kgh-kongres.rs...organizator. organizer. društvo za grejanje, hlađenje i . klimatizaciju (kgh)...

48. MEÐUNARODNIKONGRES I IZLOŽBA

O KLIMATIZACIJIGREJANJU I HLAÐENJU

Beograd, Sava centar6–8. XII 2017.

48th INTERNATIONALCONGRESS & EXHIBITION

ON HEATINGREFRIGERATION AND

AIR-CONDITIONINGBelgrade, Sava Center

6–8 XII 2017

PROGRAM I ZBORNIK REZIMEA RADOVA

PROGRAM AND BOOK OF ABSTRACTS

ORGANIZATOR ORGANIZER

Društvo za grejanje, hlađenje i klimatizaciju (KGH) Srbije pri

Savezu mašinskih i elektrotehničkih inženjera i tehničara Srbije (SMEITS),

Kneza Miloša 7a/II, 11000 Beograd Tel. 011/3230-041, 3031-696, tel./faks 3231-372

Tekući račun broj 255-0007430101000-55 E-mail: [email protected]

www.smeits.rs • www.kgh-drustvo.rs

GENERALNI POKROVITELJ GENERAL PATRON

Beograd

POKROVITELJ IZLOŽBE PATRON OF THE

EXHIBITION

Kać

DOMAĆIN KOKTELA DOBRODOŠLICE WELCOME COCTAIL HOST

6

ORGANIZACIONI ODBOR ORGANIZING COMMITTEE

Aleksandar AnđelkovićBratislav Blagojević

Bojan BogdanovićLiviu Drugean

Vladan GalebovićMarko Ignjatović

Dimitrije LilićJovan Milić

Nenad Miloradović

Uroš MilovančevićSlobodan PejkovićŽivojin PerišićDragomir ŠamšalovićBiserka ŠvarcMarija S. TodorovićBranislav Todorović, (predsednik)Petar VasiljevićMilovan Živković

MEĐUNARODNI PROGRAMSKI ODBOR INTERNATIONAL PROGRAMME COMMITTEE

Hywel Davis direktor CIBSE-a Hashem Akbari profesor, Concordia University, Montreal Canada Costas Balaras profesor, National Observatory Athens, Greece Pega Hrnjak University of Illinois, Urbana – USA Bratislav Blagojević profesor, Mašinski fakultet Univerziteta u Nišu,

Niš, Srbija Marianna Brodatch urednik AVOK Journal, profesor, Moscow Institute

of Architecture, Russia Stefano Corgnati predsednik REHVA-e, profesor Politecnico di

Torino, Italy Didier Coulomb direktor Međunarodnog instituta za hlađenje,

Francuska Ioan Silviu Doboşi Member of Board of Directors, REHVA, Romania Andrea Gasparella IBPSA Board, University of Bozen/Bolzano, Italy Sheila Hayter ASHRAE Treasurer, USA Karel Kabele REHVA, profesor, Czech Technical University,

Prague, Czech Republic Halvart Koeppen Regional Network Coordinator, UNEP, France Junjie Liu School of Environmental Sciences & Technology,

Tianjin University, Tianjin, China Zoltan Magyar profesor, Budapest University of Technology and

Economics, Hungary Jian-lei Niu profesor, The Hong Kong Polytechnic University,

Kowloon, Hong Kong Peter Novak profesor, Faculty for Technology and Systems,

Novo mesto, Slovenia Bjarne Olesen profesor, ASHRAE President, University of

Denmark Baris Ozerdem profesor, Bahçeşehir Üniversitesi Istanbul, Turkey Branimir Pavković profesor, University of Rijeka, Faculty of

Engineering, Croatia Adrian Retezan profesor, Universitatea Politehnica Timisoara,

Romania Matheos Santamouris profesor, University of Athens, „Energy &

Buildings“ Journal Editor, Greece Chandra Sekhar profesor, National University Singapore, Singapore Uroš Stritih President SITHOK, Slovenia Yuri A. Tabunschikov profesor, Moscow Institute of Architecture (State

Academy), President AVOK, Russia Karim Ghazi Wakili IABP, Institute of Applied Building Physics,

Winterthur, Switzerland

7

NACIONALNI NAUČNI SAVET NATIONAL SCIENTIFIC COMMITTEE

Miloš Banjac Mašinski fakultet, Beograd Velimir Čongradac Fakultet tehničkih nauka, Novi Sad Olvera Ećim-Đurić Poljoprivredni fakultet, Beograd Radomir Folić SITS, Beograd Zoran Keković Fakultet bezbednosti, Beograd Milan Kilibarda Mašinski fakultet, Beograd Franc Kosi Mašinski fakultet,Beograd Miomir Kostić Elektrotehnički fakultet, Beograd Igor Marić predsednik SITS-a, Beograd Radivoje Mitrović Mašinski fakultet, Beograd Danijela Nikolić Fakultet inženjerskih nauka, Kragujevac Milovan Vidaković DITUR, Beograd Božidar Radenković Fakultet organizacionih nauka, Beograd Snežana Stevanović Poljoprivredni fakultet, Beograd Nadežda Stojanović Šumarski fakultet, Beograd Budimir Sudimac Arhitektonski fakultet, Beograd Eva Vaništa-Lazarević UrbanLab, Beograd Dušan Vukotić član IEC TC 57-WG14,

predsednik KS N057–ISS, Beograd

PROGRAMSKI SPONZORI PROGRAMME SUPPORTERS

Akademija inženjerskih nauka, BeogradMašinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Poljoprivredni fakultet Univerziteta u Beogradu, BeogradGrađevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Elektrotehnički fakultet Univerziteta u Beogradu, BeogradFakultet organizacionih nauka Univerziteta u Beogradu, Beograd

Fakultet bezbednosti, BeogradInženjerska komora Srbije, Beograd

UrbanLab, BeogradUnited Nations Environment Program – UNEP, Francuska

Russian Association of HVAC engineers – AVOK, RusijaFederation of European Heating, Ventilation and Air

Conditioning Associations – REHVA, BelgijaAmerican Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning Engineers – ASHRAE, SAD

International Institute of Refrigeration (IIR), FrancuskaInternational Building Performance Simulation Association (IBPSA)

8

GLAVNI SPONZORI GENERAL SPONSORS

20Godina

9

SPONZORI KONGRESA CONGRESS SPONSORS

AKTING Beograd ALFA CLIMA Knjaževac ANTIĆ KLIMATIZACIJA Beograd BELIMO AUTOMATION Beograd CALEFFI HIDROTERMIKA Beograd CIM GAS Subotica CWG Balkan Beograd ELMARK Beograd ESOT-INVEST doo Celje, Ogranak ESOT-INVEST Beograd Beograd EURO HEAT Kragujevac EUROFRIGO Beograd GAS LIDER Beograd HALTON FOODSERVICE GmbH Nemačka HERZ ARMATUREN Nova Pazova INSTALACIJA INŽENJERING Beograd INTERFRIGO Beograd IPROS Novi Sad ISOPLUS Beograd IZOLIR Zrenjanin KAN Sp. z o.o Poljska KIM TEC Beograd KLIMA DOP Beograd KOMO-YU Beograd KORAJA Loznica OVENTROP Beograd PEZOS EXPORT IMPORT Novi Sad P. V. F. TRADERS Beograd RADIUS KELIT Austrija RACIONALIZACIJA ENERGIJE Beograd REHAU Beograd TEHNOSAM Subotica TERMO TEC FLEX Zabrežje, Obrenovac TERMOMEHANIKA Beograd TERMOPLUS (CIAT) Beograd TOPTHERM Bečej TRACO INVEST Beograd UNICOM Beograd VIS COMPANY Beograd WEISHAUPT Beograd

POČASNI ODBOR HONORARY COMMITTEE

Bora Antić ANTIĆ KLIMATIZACIJA, Beograd Dragan Arsenović ELCOM TRADE, Beograd Arpad Balog TOPTHERM, Bečej Dejan Baltić ISOPLUS, Beograd Pavle Banić SMART BUILDING TECHNOLOGIES, Beograd Aleksandar Batinić DANFOSS, Beograd Zoran Biserčić VAILLANT d.o.o. Beograd, Beograd Bratislav Blagojević FENIKS BB, Niš

10

Dragan Božović TERMOSISTEM, Crna Gora Vojislav Brajković INSTALACIJA INŽENJERING, Beograd Dragan Brenesel IPROS, Novi Sad Srđan Budišin TERMO PLUS – CIAT, Beograd Zoran Damjanović STEELSOFT, Beograd Dušan Durković GRUNDFOS SRBIJA d.o.o., Beograd Branislav Džinić MPG KGH, Beograd Nebojša Filipović UNICOM, Beograd Predrag Filipović GRAPPA, Beograd Bojan Grujički VIESSMANN, Beograd Saša Ilić WEISHAUPT, Beograd Vladimir Ilić TERMOMEHANIKA, Beograd Vladimir Ivanović MIKOTERM elecronic, Niš Saša Jakimov TRACO, Beograd Andrej Jergović SOKO INŽINJERING, Beograd Dragan Joković IZO EKOMONT, Obrenovac Branislav Jordanov LG ELECTRONICS, Beograd Saša Jović ALFA CLIMA, Knjaževac Bojan Jovović EUROFRIGO, Beograd Čaba Kern CIM GAS, Subotica Nataša Klen AKTING, Beograd Stanko Knežević PET-PROM, Beograd Goran Kolić AIRTREND – KOVENT, Beograd Halvart Koeppen UN Environment, Francuska Mladen Kuparić ROBERT BOSCH, Beograd Božo Lazić ENERGYNET, Kać Darko Marinković TDM, Beograd Miljan Marković KAN Sp. z o.o., Poljska Slobodan Marković KOMO-YU, Beograd Aleksandar Marković ITN GROUP, Beograd, Zemun Pavle Markovski KLIMA M, Beograd Miomir Matić IZOLIR, Zrenjanin Dragana Mijatović KIM TEC, Beograd Rade Milić VIACOM VS, Beograd Vladimir Milidragović CALEFFI HIDROTERMIKA, Beograd Alen Milović ETAŽ, Beograd-Vrčin Aleksandar Minić IMI INTERNATIONAL, Beograd Boban Mitrović P. V. F. TRADERS, Beograd Dušan Mišić PORTAL, Zaječar Biljana Nedeljkov PEZOS EXPORT-IMPORT, Novi Sad Srđan Nikodijević OVENTROP, Beograd Jelena Nikolić DADANCO EUROPE, Beograd Dragan Obradović KLIMA DOP, Beograd Vlada Obradović TECHNOLOGY INTERNATIONAL SERVICES,

Beograd Aleksandar Obradović ZEHNDER, Nemačka Milovan Paunović TERMO PLUS, Beograd Milenko Pavlović ELMARK, Beograd Predrag Pažin TERMOINŽENJERING, Beograd Slobodan Pejković FILTER FRIGO, Beograd Darko Perušinović GAS LIDER, Beograd Stevan Petković EURO HEAT, Kragujevac Brana Petrović BELIMO AUTOMATION, Beograd Čedomir Petrović RACIONALIZACIJA ENERGIJE, Zemun Irena Popović TROX TECHNIK, Austrija

11

Jelena Prstojević ESOT-INVEST doo Celje Ogranak ESOT INVEST Beograd, Beograd

Slavko Radovanović TEHNOSAM, Subotica Dragana Santovac CWG BALKAN, Beograd Dušan Savić INTERFRIGO, Beograd Dragan Senić SENA, Kragujevac Stefan Čubrović WILO, Beograd Dejan Slepčević SIDEK INŽENJERING, Beograd Mirjana Sofrenović SYSTEMAIR, Beograd Bojan Sretenović OVEX INŽENJERING, Beograd Nebojša Stanić REHAU, Beograd Andrej Škorc SIPATEC d.o.o., Beograd Saša Šumić GROUP PROTEM, Beograd Dimitrije Trifunović THERMO TEC FLEX , Beograd Nemanja Tubić HERZ ARMATUREN, Nova Pazova Mihailo Vasić KORAJA, Loznica Narcis Vodopivec HALTON FOODSERVICES GmbH, Nemačka Zorica Vojinović LINDAB d.o.o. Beograd, Beograd Mirko Vojnović TRACO INVEST, Beograd Bojan Vukotić VIS COMPANY, Beograd Dalibor Vunić UPONOR INFRA FINTHERM a.s.,

Češka Republika Dinko Uzelac EMERSON

SREDA • Wednesday

SALA 1/0 • Hall 1/0 ANEKS B • Annex B

09:00 ~ 09:45 RegistracijaParticipants Registration

10:00 ~ 10:45 Otvaranje kongresa i izložbeOpening of Congress and Exhibition

10:45 ~ 12:45Sesija 1

Plenarna predavanjaKeynote Lectures

12:45 ~ 14:00 Koktel dobrodošlice • Welcome Cocktail

14:00 ~ 17:55Sesija 2

Zaštita okoline i obnovljivi izvori energijeEnvironment Protection and Renewable Energy Sources

14:00~17:15Sesija 3

Daljinsko grejanjeDistrict Heating

ČETVRTAK • Thursday

SALA 1/0 • Hall 1/0 Japanski salon • Japan Room ANEKS A • Annex A ANEKS B • Annex B

9:00 ~

10:00

Plenarna predavanjaKeynote Lectures

10:00

~ 13

:00

Sesija 4Forum: Improving Energy Efficiency in Climate and

Ozone Friendly Latest Refrigeration Technologies 10

:00 ~

13:30

Sesija 7Sunčeva energija – novi energetski potencijal za

daljinsko grejanjeSolar District Heating. Solar Energy – the New Energy

Potential for District Heating

10:00

~ 13

:15

Sesija 8Ispitivanje, predviđanje i unapređenje kvaliteta

unutrašnje sredine i energetske efikasnosti

Investigation, Prediction and Improvement of IAQ and

Energy Efficiency

14:30

~ 15

:30

Sesija 5Srpska regulativa i evropska

„F“ gas regulativaHFC Policy & Legislative

Options in Serbia and European „F” gas legislation

14:00

~ 17

:15

Sesija 9Građevinska fizika –

simulacije performansi zgrade, ispitivanje i

vrednovanjeBuilding Physics – Building

Performance (BPS) Simulation, Experimenting

and Validation

11:00

~ 16

:00Sesija 10

Program za studente, mlade inženjere i profesionalni

razvoj – kombinovano sa prezentacijama glavnih

sponzoraStudents, Young Engineers

& Professional Development Program – Combined with

Main Sponsors Presentations

15:45

~ 18

:00 Sesija 6Mašine i sistemi za hlađenjeRefrigeration Machines and

Systems

20.00 h Banket • Banquet

PETAK • Friday

ANEKS B • Annex B

10:00 ~ 14:30

FORUM: Worldwide is Needed Harmonized Rurban Development and Harmonious Reindustrialization – Hvac & Cold Chain, Healthy Zero CO2 Emission and Energyplus Zero Fossil Energy Buildings and Settlements to Approach Sustainability, Security and Resilience

Unfortunatelly, Beside All Unique Spectacular Scientific and Technological Achievements, Like Never Before, Today is Urgently Necessary on Our Mother Earth to Be Established 5 Continents Mutual Human Understanding and Cooperation in All Activities Areas – Science, Research & Development, Standardization, Certification, Advanced Engineering Education & Manufacturing (KGH-SMEITS

& ECS, UNEP, UNDP, IIR, ASHRAE-Danube & Region XIV, REHVA, Chinese and Australian Engineering Associations)

14.30 h Završna reč • Closing address: Bjarne OLESEN, Branislav TODOROVIĆ15.00 h Oproštajni ručak • Farewell Lunch

13

SREDA, 6. DECEMBAR 2017. Wednesday, December 6th, 2017

9.00–9.45 h REGISTRACIJA • Registration

SALA 1/0 • Hall 1/0

10.00–10.45 h OTVARANJE KONGRESA I IZLOŽBE • Opening of the Congress and the Exhibition Pre dsedavajući – Chairs

B. Todorović, B. Blagojević, M. Živković

10.45–12.45 h I. PLENARNA PREDAVANJA • Keynote Lectures Pre dsedavajući – Chairs

S. Pejković, P. Vasiljević, M. Banjac

1. UGLJENDIOKSID KAO RASHLADNO SREDSTVO I KAKVA MU JE BUDUĆNOST CARBON DIOXIDE AS REFRIGERANT AND THE PROSPECTS Pega HRNJAK – University of Illinois, Urbana – USA

2. ZELENI STANDARD ZA PROCENU FUDBALSKIH STADIONA ZA FIFA SVETSKI KUP 2018. GODINE GREEN STANDARD FOR EVALUATING FOOTBALL STADIUMS FOR THE 2018 FIFA WORLD CUP Iurii TABUNSHCHIKOV, Marianna BRODACH, Moscow Architectural Institute (State Academy), Moskow, Ruska Federacija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3. DALJINSKO GREJANJE I HLAĐENJE U EVROPSKOJ ENERGETSKOJ TRANZICIJI DISTRICT HEATING AND COOLING IN THE EUROPEAN ENERGY TRANSITION Paul VOSS, Euroheat & Power, Brussel

4. EKSERGIJA KAO MERA ODRŽIVOSTI ENERGETSKOG SISTEMA EXERGY AS MEASURE OF SUSTAINABILITY OF ENERGY SYSTEM Peter NOVAK, Fakultet za tehnologije i sisteme, Novo mesto, Slovenija . . . . . . . . . 43

12.45–14.00 h KOKTEL DOBRODOŠLICE • Welcome Party

PROGRAM


14.00–17.55 h II. ZAŠTITA ŽIVOTNE OKOLINE I OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE

Environment Protection and Renewable Energy Sources

Pre dsedavajući – Chairs Marija Todorović, P. Petrović, D. Lilić

5. VAZDUH–VODA TOPLOTNE PUMPE ZA HLADNE KLIME – ISTRAŽIVANJA I RAZVOJ COLD WINTER CLIMATE AIR SOURCE HEAT PUMP – R & D Petar PETROVIĆ, Kotlarnica doo, Beograd

6. PRIMENA GEOTERMALNIH IZVORA ENERGI-JE U FUNKCIJI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE USING OF GEOTHERMAL ENERGY IN THE FUNCTION OF ENVIRONMENTAL PROTE-CTION Miroslav VULIĆ, Kristijan VUJIČIN, Mašinski fakul-tet Univerziteta u Beogradu, Beograd . . . . . . . . 27

7. DOPRINOS GEOTERMALNE ENERGIJE U KONCEPTU URBANE TRANSFORMACIJE POST-INDUSTRIJSKIH GRADOVA U SAD SA CILJEM DOSTIZANJA CILJA URBANE INTE-GRACIJE CONTRIBUTION OF GEOTHERMAL ENERGY TO THE CONCEPT OF URBAN TRANSFOR-MATION OF POST-INDUSTRIAL CITIES IN THE USA WITH THE AIM OF ACHIEVING THE GOAL OF URBAN INTEGRATION Aleksandar JOVANOVIĆ, Tehnički Univerzitet u Gracu, Austrija . . . . . . 28

8. KAKO MAKSIMALNO UNAPREDITI ENERGET-SKU EFIKASNOST I ISPLATIVOST SISTEMA KGH, ZA RAZLIČITE TIPOVE TOPLOTNIH PUMPI – PRIMERI IZ PRAKSE HOW TO MAXIMISE ENERGY EFFICIENCY AND COST EFFECTIVENESS OF DIFFERENT TYPE HEAT PUMP PROJECTS – CASE STU-DIES Aleksandar KONČAR, GreenKon, Australija . . . 29

9. VREME POVRAĆAJA VEZANE ENERGIJE I EMISIJA CO2 FOTONAPONSKIH SISTEMA EMBODIED ENERGY PAY-BACK TIME AND CO2 EMISSIONS OF PV SYSTEMS Jasna RADULOVIĆ, Danijela NIKOLIĆ, Jasmina SKERLIĆ, Mina VASKOVIĆ, Fakultet tehničkih nau-ka Univerziteta u Kragujevcu, Kragujevac . . . . . 30

10. PROCES RAFINISANJA BIOMASE SUPERKRI-TIČNOM VODOM PROCESS OF SUPERCRITICAL WATER BIO-MASS REFINING Sabina BEGIĆ1, Vladan MIĆIĆ2, Zoran PETRO-VIĆ2, Darko MANJENČIĆ3, 1Tehnološki fakultet Tu-zla, Univerzitet u Tuzli, 2Tehnološki fakultet Zvornik, Univerzitet u Istočnom Sarajevu, 3Tehnološki fakultet Novi Sad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

14.00–17.15 h III. DALJINSKO GREJANJE District Heating Pre dsedavajući – Chairs

P. Vasiljević, B. Bogdanović N. Šurlan

18. EUROHEAT AND POWER: DESETOMINUTNI VODIČ EUROHEAT AND POWER: A 10 MINUTE TOUR Paul VOSS, Euroheat & Power, Brussel, Belgium

19. POZITIVNI EFEKTI DIGITALIZACIJE REGULATORA PROTOKA I PRITISKA EFFECTS OF DIGITALIZATION OF SELF ACTING FLOW AND PRESSURE CONTROLLERS Milan JUNGIĆ, Miha BOBIĆ, Danfoss . . . . . . 34

20. PREDSTAVLJANJE STRATEGIJE RAZVOJA JKP „BEOGRADSKE ELEKTRANE“ ZA PERIOD 2015–2025. GODINE SA PROJEKCIJOM DO 2035. GODINE INTRODUCING STRATEGY OF DEVELOPMENT PUC „BEOGRADSKE ELEKTRANE“ FOR THE PERIOD 2015–2025 WITH PROJECTIONS UNTIL 2035 Slobodan OGRIZOVIĆ, Petar VASILJEVIĆ, Bojan BOGDANOVIĆ, JKP „Beogradske elektrane“ – Beograd

21. POVEĆANJE ENERGETSKE EFIKASNOSTI U SKLADU SA EVROPSKOM DIREKTIVOM 2012/27/EU U CILJU SMANJENJA POTROŠNJE ENERGIJE KRAJNJEG KORISNIKA INCREASING ENERGY EFFICIENCY IN ACCORDANCE TO ENERGY EFFICIENCY 2012/27/EU DIRECTIVE TO DECREASE ENERGY CONSUMPTION FOR A FINAL ENERGY END USER Romanas SAVICKAS, UNEP-DTU Partnership, Copenhagen Centre on Energy Efficiency, Copenhaga, Denmark, LAURYNA SAVICKIENE, Ministry of Interior, Vilnius, Lithuania . . . . . . 36

22. SMANJENJE RAZLIKE IZMEĐU PROJEKTOVANE I STVARNE POTROŠNJE I POSTIZANJE UŠTEDA PODIZANJEM SVESTI KORISNIKA O RACIONALNOM KORIŠĆENJU TOPLOTNE ENERGIJE U SISTEMU DALJINSKOG GREJANJA KROZ REALIZACIJU HORIZON 2020 PROJEKTA MOEEBIUS DECREASING THE GAP BETWEEN THE DESIGNED AND ACTUAL CONSUMPTION AND RAISING THE OCCUPANTS’ AWARENESS ON THE RATIONAL HEAT ENERGY CONSUMPTION IN THE DISTRICT

15


Pauza • Break 16.00–16.15

11. SISTEMI ZA SEZONSKO SKLADIŠTENJE SUNČEVE ENERGIJE ZA ZGRADE SEASONAL SOLAR ENERGY STORAGE SYSTEMS FOR BUILDINGS Uroš STRITIH, Rok KOŽELJ, Urška MLAKAR Faculty of Mechanical Engineering, Ljubljana, Slovenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

12. PROVERA INTEGRITETA ANALITIČKIH REZULTATA ČVRSTIH BIOGORIVA CHECKING THE INTEGRITY OF ANALYTICAL RESULTS OF SOLID BIOFUELS Predrag PETROVIĆ, Institut Lola, Beograd, Marija PETROVIĆ Beograd . . . . . . . . . . . . . 32

13. SAVREMENI NAČINI DUGOROČNOG SKLADIŠTENJA OTPADNOG UGLJEN-DIOKSIDA I MOGUĆNOST NJIHOVE PRIMENE U ZAŠTITI ŽIVOTNE SREDINE U REGIONU BALKANA MODERN WAYS OF LONG-TERM STORAGE OF WASTE CARBON DIOXIDE AND THE POSSIBILITY OF THEIR APPLICATION IN THE ENVIRONMENTAL PROTECTION OF THE BALKAN REGION Dragan RADIŠ, Đorđe ĆUZOVIĆ, Messer Tehnogas AD, Beograd . . . . . . . . . . . 33

14. KOMPRIMOVANI PRIRODNI GAS (CNG) – PROIZVODNJA, TRANSPORT I PRIMENA COMPRESSED NATURAL GAS (CNG) – PRODUCTION, TRANSPORT AND APPLICATION Marin A. IVOŠEV, „BEDEM” doo Pančevo . . . . 33

15. EKONOMSKA OPTIMIZACIJA SOLARNIH INSTALACIJA KOD ZGRADA SA RAZLIČITIM GREJNIM SISTEMIMA ECONOMIC OPTIMIZATION OF SOLAR INSTALLATIONS IN BUILDINGS WITH DIFFERENT HEATING SYSTEMS Danijela NIKOLIĆ, Jasmina SKERLIĆ, Slobodan ĐORĐEVIĆ, Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Kragujevcu, Kragujevac, Srbija . . . . . . . . . . . 34

16. FOTONAPONSKI SISTEMI KAO ODRŽIVA KONKURENCIJA KOMERCIJALNOM SNABDEVANJU ELEKTRIČNOM ENERGIJOM U SRBIJI 2017 PHOTOVOLTAIC SYSTEMS AS VIABLE COMPETITION TO COMMERCIAL ELECTRICTY SUPPLY IN SERBIA 2017 Filip KANAČKI, Netinvest LLC

17. PRILAGODLJIVE FASADE U UMERENIM KLIMATSKIM USLOVIMA – „ENERGY PLUS“ PROCENA DVOSTRUKIH FASADA ADAPTIVE BUILDING ENVELOPE IN A MODERATE CLIMATE – AN ENERGYPLUS ASSESSMENT OF THE DOUBLE SKIN FACADE Aleksandar ANĐELKOVIĆ, Faculty of Technical Sciences, University of Novi Sad, Serbia . . . . . . .

HEATING SYSTEM THROUGH THE REALIZATION OF THE HORIZON 2020 PROJECT MOEEBIUS Bojan BOGDANOVIĆ, Radmilo SAVIĆ, JKP „Beogradske elektrane“ – Beograd; Đorđe LAZIĆ, Belit – Beograd; Nebojša ŠURLAN, Olivera MARKOVIĆ, Branimir KREKIĆ, Građevinska direkcija Srbije, Beograd . . . . . . . . . . . . . . 35


23. OPTIMIZACIJA PERFORMANSI SISTEMA ZA ZAGREVANJE SANITARNE TOPLE VODE KORIŠĆENJEM TAGUČI METODE PERFORMANCE OPTIMIZATION OF A SOLAR DOMESTIC HOT WATER SYSTEM USING TAGUCHI METHOD Jasmina SKERLIC, Danijela NIKOLIC, Jasna RADULOVIC, Blaža STOJANOVIĆ, Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Kragujevcu, Kragujevac, Srbija . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

24. CFD MODELIRANJE PROTOKA FLUIDA U POJEDINAČNIM KANALIMA PLOČASTIH RAZMENJIVAČA TOPLOTE CFD MODELLING OF FLUID FLOW IN INDIVIDUAL CHANNELS OF PLATE HEAT EXCHANGERS Dragan MANDIĆ, JKP „Beogradske Elektrane”, Beograd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

25. KOMBINOVANI ŠTEDNJAK KAO IZVOR TOPLOTE U SISTEMIMA ETAŽNOG ILI CENTRALNOG GREJANJA COMBINED STOVE AS A HEAT SOURCE IN FLOOR OR CENTRAL HEATING SYSTEMS Mile S. ŠILJAK VTŠSS, Požarevac . . . . . . . . 38

26. SISTEM AUTOMATSKE DOPUNE ZATVORENE EKSPANZIONE POSUDE KORIŠĆENJEM TRANSMITERA PRITISKA I SENZORA MAKSIMALNOG NIVOA VODE AUTOMATIC SUPPLY SYSTEM OF A CLOSED EXPANSION VESSEL BY USING PRESSURE TRANSMITTER AND MAXIMUM WATER LEVEL SENSOR Vojkan ZDRAVKOVIĆ, Mirolјub TODOROVIĆ JKP „Gradska toplana“, Niš, Srbija . . . . . . . . 38

16

ČETVRTAK, 7. DECEMBAR 2017. Thursday, December 7th, 2017

SALA 1/0 • Hall 1/0

9.00–10.00 h PLENARNA PREDAVANJA • Keynote Lectures Pre dsedavajući – Chairs

N. Đajić, A. Pachai, S. Pejković

27. TOPLOTNA PUMPA ZA GREJANJE VODE U STANOVIMA OPERATION OF A RESIDENTIAL HEAT PUMP WATER HEATER Pega HRNJAK, University of Illinois, Urbana, USA

28. EKSPERIMENTALNA I NUMERIČKA STUDIJA INDIREKTNOG SLOBODNOG HLAĐENJA U EGZOTERMIČKOJ ZGRADI EXPERIMENTAL AND NUMERICAL STUDY OF INDIRECT FREE COOLING IN AN EXOTHERMIC BUILDING Yazid KACED1, Stéphane LE MASSON1, David NÖRTERSHÄUSER1, Patrick GLOUANNEC2, 1Orange Labs, Lannion, 2IRDL, University of Southern Brittany, Lorient, France . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

10.00–13.00 h IV. Forum: POBOLJŠANJE ENERGETSKE EFIKASNOSTI U NOVIM TEHNOLOGIJAMA HLAĐENJA POGODNIM ZA OČUVANJE KLIMATSKIH USLOVA I OZONSKOG OMOTAČA

Forum: Improving Energy Efficiency In Climate And Ozone Friendly Latest Refrigeration Technologies

Pre dsedavajući – Chairs P. Hrnjak, A. Pachai, S. Pejković, H. Koeppen

29. KAKO ĆE TRŽIŠTE REAGOVATI NA PREDSTOJEĆE POSTEPENO SMANJIVANJE HFC-A NAKON AMANDMANA U KIGALIJU? HOW WILL THE MARKET REACT TO THE COMING PHASE DOWN AFTER THE KIGALI AMENDMENT Alexander Cohr PACHAI, Technology Manager, Sabroe Factory by Johnson Controls, Denmark . . . . . . . . . 39

30. TEHNIKA HLAĐENJA U TRGOVINI HRANOM NAKON PRIMJENE F-GAS REGULATIVE COOLING IN RETAIL SECTOR AFTER IMPLEMENTATION OF F-GAS REGULATION Damir ŽILIĆ, BEIJER REF, Zagreb, Croatia

31. PRIRODNI RASHLADNI FLUIDI ZA PRIMENU NA NIŽIM TEMPERATURAMA NATURAL REFRIGERANTS USED AT LOWER TEMPERATURE APPLICATIONS Jan BOONE – MAYEKAWA EUROPE, Zaventem, Belgium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

32. PREDNOSTI INTEGRACIJE TOPLOTNIH PUMPI I SISTEMA ZA HLAĐENJE HRANE U KOMERICJALNIM PRIMENAMA: PRIMER EFIKASNE REKUPERACIJE ENERGIJE ZA ZGRADE GOTOVO NULTE ENERGIJE BENEFITS OF INTEGRATION BETWEEN HEAT PUMPS AND FOOD REFRIGERATION SYSTEMS FOR COMMERCIAL APPLICATIONS: AN EXAMPLE OF EFFICIENT ENERGY RECOVERY FOR NEAR ZERO ENERGY BUILDINGS Sergio Maria CAPANELLI, Carel Industries Spa, Italy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

33. UTICAJ PODUŽNIH MIKRO REBARA NA ISPARAVANJE R410 U HORIZONTALNIM CEVIMA EFFECT OF STRAIGHT MICROFINS ON EVAPORATION OF R410 IN HORIZONTAL ROUND TUBES Pega HRNJAK, University of Illinois, Urbana, USA

34. RASHLADNI FLUIDI: TRAJNA REŠENJA ILI DUGOTRAJNE OBAVEZE? REFRIGERANTS: LONG-TERM SOLUTIONS OR LONG-TERM OBLIGATIONS? Risto CICONKOV, Mašinski fakultet Univerziteta Sv. Kiril i Metodij, Skopje, FYR Macedonia . . . . . . . . . . 41

17

14.30–15.30 h V. ZAKONODAVNE OPCIJE I POLITIKA O HFC-IMA U SRBIJI I EVROPSKA REGULATIVA O F-GASOVIMA

HFC Policy & Legislative Options in Serbia and European F-Gas Legislation Pre dsedavajući – Chairs

H. Koeppen, B. Džinić, V. Sovilj

35. AŽURIRANJE RATIFIKOVANIH AMANDMANA IZ KIGALIJA UPDATE ON THE KIGALI AMENDMENT RATIFICATION Halvart Koeppen, UN Environment

36. STANDARDI I LEGISLATIVA U OBLASTI HLAĐENJA I KLIMATIZACIJE U R. MAKEDONIJI STANDARDS AND LEGISLATION IN THE FIELD OF REFRIGERATION AND AIR CONDITIONING IN REPUBLIC OF MACEDONIA Vasil EFTIMOV, Skopje, FYR Macedonia

37. SRPSKO ZAKONODAVSTVO O SUPSTANCAMA KOJE OŠTEĆUJU OZONSKI OMOTAČ, STATUS SMANJENJA UPOTREBE HCFC I RATIFIKACIJA AMANDMANA IZ KIGALIJA SERBIA›S ODS LEGISLATION, STATUS OF HCFC PHASE-OUT AND KIGALI AMENDMENT RATIFICATION Bojana ĐUROVIĆ, Ministry of Environmental Protection, Republic of Serbia

15.45–18.00 h VI. RASHLADNE MAŠINE I SISTEMI Refrigeration Machines and Systems Pre dsedavajući – Chairs

F. Kosi, R. Ciconkov, J. Boone

38. HLAĐENJE SUPERMARKETA: PROPAN KAO RASHLADNO SREDSTVO, VAZDUH-VODA TOPLOTNE PUMPE, VODA-VODA TOPLOTNA PUMPA, RASHLADNE VITRINE I MONOBLOK RASHLADNI AGREGATI, SVE NA JEDNOM MESTU SUPERMARKET REFRIGERATION: PROPANE REFRIGERANT R290, AIR-TO-WATER HEAT PUMPS, WATER-TO-WATER CHILLERS, SELF-CONTAINED DISPLAY CABINETS AND SELF-CONTAINED MONO-BLOCK REFRIGERATION UNITS IN THE SAME LOCATION Slobodan PEJKOVIĆ, Filter-Frigo d.o.o., Beograd

39. KAKO GRADITI I ODRŽAVATI „EKO-PRIJATELJSKI” SUPERMARKET – SUPERSMART EU PROJEKAT HOW TO BUILD AND HOW TO MAINTENANCE ECO-FRIENDLY SUPERMARKET – SUPERSMART EU FUNDED PROJECT Samoil CICONKOV, Vasil CICONKOV – Energija d.o.o., FYR Macedonia

40. TEHNIČKO REŠENJE RASHLADNE INSTALACIJE FABRIKE ZA PRERADU VOĆA I POVRĆA TECHNICAL SOLUTION OF THE REFRIGERATION PLANT FOR THE PROCESSING OF FRUIT AND VEGETABLES Miroslav STANIŠIĆ1, Dragan MARKOVIĆ1, Živojin MAKSIMOVIĆ1, Uroš MILOVANČEVIĆ2, Milena OTOVIĆ2; 1ITN GROUP d.o.o., 2Faculty of Mechanical Engineering, University of Belgrade, Belgrade

41. PRIMENA SISTEMA POLIVALENTNIH TOPLOTNIH PUMPI VODA-VODA U KLIMATIZACIJI OPŠTE BOLNICE NA NOVOM BEOGRADU APPLICATION OF WATER-WATER HEAT PUMP FOR AIR CONDITIONING OF THE GENERAL HOSPITAL IN NEW BELGRADE Uroš MILOVANČEVIĆ1, Nebojša ŽAKULA2; 1Faculty of Mechanical Engineering, University of Belgrade, Belgrade, 2Filter-Frigo d.o.o., Beograd

42. ELI-NP MAGURELE (RUMUNIJA) – NAJVEĆA PRIMENA PLITKE GEOTERMALNE ENERGIJE U EVROPI ELI-NP MAGURELE (ROMANIA) – THE LARGEST SHALLOW GEOTHERMAL APPLICATION IN EUROPE Robert GAVRILIUC, Radu POLIZU, Doinita Iuliana CUCUETEANU, Romanian Geoexchange Society, Romania

43. EKOLOŠKA ALTERNATIVA ZA TOPLOTNU PUMPU VAZDUH–VODA ECOLOGICAL ALTERNATIVE FOR AN AIR-WATER HEAT PUMP Gratiela TARLEA, Mioara VINCERIUC, Ana TARLEA, Ion ZABET, TUCB-AGFR, Bucharest, Romania . . . 42

44. RUMUNSKO ISTRAŽIVANJE O HLAĐENJU I KLIMATIZACIJI ROMANIAN RESEARCH ON REFRIGERATION AND AIR-CONDITIONING L. DRUGHEAN1, A. ŞERBAN2, F. CHIRIAC1, A. ILIE1, R. DUMITRESCU1; 1Technical University for Civil Engineering (TUCE), Romania, 2Bucharest Politehnica University, Romania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

18

10.00–13.15 h VIII. ISPITIVANJE, PREDVIĐANJE I UNAPREĐENJE KVALITETA UNUTRAŠNJE SREDINE I ENERGETSKE EFIKASNOSTI

Investigation, Prediction and Improvement of IAQ and Energy Efficiency

Pre dsedavajući – Chairs N. Đajić, E. Venko, B. Sudimac

53. TOPLOTNI KOMFOR U UNIVERZITETSKIM ZGRADAMA – RAZLIKE IZMEĐU IZMERENIH VREDNOSTI I SUBJEKTIVNOG OSEĆAJA KORISNIKA THERMAL COMFORT IN UNIVERSITY BUILDINGS – DIFFERENCES BETWEEN MEASURED VALUES AND OCCUPANTS’ SUBJECTIVE EVALUATION Tamara BAJC, Maja TODOROVIĆ, Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd . . . . 44

54. PRIMENA KERNEL PRINCIPA REGRESIJE KOMPONENATA ZA PREDVIĐANJE ENERGIJE ZA KLIMATIZACIJU APPLYING KERNEL PRINCIPLE COMPONENT REGRESSION FOR AIR CONDITIONING ENERGY PREDICTION Mahdi HOUCHATI, Zhidan ZHAO, Monem BEITELMAL, Qatar Environment and Energy Research Institute, Hamd Bin Khalifa University, Doha, Qatar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

55. PRAKTIČNA PRIMENA SORPCIONIH ROTORA U TEHNICI SUŠENJA VAZDUHA ZA OBJEKTE RAZLIČITE NAMENE PRACTICAL APPLICATION OF SORPTION ROTORS IN THE AIR DRYING TECHNOLOGY OF FACILITIES FOR DIFFERENT PURPOSES Aleksandar PJEVIĆ, Lindab, Moskva, Ruska Federacija . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

56. MOGUĆNOST PRIMENE PLAFONSKOG SISTEMA GREJANJA ZA ZAGREVANJE SPORTSKIH DVORANA POSSIBILITY OF APPLICATION OF RADIANT CEILING SYSTEM FOR SPORTS HALLS HEATING Dragan CVETKOVIĆ, Aleksandar NEŠOVIĆ, Jasmina SKERLIĆ, Danijela NIKOLIĆ Faculty of Engineering, University of Kragujevac, Kragujevac, Serbia . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Četvrtak, 7. decembar Thursday, December 7th ANEKS A • Annex A

Četvrtak, 7. decembar Thursday, December 7th Japanski salon • Japanese Room

Četvrtak, 7. decembar Thursday, December 7th Japanski salon • Japanese Room


10.00–13.30 h VII. SUNČEVA ENERGIJA – NOVI ENERGETSKI POTENCIJAL ZA DALJINSKO GREJANJE

Solar Energy – New Energy Potential for District Heating

Pre dsedavajući – Chairs P. Vasiljević, B. Bogdanović, N. Šurlan

45. SUNČEVA ENERGIJA KAO GORIVO ZA DALJINSKO GREJANJE SOLAR RADIATION AS FUEL FOR DISTRICT HEATING Christian HOLTER, CEO, SOLID

46. OPŠTI OKVIR PLANIRANJA, IZGRADNJE I RADA VELIKIH SOLARNIH TERMALNIH POSTROJENJA SA SKLADIŠTEM GENERAL FRAMEWORK CONDITIONS FOR PLANNING, CONSTRUCTING AND OPERATING LARGE-SCALE THERMAL SOLAR PLANTS WITH STORAGE e7 Energie Markt Analyse

47. UPRAVLJANJE SA STRANE POTREBA I PROGRAMI POVEZIVANJA POTROŠAČA KAO PREDUSLOV SOLARNOG DALJINSKOG GREJANJA DEMAND-SIDE MANAGEMENT AND CUSTOMER BINDING PROGRAMS AS PREREQUISITE FOR SDH Rainer BAHNMÜLLER, Technical Expert – Energy, Allplan

48. IZGRADNJA TERMALNOG SKLADIŠTA THERMAL STORAGE CONSTRUCTION Strabag

49. VLASNIŠTVO I FINANSIRANJE SOLARNOG DALJINSKOG GREJANJA SDH OWNERSHIP AND FINANCING KPC Energy, Environment & Climate Change

50. RAZVOJ PROJEKTA SOLARNOG DALJINSKOG GREJANJA SDH PROJECT DEVELOPMENT IFC PPP Transaction Advisory

51. VELIKI SOLARNI PROJEKAT U GRACU BIG SOLAR GRAZ PROJECT Robert SÖLL, Project Development, SOLID

52. INTEGRISANJE SOLARNOG DALJINSKOG GREJANJA U BEOGRADSKE ELEKTRANE INTEGRATING SDH INTO BEOGRADSKE ELEKTRANE Bojan BOGDANOVIĆ, Deputy Director of Engineering, PUC „Beogradske elektrane“ . . . . .

19

11.00–16.00 h X. PROGRAM ZA STUDENTE, MLADE INŽENJERE I PROFESIONALNI RAZVOJ Program for Students, Young Engineers & Professional Development – Internship and

Employment Prospects Pre dsedavajući – Chairs

B. Blagojević, Z. Magyar, Maja Todorović, A. Anđelković

Otvaranje sesije (predsednik Organizacionog odbora Kongresa, dekan Mašinskog fakulteta u Nišu, ASHRAE President, ASHRAE REGION XIV Student Activity Vice Chair, ASHRAE REGION XIV YEA Coordinator)

71. SIMULACIJA ENERGETSKIH KARAKTERISTIKA STAMBENE ZGRADE ENERGY PERFORMANCE SIMULATION FOR A RESIDENTIAL BUILDING Zoltan MAGYAR, Norbert HARMATHY, Budapest University of Technology and Economics, Budapest . . . . 47

72. UPOREDNA ANALIZA METODA DISTRIBUCIJE VAZDUHA U SISTEMIMA ZA KLIMATIZACIJU A COMPARATIVE ANALYSIS OF AIR DISTRIBUTION METHODS IN AIR CONDITIONING SYSTEMS Berec GABOR, Vladimir MUNĆAN, Aleksandar ANĐELKOVIĆ, Departman za energetiku i procesnu tehniku, Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Novom Sadu, Novi Sad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Studentski radovi

73. AKTUELNI MEĐUNARODNI PROJEKTI IZ OBLASTI INTEGRISANJA PITANJA ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE U RAZVOJ ENERGETSKIH SISTEMA I OBNOVE JAVNIH GRADA U SRBIJI ON-GOING INTERNATIONAL PROJECTS RELATED TO INTEGRATION OF ENVIRONMENTAL PROTECTION INTO ENERGY SYSTEMS DEVELOPMENT AND LONG-TERM STRATEGY FOR ENERGY EFFICIENT RENOVATION OF THE BUILDING STOCK IN SERBIA Andrej ČRNILA, Aleksandra SRETENOVIĆ (mentor), Mašinski fakultet, Beograd . . . . . . . . . . . . . . . . 53

74. SIMULACIJOM PODRŽAN RAD SISTEMA GREJANJA I KLIMATIZACIJE NA BAZI KRATKOROČNE VREMENSKE PROGNOZE SIMULATION-ASSISTED OPERATION OF HVAC SYSTEMS BASED ON SHORT-TERM WEATHER FORECAST Marko IGNJATOVIĆ, Bratislav BLAGOJEVIĆ (mentor), Mašinski fakultet Univerziteta u Nišu, Niš . . . . . . 54

75. KONTROLA FREONA REKONSTRUKCIJOM POSTOJEĆIH SISTEMA KAO OBLIK PRILAGOĐAVANЈA NOVOJ REGULATIVI O F-GASOVIMA CONTROLLING FREON GASES BY RECONSTRUCTION OF EXISTING SYSTEMS AS FORM OF ADJUSTMENT TO NEW F-GASES REGULATION Nevena AKSIĆ, Dušan GORDIĆ (mentor), Fakultet inženjerskih nauka, Kragujevac . . . . . . . . . . . . . . . 54

76. HIDROELEKTRANA S ARHIMEDOVOM TURBINOM: EKSPERIMENTALNO ISKUSTVO NA MALOJ ISPITNOJ STANICI HYDRO POWER PLANT WITH ARCHIMED TURBINE: AN EXPERIMENTAL EXPERIENCE BASED ON THE SMALL SCALE PILOT PLANT Hrvoje DEDIĆ-JANDREK, Sandro NIŽETIĆ (mentor), LTEF – Laboratorija za Termodinamiku i Energetsku Efikasnost, Fakultet Elektrotehnike, Strojarstva i Brodogradnje, Sveučilište u Splitu, Hrvatska . . . . . . . . . . 55

77. OPTIMIZACIJA MERA ENERGETSKE SANACIJE I POBOLЈŠANJA ENERGETSKOG RAZREDA STAMBENE ZGRADE OPTIMIZING THE MEASURES FOR ENERGY RETROFIT AND ENERGY EFFICIENCY CLASS IMPROVEMENT FOR A RESIDENTIAL BUILDING Anđela PANTIĆ, Mirko STOJILJKOVIĆ (mentor), Mašinski fakultet Univerziteta u Nišu, Niš . . . . . . . . . . 56

Četvrtak, 7. decembar 2017 ANENS B • Annex B Thursday, December 7th, 2017

Četvrtak, 7. decembar 2017 SALA 1/0 • Hall 1/0 Thursday, December 7th, 2017

20

57. OPTIMALAN RAD SISTEMA ZA GREJANJE, VENTILACIJU I KLIMATIZACIJU U ZGRADAMA OPTIMAL OPERATION OF HVAC SYSTEMS IN BUILDINGS Marta SZABO, Szent Istvan University, Godollo, Hungary . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45


58. POBOLJŠANJE ENERGETSKE EFIKASNOSTI I SMANJENJE NIVOA BUKE KOD VENTILATOR KONVEKTORA FAN COIL ENERGY EFFICIENCY IMPROVEMENT AND NOISE LEVEL REDUCTION Dragan KOMAROV, Nikola JOVANOVIĆ, Dušica DRAGOJLOVIĆ, Dadanco d.o.o. Beograd . . . . . . . . . . . . . . 46

59 KORIŠĆENJE ZELENIH ZIDNIH SISTEMA KAO NOVIH MODELA ZA ŠTEDNJU ENERGIJE I ČIŠĆENJE VENTILACIONOG VAZDUHA ZGRADA OD POLUTANATA USING GREEN WALL SYSTEMS AS A NEW MODEL FOR ENERGY SAVINGS AND BUIDING’S VENTILATION AIR CLEANING FROM POLUTANTS BUDIMIR SUDIMAC, Aleksandra KRSTIĆ-FURUNDŽIĆ, Anđela DUBLJEVIĆ, Univerzitet u Beogradu, Arhitektonski fakultet i Savet zelen gradnje Srbije, Beograd

60 NAČIN ZA DIMENZIONISANJE TERMINALNIH UREĐAJA SA PROMENLJIVIM PROTOKOM FLUIDA THE WAY HOW TO SIZE VAV TERMINAL UNITS Siniša Sonny VIDOVIC, Energy Testing and Balance, Inc., Austin, USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

61. SMANJITE POTROŠNJU ENERGIJE ULTRAZVUKOM LOWER YOUR ENERGY CONSUMPTION USING ULTRASOUND Torbjorn BRUZELIUS, Egon VENKO, Lindab, Slovenija . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

14.00–17.15 h IX. GRAĐEVINSKA FIZIKA – SIMULACIJE PERFORMANSI ZGRADE, ISPITIVANJE I VREDNOVANJE

Building Physics – Building Performance (BPS) Simulation, Experimenting and Validation

Pre dsedavajući – Chairs Z. Magyar, Biserka Švarc, R. Đukanović

62. SIMULACIJA ENERGETSKOG PONAŠANJA STAMBENE ZGRADE ENERGY PERFORMANCE SIMULATION OF A RESIDENTIAL BUILDING Norbert HARMATHY, Zoltán MAGYAR, Budapest University of Technology and Economics, Department of Building Energetics and Building Services, Budapest, Hungary . . . . . . . . . . . . 47

63. POTROŠNЈA FINALNE ENERGIJE ZA GREJANЈE PASIVNE KUĆE (SLUČAJ KRAGUJEVAC) FINAL ENERGY CONSUMPTION FOR HEATING A PASSIVE HOUSE (CASE OF KRAGUJEVAC) Aleksandar NEŠOVIĆ, Nebojša LUKIĆ, Novak NIKOLIĆ, Katedra za energetiku i procesnu tehniku Fakulteta tehničkih nauka Univerziteta u Kragujevcu, Kragujevac, Srbija . . . . . . . . . . 48

64. O OPTIMALNOJ ORIJENTACIJI ZGRADE ABOUT THE OPTIMAL ORIENTATION OF THE BUILDING Nenad MILORADOVIĆ, JKP „Beogradske elektrane”, Beograd . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

65. ELEKTRONSKI SISTEM ZA VOĐENJE EVIDENCIJE I IZVEŠTAVANJE ZASNOVAN NA SERTIFIKACIJI PREDUZEĆA ELECTRONIC LOGGING AND REPORTING SYSTEM BASED ON COMPANY CERTIFICATION Peter TOMLEIN, SZ CHKT Rovinka, Slovakia . . . . . . . . . . . 49






21

Četvrtak, 7. decembar 2017 ANEKS A • Annex A Thursday, December 7th, 2017

66. UTICAJ HORIZONTALNIH NADSTREŠNICA NA POTROŠNJU PRIMARNE ENERGIJE U ZGRADAMA INFLUENCE OF HORIZONTAL OVERHANGS ON THE PRIMARY ENERGY CONSUMPTION IN BUILDINGS Slobodan ĐORĐEVIĆ, Danijela NIKOLIĆ, Jasmina SKERLIĆ, Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Kragujevcu, Kragujevac, Srbija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

67. VERIFIKACIJA OSTVARENIH UŠTEDA U POTROŠNJI FINALNE ENERGIJE ZBOG PRIMENE MERA ZA UNAPREĐENJE ENERGETSKE EFIKASNOSTI U OSNOVNOJ ŠKOLI„ OLGA PETROV“ VERIFICATION OF ACHIEVED FINAL ENERGY SAVINGS DUE TO IMPLEMENTATION OF ENERGY EFFICIENCY MEASURES IN PRIMARY SCHOOL „OLGA PETROV” Bojana OPAČIĆ, Slobodan RUŽIĆ, Energy Saving Group Ltd., Beograd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

68. ASHRAE-OVA METODOLOGIJA ENERGETSKIH PREGLEDA ASHRAE METODOLOGY FOR ENERGY AUDITS Rade ĐUKANOVIĆ, Rade Đukanović agencija za projektovanje i consulting, Beograd . . . . . . . . . . . . . . 51

69. PREDNOSTI PRIMENE ISO 9001 SISTEMA UPRAVLJANJA KVALITETOM U PRODUKCIJI BIM MODELA SISTEMA ZA KLIMATIZACIJU, VENTILACIJU I GREJANJE – STUDIJA SLUČAJA ADVANTAGES OF IMPLEMENTATION OF ISO 9001 QMS SYSTEM IN PRODUCTION OF BIM MODELS OF HVAC SYSTEMS – CASE STUDY Dejan RANĐIĆ, WSP, Beograd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

70. ANALIZA KORIŠĆENJA ENERGIJE ZGRADE SA STANOVIŠTA KORISNIKA: STUDIJA SLUČAJA JEDNE STAMBENE ZGRADE OCCUPANT-CENTERED BUILDING ENERGY USE ANALYSIS: A RESIDENTIAL HOUSE CASE STUDY Zhidan ZHAO, Mahdi HOUCHAT, Abdlmonem BEITELMAL, Qatar Environment and Energy Research Institute, Hamad bin Khalifa University, Doha, Qatar . . . . . . . .

20.00 h BANKET • Banquet

22

ANEKS B • Annex B

10.00–14.30 h FORUM: WORLDWIDE IS NEEDED HARMONIZED RURBAN DEVELOPMENT AND HARMONIOUS REINDUSTRIALIZATION – HVAC & COLD CHAIN, HEALTHY ZERO CO2 EMISSION AND ENERGYPLUS ZERO FOSSIL ENERGY BUILDINGS AND SETTLEMENTS TO APPROACH SUSTAINABILITY, SECURITY AND RESILIENCE. UNFORUNATELLY, BESIDE ALL UNIQUE SPECTACULAR SCIENTIFIC AND TECHNOLOGICAL ACHIEVEMENTS, LIKE NEVER BEFORE, TODAY IS URGENTLY NECESSARY ON OUR MOTHER EARTH TO BE ESTABLISHED 5 CONTINENTS MUTUAL HUMAN UNDERSTANDING AND COOPERATION IN ALL ACTIVITIES AREAS – SCIENCE, RESEARCH & DEVELOPMENT, STANDARDIZATION, CERTIFICATION, ADVANCED ENGINEERING EDUCATION & MANUFACTURING (KGH-SMEITS & ECS, UNEP, UNDP, IIR, ASHRAE-DANUBE & REGION XIV, REHVA, AVOK, CHINESE AND AUSTRALIAN ASSOCIATIONS)

Pre dsedavajući – Chairs All Speakers

78. INTENZITETI KORIŠĆENJA ENERGIJE ZA NESTAMBENE ZGRADE ENERGY USE INTENSITIES FOR NON-RESIDENTIAL BUILDINGS C.A. BALARAS, E.G. DASCALAKI, K.G. DROUTSA, M. MICHA, S. KONTOYIANNIDIS, A.A. ARGIROU, Institute for Environmental Research & Sustainable Development, NOA, Athens, Greece . . . . . . . . . . . . . 56

79. GRAĐEVINSKA FIZIKA U PROTOTIPU VODENE KUĆE BUILDING PHYSICS OF A PROTOTYPE WATER HOUSE Zoltan Magyar, Jenő KONTRA, Mátyás GUTAI, Norbert HARMATHY, János VÁRFALVI, Budapest University of Technology and Economics, Budapest, Hungary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

80. ELI-NP MAGURELE (RUMUNIJA) – NAJVEĆA PRIMENA PLITKE GEOTERMALNE ENERGIJE U EVROPI ELI-NP MAGURELE (ROMANIA) – THE LARGEST SHALLOW GEOTHERMAL APPLICATION IN EUROPE Robert GAVRILIUC, Radu POLIZU, Doinita Iuliana CUCUETEANU, Romanian Geoexchange Society, Bucharest Romania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

81. DANAS JE NEPRIHVATLJIVA ZGRADA BEZ URAĐENOG TEHNIČKOG PRIJEMA AN UNCOMMISSIONED BUILDING IS NOT AN OPTION TODAY Andrés SEPÚLVEDA, ASHRAE Chemical Engineer, Spain Chapter President, Commtech CEO, TC 7.9 Provisional Corresponding Member. Region XIV Nominating Committee Reserve Alternate . . . . . . . . . . . 57

82. INTEGRACIJA DISTRIBUIRANE PROIZVODNJE (DP) U OKVIRU SREDNJONAPONSKE ELEKTRODISTRIBUTIVNE MREŽE INTEGRATION OF DISTRIBUTED GENERATION (DG) WITHIN MV ELECTRIC DISTRIBUTION NETWORK Dušan VUKOTIĆ, M.Sc.E.E.DSO „EPS Distribution“, Belgrade

83. UMESTO PATOLOŠKOG HARMONIČAN ODRŽIV RAZVOJ BI REBALO DA BUDE CILJ –TRAGANJE ZA MERODAVNIM MODELOM I ODGOVARAJUĆOM MAPOM PUTA INSTEAD OF PATHOLOGICAL HARMONIOUS SUSTAINABLE DEVELOPMENT SHOULD BE A GOAL – A SEARCH FOR A RELEVANT MODEL AND RELATED ROADMAP Marija S. TODOROVIĆ, Akademija inženjerskih nauka, CEO vea-invi.doo, Beograd, Academy of Engineering Sciences, CEO vea-invi.ltd, Belgrade


PETAK, 8. DECEMBAR 2017. Friday, December 8th, 2017

23

11.55–14.30 h PRVI SDME (SOLAR DEKATLON NA SREDNJEM ISTOKU) I PRVO UČEŠĆE SRBIJE – MODEL SJAJNE KUĆE SE VEĆ NALAZI U DUBAIJU

84. PROJEKAT SAMOODRŽIVE PUSTINJSKE KUĆE – ARHITEKTONSKI KONCEPT I PASIVNI SISTEMI DESIGNING A SUSTAINABLE DESERT HOUSE – ARCHITECTURAL CONCEPT AND PASSIVE SYSTEMS Nataša ĆUKOVIĆ IGNJATOVIĆ, Dušan IGNJATOVIĆ, Aleksandra PANAJOTOV, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

85. KONSTRUKCIJA I MATERIJALIZACIJA TWIST BOX PAVILJONA ZA TAKMIČENJE SOLAR DECATHLON MIDDLE EAST 2018. U DUBAIU LOAD BEARING STRUCTURE AND MATERIALIZATION OF THE TWIST BOX PAVILION FOR THE SOLAR DECATHLON MIDDLE EAST 2018 COMPETITION IN DUBAI Ljiljana ĐUKANOVIĆ, Tamara KOSTIĆ, Saša PERIŠIĆ, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

86. MAŠINSKO REŠENJE – PROJEKAT SOLARNA KUĆA TWIST BOX HVAC SOLUTION FOR SOLAR HOUSE TWIST BOX Andrej ČRNILA, Jovan MIJATOVIĆ, Aleksandra SRETENOVIĆ, Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

87. PAMETNI SISTEM I UPRAVLJANJE POTROŠNJOM U SAMOODRŽIVOJ PUSTINJSKOJ KUĆI SA INSTALISANIM FOTONAPONSKIM SISTEMOM I SISTEMOM ZA SKLADIŠTENJE ENERGIJE SMART SYSTEM AND DEMAND SIDE MANAGEMENT IN A SELF-SUSTAINING DESERT HOUSE WITH INSTALLED PV SYSTEM AND ENERGY STORAGE SYSTEM Kristina DŽODIĆ, Ana LEPOVIĆ, Dimitrije KOTUR, Željko ĐURIŠIĆ, Elektrotehnički fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

88. DINAMIČKE SIMULACIJE ZGRADE I EFEKTI PREKONDICIONIRANJA BUILDING PERFORMANCE MODELLING AND PRECONDITIONING EFFECTS Martin ELEZOVIĆ, Jelena DUBOKA, Višnja ĐUKIĆ, Marko VUKOVIĆ, Ognjen GRAOVAC, Atrium Consulting d.o.o., Beograd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

89. TEORIJSKI KONCEPTI U EKOSISTEMSKOM PRISTUPU PLANIRANЈA I UPRAVLJANЈA ODRŽIVIM GRADOVIMA THEORETICAL CONCEPTS IN THE ECOSYSTEM APPROACH TO PLANNING AND MANAGEMENT OF SUSTAINABLE CITIES Nadežda STOJANOVIĆ, Nebojša ANASTASIVEVIĆ, Mirjana TEŠIĆ, Aleksandar LISICA, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

90. REZILIJENTNOST URBANIH PODRUČJA REPUBLIKE GRČKE KATASTROFALNE POŽARE – BEZBEDNOSNE IMPLIKACIJE WILDFIRE RESILIENCE OF URBAN AREAS IN HELLENIC REPUBLIC – SECURITY IMPLICATIONS Zoran KEKOVIĆ, Jelena DINIĆ, Fakultet bezbednosti Univerziteta u Beogradu, Beograd . . . . . . . . . . . . 64

91. ECOLE DES TREFLES – PRIMERNA ZGRADA ANDERLECHT BRISELA – BMS VAŽAN ALAT ZA POSTIZANJE VISOKE ENERGETSKE EFIKASNOSTI ZGRADE ECOLE DES TRÈFLES – EXEMPLARY BUILDING ANDERLECHT BRUSSELS – THE BMS AN IMPORTANT TOOL TO ACHIEVE THE ENERGY PERFORMANCE OF BUILDING Ioan Silviu DOBOŞI, Vincent PIRNAY, Vice President AIIR, REHVA Ambassador for Clima 2019 . . . . . . . 65

14.30 h ZAVRŠNA REČ • CLOSING ADDRESS: Bjarne OLESEN, Branislav TODOROVIĆ

15.00 h OPROŠTAJNI RUČAK • FAREWELL LUNCH

ANEKS B • Annex B

25

U želji da program Međunarodnog kongresa o KGH bude što raznovrsniji

i bogatiji, Organizacioni odbor je odlučio da recenzirane radove prima

do samog početka skupa, a da pre skupa pripremi zbornik rezimea

radova koje je Naučno-stručni odbor primio do polovine novembra. Učesnici

će uz ovaj zbornik rezimea radova lakše odlučiti koja će izlaganja pratiti

u jednoj od četiri sale Sava centra.

Zbornik radova će nakon kongresa dobiti svoj CIP i ISBN i biće objavljen

na www.izdanja.smeits.rs. Pojedini radovi će dobiti i svoju oznaku

DOI. Digitalno štampani primerak zbornika će biti dostupan na zahtev.

Organizacioni odbor 48. Međunarodnog kongresa

i izložbe o KGH

In order to enable the vibrant and rich Congress program, the Organizing Committee decided to peer-review and accept papers until the beginning of the Congress, and to print the Book of Abstracts accepted by the Scientific Committee by middle of November. Participants may now easily decide which presentation to follow in one of four halls in Sava Center.

The Proceedings will be published at www.izdanja.smeits.rs after the Congress. The publication will have its CIP and ISBN, and selected papers will get DOI number. The Proceedings will be digitally printed on demand.

48th International HVAC&R Congress and Exhibition Organizing Committee

ZBORNIK REZIMEA RADOVABOOK OF ABSTRACTS

27

ZELENI STANDARD ZA PROCENU FUDBALSKIH STADIONA ZA FIFA SVETSKI KUP 2018. GODINE

GREEN STANDARD FOR EVALUATING FOOTBALL STADIUMS FOR THE 2018 FIFA WORLD CUP

Iurii TABUNSHCHIKOV, Marianna BRODACH, Moscow Architectural Institute (State Academy), Moskow, Ruska Federaciaj

Ovaj rad je posvećen posebnim zahtevima ruskog zelenog standarda RUSO za fudbalske stadione koji će se primenivati za sertifikaciju fudbalskih stadiona na

svetskom prvenstvu koje FIFA organizuje 2018. godine u Rusiji. Uz primenu zahteva FIFA, svi fudbalski stadioni

za svetsko prvenstvo 2018. godine moraju da imaju sertifikat u skladu sa metodologijom održivog razvoja.

Nacionalni zeleni standard zasnovan je na proceni da li su fudbalski stadioni za svetsko privenstvo

usklađeni sa nacionalnim građevinskim zakonima u pogledu arhitekture, konstrukcije, plana lokacije i tehnike, i sa nacionalnim ekonomskim i ekološkim

normama sa posebnom pažnjom na nacionalne prioritete. Zahtevi zelenog standarda su zasnovani na principima i pristupima koncepta održivosti. U

sadašnjoj fazi ovi zahtevi od 80 do 90% odgovaraju postojećim ruskim zahtevima i normama. U suštini, referetni pokazatelji ovog koncepta čine metodološku osnovu za formulisanje potrebnih kriterijuma zaštite

životne sredine i energetske efikasnosti objekta koji treba da bude sertifikovan. Stoga ceo taj proces ni na

koji način nije artificijelan, već pre predstavlja nastavak prirodnog procesa, ali sa naglaskom na relevantnim kriterijuma koje priznaje međunarodna zajednica i

koji su usaglašeni sa zahtevima FIFA. Ruski nacionalni standard je zasnovan na iskustvima u projektovanju,

izgradnji i eksploataciji ruskih fudbalskih stadiona, uključujući stadione u Grozniju, Kazan, i u Rostovu na

Doni.

Ključne reči: održivi razvoj, zelena sertifikacija, RUSO, fudbalski stadioni

The paper is devoted to the particularities of Russian Green Standard RUSO Football Stadiums for certifying football stadiums of the 2018 FIFA World Cup in Russia. In appliance with the requirements of FIFA all football stadiums for the 2018 World Cup must be certified in accordance with the methodology of sustainable development.

The national green standard is based on an assessment of the degree to which World Cup football stadiums conform to national building codes in terms of architecture, structures, site plan, and engineering, and national economic and environmental norms with a particular focus on national priorities. The requirements of the green standard are based on principles and approaches of the sustainability concept. At the current stage, these requirements correspond by 80-90% to the existing Russian requirements and norms. Essentially, the reference indicators of this concept lay the methodological groundwork for formulating the required criteria of environmental and energy efficiency of a building subject to certification. Therefore, the entire certification process is not artificial in any way. Rather, it is a continuation of the natural process but with a focus on the relevant criteria that are recognized by the international community and conform to FIFA requirements. The Russian national standard is based on the experience of designing, building, and operating Russian football stadiums, including those in Grozny, Kazan, and Rostov-on-Don.

Key words: sustainable development, green certification, RUSO, football stadiums

28

EKSPERIMENTALNA I NUMERIČKA STUDIJA INDIREKTNOG SLOBODNOG HLAĐENJA U EGZOTERMIČKOJ ZGRADI

EXPERIMENTAL AND NUMERICAL STUDY OF INDIRECT FREE COOLING IN AN EXOTHERMIC BUILDING

Yazid KACED1,2 Stéphane LE MASSON1, David NÖRTERSHÄUSER1, Patrick GLOUANNEC2 1Orange Labs, Lannion, France

2IRDL, University of Southern Brittany, Lorient, France

Data centar je objekat koji sadrži telekomunikacionu opremu, kao što su serveri i računari. Ova oprema

radi sa visokom gustinom snage i zahteva značajno snabdevanje energije. Veći deo ove energije se pretvara u toplotu i rasipa se u zapremini unutrašnjeg prostora. Stoga je u ovom slučaju korišćenje sistema za hlađenje od suštinskog značaja. Klimatizacioni sistem se obično

koristi u ograničenom opsegu temperature, što vodi velikoj potrošnji energije. Smanjenje ove potrošnje

energije predstavlja izazov kojim se treba baviti.

Eksperimentalna studija je obavljena na malom objektu sa unutrašnjom zapreminom od 42 m3.

Unutar objekta su intalirana četiri ormana za montažu telekomunikacione opreme. U ormane su postavljeni grejni elementi kako bi simulirali pravu

telekomunikacionu opremu. To omogućava da se vrlo precizno reguliše rasipanje snage (pretvaranje u toplotu).

Rahsladni sistem koji je usvojen za zgradu predstavlja dvostruku cirkulaciju vazduha (protivstrujanje) unutar

tri od četiri vertikalna zida. Dve vazdušne struje su odvojene metalnom savijenom pločom kako bi se

povećala razmena toplote. Svež vazduh koji dolazi spolja čini spoljašnju struju vazduha. Unutrašnja struja

vazduha, u zatvorenom kolu, omogućava da se ukloni energija koju rasipaju ormani. Prednja strana ormana je okrenuta prema dovodu hladnog vazduha, a zadnja

strana je okrenuta prema odvedenom toplom vazduhu. Zbog toga je unutar objekta usvojena konfiguracija toplog/hladnog prolaza. Ovaj koncept klimatizacije predstavlja sistem za indirektno slobodno hlađenje. Oprema se hladi korišćenjem klimatskim uslovima

spoljašnjeg vazduha.

Da bi se ocenila efikasnost objekta, postavljeno je 50 termoelemenata za merenje temperature u različitim

položajima. Takođe se mere i klimatski uslovi, rasipanje unutrašnje toplote i vazdušna struja.

U ovoj studiji je razvijen numerički višezonalni model primenom TRNSYS za simulaciju termičkog ponašanja

objekta. Program TRNFLOW se koristi za predstavljanje vazdušne struje unutar vertikalnih zidova i kroz ormane.

Eksperimentalna merenja dobijena za različite parametre (rasipanje snage, brzina vadzušne struje) upoređena su sa numeričkim rezultatima kako bi se

ispitao (validirao) ovaj model.

Ključne reči: slobodno hlađenje, grejanje, merenja, simulacija

A data center is an installation that contains telecommunication equipment like servers and computers. This equipment operates with a high power density and requires important energy supplying. Most of this energy is converted into heat and dissipated in the interior volume. Therefore, the use of a cooling system becomes very essential in this case. The air conditioning system is generally used in restricted ranges of temperatures and humidity leading to very high energy consumption. The reduction of this energy consumption constitutes a challenge which should be raised.

The experimental study is carried out on a small building with 42 m3 of internal volume. Four telecom racks are installed inside the building. Racks are equipped with heating elements in order to simulate real telecom equipment. This allows controlling the power dissipation very precisely.

The cooling system adopted in the building is represented by a double air circulation (counter flow) within three of the four vertical walls. The two air flows are separated by a metallic folded sheet to increase heat exchange. Fresh air coming from outside constitutes the external airflow. The internal airflow, in closed loop, allows evacuating the power dissipated by the racks. The front side of the racks faces the cold air supply, and the back side faces the exhaust hot air. Therefore, the hot/cold aisle configuration is adopted inside the building. This concept of air conditioning is an indirect free-cooling system. The equipment is cooled by using external air climatic conditions.

In order to evaluate the efficiency of the installation, 50 thermocouples are set up to measure temperatures in different positions. Climatic conditions, internal heat dissipation and airflow are also measured.

In the present study, a numerical multi-zone model is developed using TRNSYS to simulate the thermal behavior of a building. The TRNFLOW program is used to represent the airflow within the vertical walls and through the racks.

The experimental measurements obtained for different parameters (power dissipation, airflow rates) are compared to numerical results in order to validate the model.

Key words: free-cooling, heating, measurements, simulation.

29

PRIMENA GEOTERMALNIH IZVORA ENERGIJE U FUNKCIJI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE

USING OF GEOTHERMAL ENERGY IN THE FUNCTION OF ENVIRONMENTAL PROTECTION

Miroslav VULIĆ, Kristijan VUJIČIN Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Poremećaj ekosistema i klimatske promene kako na lokalnom tako i na globalnom nivou rezultat su ljudske

nemarnosti, tj. energetske neracionalnosti. Rezultat pomenutog su dva problema, nestanak fosilnih goriva i

zagađenje životne sredine. Put rešavanja ovih problema vodi preko razvijanja alternativnih energetskih izvora

i poboljšanja energetske efikasnosti opreme koja koristi fosilna goriva.

Prilikom razvijanja alternativnih izvora energije, geotermalna energija se predstavlja kao pogodno rešenje, a toplotna pumpa kao njen „korisnik“. Višestruka korist

upotrebe toplotne pumpe, uz korišćenje geotermalnih izvora energije, ogleda se i u tome što se lako održavaju,

efikasne su, mogu se koristiti za grejanje i hlađenje, a njihovim korišćenjem umanjuje se utrošak primarne

energije u poređenju sa drugim sistemima grejanja, čime se drastično smanjuje emisija CO2 u atmosferu, a samim

tim štiti životna sredina.

Radom je prikazana razlika uticaja toplotne pumpe, korišćenjem geotermalnih izvora energije, na životnu

sredinu u odnosu na grejanje na fosilna goriva. Kao primer uzeto je instalirano postrojenje za korišćenje

geotermalne energije primenom toplotne pumpe voda-voda/bunar koje funkcioniše u bivalentnom sistemu u

sadejstvu sa sistemom centralnog grejanja.

Ključne reči: obnovljivi izvori energije, geotermalna energija, toplotna pumpa, životna sredina

Disruptions of ecosystems and climate change are both locally and globally a result of human negligence, i.e. irrational use of energy. This causes two problems: disappearance of fossil fuels and environmental pollution. The way of solving the above-mentioned problems is to develop alternative energy sources and to improve energy efficiency of equipment that uses fossil fuels.

In developing alternative energy sources, geothermal energy is presented as a suitable solution, and a heat pump is presented as its „user“. The multiple benefits of the geothermal heat pump are reflected in its easy maintenance, efficiency, its possibility to be used for heating and cooling, and reduced consumption of primary energy compared to other heating systems, resulting in reduction of CO2 emissions and better environmental protection.

The paper shows the different environmental impacts of using geothermal heat pumps in comparison to heating with the use of fossil fuels. The given example is an installed geothermal heat pump water-water/well that functions in a bivalent system in coordination with the central heating system.

Key words: renewable energy, geothermal energy, heat pump, environment

30

DOPRINOS GEOTERMALNE ENERGIJE U KONCEPTU URBANE TRANSFORMACIJE POST-INDUSTRIJSKIH GRADOVA U SAD

SA CILJEM DOSTIZANJA CILJA URBANE INTEGRACIJECONTRIBUTION OF GEOTHERMAL ENERGY TO THE CONCEPT OF URBAN

TRANSFORMATION OF POST-INDUSTRIAL CITIES IN THE USA WITH THE AIM OF ACHIEVING THE GOAL OF URBAN INTEGRATION

Aleksandar JOVANOVIĆ, Tehnički Univerzitet u Gracu, Austrija

Gradove u SAD odlikuje veoma prisutno post-industrijsko urbanističko i arhitektonsko nasleđe. Ova

je situacija prisutna i u mnogim Evropskim gradovima, pa i u Srbiji. Međutim, za razliku od Evropskih gradova, uglavnom motorizacijski napredni urbanistički koncepti

Amerike uslovljavaju pojavu urbane rasplinutosti i socijalne segragacije centar-periferija, koja je prisutna u

većini gradova. Odlazak stanovništva iz centara gradova ka periferiji je sve češća pojava. U kojoj meri je moguće

savladati ovaj problem je pitanje koje ovaj rad postavlja.

Korišćenjem Case study metode jednog Američkog grada na istočnoj obali u državi Njujork, ispitavane

su predispozicije za oživljavanje centara gradova kroz integraciju pejzažne arhitekture tamo gde ona

fali, afirmaciju upotrebe obnovljivih izvora (naročito geotermalne u vidu toplotnih pumpi i daljinskog

grejanja) i uvođenje energetske sertifikacije i pešačkog i biciklističkog saobraćaja.

Radom je ustanovljeno da je moguće intergrisati obnovljive izvore u koncept urbanističke revitalizacije starih Američkih gradova i da ovo ima veliki socijalni

značaj za zajednice i delove gradova kojima je potrebna afirmacija. Preporuka za dalja istraživanja je u

sveobuhvatnom, gotovo pejzažnom odnosu prema gradu u celini, gde će se upotreba geotermalne energije

od individualnih rešenja za objekte pretvoriti u koncept umrežavanja različitih izvora obnovljive energije. Glavni

problem, koji se pokazao kroz istraživanje kao prisutan je mišljenje društva, koje još uvek ne prepoznaje i ne

povezuje toplotnu energiju sa planiranjem grada u dugoročnom smislu. Na konceptima njene afirmacije

treba raditi uklučivanjem društvenih nauka i primenom koncepta medijskog i komunikacijskog menadžmenta,

na primer.

Ključne reči: gradovi, SAD, post-industrijsko nasleđe, urbanizam, razvoj, geotermalna energija

Cities in the U.S. are characterized by very rich architectural and urban planning heritage, which can be regarded as valuable, but also as a drop-back. In comparison to European cities, the U.S. cities are known to be greater carriers of motor vehicle transportation infrastructures and, therefore, are more prone to urban sprawling. The segregation of the inner core from the rest of the city (suburbs or preferable places to live in) has helped deteriorate the role of the city cores in the urban development and their healthy morphologies. The inhabitants of city cores are turning away from the centre and deteriorated buildings of the post-industrial age. How can this be put to end – is the question in the research presented.

The case study of an East Coast city of Utica in the U.S. was presented. Especially, possibilities of landscape architecture, urban networks, and renewable energy (geothermal) were examined as an incubator for urban re-development. The outcomes show that this can be achieved as a long-term goal.The greatest obstacle to further implementation of energy planning (especially in terms of geothermal heat pumps and district heating) is the public belief that urban planning and energy planning are separate entities. Some instruments of media campaigns and educational strategies are to be recommended for achieving greater chance of geothermal to be considered a long-term option for a local resource-energy secure-city planning, despite the globalist city methodology set in planning of Utica so far.

Key words: cities, USA, post-industrial heritage, urbanism, development, geothermal energy

31

KAKO MAKSIMALNO UNAPREDITI ENERGETSKU EFIKASNOST I ISPLATIVOST SISTEMA KGH, ZA RAZLICITE TIPOVE TOPLOTNIH PUMPI – PRIMERI IZ PRAKSE

HOW TO MAXIMISE ENERGY EFFICIENCY AND COST EFFECTIVENESS OF DIFFERENT TYPE HEAT PUMP PROJECTS – CASE STUDIES

Aleksandar KONČAR, GreenKon Pty Ltd, Australija

Prezentacija se bavi primenom razlicitih vrsta toplotnih pumpi u projektima za unapređenje energetske

efikasnosti KGH Sistema, i iskustvima iz prakse. Tri projekta ilustruju razlicite projektantske i izvođacke

izazove.

Prvi projekat je o unapređenju energetske efikasnosti KGH sistema koji koristi geotermalne toplotne pumpe.

Izuzetna energetska efikasnost geotermalnih pumpi je bila u senci neadekvatno projektovanog KGH

sistema i pratecih kontrolnih sistema, sto je rezultiralo visegodisnjim bespotrebno povisenim racunima za

electricnu energiju i smanjenom komforu u poslovnim prostorijama.

Uvođenjem visestrukih mera za unapređenje energetske efikasnosti zgrada je smanjila kolicinu utrosene energije

za skoro 50%, i znacajno unapredila radne uslove.

Drugi slucaj iz prakse se odnosi na projektovanje i izvođenje KGH Sistema za odrzavanje temperature i

relativne vlaznosti za galeriju slika, smestenoj u zgradi od istorijskog znacaja, na udaljenoj planinskoj lokaciji. Za obavljanje tog zadatka dabrana je toplotna pumpa

vazduh-vazduh.

Glavna karakteristika drugacijeg projektantskog pristupa je u promeni tehnoloske strukture standardne,

vazduh-vazduh toplotne pumpe, tako da se koristi otpadna toplota kondenzatora za dogrevanje

vazduha nakon susenja (kada system treba da smanji relativnu vlaznost). To se postize dodavanjem treceg

izmenjivaca toplote postavljenog iza isparivaca u kanalu za dovod snabdevnog vazduha, i odgovarajuceg

kompjuterizovanog kontrolnog sitema.

Treci projekat je industrijski i odnosi se na smanjenje troskova za grejanje za postrojenje otpadnih voda (da

omoguci punu aktivnost bakterija na razgrađenju organskih materija u otpadnim vodama) , locirano na 1750 metara nadmorske visine, u okviru jednog

skijaskog centra. Usvojen je projekat za koriscenje voda-voda toplotne pumpe koja recklira toplotu iz prerađenih

otpadnih voda, pre nego sto se ispuste u obliznji potok. Toplotna pumpa treba da koristi jeftinu „nocnu”

elektricnu energiju i znacajn smanji troskove za grejanje postojecih sistema (gas u bocama, koji je vrlo skup, jer nema gradskog gasa, za koji se takođe placa vrlo skup

prevoz preko snega u toku skijaske sezone.

Ključne reči: energetska efikasnost, toplotne pumpe, kontrola

This paper discusses applications of diverse range of heat pums for energy efficiency HVAC projects and associated opportunities and challenges. Three case studies are presented.

First case study discusses use of efficient ground sourced heat pumps in a poorly designed and controlled HVAC System, and rectification measures. High energy efficiency features of HVAC Equipment were overshadowed by inadequate design and controls of the entire HVAC System, resulting in overall energy inefficient HVAC System, with high energy consumption and poor comfort conditions. Several design and control rectification measures have significantly improved energy efficiency and comfort conditions in the building, resulting in energy reduction of almost 50%, confirmed by utility electricity costs.

Second case study discusses an integrated approach for design and implementation of a new HVAC System for a close control environment of an art gallery, located in one heritage building in a remote location.

The main innovative design feature is modification of a standard design of air-to-air heat pumps, for close control environment applications (accurate control of space temperature and relative humidity), so that waste heat from condensers, when AC unit runs in dehumidification mode, can be used for reheating of dry and overcooled supply air. This is achieved by introduction of an additional condensing coil, downstream of the cooling/dehumidification coil, controlled by comprehensive computerised HVAC Control system, BMS (Building Management System).

Third case study, heating of seweage for a high-altitude sewerage treatment plant for a ski resort, discusses introduction of an off-peak water-to-water heat pump that recycles heat from an effluent pond, to reduce high cost of the existing heating (LPG that involves expensive over-snow transport). The project not only reduces cost of heating but also reduces thermal pollution of the nearby creek to which the ffuents are discharged after the treatments.

Key words: energy efficiency, heat pumps, BMS

32

VREME POVRAĆAJA ENERGIJE I EMISIJA CO2 FOTONAPONSKIH SISTEMAENERGY PAY-BACK TIME AND CO2 EMISSIONS OF PV SYSTEMS

Jasna RADULOVIĆ, Danijela NIKOLIĆ, Jasmina SKERLIĆ, Mina VASKOVIĆ, Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Kragujevcu, Kragujevac, Srbija

Cilј ovog rada je da da pregled postojećih znanja o energetskim zahtevima za izradu fotonaponskih (FN)

sistema i da da neke reprezentativne proračune za vreme povraćaja energije i emisije CO2. Analiziraju

se tehnologije monokristalnog silicijuma (c-Si) itankogfilma. U ovom radu je razmatrana energetska

održivost fotonaponske energetske tehnologije, da bi se dobio odgovor na pitanje da li FN sistemi mogu

generisati dovolјnu količinu energije u poređenju sa utrošenom energijom potrebnom da se proizvedu

komponente sistema. Efikasnost konverzije, upotreba materijala i energetska efikasnost FN sistema brzo

se pobolјšavaju. Česta ažuriranja ovih analiza su neophodna da prate ovu evoluciju.

Klјučnereči: fotonaponski sistemi, period povraćaja energije, emisija CO2

The objective of this paper is to provide a review of the existing knowledge on energy requirements for manufacturing photovoltaic (PV) systems and some representative calculations for the energy pay-back time and CO2 emissions. Both c-Si and thin film module technologies are analysed. In this paper we have reviewed the energy viability of photovoltaic energy technology to answer the question whether PV systems can generate suficient energy output in comparison with the energy input required during production of the system components. The conversion efficiency, material usage, and production energy efficiency of PV systems are improving rapidly. Frequent updates of these analyses are necessary to follow this evolution.

Key words: photovoltaic systems; energy pay-back time; CO2 emissions

PROCES RAFINISANJA BIOMASE SUPERKRITIČNOM VODOMPROCESS OF SUPERCRITICAL WATER BIOMASS REFINING

Sabina BEGIĆ1, Vladan MIĆIĆ2, Zoran PETROVIĆ2, Darko MANJENČIĆ3 1Tehnološki fakultet Tuzla, Univerzitet u Tuzli,

2Tehnološki fakultet Zvornik, Univerzitet u Istočnom Sarajevu, 3Tehnološki fakultetNovi Sad, Univerzitet u Novom Sadu

Bioindustrija zasnovana na obnovljivim sirovinama i energiji je u kontinualnom razvoju i doprinosi

decentralizaciji proizvodnje. Ona predstavlja alternativu dosadašnjim centralizovanim petrohemijskim

postrojenjima. U novije vreme konverzija različitih organskih supstanci uključujući otpad, mulj i biomasu

u biogoriva i biohemikalije privlači sve veću pažnju istraživača. Superkritična voda se sve više u procesima

koristi kaorastvarač i reakcioni medijum čime se omogućava selektivnost procesa i značajno skraćenje

vremena trajanja reakcije. Skraćenjem vremena reakcije omogućava se lakši izbor procesne opreme u

decentralizovanim postojenjima za preradu biomase. Hidrotermalni procesi koji koriste subkritičnu i

superkritičnu vodu kao procesni medijum se sve više posmatraju kao obećavajuća tehnologija za konverziju

organskih supstanci u biogoriva i biohemikalije. U ovom radu daje se kratak pregled hidrotermalnih procesa i

mogućnosti njihovog korišćenja za konverziju organskog otpada i biomase u gorivo i hemikalije.

Ključne reči: biomasa, superkritična voda, energija, biohemikalije, hidrotermalni proces

Biobased industries based on renewable sources and energy are still under continuous development and they contribute to a decentralized production that can be an alternative to the well-supported centralized petrochemical production plants. Recently, the conversion of different organic substances, including wastes, sludge, and biomass to biofuels and biobased chemicals has attracted a lot of attention of researchers. Supercritical water is emerging as a solvent and reaction medium capable of providing selective processes while significantly reducing the reaction time, leading to the possibility of developing compact equipment for the use in biomass decentralized production plants. Hydrothermal processes that use sub– or supercritical water as processing media are considered as promising technologies for the conversion of organic substances into biofuels and biobased chemicals. In this paper a short review of the hydrothermal processes and potentials of their use for the conversion of organic wastes and biomass into fuels and chemicals is given.

Key words: biomass, supercritical water, energy, biochemicals, hydrothermal process

33

SISTEMI ZA SEZONSKO SKLADIŠTENJE SOLARNE ENERGIJE U ZGRADAMASEASONAL SOLAR ENERGY STORAGE SYSTEMS FOR BUILDINGS

Uroš STRITIH, Rok KOŽELJ, Urška MLAKAR Faculty of Mechanical Engineering, Ljubljana, Slovenia

U radu je dat pregled tehnologija za sezonsko sladištenje solarne energije za grejanje zgrada. Sadašnje nacionalne

i međunarodne strategije o energiji podstiču korišćenje obnovljivih izvora energije. Akumulator toplotne energije

nudi razne mogućnosti za projektovanje sistema za korišćenje obnovljive energije, naročito solarne energije. Termohemijsko skladištenje toplote postalo je popularno među istraživačima zbog veće gustine energije i manjih toplotnih gubitaka u poređenju sa skladištenjem osetne

i latentne toplote. Sa druge strane, solarna energija je priznata kao jedan od obnovljivih izvora energije sa

najvećim potencijalom. U prvom delu rada dat je pregled tehnologija i sistema za termohemijsko skladištenje

sa naglaskom na sisteme koji koriste solarnu energiju u zgradama sa primerima iz inostranstva (Danska).

Glavni deo rada predstavlja prezentaciju prototipa adsorpcionog sistema koji je napravljen u Laboratoriji za

grejnu, sanitarnu i solarnu tehnologiju na Univerzitetu u Ljubljani. U sistemu se koristi radni par silikagela i vodene pare. Akumulator se sastoji od dve glavne

komponente: adsorbera i isparivača /kondenzatora. Silikagel predstavlja adsorpcioni materijal koji je u

formi granula. Vezu između adsorbera i isparivača/kondenzatora predstavlja ventil. Poslednji deo rada

sadrži prezentaciju numeričkih modela koji se koriste za proračune sezonskog skladištenja. TRNSYS (TRaNsient

SYStem) je jedan od najpopularnijih programa za simulaciju sistema. To je kompletno i sveobuvatno

okruženje simulacije koje se prevashodno bavi problemima vezanim za sisteme koji imaju tranzijentno

ponašanje, kao što su sistemi u kojima se primenjuje solarna energija, toplotna (termička) analiza zgrade, električni sistemi, sistemi za grejanje, klimatizaciju i

ventilaciju itd. Koristili smo ovaj program kako bismo simulirali primenu solarne enegiju sa sezonskim

termohemijskim skladištenjem toplote.

Ključne reči: solarna energija, akumultator toplote (skladištenje toplotne energije), grejanje

The paper presents a review of seasonal solar energy storage technologies for heating of buildings. Actual national and international energy strategies generally encourage the use of renewable energy sources. Thermal energy storage (TES) offers various opportunities in the design of renewable energy systems especially solar energy. Thermochemical heat storage has gained popularity among researches because of higher energy density and lower heat loss compared to sensible and latent heat storage. On the other side solar energy has been recognized as one of the renewable energy sources with the most potential. The first part of this paper is a review of thermochemical heat storage technologies and systems with emphasis on systems involving solar energy utilization in buildings with examples from abroad (Denmark).The main part of the paper is a presentation of adsorption prototype system made in the Laboratory for Heating, Sanitary and Solar Technology at University of Ljubljana. The system includes the working pair silica gel and water vapour. The storage consists of two main components: adsorber and evaporator/condenser. Silica gel represents the adsorption material and is in the form of granules. The connection between the adsorber and the evaporator/condenser is valve. The last part of the paper is presentation of numerical models that are used for seasonal storage calculations. TRNSYS (TRaNsient SYStem) is one of the most popular simulation system programs. It is a complete and extensible simulation environment that deals mainly with the problems associated with systems having transient behavior such as solar energy applications, buildings thermal analysis, electrical systems, HVAC etc. We have used the program to simulate the solar energy application with seasonal thermochemical heat storage.

Key words: solar energy, thermal energy storage, heating

34

PROVERA INTEGRITETA ANALITIČKIH REZULTATA ČVRSTIH BIOGORIVACHECKING THE INTEGRITY OF ANALYTICAL RESULTS OF SOLID BIOFUELS

Predrag PETROVIĆ, Institut Lola, Beograd,

Marija PETROVIĆ Beograd

Čvrsta biogoriva dobijena iz sekundarnih drvnih sirovina veoma su prihvatljiva i predstavljaju značajan

izvor obnovljive energije. Proizvodi drvnih sekundarnih sirovina uglavnom nastaju preradom nus proizvoda iz

šumarstva, poljoprivrede, građevinarstva i nekih drugih delatnosti. Takve sekundarne sirovine su veoma pogodne

kao obnovljivi izvor energije, čijem kvalitetu se u svetu pridaje velika pažnja kroz definisanje mnogobrojnih

standarda kvaliteta.

Da bi kvalitet biogoriva bio optimalan, neophodno je pri proizvodnji, kontrolisanju, laboratorijskim

analizama, trgovini, transportu, korišćenju, primeni tehničke regulative i drugim potrebama, obezbediti

čitav niz zahteva u celokupnom tehničko-tehnološkom proizvodnom lancu.

Srbija, od nedavno kao član Evropskog komiteta za standarde (CEN), ali i kao kandidat za članstvo

u Evropskoj uniji, pored mnogobrojnih političko-ekonomskih mera, mora usaglasiti i mnoge regulative,

u koje spadaiset standarda koji se odnose na kvalitet čvrstih drvnig biogoriva.

Jedan od standarda koji tretira kvalitet biogoriva je i standard koji omogućava da se integriteti analitičkih rezultata mogu izraziti faktorom konverzije iz nekog

datog stanja, u željeno stanje koje je u opštoj upotrebi.

U ovom radu je prikazana mogućnost primenom principa konverzijeintegriteta pojedinihanalitičkih

vrednosti koje se mogu pretvoriti iz jednog stanja (prosušen, u primljenom stanju, suv, suv-bez pepela), u

neka druga željena stanja.

Ključne reči: biogorivo, standard, analitika, stanje, konverzija, energija

The solid biofuel obtained from the secondary wood-based materials are highly acceptable and represent a significant source of renewable energy.

Products of wood secondary raw materials mainly result from the processing of by-products from forestry, agriculture, construction, and other activities. Such secondary raw materials are very suitable as a renewable energy source, and their quality attracts much attention worldwide in defining a number of quality standards.

In order to achieve optimal quality of biofuels, it is necessary to meet a series of requirements for production, inspection, laboratory analysis, trade, transport, use, application of technical regulations and other activities in the overall technical and technological production chain.

Since recently, Serbia as a member of the European Committee for Standaridzation (CEN), but also a candidate for membership in the European Union, in addition to numerous political and economic measures, must harmonize many regulations, which also include a set of standards relating to the quality of solid wood biofuels.

One of the standards that deal with the quality of biofuels is also the standard that enables the integrity of the analytical results to be expressed by a conversion factor of a given state to a desired state, which is in general use.

This paper presents the possibility of applying the principle of conversion of integrity of certain analytical values that can be converted from one state (partially dried, in the received state, dry, dry-ash-free), to any other desired state.

Key words: biofuel, standard, analytics, status, conversion, energy

35

SAVREMENI NAČINI DUGOROČNOG SKLADIŠTENJA OTPADNOG UGLJEN-DIOKSIDA I MOGUĆNOST NJIHOVE PRIMENE

U ZAŠTITI ŽIVOTNE SREDINE U REGIONU BALKANAMODERN WAYS OF LONG-TERM STORAGE OF WASTE CARBON DIOXIDE

AND THE POSSIBILITY OF THEIR APPLICATION IN THE ENVIRONMENTAL PROTECTION OF THE BALKAN REGION

Dragan RADIŠ, Đorđe ĆUZOVIĆ Messer Tehnogas AD, Beograd

Kao jedan od mogućih efikasnih načina smanjenja ukupne količine ugljen-dioksida u atmosferi je njegovo dugoročno bezbedno i sigurno skladištenje. Sam proces skladištenja CO2 obuhvata četiri međusobno povezane

aktivnosti: kaptiranje gasa; priprema gasa za transport; transport gasa i skladištenje gasa. Gas se može uspešno

odložiti u sva tri agregatna stanja. U osnovi, danas postoje tri značajna tipa, dugoročnog skladištenja

ugljen-dioksida:1). skladištenje u dubokim formacijama propusnih stena; 2) skladištenje ugljen-dioksida u

okeanima i 3) skladištenje stvaranjem karbonatnih minerala na površini.

U regionu Balkana, danas dugoročno odlaganje otpadnog ugljen-dioksida moguće je realizovati: 1)

prilikom eksploatacije nafte i gasa i 2) skladištenjem u iscrpljenim naftnim i gasnim ležištima.

Ključne reči: ekologija, ugljen-dioksid, transport gasa, skladištenje gasa, region Balkana

One of the possible efficient ways of reducing the total amount of carbon dioxide in the atmosphere is its long-term and safe storage. The CO2 storage process includes four interconnected activities: gas capture; preparation of gas for transport; gas transportation, and gas storage. The gas can be successfully stored in all three states of aggregation. Basically, today there are three important types of long-term storage of carbon dioxide: 1) storage in deep formations of permeable walls; 2) storage of carbon dioxide in the oceans, and 3) storage by creating carbonate minerals on the ground surface.

In the region of the Balkans, today’s long-term disposal of waste carbon dioxide can be realised: 1) during exploitation of oil and gas, and 2) by storing in exhausted oil and gas deposits.

Key words: ecology, carbon dioxide, gas transportation, gas storage, region of the Balkans

KOMPRIMOVANI PRIRODNI GAS (CNG) – PROIZVODNJA,TRANSPORT I PRIMENA

COMPRESSED NATURAL GAS (CNG) – PRODUCTION, TRANSPORT AND APPLICATION

Marin A. IVOŠEV, “BEDEM” doo Pančevo

Projekti korišćenja komprimovanog prirodnog gasa (CNG-a), za potrebe proizvodnje toplote i grejnja,

u širem smislu, predstavljaju aktivnost u oblasti poboljšanja energetske, ekoloske i finansijske fikasnosti, zaštite životne sredine, čuvanja prirode i zdravlja ljudi.

U užem smislu, cilj ovih projekataje eliminisanje iz upotrebe tečnih naftnih derivata (mazuta, lož ulja

i sl.), kao pogonskih goriva, u zamenu za energetski efikasnijim, a ekoloski čistiji energent – komprimovani

prirodni gas (CNG). U praksi se projekti ove vrste uspesno i brzo(za nekoliko meseci) realizuju u svim

slučajevima gde nema prirodnog gasa, ili gde postoji problematika priključenja na distributivne gasovode

Srbijagasa ili Jugorosgasa.

Ključne reči: komprimovani prirodni gas, proizvodnja, transport, korišćenje

In a wider sense, projects on the use of compressed natural gas (CNG) for production of heat and heating represent the activites in the field of improving the energy, environmental, and financial effiency, environmental protection, and nature and human health preservation. In a narrower sense, the aim of these projects is to eliminate the use of liquid petroleum products (fuel oil, heating oil and similar ) as motor fuels, and to use more energy efficient and environmentally friendly energy source – compressed natural gas (CNG). In practice, these types of projects are successfully and quickly implemented in the cases when natural gas is not available or when there are problems with connecting to the distribution pipelines of Srbijagas or Jugorosgas.

Key words: compressed natural gas, production, transport, use

36

EKONOMSKA OPTIMIZACIJA SOLARNIH INSTALACIJA U ZGRADAMA SA RAZLIČITIM GREJNIM SISTEMIMA

ECONOMIC OPTIMIZATION OF SOLAR INSTALLATIONS IN BUILDINGS WITH DIFFERENT HEATING SYSTEMS

Danijela NIKOLIĆ, Jasmina SKERLIĆ, Slobodan ĐORĐEVIĆ Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Kragujevcu, Kragujevac, Srbija

U energetski efikasnim zgradama najzastupljeniji obnovljivi izvor energije je svakako solarna energija.

Pomoću solarnih sistema generise se električna i toplotna energija. U ovom radu je istraživana porodična zgrada

sa instaliranim fotonaponskim panelima i solarnim kolektorima. Razmatrana su dva sistema grejanja:

električno i daljinsko grejanje. Ekonomska optimizacija je sprovedena da bi se odredio

optimalni odnos površina fotonaponskih panela i solarnih kolektora, pri kome će se ostvariti najveća finansijska dobit (D). Za optimalne udele površina

solarnih instalacija dat je i period otplate investicija (PB). Analizirane su zgrade sa fotonaponskim modulima

različite ćelijske efikasnosti.Ključne reči: dobit; period otplate, fotonaponski paneli;

solarni kolektori; optimizacija

In energy-efficient buildings solar energy is definitely the most commonly used renewable energy source. Solar systems generate electricity and heat. In this paper a family building with installed photovoltaic panels and solar collectors was investigated. Two heating systems were analysed: electrical and district heating system.

Economic optimization was performed to determine the optimal area of the PV array and solar collector area on the roof, in which the highest financial gain (D) will be achieved. For optimal values of PV and solar collector areas, payback time (PB) is also given. The residential buildings with variable PV cell efficiency were analyzed.

Key words: profit, payback time, photovoltaic, solar collector, optimization

POZITIVNI EFEKTI DIGITALIZACIJE REGULATORA PROTOKA I PRITISKA EFFECTS OF DIGITALIZATION OF SELF-ACTING FLOW AND PRESSURE CONTROLLERS

Milan JUNGIĆ, Miha BOBIČ, Danfoss

Digitalizacija sigurno menja industriju daljinskog grejanja. Sve su nam bliži detaljniji uvid u procese pomoću povezanih komponenata i sistema, a time i mogućnosti optimizacije. Industrija 4.0 je alatka

koja omogućuje efikasan prelaz na četvrtu generaciju sistema daljinskog grejanja. Danfos se ponosi dugom

istorijom razvoja najboljih samostalnih kontrolera koji omogućavaju operaterima kontrolu protoka i

pritiska u primarnoj mreži daljinskog grejanja. Ali nova, digitalizovana, generacija kontrolera protoka i

diferencijalnog pritiska pruža nove mogućnosti dodatne optimizacije. Kontroleri protoka i diferencijalnog

pritiska su opremljeni novim, inteligentnim pokretačima koji operaterima omogućavaju daljinsku kontrolu i

podešavanje diferencijalnog pritiska u svakoj tački mreže. Upareni sa odgovarajućom upravljačkom logistikom,

ovi inteligentni kontroleri samostalno mogu da javljaju kontrolnom centru neophodne podatke. Drugi primer

upotrebe ovih inteligentnih kontrolera je pametno prilagođavanje diferencijalnog pritiska na primarnoj strani podstanice, uklanjanje oscilacija na kontroleru

protoka, a time i oscilacija temperature na sekundarnom dovodu, čime se izbegava preterano snabdevanje i poboljšavaju uslovi diferencijalne temperature na

primarnoj strani.

Ključne reči: digitalizacija; inteligentni kontroleri

Digitalization is unavoidably changing district energy industry. Benefits of more detailed insight of processes using connected componets & systems and therefore optimization possibilities are wide and not so hard to reach. Industry 4.0 is a tool that will enable effective transition to 4th gen. of DH systems. In Danfoss we have a long history of developing best-in-class self-acting flow & differential pressure controllers for DH systems, which enabled DH operators control of flow & pressure conditions in primary DH network. But new digitalized generation of flow & differential pressure controllers is enabling new opportunities for additional optimization. Flow & differential pressure controllers equiped with new intelligent actuators enable DH operators to remotely control (set) differential pressure at any point in network. Upgraded with proper control logic these intelligent controllers can i.e. autonomosly work together with goal of providing information to control center about optimal (min. required) pumping station set-point in realtime, consequently optimizing pumping costs and differential temperature. Another example is use of these intelligent controllers to, by intelligently adapting differential pressure conditions on substation primary side, remove flow-controller authority related oscilations, consequently also secondary side supply temperature oscilations, avoiding over-supply and improving primary side differential temperature conditions.Key words: digitalization, intelligent controllers

37

SMANJENJE RAZLIKE IZMEĐU PROJEKTOVANE I STVARNE POTROŠNJE I POSTIZANJE UŠTEDA PODIZANJEM SVESTI KORISNIKA O RACIONALNOM KORIŠĆENJU TOPLOTNE

ENERGIJE U SISTEMU DALJINSKOG GREJANJA KROZ REALIZACIJU HORIZON 2020 PROJEKTA MOEEBIUS

DECREASING THE GAP BETWEEN THE DESIGNED AND ACTUAL CONSUMPTION AND RAISING THE OCCUPANTS’ AWARENESS ON THE RATIONAL HEAT ENERGY

CONSUMPTION IN THE DISTRICT HEATING SYSTEM THROUGH THE REALIZATION OF THE HORIZON 2020 PROJECT MOEEBIUS

Bojan BOGDANOVIĆ1, Radmilo SAVIĆ1, Đorđe LAZIĆ2, Nebojša ŠURLAN3, Olivera MARKOVIĆ3, Branimir KREKIĆ3, 1JKP „Beogradske elektrane”, Beograd; 2Belit, Beograd; 3Građevinska direkcija Srbije, Beograd

Studije koje su se bavile merenjem stvarne potrošnje energije u objektima ukazuju na podatak da postoji

značajna razlika između stvarne i projektom predviđene potrošnje energije tzv. „Performance Gap“. Razloga

za ovakvo stanje ima više: grafički sistemi koji se koriste pri izradi projekta nisu u stanju da predstave svu složenost stvarnih objekata, tehnike modeliranja

upotrebe objekata se ne koriste ili su u upotrebi tehnike koje imaju značajnih nedostataka, neadekvatna kontrola prilikom izvođenja radova, neadekvatan izbor ugrađene

opreme, gubitak performansi ugrađene opreme tokom eksploatacije, neadekvatno održavanje i sl. Jedan od

najznačajnijih uzroka nerealno velike potrošnje energije je činjenica da korisnici nisu u dovoljnoj meri upoznati sa karakteristikama ugrađene opreme, načinom njenog

korišćenja, preporukama za racionalno korišćenje toplotne energije i značajem koji po sistem ima adekvatno

i redovno održavanje. Ovaj rad bavi se proučavanjem uticaja aktivnosti koje se sprovede u cilju informisanja i

podizanja svesti stanara o potrebi racionalnog korišćenja toplotne energije na smanjenje razlika između stvarne

i projektom predviđene potrošnje toplotne energije u stambenim objektima izgrađenim u okviru stambeno-poslovnog kompleksa „Stepa Stepanović“ u Beogradu. Primena inovativnih mera i ispitivanja se sprovede u

okviru projekta MOEEBIUS (Modelling Optimization of Energy Efficiency in Buildings for Urban Sustainability)

koji se u okviru Programa Horizon 2020 finasira iz sredstava EU. U okviru Projekta će biti analiziran

i inovativni koncept ESCO modela pod nazivom „Podizanje svesti korisnika kao sredstvo za postizanje

energetskih ušteda“. Uticaj sprovedenih mera praćen je analizom baznih podataka potrošnje toplotne energije na izabranim objektima u okviru kompleksa tokom tri

grejne sezone (2014–2017) i nastavlja se praćenjem svih parametara u naredne 2 godine, uz primenu inovativnih tehničkih rešenja i podizanja svesti korisnika (mobilna i

internet aplikacija za korisnike, itd.)

Ključne reči: energetska efikasnost, podizanje svesti korisnika, ESCO model.

The studies dealing with real energy consumption measurements in buildings indicate that there is a significant difference between the real and designed energy consumption, the so-called performance gap. There are several reasons for this situation: graphic design systems are not capable to predict the complexity of the real facilities; techniques for modelling the facility usage are not utilized, or the techniques in use have significant drawbacks; inadequate control during workmanship; inadequate equipment selection; loss of equipment performances during exploitation; inadequate maintenance, etc. One of the most significant causes for unrealistically high energy consumption is the fact that users are not introduced enough to the properties of the equipment, modes of its usage, recommendations for rational heat energy consumption, or the impact that adequate and regular maintenance has on the system. This paper studies the influence of activities performed with the aim of informing and raising the occupants’ awareness on the need for rational heat energy consumption for decreasing the gap between the real and designed heat energy consumption in the residential buildings in the residential and commercial complex „Stepa Stepanović” in Belgrade. The application of innovative measures and testing is performed within the project MOEEBIUS (Modelling Optimization of Energy Efficiency in Buildings for Urban Sustainability), finaced by EU funds within the Horizon 2020 programme. One of the project aims is to analyse the innovative concept of the ESCO model, „Raising the occupants’ awareness as a means of obtaining energy savings“. The impact of the conducted measures is monitored by analysing base data for heat energy consumption in selected facilities in the complex during three heating seasons (2014 – 2017) and it continues by monitoring all parameters in two subsequent years, with the application of innovative technical solutions for raising the occupants’ awareness (e.g. mobile phone and Internet user application).

Key words: energy efficiency, raising the occupants’ awareness, ESCO model

38

POVEĆANJE ENERGETSKE EFIKASNOSTI U SKLADU SA EVROPSKOM DIREKTIVOM 2012/27/EU U CILJU SMANJENJA POTROŠNJE ENERGIJE KRAJNJEG KORISNIKA

INCREASING ENERGY EFFICIENCY IN ACCORDANCE TO ENERGY EFFICIENCY 2012/27/EU DIRECTIVE TO DECREASE ENERGY CONSUMPTION FOR A FINAL ENERGY END USER

Romanas SAVICKAS, UNEP-DTU Partnership, Copenhagen Centre on Energy Efficiency, Copenhaga, Denmark

LAURYNA SAVICKIENE, Ministry of Interior, Vilnius, Lithuania

Sa rastom potrošnje energije moraju se pronaći i primeniti mere za postizanje energetske efikasnosti.

Direktiva o energetskoj efikasnosti 2012/27/EU sadrži ciljeve da se na godišnjem nivou smanji potrošnja

energije krajnjeg potrošača za 1,5%, ali ne definiše način na koji države članice treba da postignu te ciljeve. U

ovom radu je data analiza o tome kako se ovih ciljevi mogu postići pojedinačnim merenjem toplote za svaki

stan, čime se smanjuje potrošnja energije krajnjeg potrošača. Prikazana je statistička analiza identičnih

zgrada u kojima su postavljeni i u kojima nisu postavljeni heat cost allocators. Sam heat cost allocator ne smanjuje

potrošnju energije, te se u ovom radu daju tehničko rešenje i skup dodatne opreme koje treba instalirati,

poput termostatskih ventila, ventila za ravnotežu, merača tople vode i daljinskog sistema. Konačni rezultati pokazuju da se ciljevi Direktive o energetskoj efikasnosti

mogu postići, jer zgrade sa pojedinačnim heat cost allocators troše manje toplotne energije za oko 20-30%.

Ključne reči: energetska efikasnost, merači toplote, heat cost allocators, Direktiva o energetskoj efikanosti

2012/27/EU, zgrade

As the energy consumption increases, the energy efficiency measures must be found and implemented. 2012/27/EU Energy efficiency Directive aims the targets to decrease energy consumption for a final energy consumer by 1,5 % annually, but do not defines how these targets can be achieved by member state. Article presents the analysis how these targets can be reached by the means of individual heat metering for every flat decreasing energy consumption for a final consumer. Statistical analysis of identical buildings with heat cost allocators and without them is presented. Heat cost allocator do not decrease energy consumption by itself, so this article presents a technical solution and a set of additional equipment as thermostatic valves, balance valves, hot water meters and remote system must be installed. The final results shows that the targets of 2012/27/EU Energy efficiency Directive can be reached as the buildings with individual heat cost allocators consumes about 20-30 % less of heat energy.

Key words: energy efficiency, heat meters, heat cost allocators, 2012/27/EU Energy Efficiency Directive, buildings

OPTIMIZACIJA PERFORMANSI SISTEMA ZA ZAGREVANJE SANITARNE TOPLE VODE KORIŠĆENJEM TAGUČI METODE

PERFORMANCE OPTIMIZATION OF A SOLAR DOMESTIC HOT WATER SYSTEM USING TAGUCHI METHOD

Jasmina SKERLIC, Danijela NIKOLIC, Jasna RADULOVIC, Blaža STOJANOVIĆ, Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Kragujevcu, Kragujevac, Srbija

U Srbiji se najčešće električna energija koristi za zagrevanje sanitarne vode (SV). Kako se oko 70%

električne energije dobija korišćenjem uglja koji oslobađa veliki broj gasova sa efektom staklene bašte, korišćenje

solarne energije za zagrevanje sanitarne vode u solarnim sistemima za zagrevanje sanitarne vode (STV) ima

povoljan uticaj na očuvanje životne sredine.

Pored toga, važno je postići najveću moguću efikasnost koja se može dobiti za solarni kolektor postavljen u

optimalni položaj. Vrlo je važno maksimizirati vrednosti solarnog udela tokom rada STV-a.

Klјučne reči: optimizacija, STV, solarni udeo, solarni prijemnik, Taguči metod

Electricity is most commonly used for domestic hot water (DHW) heating in Serbia. About 70% electricity is produced by using coal with high greenhouse emission and, therefore, it is environmentally friendly to use solar energy for heating DHW in solar DHW system (SDHWS).

Additionally, it is important to achieve the highest possible efficiency of this use that may be obtained for the solar collector placed at its optimal position. It is very important to maximize the value of the solar fraction during the SDHWS operation.

Key words: optimization; SDHWS; solar fraction; solar collector; Taguchi method

39

CFD MODELIRANJE PROTOKA FLUIDA U POJEDINAČNIM KANALIMA PLOČASTIH RAZMENJIVAČA TOPLOTE

CFD MODELLING OF FLUID FLOW IN INDIVIDUAL CHANNELS OF PLATE HEAT EXCHANGERS

Dragan MANDIĆ JKP “Beogradske Elektrane”, Beograd

Predmet ovog rada je modeliranje protoka tečnosti i prenosa toplote u kanalima pločastih razmenjivača

toplote za zagrevanje potrošne tople vode u toplotnim podstanicama za grejanje vode u Beogradu. CFD model

je uveo realne alate za modeliranje prenosa toplote i protoka fluida kroz kanale razmenjivača toplote.

Od posebnog značaja je da je u ovom radu modeliranje hidrauličkih parametara protoka fluida i parametara

razmene toplote izvršeno u zbirnim i pojedinačnim kanalima pločastih razmenjivača toplote.

Modeliranje ovih parametara u zbirnim kanalima je zasnovano na geometrijskom modelu zbirnih kanala koji su nastali spajanjem geometrijskih modela pojedinačnih

kanala razmenjivača.

Modeliranje ovih parametara u pojedinim kanalima razmenjivača je urađeno pod pretpostavkom da je

protok fluida ravnomerno raspoređen kroz sve kanale pojedinačno. Modeliranjem protoka fluida moguće je

prikazati distribuciju tangencijalnih napona koji su važni za predviđanje zaprlјanja ploča razmenjivača

toplote.

Prednost ove metode je u kritičnom poređenju numeričkih rezultata dobijenih CFD modeliranjem sa eksperimentalnim rezultatima pločastih industrijskih

razmenjivača toplote .

Klјučne reči: pločasti razmenjivači toplote, protok fluida, kanali

The subject of this paper is the modelling of fluid flow and heat transfer in channels of plate heat exchangers for DHW heating in heating substations in Belgrade. CFD model introduced real tools for modelling heat transfer and fluid flow through the channels of the plate heat exchanger.

It is particularly important that in this paper the modelling of hydraulic parameters of fluid flow and heat transfer parameters was performed in the assembly (collector channels) and individual channels of plate heat exchangers.

The modelling of these parameters in the collector channels was based on a geometric model of the collector channel that was created by merging the geometric model of the individual channels of the exchanger.

The modelling of these parameters in the individual channels of exchanger was performed on the assumption that the fluid flow was evenly distributed across all individual channels.

The fluid flow modelling can indicate the distribution of shear stresses that are important for predicting the plate contamination of the plate heat exchangers.

The advantage of this method is in a critical comparison of numerical results obtained by CFD modelling with experimental results of industrial plate heat exchangers.

Key words: plate heat exchangers, fluid flow, channels

40

KOMBINOVANI ŠTEDNJAK KAO IZVOR TOPLOTE U SISTEMIMA ETAŽNOG ILI CENTRALNOG GREJANJA

COMBINED STOVE AS A HEAT SOURCE IN FLOOR OR CENTRAL HEATING SYSTEMS

Mile S. ŠILJAK VTŠSS, Požarevac

Iskonska težnja čoveka da svoje egzistencijalne potrebe zadovoljava iz objedinjenih tehničko-tehnoloških rešenja,

uslovila je između ostalog i pojavu kombinovanog štednjaka. Kombinovani štednjaku domaćinstvu pruža mogućnost istovremenog ili pojedinačnog zadovoljenja

potreba za kuvanjem, prženjem, pečenjem, zagrevanjem vazduha u neposrednom okruženju i potrebe za

zagrevanjem vode, kao nosioca toplote, zagrejanje određenih parcijalnih prostora u porodičnom stanu ili

porodičnoj stambenoj zgradi.

Ključne reči: kombinovani štednjak; izvor toplote; energent; toplota; sistem etažnog grejanja, sistem

centralnog grejanja.

A man’s desire to satisfy his existential needs using combined technical-technological solutions has resulted, among other things, in a combined stove. Using the combined household stove we can simultaneously or separately cook, fry, bake, heat the surrounding air, and heat water that is used as a heat carrier for heating certain partial spaces in a family apartment or a family apartment building.

Key words: combined stove; heat source; fuel; heat; floor heating system, central heating system.

SISTEM AUTOMATSKE DOPUNE ZATVORENE EKSPANZIONE POSUDE KORIŠĆENJEM TRANSMITERA PRITISKA I SENZORA MAKSIMALNOG NIVOA VODE

AUTOMATIC SUPPLY SYSTEM OF A CLOSED EXPANSION VESSEL BY USING PRESSURE TRANSMITTER AND MAXIMUM WATER LEVEL SENSOR

Vojkan ZDRAVKOVIĆ, Mirolјub TODOROVIĆ JKP „Gradska toplana”, Niš, Srbija

Sistem automatske dopune zatvorene ekspanzione posude korišćenjem transmitera pritiska i senzora

maksimalnog nivoa vode pripada oblasti industrijske automatike. Tehnički problem dopune zatvorene

ekspanzione posude koji je ranije koristio mehaničke merne elemente, koji su stalno otkazivali, rešen je primenom mernih elemenata transmitera pritiska

vazduha, transmitera pritiska vode i senzora maksimalnog nivoa vode. Transmiter pritiska i senzor

maksimalnog nivoa vode su se pokazali u praksi kao veoma precizni i sigurani merni elementi koji ne

zahtevaju posebno održavanje. Merni elementi su postavlјeni na vertikalni deo zatvorene ekspanzione

posude i povezani su na kontroler u elektro-ormanu. Kontroler u elektro-ormanu, vrši obradu prikuplјenih

informacija sa mernih elemenata i u zavisnosti od zadatih vrednosti pritiska vode i pritiska vazduha (nivo

vode od minimalnog do maksimalnog radnog nivoa) daje naloge za rad elektromagnetnom ventilu za dopunu

vazduha, elektromagnetnom ventilu za dopunu vode i elektromagnetnom ventilu za rasterećenje pritiska

vazduha. Senzor maksimalnog nivoa vode blokira rad elektromagnetnog ventila za dopunu vode kada nivo

vode dostigne maksimalni nivo.

Klјučne reči: ekspanziona, transmiter, senzor, elektromagnetni, kontroler

Automatic supply system of a closed expansion vessel by using the pressure transmitter and the maximum water level sensor belongs to the field of industrial automatics. The technical problem of replenishment of a closed expansion vessel that previously used mechanical elements, which were often defective, was solved by applying the measuring elements of the air pressure transmitter, the water pressure transmitter, and the maximum water level sensor. The pressure transmitter and the maximum water level sensor have been proven in practice as very precise and safe measuring elements that do not require special maintenance. The measuring elements are placed on the vertical section of the closed expansion vessel and they are connected to the controller in the electrical cabinet. The controller in the electrical cabinet processes the information collected by the measuring elements and, depending on the given values of water pressure and air pressure (water level range from minimal to maximal operating level), it gives operation orders to the solenoid valve for air replenishment, to the electromagnetic valve for water replenishment, and to the electromagnetic valve for air pressure relief. The sensor of maximum water level blocks the operation of the electromagnetic valve for water replenishment at the moment when the water level reaches the maximum level.

Key words: expansion, transmitter, sensor, electromagnetic, controller

41

KAKO ĆE TRŽIŠTE REAGOVATI NA PREDSTOJEĆE POSTEPENO SMANJIVANJE HFC-A NAKON AMANDMANA U KIGALIJU?

HOW WILL THE MARKET REACT TO THE COMING PHASE DOWN AFTER THE KIGALI AMENDMENT

Alexander Cohr PACHAI, Johnson Controls Denmark ApS

Asbjørn Leth VONSILD Vonsild Consulting ApS, Denmark

U propisima koji regulišu korišćenje potentnih gasova sa efektom staklene bašte, pretpostavlja se da će svi gasovi

plasirani na tržište (koji su prodati na tržištu) jednog dana završiti u atmosferi. Neki od tih gasova imaju vrlo

visok potencijal globalnog zagrevanja (PGZ), znatno viši od CO2. Da bi se napravio propis koji na jednostavan

način obuhvata sve gasove, reguliše se uticaj gasova uz korišćenje jedinstvenog zbirnog broja koji se naziva ekvivalent CO2 (CO2eqv). Izračunato je da su u Evropi ukupne emisije u referentnom periodu iznosile 183 MT CO2eqv po godini. Od početka 2018. godine na tržištu

će se naći oko 30% manje rashladnih fluida (u CO2eqv). Tako će nastati situacija u kojoj će biti teško nabaviti

rashladni fluid koji vam je potreban. Na nekim tržištima koja se šire ova situacija će nametnuti veliki pritisak na tržište da predvidi rast tržišta i da izračuna prihvatljivi

budući PGZ.

Glavni deo propisa u EU i Kligalijski amandman ne regulišu konkretne rahsladne fluide ili segmente tržišta,

već emisije u CO2eqv. Rast potrošnje će biti moguć samo uz smanjenje PGZ-a, i to će imati uticaj na izbor

rashladnog fluida. Pored toga, sve veće oporezivanje pravi pritisak na neka tržišta i cene rashaldnih fluida

rastu zbog troškova sirovina i opšte neizvesnosti.

Ključne reči: ekvivalent CO2; tržište; HFC; Kigali

In the legislation that regulates the use of potent greenhouse gases, it is assumed that all gases placed on the market (sold) will one day end up in the atmosphere. Some of the gases have very high global warming potentials (GWP), many times higher than CO2. In order to make a regulation that in a simple way covers all gases, the regulation regulates the impact of the gases in one big number, called the CO2 equivalent (CO2eqv). In Europe, the total emissions in a reference period were calculated to 183MT CO2eqv per year. From the beginning of 2018, there will be about 30% less refrigerant (in CO2eqv) available in the market. This will create a situation where it may be difficult to get the refrigerant you need. In some growing markets, the situation will put a demanding pressure on the market to predict market growth and calculate an acceptable future GWP.

The main part of the regulations in EU and the Kigali amendment are not regulating the specific refrigerants or market segments, but the emissions in CO2eqv. Growth in the consumption will only be possible with decreasing GWP, and this will have an impact on the selection of refrigerant. In addition, increasing use of taxation puts a pressure on some markets, and refrigerant prices are increasing due to the cost of raw materials and general uncertainty.

Ključne reči: equivalent CO2; market; HFC; Kigali

42

PRIRODNI RASHLADNI FLUIDI ZA PRIMENU NA NIŽIM TEMPERATURAMA NATURAL REFRIGERANTS USED AT LOWER TEMPERATURE APPLICATIONS

Jan BOONE, MAYEKAWA EUROPE S.A., Zaventem, Belgium

Ovaj rad se bavi prirodnim rashladnim fluidima koji u velikoj meri doprinose smanjenju potrošnje fosilnih

goriva i značajnom smanjenju emisije CO2. U projektu ‘NATURAL 5 LINE-UP’ prikazane su primene u

različitim sistemima.

U drugom delu rada prikazani su rezultati rada kaskadnog rashladnog sistema koji koristi CO2/NH3 u okviru preduzeća za preradu mesa u Holandiji. Firma

ENGIE Refrigeration Netherlands je instalirala kaskadno postrojenje koje koristi CO2-NH3, a deo koji koristi NH3

se nalazi u mašinskoj sobi i na krovu.

Ovo postrojenje koristi standardne kompresore i vijčane i klipne kompresore pod visokim pritiskom. Zamrzavanje

i hlađenje se postiže korišćenjem CO2 na temperaturama od –51°C (2900 kW) –35°C i –12°C. Pored toga odvija

se i rekuperacija toplote na različitim temperaturama za vodu koja se koristi u procesu i za grejanje prostorija

i podova. U radu su dati i tehnički podaci i fotografije svakog sistema.

U zaključku rada je prikazana primena kompresorske tehnologije kao demonstracija izvodljivosti kontrolisane

termonuklearne fuzije za proizvodnju energije.

Ključne reči: prirodni rashladni fluid; niže temperature

This paper focuses on the natural refrigerants which strongly contribute to the reduction of consumption of fossil fuel and significant reduction of the CO2 emissions. The different system applications are presented in the ‘NATURAL 5 LINE-UP’.

The second part presents the results of operation in the field of a CO2/NH3 cascade refrigeration system installed in a meat processing company in the Netherlands. The contractor ENGIE Refrigeration Netherlands installed a CO2-NH3 cascade plant, with the NH3 part only located in the machine room and on the roof.

The plant uses standard and high pressure screw and reciprocating type compressors. The supply of the freezing and the cooling is done with CO2 at –51°C (2900 kW) –35°C and –12°C. In addition heat recovery is done on different temperature levels for process water, and heating of rooms and floors. The paper is supported with technical details and photo’s of each system.

As closure for the paper the use of compressor technology is mentioned for demonstrating the feasibility of controlled thermonuclear fusion for power production.

Key words: natural refrigerants; lower temperatures

PREDNOSTI INTEGRACIJE TOPLOTNIH PUMPI I SISTEMA ZA HLAĐENJE HRANE U KOMERICJALNIM PRIMENAMA: PRIMER EFIKASNE REKUPERACIJE ENERGIJE ZA

ZGRADE GOTOVO NULTE ENERGIJE BENEFITS OF INTEGRATION BETWEEN HEAT PUMPS AND FOOD REFRIGERATION SYSTEMS FOR COMMERCIAL APPLICATIONS: AN EXAMPLE OF EFFICIENT ENERGY

RECOVERY FOR NEAR ZERO ENERGY BUILDINGSSergio Maria CAPANELLI,

Carel Industries S.p.A., Italija

U ovom radu je opisan primer moguće integracije gde ispravan projekat postrojenja i kombinacija rahsladnih

ormana opremljenih sa „Carel HEOS Sistema” i komercijalnom toplotnom pumpom koja koristi CO2

za grejanje i proizvodnju sanitarne tople vode na istoj vodenoj petlji donosi koristi i uređaju i celoj zgradi.

Ključne reči: toplotne pumpe, CO2, vodena petlja, BLDC, EEV, rekuperacija energije

In this work, an example of possible integration is described, where the accurate plant design and the combination of cabinets equipped with Carel HEOS Sistema and a CO2 commercial heat pump for heating and sanitary hot water production on the same water loop bring benefits for both the unit and the whole building.

Key words: heat pumps, CO2, waterloop, BLDC, EEV, energy recovery

43

RASHLADNI FLUIDI: TRAJNA REŠENJA ILI DUGOTRAJNE OBAVEZE?REFRIGERANTS: LONG-TERM SOLUTIONS OR LONG-TERM OBLIGATIONS?

Risto CICONKOV, Mašinski fakultet – Skopje, Makedonija

Međunarodni sporazumi o zaštiti ozonskog omotača i klimatskih promena i njihovi odnosi. CFC rashladni

fluidi, supstance koje oštećuju ozonski omotač, zamenjeni su sa HFC fluidima, no to su gasovi koji imaju visok potencijal globalnog zagrevanja. Stoga

možemo reći da se HFC fluidi pojavili na tržištu zbog Montrealskog protokola. Postoje nekoliko EU zemalja

sa uspešnim politikama u kojima su uvedeni nacionalni propisi o F-gasovima. Danas to su najnaprednije zemlje

u vezi sa rashladnim tehnologijama koje su klimatski prihvatljive.

Najčešće korišćeni prirodni rashladni fluidi su: amonijak, CO2 i ugljovodonici. Opisane su njihove prednosti i

mane i njihove oblasti primene. Skoro svuda, procesi i proizvodi zasnovani na prirodnim rashladnim fluidima su dostigli tehnički nivo koji ih čini ekološki i ekonomski

održivim.

Elaborirana je četvrta generacija gasova na bazi fluora: HFO (hidro-fluoro-olefini). Najčešće se koriste

R1234yf i R1234ze(E), a i kao mešavine sa HFCs. HFO rashladni fluidi su umereno zapaljivi i imaju potencijal

da se akumuliraju i negativno utiču na ekosisteme povećavajući njihovu kiselost. Oni imaju veoma visoke

cene.

Autor daje viziju za budućnost sa ekološkim rashladnim fluidima; Inovacije sa novim komponentama i novim

konceptima amonijačnih sistema sa niskim nivoom punjenja i njihovo širenje u mnogim aplikacijama.

Postoje poboljšanja CO2 sistema sa instaliranjem paralelnog kompresora; unutrašnji izmenjivač toplote;

instaliranje ejektora i korišćenje evaporativnog kondenzatora. Postoji veliki potencijal da R290 bude

prvi izbor rashladnog fluida za split klima uređaje gde je poboljšani njihov dizajn u pogledu sigurnosti i redukciju

punjenja rashladnog fluida.

Nema dovoljno obučenih ljudi u rashladnim tehnologijama sa prirodnim rashladnim fluidima i u razvijenim i u zemljama u razvoju. Dakle, podrška i

organizacija takvih obuka je neophodna.

Ključne reči: rashladni fluidi; amonijak; CO2; ugljovodonici; HFO

The international agreements concerning protection of ozone layer and climate change, and their relations. CFC refrigerants, which are ozone depletion substances (ODS), were replaced with HFC fluids, but they are high potent climate gases. Therefore we could say that HFCs appeared on the market because of the Montreal Protocol. There are several EU countries with successful policies where national regulations on F-gases were introduced. Today they are the most advanced countries regarding climate friendly refrigeration technologies.

The most used natural refrigerants are presented: ammonia, CO2, and hydro-carbons. Their advantages and disadvantages, and their fields of applications are described. Almost everywhere, processes and products based on natural refrigerants have reached a technical level that makes their use ecologically and economically viable.

The fourth generation of fluorine-based gases is elaborated: HFOs (hydro-fluoro-olefins). The most used are R1234yf and R1234ze(E), and blends with HFCs. HFO refrigerants are mildly flammable and have a potential to accumulate and adversely affect ecosystems by increasing their acidity. Their prices are very high.

The author gives a vision for the future with environmentally friendly refrigerants; innovations with new components and new concepts of low charge ammonia systems and their expansion in many applications. There are improvements of CO2 systems installing a parallel compressor(s); an internal heat exchanger; installing ejectors and using evaporative condenser. There is a big potential of R290 to be a refrigerant of choice for split air conditioning units improving their design regarding the safety and refrigerant charge.

There are not enough people trained in refrigeration technologies with natural refrigerants in both developed and developing countries. So support and organization of such trainings is necessary.

Key words: refrigerants, ammonia, CO2, hydrocarbons, HFO

44

EKOLOŠKA ALTERNATIVA ZA TOPLOTNU PUMPU VAZDUH-VODA ECOLOGICAL ALTERNATIVE FOR AN AIR-WATER HEAT PUMP

Tarlea GRATIELA; Vinceriuc MIOARA; Ana TARLEA; Ion ZABET TUCB-AGFR, Bucharest, Romania

Ovaj rad predstavlja studiju slučaja o ekološkim apsektima i aspektima energetske efikasnosti toplotne

pumpe voda-vazduh. U ovoj studiji su rađena poređenja R134a, R600a, R152a, R410a, R 407C, R404A, R1234yf,

1234ze i R1234zd. Teorijska studija analizira jednu fazu rashladnog sistema koji trenutno radi sa fluidom

R 134a. U uporednoj studiji je posmatran koeficijent učinka postrojenja i faktor TEWI (ukupan ekvivalentan

uticaj na zagrevanje – Total Equivalent Warming Impact – prema standardu EN 378–1). Energetska efikasnost je

direktno povezana sa globalnim zagrevanjem i emisijom gasova sa efektom staklene bašte.

Zbog novih propisa koji se odnose na rashladne fluide na međunarodnom nivou, narednih godina se moraju

pronaći nove ekološke alternative po pitanju potencijala globalnog zagravanja.

Ključne reči: životna sredina, ekološki rashladni fluid, toplotna pumpa

This paper is a study case focused on the ecological and energy – efficiency aspects of a water-air heat pump. In this study, comparisons between R134a, R600a, R152a, R410a, R 407C, R404A, R1234yf , 1234zeand R1234zd were made. The theoretical study analyzes a one stage refrigeration system that currently works with R 134a. The comparative study of these facilities followed the coefficient of performance of a plant and also the TEWI factor (Total Equivalent Warming Impact – in respect with EN 378-1). Energy efficiency is directly related to global warming and greenhouse gases emissions.

As a result of the new legislative regulation at international level regarding the refrigerants, new ecological alternatives in terms of global warming potentialmust be found in the following years.

Key words: environment, ecological refrigerant, heat -pump

RUMUNSKO ISTRAŽIVANJE O HLAĐENJU I KLIMATIZACIJI ROMANIAN RESEARCH ON REFRIGERATION AND AIR-CONDITIONING

L. DRUGHEAN1, A. ŞERBAN2, F. CHIRIAC1, A. ILIE1, R. DUMITRESCU1 1Technical University for Civil Engineering (TUCE)

2Bucharest Politehnica University, Bucharest, Romania

U ovom radu su prikazani rezultati istraživanja na rashladnim i klimatizacionim sistemima koje je vodila

grupa profesora sa Tehničkog građevinskog univerziteta u Bukureštu. Teorijsko i eksperimentalno istraživanje

o obnovljivim izvorima energije bilo je vođeno u okviru nacionalnih istraživačkih projekata i omogućilo

je izgradnju pultova ( stands) pa čak i modernih istraživačkih laboratorija koje se koriste za studentske

aktivnosti, kao i eksperimentalnu bazu za radove na diplomskim, magistarskim i doktorskim studijama.

Istraživačka aktivnost je takođe rezultovala i izgradnjom industrijskih pilot sistema i radovima objavljenim u

stručnim časopisima, predstavljenim je na nacionalnim i međunarodnim konferencijama i korišćenim u izradi

dotorske disertacije.

Ključne reči: obnovljiva energija, klimatizacija, hlađenje

This paper presents results of research developed on refrigeration and air-conditioning systems by a group of professor from the Technical University of Civil Engineering in Bucharest. Theoretical and experimental investigations foccused on renewable energy sources were conducted within national research projects and allowed construction of stands and even modern research laboratoriesused for student activities as well as an experimental basis for bachelor, master and doctorate works. Research activity also concluded in building industrial pilot systems and papers published in technical journals and magazines, presented in national and international conferences and congresses and Ph.D thesis preparation.

Key words: renewable energy, air conditioning, refrigeration

45

EKSERGIJA KAO MERA ODRŽIVOSTI ENERGETSKOG SISTEMA EXERGY AS MEASURE OF SUSTAINABILITY OF ENERGY SYSTEM

Peter NOVAK, Fakultet za tehnologije i sisteme, Novo mesto, Slovenija

Eksergija je mera kvaliteta energije. Količine eksergije u nosiocima energije se dosta razlikuju. Obično cena uključuje samo vrednost količine energije, a ne i njen

kvalitet. Eksergija je samo deo energije koji je raspoloživ za upotrebu ili rad. Za različite svrhe potrebna nam je energije sa različitom količinom eksergije: za grejanje i

hlađenje potrebna je energetska mešavina manje količine eksergije i većeg dela anergije. Prelazak na održiv

energetski sistem, koji je bez emisije gasova sa efektom staklene bašte i koji je zasnovan na obnovljivoj energiji,

otvara pitanja kako vrednovati eksergiju iz solarne energije.

Solarna energija u svim oblicima (iradijacija, vodni tokovi, vazduh i biomasa) sastoji se od skoro 100%

eksergije. Solarna energija je besplatna, ali sistemi za njeno pretvaranje nisu. Da bi se maksimalno iskoristila

solarna eksergija potreban je održivi energetski sistem koji u velikoj meri koristi postojeću infrastrukturu i

postojeće ili nove tehnologije za pretvaranje energije. Svi se slažu da su nam potrebna četiri glavna nosioca

energije koja se danas koriste: električna energija, gasovita goriva, tečna goriva i čvrsta goriva.

Našu viziju predstavlja novi održivi energetski sistem (OES) koji se zasniva na korišćenju solarne i planetarne

energije za proizvodnju obnovljive električne energije kao osnove za proizvodnju vodonika. Vodonik je sirovina za recikliranje ugljenika iz biomase od koga se prave

sintetički metan i metanol. Predloženi OES se zasniva na postojećoj infrastrukturi i poznatim hemijskim

procesima. U pogledu raspoloživosti obnovljivih izvora energije (OIE), on nema ograničenja i bezopasan je

u poređenju sa sadašnjom upotrebom fosilnih goriva. Predloženi OES se sastoji od tri glavna nosioca eksergije: solarne električne energije, sintentičkog metana (CH4) i

sintetičkog metanola (CH3OH).

Ključne reči: energija; eksergija; vrednovanje; održivi eksergetski sistem

Exergy is a measure of energy quality. The amount of exergy in energy carriers is very different. Normally the price includes only the value of quantity of energy, not its quality. Exergy is the only part of energy available to do the work. For different purposes we need energy with different amounts of exergy: heating and cooling require the energy mixture of a small amount of exergy and a large part of anergy. Transition to a sustainable energy system, without GHG emissions and based on RE, opens the questions how to evaluate exergy from solar energy.

Solar energy in all forms (irradiation, water flows, wind, and biomass) consists of nearly 100% exergy. Solar energy is free, but conversion systems are not. In order to maximally exploit solar exergy, we need a sustainable energy system that principally uses the present infrastructure and the existing or newly developed energy conversion technologies. There is common agreement that we need the four main energy carriers that are presently used: electricity, gaseous, liquid and solid fuels.

Our vision is the new Sustainable Energy System (SES) based on the use of solar and planetary energy for production of renewable electricity as the basis for hydrogen production. Hydrogen is a raw material for recycling carbon from biomass and for making synthetic methane and methanol. The proposed SES is based on the existing infrastructure and known chemical processes. With regard to availability of renewable energy resources (RES), it is unrestricted and harmless in comparison to the present use of fossil fuels. The proposed SES consists of the three main exergy carriers: solar electricity, synthetic methane (CH4), and synthetic methanol (CH3OH).

Key words: energy; exergy; evaluation; sustainable exergy system

46

TOPLOTNI KOMFOR U UNIVERZITETSKIM ZGRADAMA – RAZLIKE IZMEĐU IZMERENIH VREDNOSTI I SUBJEKTIVNOG OSEĆAJA KORISNIKA

THERMAL COMFORT IN UNIVERSITY BUILDINGS – DIFFERENCES BETWEEN MEASURED VALUES AND OCCUPANTS’ SUBJECTIVE EVALUATION

Tamara BAJC, Maja TODOROVIĆ, Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Istraživanja u oblasti toplotnog komfora u svetu su značajno povećana u poslednje vreme, dok su

rezultati u ovoj oblasti za područje Srbije ograničeni. Posebno je značajno pitanje toplotnog komfora i

kvaliteta unutrašnje sredine u zgradama namenjenim obrazovanju, sa prirodnom ventilacijom, imajući u

vidu uticaj na korisnike koji veći deo vremena borave u ovim prostorima. Takođe je važno naglasiti da toplotni komfor i kvalitet unutrašnje sredine značajno utiču na

radne sposobnosti korisnika. Rezultati istraživanja koji su sprovedeni tokom zimskog semestra, u univerzitetskoj učionici u Beogradu, pokazali su da se rezultati merenja

i na osnovu njih izračunate vrednosti PMV indeksa i rezulati subjektivne ocene korisnika dobijeni anketom

kvantitativno značajno razlikuju. Poređenjem rezultata u okviru četiri nedelje istraživanja došlo se do zaključka

da su najpovoljniji i najnepovoljniji uslovi toplotnog komfora, potvrđeni merenjima, takođe markirani

kao najpovoljniji, odnosno najnepovoljniji na osnovu rezultata anketiranja korisnika, ali sa različitim

vrednostima PMV indeksa.

Ključne reči: toplotni komfor; PMV indeks; ASHRAE 55; SRPS EN ISO 10551; subjektivna oceana korisnika

The number of research results regarding thermal comfort worldwide has been significantly increased in the recent period, while the results in this scientific field for Serbia are limited. The question of thermal comfort and indoor environmental quality in naturally ventilated educational buildings is especially important having in mind the impact on occupants who spend the most of their time indoors. Additionally, it is important to emphasize the impact of thermal comfort and indoor environmental quality on occupants’ working performances. The results of the research that was performed during the winter semester in a university classroom in Belgrade showed the significant quantitative deviation between the PMV index values obtained by measurements and the values gathered through the occupants’ survey. Comparing the results over a four week period, it has been concluded that the most favourable thermal conditions and also the most unfavourable ones were confirmed by both measurements and the survey results, but with the different PMV values.

Key words: thermal comfort, PMV index, ASHRAE 55, SRPS EN ISO 10551, occupants’ subjective evaluation

PRAKTIČNA PRIMENA SORPCIONIH ROTORA U TEHNICI SUŠENJA VAZDUHA ZA OBJEKTE RAZLIČITE NAMENE

PRACTICAL APPLICATION OF SORPTION ROTORS IN THE AIR DRYING TECHNOLOGY OF FACILITIES FOR DIFFERENT PURPOSES

Aleksandar PJEVIĆ, Lindab, Moskva, Ruska Federacija

U radu je predstavljen detaljni pregled karakteristika sušenja vazduha u objektima različite namene, zatim

spisak objekata u kojima je neophodno odvlaživati vazduh, kao i osnovne karakteristike raznih metoda za sušenje vazduha. Takođe je prikazana uporedna

analiza LCC troškova životnog veka različitih koncepcija klimatizacionih agregata za obradu vazduha u tehnici

sušenja, izloženi zaključci.

Ključne reči: sušenje vazduha; sorpcioni rotor; LCC analiza; kondenzacioni metod

This paper presents a detailed overview of characteristics of drying processes for facilities of different purpose, the list of facilities where air dehumidification is necessary, as well main features of different air drying methods. A comparative LCC cost analysis of different concepts of air-conditioning units of for air treatment in drying technique is also presented, there are conclusions.

Key words: air dehumidification, sorption rotor, LCC analysis, condensation method

47

PRIMENA KERNEL PRINCIPA REGRESIJE KOMPONENATA ZA PREDVIĐANJE ENREGIJE ZA KLIMATIZACIJU

APPLYING KERNEL PRINCIPLE COMPONENT REGRESSION FOR AIR CONDITIONING ENERGY PREDICTION

Mahdi HOUCHATI, Zhidan ZHAO, Monem BEITELMAL Qatar Environment and Energy Research Institute, Hamd Bin Khalifa University, Doha, Qatar

Predviđanje potrošnje energije i opterećenja predstavlja ključni zadatak za procenu mogućnosti uštede energije.

Mašinsko učenje i tehnike na osnovu podataka čine osnovu ovih predviđanja. Kao tehnika koja se masovno

korist, višestruka linearna regresije (VLR) predstavlja jednu od najjednostavnijih tehnika koja ne zahteva dosta

vremena za računanje. Međutim, i dalje je povezana sa niskim stepenom preciznosti i problemima kao što su kolinearnost i multikolinearnost. U ovom radu je

uvedena nelinearna tehnika Kernel principal component (KPCR) kako bi popunila prazninu u pristupu

višestrukoj linearnoj regresiji. Validacija usvojene tehnike je potvrđena kroz predviđanje potreba energije

za hlađenje kancelarijske zgrade u Kataru. Rezultati su pokazali da su predviđanja uz pomoć KPCR-a bila

bolja i delotvornija nego standardna višestruka linearna regresija

Ključne reči: višestruka linearna regresija; kernel principal component regression; predviđanje energije;

analiza glavnih kompoenanta

Prediction of energy consumption and load forecasting is a crucial task to evaluate energy saving opportunities. Machine learning and data driven techniques form the backbone of these predictions. Considered as a widely used technique, multiple linear regression (MLR) is one of the easiest techniques that does not require high computational time. However, it still suffers from low accuracy and problems such as collinearity and multicollinearity. In this paper, Kernel principal component (KPCR), a nonlinear technique, is introduced to fill the gaps in the approach of multiple linear regression. The validation of the adopted technique was confirmed through the prediction of the cooling energy needs of an office building in Qatar. Results showed that the predictions using KPCR were effective and better than the standard multiple linear regression.

Key words: multiple linear regression; kernel principal component regression; energy prediction; principal component analysis;

OPTIMALAN RAD SISTEMA ZA GREJANJE, VENTILACIJU I KLIMATIZACIJU U ZGRADAMA

OPTIMAL OPERATION OF HVAC SYSTEMS IN BUILDINGSMarta SZABO

Szent Istvan University, Godollo, Hungary

Zgrade u kojima borave ili koje koriste posebna kategorija lica zahteva više pažnje kada je reč o

uticajima koje one imaju na zdravlje i unutrašnji komfor. Na temperaturu, relativnu vlažnost i nivo CO2

ne utiču korisnici tog prostora i nije dovoljan rad sistema za grejanje, klimatizaciju i ventilaciju. Naše istraživanje

je usmereno na korelaciju između ovih faktora i optimalna rešenja.

Ključne reči: sistemi za grejanje, klimatizaciju i ventilaciju, energetska efikasnost, zdravlje, unutrašnji

komfor, child care

Buildings related to special occupants need more attention on health effects and indoor comfort. Temperature, RH and CO2 level is influenced not * by the occupants and often the operation of HVAC systems is not sufficient. Our research is focusing on the correlation between these factors and on the most optimal solutions.

Key words: HVAC systems, energy efficiency, health, indoor comfort, child care

48

POBOLJŠANJE ENERGETSKE EFIKASNOSTI I SMANJENJE NIVOA BUKE VENTILATOR KONVEKTORA

FAN COIL ENERGY EFFICIENCY IMPROVEMENT AND NOISE LEVEL REDUCTIONDragan KOMAROV, Nikola JOVANOVIĆ, Dušica DRAGOJLOVIĆ,

Dadanco d.o.o. Beograd

Konstrukcija ventilator konvektora je inovirana dodavanjem plenuma i mešne komore koji se obično

koriste kod indukcionog aparata (active chilled beam). Ventilator predstavlja izvor vazduha pod pritiskom za indukovanje vazduha kroz izmenjivač toplote na

račun potpritiska u mešnoj komori. Strujanje vazduha iz plenuma ventilatora kroz mlaznice obezbeđuje

potreban potpritisak. Adekvatnim izborom ventilatora i kontrukcijom mešne komore i plenuma postignute su

dimenzije uređaja koje su u granicama konvencionalnih ventilator konvektora. Primena principa indukcije

vazduha omogućila je da u nominalnom režimu rada uređaja potrebna snaga ventilatora bude manja od

10W, pri čemu buka uređaja ne prelazi NC35. Pomenuti rezultati su potvrđeni ispitivanjima koja su izvršena na više prototipova uređaja nominalnog rashladnog

kapaciteta između 800 W i 1300 W.

Ključne reči: ventilator konvektor, buka, efikasnost, indukcija vazdušne struje

Fan coil design was innovated by an additional plenum and a mixing chamber that are usually used in active chilled beams. A fan is source of pressurized air necessary for induction of air flow through a heat exchanger. Air flow from the fan’s plenum through nozzles is used to achieve necessary negative gauge pressure. Dimensions of the unit are within the limits of a conventional fan coil unit, which was achieved by proper selection of the fan and adequate design of the mixing chamber and plenum. The fan electric power was reduced below 10W and noise level was below NC 35 in nominal operating mode of the unit. Results were confirmed by in-house tests on several prototypes for cooling capacities in the range between 800 W and 1300 W.

Key words: fan coil unit, noise, efficiency, air induction

NAČIN ZA DIMENZOINISANJE TERMINALNIH UREĐAJA SA PROMENLJIVIM PROTOKOM FLUIDA

THE WAY HOW TO SIZE VAV TERMINAL UNITSSinisa Sonny VIDOVIC,

Energy Testing and Balance, Inc., Austin, USA

U brojnim skorašnjim pregledima možemo videti da inženjeri na raspolaganju imaju nedovoljno smernica

za izbor komponenti sistema, naročito kada je reč o terminlanim jedinicama za vazduh (Air Terminal Units). Očigledno je da inženjeri razumeju svrhu i funkcionisanje jedinica sa promenjivim protokom

fluida (VAV), ali nemaju dovoljno jasnih smerica za izbor pravog proizvoda za određenu primenu. Jasno

je da za svako dato projektno strujanje vazduha može da se izabere više dimenzija terminala za vazduh sa

promenljivim protokom fluida (VAV). Obično inženjeri koji projektuju sisteme za grejanje, klimatizaciju i

ventilaciju i koji i dalje traže jednostavan, ali pouzdan način da obave svoje zadatake, koriste softver koji

dobiju od prodavca opreme za izbor VAV-box. Često se oslanjaju na izbor samih prodavaca opreme koji biraju

odgovarajuću opremu od onoga što imaju na stanju. Na taj način se zanemaruju detalji koji su štetni za konačan

učinak regulatora promenljivog protoka fluida. Zbog toga oprema često ne odgovara zahtevima projekta.

Ključne reči: terminalne jedinice za vazduh; VAV, KGH

In many recent design reviews, we are seeing that Engineers have little guidance in the selection of systems components, particularly Air Terminal Units. Obviously, they understand the VAV air terminal’s purpose and functionality, however there is not much clear guidance in selecting the correct product for the right application. Clearly, for any given design airflow, many sizes of VAV air terminals can be selected. Typically design HVAC engineers, left somewhat in the dark, still looking for an easy, but reliable method of doing their tasks use vendor-furnished software for VAV-box selection. They are often relying on the equipment sales representatives to select the right equipment from „what is in their bag”. Thus, neglecting details that are detrimental to final VAV controls performance. This often results in equipment that is inadequate for the project needs.

Key words: air terminal units; VAV, HVAC

49

SMANJITE POTROŠNJU ENERGIJE ULTRAZVUKOMLOWER YOUR ENERGY CONSUMPTION USING ULTRASOUND

Torbjorn BRUZELIUS, Egon VENKO, Lindab, Slovenija

Na ventilaciju odlazi 30% od ukupne potrošnje energije u jednoj zgradi. Ulaganjem u ventilacioni sistem

koji koristi nove ultrazvučne tehnologije doprinelo bi smanjenju operativnih troškova i postizanju cilja EU da

se do 2020. godine smanji potrošnja energije za 20%. Ukoliko želimo da smanjimo uticaj ljudskih aktivnosti na klimu planete Zemlje, potrebno je da se postaramo

o nekoliko problema. Godine 2007. zvaničnici Evropske unije su se sporazumeli da je potrebno postići određen skup ciljeva. Jedan od njih jeste da se do 2020. godine u državama članicama EU smanji potrošnja energije

za 20%. Veća pažnja posvećena klimi podstakla je preduzeća i fabrike da razviju nova rešenja koja će

im pomoći u postizanju tih ciljeva. Firma Lindab ne predstavlja izuzetak i mogla da bi da da znčajan

doprinos radeći na tome da minimizira isticanje vazduha i optimizira ventilacione sisteme.

Ključne reči: ultrazvuk; ušteda energije

Ventilation constitutes 30 per cent of a building’s total energy consumption. Investing in a ventilation system using new ultrasound technology will help cut operating costs and help reach the EU’s target of reducing energy consumption by 20 per cent by 2020.

If we are to limit human impact on the Earth’s climate, several things need to be done. In 2007, EU leaders agreed on a set of goals. One of these was to reduce energy consumption in the member states by 20 per cent by the year 2020.

The increased focus on climate has inspired companies and industries to start developing new solutions that will help reach the targets. Lindab is no exception and by working to minimize air leakage and to optimize the ventilation systems we can make a lasting difference.

Key words: ultrasound; energy savings

SIMULACIJA ENERGETSKIH KARAKTERISTIKA STAMBENE ZGRADE ENERGY PERFORMANCE SIMULATION FOR A RESIDENTIAL BUILDING

Norbert HARMATHY, Zoltan MAGYAR, Budapest University of Technology and Economics, Budapest, Hungary

Mađarski ODOO projekat za stambene zgrade je postigao istaknut rezultat na Solarnom dekatlonu,

međunarodnom takmičenju u inovacijama između najboljih univerziteta u svetu koji od 2002. godine organizuju Sekretarijat za energetiku SAD i vlada

Španije. Cilj ovog takmičenja je da popularizuje korišćenje solarne energiju u arhitektonskimn rešenjima

i da podstakne društvenu i tršišnu podršku za zelene tehnologije. Mađarski ODOO projekat je po konačnom

rezultatu osvojio 6. mesto od 18 zemalja učesnica. Osvojio je 2. mesto u kategorijama „inženejering i

konstrukcija” i „uslovi udobnosti, a 3. mesto u katetoriji „energetska efikasnost”.

Ključne reči: simulacija energetskih karakteristika, izgradnja zgrade, energetska efikasnost, analiza potreba

The Hungarian ODOO residential building project has achieved an outstanding result on the international Solar Decathlon Competition which is an international innovation competition between the best universities all around the world, organized by the U.S. Department of Energy and the Spanish Government since 2002. The goal of the contest is to popularize the usage of solar energy in architectural solutions and to call into being the social and market support of green technologies. The Hungarian ODOO project according to the total scoring reached the 6th place from 18 participant countries. In the categories of Engineering and construction, and Comfort conditions it won the 2nd place and in energy efficiency category the 3rd place.

Key words: Energy performance simulation, building construction, energy efficiency, demand analysis

50

POTROŠNЈA FINALNE ENERGIJE ZA GREJANЈE PASIVNE KUĆE (SLUČAJ KRAGUJEVAC)FINAL ENERGY CONSUMPTION FOR HEATING A PASSIVE HOUSE (CASE OF KRAGUJEVAC)

Aleksandar NEŠOVIĆ, Nebojša LUKIĆ, Novak NIKOLIĆ, Katedra za energetiku i procesnu tehniku Fakulteta tehničkih nauka Univerziteta u Kragujevcu, Kragujevac, Srbija

U cilјu minimiziranja potrošnje finalne energije za grejanje objekata, pasivna kuća je prepoznata kao pravac u kom treba da se razvija zgradarstvo. Međutim, u Srbiji

je sproveden mali broj istraživanja koji se odnosi na ispitivanje performansi pasivnih kuća. U okviru ovog

rada ispitano je kako rad rekuperatora toplote otpadnog vazduha utiče na potrošnju finalne energije u pasivnoj

kući. Od aktivnih sistema grejanja, pasivna kuća koristi podne panele koji su u sprezi sa geotermalnom

toplotnom pumpom. Analizirana zgrada se nalazi u Kragujevcu, Srbija. Istraživanje je sprovedeno softverski, tj. simulacijom pomoću programa EnergyPlus. Rezultati

pokazuju da se tokom grejne sezone mogu ostvariti uštede od 56,41%.

Klјučne reči: pasivna kuća, rekuperator toplote, toplotna pumpa, simulacija, EnergyPlus

In order to minimize the consumption of final energy for heating, the passive house is recognized as the direction in which buildings should be developed. However, in Serbia few investigations related to the testing of passive house performance have been conducted. This paper investigates how the operation of a heat recovery exchanger affects the consumption of final energy in a passive house. The investigated passive house has a heating system that includes floor heating panels and a geothermal heat pump. The analyzed building is located in Kragujevac, Serbia. The research has been conducted by simulations in software EnergyPlus. The results show that energy savings of 56.41% can be achieved during the heating season.

Key words: passive house, ERV, GSHP, simulation, EnergyPlus

O OPTIMALNOJ ORIJENTACIJI ZGRADEABOUT THE OPTIMAL ORIENTATION OF THE BUILDING

Nenad MILORADOVIĆ, JKP “Beogradske elektrane”, Beograd

Na optimalnu orijentaciju zgrade utiču meteorološki, astronomski i geografski parametri izabrane lokacije.

Meteorološki parametri se odnose na dnevne promene spoljne temperature, jačine Sunčevog zračenja i uticaj

vetra, geografski na liniju horizonta i konfiguraciju lokacije, dok astronomski podaci definišu trenutke

izlaska i zalaska, kao i položaje Sunca. Svi ovi faktori zavise od azimuta i predstavljaju uticaje

na prirodne energetske tokove zgrade. Zbog svega navedenog odgovor na postavljeno pitanje nije

jednostavan, a u radu se za pasivne kuće preporučuje istočna orijentacija kao kompromisno rešenje

između najpovoljnije severoistočne orijentacije leti i jugoistočne i istočne zimi.

Ključne reči: orijentacija; energetska efikasnost; Sunčevo zračenje; tipična meteorološka godina; simulacija

The optimum orientation of the building is influenced by the meteorological, astronomical and geographical parameters of the selected location. Meteorological parameters related to the daily changes in ambient temperatures, the intensity of solar radiation and the wind effect, the geographic related configuration of the horizon line and the ground location and astronomical data defining the rising and setting, and also the positions of the Sun. All these factors depend on azimuth and affect the natural energy flows of the building. For all the above, answer to the question is not simple, and this work for passive houses recommends east orientation like compromise solution between best Northeast orientation in summer and Southeast and East in winter.

Key words: orientation; energy efficiency; solar radiation; typical meteorological year; simulation

51

ELEKTRONSKI SISTEM ZA VOĐENJE EVIDENCIJE I IZVEŠTAVANJE ZASNOVAN NA SERTIFIKACIJI PREDUZEĆA

ELECTRONIC LOGGING AND REPORTING SYSTEM BASED ON COMPANY CERTIFICATION

Peter TOMLEIN, SZ CHKT Rovinka, Slovakia

Ciljevi politike su da se još više smanji upotreba halona (halocarbon refrigerants), da se značajno smanji

procenat curenja (ispuštanja) i da se postigne energetski efikasan rad kola rashladnih fluida, toplotnih pumpi

i rahsladnih sistema. Ovi ciljevi zahtevaju vođenje evidencije i izveštavanje o kretanju halona, o potrošnji

energije koja se odnosi na koeficijent učinka (COP), odnos obnovljivih izvora energija, bazu podataka

o sertifikovanim zaposlenim licima, sertifikovanim preduzećima i tako dalje.

Ovaj rad je zasnovan na aktivnostima Slovačkog udruženja za rashladnu i klimatizacionu tehnologiju

koje su započete 2003. godine. Elektronski vođena dokumentacija se razvila iz prethodne forme evidencije na papiru. Procenjeni podaci su sakupljeni iz uslužnih i

poslovni organizacija.

Key words: dnevnik, rashladni fluidi, baza podataka, isticanje, F gasovi

The policy targets are the further reduction of halocarbon refrigerant usage, the substantially decreased leakage percentage, energetically efficient operation of refrigerant circuits, heat pumps and refrigeration installations. These policy targets require logging and reporting of halocarbon refrigerants movement, consumption of energy relating to COP, ratio of renewable sources of energy, database of certified employees, certified companies and so on.

This paper is based on the activities of Slovak Association for Cooling and Air-conditioning Technology started in the year 2003. The electronically led documentation has developed from the previous paper form. Evaluated data are collected from the service and business organizations.

Key words: Logbook; refrigerants; database; leakage; F gases

UTICAJ HORIZONTALNIH NADSTREŠNICA NA POTROŠNJU PRIMARNE ENERGIJE U ZGRADAMA

INFLUENCE OF HORIZONTAL OVERHANGS ON THE PRIMARY ENERGY CONSUMPTION IN BUILDINGS

Slobodan ĐORĐEVIĆ, Danijela NIKOLIĆ, Jasmina SKERLIĆ, Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Kragujevcu, Kragujevac, Srbija

U ovom radu određivane su dimenzije horizontalnih betonskih nadstrešnica da bi se minimizovala godišnja

potrošnja primarne energije za grejanje, hlađenje i rasvetu u porodičnoj zgradi. Takođe je proračunom

uzeta u obzir i energija utrošena za izgradnju samih nadstrešnica (sopstvena energija). Simulacije su

sprovedene za zgradu lociranu u Beogradu, Srbija, tokom cele godine. Nadstrešnice su postavljene

horizontalno, tako da zasenče sve spoljne zidove i prozore zgrade. Da bi se napravio model zgrade, korišćen

je softverski paket za energetske simulacije zgrada EnergyPlus. Veličina nadstrešnice je optimizovana

pomoću HookeJeeves algoritma i GenOpt programa.

Simulacioni rezultati pokazuju da kuća sa optimalnom veličinom nadstršnica troši 5.2 % manje primarne

energije za grejanje, hlađenje i osvetljavanje u poređenju sa kućom bez nadstrešnica.

Ključne reči: nadstresnica, primarna energija, zgrada, simulacija, optimizacija

In this paper, dimensions of concrete horizontal roof overhangs were determined in order to minimize the annual consumption of primary energy for heating, cooling, and lighting in a residential building. Also, the energy used for building overhangs (embodied energy) was taken into account in the calculation. The simulations were carried out for the building located in Belgrade, Serbia, throughout the year. The overhangs were placed horizontally to provide shading for all exterior walls and windows of the building. To create the model, the building energy simulation software package EnergyPlus was used. The overhang size optimization was performed by using HookeJeeves algorithm and plug-in GenOpt program.

The simulation results show that the house with optimally sized overhangs consumed 5.20% of primary energy less for heating, cooling, and lighting than the building without overhangs.

Key words: roof overhangs, primary energy, building, simulation, optimization

52

VERIFIKACIJA OSTVARENIH UŠTEDA U POTROŠNJI FINALNE ENERGIJE ZBOG PRIMENE MERA ZA UNAPREĐENJE ENERGETSKE EFIKASNOSTI

U OSNOVNOJ ŠKOLI „OLGA PETROV”VERIFICATION OF ACHIEVED FINAL ENERGY SAVINGS DUE TO IMPLEMENTATION OF

ENERGY EFFICIENCY MEASURES IN PRIMARY SCHOOL “OLGA PETROV”Bojana OPAČIĆ, Slobodan RUŽIĆ, Energy Saving Group Ltd., Beograd

U ovom radu je prikazan metod verifikacije i ostvarena ušteda u potrošnji finalne energije za grejanje i za

osvetljenje zbog unapređenja energetske efikasnosti u školi „Olga Petrov“ u Padinskoj Skeli. U radu su prvo

dati osnovni podaci o objektima škole, sistemu grejanja i načinu osvetljenja pre rekonstrukcije, a zatim su

navedene sve mere za unapređenje energetske efikasnosti koje su primenjene tokom rekonstrukcije. Dobijeni

rezultati nedvosmisleno pokazuju da je rekonstrukcija objekata osnovne škole „Olga Petrov”, bar u energetskom

i ekološkom smislu, bila potpuno opravdana. Ukupna ušteda u finalnoj energiji potrebnoj za funkcionisanje

škole iznosi 31%, dok smanjene emisije CO2 iznosi 41.5%, Osim toga, rekonstukcijom objektata škole je

unapređen kvalitet i komfor života učenika i nastvnog osoblja. Očigledan primer za to je značajno unapređenje

nivoa osvetljenja u školi u odnosu na stanje pre rekonstrukcije, odnosno dovođenje kvaliteta osvetljenja

na nivo zahtevan propisima za obrazovne institucije.

Rezultati prezentirani u ovom radu potvrđuju da je moguće značajno povećanje energetske efikasnosti kroz rekonstrukciju starih objekata. Međutim, uprkos tome treba primetiti da se troškovi rekonstrukcije zgrade ne

mogu vratiti u prihvatljivom roku samo kroz ostvarene energetske uštede. Kao generalna preporuka, može se reći da odluku o rekonstrukciji zgrade ne treba donositi zbog

mogućih ušteda u potrošnji finalne energije, nego zbog funkcionalnosti zgrade, njene bezbednosti i zdravstvenih

uslova. Međutim, kada se takva odluka donese, onda u obim radova na rekonstrukciji obavezno treba uključiti i

sve mere za poboljšanje energetske efikasnosti zgrade.

Ključne reči: finalna energija, grejanje, osvetljenje, uštede;

This paper presents the method of verification and achieved savings of final energy used for heating and lighting due to energy efficiency improvement in the primary school „Olga Petrov” in Padinska Skela. It includes general data on the school buildings, the heating and lighting system prior to reconstruction and the list of all energy efficiency measures implemented during the reconstruction. The obtained results unequivocally show that the building reconstruction was completely justified, at least from the energy and environmental perspective. Total savings of final energy necessary for the school operation amount to 31%, while reduction of CO2 emission amounts to 41.5%. Also, the reconstruction of the school buildings contributed to the improvement of quality and comfort conditions for pupils and the school staff. One of the examples is a significant improvement of illumination level after reconstruction i.e. raising illumination level to the level prescribed by the law.

The results presented in this paper prove that it is possible to significantly improve energy efficiency through reconstruction of old buildings. Nevertheless, it is important to underline that it is not possible to return the investment made into reconstruction within a reasonable period only through energy savings. It is generally recommended to decide about whether or not to approach to reconstruction of a building based on its functionality, safety, and health-related conditions rather than possible reduction of final energy consumption. However, if the decision is made, the works on the reconstruction should include all energy efficiency improvement measures.

Key words: final energy, heating, lighting, savings

53

ASHRAE-OVA METODOLOGIJA ENERGETSKIH PREGLEDAASHRAE METODOLOGY FOR ENERGY AUDITS

Rade ĐUKANOVIĆ Rade Đukanović agencija za projektovanje i consulting, Beograd

U ovom radu biće opisana ASHRAE (American society for heating refrigeration air-conditioning engineers)

metodologija energetskih pregleda.

Prvo će biti prikazane glavne faze energetskih pregleda i potreba za faznim sprovođenjem pregleda, kao i njihove

aktivnosti.

Zatim će ključne aktivnosti kao što su: Procedure za obilazak objekta, Merenja, Analize raspodele potrošnje

prema ključnim potrošačima, Analiza životnog veka, Alati (software) za sprovođenje analiza biti detaljnije predstavljene, sa nekim primerima iz ličnog iskustva.

Na kraju će biti objašnjen sistem licenciranja stručnjaka za energetske preglede po ASHRAE metodologiji i

ASHRAE sistem za sertifikaciju objekata BeQ-(Building energy quotient).

Ključne reči: energetski pregledi, energetska efikasnost, ASHRAE

In this paper ASHRAE (American society for heating refrigeration air-conditioning engineers) methodology for energy audits will be presented.

First main phases of energy audits would be explained with necessity for phasing in energy audit process and main activities.

After that key activities like: Procedures for site visits, Measurements, Analysis of consumption distribution to key consumers, Analysis of life cycle cost, Tools (software) for conducting analysis will be presented with some examples from personal experience.

Finally system for licenses for Energy audits according to ASHRAE methodology and ASHRAE system for building certification BeQ-(Building energy quotient) will be presented.

Key words: energy audits, energy efficiency, ASHRAE

PREDNOSTI PRIMENE ISO 9001 SISTEMA UPRAVLJANJA KVALITETOM U PRODUKCIJI BIM MODELA SISTEMA ZA KLIMATIZACIJU,

VENTILACIJU I GREJANJE – STUDIJA SLUČAJAADVANTAGES OF IMPLEMENTATION OF ISO 9001 QMS SYSTEM

IN PRODUCTION OF BIM MODELS OF HVAC SYSTEMS – CASE STUDYDejan RANĐIĆ,

WSP, Beograd

U ovom radu biće prikazana studija slučaja primene ISO 9001 sistema upravljanja kvalitetom u kompaniji iTech. Kompanija iTech je jedan od najvećih pružalaca usluga

u vezi sa BIM tehnologijom na Bliskom istoku, i jedna je od prvih kompanija te vrste u kojoj je primenjen sistem

upravljanja kvalitetom. U ovom radu će se posebno razmatrati efekti primene sistema upravljanja kvalitetom

u produkciji BIM modela sistema za klimatizaciju, ventilaciju i grejanje, prikazani efekti primene sistema u

realnom slučaju kompanije iTech.

Ključne reči: ISO 9001, BIM model, Upravljanje kvalitetom

This paper presents a case study of implementation of ISO 9001 QMS systems in iTech company. iTech company is one of the biggest providers of BIM services in the Middle East, and it is the one of the first companies of the kind in which quality management system has been applied. This paper will show the effects of quality management system application on the production of BIM models of HVAC systems, on the real case of iTech company.

Key words: ISO 9001, BIM model, quality management

54

GRAĐEVINSKA FIZIKA U PROTOTIPU VODENE KUĆE BUILDING PHYSICS OF A PROTOTYPE WATER HOUSE

Zoltan MAGYAR, Jenő KONTRA, Mátyás GUTAI, Norbert HARMATHY, János VÁRFALVI, Budapest University of Technology and Economics, Budapest, Hungary

Japan je visoko industrijalizovana razvijena zemlja koja još uvek nije uspela da reši problem izgradnje stanova na nivou masovne (standardne) izgradnje stambenog prostora. Potražnja stambenog prostora postoji već više decenija, te zato različite varijatne

industrijalizovane izgradnje stanova privlače veliku pažnju. Jedan od pokušaja da se ovaj problem reši potiče sa Arhitektonskog fakulteta Univerziteta za

tehnologiju i ekonomiju u Budimpešti kao eksperiment koji vodi do specifične tehnologije izgradnje. Izvršeni su eksperimenti sa prefabrikovanim sklopljenim metalnim okvirima bez silikata – poput šasija za automobile. Oni

se mogu sastaviti u modularne zgrade koje se brzo mogu montirati na samoj lokaciji. Novu ideju o kućama sa vertikalnim transparentim zidovima razvio je Gutai

Mátyás, diplomirani student Univerziteta za tehnologiju i ekonomiju u Budimpešti, u kojima su prazni prostori

od nekoliko centimetara između graničnih površina ispunjeni vodom. Prva eksperimentalna vodena kuća

sagrađena je u Kečkemetu. Ovaj neobičan sistem gradnje je nametnuo dosta pitanja u oblasti građevinske

fizike. Između ostalog, to su prenos toplote staklenih površina kao i debljina i jačina staklenih ploča. U radu

se objašnjava građevinska fizika i tehnologija vodene kuće.

Ključne reči: građevinska fizika, vodena kuća, zid, prenos toplote

Japan as a highly industrialized developed country has not been able to solve flat construction in mass production yet. This demand has been existing for several decades, and that is why different variants of industrialized flat construction ideas has generated interest. One of these attempts started from the Budapest University of Technology and Economics, Faculty of Architecture as an experiment leading to a specific construction technology.Experiments with prefabricated non-silicate-based assembled metal frames - like elements of car chassis - were carried out. They can be organized into modular buildings that can be quickly assembled on site. A new idea about houses with vertical transparent walls, called water houses, was developed by Gutai Mátyás, graduate of the Budapest University of Technology and Economics, where the some-centimeter wide gaps between the boundary surfaces are filled with water. The first test water house has been built and completed in Kecskemét. This unusual system of building construction raises a lot of questions in the field of building physics. They include, among others, heat transmission of glazing as well as thickness and strength of glass plates.The paper elaborates the building physics and technology behind the water house.

Key words: building physics, water house, wall, heat transmission

UPOREDNA ANALIZA METODA DISTRIBUCIJE VAZDUHA U SISTEMIMA ZA KLIMATIZACIJU

A COMPARATIVE ANALYSIS OF AIR DISTRIBUTION METHODS IN AIR CONDITIONING SYSTEMS

Berec GABOR, Vladimir MUNĆAN i Aleksandar ANĐELKOVIĆ, Departman za energetiku i procesnu tehniku, Fakultet tehničkih nauka Univerziteta u Novom Sadu, Novi Sad

Pri distribuciji vazduha za klimatizaciju prostorije, posebnu pažnju treba posvetiti načinu ubacivanja vazduha u željeni prostor. Veoma je složen proces

određivanja najpogodnijeg načina za posmatrani slučaj. Neophodno je uzeti u obzir raspored korišćenja prostorije,

prisutnost osoblja i izloženost spoljašnjim uticajima. Za rešavanje poteškoća pri odabiru sistema, tj. davanja

idejnog rešenja, danas nam je na raspolaganju široki asortiman softvera. Korišćenjem ovih programskih

paketa izbegavaju se izgradnja i korišćenje skupih ispitnih postrojenja. Postoje programi za izračunavanje toplotnih

gubitaka, potrebne snage sistema, brojeva izmena, potrebe za vlaženjem vazduha i sl. Neki softveri sadrže

i modul, koji je, pomoću računarske dinamike fluida (Computational Fluid Dynamics – CFD), u mogućnosti

da prikaže 3D sliku rasporeda vazduha u prostoriji. Takođe, program omogućava da se vide kritična mesta na kojima su temperatura ili brzina vazduha iznad ili ispod kritičnih vrednosti, sto nam omogućava da vidimo da li je u tom delu prostora termička ugodnost zadovoljena ili ne. Za postizanje što boljih uslova u prostorijama, analizirani su sledeći načini ubacivanja vazduha: podno ubacivanje vazduha, sistem sa parapetnim unutrašnjim jedinicama i ubacivanje pomoću plafonskih jedinica.

Ključne reči: kvalitet vazduha; ventilacija; klimatizacija; računarska dinamika fluida; distribucija vazduha

55

In the process of air conditioning of rooms, special attention needs to be paid to the air distribution

methods. Many methods of air distribution have been developed over the past decades. Selecting the proper system for a particular case is always a very complex task. There are many factors that an engineer should

take into consideration: building/room occupancy schedule, number of occupants, and exposure to outdoor conditions. Nowadays HVAC experts have a wide range

of software solutions to solve these problems and give adequate ideas for customers. The using of these software

packages eliminates the need to construct expensive test facilities. There are computer programs capable

of calculating heat losses and gains, required power of the system, air change rates, air humidification need, etc. Other software solutions have a module that uses computational fluid dynamics and is capable of showing 3D picture of air distribution in a room, which allows an expert to see the critical points where temperature or air velocity is out of the permitted limits. After localizing these critical points where the comfort of occupants is not provided, an expert can choose between different solutions, such as underfloor air distribution, parapet indoor units, and ceiling air distribution.

Key words: air quality; ventilation; air conditioning; computational fluid dynamics; air distribution

AKTUELNI MEĐUNARODNI PROJEKTI IZ OBLASTI INTEGRISANJA PITANJA ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE U RAZVOJ ENERGETSKIH SISTEMA

I OBNOVE JAVNIH GRADA U SRBIJION-GOING INTERNATIONAL PROJECTS RELATED TO INTEGRATION OF ENVRINOMENTAL PROTECTION INTO ENERGY SYSTEMS DEVELOPMENT AND LONG-TERM STRATEGY FOR

ENERGY EFFICIENT RENOVATION OF THE BUILDING STOCK IN SERBIAAndrej ČRNILA, Aleksandra SRETENOVIĆ (mentor),

Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

U radu su prikazana dva međunarodna projekta iz kategorija Erasmus+ i Horizon 2020 čiji rezultati

istraživanja imaju uticaj na podizanje svesti studenata tehničkih nauka i mladih inženjera o zaštiti životne sredine, kao i o potencijalima

obnove i trenutnom stanju javnih zgrada u Srbiji. Među najvažnijim rezultatima Erasmus+ projekta

CLEAN-kWAT je knjiga koja je predviđena za obuku mladih inženjera o primeni obnovljivih izvora energije u razvoju energetskih sistema,

kao i interaktivni e-portal. Na ovom portau svi zainteresovani će moći da prođu obuku, kao i

da pristupe materijalima vezanim za tehnološke aspekte, kako konvencionalnih sistema, tako i

sistema koji koriste obnovljive izvore energije, uz poseban akcenat na uticaj ovih sistema na životnu

sredinu. Ono što je prepoznato kao prepreka u celoj Evropi je to što na mnogim katedrama vezanim

za energetiku nema dovoljno obaveznih predmeta koji se odnose na uticaj sistema za proizvodnju

energije na životnu sredinu. S obzirom na evidentan trend porasta interesovanja za energetiku na

tehničkim fakultetima poslednjih godina, neophodno je podržati obrazovni sistem odgovarajucim

edukativnim materijalom, pri cemu se posebno misli na razvoj novih, inovativnih materijala Tako su

glavna ciljna grupa ovog projekta upravo projektanti energetskih sistema i studenti tehničkih nauka na

srodnim katedrama, uglavnom u oblasti energetike.

Ključne reči: međunarodni projekti, obnovljivi izvori energije, zaštita životne sredine

The paper presents two international projects from the categories Erasmus + and Horizon 2020. The results of the research have significant impact on raising the awareness of technical students and young engineers on environmental protection, as well as the potentials and the current state of public buildings in Serbia. One of the most important results of the Erasmus + CLEAN-kWAT project is Training book developed for young engineers, as well as an interactive e-portal. The Training bok „Integrating Evironmental Considerations into Energy Systems Development” is related to the use of renewable energy sources. On e-learning portal based on moodle, all interested students will be able to attend training courses. Thez will aslo have access to materials related to technological aspects of both conventional systems and systems using renewable energy sources, with special emphasis on the impact of these systems on the environment. What is recognized as an obstacle throughout Europe is that there are not enough obligatory courses in many energy-related departments that analyze the impact of the energy production system on the environment. Considering the evident trend of increasing interest in energy in technical faculties in recent years, it is necessary to support the educational system with appropriate educational materials, especially thorugh the development of new, innovative materials. Thus, the main target group of this project is the designers of energy systems and students of technical sciences on related cate– gories, mainly in the field of energy.

Key words: International projects, renewables, environemtnal protection

56

SIMULACIJOM PODRŽAN RAD SISTEMA GREJANJA I KLIMATIZACIJE NA BAZI KRATKOROČNE VREMENSKE PROGNOZE

SIMULATION-ASSISTED OPERATION OF HVAC SYSTEMS BASED ON SHORT-TERM WEATHER FORECAST

Marko IGNJATOVIĆ, Bratislav BLAGOJEVIĆ (mentor), Mašinski fakultet Univerziteta u Nišu, Niš

Povećanje energetske efikasnosti postojećih objekata pored standardnih mera koje se implementiraju,

može se postići i optimalnim radom sistema KGH. Optimalan rad sistema KGH podrazumeva minimalnu potrošnju energije uz maksimalan termički komfor, što

je moguće postići i korišćenjem kratkoročnih vremenskih prognoza i detaljnih simulacionih alata.U radu je

primenjena globalna analiza osetljivosti kao prvi korak implementacije paralelne optimizacije rojevima čestica,

na bazi kratkoročne vremenske prognoze, sa ciljem bržeg nalaženja optimalnih radnih parametara izvedenog KGH sistema, koji odgovaraju minimalnoj potrošnji

energije uz istovremeno zadovoljenje termičkog komfora prisutnih. Postojeći objekat sa svojim karakteristikama modeliran je u EnergyPlus-u. Usvojena je metodologija

pomerajućeg horizonta planiranja za dva dana unapred. U radu se fokus pomera na nalaženje optimalne

strategije rada izvedenog sistema KGH sa manjim brojem ulaznih promenljivih u definisanom horizontu

planiranja i sa značajnim uštedama računarskih resursa i vremena potrebnog za optimizaciju, a sve to bez velikih

promena u termičkom komforu i potrošnji energije.

Ključne reči: simulacijom podržan rad; analiza osetljivosti; termički komfor; optimizacija radnog

režima; EnergyPlus

Increasing energy efficiency of existing buildings, besides the standard measures that are regularly applied, can be also achieved by optimal operation of HVAC systems. Optimal operation of HVAC systems assures minimum energy consumption required to satisfy occupant thermal comfort, and this can be achieved by applying short-term weather forecast and whole building energy performance simulation tools. In this paper, global sensitivity analysis has been applied as the first step in implementing parallel particle swarm optimization, based on short-term weather forecast, in order to find optimal operation parameters of the existing HVAC system which correspond to minimal energy consumption while satisfying thermal comfort boundaries. The existing building with its characteristics was modelled in EnergyPlus. Moving horizon approach with two days ahead planning was adopted. In this paper the focus is shifted towards finding optimal operation strategy of the existing HVAC system with reduced number of inputs across the defined planning horizon. Significant reduction in computational efforts and run time was achieved without significant changes in both occupant thermal comfort and building energy consumption.

Key words: simulation-assisted operation, sensitivity analysis, thermal comfort, operation optimization, EnergyPlus

KONTROLA FREONA REKONSTRUKCIJOM POSTOJEĆIH SISTEMA KAO OBLIK PRILAGOĐAVANЈA NOVOJ REGULATIVI O F-GASOVIMA

CONTROLLING FREON GASES BY RECONSTRUCTION OF EXISTING SYSTEMS AS FORM OF ADJUSTMENT TO NEW F-GASES REGULATION

Nevena AKSIĆ, Dušan GORDIĆ (mentor), Fakultet inženjerskih naukaUniverziteta u Kragujevcu, Kragujevac

U radu je predstavlјeno inovativno tehnološko rešenje za rekonstrukciju rashladnih sistema i prednosti

takve rekonstrukcije na finsnijska ulaganja u odnosu na ulaganja u druge sisteme. Prikazane su dobiti u

rashladnom kapacitetu, objašnjenje mogućeg odnosa F-gasa na okolinu uz njegovu potpunu kontrolu. Cilј

rada je da na uočenim problemima na tržištu predloži rešenje koje pored ekonomske uštede, tehnološke dobiti

tj. povećanja rashladnog kapaciteta, može da se primeni u skladu sa ,,Regulativom o upotrebi F-gasova” tako da

nema negativan uticaj na životnu okolinu uz prikaz značajnih smanjenja emisije CO2 i efekta staklene bašte

koji bi se postigli ovakvom rekonstrukcijom.

Klјučne reči: freon, regulativa, rekonskturkcija, rashladni sistem, f-gasovi

In this paper is shown innovative technical solution for reconstruction of existing refrigerant units and advantages of that reconstruction on financial investmest rather than other financial investments in diferent technical solutions. This paper shows gains in cooling capacity, explanation of future interaction between F-gases in this absolutely controlled system and environment. The purpose of this paper is to show on opserved market problem’s solution that can be adapted with ,,New F-gases regulation” without harmful impacts on environment with shown significant impact on reducing CO2 emission and the greenhouses effect, beside economical and technical benefits.

Key words: freon, regulation, reconstruction, refrigerant system, f-gases

57

HIDROELEKTRANA S ARHIMEDOVOM TURBINOM: EKSPERIMENTALNO ISKUSTVO NA MALOJ ISPITNOJ STANICI

HYDRO POWER PLANT WITH ARCHIMED TURBINE: AN EXPERIMENTAL EXPERIENCE BASED ON THE SMALL SCALE PILOT PLANT

Hrvoje DEDIĆ-JANDREK, Sandro NIŽETIĆ (mentor), LTEF – Laboratorija za termodinamiku i energetsku efikasnost, Fakultet elektrotehnike,

strojarstva i brodogradnje, Sveučilište u Splitu, HrvatskaU ovom projektu studenti su radili na realizaciji male

hidroelektrane s Arhimedovom turbinom. Glavni projekta je bilo upoznavanje studenata sa procesom

proizvodnje te ispitivanje malih turbina.Kroz projekt je isplanirana kompletna realizacija turbine, od proces

sastavljanja, do nabavke materijala te završnog ispitivanje. Ispitivanje se obavilo na nagibu od 20 ° do

40 ° s promjenjivim protokom kroz turbinu. Mjerenje se vršilo s AC i CD generatorima a dobiveni rezultati iz oba

generatora uspoređeni su s izračunatim vrijednostima, gdje je na taj način dobivena stvarna efikasnosti turbine.

Ključne riječi: experiment; Arhimedova turbina; mehanika fludia; učinkovitost

In this project, students worked on the realization of small hydro power plant with Archimedes turbine. The main goal of this project was to let students know how small turbine production and testing works. Throughout the project, the complete design of the turbine was planned, from the drawing to assembly process, to the procurement of the material and to the final testing. Examination was performed for inclination ranged from 20° to 40° with the variable water volume flow rate passing through the screw. Measurements were done with AC and DC generators. The obtained results from both generator were compared with calculated values, in order to achieve the actual turbine efficiency.Key words: experimental aproach; Archimedes turbine; fluid mechanics; efficiency

OPTIMIZACIJA MERA ENERGETSKE SANACIJE I POBOLЈŠANJA ENERGETSKOG RAZREDA STAMBENE ZGRADE

OPTIMIZING THE MEASURES FOR ENERGY RETROFIT AND ENERGY EFFICIENCY CLASS IMPROVEMENT FOR A RESIDENTIAL BUILDING

Anđela PANTIĆ, Mirko STOJILJKOVIĆ (mentor), Mašinski fakultet Univerziteta u Nišu, Niš

Stambene zgrade beleže značajno učešće u potrošnji finalne energije. Unapređenje energetskih performansi

zgrada danas predstavlјa jedan od primarnih cilјeva u procesu razvoja energetske i društveno-ekonomske održivosti. Uzimajući u obzir visok procenat zgrada

izgrađenih u periodu pre usvajanja zvaničnih propisa kojima se regulišu termička svojstva objekta, u ovom

radu je potencijal unapređenja razmatran kroz proces optimizacije mera energetske sanacije i pobolјšanja

energetskog razreda postojeće stambenezgrade. Optimizacija je vršena tehnikom iscrpnog pretraživanja.

Procena energetskih svojstava objekta i energetski razred utvrđeni su korišćenjem standardom i propisima

definisanim postupkom matematičkog proračuna sezonske potrošnje energije potrebne za grejanje objekta.

Sprovedenom optimizacijom utvrđene su optimalne mere kojima se potrošnja toplotne energije u grejnom periodu

i emisija uglјendioksida potencijalno mogu redukovati za 78%. Takođe, sa aspekta finansijskih performansi

merama je moguće postići period povraćaja investicije kraći od predviđenog ekonomskog i tehničkog veka analize

(20 godina), uz ostvarenje neto dobiti na kraju projekta.

Klјučne reči: energetska sanacija; stambena zgrada; cost benefit analiza; optimizacija

Residential buildings have a significant share in the consumption of final energy. The improvement of energy performance of buildings is now one of the primary goals in the energy development process and socio-economic sustainability. Having in mind the high percentage of buildings constructed in the period prior to the adoption of official regulations of the thermal properties of buildings, this paper considers the improvement by optimizing the measures of energy retrofit and improvement of the energy efficiency class of the existing residential buildings. Optimization was carried out with an exhaustive search technique. The main goal of the implemented optimization is finding the most stable solution which, besides energy-environmental benefits, can at the same time achieve positive financial effects as well. The implemented optimization determined the optimal measures for which the heating energy consumption in the heating period and the carbon dioxide emissions could potentially be reduced by 78%. Also, from the aspect of financial performance, the payback period shorter than the predicted economic and technical life of the analysis (20 years), with the net profit at the end of the project, can be achieved.

Key words: energy retrofit, residential building, cost benefit analysis, optimization

58

INTENZITETI KORIŠĆENJA ENERGIJE ZA NESTAMBENE ZGRADE ENERGY USE INTENSITIES FOR NON-RESIDENTIAL BUILDINGS

C.A. BALARAS, E.G. DASCALAKI, K.G. DROUTSA, M. MICHA Institute for Environmental Research & Sustainable Development, NOA, Athens, Greece

U Evropi postoji oko 6,2 milijardi m2 korisne površine u nestambenim zgradama koje troši 141.2 Mtoe,

što iznosi 13.3% ukupne finalne potrošnje energije. Sektor nestambenih zgrada je složeniji i heterogeniji

od sektora stambenih zgrada, te su zbog toga vrlo ograničene dostupne infromacije o fondu nestambenih zgrada, nedostaju konkretni podaci o površini zgrada, karakteristikama konstrukcije i analizama korišćenja

energije za različite sisteme. Nacionalne studije i evropski pregledi ukazuju na ovaj jaz u poznavanju i dostupnosti

sveobuhvatnih podataka koji ometa napore da se prate energetske karakteristike nestambenih zgrada, da se izrade odgovarajuće baze podataka i omogući

modeliranje zgradarskog fonda.

U prvom delu rada je prikazan pregled raspoloživih informacija i relevantnih pokazatelja u javno dostupnim

bazama podataka u Evropi (npr. Eurostat, EU observatorija zgradarskog fonda, Odysee-Mure) i u SAD

(npr. CBECS, ASHRAE). U drugom delu je dat pregled izračunatih intenziteta potrošnje energije za nestambene

zgrade u Grčkoj, na osnovu podataka iz sertifikata o energetskim karakteristikama. Raspoloživi podaci su

grupisani i analizirani za trideset namena zgrada, različite periode izgradnje i klimatske zone, kako bi bili izvedeni

razni reperi ili standardi za merenje energije (benčmark). U skladu sa tim, prosečan intenzitet korišćenja primarne

energije iznosi 513.4 kWh/m2, a emisije iznose 160.7 kgCO2/m2. Unutrašnje sportske dvorane i bazeni su objekti

sa najvećim intenzitetom korišćenja energije, dok škole koriste najmanje energije, zbog rasporeda njihovog rada.

Osvetljenje je sistem koji troši najviše energije, a slede hlađenje, grejanje prostora i vrlo malo korišćenje energije

za grejanje sanitarne tople vode.

Ključne reči: intenzitet korišćenja energije, nestambene zgrade, merenje performansi (benčmark)

There are about 6.2 billion m2 of useful floor space of non-residential (NR) buildings in Europe, consuming 141.2 Mtoe or 13.3% of the total final energy use. The NR building sector is more complex and heterogeneous compared to residential buildings and as a result the available information on the NR building stock is very limited, lacking specific data on building floor areas, construction characteristics, energy use breakdown for different services. National studies and European surveys underline this gap of knowledge and the limited availability of comprehensive data that handicap the efforts to track the energy performance of NR buildings, develop appropriate databases and facilitate building stock modeling.

The first part of the paper will present an overview of available information and relevant benchmarks in publically accessible databases in Europe (e.g. Eurostat, EU building stock observatory, Odysee-Mure) and the United States (e.g. CBECS, ASHRAE). The second part will summarize the calculated energy use intensities for NR buildings in Greece, using data from energy performance certificates. The available data is clustered and analyzed for thirty building uses, different construction periods and climate zones, to derive various energy benchmarks. Accordingly, the average primary energy use intensity is 513.4 kWh/m2 and emissions reach 160.7 kgCO2/m2. Indoor sports halls and swimming pools are the most energy intensive facilities, while schools have the lowest energy use, due to their operational patterns. Lighting is the most energy consuming service, followed by cooling, space heating and a very low domestic hot water use.

Key words: EUI, non-residential buildings, benchmarks

59

GRAĐEVINSKA FIZIKA U PROTOTIPU VODENE KUĆE BUILDING PHYSICS OF A PROTOTYPE WATER HOUSE

Zoltan Magyar, Jenő KONTRA, Mátyás GUTAI, Norbert HARMATHY, János VÁRFALVI Budapest University of Technology and Economics, Budapest, Hungary

Japan je visoko industrijalizovana razvijena zemlja koja još uvek nije uspela da reši problem izgradnje stanova na nivou masovne (standardne) izgradnje stambenog prostora. Potražnja stambenog prostora postoji već više decenija, te zato različite varijatne

industrijalizovane izgradnje stanova privlače veliku pažnju. Jedan od pokušaja da se ovaj problem reši potiče sa Arhitektonskog fakulteta Univerziteta za

tehnologiju i ekonomiju u Budimpešti kao eksperiment koji vodi do specifične tehnologije izgradnje. Izvršeni su eksperimenti sa prefabrikovanim sklopljenim metalnim okvirima bez silikata – poput šasija za automobile. Oni

se mogu sastaviti u modularne zgrade koje se brzo mogu montirati na samoj lokaciji. Novu ideju o kućama sa vertikalnim transparentim zidovima razvio je Gutai

Mátyás, diplomirani student Univerziteta za tehnologiju i ekonomiju u Budimpešti, u kojima su prazni prostori

od nekoliko centimetara između graničnih površina ispunjeni vodom. Prva eksperimentalna vodena kuća

sagrađena je u Kečkemetu. Ovaj neobičan sistem gradnje je nametnuo dosta pitanja u oblasti građevinske fizike. Između ostalog, to su prenos toplote staklenih površina

kao i debljina i jačina staklenih ploča. U radu se objašnjava građevinska fizika i tehnologija vodene kuće.

Ključne reči: građevinska fizika, vodena kuća, zid, prenos toplote

Japan as a highly industrialized developed country has not been able to solve flat construction in mass production yet. This demand has been existing for several decades, and that is why different variants of industrialized flat construction ideas has generated interest. One of these attempts started from the Budapest University of Technology and Economics, Faculty of Architecture as an experiment leading to a specific construction technology.Experiments with prefabricated non-silicate-based assembled metal frames – like elements of car chassis – were carried out. They can be organized into modular buildings that can be quickly assembled on site. A new idea about houses with vertical transparent walls, called water houses, was developed by Gutai Mátyás, graduate of the Budapest University of Technology and Economics, where the some-centimeter wide gaps between the boundary surfaces are filled with water. The first test water house has been built and completed in Kecskemét. This unusual system of building construction raises a lot of questions in the field of building physics. They include, among others, heat transmission of glazing as well as thickness and strength of glass plates.The paper elaborates the building physics and technology behind the water house.

Key words: Building physics, water house, wall, heat transmission

DANAS JE NEPRIHVATLJIVA ZGRADA BEZ URAĐENOG TEHNIČKOG PRIJEMA AN UNCOMMISSIONED BUILDING IS NOT AN OPTION TODAY

Andrés SEPÚLVEDA, ASHRAE Chemical Engineer, Spain Chapter President, Commtech CEO, TC 7.9 Provisional Corresponding Member. Region

XIV Nominating Committee Reserve Alternate

Stanari, vlasnici i upravnici zgrada imaju koristi od udobne, bezbedne, pouzdane, efikasne i dobro

održavane zgrade. Međutim, mnoge zgrade, pa čak i one koje su dobro projektovane i izgrađene, ne

ispunjavaju sadašnje operativne zahteve projekta, ponekad zbog toga što ti zahtevi nisu bili jasno utvrđeni u odgovarajućoj fazi projekta, a ponekad i zbog toga što

niko nije proverio da li su usklađene sa zahevima tokom projekta ili životnog veka zgrade.

Ključne reči: proces tehničkog prijema; proces tehničkog prijema za postojeće zgrade; projektni zahtevi vlasnika;

trenutni zahtevi za objekat

Occupants and building owners and managers benefits from having a comfortable, safe, reliable, efficient andwell maintained building. However, many buildings even those well-designed and built do not fulfill the Project Owner/Current Operational Requirements, sometimes because they were not clearly stated at the corresponding phase,sometimes because no one verified their compliance throughout the project or life of the building.

Key words: commissioning process; existing building commissioning (EBCx) process; owner´s project requirements (OPR); current facility requirements (CFR)

60

ELI-NP MAGURELE (RUMUNIJA) – NAJVEĆA PRIMENA PLITKE GEOTERMALNE ENERGIJE U EVROPI

ELI-NP MAGURELE (ROMANIA) – THE LARGEST SHALLOW GEOTHERMAL APPLICATION IN EUROPE

Robert GAVRILIUC, Radu POLIZU, Doinita Iuliana CUCUETEANU Romanian Geoexchange Society, Bucharest Romania

Istraživački objekat za ekstremno laku infrastrukturu – nuklearnu fiziku iz mesta Magurele (u blizini Bukurešta, Rumunija) predstavlja najnapredniji istraivački objekat u svetu koji se bavi proučavanjem fotonuklearne fizike i njenih primena lasera visokog intenziteta sa dva lasera

ultra-kratkih impulsa od 10 PW i najsofisticiranijim podesivim snopom gama zrakova.

U ovoj laboratoriji je moguće vršiti širok dijapazon istraživanja o temama iz oblasti opšte fizike, nuklearne

fizike i astrofizike, nauke o materijalima, upravljanja nukelarnim materijalima i prirodnih nauka.

Najznačajne naučne komisije iz oblasti nuklearne fizike u Evropi – NuPECC – izabrale su ovaj objekat za

Dugoročni plan za nuklearnu fiziku u Evropi.

Ulaganje obuhvata površinu od otprilike 33.000 m2 novih energetski efikasnih zgrada visokog kvaliteta.

Maksimalno grejno/rashladno opterećenje za sve zgrade i opremu iznosi oko 4 MW. Grejanje i hlađenje zgrada obezbeđuje veliki geotermalni sistem koji se sastoji od

zatvorenog kola tečnosti of 270 km (135000 m BHE instalirano na 1080 bušotina od po 125 m), čime se u potpunosti eliminiše potrošnja fosilnog goriva (gasa).

U radu je prikazan razvoj projekta od inicijalne faze do završetka, tehničkog prijema i faze eksploatacije, kao

i pokušaj da se procene energetske karakteristike ovog objekta.

Ključne reči: istraživački objekat; geotermalna energija

The Extreme Light Infrastructure – Nuclear Physics research facility from Magurele (near Bucharest, Romania) is the most advanced research facility in the world focusing on the study of photonuclear physics and its applications, comprising a very high intensity laser of two 10 PW ultra-short pulse lasers and the most brilliant tunable gamma-ray beam.

This laboratory allows performing a wide range of research on topics from fundamental physics, nuclear physics and astrophysics, materials science, management of nuclear materials and life sciences. It was selected by the most important science committees in Nuclear Physicsin Europe – NuPECC – in the Nuclear Physics Long Range Plan inEurope as a major facility.

The investment covers an area of approx. 33,000 m2 of new, high quality, energy efficient buildings. The maximum heating / cooling load for all buildings and equipment is about 4 MW. Heating and cooling of the buildings is provided by a large geo-thermal system consisting in about 270 km close-loop liquid circuit (135000 m BHE installed in 1080 boreholes of 125 m each) which completely eliminates the fossil fuel (gas) consumption.

The paper presents the evolution of the project from the initial phases up to completion, commissioning and full functioning, and an attempt to evaluate its energy performances.

Key words: research facility; geothermal energy

61

PROJEKAT SAMOODRŽIVE PUSTINJSKE KUĆE – ARHITEKTONSKI KONCEPT I PASIVNI SISTEMI

DESIGNING A SUSTAINABLE DESERT HOUSE – ARCHITECTURAL CONCEPT AND PASSIVE SYSTEMS

Nataša ĆUKOVIĆ IGNJATOVIĆ, Dušan IGNJATOVIĆ, Aleksandra PANAJOTOV, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Projekat savremene samoodržive kuće prilagođene specifičnostima pustinjske klime, uz istovremeno

zadovoljenje svih neophodnih uslova komfora potrebnih za život savremene porodice, predstavlja poseban izazov koji uključuje celovit projektantski pristup

baziran kako na iskustvima tradicije tako i na primeni najsavremenijih materijalno tehnoloških rešenja.

Klimatske specifičnosti lokacije, iskazane kroz visoku prosečnu temperaturu vazduha u celodnevnom režimu tokom cele godine uz visoku vlažnost vazduha, uticale su na formiranje primarnog koncepta definisanog kao

kuća sa dvostrukom opnom. Spoljašnja opna, formirana po postulatima tradicionanog stanovanja nomadskih

pustinjskih naroda, je materijalizovana od platna i služi kao svojevrsni filter-štit od nepovoljnih uticaja sunčevog zračenja, vetra kao i kulturološki element ograničavanja

neželjenih pogleda.

Opna je istovremeno i dinamična, sastavljena od velikoh broja pomičnih i fiksnih delova tako da se

može adekvatno prilagoditi kretanju sunca, potrebi za dovoljnom količinom dnevnog svetla i željama

korisnika. Krov spoljašne opne je čvrsta, kosa površina orijentisana tako da se maksimiziraju potencijali

primene prirodne ventilacije odnosno iskorišćenja sunčevog zračenja za potrebe generisanja električne

energije i pripreme sanitarne tople vode. Unutrašnja opna predstavlja kubični, savremeni volumen i

materijalizovana od prirodnih, ekoloških materijala: drveta, gipsa i odgovarajuće termički izolovana u zoni punih i ostakljenih delova. Geometrijske karakteristike

ovog volumena su uslovljene programom tako da je objekat podeljen u dve zone: ka jugu je lociran dnevni boravak viče spratne visine dok je ka severu struktura

dvoetažna sa spavaćom zonom na spratu. Na ovaj način se pospešava koršćenje prirodnih tokova vazduha i

mogućnost prirodnog provetravanja prostorija.

Geometrija kompoziije je takođe generisana primenom osnovnih bioklimatskih principa pospešivanja prirodne

ventilacije i smanjenja negativnih uticaja okruženja. Spoljašnja opna, rotirana u odnosu na primarni kubus,

formira svojevrsnu zasenčenu zonu po perimetru objekta dok njena odvojenost u zoni krova sprečava pregerevanje

koje nastaje kao posledica direktnog sunčevog zračenja.

Celokupna struktura je koncipirana kao lagana, male termičke mase čime se sprečava bilo kakva akumulacija

toplote koja bi negativno uticala na komfor.

Ključne reči: pustinjska klima, bioklimatska arhitektura, pasivni sistemi

Design of contemporary self sustained house, tailored to the specific conditions of desert climate, with the goal of providing all desired comfort levels needed for habitation of contemporary family, represents a specific challenge, that requires approach which incorporates both traditional as vell as modern technological and material solutions.

Climatic charachteristics of the location, depicted by the high average daily temperature throughout the annual cycle as well as high humidity, have influenced the formulation of primary concept which can be described as the double envelope house. Outer envelope derived from the vernacular experience of nomadic tribes is materialized as a tent-like structure made from canvas. It serves the primary function as the protection from the wind and solar radiation, as well as a cultural element that is providing adequate level of privacy both to indoor and outdoors spaces. This envelope is dynamic, composed from the numerous fixed and moveable elements that can adopt their position to the movement of the Sun while providing for enough daylight and other specific needs. Roof of the outer envelope is solid, angled surface orientated in a way that emphasizes the potential of natural ventilation as well as use of solar energy for production of electricity and hot water generation.

Inner envelope is simple, cubic form, materialized in natural, ecological materials: wood and gypsum adequately insulated both in the opaque as well as transparent segments.

Geometrical characteristics of this volume have been generated by the programme which has two major zones: larger volume living-dining area towards the South and standard height sleeping and technical rooms orientated towards the North. This segregation of space fosters natural movement of air, enabling good cross ventilation.

Geometry of the compositon has been generated by impelementation of basic bioclimatic principles of natural ventilation and minimization of the negative influences of the surroundings. Outer envelope, rotated in relation to the primary volume, is forming shaded zone throughout the perimeter while its detachment in the roof structure is preventing overheating due to the direct solar radiation.

Whole structure has been composed as the lightweight with low thermal mass preventing thermal acomulation thus avoiding negative impact on internal comfort.

Key words: desert climate, bioclimatic design, passive systems

62

KONSTRUKCIJA I MATERIJALIZACIJA TWIST BOX PAVILJONA ZA TAKMIČENJE SOLAR DECATHLON MIDDLE EAST 2018. U DUBAIU

LOAD BEARING STRUCTURE AND MATERIALIZATION OF THE TWIST BOX PAVILION FOR THE SOLAR DECATHLON MIDDLE EAST 2018 COMPETITION IN DUBAI

Ljiljana ĐUKANOVIĆ, Tamara KOSTIĆ, Saša PERIŠIĆ, Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Izbor konstrukcije i materijalizacija srpskog paviljona Twist box na takmičenju Solar Decahtlon Middle

East 2018. godine u Dubaiu proizašla je iz koncepta samog takmičenja koji podrazumeva izgradnju

paviljona u domaćim uslovima, transport do lokacije u Dubaiu gde se elementi sklapaju u celinu za ograničen

vremenski period i testiranje i valorizacija objekta po kriterijumima koji su unapred zadati. Ovakve

propozicije upućivale su na izbor prefabrikovanog, jednostavnog za izgradnju, lako prenosivog sistema

konstrukcije koji će zadovoljiti postavljene takmičarske uslove. Sa druge strane, trebalo je voditi računa o

ekološkoj dimenziji izabranih materijala što je takođe jedan od kriterijuma koji se vrednuju u finalnom

procesu valorizacije paviljona. Konstrukcija objekta je rešena u kombinaciji panelnog i skeletnog sistema,

kako bi se zadovoljili zahtevi koje nameće funkcionalna organizacija. Materijal konstrukcije je drvo, koje ima dugu tradiciju u prefabrikovanom građenju i mnoga preimućstva u odnosu na druge materijale. Sistemi u

drvetu su jednostavni za proizvodnju, imaju malu težinu u poređenju sa drugim prefabrikovanim sistemima u

betonu ili čeliku, jednostavni su za ugradnju, moguće je vršiti korekcije na licu mesta ukoliko se ukaže potreba,

odličan su termoizalotor a njihova ekološka dimenzija je neuporediva sa drugim građevinskim materijalima.

Materijalizacija Twist box paviljona sledila je osnovni arhitektonski koncept objekta formiran od dve različite

opne koje su osmišljene tako da propuštaju ili zadržavaju spoljašnje uticaje, otvaraju objekat ka spoljašnjem

prostoru ili ga u potpunosti odvajaju. Unutrašnji kubus projektovan je u kombinaciji drvenog panelnog

i skeletnog sistema dok spoljnu opnu čine pomični trougaoni brisoleji izrađeni od tekstila postavljeni na

čeličnu podkonstrukciju. Primenjeni materijali dodatno ističu dvojnost spoljašnje i unutrašnje opne, njihove

različite funkcionalne i oblikovne zahteve.

Ključne reči: konstrukcija, materijalizacija, solarni paviljon

The choice of the load bearing structure and materialization of the Serbian pavilion „Twist Box” for an international and prestigious competition – Solar Decathlon Middle East 2018 In Dubai, came out of very concept of the competition that considers building pavilion in an area of moderate climate, or, so to say, in Serbia the first time; then its transportation to the building site (Solar Hai) in Dubai, where the overall structure is to be erected for the second time, for a limited period of time, and which is then to be evaluated in respect of 10 contests and diverse criteria. Propositions like these affected our choice of the load bearing structure as a prefabricated system that is easy to transport and assemble in a short period of time, and, most importantly, it completely complies with proposed rules and conditions. On the other hand, aside from cost, energy and time efficiency, an ecological dimension of the chosen materials ought to be considered, which is one of many criteria which are evaluated in the final stage of the competition. Structure of the pavilion is design to be an effective combination of skeletal and panel load bearing system, in order to fully complete requests that are needed to be fulfilled for a proper functional organization. Material of the overall structure is wood, that has quite a tradition in use of prefabricated building system and has many advantages in comparison to other building materials. Wooden systems are easy to manufacture, they are small in weight, and, again, in comparison to concrete or steel prefabricated systems, they are easy to install and corrections are optional, after all, possible on site if needed; insulating characteristics are excellent and the answer to an ecological demand side is excellent and beyond any compare to any other building materials. Materialization of Twist Box pavilion followed the initial architectural concept formed out of two „skins”: the inner and the outer one. They are designed in order to let in, or prevent penetration of external influences into the house; to open and share the privacy of the house with the public space, or completely close and isolate it from public. It is adjustable to the users’ needs. The inner, hexahedron structure is made in combination of wooden panel and skeletal building system, whilst the outer skin is consisted of triangulated, rotating brise – soleils made out of certain textile pulled over steel substructure. Applied materials additionally emphasize duality of the two skins, their functional and geometrical diversity.

Key words: structure, materialization, solar pavilion

63

MAŠINSKO REŠENJE – PROJEKAT SOLARNA KUĆA TWIST BOXHVAC SOLUTION FOR SOLAR HOUSE TWIST BOX

Andrej ČRNILA, Jovan MIJATOVIĆ, Aleksandra SRETENOVIĆ, Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Solarna kuća „Twist Box“ je projekat koji sprovode Mašinski Fakultet, Arhitektonski Fakultet,

Elektrotehnički fakultet, Tehnološko-metalurški Fakultet. Ovaj projekat je pokrenut u svrhu takmičenja „Solar

Dechatlon Middle East“ i sada je u završnoj fazi u kojoj se pravi dokumentacija za izvođenje radova. Ovde će biti

reči o mašinskim instalacijama koje će biti predviđene za ovaj objekat, načinu na koji su izabrane i poređenje

nekoliko različitih rešenja za ovaj objekat. Prvi problem sa kojim se susrećemo je lokacija i klimatski uslovi.

Lokacija gde će ova kuća biti izgrađena u novembru 2018. godine je 30km od Dubaija UAE. Klimatski uslovi

na ovoj lokaciji su sa stanovišta klimatizacije veoma nepovoljni jer predstavljaju kombinaciju veoma visokih

temperatura i intenzivnog sunčevog zračenja. Da bi se ostvarili uslovi ugodnosti unutar objekta neophodno

je obezbediti potrebnu količinu svežeg vazduha odgovarajuće temperature. Za odabir adekvatnog

sistema prvo je bilo neophodno izračunati toplotno opterećenje na osnovu klimatskih uticaja, arhitektonsko-

građevinskog modela, broja ljudi predviđenih da budu u prostorijama, elektrotehničkih instalacija i drugih

faktora. Pored izračunatog toplotnog optrećenja urađena je i simulacija koja je pokazala realniju sliku tokom

cele godine. Nakon izračunatog toplotnog opterećenja izabrana je oprema koja pokriva celokupno toplotno opterećenje čime obezbeđuje projektnu temperaturu u prostoriji i obezbeđuje zahtevanu količinu svežeg

vazduha. Priprema klimatizovanog vazduha se vrši pomoću rekuperatora, i kanalske jedinice. Rekuperator

služi da se svež spoljašnji vazduh ohladi na račun zagrevanja otpadnog vazduha iz prostorije. Kanalska jedinica se rashladnim fluidom snabdeva iz spoljašnje jedinice. Neke od spoljašnjih jedinica koje se trenutno

razmatraju kao najefikasnija rešenja su inverter toplotna pumpa i solarni apsorpcioni čiler. Klimatizovan vazduh

se u prostor ubacuje pomoću elemenata za ubacivanje koji su izabrani tako da se najbolje uklope u enterijer,

a pritom da obezbede zadovoljavajuće nivoe buke i još važnije da obezbede adekvatnu strujnu sliku vazduha u

zoni poravka ljudi. Drugi zadatak je priprema sanitarne tople vode koja se vrši prijemnikom sunčeve energije.

Za prijemnik sunčeve energije obezbeđen je prostor na krovu, a on je cevima povezan sa bojlerom za toplu

vodu.

Ključne reči: efikasnost, funkcionalnost

The Solar House „Twist Box” is a project run by the Faculty of Architecture, the Faculty of Mechanical Engineering, the Faculty of Electrical Engineering and the the Faculty of Technology and Metallurgy. This project has been launched for the purpose of the „Solar Dechatlon Middle East” competition and is now in the final stage in which the documentation for carrying out the works is being prepared. Here we will be talking about the mechanical instalations that will be designed for this building, the way they are selected and the comparison of several different solutions for this building. The first problem we encounter is location and climatic conditions. The location where this house will be built in November 2018 is 30km from Dubai UAE. Climatic conditions at this location are very unfavorable from the standpoint of air conditioning because they represent a combination of very high temperatures and intense solar radiation. In order to achieve comfort conditions inside the building, it is necessary to provide the required amount of fresh air of the appropriate temperature. In order to select an adequate system, it was first necessary to calculate the heat load based on climatic influences, the architectural and construction model, the number of people envisaged to be in premises, electrical installations and other factors. In addition to the calculated heat flow, a simulation was performed that showed a more realistic picture throughout the year. After calculating the heat load, equipment is selected for covering the total heat load, which ensures the design temperature in the room and provides the required amount of fresh air. The preparation of air-conditioned air is carried out using a recuperator, and a duct heat exchanger unit. The recuperator serves to cool the fresh outside air at the expense of heating the waste air from the room. The duct heat exchanger unit is supplied with the cooling fluid from the outdoor unit. Some of the external units currently considered as the most effective solutions are the inverter heat pump and solar absorption chiller. Air-conditioned air is supplied to the living space py means of supply air equipement which has been selected so that it fits best into the interior, while ensuring sufficient levels of noise and, more importantly, to provide an adequate air current inside the space. The second task is the preparation of sanitary hot water, which is done by solar energy receiver. For the solar energy receiver, space is allocated on the roof, and it is connected with the hot water boiler inside the house.

Key words: efficiency and function

64

PAMETNI SISTEM I UPRAVLJANJE POTROŠNJOM U SAMOODRŽIVOJ PUSTINJSKOJ KUĆI SA INSTALISANIM FOTONAPONSKIM SISTEMOM

I SISTEMOM ZA SKLADIŠTENJE ENERGIJESMART SYSTEM AND DEMAND SIDE MANAGEMENT IN A SELF-SUSTAINING DESERT

HOUSE WITH INSTALLED PV SYSTEM AND ENERGY STORAGE SYSTEMKristina DŽODIĆ, Ana LEPOVIĆ, Dimitrije KOTUR, Željko ĐURIŠIĆ,

Elektrotehnički fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Sa klimatskim promenama koje je velikim delom uzrokovala i proizvodnja električne energije iz elektrana

na fosilna goriva, na značaju je dobila proizvodnja iz obnovljivih izvora energije (OIE). Istovremeno, porast

životnog standarda i razvoj pametnih tehnologija je doveo do toga da se svakodnevne aktivnosti obavljaju

na što jednostavniji i brži način. Ovakve promene imaju uticaj i na zahteve koje treba da zadovolji električni

sistem savremenog domaćinstva. U ovom radu prikazani su osnovni elementi budućih pametnih kuća, koje pored povećanja komfora i luksuza života ljudi omogućavaju

i upravljanje potrošnjom pomoću kojeg se dijagram potrošnje dodatno može korelisati za dijagramom

proizvodnje iz intermitentnog fotonaponskog sistema instalisanog na krovu objekta. Na ovaj način se postiže

veća samoodrživost objekta u energetskom smislu. Predložena rešenja biće implementirana na realnoj

kući u okviru međunarodnog studentskog takmičenja Solar Decathlon Middle East (SDME) 2018 na kojem

učestvuju studenti sa Univerziteta u Beogradu.

Ključne reči: obnovljivi izvori energije; pametne kuće; upravljanje potrošnjom

Climate changes, mostly caused by electrical power generation from fossil fuels, increased the significance of Renewable Energy Sources. At the same time, with the improvement in the living standards and development of smart technologies daily activities became easier and faster. These changes influenced home electrical system of modern household. This paper presents basic elements of future smart homes, which offer better comfort and life luxury. Besides that, they also provide load management which allows to schedule the electricity demand in order to adapt to intermittent PV generation of panels installed on the roof of the house. In this way, greater energy sustainability will be achieved. Presented ideas will be applied in real object during international student competition Solar Decathlon Middle East 2018, where students from University of Belgrade participate.

Key words: renewable energy sources, smart homes, demand side management

DINAMIČKE SIMULACIJE ZGRADE I EFEKTI PREKONDICIONIRANJABUILDING PERFORMANCE MODELLING AND PRECONDITIONING EFFECTS

Martin ELEZOVIĆ, Jelena DUBOKA, Višnja ĐUKIĆ, Marko VUKOVIĆ, Ognjen GRAOVAC, Atrium Consulting d.o.o., Beograd

Dinamičke simulacije se obično rade na godišnjem nivou smatrajući da u početnom koraku simulacija postoji

„termička istorija“. Ovaj efekat se postiže korišćenjem perioda prekondicioniranja. Ovom tehnikom objekat

ulazi u godišnju simulaciju sa relanim uslovima. U slučaju TwistBox modela razmatran je uticaj

prekondicioniranja na potrošnju energije i termički konfor, uzimajući u obzir da je potrebno simulirati

objekat neposredno nakon puštanja u rad, tj. period prekondicioniranja ne postoji.

Ključne reči: dinamičke simulacije zgrade, prekondicioniranje, TwistBox

Building performance modelling analysis are usually performed on yearly basis considering that at the first simulation step there is existing „thermal history „. This effect is achieved by employing preconditioning techniques. By using this method thermal model enters annual simulation with realistic start conditions. In the case of TwistBox performance modelling we have analysed preconditioning effects on energy consumption and thermal comfort, taking into consideration that the scenario involves performance modelling immediately after assembly and initial start i.e. preconditioning period does not exist

Key words: building performance modelling, preconditioning, TwistBox

65

TEORIJSKI KONCEPTI U EKOSISTEMSKOM PRISTUPU PLANIRANЈA I UPRAVLJANЈA ODRŽIVIM GRADOVIMA

THEORETICAL CONCEPTS IN THE ECOSYSTEM APPROACH TO PLANNING AND MANAGEMENT OF SUSTAINABLE CITIES

Nadežda STOJANOVIĆ, Nebojša ANASTASIVEVIĆ, Mirjana TEŠIĆ, Aleksandar LISICA, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

Iako gradovi obuhvataju samo jedan mali deo Zemlјine površine, lјudska populacija ima veliki uticaj na

našu planetu. Posledice širenja gradova na ukupni biodiverzitet i ekosisteme, pogotovo na globalnom nivou

su ipak nedovolјno razjašnjene.

Evidentno je da širenje gradova na mnogo načina deluje na živornu sredinu ali se ne moraju svi oni smatrati

negativnim. Raznovrsnost lјudskog delovanja menja urbani predeo time što modifikuje postojeće ekosisteme,

pri tom stvarajući nove, jedinstvene.

Urbanim korišćenjem suštinski čovek stvara jedan novi fizički svet – grad, koji nije ni jedino fizičko, ali takođe

niti samo ekološko okruženje.

Doskorašnji pristup shvatanja urbanog predela od strane urbanista i ekologa nametao je mišlјenje da su

prirodni predeli, više cenjeni od urbanih predela. U ovom pristupu, lјudi su tretirani kao problem a rešenje

je bilo to da se oni sklone iz prirodnih predela kako bi se zaštitili. Zbog toga, gradovi su predstavlјeni kao najveći

neprijatelјi prirode.

Savremeni pristup shvatanja urbanog predela kroz ekološki koncept, udalјava se od ovog pristupa, ukazujući

da su gradovi, takođe mesta gde se mogu ali i moraju, sprovesti ekološka i održiva rešenja. Upravo ekosistemski

pristup u planiranju i upravlјanju urbanim predelima daje inovativne i adaptivne scenarije u kojima lјudski i

ekološki procesi mogu koegzistirati u sistemima u kojima dominira čovek i tako doprinesu društvu u njegovom

naporu da postane održivo. Ovo neće ići u korist samo gradovima već će pobolјšati i način na koji stupamo u

interakciju sa prirodom, ekosistemima i biodiverzitetom, praveći tako neraskidivu vezu između ovih prirodnih

resursa i opstanka nas kao vrste.

Ovaj rad predstavlјa terojski prikaz koji razmatra razumevanje veza između urbanizacije i njome

stvorenih promenlјivih korišćenja zemlјišta i ekoloških procesa naophodnih za potrebe savremenog planiranja i

upravlјanja održivim urbanim predelima.

Ključne reči: zelena infrastruktura grada, održivi gradovi

Although cities cover only a small part of the Earth’s surface, the human population has a major impact on our planet. The consequences of the urban sprawl on total biodiversity and ecosystems, especially on the global level, are not sufficiently clarified.

It is evident that the urban sprawl in many ways affects the environment, but not all of these effects have to be considered negative. The diversity of human activity changes the urban landscape by modifying existing ecosystems while creating new and unique ones. By urban land utilization human kind, essentially, creates a new physical world – a city – that is neither only a physical, nor only an ecological environment.

Until recently the approach to understanding of the urban landscape by urban planners and ecologists suggested that natural areas are more valued than urban areas. In this approach, people were treated as a problem and the solution was to remove them from the natural areas so that they can be protected. Consequently, cities are presented as the greatest enemies of nature.

The modern approach to understanding the urban landscape through the ecological concept is moving away from this approach, pointing out that cities are also places where ecological and sustainable solutions can and also must be implemented. The ecosystem approach to urban planning and management itself provides innovative and adaptive scenarios in which human and ecological processes can coexist in human-dominated systems, thus contributing to society in its efforts to become sustainable. This will not only benefit cities but will also improve the way we interact with nature, ecosystems and biodiversity, thus making an inextricable link between these natural resources and our survival as a species.

This paper represents a theoretical overview that examines the understanding of the links between changing patterns of urbanization and ecological processes necessary for the purpose of modern planning and management of sustainable urban areas.

Key words: urban green infrastructure, sustainable cities

66

REZILIJENTNOST URBANIH PODRUČJA REPUBLIKE GRČKE NA KATASTROFALNE POŽARE – BEZBEDNOSNE IMPLIKACIJE

WILDFIRE RESILIENCE OF URBAN AREAS IN HELLENIC REPUBLIC – SECURITY IMPLICATIONS

Zoran KEKOVIĆ, Jelena DINIĆ, Fakultet bezbednosti Univerziteta u Beogradu, Beograd

Republika Grčka se decenijama suočava sa vatrenim stihijama koje ugrožavaju bezbednost ljudi u urbanim područjima. Koncept rezilijentnosti, prvobitno kreiran

u tehničkim naukama, svoju implementaciju našao je u studijama bezbednosti u vidu odgovora na progresivan

rast bezbednosnih izazova, rizika i pretnji. U sklopu rada biće prikazani preventivni, apsorpcioni, adaptivni

i restorativni kapaciteti naseljenih mesta Republike Grčke u kontekstu borbe protiv požara kao i bezbednosne

implikacije (ne)rezilijentnosti navedenih područja. Manastir Hilanadar, jedna od navrednijih tekovina

Srpske pravoslavne crkve stacionirana na Svetoj gori, bio je zahvaćen požarom u martu 2004.godine načinivši

veliku štetu na osam manastirskih jedinica, sa izuzetkom zgrade Trezora. Posebna pažnja u radu biće posvećena uticaju požara kao jednog od mnogobrojnih rutinskih rizika koji pogađaju Republiku Grčku na bezbednost

nerezidenata čiji boravak daje značajan doprinos oporavku od ekonomske i migrantske krize.

Ključne reči: požari, rezilijentnost, kapaciteti, urbana područja, Republika Grčka

For decades, the Republic of Greece has been fighting against wildfires that jeopardized security of people in urban areas. The concept of resilience, originally created in technical sciences, has found its implementation in security studies as a response to the progressive growth of security challenges, risks and threats. This paperwork will demonstrate preventive, absorptive, adaptive and restorative capacities of populated areas of the Republic of Greece in the context of fire fighting as well as the security implications of the (non) resilience of mentioned areas. The Monastery of Hilandar, one of the most valuable sanctity of the Serbian Orthodox Church situated in the peninsula Mount Athos, was caught up in wild wire in March 2004, which inflicted extensive damage on eight building units but not the building of Treasury. Special attention in this paperwork will be paid to the impact of wildfires as one of numerous routine risks in the Republic of Greece on the security of non-residents whose presence gives a significant contribution to the recovery from the economic and migrant crisis.

Key words: wildfire, resilience, capacities, urban areas, the Republic of Greece

MOGUĆNOST PRIMENE PLAFONSKOG SISTEMA GREJANJA ZA ZAGREVANJE SPORTKIH DVORANA

POSSIBILITY OF APPLICATION OF RADIANT CEILING SYSTEM FOR HEATING SPORTS HALLS

Dragan CVETKOVIĆ, Aleksandar NEŠOVIĆ, Jasmina SKERLIĆ, Danijela NIKOLIĆ, University of Kragujevac, Faculty of Engineering, Sestre Janjić 6, 34000 Kragujevac, Serbia

Niskotemperaturni panelni sistem nisu pogodni za grejanje velikih objekata, kao što su sportske sale. U ovoj studiji se analizira mogućnost implementacije panelnog

plafonskog sistema grejanja sa gasnim kotlom za grejanje sportske dvorane u Beogradu, Srbija. Cilj rada je da se pokaže kako temperatura na ulazu u plafonski panel utiče na ambijentalne uslove u sportskoj sali, pri

čemu je razmatran temperaturni opseg od 40 do 90°. U radu je analizirano ponašanje navedenog sistema

grejanja i u zavisnosti od vrednosti koeficijenata prolaza toplote elemenata termičkog omotača (stolarije, krova i

spoljnih zidova). Istraživanje je sprovedeno numeričkim simulacijama dinamike energetskog ponašanja objekta

BPS (Building Performance Simulation, korišćenjem programskog paketa EnergyPlus.

Ključne reči: sportska sala; plafonsko grejanje; gasni kotao; EnergyPlus.

The low temperature panel heating system are not suitable for the heating of large buildings, such as sports hall. This study analyzes the possibility of implementing a radiant panel ceiling heating system with a gas boiler for heating a sports hall located in Belgrade, Serbia. The aim of the paper was to show that the temperature at the entrance to the ceiling panel affects the ambient conditions in the sports hall, with a temperature range of 40 to 90°C. This paper analyzes the behavior of the mentioned heating system and depending on the value of the heat transfer coefficient of the elements of the thermal coating (carpentry, roof and external walls). The research was carried out numerical simulation of dynamics of building energy performance BPS (Building Performance Simulation) using the EnergyPlus software package.

Key words: sports hall; radiant ceiling heating; gas boiler; EnergyPlus;

67

ECOLE DES TREFLES – PRIMERNA ZGRADA ANDERLECHT BRISELA – BMS VAŽAN ALAT ZA POSTIZANJE

VISOKE ENERGETSKE EFIKASNOSTI ZGRADEECOLE DES TRÈFLES – EXEMPLARY BUILDING ANDERLECHT BRUSSELS

– THE BMS AN IMPORTANT TOOL TO ACHIEVE THE ENERGY PERFORMANCE OF BUILDING

Ioan Silviu DOBOŞI, Vincent PIRNAY Vice President AIIR, REHVA Ambassador for Clima 2019

Projekat „Les Trefles” mesne škole u Anderlehtu karaktrišu dostignuća progresivnosti, energetike i

ekologije. Istraživanja pokazuju da okrugli oblici koji se koriste u projektu stimuliraju kretanje, što rezultira mogućim prosečnim povećanjem telesne aktivnosti od 20%. Složeni stil tih oblika poboljšava interpersonalne

odnose i nudi zanimljivu arhitektonsku izjavu za susedstvo, čiji razvoj brzo napreduje.

Zgrada i elektroinstalacije su međusobno usaglašeni kako bi se postigla optimalna potrošnja energije,

upravljanje vodom i unutarnja klima. Svi čvorovi su navedeni i simulirani pomoću računskog softvera prema

potrebnoj izolaciji i nepropusnosti vazduha zgrade. Zeleni krov, bogat bioraznolikošću, dopridonosi ugodnoj unutarnjoj klimi. Spoljna površina oko škole oblikovana je kao prirodna struktura: vrtovi povrća, zelene fasade i

krovovi, ribnjaci ... održivo upravljanje vodom postiže se zadržavanjem kišnice na gradilištu što je duže moguće

korišćenjem zelenog krova, a takođe i ponovnom upotrebom kišnice kako bi se ograničila potrošnja pitke

vode.

Očekivanje je da će Projekat postaviti primjer u smislu efektivne energetske efikasnosti, ali također želi da

podstakne svest dece o upravljanju energijom tako što ih podučava da je na pravilan način koriste. To znači da

održivost čini vitalni element obrazovnog projekta.

Ključne reči: BMS – Sistem za upravljanje zgradom, energetska efikasnost, svest o održivosti, obrazovanje o

održivosti

The project for the Les Trefles community school in Anderlecht is characterised by progressive, energetic and environmental achievements, which easily meet the passive standard. Research indicates that the round shapes used in the project stimulate movement, resulting in a potential average increase in physical exercise of 20%. The complex style of these shapes improves interpersonal relationships and also offers an interesting architectural statement for the neighborhood, of which the development is moving ahead quickly.

The building and electrical installations are all aligned with one another in order to achieve an optimal energy consumption, water management and indoor climate. All nodes have been specified and simulated using calculation software according to the necessary insulation and airtightness of the building. The green roof, rich in biodiversity, contributes to a pleasant indoor climate. The outdoor area around the school has been designed as a natural structure: vegetable gardens, green facades and roofs, ponds ... sustainable water management is achieved both by retaining rainwater on site for as long as possible using the green roof, and also by reusing rainwater so as to restrict the consumption of drinking water.

The projects hopes to set an example in terms of energy performance, but it also wants to stimulate the children’s awareness of energy management by teaching them the correct way to use it carefully. This means that sustainability makes up a vital element of the educational project.

Key words: BMS – building management system, energy efficiency, sustainability awarness, education on sustainability

69

Broj

štand

a

No of

Izl

agač

– Ex

hibito

r St

and

Broj

štand

a

No of

Izl

agač

– Ex

hibito

r St

and

Broj

štand

a

No of

Izl

agač

– Ex

hibito

r St

and

Broj

štand

a

No of

Izl

agač

– Ex

hibito

r St

and

RA

SPO

RED

ŠTA

ND

OVA

I IZ

LAG

AČ

A U

PR

IZEM

LJU

LA

YOU

T O

F ST

AN

DS

AN

D E

XH

IBIT

OR

S O

N T

HE

GRO

UN

D F

LOO

R

1

WILO

, Beo

grad

2

VIAC

OM V

S, Be

ogra

d

3 VI

S COM

PANY

, Beo

grad

4 VA

ILLA

NT, B

eogr

ad

5

PET-

PROM

, Beo

grad

6

TECH

NOLO

GY IN

TERN

ATIO

NAL

SERV

ICES

, Beo

grad

7

TDM

, Beo

grad

8

OVEX

, Beo

grad

9 VI

ESSM

ANN,

Beog

rad 1

0 RO

BERT

BOS

CH, B

eogr

ad

11

IZOL

IR, Z

renj

anin

1

2 AN

TIĆ K

LIM

ATIZ

ACIJA

, Beo

grad

13

AIRT

REND

– K

OVEN

T, Be

ogra

d 1

4 FE

NIKS

BB,

Niš

15

GRUN

DFOS

SRBI

JA, B

eogr

ad 1

6 GR

UNDF

OS SR

BIJA

, Beo

grad

17

GAS L

IDER

, Beo

grad

18

FILT

ER FR

IGO,

Beo

grad

19

MPG

KGH

, Beo

grad

20

TROX

AUS

TRIA

, Beo

grad

21

TROX

AUS

TRIA

, Beo

grad

22

CWG

Balk

an, B

eogr

ad

23

SYST

EMAI

R, B

eogr

ad

24

KOM

O-YU

, Beo

grad

2

5 IN

STAL

ACIJA

INŽE

NJER

ING,

Beog

rad 2

6 ES

OT-IN

VEST

, Beo

grad

2

7 TO

PTHE

RM, B

ečej

28

TRAC

O IN

VEST

, Beo

grad

2

9 CI

M G

AS, S

ubot

ica 3

0 W

EISH

AUPT

, Beo

grad

3

1 SI

PATE

C, Be

ograd

32

BELI

MO

AUTO

MAT

ION,

Beo

grad

3

3 SI

PATE

C, Be

ograd

34

SIDE

K IN

ŽENJ

ERIN

G, B

eogr

ad 3

5 AY

VAZ,

Tursk

a 3

7 UN

EP –

UNI

DO 3

8 PE

ZOS E

XPOR

T IM

PORT

, Nov

i Sad

39

TERM

OMEH

ANIK

A, B

eogr

ad

40

KORA

JA, L

ozni

ca

41

TERM

OINŽ

ENJE

RING

, Beo

grad

42

IMI I

NTER

NATI

ONAL

, Beo

grad

4

3 KA

N Sp

. z o.

o., P

oljsk

a 4

4 GR

OUP

PROT

EM, B

eogr

ad

45

HERZ

ARM

ATUR

EN, N

ova P

azov

a 4

6 TR

ACO,

Beo

grad

4

7 TR

ACO,

Beo

grad

48

SMAR

T BUI

LDIN

G TE

CHNO

LOGI

ES,

Beog

rad

49

ALFA

CLIM

A, Kn

jažev

ac

50

IMI I

NTER

NATI

ONAL

, Beo

grad

5

1 IP

ROS,

Nov

i Sad

5

2 OV

ENTR

OP, B

eogr

ad 5

3 ZE

HNDE

R, N

emač

ka

MTA

, Ita

lija

54

RACI

ONAL

IZAC

IJA EN

ERGI

JE,

Beog

rad

55

TEHN

OSAM

, Sub

otica

56

EURO

FRIG

O, B

eogr

ad

57

ELM

ARK,

Beo

grad

5

8 UN

ICOM

, Beo

grad

5

9 TE

RMOP

LUS (

CIAT

), Be

ogra

d 6

0 EU

RO H

EAT,

Krag

ujeva

c 6

1 AK

TING

, Beo

grad

6

2 LI

NDAB

, Beo

grad

6

3 IN

TERF

RIGO

, Beo

grad

64

DANF

OSS,

Beog

rad

65

REHA

U, B

eogr

ad

66

ELCO

M TR

ADE,

Beog

rad 6

7 EN

ERGY

NET

, Kać

68

ENER

GY N

ET , K

ać

69

KIM

TEC,

Beog

rad

70

UPNO

R IN

FRA

FINT

HERM

a.s.,

Če

ška R

epub

lika,

71

IZO

EKOM

ONT,

Obre

nova

c 7

2 ET

AŽ, B

eogr

ad 7

3 ET

AŽ, B

eogr

ad 7

4 VA

LVE T

RADE

, Beo

grad

75

CALE

FFI H

IDRO

TERM

IKA,

Beog

rad 7

6 GR

APPA

, Beo

grad

77

GRAP

PA, B

eogr

ad 7

8 ST

EELS

OFT –

LG, B

eogr

ad 7

9 ST

EELS

OFT –

LG, B

eogr

ad 8

0 SO

KO IN

ŽINJ

ERIN

G, Be

ograd

8

1 SO

KO IN

ŽINJ

ERIN

G, Be

ograd

82

ITN

GROU

P, Be

ograd

8

3 IT

N GR

OUP,

Beog

rad 8

4 KL

IMA

M, B

eogr

ad 8

5 KL

IMA

M, B

eogr

ad 8

6 TE

RMO

PLUS

, Beo

grad

8

7 TE

RMO

PLUS

, Beo

grad

88

SENA

, Krag

ujeva

c 8

9 SE

NA, K

raguje

vac

90

KLIM

A DO

P, Be

ograd

9

1 OZ

ON, M

aked

onija

70

Broj štanda No of Izlagač – Exhibitor Stand

Broj štanda No of Izlagač – Exhibitor Stand

RASPORED ŠTANDOVA I IZLAGAČA NA GALERIJI LAYOUT OF STANDS AND EXHIBITORS ON THE GALLERY

92 TERMOSISTEM, Crna Gora 93 TERMOSISTEM, Crna Gora 94 TERMOSISTEM, Crna Gora 95 TOPEKO HVAC & FIRESTOP SYSTEMS, Beograd 96 EMERSON 97 EMERSON 98 EMERSON 99 FANS, Češka Republika 100 P. V. F. TRADERS, Beograd 101 ŠUKOM, Knjaževac 102 LABORATORIJA, Beograd 103 ENING, Crna Gora 104 OILON INDUSTRY OY, Finska 105 CAREL, Italija 106 SMART HEATING TECHNOLOGY, Češka Republika 107 HALTON FOODSERVICE GmbH, Nemačka 108 CENTRAL H, Majdanpek 109 EKO TERM, Senta 110 SVECOM, Beograd 112 TEHNIKA KB, Beograd 113 CENTRAL H, Majdanpek 114 IMP PUMPS, Beograd 115 IMP PUMPS, Beograd 116 MOMENTUM, Sremska Mitrovica 117 KOTLARNICA, Beograd 118 MRU GmbH, Nemačka

119 MINICHOTHERM, Beograd 120 SMGS, Novi Sad 121 RADING, Kraljevo 122 TERMO TEC FLEX, Zabrežje, Obrenovac

RADIUS – KELIT, Austrija 123 BM ART, Sremski Karlovci 124 PORTAL, Zaječar 125 PORTAL, Zaječar 126 PORTAL, Zaječar 130 VOGEL & NOOT, Austrija 131 LG ELECTRONICS, Beograd 132 LG ELECTRONICS, Beograd 133 DADANCO EUROPE, Beograd 134 DADANCO EUROPE, Beograd 135 TOPIZ, Beograd 155 VRECOOL, Ada 156 KOLORS RR/AUSTROFLEX, Obrenovac 157 KOLORS RR/AUSTROFLEX, Obrenovac 158 ISOPLUS, Beograd 164 ETAŽ, Beograd 165 ETAŽ, Beograd 166 MIKOTERM, Niš 167 MIKOTERM, Niš 168 FOCUS COMPUTERS, Beograd 169 IBPSA – DANUBE – Ogranak Međunarodnog udruženja

simulacija osobina zgrada Dunavskog regiona

kgh-kongres.rs...organizator. organizer. društvo za grejanje, hlađenje i . klimatizaciju (kgh)...

Documents