมการเคลอน ไมมการสบตอภพ ไมมการสบตอกรรมวบากใดๆ อกพดโดยยนยอคอไมตองเสวยทกขดวยอาการใดๆ อกเลยชวนรนดรเพราะดบสนทแลว ปราศจากภยแลว ถงนพพานอนเปนฝงแหงการหยดสนทถาวรแลว

สรปวาถา ‘ตายธรรมดา’ กคอตองไปเกดใหมเพออยในวงวนกเลส เวยนวายอยในมหาสมทรกรรมวบาก สมดสมรายไมแนไมนอนตอไปเรอยๆ ไรทสนสด แตถา ‘ดบขนธปรนพพาน’ ละกไมตองเกดใหมอกแลว ลมหายใจดบ ไออนดบ จตดบไมเหลอรองรอยเหมอนเปลวไฟทดบแลวไมเหลอเชอใหตอเปลวใหมในทไหนๆ อก

ผทจะตายแบบดบขนธปรนพพานไดตองบรสทธหมดจดจากกเลสเสยกอน เพราะเงอนของการเกดใหมกคอกเลสนนเอง รอถอนกเลสเสยได ลอยบญลอยบาปเสยได กบรสทธปราศจากการของแวะกบภพชาตดรายทงปวง

เมอบคคลสามารถบรสทธจากกเลส แมลวงเขาวยชราทกายเรมชาลงเหมอนไมใกลฝงกตาม เขายอมมความสขทางใจอยางถาวรแมเกดความทกขเพราะสงขารเปลยเพลยเพยงใด ใจกจะไมเปนทกขเพราะการกำเรบของกเลสใดๆ เลย

๖๖

พทธลลาในการดบขนธปรนพพานนนงดงามยง ในสายตาชาวโลกคอการเสดจบรรทมหลบเปนครงสดทายของพระศาสดา แตในสายตาของผมทพยจกขยอมทราบชดวาไมใชเชนนนเลย ดงทภกษนาม ‘อนรทธะ’ เปนผเหนและระบขณะแหงจตตางๆ ของพระพทธองคเมอเสดจดบขนธปรนพพานไดอยางละเอยด

ขอเลาวาระแหงการ ‘ตายครงสดทาย’ ของสมเดจพระผมพระภาคโดยสงเขป พระพทธองคทานดำรงสตมนอยตลอดเวลา เหนไดจากการททรงตรสสงเสยไวมากมาย เอาเพยงพระวจนะสดทายกทรงความหมายทสะทอนถงสตสมปชญญะอนบรบรณแหงพระบรมครไดชดเจนยงแลว

ดกรภกษทงหลาย บดนเราขอเตอนพวกเธอวาสงขารทงหลายมความเสอมไปเปนธรรมดา พวกเธอจงยงความไมประมาทใหถงพรอมเถด

ในจงหวะทจะละโลกนไป พระองคยงถอเปนโอกาสประทานพระปจฉมโอวาทเพอสะกดใจผอยใกลชดเหตการณสำคญไดบงเกดความสลดสงเวชในความมความเปน และเรงเราใหพระผยงมกจทตองทำใหรบทำจนกวากจจะจบ

ถดจากวจนะสดทายแลว พระผมพระภาคทรงเขาฌานชนดตางๆ ซงมปตสขชนสงบาง มสตอยางใหญทรงความเปนอเบกขาบางมความกำหนดหมายในอากาศวางเปนอนนตเทาจกรวาลบางตลอดไปจนกระทงเขาถงจตอนสงบระงบจากการปรงแตงอยางราบคาบบาง

ในการเขาฌานลกๆ นน ลมหายใจจะขาดหวงไปชวคราวถาคนทปราศจากความชำนาญในทพยจกขเหนเขากตองนกวาทานละขนธไปแลว ดงเชนทพระภกษนาม ‘อานนท’ ถามพระอนรทธะใน

ขณะหนงวาพระผมพระภาคเสดจปรนพพานแลวหรอ?

๖๗

ทานพระอนรทธะไดตอบวายง แตพระองคทรงเขาสญญาเวทยตนโรธอย

เมอพระพทธองคออกจากฌานขนสงสด กไดทรงถอยกลบมาสฌานขนตำลงเรอยๆ ตามลำดบ จากนนไลลำดบฌานขนไปอกครง แตไมถงขนสงสด พอถงฌานขนททรงสตอยางใหญเปนมหาอเบกขาแลวถอนออกจากฌานนนกไมเขาฌานใดๆ ตอ แตไดเสดจปรนพพานในบดนนเอง

กลาวมาทงหมดกเพอใหเหนวายงมการตายอกแบบหนงทสงสงยง และมขอสงเกตบางประการใหพจารณาดงน

๑) ผบรสทธจากกเลสยอมมสตบรบรณแมในขณะแหงความตาย

๒) ผบรสทธจากกเลสยอมสามารถรเวลาตายของพวกทาน๓) หากทานเปนผเจรญสมาธไดถงฌานขนสงสด กยอมยง

ประโยชนกบโลกเปนครงสดทายดวยการดบขนธปรนพพานดวยลลาอนเปนมหามงคล เปนท

บอกเลากนในภายหลงไดวา พระผบรสทธจากกเลสยอมตายในอาการเสวยวมตตสข ไมมความทกขใดๆ ปรากฏใหเหนเลย

ความจรงการเขาฌานแลวถอนออกมาดบขนธปรนพพานนน จะมการคายพลงอนเปนอครมหากศลออกมาทวมโลก ตามกฎการแปรรปจากสงหนงไปเปนอกสงหนงเสมอ ไมมสงใดดบสญโดยปราศจากผลลพธตกคาง และผลลพธในกรณนกจะปรากฏแกใจผเลอมใสศรทธาในพระผมพระภาคอยางลนพน กลาวคอถาผใดหมนระลกถงบญคณของพระพทธองคเสมอๆ แมเพยงดวยการสวดมนตกราบไหวพระปฏมาอนเปนรปแทนพระองค ชวตของผนนจะสวางไสวอยเปนสขกบสมผสใน ‘พลงพทธคณ’ อนบรสทธยงใหญเกนเปรยบประมาณ

๖๘

วากนวาหลงจากมการประกาศการดบขนธปรนพพานของพระพทธองค ไดเกดแผนดนไหวใหญ

ยงความขนพองสยองเกลาใหเกดขน และแมกาลเวลาผานลวงไปแลวเกอบสามพนป ผสดบตรบฟงถงเหตการณในครงนนกยงขนลกกนอยมรหาย แตการเสดจจากไปของพระผมพระภาคกเปนตวอยางหนงทชใหพวกเราเหนวาผลงานอาจยดอายมนษยสกคนใหยนยาวเปนทรจกไดหลายพนป ดงเชนชาวพทธ

เรายงระลกกนเสมอ ทพระพทธองคตรสวา ธรรมทเราแสดงและวนยทเราบญญตไวแลว จกเปนศาสดาของพวกเธอตอไปตราบใดทยงมการเรยนร จดจำ และเผยแผพระสทธรรม กบทงมภกษชวยกนรกษาวนยของพระพทธองค ตราบนนกเสมอนหนงวาพระศาสดายงไมลวงลบดบขนธไปแตอยางใด เพยงพระองคอยไกลเกนกวาทเราจะเขาเฝาดวยกายเนอนเทานน

เสยดาย...คนตายไมไดอาน

๖๙

ปจฉา-วสชนา จากเตรยมเสบยงไวเลยงตว

ดมากๆ ในชาตน ไมเกยวกบตายเรวหรอตายชาหรอกครบ ไมเกยวกบตายสงบหรอตายนาสงเวชดวย แตจะเกยวกบตายแลวไปไหนมากกวา อยางไรทกคนกตองทยอยจากกนไปหมดอยแลว ถาคณกำลงอานบรรทดนอย กแปลวาเหลอเวลาใหทำใจเชอเรองบญกรรมกนอยางถกตองพอสมควร กอนตายไมควรหวาดผวา แตควรเตรยมเนอเตรยมตว เตรยมใจใชชวตทเหลอเพอความไปสสคต หรอเพอความสนสดทกขรอนถาวรตอไป”

......................

“เมอใจกลวกอยาทำปากแขงวากลา ขอใหถอเปนโอกาสศกษาพทธพจน วาทาทเก ยวกบการเตรยมตวตายเปนเชนใดตายดวยจตแบบไหนถงจะคม ซงขอสรปรวบรดโดยงาย คอพระพทธเจาทานใหระลกถงความตายเสมอๆ และความตายแบบมนษยสามญกปราศจากรองรอยนมตบอกเหตเหมอนเทวดา เพราะฉะนน

“ทำ

๗๑

อยาไดประมาท ชะลางสงโสโครกใดไดกชะลางเสย เตรยมเสบยงไวเดนทางตออยางใดไดกเตรยมเสย ซงเสบยงทดทสดกคงหนไมพนการมปญญาเหนชอบ เร องทำดไดด ทำชวไดช ว และสงทงหลาย ไมควรยดมนวาเปนสมบตถาวรของเราหรอของใครเมอใจไมเปอนมลทนบาป สะอาดเอยมดวยบญกศล และเลกหวงหวง ดน นำ ไฟ ลมทงหลายในโลกหลาทตองมอนแปรปรวนไปเปนธรรมดา เหนอสระทางใจอนเกดจากความปลอยวางเปนสงมคาสงสดนน แหละครบ ทาทการเตรยมตวตายแบบพทธของแท หากจำทกลาวมาขางตนไมได กขอใหระลกสนๆ วา อยากลวตายราย แตขอใหกลวจะอยอยางไมไดเตรยมตวไปด กแลวกน”

ถาม - ทำอยางไรถงไดชอวาเตรยมตวตายอยางถกวธทางพทธคะ?

คนไทยนน แคใหพดเรองตายๆ กถอวาเปนอปมงคล เดกโดนพอแมตเผยะไปหลายคนแลวครบเวลาสมมตอะไรเกยวกบความตายสมควรจะชวยกนถอนความเขาใจผด เมองพทธตองปฏบตตามพระพทธเจาสอน ตองพดถงความตายไดเปนปกต และเตรยมตวตายกนไดอยางเปนลำเปนสน เหนกนทวทกหวระแหง ไมใชเกดเหตจวนตวหรอเหนสถานการณของโลกเลวรายแลวถงคอยคดเขาวดเขาวากนการเขาวดเรงทำบญเพราะความกลวบบคน หาใชการเตรยมตวตายเยยงพทธทสมบรณแบบแตอยางใด

พทธเราตองการความไมประมาทและความไมกลว สองตวนตองทองไวใหขนใจนะครบ ไมประมาทและไมกลว ไมประมาทคอเลกหลงนกวาเราจะไดมชวตไปเรอยๆ ปถชนยอมไมอาจพยากรณวนตายของตนเอง จงควรเตรยมตวพรอมไวเสมอ สวนความไมกลวนนเกดจากการเขาใจแบบขนใจ วาเรานมอนตองแตกดบเปนธรรมดา ไม

๗๒

วนใดกวนหนง ไมชากเรวใครระลกถงความตายแลวหมดความประมาทกบความกลว

ไดดงน ทางพทธเรยกวาผนนเจรญ ‘มรณสต’ วธใดๆ กตามพาเราไปถงความมมรณสตได วธเหลานนลวนถกตอง ไมผดเลย

คนบางอาชพแทบจะมมรณสตเองโดยไมตองฝก อยางเชนพวกสปเหรอทตองงวนอยกบศพ หรอหมอทตองงวนอยกบการยอเปนยอตายในหองฉกเฉน อาชพทเออใหเหนความดบชวตทกวนยอมกอใหเกดความรสกวาการตายเปนของธรรมดาไดเอง

อยางไรกตาม แมสปเหรอและแพทยพยาบาลจะรสกวาความตายเปนของธรรมดา ทวาเมอชนๆ ไปพวกเขากอาจจะไมสำเหนยกวาวนหนงจะถงตาตนบาง แสดงใหเหนวามรณสตทเกดเองโดยอาชพ ยงไมเพยงพอจะนอมเขามาสตนจนเปนมรณสตแบบพทธทแทจรง อยางไรกตองอาศยการฝกฝนอยด

อกประการหนงทตองยำ คอขอใหทำความเขาใจวาขาวทกระตนใหระลกถงความตาย หรอแมการฝกระลกถงความตาย อาจกอใหเกดคณหรอโทษกได วดกนทผลสดทาย หากไดเปนความไมประมาทและความไมกลว อยางนนเปนคณ แตหากผลคอความกลวตาย เอาแตรสกแย สนหวง งกๆ เงนๆ กระวนกระวายไมเปนสข อยางนนกเปนโทษ

ผฝกมรณสตประจำ ตองไดความรสกวาชวตเปนของเหลอนอย ตองไดความรสกวาจะตายเมอไหรกไมร และเพอใหถงเปาหมายดงน กตองมเครองกระตนและมมาตรวดทชดเจนพอสมควร

เครองกระตนทดคอคำถามทมตอตนเองเสมอๆ วาเราพรอมจะตายแบบปจจบนทนดวนหรอยง เสบยงสำคญสงสดสำหรบการตายแบบปจจบนทนดวนไดแกสต ความสามารถระลกถงกศลกรรมททำเปนประจำ รวมทงคณภาพของจตทพอจะฉายสวาง

๗๓

ไมหมนมดปดทางสคตหากสำรวจตนเองแลวพบวาเปนคนมสต คดอานเปนกศล

ไดเสมอๆ อยางนนกพอจะหมดหวง กำจดปญหาสำคญทสดไปไดเปลาะหนง

อยางไรกตาม วากนตามเนอผา ทกคนเกดมาพรอมกบความพรอมจะคดไมด คดไปในทางอกศล เหมอนทพระพทธเจาตรสวาธรรมชาตของจตนนไหลลงตำ จะขนสงตองออกแรงทวนกระแสกนเพราะฉะนนใหถามตวเองวาเราคดดไดเปนปกตหรอยง ถายงกยอมรบตรงๆ วายง อยาหลอกตวเองวาดแลว เพราะผลเสยหายไมใชใครอนนอกจากตวเราเองทยงหลงวน ไมรตววาขาดเสบยงเพอความพรอมตาย

ถายงคดดไมไดเปนปกต ใหรบบอกตวเองวาของอยางนชาไมไดนะ ของมนตองใชเวลานะ ตองทมแรงฝกฝนตวเองนะ ไมใชจๆเราจะคดดเสมอๆ ไดโดยปราศจากความพยายามดดนสยตนเอง

คดดในทางพทธคอไมตระหน มความเสยสละ มใจเปนทานสามารถแบงปนสวนเกนใหผอนไดเสมอ

นอกจากไมหวงความตระหน เรายงไมควรหวงความพยาบาท ใครหวงความพยาบาทกเหมอนหวงกรงขงตวเองไวกบความเรารอน คอยๆ ฝกทจะอภยเร องงายๆ กอน แลวไตระดบขนไปอภยในเรองยากๆ อยาใหเหลอรอยพยาบาทใดๆ ตกคาง ในใจกอนตาย มฉะนนแมเราจะเปนฝายถก เปนฝายโดนเบยดเบยนรงแกความพยาบาททยงคาใจยอมไมพาเราไปด มแตทมดทเหมาะสมกบใจพยาบาทอาฆาตแคนอยนนเอง

การฝกละความพยาบาทจะฉายชดวาไมใชของทำกนเลนๆงายๆ ตองอาศยเวลา ตองอาศยความเพยรพยายาม ตองสงเกตอยเรอยๆ ดวยวาใจเราคบหนาไปแคไหนแลว

๗๔

นอกจากนน คดดในทางทพระพทธเจาตรสวาเปนมหาทานไดแกการตงใจรกษาศลใหสะอาดบรสทธ ไมฆาแมถกยวใหฆา ไมขโมยแมถกยวใหขโมย ไมเปนชแมถกยวใหเปนช ไมโกหกแมถกยวโกหก และไมเสพของมนเมาแมถกยวใหเสพของมนเมา หากสำรวจตวเองวายงสละกเลสตณหาคดอยากละเมดศลธรรมไมได กใหเหนตามจรงวาของแบบนตองใชเวลาพยายามฝก และตองสงเกตดวยวาใจเราคบหนาไปแคไหนแลวตามวนเดอนปทฝกตนมา

เมอตระหนกวาอะไรๆ กตองใชเวลา การนบเดอนนบปสำรวจความคบหนาของตนเองนนแหละ คอการนบถอยหลงเตรยมพรอมสำหรบวนตายไปในตว ใจคณจะจดจอและรสกถงมรณกาลอยเรอยๆ โดยอตโนมต ทำใหเราเลกประมาทเสยไดวาอกนานกวาจะตาย เพราะแมวนตายรออยอกนานจรง คณกจะเหนวาการไมเตรยมบญไวใหพรอมนน จะทำใหเราตายไปพรอมกบบาปทยงสะสางไมเสรจเสมอ

ความอบอนใจจะเปนมาตรวดทด วาเราเตรยมตวพรอมพอแคไหนแลว ทำนองเดยวกบคนททราบวาแผนดนตองไหวแน นำตองทวมแน พายตองกระหนำแน ไฟตองไหมแน กใชเวลาทพอมเหลอเพอเตรยมเสบยง เตรยมเครองไมเครองมอขจดอปสรรคในการเดนทางไกลไปในปารกใหพรอม ถาพยายามแลวยงไมเหนขอบกพรอง ยงไมเกดความอนใจ ยงไมรสกวาเพยงพอ กยงเสรมสงใหเหนวาเราตองแขงกบเวลามากขนเรอยๆ จนกวาจะถงจดของความรสกวาพรอมเชอสนทวาตองตายแตไมกลวตายอกเลยนนแหละ นบวาพรอมทสด

กลาวโดยรวบรด การเตรยมตวอยางถกตองนน ไมใชแคนกๆเอาวาเดยวเราจะระวงตว เดยวเราจะตาย แตเปนการเตรยมนสยเตรยมความเคยชนวาจะตายพรอมกบกศลจต ตราบใดยงคดมากวกไปวนมา ยงขกงวล ยงหวงสงทไมควรหวง ยงไมอาจตดทงพนธะ

๗๕

ผกใจ กขอใหพจารณาวาเหลานนคอนสยทเปนเหตใหตายไมดไดหมดเราตองใหจตคดด คดเปนกศลใหไดเปนปกตตามแนวทางของทานและศล ยงเสยสละมาก ยงมศลบรสทธมาก ใจกจะยงมคณภาพ และลดทอนความคดมากขกงวลนานาไปไดเรอยๆ เอง

หากยงสบสนอย ไมแนใจวาจะเรมอยางไรแน กใหเอาอยางนครบ เพอออกจากจดเรมตนไดเรวทสด ขอใหถามตวเองวาทกวนนคณยงมขอเสยทางความคด ทางคำพด หรอทางการกระทำแบบไหนบาง เอาชนดนกปบคดถงบาปนนๆ ขนมากอนเพอน กใหสมมตวาบาปนนแหละจะถงตวกอน ไดตวเราไปกอนในขณะจตทายๆ ฉะนนกหาทางเรมกำจดบาปนนกอน เปลยนวธคด วธพด หรอวธทำใหเปนตรงขามเสยเปนอนดบแรก จะตองเสยเวลา เสยกำลงสกเทาใดกตาม นกไดชอวาเรมเตรยมตวตายแบบตตวจองทนงระดบเฟสตคลาสไวแลว

ผลทคณจะเหนชดเมอเปลยนนสยไดสำเรจ คอความโลงอกคดถงวนตายแลวเกดความอบอนใจอยางประหลาด นนกเพราะเหตทจะทำใหตายไมดหายไปกอนใหญนนเอง

เมอไดความอบอนใจอยางใหญในเบองตนแลว จะเหนวาไมยากเลยทจะขจดความชวรายในลำดบตอๆ มา ซงเมอกำจดไดอกกจะยงอนใจขนอก กระทงถงจดหนงสำรวจตวเองแลวมแตความดงามกเปนอนโปรงโลงถงขดสด พรอมตายแมขณะหลบกนเลยทเดยวแลวครบ

ถาม - ผสมควรตายแบบปจจบนทนดวนนนคอใครบาง?

๑) ผ ถงวาระสดทาย อาจถงเวลาตายดวยกรรมเกาจากอดตชาต หรอเพราะกรรมใหมในชวตปจจบน บนดาลใหตองตก

๗๖

ตาย ณ จดของเวลานนๆ โดยไมคำนงถงวาจตกำลงเปนกศลหรออกศลในขณะเผชญความตาย โดยมากพวกนจะมโอกาสตงสตระลกถงสงใดสงหนง ซงสงมนษยมกยดเหนยวกนกคอสงศกดสทธตามความเชอของตน แตถาระหวางมชวตไมทำสงศกดสทธใหอยในใจกมกกงวลโนนนสารพด

๒) ผถงวาระสดทายเชนเดยวกบขอแรก แตกรรมในอดตชาตหรอในชาตปจจบนบงคบไวเลยวาตองตายดวยจตทเปนกศลหรออกศล เชนถาอดตชาตเคยฆาผอนดวยวธทำใหกลวกอนตาย หากชาตปจจบนไมสรางกระแสกรรมใหมไวแรงพอจะสงใหจตมกำลงและสวางไสวพอ กจะตองตายดวยเหตการณทกอใหเกดความกลวอยางทวมทน แมพยายามระลกถงสงศกดสทธในนาทสดทาย อยางไรกแกไมทน

๓) ผมบาปหนก ถงเวลาตายในจงหวะทจตกำลงดำมดขาดกำลงสงใหไปด เขามบาปหนกสมควรจะตองชดใช ขนาดทวาถายงมชวตตอ กจะขาดเหตปจจยในโลกนมาลงโทษอยางสาสม อนนหาไดยาก ทเคยมเปนเยยงอยางแกมนษยชาตกไดแกพระเทวทตซงทำรายพระพทธองคสารพดวธแบบกะปลงพระชนม อยๆ พนแผนดนทยนอยกแยกออกแลวกลนหายลงไปเฉยๆ (ไมไดสบฮวบเดยวจมมดเพราะหลกฐานมอยวาพระเทวทตสำนกผดไดตอนโดนดดลงไปเหลอแคสวนหว ตำแหนงทพระเทวทตโดนในปจจบนกยงมปกปายแสดงทอนเดย ใครอยากดกลองไปสมผสเอาเองวามความนาขนลกอยจรงไหม)

๔) ผมบญมาก ถงเวลาตายในจงหวะทจตกำลงผองใส หรอมกำลงของกศลอมชมาก พอจะประกนภพใหมวาตองดกวาทกำลงเปนอย เขามบญญาธการทควรไดเปนผเสวยสขมาก ขนาดทวาถายงมชวตตอ กขาดเหตปจจยทจะตกรางวลอยางสมนำสมเนอกบบญญา-

๗๗

บารมเสยแลว พวกนกศลจะคมตว ตอใหเกดเรองนากลวขนาดไหนกไมตระหนก จตสวนลกมความเชอมนกบกระแสกศล อบอนใจมากพอ ตวอยางทเคยเกดขนคอหญงชาวนาคนหนง ตนเชาใสบาตรพระอรหนตซงเพงออกจากนโรธสมาบต ซงผลกรรมดานดจะแรงมากตองเหนผลใน ๗ วน แตดวยวถชวตของนางไมมปจจยในโลกสนองตอบไดไหว เลยตายแบบปจจบนทนดวนดวยสตวราย ไปเสวยสวรรคระหวางทางทำบญนนเอง (ปจจบนขาวทวรบญทรถเทกระจาดกมใหเหนบอยจนบางคนตงขอสงเกตนะครบ อยาตความวาทำบญแลวตายหมายถงทำบญแลวไดอปมงคลเปนอนขาด)

ขอยกตวอยางเหตการณสนามทผานมา คนมกถามกนวาผเคราะหรายเคยทำกรรมใดรวมกนมาจงรวมตายเกอบพรอมเพรยงอยางนนถงสามแสนคน

อนนขอใหทราบนะครบ การตายหมไมใชเครองหมายบอกเสมอไปวานนเปนวบากกรรมทพวกเขาทำมารวมกน ขอใหสงเกตวากรณสนามนน แตละคนกระจายกนรบเคราะหกรรมซงมแรงหนกเบาไมเทากน สถานการณทสงผลใหเจบตายไมเหมอนกน และทสำคญไมไดรจกมกจ ไมไดจงมอไปรวมตวกนตามขอตกลงแตอยางใด

นอกจากนนขอใหสงเกตอกประการหนง คอหลายรายไมใชคนในพนท แตเมอถงเวลาเปลยนภพของพวกเขา กมเหตใหพวกเขาตองไปอยทนนพอด ตำแหนงทจะถกนำซดตายพอด สวนคนทยงไมถงฆาต แมหางกนแคไมกกาว กกลบรอดและไมบาดเจบเทาแมวขวนบางคนถกนำซดเขาปะทะผนง นาจะตายแนแลว ผนงสวนนนกลบพงราบ เลยรอดจากการถกอดกอปป! นแหละการแสดงความมหศจรรยในการ ‘คดคนออก’ ของกฎแหงกรรมวบาก ใครยงคดวาเปนเรองบงเอญ กสมควรทบทวนดใหมจากเหตการณจรงทเกดขน วาทำไมความบงเอญจงเลนตลกไดขนาดน?

๗๘

การประสบเคราะหกรรมรวมกน ชนดทสอถงอดตกรรมทเคยทำมาดวยกนนน จะเปนประเภทกลมคนทรจกกน รวมทางหรอลงเรอลำเดยวกน ประสบกบรปแบบเคราะหกรรมเดยวรวมกน เชนในคมภรมเรองของเหลาภกษไปตดในถำดวยกน อดอยากปากแหงรวมกนอยหลายวน กเพราะกรรมหมในอดตชาตทเคยรวมกนกกขงสตวใหไดรบความทรมาน เปนตน

โลกนแบงออกเปนเขตพนทปลอดภยกบเขตพนทสมเสยงและเปนอยางนมาทกยคทกสมย ไมมสมยใดทโลกปตลอดดวยพนทปลอดภยหรอสมเสยงอยางเดยว ตองมกระจายเขตดเขตรายไวใหบรการสำสตวผมบญมบาปอยางทวหนาอยเสมอ ฉะนนขอใหลมเรองภยลางโลกแบบกวาดทเดยวหายเรยบไปได วนหนงโลกอาจถงกาลแตกดบจรง แตปานนนตองไมมสตวบญมากอยางมนษยหลงเหลออยอกตอไปแลว

โลกยงไมแตกวนน แตกอยาประมาทเลยครบ เพราะเราอาจยน เดน นง นอนอยในเขตประหาร และเรากไมอาจทราบเสยดวยวาถงเวลาของเราหรอยง ขอใหคำนงถงการเตรยมเสบยงไวเพอความไมประมาทแหละดทสด เราจะไดไมตองกลว ไมตองถามหาคำทำนายวาทกำลงหายใจได กำลงรสกและนกคดไดเหมอนอยางน วาระสดทายจะตองตายเดยวหรอตายหม ตายดหรอตายทรมาน ตายในขณะทจตเปนกศลหรออกศล เพราะธรรมดาผสงสมบญ ตนเสบยงไวมากๆยอมอนใจอยเสมอวากรรมขาวทงปวงจะตามไปชวยอดหนนคำจนมใหหลงตายตกรวงลงตำอยางแนนอน

ถาม - รจกคนดๆ คนหนง สงสยวาทำไมคนทำดมาตลอดชวตถงตายรายดวยอบตเหตรถยนตสยดสยองไดขนาดนน?

๗๙

เราเหนดวยตาเปลาวาเขาตายไมด แตไมรนครบวาเขาไปดหรอไปราย ความตายคอการจบในสายตาของมนษย แตในโลกวญญาณแลว ความตายอาจเปนเพยงเครองมอสงไปสจดหมายปลายทางทคนๆ นนควรจะไดไปถง พดงายๆ วาความตายอาจเปนแคลลาหนง หรอเปนแคสไตลหนงในการบรหารจดสงผลกรรมใหกบเรา

อยางทมขาวหลายหนวาทวรบญพากนไปตายทงคณะนนมกทำใหผบรโภคขาวเกดความกงขาวาไปทำบญแลวทำไมบญไมปกปอง ไหนวาทำดแลวผจะคมไง? เรองจรงกคอทำดแลวไมใชมผตดตามไปเปนบอดการดใหหรอกครบ ทำดแลวมกรรมเปนผคมครองตางหาก และบางทกรรมกไมไดคมครองอยางเดยว แตยงอาจชวยสงเสรมใหสบายขนกวาเดมดวย ญาตพนองขางหลงพากนเศราสลดกบสภาพศพทตายเกลอน แตเหลาวญญาณอาจกำลงพากนหวเราะสดชนตนเตนกบภาวะใหมๆ ทนาพงใจถงขดสดอยกได!

คนเราจะตายอยางไร กรรมเขาเปนผตดสนใจเลอกใหเสมอบางทกเปนการจบมอทำงานรวมกนระหวางของเกากบของใหม อยางเชนกรรมเกาขอปาณาตบาตมหนาทตดอาย กรรมใหมเชนมหาทานมหนาทสงไปสสคต ถาถงจงหวะหนงมโอกาสประสานกน กอาจสงรถบรรทกเจากรรมมาประสานงาเอาดอๆ

พวกตายคาทกะทนหนนนมอยสามประเภทใหญๆ ครบหนงคอเคยลอบฆาเขามา สองคอถงเวลาไปเปนวญญาณผตายโหงหรอลงนรก สามคอสมควรไดเสวยสวรรคเสยท ถาทราบตามจรงวายงเหนไดเพยงดวยตาเนอ กอยาเพงไปตดสนวาศพทเราเหนบนถนนนนเขาขายประเภทไหน

มเรองเลาในสมยพทธกาลกนหลายกรณ เชนบางรายไดทำบญกบพระอรหนตเพงออกจากนโรธสมาบต ซงตามกฎของการใหผลกรรมจะตองไดเสวยผลทนตาภายใน ๗ วน เปนความสข เปนอตภาพ

๘๐

ทดขน แตสำหรบบางคนขาดปจจยพนฐานทจะเสวยสขในโลก กรรมดใหมเลยจบมอกบกรรมชวเกา สงกระทงมาขวดตายกอนกลบถงบานอนนขอใหรบฟงไวเปนความรประกอบ

รไหมครบ วนพรงนจะมคนตายเพมอก ๑๕๐,๐๐๐ คน ในขณะทกอนจบเทยงคนวนนกมลวงหนาไปแลวเปนจำนวนเฉลยประมาณเดยวกน นเปนเรองทพวกเราไมรเหนดวยตาเปลา แตเกดขนจรง และพวกเรากลวนสมเสยงตอการเปนหนงในกลมแสนหาทวาในวนใดวนหนงดวย!

ความตายมาถงแน และมจจราชคงไมอาจเอาใจเลอกวนละแสนหาหมนวธดๆ ใหกบคนตายทกคนไหว ประเดนจงไมใชเลอกตายใหหร แตควรเตรยมใจตายดวยจตทเปนกศล เพอความอนใจ เพอเปนประกนวาหลงความตายอนไมอาจพยากรณวธและวนเวลานนเราจะไดไมตองเปนวญญาณหวนมองยอนกลบมาเสยดายศกยภาพสรางบญสรางบารมของมนษยกน

ถาม - เคยไดยนมาวาถามจตทหมนหมองขณะใกลตาย จะทำใหเราไปเกดในภพทไมด อยากถามวาลกษณะของจตกอนตายอยางไรทเขาขายหมนหมองดงกลาว?

ไมวาจะใกลตายหรอขณะกำลงอยดมความเปนปกตอยางนจตคนเรา หมนหมองดวยลกษณะเดยวกนหมดครบ คอไมสามารถนกถงสงทเปนมงคล ไมอาจรสกแชมชนตนตา ตอใหจำไดหรอนกออกวาทำบญอนใดไว กไมอาจยงจตใหเปนสขได เนองจากไมอาจถอนจตจากแรงดงดดของบาปอกศล

เมอจตหมนหมอง กยอมคดถงแตเรองไมด นกถงแตเรองทคนทำใหเราเจบใจ นกถงแตเรองทเราไมประสบความสำเรจ นกถง

๘๑

แตเรองทไมสมหวงตางๆ นานา หรอกระทงยงไมเคยเกดเรองรายกอตสาหจนตนาการไปลวงหนาวาเดยวตองเกดแนๆ จนคลายชวตทงชวตชางไมมสงใดเปนนำดเอาเสยเลย ตรงนนแหละทจตอยในสภาพเหมาะสมกบภพอนเปนทกข ไมมความสข ไมมความเจรญ

สรปคอเปนเรองจรงครบ ถาจตหมนหมองขณะใกลตายกคงไมแคลวตองเจอทคต แมอตสาหสงสมบญญาบารม ทำดใหทานรกษาศลมาตลอดชวต แตพลาดตกมาตายตอนจบ ตายดวยอารมณเศราหมองแลว แทนทจะไปดเสวยสขดงควร กอาจถกความหมนหมอง เขยใหไปอยรวมกบพวกเรรอนในภมเปรต แชจมอยกบความวงเวงเงยบเหงา แตกไมถงกบถกแผดเผาดวยไฟหรอเครองทรมานสาหสนก และอาจตดอยกบภพของความเปนเชนนนในระยะสนๆ

สำหรบพวกบญเกาด แตตายขณะจตเศราหมองนน เมอใดระลกถงกศลเกาได หรอมญาตทผกพนกนแนนแฟนอทศสวนกศลหรอมพระทชำนาญฌานสมาบตแผเมตตา ชนดทมพลงสะเทอนกระตนเตอนใหรบรและอนโมทนาบญสำเรจ พวกนมกจะหลดบวงไปไมยากนก เพราะฐานเดมมแรงขบดนพรอมจะสงไปสสคตภมอยกอนหนาแลว สำคญคอใครจะมชองทางสงเสบยงไปใหหรอเปลานะซนนเปนเรองขนอยกบคนทยงมชวตบนโลกลวนๆ

พวกบญพอมแตจตเศราสรอยกอนตายนน อกสวนหนงมกไปเปนสหายแหงดรจฉานหมใดหมหนง ซงตองนบวาแยกวาพวกเปรตเพราะพอเกดเปนสตวดรจฉานเกอบรอยเปอรเซนตจะลมอดตแตหนหลงหมด และมจตผกตดอยกบประสาทหยาบ ใชชวตตามสญชาตญาณและอารมณ หรอเหมอลอยไรจดหมาย วนๆ เคลอนทจากจดหนงไปหาจดหนงเรอยเปอย โดยไมรจะทำอะไรใหเกดความกาวหนาขนกวาเดม แมใครอทศสวนกศลมาใหแรงขนาดไหน จตกไมอาจโงหวขนรบร (เวนแตจะมผทรงฌานแผเมตตาใหตรงๆ แบบ

๘๒

เจาะจง จตกอาจแปรสภาพเปนกศล สามารถคดอานคลายคนขนมาไดชวขณะหนง แตไมถงขนาดเลอนชนเลอนภมใหมนได เพราะมเปลอกหนาๆ ของอตภาพสตวหอหมจตวญญาณอย)

หากไมมบญหนนเอาเสยเลย คอเปนผทตระหนถเหนยวเปนผมศลขาดทะลเปนรใหญเกนปะชน แถมกอนตายนกอะไรไมออกไดแตกลอกหนาไปมา จมปลกอยกบเรองอปมงคลอนเจอดวยราคะโทสะ โมหะแบบถอนตวไมขน อยางนกเสรจเลยครบ มสทธเจอวบากชวทงหลายเรยงควขอบอมบยาวเหยยด ชำระหนบาปจากขมหนงกอาจตองระเหจไปรองจากๆ ตอทอกขมหนง หรออาจตกอยในความทกขตรม ความหวโหยไสกวทรมาน ความคลมคลงแบบเดยวกบชางตกมน (แยกวาชางตกมนตรงทตองอยในอาการตกมนนานแสนนานเหมอนไมมวนสนสด เพราะหนาทหนงของนรกคอใหผลเปนทกขยดเยอยาวนาน)

ถาม - ความหมนหมองเกดจากอะไรไดบาง? ทกวนนถอวาอยในกรอบของความเปนคนด คบเพอนด ไมคดทำรายใคร ไมเทยวเสยหาย ทำทานบางตามโอกาส แตกลบคดมาก เครยดเกง ขวตกกงวลงายๆ คลายไมตองมตนสายปลายเหต อยางนจะถอวาจตกำลงสะสมความหมนหมองทละเลกทละนอยจนถงขนรายแรงในทสดหรอไม?

คำตอบงายๆ เลยครบ สำหรบบางคน ความหมนหมองเกดจากความเคยชนทจะหมนหมอง หรอยอมตนใหกบความหมนหมองจนเคยตว เรองไมนาคดกเกบมาคด เรองไมนาวตกกเกบมาวตก

หากเขาขายดงวาน กขอใหคณทราบเถดวาโรคชางวตกมตนสายปลายเหต การยนยอมตกเปนเบยลางของความวตก

๘๓

โดยไมหาทางทำอะไรใหดขนนนเองคอตนเหต เหมอนเราตกลงไปในหนองนำทเนาเหมนและชนแฉะนารงเกยจ แลวตงคำถามกบตนเองวาเหตใดเนอตวเราจงไมแหงเสยท เหตใดกล นเหมนเนาจงยงตดผวกายเราอยางนาอดอดนาระอานกเปนเพราะเรา ไมหาทางยกตวขนจากหนองนำนนเอง

หนองนำทวานมพษดวยนะครบ เหมอนทำใหสมองเราฝอลงได หดหทอแท และเชออยลกๆ วาจะไมมวนขนจากหนองนำไดนบวาแปลกแตจรง ยงนานวนกจะยงซานไปตามเนอตว สะสมไวทจดตางๆ คลายไขมนมพษ ทำใหผดปกตไปตางๆ นานา บางวนหงดหงดงาย แตบางวนกคลายเกดอาการทอดอาลยตายอยากเปนตน

สวนทวาอาจพฒนาถงขนรายแรงหรอไมกขอใหตรองดถาคณมชวตทปราศจากความสข อะไรมนจะเลวรายไปไดมากกวานนอก? ชวตทขาดความสขนน แมเคยเปนดอกไมกตองเปรยบกบดอกไมทขาดนำ ดอกไมจะดเปนดอกไมอยหรอหากเหยวเฉา?การปราศจากสขทงทไมมเหตใหทกขอยางชดเจนนน แสดงถงวธคดทผดพลาด เรยกวาเหตแหงทกขกคอวธคดนนเอง

ในระหวางใชชวตอนเปนปกต หากยงตดสนใจเลอกทจะเปนสขไมได แลวขณะใกลขาดใจตายจะมความแนนอนอนใดเปนหลกประกนทนาไวใจเลา? ไมมสงใดเปนศตรผใหโทษกบเราไดเทาการตงจตไวผดพลาดอกแลว

ถาม - จะทราบไดอยางไรวาจตเราหมนหมองอยในระดบตกตำรายแรงยากจะเยยวยาหรอไม? จะใชเกณฑใดเปนหลกวดวาแตละวนดขนหรอแยลง? และดขนแคไหนจงแนใจไดวาจะไปถอกำเนดในสคตภม?

๘๔

เมอหงดหงดในเรองเลกๆ นอยๆ ถามตวเองวารตวไดเรวแคไหน

๑) ไมทนแสดงอากปกรยาออกมา พอเรมมความรำคาญกรนขนจะทราบชด แลวความหงดหงดกจางลง เปลยนเปนปลอดโปรงไดง ายๆ หรออยางนอยกหนไปสนใจส งท ควรทำเฉพาะหนาโดยปราศจากความเกบกด

๒) แสดงอากปกรยาหงดหงดใหเปนทปรากฏ แตกระงบลงไดในเวลาตอมา โดยปราศจากความรสกทบแนนหรอเกบกด

๓) แสดงอากปกรยาหงดหงดใหเปนทปรากฏ และไมแนวาจะระงบได ไมแนวาจะปลอดโปรงหรอเกบกดในเวลาตอมา

๔) แสดงอากปกรยาหงดหงดใหเปนทปรากฏ ระงบไมไดเลยและรสกเกบกดอยตลอด

ทงหมดทกลาวน คอขดความสามารถในการปลอยวางสงทไมใชสาระนนเอง หากจตเราถกอบรมจนกระทงอยในสภาพไมยดมนถอมนสงไรสาระไดเมอไหร เมอนนใจของเราจะเขาขายขอแรกแตถาไมอบรมจตเสยบางเลย กมกตกไปอยในขายขอสดทาย แตละขอถอเปนขดระดบความนาจะเปนวาจตมทางไปอนดหรอรายในตวเอง ผมความปลอดโปรงไมยดมนถอมนไดเสมอๆ จะอนใจกบตนเองวาเราเปนผไมมความเศราหมองครอบงำโดยงาย แตผมความอดอดยดมนถอมนปลอยวางยาก อาจตองกงวลวาเราจะเปนผมความเศราหมองในขณะแหงมรณกาลหรอไม

การสงเกตตนเองดวยหลกวดคราวๆ ทง ๔ ขอขางตนวนตอวน จะชวยใหเราทราบดวยตนเองวาดขนหรอแยลง และในระยะยาวภาพรวมจะปรากฏตอสำนกหลกของตนเอง เราเปนผบอกตนเองไดวาชวตมความสขขน เราเปนผบอกตนเองไดวาบดนลดละนสยหวงทกขแบบเดมๆ ลงแลว เปนตน

๘๕

ถาม - จะมวธแกไขความหมนหมองไดอยางไร? ขอคำแนะนำแบบเปนขนๆ ทสามารถเรมตงตนปฏบตตามไดเลย

๑) กระซบบอกตนเองไวเสมอๆ วา ‘อยาคดมาก’ นเรยกวาเปนการปอนโปรแกรมใหกบจตตนเองในระดบสำนก เมอทองบอยเขาจนใจยนยอมตามโปรแกรม อาการไมคดมากกจะคอยๆ ปรากฏชดขนมาเอง

๒) หมนสงเกตใจตวเอง หมนตงคำถามกบใจตวเอง หมนจบผดใจตวเอง วาขณะหนงๆ กำลงคดมากใหเปลาประโยชนหรอคดนอยอยางไดประโยชน เราจะพบวาแคการปฏบตตนอยางงายๆ ตรงไปตรงมาเทาน จะทำใหเปนคนเลกเพงโทษคนอน มความหงดหงดนอยลงอยางรวดเรวเหลอเชอ

๓) เมอหงดหงด วตกเกนกวาเหต หรอหดหเศราหมอง อยาพยายามเรงเอาตวเองออกมาจากภาวะนนๆ ทนททนใดตามใจนกแตใหตระหนกวานนเปนภาคมดของจต เมอใดมแสงสวางสาดเขามาความมดกจะหายไปเอง ความสวางนนอาจหมายถงการไมยอมจมอยกบทกข แตหนไปเดนเลนในสวน หนไปอานหนงสอธรรมะ หนไปสวดมนตบอยๆ หรอหนไปปฏบตภารกจของคณดวยความรสกวาถาทำใหเสรจ ถาทำใหด จตใจเราจะปลอดโปรงข นกวาเดมดวยการประพฤตตนเชนน กำหนดใจไวอยางน ในท ส ดจตจะฉลาดเลอกทำแตเหตใหเกดความสวาง และรงเกยจเหตใหเกดความมดอยางถาวร

ลองเถอะครบ ความเปนมนษยนนเหมอนมดทคมกวาเราคดเอาไปเฉาะดนเลนจนทอกได หรอเอาไปฟนฝาอปสรรคในตวเองกไดและในเวลาทไมเนนชาดวย

๘๖

ถาม - ชวยแนะวธคดและการทำใจทจะไมทำใหทกขมากจากการตองเสยสามไปอยางกะทนหน ทกวนนยงไมอยากเชอวาเขาจากเราไปแลว แมพยายามคดวาเกด แก เจบ ตาย เปนของธรรมดา แตยงมบางครงทำใจไมได มความคดวาเขาไมนาอายสนแคนเลยคะ

การทเราไมคดไวลวงหนา หรอไมเคยเตรยมตวเตรยมใจไวเลย ดวยความประมาทในวยนนแหละ คอตนเหตของการทำใจไดยากเมอตองจากกนอยางกะทนหนจรงๆ

นเปนเรองทคณอาจตองแกปญหากนทปลายเหต สงททำไดในตอนนไมใชการเตรยมใจ แตเปนการแกปมทางใจ และเปนปมทคอนจะยงยากเสยดวย เนองจากเราเคยร เคยอาน เคยฟงธรรมะมาไมใชนอยๆ จงอาจเกดอาการดอยาเสยแลว

จดนอยากใหคณเลกหาอบาย เลกหาธรรมะปลอบใจ แตใหสงเกตอยางตรงไปตรงมา วาลมหายใจเขานใชไหม ทเลยงชวตใหรอดไปอกครงหนง ถามตวเองวาลมหายใจออกนใชไหม ทบรรเทาความอดอนไมใหจกอกตายไปอกเฮอกหนง เมอเหนเขามาถงการมชวตจรงๆ ในลมหายใจปจจบนนได คณจะสามารถทำความเหนไดตามจรง วาชวตเปนของเปราะบาง แมตวคณเองกอาจแตกดบภายในเวลาไมกนาท ขอเพยงไมมลมหายใจเขาออก

เราจะไมเหนความสำคญของเครองหลอเลยงชวต กระทงถกรบเครองหลอเลยงชวตไป เราจะไมสนใจวาลมหายใจสนหรอยาวมหรอไมม ตราบเทาทเราไมถกนำไปขงไวในททหายใจลำบาก หรอไมมอากาศใหหายใจเลย

หากเกดขอสงเกตตามจรงในวนาทปจจบน คณจะรสก

๘๗

ปลอยวางกบการมหรอไมมชวตของตนเองลงไดบาง ยงสงเกตมากกยงปลอยวางไดมาก เมอปลอยวางไดกระทงการมหรอไมมชวตของตวเอง คณจะมองออกไปขางนอก แลวปลอยวางการมหรอไมมชวตของคนอนไดงายขน

ขออางทวาเขาตายกอนวยอนควร เปนแคความเขาใจผดๆหลงอปาทาน หลงทกทกเอาวาทกคนตองตายตอนแก ความตายจะมาในเวลาอนควรเสมอ วบากกรรมเขารเวลาของเขาด และไมยอมใหคณผดผอนเพยงดวยการวงวอน เชนคณไมรและไมเคยเตรยมใจไวกอน อยาเพงมาเลยนะความตาย

สามจากไปแลวอยางกะทนหน ทเหลอกตองเตรยมใจใหเปนกศล เผอวนนจะเปนวนกะทนหนของคณเองบาง การมจตเศราหมองไมชวยให ‘คนตาย’ กลบมา และไมไดชวยให ‘คนเปน’ เตรยมตวอยางถกตอง หากมาถงความเขาใจตรงนลกซงพอ ความตายของใครๆแมเราเองกจะไมกอใหเกดความเศราสรอยเปลาไดเลยครบ

ถาม - ในกรณทพอแมกำลงจะตองตายแนๆ แตเหมอนหายใจไปวนๆ เพราะเครองชวยหายใจ การถอดเครองชวยหายใจออกตามคำสงเสยไวลวงหนาของพวกทาน ซงไมอยากยอชวตตวเองไวเปนภาระแกลก อยางนถอเปนปาณาตบาตหรอไมคะ?

กอนอ นเลงท ใจ ตองบอกวาไมใชปาณาตบาตเตมข นแนนอน คอขาดเจตนาฆาเปนตวตง เพราะไมไดวางแผนทำใหตายขณะทกำลงทรงสภาพดๆ อย

วาไปแลวคนปวยทไมอาจดำรงชวตรอดดวยวธทางธรรมชาตตองใชเครองชวยหายใจ ถอวาอายกายขาดไปแลวเกนครง เพราะเครองชวยหายใจนน ชอบอกอยแลววาเปนเครองชวยตออาย ถาไม

๘๘

มเครองชวยหายใจอายกตองขาดแนๆอยางไรกตาม แมไมมเจตนาฆา แตความรสกวาคณเปนคน

ทำใหทานตายกอาจเกดขน เพราะชวยไดแตไมชวย ซงตรงนแหละทอาจทำใหคณไมพนมลทนดนก

ฉะนน ถอเอาแคความรสกไมสบายใจขอเดยวน ผมอยากแนะนำวาควรปลอยใหทานตายตามเวลาจะสบายใจกวาครบ ไมอยางนนคณอาจตองกลดกลมไปอกนานวามสวนทำใหพอแมตายหรอเปลา มลทนทำนองนไมใชจะลางใหรสกสะอาดงายนก อยางนอยไดรสกวาคณชวยเตมความสามารถตามฐานะลก ซอความสบายใจหายหวง กยอมดกวากนแน

แตบางทการชวยพยงชวตนนกมรายละเอยดแยกยอยมากขนอยกบวาคณรอยกบใจแคไหนดวย เพราะหลายกรณเทาทผมทราบคอรางกายหมดสภาพทจะดำรงชวตแนแลว ฟนกลบมาอยในสภาพมสตอยางคนธรรมดาไมไดแนแลว ถอวาอายขาดแนแลว การรงไวแครางกาย อาจหมายถงไมปลอยใหเกดจตจต ไมปลอยใหทานเคลอนไปเสวยกรรมตามกาลกได ถาคณทราบชด มหลกฐานทางแพทยชดเจน กอาจปลอยทานไปโดยไมถอเปนการฆา

แตอกหลายกรณจะกำกง ไมแนไมนอน หมอเองกพดไมออกบอกไมถกวาจะอยหรอไป มสทธหรอไมมสทธฟนคนกลบมาเปนดงเดม อนนถาคณดวนถอด นำหนกความรสกยอมเปนคนละเรองกบกรณขางตน ดวยความไมรภายใตความไมแนไมนอนนแหละ โอกาสทจะเปนปตฆาต มาตฆาตกสงมาก

ภายใตสถานการณไมแนนอน ขอแคคดแมแตนดเดยววาอยากใหชวตขาดๆ ไปเสย คณจะไดไมตองรบผดชอบ เมฆหมอกปาณาตบาตกเคลอนมาคลมจตคณเกอบครงแลว เพราะถอวาขาดเมตตากบผใหกำเนด การขาดเมตตาเปนตวชวาไมอยากใหอยตอ ยง

๘๙

ถาคดอยากไดมรดกเสยเรวๆ อนนถอเปนปาณาตบาตเตมขนทนทเพราะเจออยดวยความโลภ ความโลภเปนตวชวาอยากใหตาย

ปตฆาตกบมาตฆาตคออนนตรยกรรม ใหผลหนกแนนทสดประกอบกรรมชนดนแลวเอาคนไมได ชะลางหรอชดเชยดวยวธใดๆไมได สำนวนอนเปนพทธพจนคอจะเปนผไปอบาย ตกนรกชวกปไมอาจเยยวยา อยาเสยงเฉยดใกลเลยเปนด ขอสรป ๒ ขอสนๆ คอ

๑) ถาหลกฐานทางแพทยชวาตายอยแลว แคชวยใหหายใจไมไดแปลวายงมชวตอย อนนนถอดเครองชวยกไมนบวาฆา

๒) ถาพยายามดนรนทกวถทาง แตไมมเงน แมเอาพอแมเขาโครงการอปถมภ แตหมอกไมยอมตอชวตให กทำใจคดวาคณหมดแรงทจะยอทานไวจากปากเหวแหงมรณา อยางไรทานกตองตกรวงลงไปอยด

ถาม - การฆาตวตายถอเปนปาณาตบาตหรอเปลาคะ?

การฆาตวตายไมใชปาณาตบาต แตเปนอตวนบาต เปนกรรมคนละอยางครบ ปาณาตบาตคอปลงชวตสตวอน มผลใหชวตของสตวอนขาดกอนถงอายขย พรากสทธในการมชวตไปจากเขาโดยเฉพาะหากเขามบญมาก กเทากบตดโอกาสเสวยสขของเขาทงทงยวง สวนอตวนบาตคอการปลงชวตตนเอง มผลใหไมไดใชกรรมทควรใชกอนถงอายขย โดยเฉพาะหากมบาปมาก กเทากบพยายามแหกคกเพอ หนโทษดวยทางลด

การไมรอใหมการลางไพใหมตามกาล จดเปนการตดตอนสรางปมยงเหยงขน ไมใหเปนไปตามวถธรรมชาตกรรมวบาก เปรยบกบหนกซบซอนกวาหนชนดไหนๆ เนองจากการทบหนกรรมนนแตกตางจากการทบตนทบดอกของหนสนเงนทองมาก ถาคณฆาคน

๙๐

มบญ โอกาสเสวยบญของเขาทถกตดทง ยอมสะทอนกลบมาเปนความหมดโอกาสเสวยบญของคณเชนกน คณจะมอายมากในอตภาพทเปนทกข แตจะมอายสนในอตภาพทเปนสข

และถาฆาตวเองขณะตองใชบาป การหนโทษยอมเปนการเพมโทษในตวเอง ทกขทยงไมเสวยกตองเสวยอยด แถมพวงทกขอนเกดจากการพยายามแหกคกเขาไปอกกระทง นนคอแทนทจะตองทนทกขในสภาพมนษยตามเดม กตองไปทนทกขในสภาพเปรต สภาพเดรจฉาน หรอสภาพสตวนรก ซงเปนอตภาพทแยหนกเขาไปใหญ

ขอแตกตางระหวางปาณาตบาตกบอตวนบาตยงมอกมากเชน ปาณาตบาตมผลในกาลตอไปเปนความโหดเหยมของจตใจ มใบหนาเหยมเกรยม มความเดอดรอนเรองสขภาพกาย อาจถกรงแกอาจถกฆาใหตายกอนวยอนควร สวนอตวนบาตมผลในกาลตอไปเปนความออนแอทางใจ มใบหนาเศราหมอง มความเดอดรอนเร องสขภาพจต คดมากและนอยใจเกง รสกออนแอ อยากตายดวยเหตบบคนแคงายๆ เปนตน

การฆานน ไมวาฆาผอนหรอฆาตนเอง ยอมไดชอวาทำจตใหเศราหมอง เมอจตเศราหมองยอมมคตวบตเปนทหวง แตหากฆาตนเองโดยไมมจตเศราหมอง ทำจตใหขาดจากอปาทานวาเปนตวตนอนนนพระพทธเจาสรรเสรญ การสนชวตขณะไรอปาทานไมถอเปนบาปดวยประการทงปวง ททำอยางนนไดกมแตผศกษาธรรมจนเขาใจและปฏบตธรรมจนเขาถงแลวเทานนครบ

ถาม - อานจากทคณดงตฤณเคยเขยนไวในหนงสอ ‘เสยดายคนตายไมไดอาน’ วาการสงคนตายใหไดไปด คอการทำใหเขามจตใจปลอดโปรง ตดหวงตดอาลยในโลกมนษย และถาเปนไปไดกควรใหตดหวงตดอาลยในภพภมทงหลายไมวาสงหรอตำดวย

๙๑

อยางนถาญาตมตรอนเปนทรกมโอกาสไปรมลอมและฟงคำสงเสยของคนใกลตาย แลวพวกเขาหามใจกนไมได ตองรองหมรองไห สงเสยงวงวอนใหคนใกลตายอยตอ ทำใหคนใกลตายจตใจเศราหมอง มเปนการทำบาปตอผตายหรอ? หากเปนบาปกนาคดวาแลวจะทำอยางไรกนละ? เพราะตามธรรมเนยมแลวถาทำไดกควรไดไปลำลา ไปดใจกนเปนครงสดทายมใชหรอ?แตไปแลวหามปากหามใจไมอย กเทากบผดหลกการสงคนตายทดอก ในความเหนของคณดงตฤณควรใหเปนเชนไร?

กอนอนตองออกตววา หลกการสงคนตายทผมเขยนไวในหนงสอ กอยางทระบไวแลววาเปนแนวอบายของพระพทธเจาทานนะครบ ผมไมไดคดเอง เพยงนำมาบอกคณๆ เทานน ถาอยากไดวธสงคนตายทดทสดในโลก กขอใหเชอพระพทธองคซงทรงหยงทราบอบายธรรมอนสวางดกวาใครทงหมด นนคอใหซกถามคนใกลตายวายงหวงอะไร กหาทางพดใหเขาคลายหวง คลายพะวง เชน ถายงหวงลกเมย กบอกเขาวาลกเมยจะไมอยในโลกนตลอดไป วนหนงกตองตายตามเขาเหมอนกน นอกจากนนกควรชกจงใหคดถงโลกสวรรคทดกวาโลกมนษย กบทงลงทายเหนยวนำใหเหนการเกดในภพใดๆไมเปนสข ตองจากตายหายสญจากโลกนนๆ กนถวนหนา คลายจตจากความยดมนถอมนในกายใจนและกายใจอนๆ เสยเปนดทสด

สรปคอพดเหนยวนำใหคนใกลตายตดความอยากอยตอและตดความอยากเกดใหมได นบวาประเสรฐแท เพราะจตทคลายความยดมนในความมความเปนทงหลาย คอจตทสวาง พนจากทคตแนนอน และแมยงมกำลงสงไมถงนพพาน อยางนอยกเทยงทจะไปด มสคตเปนทหวงได กบทงจะเปนสญญาณนำรองไปสความเปนผเหนถกเหนชอบ แสวงทางพนทกขอยางถกทางในกาลตอๆ ไป

๙๒

อาจกลาวไดวาวาระแหงการสงคนตาย คอวาระอนเหมาะควรแกการใหทพงสำคญสงสดกบบคคลอนเปนทรกของเรา

ทนมาดความเปนจรงทเกดขนในโลก ทกวนมคนตาย และคนตายจำนวนหนงกมโอกาสพบญาตในวาระสดทายกอนลมหายใจสนจากราง บรรดาญาตมตรอนเปนทรกเขาทำอะไรกน? พวกเขาพากนรองไหระงมเปนจกจน นนเทากบสรางภพแหงความอาลยขนในจตของผตายชด ยงถาคนใกลตายซวยหนอย เจอญาตวกลจรตสงเสยงปดๆ พรำแตรองวาอยาตายๆ กจะยงใจไมด เหมอนโดนหามไมใหโดดลงเหว การทคนเราใจไมดตอนสายตากำลงพราพรายน หหาเรองงายนะครบ เสยงปดๆ อาจฟงคลายเปรตเปานกหวดเรยกใหไปเปนพวกเรวๆ กได

คนกำลงจะตาย ฝายคนเปนกมารงแขงรงขา หนวงเหนยวไวจนจตเขาดนรนอยากอยตอ จตทดนรนนนเปนทกขหรอเปนสขเลา?แลวจตทเปนทกข มความเศราหมอง มความยดตดอาลยในภพเดมจะมกำลงออนแอหรอแขงแรงเลา? แลวจตออนแอทไหนจะระลกนกถงบญกศลอนนาเบกบานปตยนดได?

สรปคอสวนหนงทคนตายไมคอยไดไปด กเหนทจะตองโทษบรรดาญาตๆ ทไมคอยเหนใจคนตาย ไมรวธทำใหคนตายสบายใจนแหละ นยงไมนบพวกทไปตกนในหองคนไขนะครบ เหนพอแมรอแรเจยนอยเจยนไป ไมทนไรกทวงถามกนตอหนา ทำพนยกรรมไวหรอยง? จางทนายทไหนทำ? ทดนตรงโนนกบรถคนนนเปนของนองหรอของหน? ฯลฯ ยงถาไดรความจรงวาตวเองไดนอย คำถามระคายโสตจะยงโถมเขากระแทกแกวหคนใกลตายอยางไมปรานปราศรยนนคอธรรมดากเลสมนษย รๆ กนอย แตทไมคอยจะรกน กคอเรองรอนรมเราคนใกลตาย อาจเปนมหนตภยใหญกบเขาไดอยางสมบรณแบบสงสดทเดยว!

๙๓

หากถามถงความเหมาะสมหรอแนวปฏบตวาควรทำเชนไรผมคงบอกไดเปนกลางๆ แควาการมญาตมตรลกหลานหอมลอมพรอมหนาพรอมตานน ยงเปนสงสมควร หากขาดไปจะเปนการละเลยและดดาย แตถาเหนแกคนตายจรงๆ กขอใหหลกเลยงคำพดสะเทอนใจทงหลายเถด

รองไหนะไมเปนไรนะครบ ดเหมอนกน คนตายจะไดรวามคนอาลย แตเตรยมๆ คำพดไวหนอย อยาพรำเพอแบบนกอยากพดอะไรกพด หรอขออะไรทคนตายใหกบเราเปนครงสดทายไมได เชน ‘อยาเพงตายนะครบ’ หรอ ‘อยกบหนตอเถอะไดโปรด’ ขอใหอดกลนไว หนมาพดแสดงความอาลยในแบบทกอความรสกดานด เชน ‘รอผมบนสวรรคนะครบ’ หรอ ‘แลวหนจะพยายามทำบญตามไปขางบนนะคะ’คำสนๆ ทออกมาจากใจจรงจะมผลใหญเกนกวาทคณคด ขนาดทจตคนตายอาจยดไวเปนเขมทศนำทางทเดยว

แตทประเสรฐกวานนคอคณขมความอาลยไวได สะกดกอนสะอนไมใหเจอในนำเสยง พดอยางอบอนคงเสนคงวา เชน ‘ไมตองหวงผมแลว อยายดอะไรไวอกเลย วนหนงผมกจะจากโลกนไปอยางไมอาลยเหมอนกน’ หรอ ‘ตามพระพทธเจาไปถงนพพานอนไมเกดไมตายนะคะ’ ถาไดอยางนหรอประมาณน เสยงของคณอาจปรงแตงจตใหคนตายคลายความยดตดทงหลาย และกลายเปนผทมความสขหลงความตายในระดบทคณนกไมถง!

๙๔

“การเตรยมตวตายอยางถกตองนน ไมใชแคนกๆ เอาวาเดยวเราจะระวงตว เดยวเราจะตาย แตเปนการเตรยมนสย เตรยมความเคยชนวาจะตายพรอมกบกศลจต ตราบใดยงคดมากวนไปวนมา ยงขกงวล ยงหวงสงทไมควรหวง ยงไมอาจตดทงพนธะผกใจ กขอใหพจารณา วาเหลานนคอนสยทเปนเหตใหตายไมดไดหมด เราตองใหจตคดด คดเปนกศลใหไดเปนปกตตามแนวทางของทานและศล ยงเสยสละมาก ยงมศลบรสทธมาก ใจกจะยงมคณภาพ และลดทอนความคดมากขกงวลนานาไปไดเรอยๆ เอง”

“ขอใหถามตวเองวาทกวนนคณยงมขอเสยทางความคดทางคำพด หรอทางการกระทำแบบไหนบาง เอาชนดนกปบคดถงบาปนนๆ ขนมากอนเพอน กใหสมมตวาบาปนนแหละจะถงตวกอน ไดตวเราไปกอนในขณะจตทายๆ ฉะนนกหาทางเรมกำจดบาปนนกอนเปลยนวธคด วธพด หรอวธทำใหเปนตรงขามเสยเปนอนดบแรกจะตองเสยเวลา เสยกำลงใจสกเทาใดกตาม นกไดชอวาเตรยมตวตายแบบตตวจองทนงเฟสตคลาสไวแลว”

“วธปลดหวงโซแหงการเกดตาย กคอการทำลายความเขาใจผดใหสนซาก เราเขาใจผดวากายนเปนตวตน เปนทตงของตวตนกเฝาดดวยสตสมปชญญะไปเรอย วาสวนใดสวนหนงในกายนเทยงไหม ถาไมเทยง ในทสดจตกไดขอสรปเองวากายไมใชตวตน ไมเปนทตงของตวเรา”

พนจากความสำคญผดเกยวกบกาย ยงเหลอความสำคญผดเกยวกบใจ กตองดกนตอไป เฝาระลกกนตอไปวาองคประกอบทางใจสวนไหนทเปนตวตน เปนทตงของตวเรา เมอเฝาดไปเรอย นบแตความรสกสขทกขทสลบไปสลบมา ความจำไดหมายรททำใหนกออกบางนกไมออกบาง ความนกคดชอบชงทอาจเปลยนชอบเปนเกลยดเจตนาดทอาจกลบกลายเปนราย ตลอดจนความรบรทางหตาทผลดเปลยนหมนเวยนไปเรอย ชดบางไมชดบาง

หากตามดแลวพบวามอะไรสกอยางหนงคงท ไมกลบเปลยนปรวนแปรเลย กคอยนบวาสวนนนของใจมความเทยง มความเปนตวของเราทปรารถนาใหอยยงยนยงได

หากตามรตามดไปจนถงระดบหนง จตสงสมกำลงการรบรมากพอ กจะเกดประสบการณภายในแบบใหม เหนถนดทงยงลมตาดเงยหฟง วากายใจนปรากฎเปนของเกดดบทละขณะ ไมใชตองรอขามเดอนขามป จงไมใชตวตนแนๆ กระทงวางเฉย กายใจจะแสดงความไมเทยงใด ๆ กปลอยใหแสดงไป ถงจดหนงจตเกดความอมตวโลกแหงตวตนยอมทลายลง เปดเผยใหเหนแตความจรงทไมมอะไรๆนายดมนสำคญผดหลงตดอยนนเอง หวงโซแหงความเขาใจผดจงถกตดขาด สวนจะถกตดเพยงบางสวนหรอถกตดเดดขาดไปทงหมดกขนอยกบความแหลมคมแหงจตในวนาทประหารกเลสนนเอง”