Kentleşme Politikalarında Kalite Dönemine Geçiş ve Kentsel Yaşam

Kalitesi Dr. Fatih Gökyurt

Daire Başkanı Planlama, Programlama ve Kentsel Gelişme Dairesi

Kalkınma Ajansları Genel MüdürlüğüSanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Sunum İçeriği

§ Kentleşmede küresel eğilimler ve gündem § Türkiye’de kentleşme§ Kentsel yaşam kalitesi gündemi§ Özel ihtisas komisyonu çıktıları

§ Hızlı şehirleşme§ Metropollerin sayısında artış, mega kentlerin oluşması§ Ekonomik olarak yarışan şehirler§ Gelişmekte olan ülkelerde ekonomik büyümenin üzerinde

şehirleşme hızı§ Kentsel hizmetlere erişimde adaletsizlik§ Küresel gündemler kentleşmeye yansıyor: şehirlerin

kapsayıcı/adil, insan odaklı, güvenli, dirençli ve sürdürülebilir halegetirilmesi

Küresel Eğilimler

Gelişmişlik Düzeylerine Göre Dünyada Şehirleşme Oranının Yıllar İtibarıyla Değişimi

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1950

1955

1960

1965

1970

1975

1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

2025

2030

2035

2040

2045

2050

Dünya Gelişmiş Ülkeler Az Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Türkiye

Kaynak: BM, 2012.

Hızlı Şehirleşme

Dünyada Nüfus Ölçeğine Göre Şehir Sayıları

2 2 1023

415 19

38

69

128

237

388

—

50

100

150

200

250

300

350

400

450

1950 1970 1990 2010

10 milyondan fazla

5 - 10 milyon arası

1 - 5 milyon arası

Kaynak: BM, 2012.

Mega kentlerin artışı

Mega kentlerin artışı

• Herkes için iş ve ekonomik refah üreten kapsayıcı ve sürdürülebilir kentsel ekonomiler

• Kentsel toprağın etkin kullanımı, kompaktlık, uygun yoğunluk ve ulaşımda bağlantılılık

• Yenilikçi ve üretim odaklı şehirler• Kentsel hizmet ve olanakların toplumun her kesimi için eşit ve

erişilebilir olması• Kentlerin güvenliği, suçun önlenmesi• Kentsel politika geliştirme süreçlerine katılımcılık• Kentsel büyümenin çevreye etkilerinin azaltılması• Küçük ve orta büyüklükteki kentlerin gelişimi ile ekonomik ve

bölgesel kalkınmaya katkı sağlanması

Kentleşme gündemi

Kentleşme politikalarının geleceği

• Kentleşmenin özellikle gelişmekte olan ülkelerde hızlanması, kentsel ekonomilerin ve yaşam tarzının dünya genelinde daha baskın hale gelmesi

• Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler, OECD gibi kuruluşların kentleşmeyi gelişmenin dinamosu olarak gören yaklaşımı: kentleşmeyi engellemek yerine iyi yönetmek

• BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri: Kentlerin, kapsayıcı, güvenli, dirençli ve sürdürülebilir hale getirilmesi

• İnsan odaklı kentleşme: evrensel olarak ulaşılabilir, güvenli ve kaliteli kentsel alanların planlanması

• Yeşil büyüme gibi kentsel gelişmenin çevresel boyutunu dikkate alan politikalar• Kentsel ve mekânsal gelişmenin yönetiminde daha demokratik, katılımcı yönetişim

mekanizmaları • Kentsel yoksulluğun azaltılması, kentsel adaletin ve kentsel hizmet ve olanakların

toplumun her kesimi için eşit ve erişilebilir olması

Küresel eğilimlerin Türkiye yansımaları § Dünyadaki genel eğilim ile uygun olarak şehirleşme oranı ülkemizde

artış göstermektedir.§ Ülkemizde Dünyadaki eğilime benzer olarak şehirleşmenin esasen bir

metropolleşme süreci olduğu görülmektedir.

§ Türkiye’de ekonomik büyüme ile şehirleşme hızı arasında pozitif bir ilişki bulunmaktadır.

§ Dünyada yaygın şehirlerden kompakt şehirlere bir yönelme hareketi varken Türkiye’de kompakt yapıdan daha yaygın bir yapıya yönelim başlamıştır.

§ Yoğun dış göç nedeniyle bazı şehirler hizmet kapasitesinin üstünde nüfus barındırmaktadır.

Şehirleşme hızı azalmakla birlikte şehirleşme artıyor..

-2,50-1,50-0,500,501,502,503,504,505,506,50

1950

-195

5

1955

-196

0

1960

-196

5

1965

-197

0

1970

-197

5

1975

-198

0

1980

-198

5

1985

-199

0

1990

-199

5

1995

-200

0

2000

-200

5

2005

-201

0

2010

-201

5

2015

-202

0

2020

-202

5

2025

-203

0

2030

-203

5

2035

-204

0

2040

-204

5

2045

-205

0

Nüfus artış hızı Şehirleşme hızı Kırsal nüfus artış hızı

Kaynak: BM, 2012.

Türkiye’de şehirleşme sorunlarının temel sebebi: Şehirleşme hızı > ekonomik büyüme

0%

1%

2%

3%

4%

5%

6%

7%

8%

1960-1965 1965-1970 1970-1975 1975-1980 1980-1985 1985-1990 1990-2000 2000-2007 2007-2012

Şehir Nüfusunun Artış Hızı GSYİH Artış Hızı

1980’lerGöç ve ekonomik etmenler Nüfus sayımı à ADNKS

Kaynak: Dünya Bankası (GSYİH) ve TÜİK (Şehir nüfusu)

1960-80Planlı yılar

§ Kalkınma Vizyonu ß à Şehirleşme Vizyonu

§ Şehirleşme: Kalkınmanın lokomotifi§ Tüketim ve rant odaklı şehirleşmeden üretim ve kalkınma odaklı

şehirleşmeye dönüşüm

§ Yaşam kalitesinin sağlanması§ Üreten şehirler programı

Kalkınma politikası olarak şehirleşme

Neden Yaşam Kalitesi ?• Nicelikten niteliğe: Plansız şehirleşme değil, planların yaşam kalitesini

sağlayamaması• Kamu hizmetlerinden beklentinin artması• Yükselen eğitim seviyesi• Gelir düzeyinin artışı• Katılım ve yönetişim mekanizmaları• Gelişen bilgi altyapısı

Dünyada ve Türkiye’de Önemli Kentleşme Organizasyonları

Kentsel yaşam kalitesi ÖİK

• Temel prensipler• Kentleşmeyi plan yetkisi ve mevzuat tartışmalarının ötesine taşımak• Kentleşmede kalite gündeminin öne çıkarılması• Sivil toplum katılımı• İyi uygulama örnekleri• Türkiye’deki somut sorunlar ve çözüm önerilerine odaklanma

Kentsel yaşam kalitesi ÖİK• Kavram analizi ve konunun temel boyutlarının tespiti• Temel başlıklarda genel amaç, hedef ve uygulama stratejilerinin

belirlenmesi• Kentsel hizmetlere erişim ve dağılım • Ölçme ve değerlendirme• Planlama, tasarım ve uygulama• Kentlilik bilinci ve sahiplenme• Yerel ve bölgesel kalkınma

ÖİK sonuçları ve temel çıktılarKentsel hizmetlere erişim ve dağılım

• Kent, mahalle, sokak gibi farklı düzey ve ölçeklerde karşılanması gereken temel kentsel hizmetler belirlenecek ve bunlara tüm kentlilerin adil bir şekilde erişimi temin edilecektir.

• Hedef 1. Kentsel hizmetlerin erişilebilir olması, yaygınlaştırılması ve hizmetlerin devamlılığı sağlanacaktır.

• Hedef 2. “Akıllı Şehirler” yaklaşımının kentsel hizmetlere erişimi artıracak şekilde ele alınması sağlanacaktır.

• Hedef 3. Kent içi ulaşım sistemleri ve yaya dolaşımı ile kentsel kamusal alanların tüm kentliler için erişilebilir olması sağlanacaktır.

• Genel Amaç: Kentsel yaşam kalitesinde ölçme ve değerlendirmesistemlerinin uluslararası karşılaştırmalara elverişli, çok katmanlı, esnek,özgün ve özgül nitelikte oluşturulması; merkezi ve yerel kurumların kararalma mekanizmalarına bu ölçüm sonuçları ile altlık oluşturulmasısağlanacaktır.

• Hedef 1. Kentsel yaşam kalitesinin ölçülmesinde ulusal, kent (il), ilçe vemahalle ölçekleri esas alınacaktır.

• Hedef 2. Ulusal düzeyde ve kent bazında veri altyapısı geliştirilecektir.• Hedef 3. Akıllı şehir uygulamaları kentsel yaşam kalitesinin ölçülmesi ve

geliştirilmesinde etkin bir şekilde kullanılacaktır.

ÖİK sonuçları ve temel çıktılarÖlçme ve değerlendirme

• Genel Amaç: Şehirlerimizin yere özgü değerlerini koruyarak, nitelikli şehirler için nitelikli tasarım ve planlama anlayışıyla; merkezi yönetim, şehir yöneticileri ve ilgili tüm grupların uygulama başarısı ile birleştirilerek, kentlilerin insan onuruna yakışır şekilde yaşadığı, artan refahtan faydalanabildiği, adil, sağlam, güvenli, sağlıklı, yaşanabilir ve erişilebilir yerleşimler üretmek temel amaçtır.

• Hedef 1. Kent ölçeğinde klasik planlama anlayışı yeniden değerlendirilerek müzakereci ve yer kalitesini gözeten planlama ve tasarım yaklaşımına geçilecektir.

• Hedef 2. Yeni bir açık yeşil ve kamusal alan planlama anlayışı oluşturulacaktır.

ÖİK sonuçları ve temel çıktılarMekânsal Planlama, Tasarım ve Uygulamanın Kentsel Yaşam Kalitesine Yansıması

• Hedef 3. İmar planlarının imar uygulamaları ile hayata geçirilmesi sağlanacak, temel altyapı ve donatı alanlarının artırılması ve kamu eline geçişi ile ilgili teşvik mekanizmaları geliştirilecektir.

• Hedef 4. Yasaların tavizsiz uygulanması teşvik edilecek ve kurumların denetim yetki ve mekanizmalarını etkin kullanma kapasitesi geliştirilecektir.

• Hedef 5. Kentsel dönüşüm anlayışı ve mevzuatı değiştirilerek afet esaslı dönüşüm yerine kent genelinde bütüncül kararlar üreten uygulamalar hayata geçirilecektir.

ÖİK sonuçları ve temel çıktılarMekânsal Planlama, Tasarım ve Uygulamanın Kentsel Yaşam Kalitesine Yansıması

• Genel Amaç: Kentlilerin hem planlama hem de uygulama süreçlerindekarar alma mekanizmalarına katılımlarını artıracak düzenlemeleretkinleştirilecek ve kentsel ortak yaşam, kentsel aidiyet, mahalle kültürü vekent bilincini geliştirilecek politika ve uygulamalar yaygınlaştırılacaktır.

• Hedef 1. Kentlilerin karar alma mekanizmalarına katılımı sağlanacak ve kentsel hak ve adaletin sağlanmasına dönük mekanizmalar geliştirilecektir.

• Hedef 2. Birlikte yaşam ve kent bilinci geliştirilecektir.• Hedef 3. Günlük gereksinimlerin mahalle veya yakın çevre ölçeğinde

karşılanması sağlanmalıdır.

ÖİK sonuçları ve temel çıktılarKentsel Yaşam Kalitesinde Kent Bilinci ve Sahiplenme

• Genel Amaç: Kentlere özgü tarihi, kültürel ve çevresel değerleri gözeten, insanodaklı ve nitelikli insan kaynağı için çekim merkezi olan yüksek kalite düzeyineulaşan ve şehirde yaşayanları her alanda üretime ve yenilikçiliğe teşvik edenyaşam alanlarının/mekânlarının oluşturulması temel amaçtır.

• Hedef 1. Yaşam kalitesini artırmaya yönelik planlama yaklaşımı yenidendeğerlendirilecek ve üst ölçek politikalar belirlenecektir.

• Hedef 2. Şehirlerin gelişimine dair temel kararlar, şehrin tarihi, kültürel, coğrafiözelliklerine göre belirlenecek kent vizyonu çerçevesinde müşterekenalınacaktır.

• Hedef 3. Kentlerin bireylerin kapasite gelişimi ve üreten bir yaşam tarzınısürdürebilmesine imkân verecek şekilde tasarlanması sağlanacaktır.

• Hedef 4. Kentsel mekanın beşeri sermayeyi çekecek ve geliştirecek kalitedüzeyine ulaştırılması sağlanacaktır.

ÖİK sonuçları ve temel çıktılarYerel ve Bölgesel Kalkınmanın Sağlanması ve Kentsel Yaşam Kalitesi

ÖİK’nın 11. Kalkınma Planına YansımasıPlan Vizyonu • Daha fazla değer üreten, daha adil paylaşan, daha güçlü ve müreffeh Türkiye Şehirleşme Politikası Amacıİnsan odaklı, doğal hayata ve tarihi mirasa saygılı, temel kentsel hizmetlerin adil veerişilebilir bir şekilde sağlandığı, yaşam kalitesi yüksek ve değer üreten şehirler veyerleşimler oluşturmak temel amaçtır.Tedbirler• Başta açık ve yeşil alanlar olmak üzere şehirlerdeki kamusal alanların korunması;

erişim ve güvenliğinin artırılması; kadınlara, çocuklara, yaşlılara, engellilere duyarlıolarak insan-tabiat ilişkisi çerçevesinde yeniden kurgulanması sağlanacaktır

• İmalat ve ihracat odağı niteliğindeki şehirlerin orta-yüksek teknolojili ürünlerdedeğer zincirlerinin daha üst aşamalarına çıkması ve küresel değer zincirleriylebütünleşmesi için kurumsallaşma, pazarlama, yenilik ve ulaşım altyapılarınıdesteklemek ve bu şehirlerde yaşam kalitesini yükselterek nitelikli işgücüistihdamını artırmak üzere “Üreten Şehirler Programı" geliştirilecektir.

Tedbirler

• Yeşil şehir vizyonu kapsamında yaşam kalitesinin artırılması ve iklimdeğişikliğine uyumu teminen şehirlerimizde Millet Bahçeleri yapılacak veyeşil alanların miktarı artırılacaktır.

• Gayrimenkul değer artışlarının etkili yönetimiyle kentsel mekân ve hizmetkalitesinin artırılması, kentsel hizmetlerin yaygınlaştırılması vegeliştirilmesine yönelik faaliyetlere kaynak oluşturması sağlanacaktır.

• Mekânsal planlama sistemi, merkezi kuruluşlarla işbirliği içerisindebelirlenen ilke ve kurallar çerçevesinde, mahalle düzeyinde etkili katılımmekanizmalarını, izleme ve denetleme süreçlerini içerecek şekildegeliştirilecek; planlama ve uygulamanın mahalli idareler tarafındanyapılması esas olacaktır.

ÖİK’nın 11. Kalkınma Planına Yansıması

ÖİK’nın 11. Kalkınma Planına Yansıması

• Şehirleşmede yatay mimari esas alınacak; kentsel ortak yaşam, kentsel aidiyet, mahalle kültürü ve kent bilincini geliştirecek strateji ve uygulamalar yaygınlaştırılacaktır

• “Medeniyetimizi yaşatan şehir beratı” ve “özgün mahalle sertifikası” verilmesine altlık oluşturacak kılavuzlar hazırlanacaktır.

• Kentlerin yaşam kalitesi seviyelerinin izlenmesine altlık teşkil etmek üzere ölçme ve değerlendirme araçları geliştirilecektir.

Teşekkürler..