- 2 -

1. אויפ� וועג אי� קיינעמסדאר�

מיט†צען†יאר†צוריק†בין†איך†צופעליק†פארפארן†צו†א†סטאנציע¨†וואס†ווען†ס�געשעט†

נישט†מיט†מיר†דער†צופאל¨†וואלט†איך†קיין†אנונג†נישט†געהאט¨†אז†אזא†ארט†איז†בכלל†

דא†אויף†דער†וועלט�מאפעƆצוריק†גערעדט¨†וועט†איר†עס†אויף†דער†וועלט�מאפע†אויך†

נישט†אפזוכן¨†אפילו†דורכן†Google¨†ניט†ווײל†די†קארטאגראפן†האבן¨†חלילה¨†פארג†עסן†עס†

אנצוווײזןª†אזא†מזל†האט†עס†שוין∫†די†וועלט†מאכט†זיך†נישט�וויסנדיק¨†אז†דאס†וווין�ארט†

†Æידע¨†אז†ארום†זיי†קאכט†עפעס†אן†אנדער†לעבן�עקזיסטירט¨†און†די†תושבים†מאכן†זיך†כלא

Æ‟אפשר†דערפאר†הייסט†עס†טאקע†אזוי†—†„קיינעמסד�רף

איך†אליין†הייס†עדי†האפמאן¨†א†קא†מיוואיאזשאר†פון†דור�דורות¨†כאטש†הײנט†שרעקט†

וואס† אומ†פארשטענדלעכס¨† אלטמאדישס¨† אן† †— „קא†מי†וואיאזשאר'† ווארט¨† דאס† אפ¨† עס†

אנגעוויזן† וויזיט�קארטל† מײן† אויף† איך† האב† †Æארויסרעדן אפילו† עס† קאן† יעדער† נישט†

†אין†תוך†דאס†זעלבע¨†אבער†פארט†קלינגט†עס†אנדערש¨†בפרט† „האנדלס�אגענט'Ɔדאכט†זיך

די†צווייטע†העלפט†—†„אגענט'Ɔעס†ציט†באלד†צו†דעם†אויפמערק¨†מאכט†נײגעריק†און†

†ווייס¨†וואסער†אגענט†און†וועמענס†אגענטø°'†—†און†דאס†איז†טאקע†דאס† וואכזאם†—†„גיי

וויכטיקסטע†אין†מײן†פאך†—†צו†פארנארן†דעם†קליענט°†נישט†געבן†אים†קיין†שאנס†זיך†

ארויסצודרייען¨†זיך†אפ†טשעפען†פון†דעם†האטשעקל†מיט†דעם†שטיקל†לאקערשפײז¨†וואס†ער†

האט†אראפגעשלונגעןª†דעמאלט†ווערט†שוין†גאר†ווייניק†וויכטיק†מיט†וואס†דער†„אגענט'†

ÆÆÆפארנעמט†זיך

מיט†וואס†איך†האב†געהאנדלטø†מיט†וואס†עס†האט†זיך†געלאזט¨†אבי†עס†זאל†„ארײנ≠

ברענ†גען¨†נישט†אומברענגען'†—†אזוי†פלעגט†מיך†לערנען†מײן†טאטע¨†זאל†זיך†מיעןƆער†

עס† זיך† „לאזט'† געזאגט¨† אמת† דעם† †Æברוקלין אין† „וואשינגטאן�סעמעטערי'† אויפן† ליגט†

לעצטנס†אלץ†ערגער†און†ערגערƆווער†דארף†הײנט†א†האנדלס�אגענט¨†אז†די†אינטערנעץ†

האט†פארנעצט†דאס†גאנצע†לעבן†אונדזערסƆס�איז†גענוג†איין†קוועטש¨†קומט†אײך†באלד†

ארויס†יעדעס†קדחת¨†וואס†עס†פעלט†אײךƆדעמאלט¨†מיט†איבער†צען†יאר†צוריק¨†בין†איך†

ÆÆÆפרא†שיק'†קעגן†וואנצן�ארומגעפארן†מיט†א†זעל†טענער†סחורה†—†מיטן†„בריליאנט

איר†שמייכלטø†זאלט†איר†וויסן¨†אז†קיין†שום†ציוויליזאציע†איז†נישט†מסוגל†געווען†

פטור†צו†ווערן†פון†דעם†אנשי†קענישƆנעמט¨†למשל¨†די†רוימישע†אימ†פעריעƆדי†רוימער†

†אקווע†דוקן¨†אויפשטעלן†געזעלשאפטלע†כע† האבן†אויסגעלערנט†די†וועלט†צו†בויען†בעדער

†ÆÆÆאבער†נישט†געקאנט†גאר†נישט†צוטראכטן†קעגן†די†וואנצן¨†און†ÆÆÆטואלעטן¨†ציען†שאסייען

די†אימפעריע†איז†געפאלן¨†ווי†א†פאר†פוילטער†דעמבƆכ�וואלט†אײך†געקאנט†דא†דערלאנ†גען†

†Æא†גאנצע†לעקציע†וועגן†וואנצן¨†איר†וועט†זיך†אבער†באלד†אנהייבן†טשוכען†און†קראצן

צוריק†גערעדט¨†העלפט†מײן†„בריליאנט�פראשיק'†קעגן†וואנצן¨†ווי†וואנצן†קעגן†ניסןƆאין†

†Æדעם†זין†איז†ער†אוניווערסאל°†וואס†יא¨†ער†נעמט†אראפ†די†פסיכאלאגישע†אויפטרייס†לונג

דאס†הייסט¨†די†וואנצן†בײסן†אײך†ווײ†טער†אבער†איר†אליין†הייבט†אן†טראכטן¨†אז†זייער†

†Æ'פרא†שיק�בײסעניש†איז†שוין†נישט†אזוי†מסוכן¨†מחמת†איר†באנוצט†זיך†מיטן†„ברי†ליאנט

- 3 -

ס�איז†פונקט†ווי†מיט†יענע†חולים¨†וואס†דער†דאקטער†שרײבט†זיי†צו†עפעס†א†וויטאמין¨†און†

†אז†ס�איז†א†זעלטענע†רפואהƆאיך†ווייס†עס†שוין†פון†מײן†אייגענער†דער†פא†רונג∫† זאגט†זיי

†נעם†איך†ארויס†מײן†בריליאנטע≠ ווי†נאר†עס†הייבט†זיך†אן†עפעס†א†פראבלעם†אין†לאנד

נע†סחורה†—†די†פראש†קעסÆÆƆווי†בינדט†זיך†איינס†מיטן†צווייטןø†יעדע†גרויסע†פראבלעם¨†

בפרט†א†מלו†כישע†פראבלעם¨†הייבט†זיך†אן†פון†א†ביס†און†פון†א†קראץƆמע†ווייסט†נאך†

רעכט†נישט¨†ווער†און†וואס†עס†בײסט¨†אבער†מע†הייבט†זיך†אן†קראצןƆעס†קראצן†זיך†

�†און†אז†מע†קראצט†זיך†קראצט†מען¨†סוף�כל אלע†—†פונעם†פרעזידענט†ביזן†שוך�פוצער

סוף¨†אויס†דעם†פראגרעסƆאיך†האב†א†באזונדערע†טעאריע¨†אז†דווקא†דאס†קראצן†זיך†האט†

† געמאכט†פון†א†מאלפע†א†מענטש¨†נישט†די†ארבעט¨†ווי†עס†טענהן†אייניקע†חכמיםƆאקיצור

† די†געזעלשאפט†הייבט†זיך†אן†טשוכען†און†קראצןƆזי†פארלירט†דעם†קאנטראל†איבער†זיך

†עדי†האפמאן¨†מיט†מײנע†„בריליאנט�פראשקעס'¨†מיט†מײן†גיכער† און†דעמאלט†קום†איך

Æפסיכאלאגישער†הילף

מיך† האט† צוג† דער† ווען† צוריק¨† יאר† צען† איבער† מיט† געווען† איז† קריזיס�צײט† אזא†

געבראכט†צו†דער†סטאנציע†קיינעמסד�רףƆוואס†איז†געשעןø†די†בהלה†ארום†דעם†נײעם†

מילעניום°†די†דרײ†נולן†אינעם†יאר†∞∞∞≥†האבן†ארײנגע†טריבן†די†מענטשן†אין†אזא†דעפרעסיע¨†

ווי†ס�וואלטן†געווען†דרײ†שווארצע†לעכער†אין†קאסמאס¨†וואס†אהין†וועלן†אלע†לעבע†די≠

קע†באשעפענישן†ארײנגעצויגן†ווערן†אין†איין†סעקונדע†—†גלײך†נאך†צוועלף†א†זייגער†בײ†

נאכט†דעם†±≤סטן†דעצעמבער†Æ±πππ†האב†איך†דערהערט†מײן†טאטנס†קול†פון†יענער†וועלט∫†

†ס�איז†געקומען†דײן†געבענטשטע†שעה†—†שלעפ†שוין†ארויס†די†בריליאנט�פראש†קעס† „עדי

קעגן†וואנצן°†די†וועלט†ווערט†שוין†ווידער†משוגע°'

האב†איך†גענומען†מײן†וועג�וואליז†קע¨†וואס†ליגט†בײ†מיר†שטענדיק†צו†גע†גרייט¨†ווי†בײ†

יענעם†דאקטער†די†וויטא†מינען¨†און†זיך†געלאזט†אין†וועג†ארײןƆהײנט¨†אז†מע†לאזט†זיך†

אין†וועג†ארײן†—†פליט†מעןƆאיך†האב†נישט†ליב†צו†פליעןƆס�איז†מסתמא†אויך†אריבער†צו†

†ווי†א†ירושה�זאך†אדער†ווי†מע†זאגט†הײנט¨†ארײן†אין†די†גענעסƆא†וועג†מוז†האבן†א† מיר

הארטן†באדןƆא†וועג†מוז†האבן†א†ווינטל¨†און†אז†איך†דערפיל†אנטקעגן†דאס†פרישע†ווינטל†

†אז†כ�בין†אין†וועג¨†און†עס†וואקסן† אין†פנים†ארײן¨†אפילו†דורך†א†פענצטערל¨†ווייס†איך

Æמיר†אויס†א†פאר†פליגלען

†און† מײן†וועג†הייבט†זיך†אן†אויף†צוריקÆÆƆאיר†פארשטייט†נישטø†אהין†—†טרעף†איך

צוריק†—†פאר†איךƆפון†טרעפן†ביז†פארן†איז†פאלג†מיך†א†גאנג°†אזוי†איז†טאקע†מיט†מיר†

געשען†דעמאלט†אויך∫†כ�בין†געטראפן†אין†א†פארווארפן†ווינקל†פון†אריזאנע†און†גע†בליבן†

שטעקן†אויף†דער†סטאנציע†וואס†הייסט¨†קיינעמסד�רףƆכ�האב†שוין†געזען†אין†מײן†לעבן†

סטאנ†ציעס†מיט†מאדנע†נעמען¨†אבער†אזא†נאמען°†די†סטאנציע†האט†בכלל†נישט†גע†זאלט†

†אז†זי†האט†גע†שטעקט†אין† זײן†אויפן†וועג†פון†דער†באןƆדי†סיבהø†איצט†פארשטיי†איך

†Æס�האט†מיך†ווי†מיט†עלעקטריע†א†שלאג†געטאן†און†ארויס†גע†שלײדערט†פונעם†וואגאן†Æמיר

נאך†גוט¨†וואס†כ�האב†באוויזן†צו†פארכאפן†מײן†וואליזקעƆדער†פײף¨†וואס†האט†א†ווײ†לע†

- 4 -

גע†גרילצט†אין†מײנע†אויערן¨†האט†מיר†אנ†געזאגט¨†אז†ס�איז†נישט†קיין†חלום†—†כ�בין†טאקע†

Æאנגעקומען†אהער†מיט†דער†באן

מײן†וואנדער�לעבן†פון†א†האנדל�אגענט†האט†מיך†אויסגעלערנט¨†אז†ווי†דאס†מזל†זאל†

†Æווײל†ס�האט†געקאנט†זײן†נאך†ער†גער†øפאר†וואס†Æזיך†נישט†אויסדרייען¨†איז†עס†צום†גוטן

מײן†טאטע¨†זאל†זיך†מיען¨†פלעגט†מיך†לערנען∫†אז†דאס†ברויט†פאלט†מיט†דער†פוטער†אראפ¨†

איז†עס†דווקא†א†גוטער†סימן†—†דאס†ברויט†אליין†איז†דאך†געבליבן†ריין†און†מע†קען†עס†

עסןƆווו†כ�זאל†נישט†געווען†אנטרעפן†מיט†מײן†נע�ונד†פלעגן†זיך†דארט†שטענדיק†געפי†נען†

מענטשן¨†וואס†האבן†אויף†מיר†ממש†ארויסגעקוקטƆזיי†האבן†נישט†געוווסט¨†ווער†איך†בין†

†Æזיי†איז†גענוג†גע†ווען†צו†גלייבן¨†אז†איך†בין†אויפן†וועג†צו†זיי†ªאון†ווען†איך†דארף†קומען

ÆÆÆצי†האב†איך†דען†געקאנט†אפנארן†זייערע†האפענונגען

בין†איך†געבליבן†שטיין†אויף†דער†שמאלער†הילצערנער†פלאטפארם†פון†דער†סטאנ†ציע†

KEINEMSDORF¨†נאך†אלץ†פארכישופט†פון†דעם†אפגעקא†לו†פעטן†שילד†מיטן†אויפ†שריפט¨†

וועגווײזער†איבער†מײן†ווײ†טערדיקן†לעבןƆדי†גאנצע†סטאנ†ציע¨† ווי†ס�וואלט†געווען†א†

מישטיינס†געזאגט¨†האט†אויס†געזען†ווי†א†פארלאזטע†בודע¨†מיט†א†פירעקיק†פענצ†טערל¨†

וואס†האט†געזאלט¨†אפנים†זײן¨†א†בילעטן�קאסע¨†אדער†אן†אינפארמאציע�פונקט¨†אדער†א†

מין†קיאסק¨†ווו†מע†קאן†קויפן†כלערליי†נאשערײען†אין†גלאנצנדיקע†פעקעלעך†פארשידע≠

נע†געטראנקען†אין†בלעכענע†פושקעס¨†און†אפשר†נאך†א†פאר†צענדליק†קײגומעס¨†שוין†

אויסגעטריקנט†פונעם†לאנגן†ליגן†אויף†דער†זוןª†אדער†סתם†א†צײטונג¨†א†זשור†נאל¨†אדער†

דאס†אלץ†צוזאמעןƆקיין†זכר†פון†דעם†אלעמען†האט†שוין†די†בודע†אויף†זיך†נישט†געטראגן¨†

און†דאס†פענצטערל†האט†מיט†אירע†פיר†עקן†בארעמלט†די†שווארצע†פוסטקייט†—†קיין†

האפענונג°

†Æאין†מויל†האט†געברענט†א†טריקעניש†און†אין†מײן†בויך†האט†געוואיעט†א†זאווערו†כע

כ�האב†זיך†באגאסן†מיט†שווייס†פון†דער†היץ¨†וואס†האט†אפגעבאקן†די†לופט¨†און†דאס†

הארץ†מײנס†איז†געפאלן†אין†א†קאלטן†אפגרונט†פון†פאר†לוירן†גייןƆדא¨†אויף†דער†סטאנ†ציע¨†

אין†דעם†טעמפן†ווינקל†פון†דער†מענטשלעכער†ציוויליזאציע¨†פאל†איך†א†קרבן†פון†מײ≠

†פארלאז†זיך†אויף†דײן†זעלטע†נער† נע†אייגענע†אוואנטורעסƆכ�האב†זיך†אבער†געזאגט∫†עדי

†אז†אונדזער†לעבן†וואלט†נישט†ווערט†גע†האט† סגולהƆוואס†מיין†איךø†ס�איז†נישט†קיין†סוד

צי†טערן† זיי† †Æפירמעס�פאר†זיכערונג הונדערטער† די† פון† זארג† די† נישט† ווען† גראשן¨† קיין†

איבער†יעדן†געמאכטן†טראט†—†פונעם†ערשטן†ביזן†לעצטןƆדהײנו∫†א†פארזיכערונג†פון†

שטארבן¨†א†פארזיכערונג†פון†קרענק¨†א†פארזיכערונג†פון†אן†אומגליקפאל¨†א†פארזיכערונג†

פון†גנבה¨†א†פארזיכערונג†פון†באנקראט¨†א†פארזיכערונג†פון†א†שרפה¨†פון†א†מבול¨†פון†

�א†טריקעניש¨†פון†א†מגפה†און†א†באזונדערע†פארזיכערונג†פון†אלע†דערמאנטע†און†ניט

קע≠ איין† פון† און† חודש† יעדן† אקוראט† געצאלט† אלץ† און† †— פאר†זיכערונגען† דערמאנטע†

שענע†—†פון†מײן†קעשענע°†עס†האט†זיך†אבער†ארויסגעוויזן¨†אז†נאך†אלעמען¨†בין†איך†

געבליבן†ארויסגעשטעלט†פאר†דער†גרעסטער†סכנה¨†וואס†קיין†שום†פאר†זיכערונג†דעקט†עס†

- 5 -

נישטÆÆƆוואס†איזø†מײן†צווייטע†פרוי°†כ�האב†זיך†שוין†מיט†איר†פון†לאנג†געגט¨†נאר†ס�איז†

†געמאכט†פארן†גיין†צו†דער†חופהƆניין¨†זי†האט†פון†מיר† געבליבן†אונדזער†חתונה�אפמאך

נישט†געבעטן†קיין†געלט¨†נישט†קיין†חלק†פון†מײן†האב�און�גוטס¨†נישט†פון†מײן†גע†שעפט¨†

נאר†איין†זאך∫†אין†הונדערט†צוואנ†ציק†יאר†ארום¨†ווען†כ�וועל†זיך†אריבערפעקלען†אויפן†

„וואשינגטאן�סע†מע†טערי'¨†ווו†כ�האב†זיך†אפגעקויפט†א†שטיקל†קרקע¨†בשכנות†מיט†מײן†

טאטן†און†זיידן¨†זאל†זי†באקומען†דאס†געלט†פון†מײן†לעבנס�פארזיכערונגƆוועמען†וואלט†

אײנגע†פאלן†אין†דער†מינוט†פון†הייסער†ליבע¨†אז†מיט†דעם†נישטיקן†פונקט†אין†אונ†דזער†

חתונה�קאנטראקט¨†לייגט†זי†אונטער†מיר†אונטער†א†באמבע†מיט†א†זייגער�מעכא†ניזםƆזאלט†

איר†וויסן¨†אז†דווקא†אט†די†טייטלעכע†באמבע†פאר†לענגערט†מיר†די†יארן†—†א†קרענק†וועט†

זי†בײ†מיר†באקומען°†

נישט† בודע�פענצ†טערל† פונעם† פוסטקייט† שוואר†צע† די† מיר† האט† ידיעות† גוטע† קיין†

אנגעזאגטƆכדי†נישט†אויס†צוזען¨†ווי†א†פארגליווערטער†גולם†אין†מײנע†אייגענע†אויגן¨†האב†

איך†זיך†א†ריר†געטאן†פונעם†ארט¨†ארומצוקוקן†די†שיינע†ארכיטעקטור�קאנסטרוקציע†פו†נעם†

†Æארטיקן†ארכיטעקט¨†און†צו†מײן†חידוש†דערזען†אן†אויפשריפט†אויפן†הינ†טערשטן†ווענטל

מיט†גרויסע†אותיות†איז†געווען†אנגעשריבן∫

VIL†KOMEN†IN†KEINEMSDORF

AYNER†IZ†KAYNER

די†ווערטער†האבן†געטרייסט†און†גע†רופןƆדער†איינציקער†מארשרוט†אין†דער†ארומיקער†

פוסטעניש¨†וואס†האט†גע†טראגן†אויף†זיך†סימנים†פון†א†וועג¨†איז†געווען†א†שמאלער†פאס¨†

פאר†וועלקט¨† ערטערווײז† ציגל¨† די† צווישן† גראז† בינטלעך† די† †Æציגל רויטן† מיט† ברוקירט†

האבן†עדות†געזאגט¨†אז†קיין†האנט†דא†אנצו†האלטן†אן†ארדענונג¨†האט†זיך†שוין†לאנג†נישט†

ארויס≠ גריבלעך† די† פון† האבן† ציגל¨† גאנצע† אויס†געפעלט† ס�האבן† ווו† דארט¨† †Æצוגעלייגט

געשפראצט†גרינע†שטע†כיקע†בעזעמלעךƆקופקעלעך†זאמד†און†פארשטיינערטע†גראע†שטי≠

†אויך†קארג†ארומגע†וואקסן† †ענלעך†צו†צעמענט¨†האבן†זיך†געוואלגערט†אויפן†וועגראנד קער

מיט†הויכע†שטעכלקעס†און†בוריאנעןƆקיין†שום†שילד†אדער†אנווײזער†אדער†א†וועג†צייכן†

האב†איך†בשעתן†גיין†נישט†געטראפן¨†סײדן†נאך†איין†פלאקאטל†מיט†דעם†זעלבן†„וויל†

קאמען'†איז†צוגעטשעפעט†געווען†צו†א†שארפער†נאדל†פונעם†קאקטוס¨†ענלעך†צו†א†מענטש†

מיט†אפגעהאקטע†הענטƆוואס†ווײ†טער†פון†דער†סטאנציע†און†נענטער†צום†יישוב¨†אלץ†מער†

†Æאיז†זיך†די†ברוק†צעקראכן¨†די†ציגל†זײנען†גע†ווארן†שיטע†רער†און†די†געוויקסן†גע†דיכ†טער

כ�האב†קוים†געשלעפט†די†פיס¨†פארטשאדעט†פון†דער†היץ†און†אויס†גייענדיק†נאך†א†טרונק†

וואסערƆדערבײ†האט†מיך†נישט†אפגעלאזט†דאס†געפיל¨†אז†עמעצער†פירט†פון†מיר†נישט†אפ†

קיין†אויג¨†האלט†מיך†מיט†זײן†קלעפיקן†בליק¨†ווי†א†שארפצילער†זײן†צילƆזיך†ארומ†גע†קוקט†

עטלעכע†מאל¨†האב†איך†קיין†לעבעדיקע†נשמה†נישט†באמערקט¨†סײדן†א†יאשטשער†קע†האט†

†Æארויסגעשמוגלט†פון†אונטער†א†ציגל†און†איז†באלד†פאר†שווונדן†געווארן†אין†די†שטעכל†קעס

†אז†ס�איז†צוליב†דער†היץ†און†פײכטקייט¨†וואס†ביידע†האבן†זיי†זיך† בין†איך†געווען†זיכער

- 6 -

†Æארויפגע†ווארפן†אויף†מײן†גוף†און†פון†אים†אויסגעקוועטשט†דעם†לעצטן†טראפן†שווייס

†אז†א†נישט�געזעע†נער†באגלייטער†גייט†מיך†כסדר†נאך†האט†מיך†אויך† דאס†געפיל†אבער

Æשפעטער†נישט†אפגעלאזט¨†אין†משך†א†לענגערער†צײט†פון†מײן†לעבן†אין†קיינעמס ד�רף

2. א גאסט אוי� א פרעמדער שימחה

קיין†פרעמדע†שימחה¨†זאגט†מען¨†איז†נישטאª†עס†זײנען†דא†אומפארבעטענע†געסטƆדי†

דערהויבענע†שטימונג†פון†א†שימחה†האט†זיך†מיטאמאל†ארויפגע†וואלגערט†אויף†מיר†פון†

†דורכגעשלאגן†דורך†דער†געדיכ≠ †ווי†נאר†כ�האב†זיך†א†צעדראפע†טער איר†רעשיקער†הייך

טער†וואנט†פון†קוסטעס¨†וואס†האבן†זיך†ווילד†צע†וואקסן†אויפן†וועג†די†לעצטע†צען�פופצן†

מעטער†פון†מײן†רײזעƆצוריק†גערעדט¨†האבן†גראד†די†דאזיקע†קוסטעס†מיך†גע†ראטע†וועט†

און† יאג†דעס¨† רויטע† זאפטיקע† מיט† באשאטן† געווען† זײנען† זיי† †Æהונגער און† דורשט† פון†

דערזעענדיק†די†שפע¨†האט†מיך†שוין†ווייניק†געזארגט¨†צי†די†שיינע†יאגדעס†מעג†מען†עסן¨†

Æצי†מײן†לאנ†גער†וועג†אהער†וועט†זיך†דא†פארענדיקן

מײנע†הענט†האבן†אנגעהויבן†כאפן¨†ווי†די†יאגדעס†וואלטן†זיך†פלוצעם†א†ריר†געטאן†

†די†הענט¨†האבן†זיך† פון†ארט†און†זיך†צעקראכן†אין†אלע†זײטן¨†ווי†רויטע†זשוקלעךƆזיי

פלינק†און†גיך†באוועגט†פון†די†קוסטעס†צו†מײן†מויל¨†און†אין†א†מאמענט†האט†זיך†מיר†

אויסגעדאכט¨†אז†פון†מײן†קערפער†ציען†זיך†ארויס†נישט†צוויי†הענט¨†נאר†גאנצע†פיר†און†

אפשר†נאך†מערƆמײן†מויל†האב†איך†אוודאי†נישט†געקאנט†זען¨†כ�האב†אבער†געפילט¨†ווי†

ער†ווערט†ברייטער†און†גרעסער†און†צעשמירט†זיך†איבערן†גאנצן†פניםƆפרעגט†מיך†נישט¨†

כ�וועל†סײ�ווי†נישט†קאנען†באשרײבן†דעם†טעם†פון†די†ווונדערלעכע†יאגדעסƆמע†קאן†דען†

איבערגעבן†דעם†טעם†פון†מןø°†זיי†זײנען†זיך†תיכף†צע†גאנגען†אין†מויל¨†קיין†טראפן†זאפט†

איז†נישט†געבליבן†ניט†אויפן†גומען†און†ניט†אויף†דער†צונגƆוואס†יא¨†באגלײך†מיט†די†

קוסטעס†יאגדעס†האבן†זיך†דארט†ווילד†צעוואקסן†די†קוסטעס†פון†קראפעוועƆווי†עס†פלעגט†

זאגן†מײן†זיידע∫†אקרעפ†בריט†טאקע†די†צונג¨†אבער†ער†מאכט†ווארעם†דעם†מאגןƆכ�בין†

ארויס†פון†דער†גרינער†געדיכטעניש†זאט†און†אפגעפרישט¨†נאר†די†הויט†אויף†די†הענט†און†

Æפנים†האט†געברענט†מיט†פײער

דאס†ערשטע†וואס†כ�האב†דערזען¨†דערווײל†פון†דער†ווײטנס¨†איז†געווען†א†כאפטע†

אזוי† פונקט† הילקע�פילקע¨† אין† געשפילט† זיך† קוויטשיק† און† הויך† האבן† זיי† †Æיינגעלעך

ווי†כ�פלעג†אמאל†אין†מײנע†קינדער�יארן†זיך†שפילן†מיט†מײנע†חברים†אויף†דער†גאס†

†איז†מיר†געווארן†אזוי†היימיש†אויפן† אין†ברוקליןƆדערהערט†זייערע†הילכיקע†קולכלעך

†האב† הארץ¨†אז†כ�האב†אפילו†דערפילט†דעם†אזארט†פון†שפילƆזיך†דערנענטערט†צו†זיי

איך†אויפגעהויבן†די†האנט†זיי†צו†וויסן†געבן¨†אז†כ�בין†דא¨†און†פרײנדלעך†אויס†גע†שריען∫†

† „היי°ÆƆגאיס°'†זיי†האבן†באלד†איבערגעריסן†זייער†שפיל†און¨†ווי†אנגע†שראקענע†חיהלעך

פארגליווערט†געווארן†אויפן†ארטƆס�האט†געדויערט†א†פאר†רגעס¨†נאך†וועלכע†ס�האט†זיך†

דער†הערט†א†דורכדרינגלעכער†אויסגע†שרייƆדי†הייסע†לופט†איז†געלעכערט†גע†ווארן†פון†

- 7 -

א†מין†קינדערשן†אלארעם∫†אטא�א�אס°™'†—†און†די†כאפטע†האט†זיך†א†לאז†געטאן†צו†די†

Æשטיבער

כ�בין†זיי†נאכגעגאנגען¨†פאכנדיק†ווײ†טער†מיט†דער†האנט¨†וואס†איצט†האט†עס†געדארפט†

הייסן¨†זיי†זאלן†פאר†מיר†נישט†מורא†האבן¨†נישט†אנטלויפןÆÆƆכ�האב†נאך†אוודאי†נישט†

געקאנט†דעמאלט†וויסן¨†אז†די†שפראך†פון†הענט¨†וועט†א†היפשע†צײט†ווערן†א†ממשותדיקער†

Æמיטל†מיט†די†אײנוווינער†פון†קיינעמסד�רף�קאמוניקיר

גאר†אין†גיכן†זײנען†פון†די†שטיבער†ארויס†דרײ†מאנספארשוינעןƆכ�בין†שוין†געווען†

†Æהילקעס�†כ�זאל†דערזען†אין†זייערע†הענט†שטעקנס¨†ענלעך†צו†בייסבאל גענוג†נאענט†צו†זיי

האבן† בגדים† קיין† מענטשן¨† מיטלוווקסי†קע† צונויפגעקלאפטע¨† פעסט† געווען† זײנען† דאס†

†וואס†האט†מער†דערמאנט†א†קורצן†פארטעך† זיי†נישט†געטראגן¨†סײדן†א†מין†לענדנבאנד

און†אויף†די†פיס†—†שיך†מיט†פארדרייטע†ארויף†נעזƆדי†אויפגעבלאזענע†מוסקלען†אויפן†

פארברוינטן†קערפער†און†דער†אנטשלאסענער†ברען†אין†די†אויגן†האבן†קיין†גוטס†מיר†נישט†

Æפילקע†וועלן†זיי†געוויס†מיט†מיר†נישט†שפילן�אנגעזאגטƆאין†היל†קע

און† פיס† די† צעשטעלט† ברייט† איך† האב† וואס¨† צו† פארשטייענדיק† נישט† אליין† נאך†

פאמעלעך†אראפגעלאזט†מײן†וואליז†קע†לעבן†זיךƆכ�האב†מסתמא†נאכגעמאכט†מײן†באליבטן†

מײנע† צוגעדריקט† † ער ווי† פונקט† און† †ªפילמען�„וועסטערן' די† פון† וויין† דזשאן† אקטיאר†

דלאניעס†צו†די†לענדן¨†עלעהיי†כ�וואלט†דארט†געהאט†פיסטוילן†פון†ביידע†זײטןƆאויב†

ווייניק¨†האב†איך†ארויסגעשטעלט†די†אונטערשטע†ליפ¨†ווי†איינער†רעדט¨†איר†ווייסט†נאך†

נישט†מיט†וועמען†איר†האט†דא†צו†טאן°†אין†דער†זעלבער†צײט†האב†איך†געפילט¨†ווי†עס†

הייבן†מיר†אן†ברעכן†די†ביינער∫†גיי†ווייס¨†וואס†די†דרײ†פאר†שוינען¨†ענלעך†צו†די†אמאליקע†

Æקאנען†מיר†באלד†אפטאן†אין†דעם†פארווארפענעם†קיינעמסווינקל† אינדיאנער

זיי†זײנען†געבליבן†שטיין†אנטקעגן†מירƆזיך†אײנגעשרויפט†אין†מײן†פנים†מיט†די†אויגן¨†

האבן†זיי†אנגעהויבן†גיך†און†קוויטשיק¨†אויף†א†ווײבערישן†אופן¨†זיך†איבערווארפן†מיט†

ווערטערƆערשט†איצט†האב†איך†באמערקט¨†אז†זיי†טראגן†פאריקן†אויפן†קאפ¨†אפגעצויגן†צום†

נאקן†און†פארבונדן†מיט†א†שמאלער†סטענ†געƆאלע†דרײ†האבן†זיי†געהאט†שוואר†צע¨†לאנ†גע†

†פאר†פלאכטן†אין†א†צעפל†און†אינעם†צעפל†—†ארײנ†געפלאכטן†א†רויט†בענדל¨† ציגן�בערדלעך

וואס†אויפן†עק†האט†זיך†טעלעבענקעט†א†קליין†גלאנ†צנדיק†גלעקעלעƆבשעתן†רעדן¨†האבן†

זיי†געטײט†מיט†די†שטעקנס†אין†מײן†זײט†און†געטרייסלט†מיטן†קאפª†האט†זיך†גע†טרייסלט†

אויך†דאס†בערדל†מיטן†גלע†קעלע¨†ארויסטרײבנדיק†א†דין�קלינג†עוו†דיקן†קלאנגƆאבער†אפי†לו†

† נישט†דאס†האט†מיך†איבערגעראשטƆדי†דרײ†מאדנע†פאר†שוינען†האבן†גערעדט†א†שפראך

וואס†האט†מיר†ווידער†דערמאנט†מײנע†קינדער�יארן†אין†ברוקלין¨†אין†בארא�פארק¨†ווו†

†בײ†מײנע†זיידע�באבע†אין†שטוב¨†בין†איך† ס�האבן†געוווינט†מײן†טאטנס†עלטערןƆבײ†זיי

†וואס†כ�האב†דערהערט¨†זײ†נען† געוואקסן†ביז†דער†בר�מיצווה¨†און†מײנע†ערשטע†ווערטער

�ט�����ס! — � מין �ל�רעם�סיגנ�ל *

- 8 -

†וואס†כ�האב†דערהערט†פון†אט†די†דרײ†מאדנע†פאר†שוי†נען† געווען†דווקא†אויף†דער†שפראך

מיט†גלעקעלעךƆאמת¨†ווי†ס�וואלט†געזאגט†דער†זיידע¨†רעדן†זיי†יידיש†ווי†יעקעסƆאפשר†

דערפאר†האב†איך†כמעט†גארנישט†ניט†פארשטאנען†פון†זייער†אמפערנישƆצי†ווײל†זיי†

האבן†גערעדט†אלע†אין†איין†צײט¨†צי†ווײל†די†שרעק†האט†ארויסגעשטויסן†פון†מײן†קאפ†

דאס†ביסל†פארבליבענע†יידיש†פון†די†קינדער�יארןƆאיין†קלייניקייט¨†שוין†איבער†דרײ†סיק†

יאר†זײנען†אוועק¨†זינט†כ�האב†פארלאזט†מײן†זיידע�באבעס†ווארעמע†הייםƆא†שפראך†פון†

קינדהייט¨†אז†מע†רעדט†זי†נישט¨†פארגעסט†זיך†גיךª†אבער†אז†מע†דערהערט†א†מאל†א†

Æבאקאנט†ווארט¨†פאלט†עס†אויף†די†דינסטע†מעמבראנעס†פון†דערמאנונגען

†וואס†כ�האב†דעמאלט†געטראכט¨†שטייענ†דיק†איינער† איך†געדענק†שוין†נישט†פינקטלעך

שטעקנס¨† זייערע† מיט† † מיר פון† וואלטן† וועלכע† יאטן¨† גע†זונטע† דרײ† די† אנטקעגן† אליין†

געקאנט†מאכן†א†גרויסן†„בורגער'†און†אים†אויפ†פרעסן†רויערהייטª†אבער†ווי†נאר†זיי†האבן†

געעפנט†דאס†מויל†און†עס†האט†פלוצעם†אויפגעוואכט†אין†מיר†דער†פארגעסע†נער†קלאנג†פון†

†איז†מיר†געווארן†רויק†און†קלאר†—†ווער†עס†רעדט†די†שפראך†פון† מײן†קינדהייט�שפראך

מײנע†זיידע�באבע¨†וועט†מיר†קיין†בייזע†זאך†נישט†טאןƆאון†טאקע¨†זיי†זײנען†צו†ביס†לעך†

אײנגעשטילט†געווארןƆהאלטנדיק†אויסגע†שטרעקט†די†שטעקנס¨†האבן†זיי†זיך†דערנענ†טערט†

†נאך† צו†מיר†מיט†קורצע†טריטעלעךƆס�האט†אויסגעזען¨†אז†קיין†שלעכטן†פסק†האבן†זיי

זייער†קורצן¨†שארפן†וויכוח¨†מיר†נישט†ארויס†געטראגןƆפארקערט†—†באשלאסן†אנצו†בינדן†

מיט†מיר†א†קאנ†טאקטƆשוין†ארײנקוקנדיק†זיי†אין†די†אויגן¨†האב†איך†דערזען†אין†זיי†נישט†

†ווי†זיי†וואלטן†עס†דערפילט†אין†מײן†בליקƆדאס†האט†מיך†שוין†טאקע†אין† ווייניקער†פחד

†גראבנדיק†זיך†אין†מײן†אפגעשוואכטן†זכרון¨†האב†פון†דער† גאנצן†געמונטערטª†און†איך

†געהערט†פון†מײן†זיידנס†מויל∫ קופע†יארן†אויסגעקאלופעט†עטלעכע†ווער†טער

—†שלום�עליכם¨†רבתי°

וואס†זאל†איך†אײך†זאגןø†מײן†פאך†האלט†זיך†בפירוש†אויפן†קענען†רעדן†מיט†מענטשן¨†

אבער†אז†ווערטער†טראגן†אין†זיך†אזא†שטארקן†כוח¨†האב†איך†ביז†יענעם†מאמענט†נישט†

געוווסטƆאויף†מײנע†אויגן†איז†געשען†א†כישוף∫†די†דראענ†דיקע†שטעקנס†זײנען†גע†פאלן†

אויפן†שטיי†נערנעם†באדן†מיט†א†קנאק¨†די†דרײ†גיבורים†האבן†זיך†פארוואנדלט†אין†דרײ†

נארישע†לאשיקלעך†מיט†אפענע†מײ†לער†און†אויסגעגלאצטע†אויגןƆקומענ†דיק†צו†זיך†האבן†

†איינער†נאכן†אנדערן¨†צוגעלייגט†די†האנט†צום†שטערן¨†און†זי†באלד†אויסגע†שטרעקט† זיי

מיר†אנטקעגןƆדער†בײ†האבן†זיי†כמעט†איינצײטיק†פײער†לעך†אויסגעשאסן∫†„וויל†קא†מען°'†

ÆÆÆדזין�—†און†אין†דער†לופטן†האבן†זיך†אפגערופן†די†קלינ†געוו†דיקע†גלעקעלעך∫†דזין�דזין

די†ווײטערדיקע†פאסירונגען†האבן†דערמאנט†א†טערקיש†מעשהלע¨†ווו†איך†האב†אומ≠

געריכט†באקומען†די†ראלע†פון†א†סולטאןƆצוויי†פון†די†שיינע¨†געזונטע†יאטן†האבן†מיך†

אונטערגעכאפט†פון†ביידע†זײטן†און†א†טראג†גע†טאן†צום†יישובƆדער†דריטער†בחור†איז†

געלאפן†פון†פארנט¨†ריכטיקער†הארצירט¨†ווי†דער†בעסטער†אגער†פונעם†סולטאנס†פערד≠

שטאלƆאיך†האב†געקוקט¨†ווי†עס†שפילן†זײנען†מוסקלען†אויף†דער†ברייטער†פלייצע†און†

- 9 -

אויך†ווײטער†ביז†די†פיא†טעס†און†גע†טראכט†בײ†זיך∫†וואס†דער†גורל†איז†—†נאך†מיט†א†פאר†

רגעס†צוריק†האב†איך†זיך†שוין†געגרייט†צו†באגעגע†נען†מײן†טאטן†און†זיידן†אויפן†„וואשינג≠

טאן�סעמעטערי'¨†און†איצט†קוועל†איך†אן†פון†נחת†צו†זען†דעם†פארברוינטן†נא†קעטן†אחור†

בײ†דעם†הארצירנדיקן†יונגƆפאר†וואס†אזויø†כבוד†מאכט†בלינד°†נאך†מער∫†אויך†צו†נאקע≠

Æטע†אחורס†ווערט†מען†גיך†צוגעוווינט¨†אבי†אויף†דײנעם†זאלן†זיך†נישט†שיטן†קיין†פעטש

אין†קיינעמסד�רף†בין†איך†ארײנגע†טראגן†געווארן¨†זיצנדיק†אויף†די†איבער†געפלאכטע†נע†

†ווי†אויף†א†טראןƆווי†נאר†עס†האבן†זיך†באוויזן†פון†ביי†דע† הענט†פון†מײנע†באגליי†טער

†אין†שפיץ�לויפנ†די†קער†יאט¨†פלוצעם†אנגע†הויבן† זײטן†גאס†די†ערשטע†הײזער†האט†דער

שרײען†מיט†א†קול†פון†א†האן†גאנץ†קאיאר∫†„ראטע†ליטוואק°ÆÆƆראטע†ליטוואק°ÆÆÆ'†כ�האב†

אפילו†נישט†באלד†פארשטאנען¨†אז†דאס†מיינט†ער†טאקע†מײן†ווייניקייטƆכ�דארף†אײך†

זאגן¨†אז†כ�בין†בפירוש†א†רוי†טער†דאס†הייסט¨†אין†יענער†צײט†האט†זיך†טאקע†בײ†מיר†

†נאכן†אויס†געפאטשט†ווערן†מיט† נאך†געשויבערט†א†רויטע†שעוועליור†אויפן†קאפª†דערצו

די†קראפעווע�צווײגלעך†האט†מײן†הויט†אויף†די†הענט†און†פנים¨†אויסגעזען¨†ווי†רוי†טער†

פע†פערª†אבער†ווו†קומט†צו†מיר†„א†ליטוואקø°'†אין†מײן†ייחוס¨†אויף†וויפל†איך†ווייס¨†האט†

מיט†קיין†ליטוואקעס¨†חלילה¨†נישט†געשמעקט¨†ניט†פון†מײן†טאטנס†צד†און†נישט†פון†מײן†

Æמאמעס†צד

דערווײל†האבן†זיך†פון†די†פענצטער†ארויסגערוקט†נײגעריקע†פנימער†און†אויף†דער†גאס†

האבן†זיך†די†דורכגייער†צונויפגעקוועטשט†אין†א†באוועגלעכער†מאסע†און†זיך†גע†שלעפט†

נאך†דער†לויפנ†דיקער†טרויקע†מיטן†„ליטוואק'†אויבן†אןƆוואס†ווײטער†איבער†דער†לאנ≠

גער†גאס¨†אלץ†געדיכטער†איז†געווארן†דער†המון¨†און†דער†גאנצער†ארום†האט†סקאנ†דירט∫†

†'ÆÆ°וואק�„רא�טע†ליט�וואק°ÆÆƆרא�טע†ליט

און†אט†שוועב†איך†שוין†איבער†הונדערטער†קעפ¨†אויף†די†כוואליעס†פון†די†התפעלות≠

†און†אליין†האב†איך† דיקע†געשרייען¨†איבערגע†מישט†מיט†די†קלינגערײען†פון†גלעקעלעך

מורא†זיך†א†ריר†טאן†—†חס�וחלילה¨†מײנע†טרעגערס†ווערן†מיד†און†פארלירן†מיך†אויפן†

וועג¨†וועט†דער†שטראם†פון†האלב�נאקעטע¨†האלב�ווילדע†אײנוווינער†צעטרעטן†מיך†און†

צעטאפטשען¨†ווי†א†טאבון†פערד†א†האזלƆכ�האב†זיך†אײנגעקלאמערט†מיט†די†פינגער†אין†

Æמײן†וואליזקע†און†גע†ווארט¨†וווהין†דער†דאזיקער†שטראם†וועט†מיך†ארויסווארפן

פארטומלט†און†פארטויבט¨†בין†איך†צוגעטראגן†געווארן†צו†א†מין†בינע¨†צו†נויפגע†קלאפט†

†וואס† †און†אראפגעלאזט†געווארן†בײ†די†עטלעכע†טרעפ†לעך פון†ברעווענעס†און†ברע†טער

† †קומט†מיר†באלד†אין†קאפ†ארײןø†טאקע†אט†דא¨†טראכט†איך פירן†ארויףƆוואס†מיינט†איר

אויף†דעם†פלעצל¨†וועט†זיך†זייער†ברייט†הארציקער†—†„וויל†קאמען°'†—†אויס†לאזן†פאר†מיר†

אין†א†וויסטן†סוףƆאיצט†ווייס†איך†שוין¨†וואס†מיינט†בײ†זיי†„אײנער†איז†קײנער'°

�פון†דער†אנדערער†זײט†בינע¨†ווו†איך†בין†עלנט†געשטאנען¨†ענלעך†צו†אן†איינ†ציק

געראטעוועטן†פון†א†ים�שטו†רעם¨†האבן†זיך†ארויפגעהויבן†דרײ†באיארטע†מענערƆזיי†זײ≠

נען†אויך†נישט†אויס†געקליידט†געווען†אין†שווארצע†פראקן¨†אבער†פארט∫†חוץ†דעם†פא†ריק¨†

- 10 -

†Æפארטעך†און†שיך†האבן†זיי†געטראגן†א†מין†זשילעטל†אן†קנעפלעך†און†ווײסע†גאט†קעס

†Æיא¨†בערד†האבן†זיי†געהאט†נישט†קיין†„ציגענע'¨†נאר†יעדער†אויף†זײן†אייגענעם†פא†סאן

דער†זשום†ארום†איז†באלד†אויס†גע†לאשן†געווארן†ווי†נאר†איינער†פון†די†דרײ¨†א†פנים¨†דער†

עלט†סטער†האט†אויסגעשטרעקט†די†האנט†און†געוויזן†אלע†מען†—†אין†אלע†פיר†זײטן†—†א†

†Æאון†זי†אונטערגעשטעלט†אונטער†מײן†נאז† פײגƆמיט†דער†פײג†איז†ער†צוגעגאנגען†צו†מיר

כ�בין†ווי†צוגעוואקסן†געווארן†צום†ארט¨†בלויז†נאריש†געשמייכלט†און†געפינטלט†מיט†די†

ÆÆÆוויסנ†דיק¨†צי†ס�איז†צום†גוטן¨†צי†ס�איז†צום†שלעכטן�אויגן¨†נאך†ניט

ווי†א†בליץ¨†איז†אויפגעקומען†פון†מײן†פארציטערטן†מוח†א†בילד∫†מײן†בא†בע¨†ווי†

נאר†עס†האט†זיך†פאר†מאכט†די†טיר†נאך†איר†שכנה¨†וואס†אלע†אין†בארא�פארק†האבן†זי†

גע†האלטן†פאר†א†ביי†זער†קליפה¨†שיקט†איר†נאך†עטלע†כע†פײגן†און†שפײט†אפ†דרײ†מאל∫†

ט�ו! ט�ו! ט�ו!†„בא†בע¨†פאר†וואס†טוסטו†אזויø'†—†„ז�האט†א†בייז†אויג°'†—†ענטפערט†די†

Æבא†בע

�זעט†אויס¨†אז†מײן†טײערע†באבע†האט†פון†איר†אייביקן†רו�ארט†אויפן†„ווא†שינג†טאן

סעמעטערי'¨†ארויסגעוויזן†מיר†א†סימן¨†און†כ�האב†אויך†ארײנקוקנדיק†אין†די†אויגן†פון†דעם†

אלטן¨†דרײ†מאל†אפ†געשפיגן∫†„ט�ו! ט�ו! ט�ו!‟†כ�האב†דערזען¨†ווי†זײנע†שווארצאפ†לען†האבן†

זיך†אנגעהויבן†צעשווענקען†און†פון†די†ווינקעלעך†האט†זיך†ארויסגע†גליטשט†א†גרוי†סע¨†

בלישטשענדיקע†טרערƆער†האט†זיך†אויסגעדרייט†צו†די†צוויי†אנדערע†אלטע†לײט¨†דערנאך†

צום†המון¨†וואס†האט¨†פארהאלטן†דעם†אטעם¨†געווארט†זײן†פסק†און†הויך†געמאלדן∫†ר�טע

ליט וו�ק דיזע עכטער!

† מאמע†מײנע†ליבע¨†וואס†האט†זיך†דא†אנגעהויבן∫†א†דונער†איז†אראפ†אויף†דער†ערד

און†אין†הימל†האבן†אנגע†הויבן†פליען†די†פאריקןÆÆƆדערווײל†אבער†איז†דער†טאג†אונ≠

טערגעגאנגען†און†ס�איז†שוין†טונקל†געווארןƆשטרעקט†ווידער†דער†זעלבער†זקן†אויס†די†

האנט†מיט†א†פײג†און†ווײזט†ארויס†זײן†קול∫

�ר�ע ב�רגער �ון קיינעמסד�רף! זיבען יורע ה�בען מירע זיך געגרעטעט צו דעם ט�גע, אונד ער

איזע געק�מען, ד�נ קע דעם הײליקן ��סעליט! מירע �ירען הײנט אויסע � וויכטיקע של� כעס*:

ווי � צײכענע �ון אונז�רע ס�ליד�רי טעט, שיקען מירע �ר�ס אונז�רע ברידער �ון ��רי ק� דיזע

לעבענס�וו�כטיקע ר��וע**, וווס וועט זײ ��רהיטען �ון שרעקלע כער מ�גײ�ע…

דער†אלטער†האט†גערעדט¨†אבער†איך†האב†געהערט†דאס†קול†פון†מײן†זיידן†—†שטענ†דיק†

א†הייזעריקס†פון†די†בי†טערע†ציגארן¨†וואס†ער†פלעגט†אליין†צונויפדרייען†אין†די†פאר†נאכטן†

†Æפא†פיר†לעך�פון†א†קופקעלע†טאבאק†און†שטיקלעכווײז†אנגע†שניטע†נע†פירעקיקע†פאפיראסן

צו†מאל¨†האט†ער†מיר†פאר†טרויט†דאס†שערל†און†געוויזן¨†ווי†אזוי†מע†טוט†עסƆ„ס�איז†נישט†

של�כעס — � ספעציעלע מיסיע *ר��וע — � מין מיטל צו היילן **

- 11 -

געל�אויסגעברענ†טע† זײנע† מיט† שמייכלען† גוטמוטיק† ער† פלעגט† †— מלאכה¨† גרויסע† קיין†

פונעם†רויך†וואנצעסƆ—†אבי†נישט†פארטאטשן°'†די†טבע†צו†מאכן†זיך†אליין†ציגארן¨†נישט†

פארלאזן†זיך†אויף†די†פארטיקע¨†האט†ער†געבראכט†נאך†פון†אייראפע¨†פון†זײן†שטעטל†

†בײ†דער†נודנער†ארבעט¨†פלעגט†ער†מיר†דערציילן†וועגן†„אמאל'¨†ווי† כעלם†אין†פוילןƆאזוי

כ�האב†בײ†אים†געבעטן∫†„זיידע¨†דערצייל†מיר†נאך†איין†מעשה†פון†אמאלÆ'†פון†אים†האב†

איך†זיך†דערוווסט†א†סך†פריילעכע†געשיכטעס†וועגן†די†כעלעמער†תושבים¨†וואס†אפילו†

†פון†זײנע†ערשטע†ווערטער†אן¨†האט†שוין†גערעדט†חכמותƆדערמיט†האט¨† א†קליין†קינד

א†פנים¨†מײן†זיידע†געגעבן†צו†פארשטיין¨†אז†ברוקלין†איז†אוודאי†א†גרעסערע†שטאט†ווי†

ÆÆÆכעלם¨†אבער†וואס†שייך†חכמה¨†איז†עס†נישט†צו†פארגלײכן

פון†דעם†וואס†עס†רעדט†דער†אלטער†אויף†דער†גרויסער†אסיפה¨†האב†איך†ווייניק†וואס†

† †וואס†האט†ביסלעכווײז†אויפגעוואכט†אין†מיר פארשטאנען¨†נישט†אזוי†צו†ליב†דער†שפראך

ווי†ס�וואלט†זיך†אויפגעמאכט†א†פענצטערל†אין†מײן†זכרוןª†אבער†צוליב†דער†זאך†אליין∫†

øאון†וואס†מיינט†עס¨†הײליקער ��סע ליט†øוואס†איז†דאס†פאר†א†ר��וע†øוואסער†של�כעס

די†נאכט†האט†זיך†גיך†צעשפרייט†איבערן†יישוב¨†און†אין†איינעם†מיט†איר†איז†אראפ≠

גע†קומען†א†קיל†ווינטלƆגראד†אין†דער†מינוט†האט†דער†אלטער†א†מאך†געטאן†מיט†דער†

האנט¨†און†פונעם†הימל†האט†זיך†פאמעלעך†אראפגעלאזט†א†ריזיקער†באלאןƆאײנקוקנ†דיק†

זיך†אין†אים¨†האב†איך†פארשטאנען¨†אז†דער†באלאן†איז¨†אין†דער†אמתן¨†נישט†איין†גאנ≠

צער†באלאן¨†נאר†צונויפגעשטעלט†פון†טויזנטער†קליינטשיקע†באלאנען¨†אויסגעצויגן†אין†

דער†לענגƆזיי†האבן†מיר†עפעס†דערמאנט¨†נאר†צוליב†מײן†איבערראשונג¨†האב†איך†ערשט†

שפעטער†פארשטאנען†וואס†פינקטלעךƆעס†וואלט†גע†פאסט¨†אז†אזא†ריזיקער†באלאן†זאל†זיך†

Æ“פאראד“†אין†מאנהעטן†לטובת†„דאנקבארטאג�באטייליקן†אינעם†„מייסיס

יונגע† עטלעכע† מאכערײקע† אנגע†בלאזענע† גאנצע† די† האבן† שטריק† א† פאר† געהאלטן†

שטארקע†יאטן¨†ענלעך†צו†יענע¨†וואס†האבן†מיך†באגעגנט†מיט†א†פאר†שעה†פריערƆזיי†

האבן†דעם†באלאן†געבראכט†אויף†דער†בינע†און†שטיין†געבליבן†לעבן†דעם†אלטןƆיענער†

האט†גערעדט†ווײטער∫

— אירע �ילט, �ר�ע ב�רגער, ווי סע בל�זעט די �רישע ווינטע. ער בל�זעט אויף ��ריק�. ד�ס

מיינט, �ז רעכ טע צײטע איזע ק�מען!…

נאך†די†ווערטער†האבן†אויפגעפלאקערט†אין†די†הענט†בײ†די†קיינעמסדארפער†אנגע†צונ≠

Æדענע†פאקלען¨†וואס†האבן†פארגאסן†די†פינצטערניש†מיט†זייער†פײער†דיקער†שײן

דער הײליקער ��סעליט¨†—†האט†זיך†געהערט†אין†דער†ברענענדיקער†נאכט†דאס†קול†

פונעם†אלטן¨†—†ה�ט אונז צוגעשיקעט צו דער ס�מכע* זײן מ�שול�ך** — ר�טע ליטוו�ק! ה�בען

ס�מכע — � �ײערלעכע אונטערנעמונג *מ�שול�ך — � געשיקטער מיט � ספעציעלן „של�כ�ס‟ (מיסיע) **

- 12 -

מירע, די גד�לע�כ�כ�מעס, נ�ך אונז� רע �ס��ע*, בישל�סען, �ז �פשנײדען די שטריקע וועט

אונז�ר כ�שווו� ג�סטע.

ער†האט†ארויסגעשלעפט†פון†דער†קעשענע†אויף†זײן†פארטעך†א†לאנגע¨†שנײדערי†שע†

שער†און†זי†מיר†איבערגע†געבןƆווי†פארטשאדעט¨†האב†איך†גענומען†בײ†אים†די†שער†און†

צוגעגאנגען†צו†די†צוויי†יאטן¨†וואס†האבן†קוים†אײנגעהאלטן†דעם†קײלעכדיקן†מאנס†טער†

וואס†האט†זיך†געריסן†ארויף†צו†דער†געדיכטער†פינצ†טערניש†פון†נאכטƆזיך†אנגע†כאפט†

מיט†איין†האנט†פארן†שטריק¨†האב†איך†אים†איבערגעשניטן†מיט†איין†„טשיק°“†אין†דער†

זעלבער†רגע†האב†איך†דערפילט¨†ווי†איך†פארליר†די†בינע†אונטער†מײנע†פיסƆעמע†צער†

האט†מיך†אנגעכאפט†פאר†א†שוך†און†געבליבן†מיט†אים†אונטן¨†ווי†מיט†א†סווועניר†פו†נעם†

ÆÆÆ“ראטע†ליטוואק„

ווי†כ�האב†עס†נישט†ליב†געהאט¨†אזוי†בין†איך†געפלויגן¨†זיך†אנגעכאפט†שוין†מיט†ביידע†

הענט†פארן†שטריקƆווי†האט†עס†געקאנט†מיט†מיר†פאסירןø†אנשטאט†צו†מאכן†דעם†„טשיק“†

העכער†מײן†האנט¨†האב†איך†אים†געמאכט†אונ†טער†מײן†האנטƆזײנען†די†צוויי†ארטיקע†

בחורעצן†געבליבן†מיטן†אפגעשניטענעם†עק†פונעם†שטריק¨†און†איך†—†מיטן†בא†לאןƆאיין†

ווארט†—†פארטאטש°†מײן†זיידע†איז†גערעכט†געווען∫†אין†כעלם†וואלט†א†קליין†קינד†נישט†

Æאײנגעפאלן†אפצו†טאן†אזא†נארישקייט

3. אז מע פליט, קא� מע� אראפפאל�

יא¨†כ�בין†געפלויגן¨†ווי†עס†פליט†נישט†קיין†פויגל†און†נישט†קיין†עראפלאן†—†אן†פליג≠

לען†און†אן†א†מאטארƆכ�האב†א†ווארף†געטאן†מײן†בליק†אראפ†און†פארשטאנען¨†אז†מער†

†ווי† דארף†איך†עס†נישט†טאןƆאזוי†איז†עס†שוין†געבליבן†שטיין†פאר†מײנע†אויגן¨†דאס†בילד

אויף†א†פאטאגראפיע†—†הונדערטער†ברענענדיקע†פײערלעך†פינקלען†אין†דער†פינ†צער†ניש¨†

ווי†ליכטעלעך†אויף†א†טארט†אינעם†פינצטערן†צימערƆס�בלײבט†נאר†עס†זאל†זיך†דער†הערן†

און† †— †“ÆÆÆHappy† birthday† to† you„ געבוירן�לידעלע∫† קליינערהייט† פון† באקאנ†טע† דאס†

אויסלעשן†די†פײערלעך†מיט†איין†בלאזƆאזא†מזל†האב†איך†שוין†געהאטª†כמעט†אויף†יעדן†

געבוירן�טאג†פלעגט†מיט†מיר†עפעס†געשען∫†אינעם†טאג†פון†מײן†ווערן†זיבן†יאר†אלט¨†האבן†

די†צוויי†ברידער†שווארץ¨†וואס†האבן†געוווינט†בשכנות†מיט†מײנע†זיידע�באבע¨†גע†שענקט†

מיר†א†מתנה¨†א†מעסערלƆהאב†איך†זיך†אינעם†זעלבן†טאג†צעשניטן†דרײ†פינ†גערƆמיט†א†

יאר†שפעטער†ממש†א†טאג†פאר†מײן†געבוירן�טאג¨†בין†איך†געפאלן†און†זיך†צע†בראכן†די†

�רעכטע†האנטƆמײן†באבע†איז†זיכער†געווען¨†אז†די†בייזע†קליפה†האט†מיר†געגעבן†א†גוט

אויגƆצו†מײן†בר�מיצווה¨†בײם†שפילן†אין†הילקע�פילקע¨†האט†מען†מיר†אזוי†א†שמײס†גע†טאן†

איבערן†קאפ¨†אז†כ�האב†פארגעסן†מײן†דרשה¨†וואס†כ�האב†געגרייט†א†גאנצן†חודש†מיט†ר�†

†פונקט†אין†מײן†געבוירן�טאג¨†בין†איך†ארײן†אין†שפיטאל†מיט†אן† שלוםƆבײ†זעכצן†יאר

�ס��ע — � ��רז�מלונג, ווו מע רעדט � סך *

- 13 -

אפענדיקס�אנפאלÆÆƆכ�וואלט†געקאנט†ממשיך†זײן†די†טרויער�ליסטע¨†ווײל†אין†מײנע†נײן†

און†פופציק†האט†דאס†שלימזל†אהין†ארײנגעשריבן†נישט†ווייניק†שווארצע†טעגƆצווישן†זיי†

†ÆÆÆאויך†די†נאכט†פון†מײן†אומגעלומפערטער†רײזע†אין†אפריקע

„Good†bye°†קיינעמסד�רף“¨†—†האב†איך†זיך†גע†זעגנט†מיט†די†גאסטפרײנדלעכע†אײנ≠

וווי†נער†פון†דעם†יישוב¨†וואס†איז†אזוי†פלוצעמדיק†אויפגעקומען†אויף†מײן†האנדל�וועג¨†און†

פונקט†אזוי†פלוצעמדיק†זיך†איצט†דערווײטערט†אונ†טער†מירƆאויף†אייביק°†כ�האב†זיך†אבער†

אויך†געזעגנט†מיט†מײן†לעבן¨†ווײל†מ�וואלט†שוין†געדארפט†זײן†דער†לעצ†טער†נאר†צו†

גלייבן¨†אז†דער†ווינט†וועט†מיך†טאקע†אמאל†ברענגען†קיין†אפריקע¨†ווו†כ�וועל†זיך†בשלום†

ÆÆÆøווא†סער†רפואה†øאון†ווי†דער†זײנען†אויפגעקומען†די†פראגעס∫†וואסער†שליחות†ÆÆÆאראפלאזן

†Æמאכערײ†קע אנגעבלאזענער† דער† פון† אויבן¨† פון† דערהערט† זיך† האט† ענטפער† דער†

†און†נאך†אלץ†העכער† †און†נאך עס†ערשטע¨†ווי†א†שוואכער†„פיק“¨†דערנאך†נאך†איינער

און†אפטערƆעס†האבן†געפיקעט†און†געפלאצט†די†באלאנען†איינער†נאכן†אנדערן†און†אלע†

אין†איינעםƆאין†דער†זעלבער†צײט†האב†איך†אנגעהויבן†פאלןÆÆƆוואס†טוט†מען†דאø†מײן†

זיידע†וואלט†אוודאי†באלד†אויסגעשריען†„שמע†ישראל°“†—†אבער†איך†דער†אפיקורס¨†האב†

אנגעהויבן†שרײען∫†„ראטעוועט°“†צו†וועמעןø†ווער†קאן†מיך†דא†הערן†אין†דעם†פינצ†טערן¨†

פארווארפענעם†ווינקל†פון†דער†מעכטיקסטער†מדינה†אין†דער†וועלט†—†די†פאראייניק†טע†

שטאטן†פון†אמעריקעø°†אייגנטלעך†האט†געשריגן†אין†מיר†מײן†נשמה¨†וואס†האט†נישט†

ÆÆÆגעוואלט†זיך†נאכגעבן†דעם†ביטערן†גורל

†Æדאס†לעצטע†וואס†כ�האב†דערפילט¨†איז†געווען†א†מסוכנער†שטורץ†אין†די†קריזשעס

כ�האב†באלד†אויפ†געמאכט†די†אויגן¨†און†ווי†עס†טרעפט¨†ווען†מע†קומט†ארויס†פון†א†פינצ≠

טערן†צימער†אין†א†ליכטיקן†פרימארגן¨†האט†מיר†א†שאר†פער†זון�שטראל†דורכגע†שטאכן†

דער† אויף† אזוי† ליגנדיק† †Æפארזשמורען צו† זיך† געצווונגען† מיך† און† שווארצאפלען† מײנע†

פלייצע¨†האב†איך†דורך†די†שמאלע†שפארונקעלעך†פון†מײנע†אויגן†דערזען¨†ווי†עס†בייגן†

†Æזיך†צו†מיר†אן†עטלעכע†מאדנע†צורות†—†שווארצע†און†אויסגעדארטע¨†ממש†הויט†און†ביין

אין†די†הענט†האבן†זיי†געהאלטן†לאנגע†שטעקנס�שפיזן†מיט†שארפע†שפיצןƆאין†איין†רגע†

האבן†זיי†מיך†אויפגעהויבן¨†ווי†כ�וואלט†געווען†א†זאק†קארטאפל¨†און†מיט†חיי†שע†געשרייען†

זיך†געלאזט†לויפןƆ„אזוי†איז†עס†טאקע¨†—†האט†א†בליץ†געטאן†דער†געדאנק¨†—†אפריקע°“†

פאר†שרעק†האב†איך†געחלשטƆגעקומען†צו†זיך†האב†איך†זיך†דערזען†צוגעבונדן†צו†א†

סלופ¨†נאקעט¨†ווי†כ�וואלט†ערשט†ארויס†פון†א†באדƆא†מנין†אפריקאנער†איז†געזעסן†ארום†

†אויף†וועלכן†עס†האט†עפעס†געקאכט†אין†א†גרויסן†קעסלƆיעדנ†פאלס¨†דער†גערוך† א†פײער

איז†געווען†א†הארבערƆאון†דא†האב†איך†אלץ†פארשטאנען¨†ווי†יענער†פאראורטיילטער†צום†

טויט¨†אז†נאר†די†תליה†קאן†אים†באפרײען†פון†פײן°†נאר†איינער†האב†איך†זיך†געזאגט¨†„רא†טע†

ליטוואק'†וואס†דו†ביסט°†דו†אליין†ביסט†דאך†די†רפואה¨†וועגן†וועלכער†דער†גוטהארצי≠

קער†זקן†האט†אזוי†שיין†געטענהטƆדײן†שליחות†וועט†זיך†פארענ†דיקן†אויפן†דנא†פון†דעם†

†ÆÆÆגרויסן†קעסל†אין†דעם†שטינקענדיקן†זודיקן†מאכל

- 14 -

דערזען¨†אז†כ�בין†ווידער†לעבעדיק†געווארן¨†איז†איינער†פון†די†שווארצע†פארשוינען†

†Æאין†זײן†האנט†האט†א†בליץ†געטאן†די†ברייטע†שארף†פון†א†מעסער†Æצוגעגאנגען†צו†מיר

ער†האט†מיט†אומעט†מיר†ארײנגעקוקט†אין†די†אויגן¨†ווי†איינער†רעדט¨†זײ†מוחל¨†ברודערל¨†

† מיר†ווילן†אויכעט†לעבן¨†—†און†אפגעשטעלט†זײן†בליק†אויף†מײן†מענערישן†אברƆ„גאטעני

†—†האט†ווידער†געשריגן†פון†מיר†מײן†נשמה¨†—†פאר†וואס†קומט†עס†מירø†כ�האב† מײנער

טאקע†געזינדיקט†מיט†ווײבער†אבער†נישט†אזוי†פיל¨†דו†זאלסט†דערלאזן†צו†אזא†ווילדער†

מעשה°“†—†אויף†א†קול†האב†איך†אבער†אויסגע†שריען∫†„טו†עס†נישט°†כ�בין†שוין†איין†מאל†

געמלעטÆÆƆמער†דארף†מען†נישט°“

מיט†די†ווערטער†האב†איך†זיך†אויפגעכאפטƆקודם�כל¨†האב†איך†זיך†גענומען†ארומטאפן¨†

צי†כ�בין†גאנץ†און†צי†עס†פעלט†מיר†נישט†עפעסƆדער†משוגענער†חלום†האט†מיך†נאך†

† וואר דער† אין† אײנגעטונקען† מיך† און† אויסגעגאנגען† פאמעלעך† אבער† אפגעלאזט¨† נישט†

מיט† ארומגעקלעפט† און† פארפלאנטערט† געלעגן† כ�בין† †Æבעסער נישט† געווען† איז† וואס†

הענט¨† און† פנים† פונעם† אראפגעריסן† קוים† כ�האב† וואס† באלאנען¨† געפלאצטע† שטיקער†

וואס† געווארן¨† מיר† איז† קלארער† אלץ† געטאן¨† עס† כ�האב† מער† וואס† †Æהויט שטיקער† ווי†

פאר†א†סארט†באלאנען†דאס†איז†געוועןƆווען†כ�האב†עס†פארשטא†נען¨†איז†צו†מיר†אויך†

דערגאנגען†די†גאנצע†חכמה†פון†דער†„סאלידאריטעט�אקציע“Ɔדאס†זײנען†געווען†געוויינט≠

לע†כע†פרעזערוואטיוון¨†וועלכע†האבן†געזאלט¨†לויט†די†חשבונות†פון†קיינעמסדארפס†גד�לע�

לופט�פאסט¨† דער† מיט† ווי† ווינטל¨† בײנאכטיקן† מיטן† ווערן† אריבערגעפעקלט† כ�כ�מעס¨†

גלײך†צו†די†אדרעסאטן¨†כדי†צו†פארהיטן†זיי†פון†דער†שרעקלע†כער†„איידס“�מגפהÆÆƆזאגן†

†ªדעם†אמת¨†אין†מײן†איצטיקן†מצב†האב†איך†נישט†געוווסט¨†צי†כ�זאל†וויינען¨†צי†כ�זאל†לאכן

†וואס†כ�בין†נאך†אלעמען†געבליבן†לעבן¨†און†לאכן†מיט†יאשטשערקעס¨† וויינען†פאר†פרייד

Æוואס†כ�האב†זיך†אזוי†נאריש†ארײנ†געכאפט†אין†דער†גאנצער†אוואנטורע

כ�בין†געזעסן†אויפן†שפיץ�בארג†און†געריבן†זיך†די†זײט†—†א†סימן¨†אז†איך†לעב†טאקע†

און†אז†דער†פיזישער†גע†זעץ†פון†ערד�צוציונג†ארבעט†גוט†אין†די†מקומות†אויךƆערשט†

איצט†האב†איך†זיך†געכאפט¨†אז†פון†דעסטוועגן¨†פעלט†מיר†עפעס†—†מײן†וואליזקעƆזי†איז†

געבליבן†דארט†אויף†די†ברעטער†פון†דער†בינע¨†צוזאמען†מיט†מײן†שוךƆמילא¨†די†עטלעכע†

העמדלעך†מײנע¨†זאקן†און†א†פארל†גרעט¨†כ�בין†אבער†געבליבן†אן†דאקומענטן†און†אן†די†

Æפראשקעס“†קעגן†וואנצן�מוסטערן†פון†מײן†האנדל�פראדוקציע¨†אן†די†„בריליאנט

אונטן†האט†זיך†געשפרייט†א†גרינער†טאל¨†פאר†פלאנצט†מיט†אקוראט†אונטערגעשוירענע†

†Æהאריזאנט סאמע† ביזן† גרונט† געלן† אויפן† געצויגן† פאסנווײז† זיך† האבן† וואס† קוסטעס¨†

†וווהין†כ�בין†געקומען†מיט†א† זיי†האבן†מיר†דערמאנט†מײן†נסיעה†קיין†דרום�פראנק†רײך

פלעגן† זיי† †Æווײן�שאמפאן פאר† קארעקעס�בומעראנג† מאדערניזירטע† †— סחורה† זעל†טענער†

אויסשיסן†פונעם†פלעשל¨†און†זיך†ארײנשטעקן†צוריקƆכ�האב†געמיינט¨†אז†אויף†די†דאזיקע†

Æדי†וועלט†איז†אין†תוך†זייער†קאנסערוואטיוו† קארעקעס†וועל†איך†מאכן†מיליאנעןƆאייסעך

†Æפון†מײן†הייך†האב†איך†געקאנט†גוט†זען¨†אז†צווישן†די†קוסטעס†דרייען†זיך†מענטשן

- 15 -

†Æדער†שיינער†פרימארגן†און†דער†פרעכטיקער†פייסאזש†האבן†מיר†צוגעגעבן†כוח†און†מוט

Æפונקט�זיך†שווער†אויפגעהויבן¨†האב†איך†פארלאזט†מײן†לאנ†דונג

דער†בארג†איז†נישט†געווען†קיין†הויכער†אבער†גענוג†אן†אפריסיקער†פאר†אזא†אלפי†ניסט†

ווי†איךƆדערצו†נאך†האט†מיר†אויסגעפעלט†איין†שוך†האב†איך†גיך†פאר†שטאנען¨†אז†אויב†

כ�וועל†זיך†פארלאזן†נאר†אויף†מײנע†צוויי†פיס¨†וועל†איך†זיך†דא†גיך†ברעכן†דעם†קאפƆיא¨†

גוט†איז†געווען†יענעם†כעלעמער†בעל�מלאכה¨†וועגן†וועלכן†ס�האט†מיר†אמאל†דער†ציילט†

�מײן†זיידעƆער†פלעגט†מיר†אפט†דערציילן†די†פריילעכע†מעשהלעך†וועגן†זײנע†קלו†גע†בני

†בפרט†אין†יענע†פארנאכטן†בשעתן†צונויפדרייען†זײנע†ציגארלעךƆאפשר†האט†איר†די† עיר

מעשה†אויך†געהערט¨†ס�איז†אבער†ניט†שייךª†יעדער†דערציילט†דאך†אויף†זײן†אייגע†נעם†

אופןƆאון†געשען†איז†מיטן†בעל�מלאכה†אט†וואס∫†ער†האט†איבערגע†מאכט†די†טרעפ†בײ†א†

גביר†אין†שטובƆקודם�כל¨†האט†ער†צעווארפן†די†שטיגן†און†ערשט†בײם†לעצטן†טרעפל†זיך†

געכאפט¨†אז†איצט†וועט†ער†נישט†קאנען†אראפקריכןƆאיז†ער†געבליבן†שטעקן†אין†דער†הייך†

און†שרײען†מע†זאל†אים†ראטע†וועןƆהאט†מען†געמאכט†א†גרויסע†אסיפה¨†און†די†כעלע†מער†

גדולי�החכמה†האבן†געטראכט†דרײ†טעג†און†דרײ†נעכט¨†ביז†מ�איז†געפאלן†אויף†א†שכל∫†

צונויפטראגן†פון†אלע†הײזער†די†קישנס†און†אנלייגן†א†הויכן†בארג†ביזן†דאך†פונעם†גבירס†

ÆÆÆמלאכה†קאנען†אראפקריכן�הויזƆאזוי†ארום†וועט†דער†בעל

זיך†פארלאזן¨†אז†דא†וועט†מיר†עמעצער†אונטערלייגן†כאטש†איין†קישעלע¨†וואלט†גע≠

ווען†נארישƆהאב†איך†פאר†טרויט†מײנע†ביינער†דעם†אחורª†זיך†צוגעזעצט¨†האב†איך†זיך†

גענומען†קאראטשקעווען†אראפ†ביז†כ�האב†נישט†דערפילט¨†אז†ווײטער†קאן†מען†שוין†גיין†

Æאויף†צוויי†פיס

זיך†דערנענטערט†צו†די†קוסטעס¨†האב†איך†צו†מײן†חידוש†פארשטאנען¨†אז†די†פויע†רים¨†

†פון†וועלכע†ס�האט†מיך†אומדער†ווארט† וואס†ארבעטן†דא¨†זײנען†די†זעלבע†קיינעמסדארפער

אוועקגעטראגן†די†אנגעבלאזענע†אפריקאנער†מיצווה†זייערעƆבין†איך†שוין†אבער†אנגע≠

†ווארף†איך†זיך†נישט†גלײך†אנטקעגן¨†ווי†דאס†ערשטע†מאלƆאיך†בא†האלט† לערנט†פון†פריער

†וואס†גייט†אן†צווישן†צוויי† זיך†הינטער†א†געדיכטן†קוסט†און†הער†זיך†צו†צום†געשפרעך

פון†די†פויעריםƆווי†איך†הייב†אן†צו†ביסלעך†פארשטיין¨†פירט†זיך†דא†א†גאנצער†וויכוח†

ארום†א†וויכטיקער†פראגע†—†פון†וואנען†וואקסט†א†מענטשø†איינער†זאגט∫†פון†אויבן¨†פונעם†

קאפƆזאגט†דער†צווייטער∫†ניין¨†פון†אונטן¨†פון†די†פיסƆברענגט†דער†ערשטער†א†משל¨†אז†

אויב†אויסשטעלן†צען†�ר�ע ב�רגער†פון†קיינעמסד�רף†אין†איין†שורה¨†וועלן†זײן†צווישן†זיי†

†הייסט† העכערע†און†נידעריקערעª†און†אזוי†ווי†אלע†שטייען†זיי†מיט†די†פיס†אויף†דער†ערד

עס¨†אז†זיי†זײנען†געוואקסן†פון†אויבן¨†פונעם†קאפƆעקשנט†זיך†אײן†דער†צווייטער†—†ניין°†

און†ער†ברענגט†זײן†אייגענעם†משל¨†אז†אנהייב†יאר†האט†ער†געקויפט†זײן†זונדעלע†א†נײעם†

†און†איצט†סוף†זומער†פארדעקט†קוים†דאס† †וואס†האט†אים†געגרייכט†ביז†די†קני פארטעך

פארטעכל†זײן†פופיקƆאיז†עס†דען†נישט†קיין†באווײז¨†האט†ער†ממש†אויסגעשריען¨†אז†דער†

øמענטש†וואקסט†פון†אונטן¨†פון†די†פיס

- 16 -

זייער†אמפערניש†איז†אנגעגאנגען†ווײטער†אבער†אויך†איך†בין†פארכאפט†געווארן†מיט†

דער†פראגעƆכ�האב†זיך†דערמאנט¨†ווי†מײן†זיידע¨†בשעת†כ�פלעג†צעברעכן†א†שפי†לעכל¨†

†האסטו†שוין†קלאר†געמאכט¨†פון†וואנען†עס†וואקסן†דא† האט†ער†מיר†באלד†געפרעגט∫†„נו

די†פיסø“†—†מיינט†עס†טאקע¨†אז†אלץ†וואקסט†פון†אונטן¨†פון†די†פיסø†כ�האב†דאך†קיין†מאל†

נישט†געהערט†פון†אים†ער†זאל†פרעגן∫†פון†וואנען†עס†וואקסט†דער†קאפø†צוריק†גע†רעדט¨†

†און†איינער†קאן†זײן†העכער†פונעם†צווייטן†אויף†א†גאנצן† אז†אלע†שטייען†אויף†דער†ערד

קאפ¨†מיינט†עס†דאךÆÆƆאבער†קיין†אויספיר†האב†איך†נישט†באוויזן†צו†מאכן¨†ווײל†כ�האב†

“øÆÆÆדיזע†איזע† דער†הערט†הינטער†זיך†גאר†אן†אנדער†קול∫†„היי

כ�האב†אויפגעציטערט†און†זיך†באלד†געשטעלט†אויף†די†פיסƆיענע†צוויי†האבן†אויפ†גע≠

הערט†זיך†צו†אמפערן†און†געקוקט†אויף†מיר†פארחידושט¨†וואס†האט†געזאלט†מיינען∫†פון†

†ÆÆÆהאב†איך†קוים†ארויסגעקוועטשט†פון†זיך∫†„ראטע†ליטוואק†°øווא†נען†איז†ער†אראפגעפאלן

“ÆÆÆמאשולאך

זייערע†שטײפע†מוסקלען†אויפן†לײב†האבן†זיך†נאכגעגעבן¨†און†דאס†פנים†האט†זיך†

Æצעשײנט

—†ראטע†ליטוואקÆÆƆאירע†ווידער†טוטא™ÆÆƆ—†האבן†זיי†זיך†דערפרייט†און†געשריען†

ÆÆÆ°איינער†צום†אנדערן∫†—†טוטא°†וויל†קאמען

אויך†די†אנדערע†פויערים†האבן†פארלאזט†די†ארבעט†און†געלאפן†צו†דעם†ארט¨†ווו†

†Æמיך†ארומגערינגלט¨†זײנען†זיי†אונטערגעשפרונגען¨†ווי†קינדער†פאר†פרייד†Æכ�בין†געשטאנען

כ�האב†נישט†אלץ†פארשטאנען†פון†זייערע†קוויטשיקע†אויסגעשרייען¨†אבער†מיר†איז†גע†נוג†

געווען†צו†זען¨†אז†זיי†האבן†מיך†דערקענט†און†פרייען†זיך†איבער†מירƆאפגעשטעלט†האט†

†וואס†האט†מיך†דא†געפונעןƆזעט†אויס¨†אז†ער†איז†געווען†דער† דעם†זשום†דער†יעניקער

עלטערער†איבער†זייƆער†האט†זיי†עטלעכע†מאל†א†ווײז†געטאן†מיט†דער†האנט¨†ווי†ר�וואלט†

עפעס†אפגעשארט†פון†זיך†און†אויסגעשריען∫†פראצע°†פראצע°™™†—†דערנאך†האט†ער†צו†זיך†

צוגערופן†א†יונג¨†און†האט†אים†עפעס†אײנגע†רוימט†אין†אויערƆדער†יונג†איז†נעלם†גע†ווארן†

אין†די†קוסטעס¨†אבער†אין†א†פאר†מינוט†ארום†זיך†אומגעקערט†צוריק†מיט†א†גע†פלאכטן†

Æקיישעלע¨†וואס†ער†האט†איבערגעגעבן†דעם†עלטערן†מאן

—†וויל ק�מען°†—†האט†ער†זיך†אנגערופן†און†אויס†געשטרעקט†מיר†דאס†קיישעלע†מיט†

Æיאגדעס

יא¨†דאס†זײנען†געווען†די†זעלבע†יאגדעס¨†וואס†כ�האב†פארזוכט†אין†די†ערשטע†שע≠

†ווײל†אינעם†קיישעלע†האב† †און†נישט†די הען†פון†מײן†אנקומען†אין†קיינעמסד�רףƆדי

†וואס†אין†יעדן†פון†זיי†איז†געווען†אן†אנדער†סארט† איך†געפונען†עטלעכע†שקארמיצלעך

יאגדעס¨†מיט†אן†אייגענעם†קאליר†און†טעםƆדי†ברוינע¨†ענלעך†צו†מאלענעס¨†האבן†גע†האט†

טוט� — ד� *פר�צע — מי, �רבעט **

- 17 -

א†פליישיקן†טעם¨†ממש†ווי†מע†עסט†א†געשמאק†שטיקל†געפרעגלט†פליישª†די†געלע¨†די†

†האבן†געטראגן†דעם†טעם†פון†א†הארט†אייª†און†אן†אנדער†סארט¨† גרייס†פון†אגרעסלעך

גאר†פיצינקע†גרינינקע†ווײמפערלעך†זײנען†זיך†צעגאנגען†אין†מויל¨†ווי†מײן†באבעס†געפיל≠

טע†פישƆמיט†איין†ווארט†—†עסנס¨†וואס†ס�איז†גענוג†צו†פארמאכן†די†אויגן¨†כדי†נישט†צו†

†ווי†מיט†די†באליבטע† זען†וואס†מע†לייגט†ארײן†אין†מויל¨†און†זיך†פאסמאקעווען†מיט†זיי

Æמאכלים

ווען†כ�האב†אומגעקערט†דאס†ליידיקע†קיישעלע†דעם†מאן¨†און†אויף†מײן†אופן†גע†פרעגט†

אים¨†ווי†אזוי†די†יאגדעס†הייסן¨†האט†ער†מיר†קורץ†געענטפערט∫†„כריין“Ɔוואס†הייסט†כריין¨†

און†מיט†וואס†עסט†מען†כריין¨†האב†איך†נאך†געדענקט†פון†קליינערהייט†אןƆווען†מײן†בא†בע†

†ªהאט†אנגעריבן†כריין†אויף†פסח¨†האבן†נישט†נאר†אלע†אין†שטוב†זיך†באגאסן†מיט†טרערן

טרערן†האבן†געשפריצט†אפילו†פון†די†פארטרעטן†פון†מײן†עלטער�זיידע†און†עלטער�באבע¨†

Æוואס†זײנען†געהאנגען†אויף†דער†וואנט†אינעם†אייבערשטן†צימער

†געגעבן†פון†דעם† אין†יענעם†טאג†האב†איך†באקומען†א†קורצע†לעקציע†פון†אגריקולטור

גאסטפרײנדלעכן†עלטערן†מאןƆווי†ס�האט†זיך†ארויס†געוויזן¨†איז†ער†געווען†דער†פאר†מער†

פון†דער†כריין�פלאנטאציעƆער†האט†מיך†געבעטן†כ�זאל†אים†רופן†פשוט†ני�ם�ני�ם —†אזוי†

†Æהייסט†אויך†זײן†כריינקראם†אין†קיינעמסד�רף¨†ווו†עס†ווערט†פארקויפט†זײן†פראדוק†ציע

לאזט†זיך†אויס¨†אז†די†אײנוווינער†פון†קיינעמסד�רף†זײנען†וועגעטאריער†נאך†פון†קדמו†נים†

אןƆזיי†עסן†נישט†ניט†נאר†קיין†פליישיקסª†זיי†פארזוכן†נישט†אפילו†קיין†פישƆנאך†מער†—†

†Æווי†באוווסט¨†צאפלט†נאך†נישט†קיין†אויסגעפיקט†לעבן† קיין†איי†אויך†נישט¨†ווײל†אין†אן†איי

מ�איז†דאך†אבער†נישט†מער†ווי†א†מענטש†—†גלוסט†זיך°†האבן†זייערע†אבות¨†די†גרוי†סע†

חכמים†פון†אמאל¨†צונויפגערופן†אן†אסיפה†און†זיך†נישט†צעגאנגען¨†ביז†מ�איז†נישט†גע†פאלן†

אויפן†געדאנק¨†אז†פונקט†ווי†יעדער†לעבעדיקער†נפש†ווערט†געבוירן†ריין†און†אומשול†דיק¨†

אזוי†אויך†יעדער†געוויקס†אונטערן†הימל†איז†ציכטיק†און†טראגט†זײן†שליחותƆוואס†מאכט†

דעם†מענטשן†אנדערש¨†אז†נישט†די†סביבה¨†אין†וועלכער†ער†ווערט†דערצויגן¨†אדער†פאלט†

אין†איר†צופעליק†ארײןƆאזוי†אויך†די†געוויקסן°†ווען†די†כ�כ�מעס†האבן†דאס†פאר†שטא†נען¨†

Æאיז†די†ווירטשאפט†אוועק†געשטעלט†געווארן†אויף†א†פעסטן†באדן

די†ווילדע†כריין�קוסטעס¨†וועלכע†זײנען†געוואקסן†אויפן†גאנצן†שטח†ארום†קיי נעמס-

ד�רף¨†האט†מען†אנגע†הויבן†איבערפלאנצן†אויף†א†גוטע ב�דען¨†אין†טאל¨†און†זיי†באמיס†טיקן†

מיט†כלערליי†באמיסטיקונגען∫†מיט†קיען�צואה¨†ציגע†נע†ביבקעס¨†הינערשן†קויט¨†איבער≠

געמאל†טע†ביינער†פון†פישÆÆƆצו†וואס†דערצייל†איך†עס†אזוי†גענויø†אין†דעם†שטעקט†טאקע†

די†גאנ†צע†חכמה†—†מ�האט†געשאפן†א†ס�וויווע°™†נישט†איין†יאר†איז†אוועק¨†ס�איז†אבער†

געקומען†די†צײט¨†ווען†די†קוסטעס¨†וואס†מ�האט†כסדר†באמיסטיקט†מיט†קיען�צואה¨†זאלן†

גיבן†פירות†מיט†א†טעם†פון†רינדערª†און†די†קוס†טעס¨†דערצויגן†אויף†ציגענע†ביבקעס†—†דעם†

ס�וויווע — ד�ס �רט �ון עקזיסטענץ *

- 18 -

טעם†פון†ציגן�פליישª†און†אזוי†אויך†מיט†הינערשן†קויט¨†וואס†די†יאג†דעס†האבן†גע†האט†א†

ÆÆÆטעם†סײ†פון†אן†עוף†און†סײ†פון†אן†איי

זיך†געזעגנט†מיט†ני�ם�ני�ם האב†איך†זיך†אויף†א†פרײנדלעכן†אופןƆווי†עס†פירט†זיך†

האב†איך†אים†ארויסגע†שטעקט†א†ברייטהארציקע†פײג¨†וואס†ווערט†דא†פארטײטשט†ווי†א†

†פון†זײן†זײט¨†האט†צוגעלייגט†די†דלאניע†צו† סימן†פון†דאנקבארקייט†און†אפשײª†און†ער

זײן†שטערן†און†אנגעוויזן†מיר†אויפן†וועגƆאיך†האב†עס†פארשטאנען†ווי†א†ווונטש†צו†א†

Æגוטער†רײזע

איך†בין†ווידער†געפארן†אין†קיינעמסד�רף¨†באגלייט†פונעם†פארמערס†זון¨†וואס†האט†

†NYAM†קראם�געזאלט†אפפירן†א†וועגע†לע†מיט†פרישער†כריין�פראדוקציע†אין†זייער†פירמע

ÆNYAM

4. א� אייזל איז דא א גאנצער סוס

†און†געשלעפט†האט†עס†אן†אייזלƆאיך†בין† דאס†וועגעלע†איז†געווען†אויף†צוויי†רעדער

†א†שיינער†שטארקער†יאט¨†ענלעך†צו†זײן†פאטער†©די†מו≠ געזעסן†לעבן†מײן†באגליי†טער

טער†האב†איך†דאך†סײ�ווי†נישט†געזען®Æ†ער†האט†מיך†געבעטן†כ�זאל†אים†רופן†ני�ם�ני�ם

דער �ערטער.†פאר†וואס†אזויø†אין†קיינעמסד�רף†איז†נישט†אנגענומען†צו†רופן†איינער†דעם†

†און†אזוי†איז†געווען†פארשריבן†אין†די†תקנות† אנדערן†אויפן†נאמעןƆאזא†מינהג†האבן†זיי

†ªערשטנס¨†איז†דאס†דארף†נישט†אזוי†גרויס†מע†זאל†זיך†נישט†דערקע†נען†Æפונעם†יישוב

צווייטנס¨†דארף†מען†דארט†קיינעם†נישט†רופן¨†ווײל†מע†קומט†אלייןª†און†דריטנס¨†אז†מע†

Æוווינט†אין†אן†ארט†וואס†איז†קיינעמס†נישט¨†דארף†קיינער†נישט†וויסן†ווער†דו†ביסט

†דעריבער†טראגט†ער†נישט†קיין† ני�ם�ני�ם דער†פערטער†איז†נאך†נישט†קיין†באווײבטער

ציגן�בערדלƆווי†בינדט†זיך†איינס†מיטן†צווייטןø†ווי†עס†האט†מיר†דערקלערט†דער†בחור†

אליין¨†האט†מען†חתונה†אין†קיינעמסד�רף†נאך†נײנצן†יארƆדעמאלט†פארלאזט†זיך†דער†חתן†

א†בערדל†און†פלעכט†אין†דעם†ארײן†א†גרינעם†פאדעםƆווי†עס†פירט†זיך†טשעפעט†ער†צו†

דעם†פאדעם†צו†א†גלעקעלע†און†נאר†ווען†אויף†דעם†גלעקעלע†וועט†ענטפערן†דאס†גלעקע†לע†

פון†א†מיידל¨†און†דער†טאן†פון†איין†גלעקעלע†וועט†צונויפפאלן†מיטן†טאן†פונעם†אנ†דערן†

גלעקעלע¨†הייסט†עס¨†אז†דאס†פארעלע†האט†אפגעזוכט†איינער†דעם†אנדערןƆדע†מאלט†מוז†

Æמען†פארבײטן†דעם†גרינעם†פאדעם†אויף†א†רויטן

בײם†אנהייב†האט†עס†געקלונגען†פאר†מיר†מאדנע¨†אבער†ס�איז†געווען†נישט†די†איינצי†קע†

†וואס†ס�האט†ארויסגערופן†בײ†מיר†חידושª†כ�בין†צו†די†דאיקע†חידושים†גיך†צוגע†וווינט† זאך

געווארןƆאזוי†איז†געווען†אויך†מיטן†נא†מען†פון†מײן†באגלייטערƆפאר†וואס†„ני�ם�ני�ם“¨†

האט†ער†מיר†שוין†נישט†געדארפט†דערקלערן¨†אבער†דער†„פיר“†נעמט†זיך†דערפון¨†וואס†

ער†איז†דער†פערטער†אין†דער†פארם�דינאסטיע†„ניאם�ניאם“Ɔבכלל†האבן†זײנע†עלטערן†

Æשטייגער�נײן†קינ†דערª†א†גרויסע†משפחה†—†איז†אין†קיינעמסד�רף†א†לעבנס

ני�ם�ני�ם דער†פערטער†איז†געווען†בפירוש†נישט†פון†די†שווײגערסƆאין†וועג†זײ≠

- 19 -

נען†זײנע†רייד†געווען†א†קוואל†פון†חידושים¨†ווי†כ�וואלט†ארײנגעפאלן†אין†א†וועלט†פון†

†וואס†מע†רופט†דא†„קיינעמס�לושען‟†און† צוקונפט¨†אדער†פארקערט∫†די†סביבה¨†די†שפראך

† דער†אויפפיר†פון†די†קיינעמסדארפער†האט†דערמאנט†אן†אפגעלעבטע†צײט¨†פארבליבן†אזוי

Æווי†ס�וואלט†וועגן†דעם†דערציילט†מײן†זיידע

גאר† עס† מען† האט† מקומות† די† אין† וואס† אייזל¨† פונעם† געשיכטע† די† למשל¨† נעמט¨†

געהאלטן†פאר†א†„סוס“Ɔדי†אבות†פון†די†הײנטיקע†אײנוווינער†פון†קיינעמסד�רף†האבן†אין†

זייער†לעבן†נישט†געזען†ניט†קיין†לעבעדיקן†אייזל†און†ניט†קיין†לעבעדיקן†סוסƆזיי†האבן†

בכלל†קיין†שום†בהמות†אין†זייער†ווירטשאפט†נישט†געהאטƆצוליב†וואס†דארף†א†מענטש¨†

וואס†עסט†נישט†קיין†ברעקל†פלייש¨†האבן†בײ†זיך†אין†הויף†א†בהמה¨†אפילו†א†ציגƆאז†

†זײנען†אלע† גאט†אבער†שיקט¨†קען†מען†עס†נישט†אויסמײדןƆאין†א†שיינעם†אינדערפרי

אײנוווינער†פונעם†יישוב†אויפגעוועקט†געווארן†פון†משונה†דיקע†געשרייעןƆארויסגע†לאפן†

אין†דרויסן¨†האבן†זיי†דערזען†עפעס†א†באשעפעניש†מיט†צוויי†גרויסע†אויערן¨†אומעטי†קע†

אויגן†און†א†וויידל†פון†הינטןƆהאט†מען†באלד†צונויפגערופן†אן†אסיפהƆמ�האט†גע†טראכט†

און†געטראכט†זיבן†טעג†און†זיבן†נעכטª†ארײנגעקוקט†אין†די†דיקע†ספרים†פון†אמאל¨†אבער†

†וואס†ווארט†זײן†פסק†אין†דרויסן¨†האט† די†באשרײבונג†פון†א†באשעפעניש¨†ענלעך†צו†דער

מען†דארט†נישט†געפונעןƆהאט†מען†באשלאסן∫†אזוי†ווי†ס�האט†א†קאפ†און†אויערן†און†

דערצו†נאך†א†וויידל†פון†הינטן¨†זאל†עס†זײן†א†„סוס“Ɔאײ¨†א†סוס†מוז†הירזשען¨†ווי†ס�איז†

געשטאנען†אין†די†אלטע†ספרים¨†און†דאס†באשעפעניש†שרײט†נאר†„אי�הא“¨†וועט†מען†עס†

אויסנוצן†ווי†א†וועקער†אין†דער†פריƆאון†אזוי†איז†געבליבןƆערשט†מיט†דער†צײט†האט†

מען†פארשטאנען¨†ווי†קלוג†ס�איז†געווען†דער†באשלוס¨†כאטש†לכתחילה†האט†אין†דעם†

קיינער†נישט†געצווייפלטƆדער†קיינעמסדארפס†סוס†האט†ארויסגעוויזן†א†סך†אייגנ†שאפטן¨†

וועלכע†זײנען†זייער†געקומען†צום†הארצן†די†אײנוווינער†פונעם†יישוב∫†ווי†א†בעגעמ�*¨†איז†

דער†סוס†געווען†זייער†קלוג¨†באשיידן¨†נישט†גע†געסן†קיין†פליישיקס¨†נאר†גראז¨†פארנע≠

מען†ווייניק†פלאץ¨†און†דאס†וויכטיקסטע†—†„פראצע'†—†געארבעט¨†ווי†עס†פאסט†פאר†אן†

אייזלƆווען†ס�האט†זיך†אין†גיכן†באוויזן†אויך†א†„סוסיכע“¨†האט†מען†אין†קיינעמסד�רף†צום†

†Æאזוי†איז†מילכיקס†ארײן†אין†זייער†שטייגער†Æערשטן†מאל†פאר†זוכט†דעם†טעם†פון†מילך

ס�האט†זיך†אפילו†געעפנט†א†רעסטאראציע†מיטן†נאמען†סוסים�פוסיםƆאון†מײן†באגלייטער†

האט†מיר†אנגעהויבן†אנרופן†די†מאכלים¨†ווי†ער†וואלט†ארײנגע†קוקט†צו†מײן†באבען†אין†

†בייגעלעך†און†קרעפלעך†מיט† קיך†אויף†שבועות∫†מילכיקער†בארשט¨†ברינדזע¨†קנישיקלעך

†Æכ�געדענק†שוין†נישט¨†ווען†כ�האב†דאס†לעצטע†מאל†עפעס†פון†דעם†אלעמען†פאר†זוכט†ÆÆÆקעז

ס�האט†זיך†מיר†געוואלט†שרײען¨†ער†זאל†אויפהערן†מיך†צו†רייצן¨†און†אין†דער†זעל†בער†

צײט¨†האב†איך†געשלונגען†יעדעס†ווארט¨†איבערגע†מישט†מיט†מײן†סלינע¨†ווי†א†קרעפל†אין†

Æסמעטענע¨†און†עס†שטיל†אראפגעשלונגען

בעגעמ� — � ב�שע�עניש אויף �יר �יס *

- 20 -

— סוס און סוסיכע טוט�, כ�שווו� בעגעמ�!†—†האט†מיר†ערנסט†דערקלערט†דער†יונגער†

ני�ם�ני�ם דער �ערטער.†

דאס†וועגעלע†האט†זיך†געשלעפט†איבער†דעם†שמאלן†שטיינערדיקן†וועג¨†און†מײן†אויג†

האט†גערוט¨†אײנקוקנדיק†זיך†אין†די†בערגלעך†און†קארגע†געוויקסן¨†וואס†האבן†ווי†גרינע†

פלעק†זיך†באוויזן†אויפן†געל�רויטן†באדן†אט†פון†איין†זײט¨†אט†פון†דער†אנדערערƆשוין†

לאנגע†יארן†פון†מײן†נע�ונדישן†לעבן†געדענק†איך†נישט¨†אז†די†שטילקייט†זאל†אזוי†פײפן†

אין†מײנע†אויערןƆסײדן†מיט†א†יאר†פינף¨†זעקס†פארן†טרעפן†קיין†קיינעמסד�רף¨†בין†איך†

געווען†אין†ווענע†ציעƆכ�האב†דעמאלט†רעפרעזענטירט†א†קנעפלפעטעלקע�פירמע†—†האב†

איך†זיך†גאנץ†פרי†אויפגעכאפט†מיט†א†מאדנעם†געפילƆנישט†באלד†האב†איך†פארשטא†נען†

†ביז†ס�איז†צו†מיר†דערגאנגען†—†איך†הער†נישט†דעם†זשום†פון† וואס†ס�קומט†מיט†מיר†פאר

אויטאסƆאין†ווענעציע†זײנען†נישטא†קיין†אויטאס¨†און†דאס†אויספעלן†מיר†זייער†זשום†און†

ÆÆÆרעש†האט†מיך†אויפגעוועקט

אומדערווארט†האט†מײן†אויג†זיך†אנגעשטויסן†אין†א†סאזשלקע¨†ארומגערינגלט†מיט†

הויכע†זאפטיק�גרינע†גרע†זערƆדי†סאזשלקע†האט†נישט†פארנומען†קיין†גרויסן†שטחƆכ�האב†

געבעטן†מײן†באגלייטער†זיך†אפצושטעלן†און†זיך†אראפגע†לאזט†צום†וואסערƆשוין†זײענ†דיק†

עטלעכע†שפאן†צו†מײן†ציל¨†האב†איך†דערפילט†ווי†עס†האט†מיר†א†שלאג†געטאן†אין†פנים†

אן†אנגעזעטיקטער†געווירצן�גערוךƆאויף†דער†אויבערפלאך†פון†וואסער†האבן†זיך†גע†שפילט†

†זיך†געפליוסקעט†מיט†די†עקלעך†און†צו†מאל†ארויפגעשפרונ≠ אין†די†זון�שטראלן†פישלעך

Æגען†אין†דער†לופטן

ני�ם�ני�ם דער �ערטער†איז†שוין†געשטאנען†לעבן†מיר†מיט†א†גרייטער†מעשה†וועגן†דער†

סאזשלקע¨†אדער†ווי†מע†רופט†עס†דא†„יעזשערע“Ɔווײזט†זיך†ארויס¨†אז†ס�איז†נישט†פשוט†

א†יעזשערע¨†נאר†א†הערינג�פארםƆאנהייב†וועס†נע†ברענגט†מען†אהער†צענדליקער†זעק†מיט†

�זאלץ¨†וואס†מע†צעפירט†אין†וואסערª†דערנאך†ברענגט†מען†הילצערנע†פעסער†מיט†הערינג

רויג†און†מע†ווארפט†זיי†ארײן†אין†וואסערƆאין†משך†פונעם†זומער†און†ביז†סוף†הארבסט¨†

לאזט†מען†די†פישלעך†וואקסןƆזיי†נעמען†זיך†אן†מיט†זאלץ†און†מיט†ריחות†פון†די†געוויקסן¨†

†Æלארבערבלע†טער מערן¨† פעטרישקע¨† קריפ¨† † ציבעלעך יעזשע רע:† דער† ארום† וואקסן† וואס†

ערגעץ†אין†אקטאבער†גיסט†מען†אין†דער†יעזשערע†ארײן†עט†לע†כע†קענדלעך†עסיק¨†אז†דער†

הערינג†זאל†זיך†א†פאר†וואכן†אין†דעם†ראסל†מארינירןƆנאך†דעם†בלײבט†ארויסצו†שלעפן†די†

†ווו†דער†הערינג†האט†זיך†אהין†אליין†אנגעשטאפטª†זיך†אומגעקערט¨†אזוי†צו†זאגן¨† פעסער

אהין†פון†וואנען†ער†איז†ארויסƆפארענדיקט†זײן†דערציילן†האט†ני�ם�ני�ם דער �ערטער†מיט†

א†שמייכל¨†ווי†זײן†שטייגער†איז∫

— �ר�ע ב�רגער עסען ניט �ישע, �בער הײרינג איז ניט �ישע, נ�ר � מ�כעל צו עסען אין טע גע

�ון הײליקן ��סע ליט…

די†ווערטער†הײליקער ��סעליט†האבן†ווידער†א†שנײד†געטאן†מײן†אויער†אבער†פרעגן†

†וואס†מיינט†עס¨†האב†איך†נישט†געוואגט∫†שוין†דאס†דערהערטע†ביז†אהער†איז† דעם†בחור

- 21 -

מיר†גענוג†געווען†צו†האבן†וואס†איבערצוקײען†א†היפשע†צײטƆפון†דעסטוועגן¨†שוין†כמעט†

בײם†סאמע†יישוב¨†פארבײפארנדיק†א†געדיכט†וועלדל¨†האב†איך†זיך†דער†וווסט¨†אז†דארט†

ציט†מען†אויף†א†נײעם†סארט†שוואמען†—†אויף†צוויי†פיסלעךƆפארוואס†אויף†צווייø†ווען†זיי†

Æוועלן†אויס†וואקסן¨†זאלן†זיי†אליין†זיך†צונויפנעמען†אין†א†קופע

ני�ם�ני�ם דער �ערטער, — צווײ געזאגט† ווירדיק† האט† †— — מײנע ברודער פר�צע טוט�,†

�יסל�ך ש�ן געמ�כט, �בער די שוו�מען ווילן דערווײלע ניט גײן…†—†און†ער†האט†מיר†ווידער†

ÆÆÆגעשענקט†זײן†חנעוודיקן†שמייכל

Æאין†קיינעמסד�רף†זײנען†מיר†ארײנגעפארן†נאך†האלבטאג

5. אוי� דע� „קיינעמספלא�“

די†קראם†ני�ם�ני�ם האט†זיך†געפונען†אויף†דער†צענטראלער†גאס¨†וואס†האט†טא†קע†

געהייסן†אזוי†„קיינעמס†פלאץ'Ɔאויסגעפלאסטערט†מיטן†זעלבן†רויטן†ציגל¨†זײנען†דא†קיין†

טראטוארן†נישט†געוועןƆדי†ברוק†האט†זיך†אנגע†שפארט†פון†ביידע†זײטן†אין†א†לאנ†גער†

†די†ווענט†ארומגע†קלאפט† וואנט†—†פאסאדן†פון†צוויי�גארנדיקע†הײזער†מיט†פלאכע†דעכער

מיט†שינדל†און†שיין†אפגעפארבט†—†יעדע†שטוב†האט†זיך†געהאט†איר†באזונדערן†קא≠

לירƆזיי†האבן†זיך†געצויגן†לענגויס†דער†גאס†פון†איין†עק†ביזן†אנדערן¨†ווי†א†גלײכער†

קארידארƆבלויז†אין†מיטן†האט†זיך†די†קארידאר�גאס†אפגעהאקט¨†אפטרעטנדיק†דעם†שטח†

פאר†א†פירקאנטיק†פלעצל†אויפן†נאמען†פון†דרײ†כ�כ�מעס¨†ווו†ס�איז†נאך†געשטאנען†די†

אימפראוויזירטע†בינעƆפון†דאנען†האב†איך†נעכטן†געהאט†דעם†זכות†אוועקגעטראגן†צו†

Æקלומבע�ווערן†צו†די†אפריקאנער†ברידער†עלעהיי†א†בלעזל†פון†א†בלומען

ווי†ס�האט†מיר†דערקלערט†ני�ם�ני�ם דער �ערטער,†איז†איצט†פונקט†די†לאנטש�שעה¨†און†

אין†דער†שעה†איז†דער†יישוב†ווי†אויסגעשטארבןƆער†האט†מיר†דערלאנגט†א†שקאר†מיצל†

†צולייגנדיק†מיט†אפשײ†די†האנט†צום† מיט†כריין�יאגדעס¨†און†מיר†האבן†זיך†געזעגנט∫†ער

שטערן¨†ווי†ס�פירט†זיך†טוט�¨†און†איך†שוין†א†שטיקל†קענער†פון†די†ארטיקע†מינהגים¨†

†Æהאב†אים†געוויזן†א†דאנקבארע†פײג

כ�האב†צעוויקלט†דאס†שקארמיצל†און¨†ווי†ס�וואלטן†געווען†זיסע†צוקערלעך†ארײנגע≠

ווארפן†א†פאר†יאגדעס†אין†מוילƆא†געשמאק†בולקעלע†מיט†א†ווורשטל¨†אדער†ווי†מע†

רופט†עס†אין†אמעריקע†„האטדאג“¨†פארפראוועט†מיט†זויער†קרויט†און†זענעפט¨†האט†זיך†

צעשמירט†איבער†מײן†גומעןƆכ�האב†אפילו†פארט†נישט†געדארפט†קײען¨†ס�האט†זיך†ממש†

אראפגעגליטשט†אין†מײן†בויךƆא†צופרידענער†האב†איך†נישט�אײליק†שפאצירט†איבער†דער†

ליידיקער†צענטרא†לער†גאס†פונעם†יישובƆצוריק†גערעדט¨†זי†אנצורופן†„ליידיקע“†וואלט†

†אויף†די†שיין�געשניצ†טע† געווען†א†גוזמאƆאויף†די†שמאלע†פארענ†טשעס†פון†גאניקלעך

גאניקלעך†אליין†און†אויף†די†טרעפ†בײ†די†טירן¨†אויף†אלע†פענצטער�ברעטן†פון†ביידע†

גארנס¨†און†גלײך†אויף†דעם†ברוק†—†ווו†כ�זאל†נישט†געווען†ווארפן†מײן†בליק†—†האב†

איך†זיך†אנגעשטויסן†אין†די†אויסגעקעכלטע†פעלעכ†לעך†פון†קעץƆזיי†האבן†זיך†געוואשן†

- 22 -

און†געלאשטשעט†אויף†דער†זון¨†זיך†אויסגעצויגן†און†זיך†אײנגעקוליעט¨†אײנגראבנ†דיק†די†

דרעמלענדיקע†מארדעלעך†זייערע†אין†די†ווייכע¨†זאטע†בײכלעךª†אדער†זיך†געשטעלט†אויף†

אלע†פיר†און¨†אויסבייגנ†דיק†די†בייגעוודיקע†רוקנס¨†פויל†געגענעצטƆקעץ†פון†פארשידע†נע†

זגאלן†און†פארבן¨†זיי†האבן†דא†אויסגעזען†ווי†עכטע†בא†לעבא†טים†פון†קיינעמס ד�רף¨†וואס†

Æפיסיקע†אײנוווינער�האבן†באלאגערט†די†הײזער†פארשפארנ†דיק†דארט†די†צוויי

און†ווי†א†גרוס†פון†מײן†ווײטער†קינדהייט¨†איז†געקומען†די†מעשה†וועגן†דער†כעלע†מער†

†ווען†די†חכמים†פון†כעלם† קאץ¨†געהערט†אמאל†פון†מײן†זיידןƆאיר†געדענקט†זי†אוודאי

האבן†נישט†געקאנט†פטור†ווערן†פון†דער†קאץ¨†וואס†איז†זיי†אלעמען†דערגאנגען†די†יארן†

†צוגעבונדן†צום†ארטיקן†שמש¨† מיט†איר†ווילדן†אפעטיטƆאראפגעווארפן†זי†פונעם†שילס†דאך

איז†דער†שמש¨†נעבעך†דערהרגעט†געווארן¨†און†די†קאץ†איז†אנטלאפןƆזי†ארײנגע†ווארפן†

†נעבעך†דערטרונקען†געווארן¨†און†די† †איז†דער†גבאי †צוגעבונדן†צום†ארטיקן†גבאי אין†טײך

קאץ†האט†זיך†ווידער†געראטעוועטƆדעמאלט†האט†מען†זי†פארשפארט†אין†דער†כעלע†מער†

שיל¨†פארקלאפט†אלע†פענצטער†און†טירן¨†און†די†שיל†אונטערגעצונדןƆוואס†זשע†מיינט†

אירø†די†שיל†איז†טאקע†פארברענט†געווארן¨†אבער†די†קאץ†איז†ארויסגעשפרונגען†פו†נעם†

פײערƆנאך†מער†דער†ווינט†האט†איבערגעטראגן†דאס†פײער†אויף†אנדערע†הײזער†און†ס�איז†

††Æפארברענט†געווארן†א†האלבע†שטאט

† ווי†מ�האט†מיר†שפעטער†דערקלערט¨†איז†א†קאץ†אין†קיינעמסד�רף†נישט†סתם†א†בעל�חי

נאר†א†לעבעדיקער†סימ†באל†פון†פרײהייט†און†אומאפהענגיקייטƆדי†צורה†פון†א†קאץ†איז†

אנגעמאלט†אויף†דעם†יישובס†פאן¨†און†לכבוד†דער†קאץ†איז†אויסגעשלאגן†געווארן†א†מטבע¨†

די†ווערט†פון†μ≥†ק�צערסƆאויב†מיר†רעדן†שוין†וועגן†דער†ארטיקער†וואלוטע¨†רופט†מען†

דא†דאס†געלט†מיטן†ווארט†שיעפיקעסƆדער†אמעריקאנער†דאלאר†האט†דא†קיין†שום†ווערט†

†ווייסט†מען†נישט†פון†קיין†אינפלא†ציע†אדער† ניט°†אז†מע†האט†נישט†צו†טאן†מיטן†דאלאר

פינאנץ�קריזיסƆבדרך�כלל¨†איז†דא†זייער†פאר†שפרייט†בײטהאנדל¨†אדער†ווי†מע†רופט†עס†

אין†דער†גרויסער†וועלט†—†„בארטער“¨†בפרט¨†אז†ס�רוב†פון†דער†באפעלקערונג†זײ†נען†דא†

אדער†פארמערס¨†אדער†בעל�מלאכותƆיא¨†אין†קיינעמסד�רף†זײנען†פארשפרייט†נאך†צוויי†

ערן�מטבעות†—†∞±†סוסערס¨†לכבוד†דעם†ארטיקן†סוס†און†μ†כריינדלעך¨†אפצו†געבן†כבוד†

דער†כריין�יאגדעƆאויף†יעדער†פון†די†דרײ†ערן�מטבעות†איז†אויסגעקריצט†אן†אויפ†שריפט¨†

Seykhl†koyft†men†nit†far†gelt†∫גענומען†פון†עפעס†אן†אלטן†ספר

יא¨†נאך†א†פרט†וועגן†די†ארטיקע†קעץƆמ�האט†זיי†דא†אזוי†צוגעוווינט¨†אז†זיי†לאזן†זיך†

אליין†ארויס†אויף†דער†פרײ†נאר†אין†דער†לאנטש�שעה†און†ווען†די†באלעבאטים†לייגן†זיך†

שלאפןƆדי†איבעריקע†צײט†בינדן†זיי†זיך†צו†צום†פיסל†פון†א†בעטƆכ�האב†עס†געזען†מיט†

Æמײנע†אייגענע†אויגן

און† שילדלעך† אנגעמאליעוועטע† אומגעלומפערטע¨† מיט† קראמען¨† די† פארבײגייענדיק†

מײנע† מיט† אז† פארשטאנען¨† גיך† איך† האב† וויטרינעס¨† ליי†דיקע† כמעט† באשיידענע¨† די†

בריליאנטענע†פראשקעס†קעגן†וואנצן¨†וועל†איך†דא†קיין†גרויסע†געשעפטן†נישט†דורכ≠

- 23 -

פירןƆבײ†דעם†געדאנק†האט†מיך†א†קלעם†געטאן†דאס†הארץ∫†כ�האב†זיך†ווידער†דער†מאנט†

אין†מײן†וואליזקע†מיט†מײנע†קנאפע†בעבעכעס†און†דעם†ביסל†סחורה†—†פארט†פרנסה°†

†אויפן†וועג†פון†דער†סטאנ†ציע¨† †ווי†מיט†א†טאג†פריער כ�האב†זיך†ארומגעקוקט†און†ווידער

דער†פילט†אויף†זיך†אומאנגענעמע†בליקן¨†ווי†עמעצער†וואלט†זיך†צוגעקוקט†צו†מיר†פון†די†

פענצ†טערƆכ�האב†געלאזט†מײנע†אויגן†זיך†גליטשן†א†ווײלע†איבער†די†אייבערשטע†גארנס¨†

מאכנ†דיק†אן†אנשטעל¨†אז†כ�טו†עס†פאר†נײגער†אבער†קיין†בייזן†שאטן†דארט†נישט†בא≠

מערקטƆמסתמא¨†האב†איך†זיך†געטרייסט¨†קומט†אזוי†פאר†מיט†יעדן†איינעם¨†וואס†טרעפט†

אין†אן†אומבאקאנט†ארט†און†בלײבט†אלייןƆאון†אפשר†ווירקן†אזוי†אויף†מיר†די†קעץƆמע†

Æאז†פאר†א†קאץ†קען†מען†זיך†נישט†באהאלטן† זאגט†דאך

†מיט†קורצע†טריט¨†חלילה¨†נישט†אנצוטרעטן†א†קאץ†אויפן†וויידל¨†האב†איך†זיך† אזוי

אפגעשטעלט†בײ†א†פענצ†טער�וויטרינע†מיט†בגדים†און†שיךƆדי†קראם†אליין†האט†גע†טראגן†

דעם†נאמען†ÆIn†Lates†זאגן†דעם†אמת¨†האט†די†ארטי†קע†מאדע†נישט†ארויסגע†רופן†בײ†מיר†

†אפגעריסן�אפגעשליסן¨†מיט†איין†שוך† קיין†גרויס†התפעלות¨†אבער†ארומגיין†ווײטער†אזוי

אויפן†פוס¨†פאסט†נאר†פארן†לעצטן†כאלאמידניק¨†וואלט†געזאגט†מײן†באבעƆצוריק†גע†רעדט¨†

†און†מײן†טײסטער†איז†אויך†גע†בליבן† עפעס†צו†קויפן†דארף†מען†דאך†האבן†א†פאר†דאלאר

Æליגן†אין†דער†פארשווונדענער†וואליזקע

דווקא†אין†דעם†מאמענט†האט†זיך†דערהערט†איין†גלאקן�„זבענק“†—†א†סיגנאל¨†אז†ס�איז†

אויסגעגאנגען†די†צײט†פון†לאנטשƆוואס†זשע†מיינט†אירø†ווי†דער†„זבענק“†וואלט†גע†ווען†

א†קאמאנדע†פאר†די†קעץ¨†האבן†זיי†זיך†אלע†א†ריר†גע†טאן†פון†זייערע†סידעלעך†און†זיך†

שטיל†געלאזט†אין†די†אפענע†טיר�און�פענצטערƆס�האט†גענומען†נישט†מער†ווי†א†פאר†

†נאכן†לאנטש¨†האבן†זיך†אנגע†הויבן† מינוט†און†די†גאס†איז†געווארן†קאצנריין°†פון†די†הײזער

Æפיסיקע†באשעפענישן†פון†דעם†יישוב�ארויסשטעלן†די†ער†שטע†צוויי

אומדערווארט†האט†זיך†געעפנט†די†טיר†פון†דער†קליידער�קראם†און†אויף†דער†שוועל†

איז†געבליבן†שטיין†דער†באלעבאסƆווען†כ�ווייס†נישט¨†אז†כ�געפין†זיך†אין†קיינעמס ד�רף¨†

†וואס†טוט†איר†דאø“†דאס†זעלבע†צעקנייטשט†פנימל¨† וואלט†איך†אויסגעשריען∫†„ר�†לייזער

אן†אויסגעצויגנס¨†ווי†מע†וואלט†עס†אמאל†שטארק†פארקוועטשט†צווישן†צוויי†ברעט†לעך†

וואס† † שפילקעס�אייגעלעך צוויי† †ªוועלט פרײער† דער† אויף† ארויסגעלאזט† אזוי† שוין† און†

הערן†נישט†אויף†צו†שטעכן†אין†אלע†זײטןƆאפילו†די†בראדיווקע¨†אײנגעווארצלט†אינעם†

קנייטש†צווישן†דער†באק†און†רעכטן†נאזלעכל¨†האט†דערמאנט†די†זעלבע†פארטריקנ†טע†

†איז†ר�†לייזער†געווען†דעם†זיידנס†שכן† ראזשינקע¨†וואס†בײ†ר�†לייזערƆא†באבאווער†חסיד

פון†דער†שטוב†אנטקעגןƆער†האט†געהאט†א†קליין†קלייטל†פון†קאפאטעס¨†וואס†ער†און†זײן†

עלטערער†זון†פלעגן†אליין†נייען†און†דארט†פארקויפןƆיעדעס†מאל¨†וואס†מיר†מײן†זיי†דע†

�קלייטל¨†האט†מען†פון†אים†גע†הערט†�†זײנען†דורכגעגאנגען†לעבן†זײן†וואר†שטאט און†איך

די†זעלבע†חכמה∫†„כ�האב†שוין†געקויפט¨†יינגעלע¨†קנעפלעך†צו†דײן†קאפאטקע†לע°“†פלעגט†

„ווא†סער† צושפילן∫† אים† מאל¨† ערשט† צום† געהערט† עס† וואלט† ער† ווי† גלײך† זיידע¨† דער†

- 24 -

†וואס†דער†טריק†האט†זיך†אים†אײנגעגעבן¨†האט† קאפאטקעלע¨†ר�†לייזערø“†א†צופרידענער

ר�†לייזער†אנגעקוועלט∫†„צו†דער†בר�מיצווה†פון†אײער†אייניקל¨†מיסטער†האפמאן°“†צו†מײן†

Æנישט†דערלעבט† †נעבעך בר�מיצווה†האט†ר�†לייזער

— ר�טע ליטוו�ק!†—†האט†מיך†באלד†דערקענט†דער†היגער†ר�†לייזערƆ—†ווער וו�לט זיך

געריכטעט?! וויל ק� מען!

†Æער†האט†מיך†ממש†אונטערגעכאפט†אונטערן†ארעם†און†ארײנגעפירט†צו†זיך†אין†קראם

דערבײ†האט†זיך†זײן†מויל†נישט†פארמאכט∫

— �ז� ק�וו�דע*!..

ענדלעך†האט†ער†זיך†פון†מיר†אפגעטשעפעט¨†אפגע†שפרונגען†אויף†צוריק†און¨†אפ†שאצנ≠

דיק†מײן†אויסזען†פון†אויבן†אראפ†און†פון†אונטן†ארויף¨†זיך†הילכיק†א†פאטש†געטאן†אינעם†

נאקעטן†אחור†און†ווײבעריש†אויסגעשריען∫

— מײנע הײליקער ��סעליט! ווער ה�ט �ך �זוי אויס געפוצעוועט?! ר�סט �ון זיך �רו פעט די

שמ�נטעס, �ניטע איכע טו עס ב�לדע!

דאס† האט† †ªארט אן† אויף† אײנ†שטיין† געלאזט† נישט† אים† האט† טעמפעראמענט† זײן†

גלעקעלע¨†אויפן†שפיץ†פון†זײן†רויט†בערדל¨†כסדר†געציטערט†און†אנגעפילט†די†קראם†

מיט†אן†איינטאניקן†קלאנג¨†איבערגעמישט†מיט†זײן†קוויטשיק†קו†לעכלƆא†רגע†איז†ער†ווי†

†זיך†אויסגעדרייט†צו†מיר†מיט†דער†פלייצע†און† צוגעוואקסן†געווארן†צום†ארט¨†דערנאך

†Æאנגע†הויבן†איבערקלײבן†די†זאכן†אויף†די†פאליצעס

איך†האב†דערווײל†אראפגעשלעפט†פון†זיך†דאס†צעריסענע†העמד†מײנס†און†די†אפגע≠

ריבענע†דזשינסןƆכ�בין†געשטאנען†לעבן†דער†שיטערער†קופקע†מיט†מײנע†פארשטויב†טע†

בגדים¨†זיך†געטאפטשעט†פון†איין†פוס†אויף†א†צווייטן†און†געווארט†ביז†דער†זשווא†ווער†

Æקראם†וועט†מיר†ברענגען†עפעס†פון†זײנע†לעצטע†�עש�ן�באלעבאס†פון†דער†קליידער

זיך†ווידער†באוויזן†לעבן†מיר†מיט†עטלעכע†חפצים¨†אקוראט†ארויפגעווארפן†אויף†איין†

אקסל¨†האט†ער†אומצו†פרידן†באמערקט¨†טײטנדיק†מיטן†פינגער†אין†מײנע†קורצע†גאט†קעס∫

— �ט די שמ�נטע נעמעט �כעט �רופעט!

Æכ�האב†זיך†מיט†אים†נישט†געאמפערט†און†געטאן†אזוי†ווי†ער†האט†געהייסן

— כ�שוווע ר�טע ליטוו�ק, די קונסטע �ון �נטון, ��נגעט זיך �ן �ון קונסטע זיך �סטון. מע

לײבע אײער נייט�ג! ס%איז וווס דוס, �נטון און איבריק, וווס �לעס זיכע �ון �סטון ד�ר�עט

ד�ר�עט �טמען, �טמען אונד דער מ�יעך — �ליען, �ליען… נעמעט, מעסטעט צו די ק�סד�,†—†און†

Æער†האט†מיר†דערלאנגט†א†בלויען†פארטעך

לאזט†זיך†אויס¨†אז†א†פשוטער†פארטעך†הייסט†בײ†זיי†ק�סד�Ɔהאב†איך†די†ק�סד�†

† †ווי†ס�האט†געטאן†מײן†באבע†יעדן†אינדערפרי†מיט†איר†פאר†טעך צוגעלייגט†צו†מײן†בויך

און†געפרוווט†צו†פארבינדן†הינטן†די†בענדלעךƆקיין†דער†פא†רונג†צו†טראגן†ק�סד�ס†האב†

�ז� ק�וו�דע — אויסשליסלעכער רעספעקט *

- 25 -

†אויסדרייענדיק†זיך† איך†געוויס†נישט†געהאט¨†שוין†אפגערעדט†פון†פארבינדן†די†בענדלעך

Æדי†הענט

—†לאמיך†אך†העלפען¨†—†האט†דער†דינסטגרייטער†באלעבאס†זיך†צוגעשארט†צו†מיר†

†Æפון†הינטן

Æהאב†איך†זיך†אפגעשאקלט¨†אין†א†זײט¨†—†כ�וועל†זיך†שוין†אליין†אפארען†—†ÆÆÆא†דאנק†—

— דער מינ�ג צו טר�גען ק�סד�ס איזע זער �ן �לטער, נ�ך �ון אונז�רע �וו�ס, — ה�ט ער

מיר דערקלערט. — ס%� נישט פ�ש�ט � �עש�ן, נ�ר �ך � מיטעל ��רהיטען די קר�� טע �ון �

מ�נפ�רשוינע, און �פטר�בען בײזע רוכ�סן*.

Æער†האט†זיך†צוגעזעצט†אויף†די†קארטעטשקעס†און†זיך†אײנגעקוקט†אין†מײנע†קני

— די �עש�ן �ף ק�סד�ס איזע זער ק�פריזנע. �לע יורע ב�ט זי זיך. ��ר�יורע, לעשמ�של,

ה�ט מען געטרוגען ק�ס ד�ס ניד�ריקער �ון די קני �ף צווײ �יגער**, אונד דוס יורע, טרוגעט מען

העכער די קני �ף צווײ �יגער… סע פ�סט �ך זער די בל�ע ק�לירע.

פארענדיקט†מיט†דער†�עש�ן¨†מישטיינס†געזאגט¨†האט†ער†אוועקגעלייגט†לעבן†מײ†נע†

†זיי†זאלן¨†אפנים¨†זײן†צום†קאליר�טאן†מיט†מײן†ק�סדאƆער†האט† פיס†א†פאר†בלויע†שיך

פונקט†געטראפן†מיט†דער†מאסƆדי†שיך†זײנען†ווי†אויסגע†גאסן†געווען†אויף†מײנע†פיסƆאיין†

קלייניקייט†—†די†אפצאסן†זײנען†געווען†א†ביסל†צו†הויך†פאר†מיר†און†די†פארריסע†נע†נעז¨†

†Æהאבן†געשטערט†צום†גייען¨†זיך†געטשעפעט†איין†שפיץ†פארן†צווייטן

�ל טע שיכעס, נײע †— באלעבאס¨† דער† געטרייסט† מיך† האט† †— נ�טורלעך,† איזע דוס —

מ�ז�ליטעס***! איכע ג�ר�נ טי רע: אירע וועט זיך גיכער צוגעוו&נען צו די שיכע, ווי די שיכע צו

אײכע.

Æזײן†וויץ†איז†אים†געפעלן†געווארן¨†און†ער†האט†זיך†קלינגעוודיק†צעלאכט

איך†האב†אויך†ארויסגעקוועטשט†פון†זיך†א†מין†חניפהדיקן†שמייכלƆמיך†האט†איצט¨†נאך†

†גע†קוועטשט†די†פראגע∫†ווי†אזוי†וועל†איך†זיך†מיט†דעם†העפלעכן†באלע≠ מער†ווי†די†שיך

†נאר†אויך†א†שארפזיכטי≠ באס†צערעכענעןƆאבער†יענער†איז†געווען†נישט†בלויז†א†גוטער

קער†מענטשƆאן†אמתער†קיינעמסדארפער†חכםƆבאמערקט†מײן†צעמישטקייט¨†האט†ער†

מיר†גלײך†געזאגט¨†צוגעזשמורעט†אן†אויג¨†וואס†האט†אים†געמאכט†נאך†מער†ענלעך†צום†

זיידנס†שכן¨†ר�†לייזער∫

נוי טע. ווי די — איכע ��רשטײע, �ז די אײנציקע קעשענע �ף אײערע ק�סד� איזע לײדיק,

�בער גע�ינען �ז� קליענט, איזע טײערער �ון �לע ק�צערס, סוסערס און כריינדלעך צוז� מען.

גלײבט מירע, ר�טע ליטוו�ק!

מיר†האבן†זיך†געזעגנט†ווי†אייגענעƆכ�בין†אזוי†גערירט†געווען¨†אז†כ�האב†אים†אפי†לו†

רוכ�סן — געהיימע ב�שע�ענישן *�יגער — �ינגער, � טייל �ון דער ה�נט �דער �וס, �ן �רטיקער מעסט�סט�נד�רט **

מ�ז�ליטעס — מ�ז�ליעס ***

- 26 -

געוויזן†צו†צוויי†פײגן†אויף†ביידע†מײנע†הענטƆנישט†אומזיסט†איז†אויסגעקריצט†אויף†די†

Æ“ארטיקע†מטבעות∫†„שכל†קויפט†מען†נישט†פאר†געלט

6. קע� אוועק, געקומע� ווײבער

†Æבאקליידט¨†ווי†עס†פאסט†פאר†א†תושב†פון†קיינעמסד�רף¨†בין†איך†ארויס†אויף†דער†גאס

דארט¨†ווו†עס†האבן†מיט†א†האלבער†שעה†צוריק†באלעבאטעוועט†די†קעץ¨†האבן†איצט†דעם†

†ווי†איר†ווייסט†שוין¨†איז†מיר†אויס†געקו†מען† שטח†פארנומען†די†ארטיקע†פרויעןƆביז†אהער

האבן†צו†טאן†מיט†די†ארטיקע†מאנספארשוינעןƆאפילו†נעכטן¨†בײ†דעם†גאנצן†טארא†ראם†

פון†דער†שימחה¨†לכבוד†דער†„סאלידאריטעט�אקציע'¨†האט†זיך†מיר†נישט†גע†ווארפן†אין†

די†אויגן†קיין†ווײבעריש†פניםƆצוריק†גערעדט¨†אינעם†טשאד†פון†מײן†איבעררא†שונג¨†האט†

Æאלץ†ארום†אויסגעזען†צעשווענקט†און†פארנעפלט

†אן†פון†די†פיס†און†ווײטער†ארויף† ווען†מע†רעדט†וועגן†פרויען¨†הייבט†מען¨†געוויינט†לעך

†מוז†מען†ברעכן† צום†קאפƆצו†באשרײבן¨†ווי†אזוי†עס†זעט†אויס†א†קיינעמסדארפער†פרוי

מיסטער ל�טעס¨† געזאגט† ס�וואלט† ווי† �עש�ן¨† זייער† †øוואס פאר† †Æכלל מאנצבילישן† דעם†

דער†באלעבאס†פון†דער†קליידער�קראם†—†א†לאנג†ברייט†העמד†ביז†די†קנעכלעך†האט†

†אז†קיין† שטײף†פארדעקט†די†נאטירלעכע†ליניעס†און†דעם†אויסבייג†פון†דער†פרויען�פיגור

שפארונקעלע†איז†נישט†געבליבן†פאר†א†מענעריש†אויגƆזאלן†מיר†מוחל†זײן†די†ארטיקע†

קראסאוויצעס¨†אבער†אין†דער†ערשטער†מינוט¨†ווען†כ�האב†זיי†נאר†דערזען¨†האב†איך†גע†האט†

אן†אײנדרוק¨†אז†איבער†דער†צענטראלער†גאס†רוקן†זיך†איבער†אדער†שטייען†צוגעטו†ליעט†

†צוגעדעקט†מיט†א† איינער†צום†צווייטן†זעק†מיט†קרויטƆבלויז†דער†קאפ†מיט†לאנגע†האר

שטרויע†נער†הוט¨†האט†ארויסגעוויזן†א†סימן¨†אז†דער†זאק†איז†נישט†סתם†א†זאק¨†נאר†א†

לעבעדיקער†נפש¨†ענלעך†צו†א†פרויƆאון†נאך†א†פרט†—†צו†דער†נאז¨†צוגעטשעפעט†צווישן†

די†נאזלעכלעך†האט†זיך†אויך†טעלעבענקעט†א†גלעקעלעƆכ�האב†זיך†באלד†דער†מאנט¨†וואס†

�מײן†יונגער†באקאנטער†ני�ם�ני�ם דער �ערטער†האט†מיר†דערציילט†וועגן†אט†די†זיווג

Æוואס†מע†רופט†דא†קלינגערינגע† גלעקע†לעך

†ווי†שארף†עס†איז†אנטוויקלט†די†שמיעה†בײ†די† עס†איז†פשוט†אויף†צו†חידושן†זיך

ארטיקע†יונגע�לײט¨†כדי†נישט†איבערצופלאנטערן†דעם†קלאנג†פונעם†קלינגערינגע†פון†זײן†

באשערטער†אדער†באשערטן¨†מיט†אן†אנדערן†גלעקלקל�נגƆאין†די†שטילע†פארנאכטן†פון†

מײן†לעבן†אינעם†יישוב†איז†מיר†אפט†אויסגעקומען†צו†הערן†דעם†ווונדערלעכן†איבער≠

קלאנג†פון†די†פארליבטע†נשמותƆאבער†וועגן†דעם†וועל†איך†נאך†דערציילן†באזונדערƆאין†

יענעם†ערשטן†טאג†פון†מײן†זײן†אין†דעם†גאסטפרײנדלעכן†יישוב†האט†אויף†מיר†דער†

ווײבערישער†טייל†פון†דער†באפעלקערונג†קיין†ספע†ציעלן†אײנדרוק†נישט†געמאכטƆווי†

זאגט†מען†אבער∫†עס†זײנען†נישטא†קיין†מיאוסע†פרויען¨†עס†זײנען†פאראן†מאנספאר†שוי†נען†

Æווי†קלוג†איז†דאס†ווערטל†האב†איך†זיך†נישט†איין†מאל†איבערצײגט†Æאן†פאנטאזיע

†אז†איך†בין†געווען†צווישן†די†געציילטע†מאנספארשוינען¨†וואס†מ�האט†גע†קאנט† מעגלעך

- 27 -

איצט†זען†אויף†דער†גאסƆדי†מענער†בײ†טאג†אינעם†קיינעמסד�רף†זײנען†באשעפטיקט†

בײ†זייער†ארבעט†און†מיט†זייערע†פרנסותƆצו†וויסן¨†ווי†אזוי†מע†לעבט†אין†דעם†ארט¨†ווו†

איר†זײט†ערשט†אנגעקומען¨†דארף†איר†נישט†לייענען†די†ארטיקע†צײטונג¨†אדער†הערן†דעם†

ראדיאª†בפרט†אז†אין†קיינעמסד�רף†איז†נישטא†ניט†קיין†צײטונג†און†ניט†קיין†ראדיאƆזוכט†

†Æאפ†א†פלעצל¨†ווו†עס†נעמען†זיך†צונויף†מער†ווי†צוויי†פרויען†און†שטעלט†צו†אן†אויער

כ�געדענק¨†מײן†זיידע†האט†דערציילט¨†אז†אמאל†האט†מען†געפרעגט†בײ†זײן†בן�עיר∫†„פאר†

וואס†האט†גאט†באשאפן†אדמען†פון†ליים†און†חווהן†פון†א†ריפø†פאר†וואס†האט†ער†נישט†

�געמאכט†פונקט†פארקערטø“†—†האט†דער†כעלעמער†חכם†געענטפערט∫†„וואס†איז†די†נפקא

מינהø†און†ווען†חווה†וואלט†געווען†פון†ליים†און†אדם†פון†א†ריפ¨†וואלט†זי†אים†ערשט†

“øדעמאלט†איבערגעוואשן†די†ביינדעלעך

האב†איך†טאקע†אזוי†געטאן†און†זיך†שטילערהייט†צוגעשארט†צו†א†הײפל†פרויען¨†וואס†

†ארויסהעלפנדיק†זיך†מיט†די†הענטƆכדי† האבן†עפעס†לעבעדיק†ארומגערעדט†צווישן†זיך

נישט†צוציען†זייער†אויפמערק¨†בין†איך†שטיין†געבליבן†לעבן†דער†וויטרינע¨†וואס†אלץ†האט†

דארט†געגלאנצט†און†געפינקלט¨†און†גערייצט†דאס†אויגƆאיר†פארשטייט†שוין†וואס†איך†

מיין†—†צירונגƆדי†קראם†אליין†האט†געטראגן†א†פאסיקן†נאמען†—†Tsatske†Matske†—†און†

האט†אוודאי†צוגע†צויגן†אהער†די†ארטיקע†„פאוועס“Ɔווי†דען†אנדערש¨†אז†די†פאווע†זאל†

Æנישט†האבן†קיין†שיינע†פעדערן¨†וואלט†זיך†קיינער†אויף†איר†נישט†אומגעקוקט

שטיי†איך†מיר†אזוי†לעבן†דעם†„שאפ'¨†און†קוק†זיך†כלומרשט†צו†צו†די†בלישטשענ≠

†ווי†דער†שטארקסטער†אונטערהער�אפאראט†אין† דיקע†צ�צקע מ�צקעס¨†אבער†מײן†אויער

„עף�בי�אײ“†איז†שוין†אנגעשטעלט†אויף†דעם†הײפל†ווײבערƆזייערע†פנימער†זע†איך†נישט¨†

אבער†די†שטימען¨†להיפוך†צו†די†מענערישע¨†קלינגען†נידעריק¨†צו†מאל†אפילו†ווי†א†טי≠

פער†באריטאןƆוואס†האב†איך†דערווארט†צו†דערהערןø†קיין†גרויסע†סודות†האב†איך†נישט†

†Æגעהאפט†צו†אנטפלעקן¨†דערצו†איז†דאך†באוווסט¨†אז†א†סוד†איז†נאר†אונטער†פיר†אויערן

Æמײן†אנגעשפיצטער†אויער†איז†נישט†געווען†אפילו†קיין†פינפ†טער

כ�בין†ארײן†אין†מיטן†א†שמועס¨†וואס†כ�האב†אוודאי†נישט†באלד†אים†אויפגע†כאפט¨†

†וואס†האט†נאך†דערווײל†געגרילצט†אין†מײן†אויערª†אבער† קודם�כל¨†צוליב†דער†שפראך

די†רייד†ארום†וואס†די†ארטיקע†פרויען†האבן†גערעדט¨†וואלטן†אויך†געפאסט†פאר†א†ווינקל†

Æפארק�אין†בארא

ווי† ר��ע¨† אדער† דאקטער† דעם† און† געזונט† ארום† געדרייט† זיך† האט† געשפרעך† דער†

קיינעמסד�רף† ווי†כ�האב†פארשטאנען¨†איז†אין† †Æעס†קלינגט†אויף†דער†ארטי†קער†שפראך

†וואס†איז†א†מבין†אויף†אלע†קרענקƆנאך†מער∫†דער†זעלבער†ר��ע† דא†נאר†איין†דאקטער

†אז†קיין†גרוי†סער† האט†געהיילט†סײ†מענטשן†און†סײ†די†ארטיקע†בהמותƆס�איז†דאך†קלאר

אונטערשייד†צווישן†די†צוויי†מינים†באשעפענישן†איז†נישטאª†סײדן¨†אז†א†בהמה†קאן†נישט†

†צו†וואס† ווערן†א†מענטש¨†ווערט†א†מענטש†צו†מאל†פארוואנדלט†אין†א†בהמהƆא†קיצור

†Æדארף†מען†האבן†צוויי†דאקטוירים¨†אז†דער†וואס†איז†שוין†דא¨†ווייסט†אויך†א†קרענק

- 28 -

— ��לגעט מיכע, — האט†איינע†זיך†אנגערופן¨†— גײט ניט צום ר��ע, אויבע אירע ווילט לעבען

מער מיט � מ�נט�ג.

— וווס זשע, —†האט†זיך†דערהערט†א†צווייטע†שטימע¨†— דו גײסט קיינ�מ�לע צום ר��ע?

— איכע גײ… איכע קום צום ר��ע, ב�צולע צווײ ק�צערס… ער ווילע �כעט לעבען. אירע גיט

מירע � רעצעפטע און איכע גײ צו �פ�טעקער. איכע ב�צולע אײנע סוסער ��רע ר��וע, ווײלע

�פ�טעקער וויל �כעט לעבען. איכע גײ אין מײנע ה�מע* אונד וו�ר�ע �ר�ן די ר��וע אין מיסט.

��ר וווס? איכע ווילע �כעט לעבען!

הערט†זיך†אן†אנדער†קול∫

— י�, י�, ר��וע �דער זי העל�עט ניט, �דער מע ד�ר�עט זי ניט.

— מ�נע שכענע, די סט�ל�רקע, מירע געקל�גע געז�גט, �ז אירע מ�נפ�רשוינע איזע קר�נ קע

געוו�רען. גײט ער צו ר��ע אונד ר��ע ז�גט אירע: ער איזע קר�נקע �ף לונגען אונד וועט ל�נ גע ניט

ציען. אירע מ�נפ�רשוינע הערט דיזע ווער טער ענד ז�גט � ביטע: הער ר��ע, אויבע איכע ה�ל טעט

�זוי שמ�לע, דערלויבעט מירע עסן מ�נע ב�ליבטע מ�כעל — צי בו לע מיט בוימעל.

†וואס†ווארפט†ארויס†די† — וווס זשע געז�גט ר��ע?†—†האט†זיך†קוים†אײנ†געהאלטן†די

Æרפואות†אין†מיסט

— ר��ע געז�גט דעם סט�ל�ר — י�… אונד אין דרײ ט�גע איזע סט�ל�ר געזונט געוו� רען,

לויבע הײליקער �� סע ליט!

�כעט איזע מ�נפ�רשוינע אירע �ז געז�גט, געקל�גע מירע ה�ט שוסט�רקע די אונד —

קר�נקע געוו�רען �ף לונ גען. ז�גט ר��ע: „עס ציבולע מיט בוימעל, ווי סט�ל�ר!“

— וווס זשע שוסט�ר �כע געזונט געוו�רען?

— ניטע… אין דרײ ט�גע געשט�רבען.

עס†האט†זיך†דערהערט†א†זיפץ†און†נאך†א†קורצער†פויזע†איז†געקומען†די†מסקנא∫

— וווס איזע גוט ��ר� סט�ל�ר איזע שלעכט ��ר� שוסט�ר, לויבע הײליקער ��סעליט!

Æי�, י�… —†האט†דאס†הײפל†ווײבער†מסכים†געווען —

א†קליין†קינד†האט†זיך†צעוויינט†אויף†די†הענט†פון†א†פרויƆעס†איז†אויפגענומען†גע†ווארן†

ווי†א†סיגנאל¨†א†מין†דערמאנונג¨†אז†דער†צונויפטרעף†אויף†דער†גאס†איז†בלויז†א†ווײלי†קער†

איבעררײס†צווישן†די†טאג�טעגלעכע†שטוביקע†זארגƆזיי†האבן†זיך†אײליק†געזעגנט†און†זיך†

Æצעלאפן†יעדע†אין†איר†זײט

שטעקן†ווײטער†בײ†דער†קראם†Tsatske†Matske†האט†שוין†קיין†זינען†נישט†גע†האט¨†

כאטש†ס�איז†געווען†טשיקא†ווע†צו†זען¨†וואס†די†ארטיקע†קראסאוויצעס†טשעפען†אויף†זיך†

אןƆקיין†גרויסער†קענער†פון†צירונג†בין†איך†נישט¨†אבער†כל�זמן†מײנע†אויערן†זײ†נען†

געווען†פארטאן†אינעם†הערן¨†האבן†מײנע†אויגן†באטראכט†די†שיינע†זאכן†פון†יענער†זײט†

† שויבƆס�רוב†זײנען†געמאכט†געווארן†פון†א†זילבערדיקן†מעטאל¨†מסתמא†טאקע†זילבער

ה�מע — וווין��רט *

- 29 -

באפוצט†מיט†פארשיידן�קאליריקע†בלישטשענדיקע†שטיינדעלעך†—†כלערליי†קלינגערינ גען¨†

מעדאליאנען†אין†פארעם†פון†געוויקסן¨†אדער†חיהלעך†מערסטנס†קעץƆשפילקעס¨†קייטע≠

לעך†בראשקעס¨†מיט†איין†ווארט¨†אלץ†וואס†מאכט†„די†אישה†שענער†פון†א†קנישע“¨†ווי†

Æמײן†זיידע†פלעגט†זאגן

†ווי†עס†פאסט†פאר†א†פוסטעפאסניק¨†וואס†ווייסט†נישט† כ�האב†זיך†געלאזט†גיין†ווײטער

וווהין†אהינצוטאן†די†צײטƆדורכגייענדיק†פארבײ†א†גאניקל¨†האב†איך†דערזען†דארט†זיצן†

א†יינגעלע†פון†א†יאר†פינף¨†זעקסƆער†האט†זיך†עפעס†געבאמקעט†אונטער†דער†נאז†—†צי†

אונטערגעזונגען¨†צי†זיך†געאמפערט†מיט†עמעצן†אין†זײן†קינדערשער†פאנטא†זיעƆהאב†איך†

זיך†אפגעשטעלטƆאים†א†ווונק†געטאן†מיט†אן†אויג¨†ווי†צו†אן†אלט†חברל¨†האב†איך†גע≠

פרעגט¨†נאכמאכנ†דיק†די†ארטיקע∫

øווי†הײסטו†—

און† ווײלע† א† מיך† באטראכט† קעפל¨† זײן† מיר† צו† אויסגעדרייט† האט† יינגעלע† דאס†

אומצופרידן†געענטפערט∫

— ווי מ�נע גר�ס��טער*.

†אנצו†רופן† א†גוטער†מינהג¨†האב†איך†א†טראכט†געטאן¨†ווי†בײ†אונדז†יידן†פירט†זיך

Æקינדער†לכבוד†די†פארשטאר†בע†נע†קרובים

øווי†האט†געהײסן†דײנע†גראספאטער†—

Æווי איכע,†—†האט†ער†קורץ†אפגעהאקט —

זײן†ענטפער†איז†מיר†דווקא†געפעלן†געווארן∫†דער†שנעקל†איז†נישט†אזא†פראס†טאק¨†

לאזט†זיך†אויסƆהאב†איך†שוין†אויך†ארויסגעוויזן†מײן†עקשנות†און†ווידער†געפרעגט∫

øווי†רופט†מען†דיכע†צו†גײן†עסען†—

ער†האט†אויפגעהערט†צו†הוידען†מיט†די†פיסƆזיך†אויפגעהויבן¨†א†דריי†געטאן†מיטן†

פינגער†בײם†קאפ†און†אויסגעשאסן∫

— וועמען רו�ען? איכע קום �לײן!

�איך†האב†זיך†צעלאכטƆערשט†איצט†האב†איך†זיך†געכאפט∫†אין†גאנצן†פארגעסן†די†וועג

לעקציע¨†אויסגעהערט†פון†מײן†יונגן†חבר†ני�ם�ני�ם דער �ערטער¨†אז†דא†רופט†מען†קיי†נעם†

†Æדערפאר†האט†טאקע†דאס†יינ†גע†לע†מיך†אנגענומען†פאר†א†צע†דרייטן†Æנישט†בײם†נאמען

יעדנפאלס¨†ער†האט†א†ביסל†צעטריבן†מײנע†אומעטיקע†געדאנקען¨†וואס†האבן†אלץ†מער†און†

מער†מיך†ארומגעכאפט†—†וואס†טוט†מען†ווײטערø†מײן†הולך†האט†מיך†דא†געמאכט†ענ†לעך†

†סײדן†מײן†בלאסע†הויטƆכ�האב†זיך† צו†די†אנדע†רע†מאנספארשוינען¨†אויסגעגלײכט†מיט†זיי

פארגעשטעלט¨†אז†כ�זע†אויף†דער†גאס†אויס¨†ווי†אן†ערשט�געקומענער†אויף†דער†פלא†זשע†

צווישן†די†פארברענטע†קערפערסƆפון†דעסטוועגן¨†האב†איך†עפעס†אויף†זיך†נישט†גע†כאפט†

קיין†נײגעריקן†בליק∫†צי†די†ווײבער†דא†האבן†וועגן†דעם†ר�טע ליטוו�ק†נישט†געהערטª†צי†

גר�ס��טער — זיידע *

- 30 -

זיי†האבן†בכלל†נישט†געטארט†קוקן†אויף†א†פרעמדן†מ�נפ�רשוינעƆאגב¨†דאס†איינ†ציקע¨†

וואס†כ�האב†יא†גיך†דער†פילט†איז¨†אז†די†ארטיקע†זון†האט†זיך†שוין†צו†מיר†גוט†צוגע†כאפט¨†

†††Æבפרט†צו†מײן†נאקעטן†הינטן

יא¨†כ�בין†צעשמאלצן†געווארן¨†נישט†נאר†פון†דער†היץ¨†אבער†אויך†פון†מײנע†געדאנ≠

קען¨†אז†איך†ווער†פאר†וואנדלט†אין†א†מין†רואה�ואינו�ניראהƆאיך†בין†דא†און†איך†בין†

נישט†דא°†איך†האב†נישט†קיין†נאמעןÆÆƆקיינער†זעט†מיך†נישט†און†קיינער†וויל†מיך†נישט†

קענעןÆÆƆאיך†בין†אויס†איך°†און†אפשר†איז†דאס†יינגעלע†טאקע†גערעכט¨†און†איך†בין†משוגע†

געווארןø°†ניין¨†מע†מאכט†מיך†משוגע°†ס�איז†אזא†קארנאוואל¨†ווי†כ�האב†אמאל†געזען†אין†

ווענעציעƆכ�בין†אהין†גע†קומען†צו†געפינען†בעלנים†אויף†מײן†נײער†סחורה†—†קנעפ†לעך†

מיט†דרײ†לעכלעך†—†אזוינס†האט†מען†נאך†נישט†געזען†אין†דער†וועלט†פון†מאדעƆכ�האב†

געמיינט¨†כ�וועל†מאכן†מיליאנען†אויף†דעם†חריפותƆס�האט†זיך†אבער†דערפון†אויסגע†לאזט†

א†בוידעםƆווער†דארף†קנעפלעך†מיט†דרײ†לעכלעךø†דער†וועלט†איז†גוט†אויך†קנעפ†לעך†

†אדער†מיט†פיר†לעכ†לעךƆמ�האט†מיך†דעמאלט†אנגענומען†פאר†א†משוגענעם†און† מיט†צוויי

†Æכ�האב†קוים†אוועקגעטראגן†די†פיס

זעט†אויס¨†אז†דא†האב†איך†זיך†מיט†מײנע†פראשקעס†אויך†ארײנגעכאפט†אין†מיטן†א†

קארנאוואל¨†און†אלע†ארום†שפילן†אויס†זייערע†ראלעס†—†פון†יענע†ערשטע†דרײ†יאטן¨†

וואס†האבן†מיך†באגעגנט†מיט†שטעקנס†ביז†אט†דעם†יינגעלע†אויפן†גאניקƆאון†פלו†צעם†

איז†מיר†אײנגעפאלן∫†ס�איז†מסתמא†א†מין†„רעאליטי†שאו“Ɔאון†כ�האב†זיך†באלד†פארגע≠

שטעלט∫†שיער†ניט†גאנץ†אמעריקע†זיצט†איצט†בײ†די†טעלעוויזיע�עקראנען†און†קוקט†נאך†

ÆÆÆמײן†יעדע†באוועגונג

נאך†א†היפשער†צײט†פון†מײן†לעבן†אינעם†יישוב†האב†איך†פארשטאנען¨†אז†די†אלע†

גרויסער† דער† אין† עקזיסטענץ† פריערדיקער† מײן† פון† נאכ†ווייען† זײנען† אויסדאכטענישן†

†חלילה¨† וועלט†—†אן†אײנגעווארצלטע†געוווינטשאפט†צו†זײן†ווי†אלע¨†נישט†אויסטיילן†זיך

פונעם†המוןƆמיט†חשד†האב†איך†זיך†אנגעהויבן†אומצוקוקן†—†אפשר†וועל†איך†דערזען†די†

ווידעא�קאמערן¨†אנגעשטעלט†אויף†מירƆאון†דווקא†דא†האב†איך†זיך†אנגעשטויסן†אין†א†

†צי†ער†קוקט†אויף† קליינוווקסיקן†פארשוין¨†וואס†ס�איז†שווער†געווען†צו†פארשטיין†באלד

†אז†ער†איז†קעסאקעƆער† †צי†ער†זוכט†עמעצן†אויס†בײ†דער†זײטƆארויסגע†וויזן†האט†זיך מיר

†צי†ערגעץ† †צי†צו†מיר איז†צו†מיר†צוגעגאנגען¨†לײכט†צוהינקענדיק†אויף†א†פוס†און†ווידער

Æ™אין†א†זײט†שטיל¨†נאר†קלאר†געזאגט∫†מע וו�רטעט אײכע אין†כ�כמ�רניע

7. אי� כאכמארניע

כ�כמ�רניע — איז†געווען†דאס†ארט¨†ווו†ס�האט†זיך†קאנצענטרירט†די†גאנצע†חכמה†פון†

†וואס†האט†פאראייניקט†אין†זיך† קיינעמסד�רףƆדארט†האט†זיך†געפונען†דער†מוח�צענטער

כ�כמ�רניע — ר�ט�הויז �ונעם יישו' *

- 31 -

און גד�לע�כ�כ�מעס: ט� ק� נע�כ�כ�מע, בעדיקע�כ� כ� מע די מוחות¨† שארפסטע† דרײ† די†

אײצע�כ�כ�מע.†פון†דער†„טרויקע“†פלעגן†ארויס†קו†מען†די†קליגסטע†געדאנ†קען¨†עצות†און†

†Æמבינות¨†וואס†יעדער†אײנוווינער†האט†זיך†צו†זיי†צוגעהערט

ווי†עס†פירט†זיך†צווישן†פרײע†בירגער†און†לויט†די†געזעצן†פון†קיינעמסד�רף¨†פלעגט†

מען†דא†איין†מאל†אין†זיבן†יאר†דורכפירן†וואלןƆפינקטלעכער†געזאגט¨†איז†עס†געווען†א†

בײט¨†ווײל†יעדער†פון†די†דרײ†כ�כ� מעס†האט†געקאנט†פאר†נעמען†זײן†פאסטן†נאר†זיבן†

יארƆפלעגן†זיי†זיך†יעדע†זיבן†יאר†אליין†בײטן†מיט†די†פאסטנסƆא†צרה†איז†געקומען¨†ווען†

איינער†פון†דער†„טרוי†קע'†איז†פלוצעם†געשטארבןƆצו†געפינען†אויף†זײן†ארט†א†צווייטן†

איז†נישט†אזוי†פשוטª†נישט¨†חלילה¨†ווײל†אין†קיינעמסד�רף†איז†אן†אויסכאפעניש†אויף†

�חכמים¨†נאר†מחמת†זייער†צניעותƆקיינער†וויל†זיך†נישט†ארויס†שטעלן†קליגער†פון†זײן†בן

עירƆאזא†וואל�שיטה†האט†יעדן†באפרידיקטƆ�בי דוס רעדעל דרײט זיך!†—†האבן†ליב†געהאט†

Æצו†זאגן†די†קיינעמסדארפער

דער†קעסאקע†פארשוין†האט†מיר†דערמאנט†דעם†שמש†אין†מײן†זיידנס†שילƆדי†מתפללים†

און† שחרית¨† ער† דאוונט† אויג† איין† מיט† אז† † זיך צווישן† וויצלען† זיך† גוט†מוטיק† פלעגן†

מיטן†אנדערן†—†מעריבƆדורך†צוויי†שמאלע†געס†לעך†האט†ער†מיך†ארויסגעפירט†פו†נעם†

„קיינעמספלאץ'†און†גאר†אין†גיכן†זײנען†מיר†גע†בליבן†שטיין†אנטקעגן†א†שיי†נעם†הויז†פון†

רויטן†ציגל¨†מיט†א†מעשענעם†קופאל¨†וואס†וואלט†געפאסט†סײ†פאר†א†קלויסטער†און†סײ†

†פון†ביי†דע†זײטן¨† †געקאוועטער†ארײנגאנג�טיר פאר†א†שיל¨†להבדילƆפאר†דער†ברייטער

זײנען†אויף†א†נישט†הויכן†פאסטא†מענט†גע†שטא†נען†צוויי†סקולפטורן†—†פון†איין†זײט†א†קאץ†

און†פון†דער†אנדערער†זײט†א†סוס†©דאס†הייסט¨†אן†אייזל®Æ†ווי†ס�האט†מיר†דערקלערט†מײן†

†סימבאלי†זירן†די†פיגורן†צוויי†וויכטיקע†יסודות†פון†דער†דאי†קער†עקזיסטענץ†—† באגלייטער

פרײ†הייט†און†חכמהƆאון†נאך†איין†זאך†האט†זיך†מיר†געווארפן†אין†די†אויגן†—†אן†אויפ†שריפט†

†וואס†יעדער†בוכ†שטאב†איז†געווען†אויסגעגאסן†פון†בראנדז∫ איבער†דער†ארײנגאנג�טיר

TUTA EFENT DER BLINDER DI OYGEN

©דא עפנט דער בלינדער די אויגן®

†Æמיט†א†באזונדערן†צאפל†אין†הארץ†האב†איך†איבערגעטראטן†די†שוועל†פון†דעם†טעמפל

קאלטן† פינצטערן† א† אין† ארײן† כ�בין† אז† דערפילט¨† איך† האב† מא†מענט† זעלבן† דעם† אין†

†Æס�וואלט†געפאסט¨†ווי†מע†וואלט†אויף†מיר†ארויפ†גע†ווארפן†א†שווארצע†נא†סע†דעק†Æקעלער

מײן†באגלייטער†האט†אבער†ארויסגע†בראכט†אויף†זײן†אופן∫†מ�כ�י��קילע�מ�כ�י�Ɔעס†

האט†גע†דארפט¨†א†פנים†הייסן∫†„קיל†—†מחיה°“†כ�האב†דערפילט†זײן†האנט†אויף†מײן†אקסל†

און†זיך†נאכגעגעבן¨†ווי†א†בלינ†דער†דעם†נאכפירערƆאין†א†ווײלע†ארום†האב†איך†שוין†

גע†קאנט†אפשאצן†דעם†טיפן†זין†פון†דעם†אויפ†שריפט†איבער†דער†טיר†—†די†אויגן†האבן†

זיך†מיר†גע†עפנט†און†כ�האב†זיך†פנים�אל�פנים†אנגעשטויסן†איןÆÆƆמײן†זיידןƆכ�האב†אים†

†געזונטערƆאון†נאך∫†ער†האט† דערזען†אנטקעגן†זיך†אבער†דא†האט†ער†אויס†גע†זען†יינגער

פאר†קוועטשט†אין†א†ווינקל†פון†מויל†א†פיפ†קעƆכ�בין†געשטא†נען†בײ†דער†סקולפטור†א†

- 32 -

†Æזי†וואלט†גע†קאנט†פארנעמען†א†בכבודיק†ארט†אויפן†קבר†פון†מײן†זיידן†Æפארציטער†טער

דער†באגלייטער†איז†מיר†ווי†דער†געקומען†צו†הילףƆזײן†אנווײז�פינגער†האט†ווי†אן†אל†

Æדורכגע†שטאכן†דעם†רוים†און†זיך†א†צי†גע†טאן†ארויף†צום†קופאל

Æגר�סע ליטוו�ק!†—†האט†ער†אויסגעזונגען —

זײנע†אויגן†זײנען†זיך†נאך†מער†צע†פארן†אין†פארשידענע†זײטן¨†ווי†ער†וואלט†דער†מיט†

†Æארץ†פאר†דער†פיגור�געוואלט†ווײזן¨†ווי†ברייט†צע†שפרייט†זיך†זײן†דרך

Æהאב†איך†נישט†געגלייבט†מײנע†אויערן†—†øגר�סע ליטוו�ק†—

— י�, י�! אירע איזע דער ערשטער גר�סע כ�כ�מע אין קיינעמסד�רף. אירע געבר�כ טעט אונז

די גר�סע לערע �ון הײ ליקן ��סעליט!

דערזען¨†ווי†איך†בין†פארכאפט†גע†ווארן†פון†זײנע†דערקלערונגען¨†איז†ער†גרייט†גע†ווען¨†

†צו†עפענען†פאר†מיר†אלע†קעמער†לעך†פון†זײ†נע†קענטע†נישןƆאיך† ווי†א†גוטער†וועגווײ†זער

האב†זיך†בפירוש†נישט†געלאזט†ווארטן†און†גע†פרעגט∫

øוווס†מײנט†עס¨†הײליקער ��סע ליט†—

פונקט†דא†איז†ארײנגעגאנגען†א†זקן¨†וואס†כ�האב†אים†באלד†דערקענטƆער†איז†גע†ווען†

צווישן†יענע†דרײ†גד�לע�כ�כ� מעס†פון†נעכטן¨†וואס†האבן†געשטעלט†אויף†מײן†ייחוס†דאס†

†Æשטעמפל†—†עכטער ר�טע ליטוו�ק!†—†און†פארטרויט†מיר†דעם†וויכטיקן†שליחות�השגחה

דערזען†דעם†אלטן¨†איז†מײן†באגלייטער†באלד†געווען†לעבן†אים†און†אים†עפעס†פארטרוי†לעך†

מיטגעטיילטƆיענער†האט†מיך†בא†טראכט†פון†אונטן†ביז†ארויף¨†צוגעשאקלט†מיטן†קאפ¨†ווי†

כ�וואלט†ארויסגעקוקט†אויף†זײן†באגיטיקן†מײן†נײעם†הולך†און†שוין†גאר†מיט†א†היי†מישן†

שמייכל†א†זאג†גע†טאן∫†וויל ק�מען°

ווי† און† פלייצע† דער† מיט† מיר† צו† אויסגעדרייט† זיך† ער† האט† זאג¨† דעם† נאך† באלד†

ער† האט† ווער†טער† אן† אים† פארשטייען† ארום† אלע† אז† צו†געוווינט¨† איז† וואס† מענטש¨† א†

פונעם† נאגל† דעם† אקסל† שמאלן† זײן† איבער† דערזען† כ�האב† און† האנט† די† אויפגעהויבן†

†וואס†האט†קיין†אויג† †וועלכער†האט†מיך†א†רוף†געטאןƆדער†בא†גליי†טער אנווײז�פינ†גער

נישט†אפגעפירט†פון†דעם†אלטן¨†האט†אים†ארומגעכאפט†מיט†זײן†קעסאקע†בליק¨†ווי†מיט†

א†רייףª†זײנע†שווארצאפלען†זײנען†זיך†ממש†צונויפגעפארן†צום†נאזרוקן†און†זיך†דארט†

אפגע†שטעלטƆאבער†בלויז†אויף†א†רגע¨†ווײל†דער†זקן†האט†זיך†שוין†גערירט†פון†ארט†און†

Æזײן†שאטן¨†דער†באגליי†טער†—†נאך†אים

גיכן¨† אין† גאר† †Æביידע זיי† נאכצו†פאלגן† נישט† אז† טאן¨† צו† געבליבן† מיר† איז† וואס†

זיך† זקן† דער† האט† † קארידאר האלב�פינצטערן† שמאלן¨† א† אין† זיך† ארײנדרייענדיק†

†אויף†וועלכער†ס�האט†זיך†אנגעזען†א†שילדל†מיט†אן†אויפשריפט† אפגעשטעלט†בײ†א†טיר

†ווי†עס†פאסט†פאר†א†געטרײען†ב�דינער¨†האט† ÆBEDIKE†KHAKHAME†דער†באגלייטער

זיך†אנגעבויגן†צום†שלאס�שפעלטל†און†ארײנגעשטעלט†אהין†דעם†שליסל¨†וואס†ער†האט†

ערשט†ארויסגעשלעפט†פון†דער†קעשע†נע†אויף†זײן†ק�סד�Ɔאין†א†מינוט†ארום†בין†איך†

שוין†גע†שטא†נען†אנטקעגן†א†שווערן†טיש¨†באדעקט†מיט†גרינעם†גע†וואנט†—†דער†אלטער†

- 33 -

†צוגע†שמידט† איז†בײ†דעם†טיש†געזעסן¨†און†מײן†באגלייטער†איז†געבליבן†הינטער†מיר

צו†דער†טירƆעס†האט†אים†איצט†נאר†אויסגעפעלט†א†ביקס†ער†זאל†ענלעך†זײן†צו†א†

Æבאווא†כער�קאראול

צוויי†שמאלע†פענצטערלעך†האבן†ארײנגעבראכט†פון†דרויסן†צעבראכענע†שפלי†טערס†

שטראלןƆכ�האב†דערווײל†גארנישט†ניט†פארשטאנען¨†צוליב†וואס†האט†מען†מיך†אהער†

†אונטערן†סאמע†„לעפעלע“¨†האט†זיך†א†ריר† געבראכט†צו†פירןƆאבער†אין†בויך†בײ†מיר

געטאן†דאס†„שלימזלדיקע†ווערעמל“Ɔאזוי†האב†איך†עס†גערופן†דאס†נאגעניש¨†וואס†הייבט†

זיך†בײ†מיר†אן¨†ווען†איך†פיל¨†אז†אט�אט†געשעט†עפעס†אן†אומדערוואר†טע†אומאנגע†נע†מע†

זאךƆאויב†איר†מיינט¨†אז†דאס†„ווערעמל“†העלפט†מיר†אויסצומײדן†די†אומאנגענעמלעכ†קייט¨†

האט†איר†א†טעותƆאזוי†געשעט†שוין†אין†מײן†לעבן¨†אז†די†ווארענונג†קומט†שטענ†דיק†מיט†

א†פארשפעטי†קונגƆדאס†הייסט¨†זי†קומט†צו†דער†צײט¨†אבער†איך†כאפ†זיך†ערשט¨†ווען†צו†

ענדערן†דעם†וועג†פון†דער†באשערט†קייט†איז†אוממעגלעךƆוואס†יא¨†יעדעס†אדערל†אין†מיר†

Æציט†זיך†אן†און†איז†גרייט†מיך†צו†פארטיידיקן

בעדיקע�כ�כ�מע†האט†דערווײל†א†ווונק†געטאן†צו†מײן†באגלייטער†און†יענער†האט†

†איז†דער†באלעבאס†פונעם† באלד†פארמאכט†נאך†זיך†די†טירƆא†רגע†באטראכט†מיך†ווידער

†ווי†א†פויער† אלקער†ארײנגעפארן†אין†דער†גע†דיכטעניש†פון†זײן†בארד†מיט†פיר†פינגער

מיט†די†גראבליעס†אינעם†פריש†אפגעשניטענעם†גראז¨†און†זיך†אנגערופן∫

Æעס†פאסטן†דיר†זייער†די†ארטיקע†קליידער†—

ער†האט†עס†געזאגט†דווקא†אויף†ענגליש¨†וואס†האט†נאך†די†אלע†רייד†הײנטיקע¨†געהערט†

פון†אין†דער†פרי†אן†אויף†דער†ארטיקער†שפראך†ממש†א†גלעט†גע†טאן†מײן†אויערƆדער†

†ווײל†גלײך†נאך†זײן†פײנסטן†קאמ≠ וואזשנער†זקן†וואלט†אבער†גע†קאנט†זײן†א†קונצנמא†כער

פלי†מענט†אויף†דער†שפראך†פון†אונדזער†דעמאל†טיקן†פרעזי†דענט†ביל†קלינ†טאן¨†האט†ער†

ארויסגע†שלעפט†פון†איינעם†א†טישקעסטל†מײן†פארלוירענעם†שוך†און†אים†פײער†לעך†מיר†

Æאיבערגעגעבן

†—†ס�איז†דאך†דער†ווײל† —†מעסט†אן¨†—†האט†ער†באגלייט†זײן†באוועגונג†מיט†די†ווערטער

† †וואס†קאן†באשטעטיקן¨†אדער†נישט†באשטע†טיקן¨†אז†דו†ביסט†טאקע†דו די†איינצי†קע†זאך

Æנישט†עמעצער†א†צווייטער

פון†זײן†פארדרייטער†דערקלערונג†האב†איך†גע†קאנט†מאכן†נאר†איין†אויספיר†—†בעדיקע�

†אז†אויפן†וועג†קיין†אפריקע†און†צוריק†האט†מען†מיך†אונטערגע_ כ�כ�מע†איז†אפנים†חושד

†צי†נישט† ביטןƆהאב†איך†שוין†אליין†עפעס†אנגעהויבן†צווייפלען¨†צי†איך†בין†טאקע†איך

איך†און†גרינג†אפגעזיפצט¨†ווען†מײן†אלטער†שוך†מיט†אן†אפגעריבענעם†אפצאס†פון†איין†

זײט¨†איז†לײכט†ארויף†אויף†מײן†פוסƆא†שאד†האב†איך†א†טראכט†גע†טאן¨†וואס†כ�האב†מײן†

צווייטן†שוך†איבער†גע†לאזט†אין†דער†קליידער�קראם†IN†LATES¨†נישט†צו†פארגלײכן†מיט†די†

†וואס†דער†ברייטהארציקער†באלע†באס†האט†מיר†געשענקטª†כ�האב†זיך†נאך†ביז†אהער† שיך

נישט†צוגע†וווינט†זיי†צו†טראגןƆאבער†—†פארפאלן°†

- 34 -

†הין†און†קריקÆÆƆ—†האט†דער† —†איצט†מאך†עטלעכע†שפאן†איבערן†צימערÆÆƆאט†אזוי

†øאלטער†באגלייט†מיך†מיטן†בליק¨†—†עס†קוועטשט†נישט

ÆÆÆניין†—

דעמאלט†האט†ער†מיר†אנגעוויזן†אויפן†צווייטן†בענקל¨†צוגעשטעלט†צום†טיש†און†א†

זאג†געטאן∫

—†אז†עס†קוועטש†דיך†נישט¨†קוועטשט†עס†מיך†אויך†נישט°†מע†מוז†אבער†שטענ†דיק†

קאנטראלירן¨†נישט†גלייבן†אויפן†ווארטƆ—†און†ער†האט†טאקע†קאנטרא†לירט†ווײטער∫†

†øווי†איז†אדורך†דײן†מיסיע†אין†אפריקע†—

וואס†האב†איך†אים†געקאנט†ענטפערן¨†אז†פון†מײן†גאנצן†באזוך†איז†מיר†פאר†בליבן†א†

†ווי†כ�האב† בייזער†חלום¨†ווו†כ�בין†שיער†דאס†צווייטע†מאל†נישט†געווארן†א†יידø†אבער

שוין†פריער†דערמאנט¨†זײנען†אלע†מײנע†אדער†לעך†פון†זעלבסטפארהיטונג†מיר†געקו†מען†

אנטקעגן†און†כ�האב†מיט†גאר†א†זיכערן†טאן†געענט†פערט∫

Æאין†אפריקע†זײנען†איצט†משוגענע†היצן†—

†א†פנים¨†אויפגעוועקט†אינעם†אלטנס†שלאבע†ריקן† —†איז†וואס†זשעø†—†האט†מײן†ענטפער

øמע†שוויצט†—†Æמוח†א†לעבעדיקן†אינטע†רעס

—†מע†שוויצט¨†עס†גייט†א†רויך°†דערצו†זיצן†זיי†נאך†ארום†א†שײטער†מיט†א†ריזיקן†

ÆÆÆקעסל†און†קאכן†אייער

פארגאנגע†נע† די† געזען† כ�האב† וואס† חלום¨† ווילדן† דעם† אין† אנגעכאפט† זיך† האב† איך†

נאכט†אויפן†שפיץ†בארג†און†שוין†ווײטער†צעוויקלט†מײן†פאנטאזיע¨†ווי†מײן†באבע†פלעגט†

צעטרענען†אן†אלטע†וואלענע†קאפ†טע¨†וואס†זי†אליין†האט†אמאל†אויסגעארבעטƆאיך†האב†

דעם†מעשה�פאדעם†געשלעפט†און†בעדיקע�כ� כ� מע†האט†אים†ארויפגע†וויקלט†אויף†זײן†

פארשפיצ†טער†נאז¨†ווי†אויף†א†שפינדלƆצי†האב†איך†געקאנט†דע†מאלט†וויסן¨†אז†די†דאזי†קע†

ÆÆÆאויף†מײן†אייגענעם†קאפ† מעשה†וועט†פאלן¨†ווי†א†דו†נער

—†זיי†האבן†מיך†צוגעבונדן†צו†א†סלופ†און†גע†וואלט†קוילען¨†כדי†אפקאכן†צוזאמען†מיט†

די†אייערƆכ�האב†אבער†אנגעהויבן†שרײען†און†זיי†דערקלערן†ווער†איך†בין¨†און†ווער†האט†

מיך†צו†זיי†געשיקטƆאיך†קען†נישט†זאגן¨†אז†זיי†זײנען†אזוי†קלוג¨†ווי†די†אײנוווינער†פון†

קיינעמסד�רףƆפון†דעסטוועגן¨†ווען†כ�האב†זיי†אנגע†וויזן†מיטן†קאפ†אויף†דעם†באלאן¨†וואס†

†ענלעך†צו†א†בארג†שמאטעס¨†איז†צו†זיי†דערגאנגען¨†אז†ס�איז† איז†שוין†גע†לעגן†אויפן†זאמד

†וואס†פליט†אין†דער†לופטן¨†נאר†עפעס†מערƆא†באפרײטער†פו†נעם†סלופ¨† נישט†סתם†א†זאך

ÆÆÆהאב†איך†זיי†גענומען†לערנען¨†וואס†מע†דארף†מיט†די†באלאנטשיקלעך†טאן

די†נאז†בײם†זקן†איז†רויטלעך†געווארן¨†אפילו†געשוואלןƆדי†בארד†זיך†צעפושעט¨†גע≠

†ווי†לענ†גערª†און†אין†די†אויגן†האט†זיך†צעשווענקט†א†בלי†שטשענדיקער† ווארן†ברייטער

Æפעטער†פלעק¨†אויפגעקומען†פון†זײן†פארשווונדע†נער†יוגנט

—†וואס†זשע†איז†געווען†ווײטערÆÆƆ—†האט†ער†מיך†אונטערגעיאגט¨†—†דערצייל¨†ס�איז†

ÆÆÆוויכטיק

- 35 -

† †די†אפריקאנער —†ווײטערÆÆø†ווײטער†בין†איך†אריבער†צו†פראק†טישע†געניטונגעןƆזיי

זײנען†דאך†ווי†קליינע†קינ†דערª†זיי†דארפן†וויסן¨†פון†וואנען†און†וואס†עס†וואקסטƆבאזונ≠

דערס¨†די†ווײבערƆמײנע†פראק†טי†שע†שטודיעס†זײ†נען†זיי†אזוי†געפעלן†געווארן¨†אז†כ�האב†

עס†קוים†אויסגעהאלטןÆÆƆאבער†מײן†חוב†האט†מיר†צו†גע†געבן†כוח†—†כ�האב†אלץ†גע†טאן†

†ÆÆÆפון†דער†אנדערער†זײט¨†האב†איך†זיך†גע†מוזט†אײלן†קומען†צוריק†ÆÆÆצוליב†סאלידארי†טעט

�אפצוגעבן†אײך†דעם†באריכט¨†פארט†א†טײערע†סחורהƆאין†מײן†פראפעסיע†פון†א†האנדל

ÆÆÆכל¨†צוטרוי†און†אפנ†קייט�אגענט¨†שאצט†מען¨†קודם

†—† —†וועגן†דײן†פראפעסיע†וואלט†איך†טאקע†געוואלט†דו†זאלסט†דערציילן†גענויער

האט†מיך†איבערגע†שלאגן†בעדיקע�כ�כ�מעƆצוגעלייגט†דעם†פינ†גער†צום†מויל¨†ווי†גע†געבן†

מיר†צו†פארשטיין¨†אז†ער†האט†נאך†נישט†פארענדיקט¨†האט†ער†ווי†פון†דער†ווײטנס†גע≠

פרעגט∫

øווער†האט†דיך†צו†אונדז†געשיקט†—

ווען†מײן†פאנטאזיע†וואלט†שוין†ניט†געהאט†גע†ווען†ארויפגעטראגן†מיך†צום†סאמע†קאם†

פון†דער†כווא†ליע¨†וואלט†איך†געוויס†דערפילט¨†אז†די†פראגע†פונעם†גוטמוטיקן†אל†טיטשקן†

Æכ�זאל†קאנען†אראפקוקן† איז†מיט†א†פארטלƆכ�בין†שוין†אבער†געווען†צו†הויך

†נאר†וואס°ÆÆƆדי†גלאבאלע†סכנה¨†וועלכע†רוקט†זיך†אן†אויף†דער†וועלט† —†נישט†ווער

מיט†אירע†דרײ†נולן°

זײנע† הענט† אדערדיקע† די† †Æאיבער†געראשט נישט† אפנים¨† אים¨† האבן† ווערטער† מײנע†

אויף†דעם†גרינעם†אויבערפלאך†פון†טיש†האבן†גערוט¨†צונויפשליסנ†דיק†מיט†די†פינגער†די†

האוועניש¨†בלויז†די†צוויי†גרא†בע†פינגער†האבן†ארויסגע†שטעקט¨†ווי†צוויי†אנגעשטעל†טע†

אנטענעסƆזײן†קול†האט†געקלונגען†שטיל¨†נאר†פעסט∫

—†נול†איז†ניקס¨†און†ניקס†איז†גוט†צו†די†אויגן†—†זאל†אפילו†זײן†דרײ†מאל†נול°

†—†די†וועלט†איז† —†דא†שטעקט†טאקע†די†סכנה¨†—†האב†איך†זיך†געדראפעט†נאך†העכער

ÆÆÆאנגעשראקן¨†ווײל†קיינער†ווייסט†נישט¨†וואס†ס�וועט†געשען†נאך†די†נולן

בעדיקע�כ�כ�מע† האט† †— †°øקיינעמסד�רף אונדזער† איז† ווו† און† וועלט¨† די† איז† ווו† †—

øזאג¨†וואס†האט†דיך†געבראכט†צו†אונדז†—†Æגעמאכט†זײן†אויספיר

—†איך†בין†געקומען†אײך†ראטע†ווען°†—†האב†איך†שיער†נישט†אויסגע†שריען†פון†דער†

סאמע†הייךƆס�האט†מיר†אזש†פארכאפט†דער†אטעם¨†—†מײנע†ברי†ליאנט�פראשקעס†—†זיי†

וועלן†אײך†העלפן†צו†פארגעסן†אין†אלע†סכנות°

ÆÆÆøווײסע†ÆÆÆøפראשקעס¨†זאגסטו†—

ÆÆÆבריליאנטענע†ÆÆÆיא†—

צי†האב†איך†זיך†געקאנט†פאר†שטעלן¨†אז†אין†א†רגע†ארום†וועל†איך†שוין†פאלן†פון†מײן†

†און†די†כוואליע†פון†מײן†פאנטאזיע†וועט†זיך†אויף†מיר†ארויפוואלגערן†און†צו†דריקן† הייך

Æצום†סאמע†דנא†פון†איר†טיפעניש

—†כ�האב†שוין†געהערט†אמאל†וועגן†אזעלכע†פראשקעס¨†—†האט†דער†אלטער†אנגע≠

- 36 -

זײן† האט† צײט¨† זעלבער† דער† אין† און¨† ארט† זײן† פון† אויפהייבן† זיך† פאמעלעך† הויבן†

†—†ס�ערשטע†וועלן†פגרן†די†קעץ¨†און† קערפער†זיך†אלץ†מער†און†מער†אנגעבויגן†צו†מיר

†ªדערנאך†—†די†סוסן¨†און†ס�וועט†פארשווינדן†די†חכמה†ªמיר†וועלן†בלײבן†אן†פרײהייט

צום†סוף¨†וועלן†קומען†די†וואס†האבן†דיך†גע†שיקט†אהער†און†לאזן†אונדז†אן†דעם†הײ-

ÆÆÆליקן ��סעליט

ווען†זײן†רויט�געשוואלענע†נאז†האט†זיך†אנגעשפארט†אין†מײן†נאז¨†האט†ער†מיר†בייז†

ארײנגעשעפטשעט†אין†פנים∫†„דיזע פר�שעקעס איזע גי�טע!“

כ�האב†דערפילט¨†אז†איבער†מײן†קאפ†איז†גע†בליבן†הענגען†אויף†א†הארע†לע†די†קאלטע†

שארף†פון†שטילקייטƆאונ†טערן†„לעפעלע“†האט†מיר†ווידער†גע†געבן†וועגן†זיך†צו†וויסן†

דאס†פאסקודנע†נאגנ†די†קע†„שלימזל�ווע†רעמל'¨†און†דער†איינצי†קער†געדאנק†וואס†האט†א†

בליץ†גע†טאן†אין†מײן†צעווייכטן†מוח†איז†געווען∫†„מײן†לעבנס�פארזיכערונג¨†אפ†גע†שאצט†

†וועט†שוין†זיכער†ארײנפאלן†אין†די†טריפענע†הענט†פון†מײן† אין†א†האלבן†מיליאן†דא†לאר

צווייטער†פרוי°†זאל†זי†פלאצן†פאר†געדולע°“

וואס†זשע†מיינט†אירø†דווקא†בײ†דעם†שווארצן†געדאנק†האט†מיר†אזוי†אנגעהויבן†דרייען†

די†נאז†—†זעט†אויס¨†דעם†זקנס†א†וואנצע†איז†מיר†ארײנגע†קראכן†אין†א†נאזלעכל†—†אז†

כ�האב†הויך†א†ניס†געטאןƆמײן†זיי†דע†פלעגט†שטענדיק†זאגן∫†„אז†א†גוסס†גיט†א†ניס¨†איז†

עס†בפירוש†א†גוטער†סימן°“†

Æצעזעצט†זאלסטו†ווערן°†—†האט†אויסגעשריען†בעדיקע�כ�כ�מע†—

†איז†ער†געזעסן†אויף†זײן†ארט†און†געשמייכלט†צו†מיר†מיט†אלע†זײנע†קנייטשן† ווי†פריער

Æאויפן†פנים

øזאג†דעם†אמת¨†האסט†זיך†איבערגעשראקן¨†איא† —†נו

ווי† זיך†פון†זײן†פראוואקאציע¨†האב†איך†מסתמא†אויסגעזען† נאך†נישט†געקומען†צו†

יענער†פאראורטיילטער†צום†טויט¨†וואס†אין†לעצטן†מאמענט†האט†מען†אים†אונטערגע†טראגן†

די†גו†טע†בשורה¨†אז†מע†וועט†אים†נישט†אויפ†הענגען¨†נאר†פשוט†אפהאקן†דעם†קאפƆער†

†דער†אל†טערƆער†איז†נישט†ווײט†אוועק†פון†יענעם†שווארצן† איזדיעקעוועט†זיך†איבער†מיר

ÆÆÆאפריקאנער†מיטן†מע†סער

—†כ�האב†דיך†געוואלט†אליין†בודק†זײן¨†צי†ביסטו†טאקע†דער†עכטער†ר� טע ליטוו�ק¨†

נישט†קיין†פאלשערƆט� ק�נע�כ�כ�מע†האט†זיך†זײנע†מע†טאדן¨†און†איך†מײנעª†אבער†דײן†

Æניס†האט†צו†נישט†געמאכט†אלע†מײנע†ספקות

איבערן†טיש†האט†ער†אויסגע†שטרעקט†צו†מיר†די†האנט¨†אויסגע†פלאכטן†מיט†די†פאר≠

קרימטע†פינגער†א†פײג†און†שוין†ליבעריש¨†ווי†א†גוטער†פע†טער†צום†פלימעניק†א†יתום¨†

זיך†אנגע†רופן∫

øזאל†אונדזער†שמועס†בלײבן†צווישן†אונדז¨†א�קעי†—

מײן†הסכמה†האט†ער†נישט†גע†ווארטƆער†איז†שוין†געווען†פארטאן†אין†זײ†נע†וואזש†נע†

עניניםƆערנסט†ארײנגע†קוקט†מיר†אין†די†אויגן¨†האט†ער†געפרעגט∫

- 37 -

øוואסערע†אייער†האבן†זיי†געקאכט† —†ווי†מיינסטו

פון† †Æפרא†געס פראוואקאטיווע† זײנע† פון† געווען† זאט† שוין† איך† בין† אמת¨† דעם† זאגן†

דעסטוועגן†האב†איך†איבער†גע†פרעגט∫

†ÆÆøווער†ÆÆøאייער†—

øכ�מיין¨†די†אפריקאנער†—

איך†קאן†ביז†הײנט†נישט†פאר†שטיין¨†פאר†וואס†כ�האב†אים†אזוי†קאטעגא†ריש†גע†ענט≠

פערט¨†גלײך†ווי†כ�וואלט†טא†קע†ארײנגעקוקט†אינעם†זודיקן†קעסל†פון†מײן†חלוםª†כ�האב†

עס†אבער†פעסט†און†דײטלעך†אנגערופן∫

—†שטרויסענע°

—†אזוי†האב†איך†טאקע†געמיינט°†

זײן† לעבן† טיש† אויפן† געשטאנען† איז† וואס† גלעקל¨† מיטן† געטאן† טרייסל† א† האט† ער†

Æדי†מינוט†האט†זיך†אין†אלקער†ארײנגעשטעלט†מײן†באגלייטער†Æרעכטער†האנט

—†�יר �פעט ר�טע ליטוו�ק אין �כ�ס�ניע¨†—†איז†דער†אלטער†ווידער†אריבער†צו†דער†

Æארטיקער†שפראך

†וואס†כ�האב†אים†באשלאסן†ווײטער†צו†רופן†מיטן†נא†מען†„ב�דינער“¨† מײן†באגלייטער

איז†שטיל†צוגעגאנ†גען†צו†מיר†און†מיך†לײכט†אנגענומען†בײם†עלנ†בויגןƆצוגעדריקט†צו†

זיך†דעם†אומ†גע†קערטן†שוך†האב†איך†פארלאזט†דעם†ביו†ראƆשוין†אין†קארידאר†האב†איך†

זיך†גע†כאפט¨†אז†כ�האב†געזאלט†בײ†בעדי קע�כ� כ�מע†פרעגן¨†צי†ווייסט†ער†גאר†נישט†וועגן†

†וואס†כ�האב†אים†וועגן† דעם†גורל†פון†מײן†וואליזקעø†צו†ריק†גע†רעדט¨†אפשר†איז†עס†בעסער

Æדעם†נישט†גע†פרעגט

NAKHTIGALE 8. אכאסאניע

דער†טאג†האט†שוין†געהאלטן†בײם†אויסגייןƆא†דורכזיכטיקע†פורפור�דעק†פון†שקיעה†

†ווי†א† †הילצערנע†ווענט†און†געסלעך האט†שטיל†זיך†געשלעפט†איבער†די†פלאכע†דעכער

ריזיקע†האנט†וואלט†זי†אײנגע†ראלט†אויף†דער†ווינדע†פון†האריזאנטƆאון†גלײך†נאך†איר†

ממש†אנטרעטנדיק†אויף†די†פאלדן¨†האט†שוין†דעם†שטח†פארכאפט†די†נאכטƆקיין†אוונט†

ניטƆזעט†אויס¨†אין†די†מקומות†איז†קיין†אוונט†נישטא†—†די†ווײליקע†צווישן�צײט†מיט†אלע†

אירע†חנען¨†האט†מיר†איצט†דער†מאנט†מײן†ווײטן†בארא�פארק¨†ווען†פון†די†שילן†און†קלויזן†

האבן†זיך†געטראגן†פון†די†אפענע†פענצ†טער†די†ער†שטע†ווערטער†פון†דער†„מעריב“�תפילה†

—”דער†וואס†מאכט†אוונטÆÆÆ“†—†און†די†אנגעזעטיקטע†מיט†פײכט†קייט†לופט†פלעגט†גיריק†

Æדי†דאזיקע†ווערטער†אײנזאפן

ס�איז†מיר†ווידער†געבליבן†שטיין†פאר†די†אויגן†די†סקולפטור†פונעם†גר�סע ליט וו�ק¨†

א† בלויז† עס† איז† צי† †Æזיידן מײן† צו† ענלעך† געווען† וואסער† טראפנס† צוויי† ווי† איז† וואס†

�כ�ס�ניע NAKHTIGALE — �רטיקער ה�טעל *

- 38 -

†אז†מײן†מוח†ווערט†פארסמט†מיט† צונויפפאלø†אדער†די†דאיקע†לופט†ווירקט†אזוי†אויף†מיר

øדערמאנונגען¨†און†יעדעס†מאל†ווארפט†מיר†אונ†טער†א†נײ†קונצל

ווי†קומט†אהער†מײן†זיידע¨†זאל†ער†האבן†א†ליכטיקן†גן�עדןø†אפשר†האבן†אים†זײ†נע†

קאמיוואיא†זשאר�וועגן†ארײנגעבראכט†אין†די†מקומות†מיט†לאנגע†יארן†צו†ריק¨†פונקט†ווי†

זיי†האבן†איצט†געבראכט†אהער†מיךø†דער†ציילט†זיי†וועגן†זײן†כעלם¨†נאך†וועלכן†ער†

האט†גע†בענקט†זײן†גאנץ†לעבןª†געלערנט†זיי†שכל†אויף†זײן†אופן¨†און†אוודאי†גע†רעדט†

מיט†זיי†מאמע�לשון¨†ווײל†זײן†ענג†ליש†איז†ענלעך†געווען†צו†דעם†יידיש¨†אויף†וועלכן†

עס†רעדן†די†�ר�ע ב�ר גער �ון קיינעמסד�רףƆנאך†א†זאך∫†נישט†אומזיסט†האט†ב�דינער†

געזאגט¨†אז†גר�סע ליטוו�ק†האט†זיי†געבראכט†די†לע†רע†וועגן†הײליקן ��סעליטƆקיין†

אנדער†לערע¨†ווי†משהס†לערע†האט†מײן†זיי†דע†נישט†געקענטƆפאר†וואס†זשע¨†אויב†

†פונקט†ווי† אזוי†—†��סע ליטø†די†פראגע†איז†דערווײל†געבליבן†שטעקן†אן†אן†ענטפער

Æ'דער†צונאמען†„ליט†וואק

בשעת�מעשה†איז†מיר†אײנגעפאלן†נאך†איין†גע†דאנק∫†מײן†זיידע†איז†דאך†געווען†א†

מאנספארשוין†מיט†אלע†מעלות†און†חסרונותª†און†צו†יענער†צײט†איז†ער†געוויס†געווען†א†

יונגער†שיינער†בחורƆדאס†בלוט†האט†אין†אים†גע†שפילטƆאיז†גאר†נישט†אויסגעשלאסן¨†אז†

ÆÆÆאיך†האב†דא†קרובים

כ�האב†זיך†אומגעקוקטƆב�דינער†איז†מיר†נאכ†גע†גאנ†גען¨†צוהינקענדיק†אויף†א†פוס¨†ווי†

זײן†שטייגער†איז¨†און†זיך†עפעס†שטילערהייט†אונטערגעמורמלט†אונ†טער†דער†נאזƆמעג≠

†אז†אפילו†ב�דינער†אויךÆÆƆאון†כ�האב†שוין†מיט†אנדע†רע†אויגן†א†קוק†געטאן†אויף†מײן† לעך

בא†גלייטערƆקיין†אמת†בערדל¨†האט†ער†נישט†גע†האטƆזײ†נע†באקן†האבן†אויסגע†זען¨†ווי†אן†

אלט†בערשטל†מיט†אויס†געפאלענע†הארƆזײן†גאנצער†הולך†האט†ארויס†גערופן†רחמנות†און†

Æפון†זיך†אפגע†שטויסן†אין†דער†זעל†בער†צײט

—†ווער†איזע†דיזע†גר�סע ליטוו�ק†געוועןø†—†האב†איך†געפרעגט†אויף†מײן†צעבראכע≠

Æנעם†קיינעמס�לושען

מײן† איבערגעפרעגט† ער† האט† אנגע†יאגט¨† מיך† †Æצוגעאײלט באלד† זיך† האט† ב�דינער†

פראגע∫†

— גר�סע ליטוו�ק? אירע געבר�כטעט אונז די גר� סע לערע �ון הײליקן ��סעליט!

—†דאס†האב†איך†שוין†געהערט¨†—†האב†איך†אומ†געדולדיק†אים†אפגעשטעלט¨†—†איכע†

øפרעג¨†פון†וואנען†אירע†איזע†קאמען

— י�, י�… אירע ק�מען יורע, יורע ל�נגע צוריקע �ון כ�למע ב�רגע…

Æהאב†איך†אים†שיער†נישט†ארײנ†געשריען†אין†אויער†—†øאפשר†כעלם†—

Æער†האט†זיך†אפגעשאקלט†פון†מיר†אומ†צופרידן†און†א†הייב†געטאן†די†אקסלען

ווײסן דיזע! אירע ק� מען טו ט�, אירע יעלײדעס™) ניטע! כ�למע ב�רגע… קלײ נע ניטע… —

* יעלײדע/ס — קינד/ער

- 39 -

†ווי†אן†אײנגעחזרטן†פסוק¨†טרוקן†פאר≠ לעבע טוט�, אירע �וועק ווײטע, ווײ טע!†—†האט†ער

Æגעווארפן†מיר

—†נו†גוט¨†—†האב†איך†אים†נאכגע†געבן¨†—†זאל†זײן†כ�למע ב�רגעƆמײנע†גראס†פא†טער†

Æאון†אײער†גר�סע ליטוו�ק†זײ†נען†ווי†א†צווילינג†פון†איין†מוטער†געבוירן

†מיט†מײנע†קנאפע†קענטענישן†אין†קיי נעמס� ב�דינער†האט†געשוויגןƆזעט†אויס¨†אז†איך

לושען,†בין†נאך†נישט†גרייט†גע†ווען†צו†פירן†קלוגע†דיבורים†מיט†די†אר†טיקע†תושבים¨†בין†

איך†אריבער†אויף†דער†שטום�פארשטענדלעכער†שפראך†פון†זשעסטן†—†א†מאך†געטאן†מיט†

דער†האנט¨†וואס†האט†געזאלט†הייסן∫†„מילא¨†אן†אנדערש†מאל°“†דערצו†זײ†נען†מיר†גע†בליבן†

שטיין†בײ†א†האלבער†חורבה¨†וואס†האט†זיך†געפונען†אין†סאמע†עק†פון†א†פינצטער†געסל¨†

Æווי†אהער†פאר†שלעפט†און†פארגעסן†געווארן†פון†מענטשן

ב�דינער†האט†אנגעקוועטשט†אויף†דער†קליאמקע†און†א†שטופ†געטאן†די†טירƆגלײך†

אנטקעגן†דעם†ארײנגאנג¨†איז†בײ†א†סטויקע†געשטאנען†א†באשעפע†ניש¨†וואס†פונעם†ערשטן†

קוק†איז†שווער†געווען†צו†פארשטיין¨†צי†דאס†איז†א†מאן¨†צי†א†פרויƆדער†זען†אונדז¨†איז†

דאס†באשעפעניש†ארויס†פון†הינטער†דער†סטוי†קע†און†חניפהדיק†עטלעכע†מאל†צוגע†לייגט†

†ווי†די†צוויי†ווער†טער†וואלטן†אים†געבריט†די† צום†שמאלן†שטערן†די†דלאניעƆער†האט†גיך

צונג¨†זיי†ארויסגע†שטופט†פו†נעם†מויל∫†„וויל�ק�מען�וויל�ק�מען�וויל�ק�מען…“

ב�דינער¨†א†צופרידענער†פון†אזא†ברייטהארצי†קייט¨†האט†אים†אנגעוויזן†אויף†מיר†און†

קורץ†דערקלערט∫

— ר�טע ליטוו�ק! אירע לעבען טוט�.†—†זיך†אויס†גע†דרייט†צו†מיר†האט†ער†צוגע†געבן∫†—†

מ�רגען איכע ק� מען ק�י�רע™. של��ע גוטע!

אן† מיט† מאנספארשוין®¨† א† ©טא†קע† באלעבאס† דער† און† ארויסגעגאנגען† איז† ב�דינער†

אנגעצונדענער†דיקער†ליכט†מיך†אוועקגעפירט†נאך†זיך†איבער†די†עטלעכע†סקרי†פענדי†קע†

טרעפ†ארויףƆבײ†א†פירעקיקער†פוסטער†ראם¨†אן†א†טיר†האט†ער†זיך†אפגעשטעלט†און†

מיר†אנ†געוויזן†מיט†דער†האנט¨†ווי†געוואלט†זאגן∫†„ווײטער†ביסטו†דער†באלעבאס°“†כ�האב†

Æגענומען†בײ†אים†די†וועקסענע†ליכט†און†ארויסגעשטעקט†אים†א†פײג

�כ�ס�ניע אין† צימער† מײן† איך† האב† „הילטאן“�האטעל† אין† לוקסוס�צימער† א† מיט†

NAKHTIGALE†פאר†גלײכן†נישט†געקאנטƆא†קליין†טישל†בײם†פענצ†טער†מיט†א†טאבורעט†

†אין†איין†ווינקל†א†וואש†בעקן¨†אין†אנ†דערן†א†נאכטטאפ†און†בײ†דער† אויף†דרײ†פיסלעך

וואנט†אויסגעשפרייט†גלײך†אויפן†דיל¨†א†מאטראץ†—†מײן†גע†לעגערƆפון†קיין†שאפע¨†אדער†

עפעס†א†שראנק†איז†קיין†סימן†נישט†געוועןƆצוריק†גערעדט¨†וואס†דארף†איך†עס¨†אז†כ�האב†

נישט†דארט†וואס†צו†האלטןƆאמת¨†אויף†דער†וואנט†איבער†מײן†געלעגער†האט†ארויסגע≠

שטעקט†א†מין†האקנדל¨†האב†איך†אויף†אים†אויפגע†האנ†גען†מײן†איינציקן†שוךƆזאל†ער†מיר†

ÆÆÆמע†דארף†שטעלן†פיס†ªדערמאנען¨†אז†פאר†האלטן†זיך†דא†טאר†מען†נישט

ק�י�רע — �רייקע שעה *

- 40 -

יא¨†ס�איז†אוודאי†ווײט†נישט†„הילטאן“¨†כאטש†כ�בין†דארט†קיין†מאל†נישט†אײנגע†שטא≠

נעןƆאיבערצונעכ†טיקן†אויף†מײן†וואנדער�וועג†איז†מיר†גענוג†געווען†א†בי†ליק†האטע†לעכל†

אדער†א†מאטעלƆא†האנדל�אגענט†האלט†זיך†נישט†לאנג†אויף†אן†ארטƆמײן†טא†טע†האט†

Æמיך†שטענדיק†געלערנט¨†אז†ווער†עס†שלאפט†לאנג†האט†קורצע†טעג

ארײנגעשטעלט†די†וועקסענע†ליכט†אין†א†מין†מע†שענעם†לײכטער†אויפן†טיש¨†ענלעך†צו†

א†שאל¨†האב†איך†דארט†געפונען†א†באקאנט†געפלאכטן†קיישע†לע†מיט†עטלעכע†שקארמיצ≠

לעךƆעסן†וועטשערע†איז†קיין†מאל†ניט†שפעט¨†און†פרי†שטיק†—†נישט†פריƆגע†מאכט†פון†די†

אלע†יאגדעס†א†מין†סא†לאט¨†האב†איך†זיי†ארײנ†גע†ווארפן†אין†מויל†און†אפי†לו†פעסט†נישט†

צע†קײעט¨†גלײך†אראפגעשלונ†געןƆנאך†א†ווײלע†האט†אין†מויל†זיך†געהאלטן†דער†בײ†טעם†

פון†א†מין†גרינווארג�זופ¨†פיש†און†צימעס†מייערןƆווי†עס†זאל†נישט†זײן¨†האב†איך†זיך†

דערפילט†זאט†און†מידƆדי†ביידע†געפילן†האבן†מיך†געטריבן†וואס†גיכער†זיך†אויס†ציען†

Æאויף†מײן†גע†לעגער

זיך†צוגעדעקט†מיט†א†שטיק†שטאף¨†וואס†האט†געזאלט†זײן†א†דינע†קאלד†רע†אדער†א†

†און†אײנגעגראבן†דאס†פנים†אינעם†קליינעם†קישע†לע¨†וואס†האט†גע†שמעקט† גראבער†לײ†לעך

מיט†פריש†גראז¨†בין†איך†באלד†פארשלעפט†גע†ווארן†אינעם†ווירבל†פון†שלאףƆכ�ווייס†נישט¨†

ווי†לאנג†ס�האט†מיך†אזוי†געדרייט†און†געמאטערט¨†כ�האב†אבער†פלו†צעם†דערפילט¨†אז†די†

הויט†אויף†מײן†לײב†דריקט†זיך†צונויף¨†ווי†מע†וואלט†מײן†גוף†געוואלט†ארײנ†קוועטשן†

אין†א†שמא†לער†קישקעƆכ�האב¨†אפנים¨†געשריען†פו†נעם†שלאף¨†און†דאס†געשריי†האט†מיך†

†Æמײן†לײב†האט†גע†ברענט†מיט†פײער†Æס�האט†מיך†געווארפן¨†ווי†אין†קדחת†Æאויפגע†וועקט

היץ¨† סאמע† אין† טאג¨† בײ† אים† כ�האב† וואס† † אחור מײן† גע†בראטן† מיך† האט† באזונדערס†

Æארויסגע†שטעלט†אויף†א†באווײז†די†גאסטפרײנדלע†כע†קיי†נעמס†דארפער

די† אין† אײנגעקוקט† זיך† איך† האב† †Æגעקאנט נישט† שוין† איך† האב† אײנשלאפן† ווידער†

ווענט¨† די† אויף† אויסגעצויגן† זיך† ארומגערינגלט¨† מיך† האבן† וואס† שאטנס¨† פארקריפלטע†

אדער†געפויזעט†איבערן†קאפ†אויף†דער†סטע†ליעƆזיי†האבן†זיך†איבערגעשושקעט†צווישן†

זיך†אדער†זיך†געקריגט¨†זיך†געקלאגט†און†בלויז†צעשווענק†טע†שטיקער†רייד†האט†זיך†מיר†

אײנגעגעבן†אויפצו†כאפן∫†… ווערע איזע אירע?.. טוט�! טוט�!.. גר�סע ליט וו�ק… רו�עט ר��ע…

קיינ�מ�לע!… ער ווילע �כעט לעבען… רו�עט ר��ע… צעזעצט ז�לסטו ווערן!.. אירע ק�מען �ון

כ�ל מע ב�רגע… יורע ל�נגע צוריקע… ווו איז די וועלט, און ווו איז קיינעמסד�רף?! ווו?.. ווו?.. ווער

ה�ט דיך צו אונז גע שיקט?.. ווער?! ווער?! גר� סע ליטוו�ק… ר�טע ליטוו�ק… זײן גר�ס�גר�ס�

גר�ס��� טער… הײליקער ��סעליט…

— ר�טע ליטוו�ק… ר�טע ליטוו�ק… שטײ או�עט…

איך†האב†קוים†אויפגעעפנט†די†אויגןƆמײן†קאפ†האט†זיך†צעשפאלטן¨†ווי†אן†איבערגע≠

רײפ†טע†קאווענע¨†ווען†מע†רירט†זיך†צו†איר†נאר†צו†מיט†א†מעסערƆב�די נער†איז†געשטא†נען†

††Æווי†א†סטאטוע†אין†א†ני†שע† בײ†דער†טיר

Æהאב†איך†ארויסגעשטאמלט†—†øב�דינער¨†צי†דײן†שאטן† —†דאס†ביסטו

- 41 -

†זיך†אנגעבויגן†און†באלד†אלץ†פארשטאנעןƆער†איז†אוועק¨† ער†איז†צוגעגאנגען†צו†מיר

אבער†אין†עט†לעכע†ווײלעס†ארום†ווידער†געווען†לעבן†מיר†און¨†אונ†טערהייבנדיק†מיר†דעם†

Æקאלעמוט†נעם†געטראנק�קאפ¨†געהייסן†אויסטרינקען†עפעס†א†געל

øוווס†איז†דוס†—

— ר��וע… טרינקעט…

†א†געמיש†פון†אן†איבערגעשטא†נענעם†בארשט†און†אויסגע†וועפטן†עסיק† א†הארבער†גערוך

†Æאבער†ב�דינער†האט†עס†ממש†ארײנגע†גאסן†אין†מיר†ªהאט†מיר†א†שלאג†גע†טאן†אין†דער†נאז

אפגעכאפט†דעם†אטעם¨†האב†איך†הילכיק†א†שלוקערץ†געטאן†און†באלד†דער†פילט¨†ווי†עס†

†ווי† הייבן†מיר†אן†שטעכן†די†פיאטעס¨†די†קני†און†אזוי†ביז†ארויף†צום†שפיץ†קאפƆדער†נאך

מע†וואלט†מיט†דינע†נאדלען†דורכגעשטאכן†די†פארשטאפ†טע†אדערן†און†אדער†לעך†אויף†

מײן†לײב¨†האט†פון†מיר†זיך†א†גיס†געטאן†א†קאלטער†שווייסƆכ�האב†אראפ†גע†ריסן†פון†זיך†

Æדאס†לײלעך†און†ממש†אויפגעשפרונ†גען¨†שטעלנדיק†זיך†אויף†די†פיס

— גוטע ר��וע, גוטע!†—†האט†ב�דינער†גע†שמייכלט¨†און†זײנע†אויגן†האבן†זיך†אויך†צע≠

Æרוקט†צוזא†מען†מיט†די†ווינקעלעך†פון†די†ליפן

†בין†איך†צוגעגאנגען†צום†וואשבעקן†און†זיך†אפגעשווענקט†דאס† לײכט†וואקלענדיק†זיך

פניםƆאיבער†גע†ביסן†מיט†עטלעכע†כריין�יאגדעס¨†געבליבן†פון†מײן†נעכטיקער†סעודה¨†האב†

Æאיך†זיך†דערפילט†גאר†פריש

Æמע וו�רטעט אײכע אין כ�כמ�רניע,†—†האט†מיר†ב�דינער†ווידער†דערמאנט —

ÆÆÆיא¨†יא†—

שוין†אין†דרויסן¨†אויפן†וועג†צו†דער†כ�כמ�רניע, האב†איך†אים†געפרעגט†וועגן†דער†

Æר��וע

øוווס†איזע†דיזע†געווען†—

ב�דינער,†ווי†זײן†טבע†איז¨†האט†דורכגעלעכערט†די†פרייקע†לופט†מיט†זײן†אנווײזפינ†גער†

און†ארויסגע†בראכט†אויף†די†צעפלאסענע†ליפן∫

— מ�נע גר�סמוטערס ר��וע!

øגוט¨†אבער†וווס†איזע†דיזע†געמאכטע†—

ער†האט†זיך†א†קראץ†געטאן†דעם†נאקן¨†ווי†דארט†וואלט†זיך†געהיט†דער†סוד†פון†זײן†

באבעס†טרינקעכץ¨†און†מיר†שטיל†פארטרויט∫

— פיש�פיש סוס, פיש�פיש ק�ץ און מיש�מיש גוטע!

ס�זאל†מיר†זײן†מער†קלאר†האט†ער†עטלעכע†מאל†צעקלויצט†מיטן†פינגער†די†לופט†לעבן†

זײן†נאז¨†און†איבער†געחזרט∫†„מיש�מיש גוטע!“.

9. די צײט פו� גרויסע פלענער!

דעם† דורך† נישט† בנין† אינעם† ארײנגעגאנגען† מיר† זײנען† כ�כמ�רניע¨† אין† געקומען†

א† עפעס† פון† נאר† זײטן¨† די† בײ† הויפט�סימבאלן† צוויי† די† מיט† ארײנגאנג¨† פאדערשטן†

- 42 -

זײטיקער†טירƆזיך†ארויפגעהויבן†אויפן†צווייטן†גארן¨†האט†מיר†ב�דינער†געוויזן†מיט†דער†

האנט†כ�זאל†בלײבן†שטייןƆאליין†האט†ער†א†שטופ†געטאן†די†שווערע†שווארצע†טיר†און†

אויף†א†קורצער†ווײלע†געבליבן†פון†יענער†זײטƆכ�האב†פארשטאנען¨†אז†ער†האט†גע†דארפט†

Æדארט†עמעצן†אנזאגן†וועגן†מײן†קומען

דאס†ערשטע†וואס†ס�האט†זיך†מיר†געווארפן†אין†די†אויגן¨†ווען†כ�האב†נאר†אריבער†גע≠

טראטן†די†שוועל†פון†דעם†געראמען†ליכטיקן†זאל¨†איז†געווען†א†פאסƆבערך†אזא†פאס¨†איז†

געשטאנען†פאררוקט†אין†א†ווינקל†אין†דער†גראסערײ¨†צוויי†בלאקן†פון†מײן†זיידע�בא†בעס†

דירה¨†אויפן†ראג†פון†דער†≤±טער†עוועניו†און†±∂סטער†גאסƆאהין†פלעגט†מיך†מײן†בא≠

בע†שיקן†יעדן†זונטיק†צו†קויפן†א†מילכיקן†הערינגƆדער†באלעבאס†פון†דער†גראסערײ¨†א†

†אויף†די†הענט†ארויפגע†שלעפט† גערער†חסיד†האט†געטראגן†א†לאנגן†ציראטענעם†פארטעך

אויבערארבל¨†וואס†ער†אליין†האט†שוין†פארגעסן¨†אז†א†מאל†זײנען†זיי†געווען†ווײסƆמיט†

איין†האנט†פלעגט†ער†ארײנקריכן†אינעם†פעסל¨†דארט†א†שארע†טאן¨†ווי†ער†וואלט†דעם†

הערינג†געדארפט†כאפן†פארן†עקƆא†צופרידענער†האט†ער†אים†ארויסגעשלעפט†און†גלײך†

אײנגעוויקלט†אינעם†אונטערגעשטעלטן†שטיק†פאפירƆדערבײ†פלעגט†ער†צו†מיר†צוווינ†קען†

מיט†אן†אויג†און†גאר†ערנסט†דערקלערן∫†„זאג†דײן†באבען¨†יינגעלע¨†אז†מע†קאן†פון†דעם†

Æ'הערינג†צאפן†סײ†מילך†און†סײ†שמאלץ

מיט�קופאל¨† סאמע† דעם† פון† אראפגעהאנגען† דא† איז† פאס† הילצערנע† מין† אזא† אט†

צוגעטשעפעט†צו†א†דיקער†אײזער†נער†קייטƆאקוראט†אונטער†דער†פאס†בײ†א†טיש†זײנען†

†נאר†דרײ†גלײכע† געזעסן†אלע†דרײ†גד�לע�כ�כ�מעסƆדער†טיש†האט†געהאט†נישט†פיר

זײטן¨†אזוי†אז†יעדער†כ�כ�מע†איז†געזעסן†בײ†זײן†זײטƆדערזען†מיך†ארײנגיין¨†האבן†זיי†

צוגעלייגט†די†האנט†צום†שטערן†און†שטיל†באגריסט†מיך†—†לײכט†א†שאקל†געטאן†מיטן†

††Æקאפ

†ט�ק� נע� — וויל ק�מען, ר�טע ליטוו�ק!†—†האט†זיך†אנגערופן†דער†עלטסטער†פון†זיי

כ�כ�מע¨†און†מיר†אנגע†וויזן†אויפן†ליידיקן†פאטעלƆ—†כ�שווו� בעדיקע�כ�כ�מע ב�ריכ טעט

אונז וועגען אירע של�כעס…

ער†איז†אנטשוויגן†געווארןƆצי†ער†האט†זיך†פארטיפט†אין†זײנע†געדאנקען¨†צי†פאר†געסן¨†

וואס†ער†האט†בדעה†געהאט†צו†זאגןƆאויפגעהויבן†דעם†קאפ†צו†דער†פאס¨†איז†ער†שוין†

אזוי†געבליבן†זיצן†א†ווײלע¨†ווי†פארחלומטƆדער†אײצע�כ�כ�מע†האט†אויך†ארויפגע†קוקט¨†

Æאבער†בײ†אים†האט†די†פאס†קיין†חידוש†נישט†ארויסגערופן

— ט�ק��ק��ק�נע כ��כ�כ�מע ווילע ז���גען…†—†האט†ער†זיך†פארהיקעט†און†צום†סוף†

פלוצעם†אויסגעשאסן∫†—†שששרעקלעך!

ט�ק�נע�כ�כ�מע†האט†אויפגעציטערטƆזיך†אנגעכאפט†פארן†לעצטן†ווארט¨†האט†ער†

גערעדט†ווײטער∫

- 43 -

וו�רטעט ב�רגער �ר�ע קיינעמסד�רף! �ון שוועלע ב� איזע ס�ק�נ�* שרעקלעך! —

אונז�רע פס�קע**!

— י�, י�! — האט†אים†צוגעבאמקעט אײצע�כ�כ�מע, — פס�����קע!

בעדיקע�כ�כ�מע†האט†זיך†צוגעהערטƆזײנע†הענט†האט†ער†געלאזט†רוען†אויף†דער†

†ªאויבערפלאך†פו†נעם†טיש¨†בלויז†די†צוויי†גראבע†פינגער†האבן†נישט†געפונען†זיך†קיין†רו

ווי†צוויי†קליינע†העמערלעך†שטיל¨†נאך†יעדן†דער†הערטן†ווארט¨†עס†ווי†ארײנגע†קלאפט†אין†

דער†ברעטƆזיי†האבן†אויך†”ארײנגע†קלאפט“†יעדן†קלאנג¨†וואס†האט†זיך†דערהערט†ווײ†טער†

†אונטערן†סאמע†קופאל∫ און†זיך†הילכיק†אפגערופן†אין†דער†הייך

— ק�מען די צ�ט �ון גר�סע פלענער!

נאך†די†ווערטער†האבן†אלע†דרײ†זקנים†זיך†געשטעלט†אויף†די†פיס†און†גע†ווענדט†

זייערע†אויגן†ארויף†—†אפשר†צו†דער†פאס†און†אפשר†נאך†העכערƆזייערע†קלוגע†בערד†

האבן†זיך†פארריסן†און†פארשפיצטƆנאך†א†רגע†וועלן†זיי†דורכשטעכן†דעם†מעשע†נעם†

קו†פאל†און†זיך†אוועקטראגן†אין†הימל†ארײןƆאנגעשטעקט†פון†דעם†דערהויבענעם†מא≠

מענט¨†וואס†האט†אזוי†אומדערווארט†זיך†ארײנגעריסן†אין†דעם†פרימארגן¨†האב†איך†זיך†

אויך†אויפ†גע†הויבן†פון†מײן†ארטƆנאך†די†בײנאכטיקע†קאשמארן†און†דער†”פיש�ר��וע“†

אין† מיך† ט� ק� נע�כ�כ�מע† פון† ווערטער† דערהויבענע† די† האבן† בא†בע¨† ב�די נערס† פון†

Æגאנצן†אפגע†פרישט

†האב†איך†געטראכט¨†דער†שמועס†נעכטן†אינעם†האלב�פינצטערן†אלקער†כאטש† אוודאי

בעדיקע� †Æרעזולטאטן זײנע† געבראכט† האט† פארהער† א† צו† געווען† ענלעך† מער† איז† ער†

דאס† †Æשליחות אמתער† מײן† שטעקט† עס† ווו† דערקלערט¨† אלץ† שוין† זיי† האט† כ�כ�מע†

†אין†פארגלײך†מיט† פליען†קיין†אפריקע†איז†געווען†בלויז†א†קליינער†צופעליקער†עפיזאד

טוט�¨†כדי†צו†ראטעווען†דעם†גאנצן†יישוב† דעם†וואס†עס†שטייט†מיר†פאר†אויפצוטאן†

פון†דער†גלאבאלער†קאטאסטרא†פע†פון†די†”דרײ†נולן“Ɔאיז†טאקע†איצט†די†רעכטע†צײט†

צו†דערמאנען†די†דרײ†קליגסטע†מענטשן†אין†דעם†יישוב†אין†די†„בריליאנט�פראש†קעס'¨†

†ווי†אזוי† וואס†ליגן†אין†מײן†וואליזקעƆאון†אין†מײן†קאפ†האבן†זיך†שוין†געדרייט†פלענער

בעסער†צו†דערקלערן†די†כ�שווו�†גד�לע�כ�כ�מעס†מײנע†אייגענע†גר�סע פלענער,†וואס†

וואלטן†סײ†געהאלפן†דער†ארטיקער†באפעלקערונג†אויסצומײדן†די†אמתע†גלאבאלע†סכנה†

און†סײ†ברענגען†דעם†אומבאוווסטן†יישוב†א†שם†איבער†דער†גארער†וועלטƆאפשר†אפי≠

לו†אויפבויען†דא†א†קליין†פאבריקל†צו†פראדוצירן†אויפן†ארט†מײנע†פראשקעס¨†און†שוין†

פון†דאנען†זיי†עקספארטירן†איבער†גאנץ†אמעריקע†און†נאך†ווײטערƆכ�האב†שוין†גע†האט†

†מיט†וועלכע†כ�וואלט†געקאנט†אנהייבן†צו†דער†קלערן†מײן† געפונען†די†פאסיקע†ווערטער

פלאןª†כ�האב†זיי†פארגעדענקט†פון†מײנע†ערשטע†טריט†דא†אויף†דער†געבענטשטער†ערד†

ס�ק�נ� — גע��ר *פס�קע — ב�שלוס **

- 44 -

פון†קיינעמסד�רף∫†AYNER†IZ†KAYNER†—†זיי†האבן†געקלונגען†איצט†ווי†א†שבועה†—†„אלע†

צוזאמען†זײנען†מיר†א†כוח°'

א†הילכיקער†קנאל†האט†מיר†אבער†דערמאנט†דעם†פשוטן†כלל∫†ווי†הויך†געדאנקען†זאלן†

נישט†פליען¨†פאלן†זיי†אויף†דעם†קאפ†וואס†האט†זיי†ארויסגעלאזט†אויף†דער†פרײƆכ�האב†

אויפגעציטערטƆבעדיקע�כ�כ�מע†האט†ווי†דער†א†פאטש†געטאן†מיט†די†דלאניעס†און†פון†זײן†

†איז†פון†פארנט† ווינקל†איז†ארויסגעגאנגען†ב�דינערƆווי†א†לעבעדיקער†רעקלאמע�טרע†גער

געהאנגען†אויף†אים¨†ארויסגעשטעלט†יעדן†צו†זען¨†א†פירעקיקער†שילדƆעפעס†איז†גע†ווען†

†Æאויף†אים†אנגע†מאלט¨†צי†אנגעצייכנט¨†פון†מײן†ארט†האב†איך†עס†נישט†געקאנט†קלאר†זען

Æדערמאנט†האט†עס†מיר†א†מא†פע

השערה† מײן† האט† ב�דינער¨† געטרײען† זײן† צו† צוגעגאנגען† איז† וואס† בעדיקע�כ�כ�מע¨†

באשטעטיקטƆדאס†איז†טאקע†געווען†די†מאפע†פון†קיינעמסד�רףƆאיצט†זײנען†אלע†בערד†גע≠

Æווען†אויסגעדרייט†צו†דעם†שילד†און†די†אויערן†אנגעשפיצט†צו†הערן†בעדיקע�כ�כ� מעס†רייד

—†כ�שווו� גד�לע�כ�כ�מעס, כ�שווו� ר�טע ליטוו�ק!†—†האט†זיך†געהערט†זײן†שטיל†

קולƆיעדעס†ווארט†איז¨†ווי†א†סטרונע¨†אנגעצויגן†געווען†אויף†דער†אקס†פון†שטיל†קייט¨†—†

ווילדע שטר�עסן דר�ען קיינעמסד�רף. אירע גײען אויף אונז �ון ��ריק�. אירע גײען ווי � וו�נ טע.

�רעגע איכע: וווס ק�נע אירע אופשטעלען אויף אירע וועג? און איכע ענ�ער — אונ ז�רע אײגע נע

וו�נטע!

ער†האט†אויסגעהאלטן†די†פויזע¨†בעת†וועלכער†זײן†בליק†האט†פאמעלעך†זיך†באוועגט†

פון†איין†פנים†צו†א†צווייטןƆווען†ער†האט†זיך†אפגעשטעלט†אויף†מיר†האב†איך†דערפילט†

די† אויך† אפגעלאזט† נישט† מיך† האט† וואס† † צוריר קלעפיקן† זעלבן† דעם† שטערן† אויפן†

Æפארגאנגענע†נאכט

—†איכע ה�בע � גר�סע פל�נע?†—†זײן†פינגער†האט†זיך†א†צי†געטאן†צו†דער†מאפע†און¨†

ווי†א†שפילקע¨†גע†בליבן†אין†איר†שטעקןƆ—†טוט� כ�למע ב�רגע. טוט� — כ�כמ�רניע,†—†

דער†פינגער†האט†זיך†גיך†א†גליטש†געטאן†אראפ†צו†א†צווייטן†פונקטƆ—†צעווישן די בײ דע

פוקטען* שטעלען מיר או�עט די וו�נטע!

אדלער† שטאלצער† א† ווי† און† מויל† זײן† פון† אפגעריסן† זיך† האט† ווארט† לעצטע† דאס†

†††Æארומגעקרײזט†דעם†פאס†עט†לעכע†מאל

†Æהאט†זיך†פארחידושט†ט�ק�נע�כ�כ�מע¨†צושטעלנדיק†די†האנט†צום†אויער†—†øוו�נטע†—

—†��ר וועמען וו�נ טע?

ווידער† ער† האט† געדולד† מיט† †Æפארחידושט נישט† פראגע† די† האט† בעדיקע�כ�כ�מע†

איבערגעחזרט†די†גאנצע†מעשה†מיט†שטרויסן¨†וואס†ווי†א†ווילדער†הוראגאן†טראגן†זיך†פון†

†אומצוברענגען†קיינעמסד�רףƆצו†האבן¨†אפנים¨†מער†ארגומענטן†פאר†זײן† אפריקע†אהער

פלאן¨†האט†ער†צוגעגעבן∫

פוקט/ען — � סטר�טעגיש �רט *

- 45 -

— שטר�עסן, י�ק שטר�עסן, �בער ס�ק�נ� ק�מען �ון זײערע אײער!

— שטר����עסן ה�בען אײ�ײ�ער? — האט†זיך†פארווונדערט אײצע�כ�כ�מע.

— שטר�עס ��ריק�נ�ס ה�בן אי אײער, אי בײצעם! זײער ס�ק�נ� איז � ט�פלטע!†—†האט†

בעדיקע�כ�כ�מע†גע†רעדט¨†ווי†געשיקט†רעטונג�סיגנאלן†אונטערן†קופאל, — אײער לעגן זײ,

און בײצעם — טר�גן זײ! אײער שטינקען און דערשטינ קען! בײצעם — רײסען או�עט!

— ט�ו, ט�ו, ט�ו! —†האט†אן†אנגעשראקענער†אפגעשפיגן†דרײ†מאל†ט�ק�נע�כ�כ� מע¨†—

הײליקער ��סע ליט ניט דערל�זעט!

— הײליקער ��סעליט איז וו�ט, —†האט†כיטרע†צוגעזשמורעט†די†אויגן†בעדיקע�כ�כ� מע¨†

— ב�רגער �ון קיינעמס ד�רף וו�רטען אונז�רע פס�קע טוט�!

ט�ק�נע�כ� כ�- בפרט† צעמישט¨† ווי† אויסגעזען† האבן† כ�כ�מעס† אנדערע† צוויי† די†

מע¨†גלײך†ווי†נישט†ער†וואלט†בײם†אנהייב†פון†דער†אסיפה†אזוי†באגײסטערט†גע†מאלדן†

וועגן†„צאט†פון†גראסע†פלענער'Ɔאײצע�כ�כ�מע†איז†אים†גע†קו†מען†צו†הילףƆער†האט†זיך†

אויסגעדרייט†צו†מיר†און†געפרעגט∫

— ווו�ו�וס מײנט ר��ר��ר�טע ליטוו��וו�ק וועגען די�די�דיזע פל�נע? אירע ק��ק���מען

�ון ������ריק��ק�?

†Æדעם†אמת†געזאגט¨†האב†איך†נישט†דערווארט¨†אז†מײן†מיינונג†אינטערעסירט†דא†עמעצן

ווי†יענער†כעלעמער†חכם†האט†געזאגט∫†”ס�איז†מיר†דא†געבליבן†צו†זײן†נאך†א†פאר†טעג¨†

דארף†איך†זיך†ארײנמישן†אין†אײערע†פלענערø†כ�האב†גענוג†שונאים†אן†אײךÆ“†פון†דער†

מען† רעדט† דא† און† פראשקעס¨† מײנע† געהאט† זינען† אין† דאך† איך† האב† זײט¨† אנדערער†

וועגן†„אײער'Ɔאט†ווי†די†געקאכטע†אייער†פון†מײן†חלום†האבן†זיך†אויסגעדרייט†אין†דער†

ווירקלעכקייט°†מײן†פאסקודנע†ווערעמל†אונטערן†„לעפעלע'†האט†מיר†ווי†דערמאנט†אין†

דעם†נעכטיקן†שמועס†מיט†בעדיקע�כ�כ�מע¨†האב†איך†אנגעהויבן†שטאמלען∫

—†יא¨†יאÆÆƆשטרויסןÆÆƆאײערÆÆƆבײצעםÆÆƆמע†דארף†זײן†אויף†דער†וואך°

—†ג�לדענע ווערטער! —†האט†א†צופרידענער†אונטערגעכאפט†בעדיקע�כ�כ�מע¨†און†זיך†

Æווײטער†פארטיפט†אין†די†פרטים†פון†זײן†פלאן

מיטן† אויסגעדרייט† באלד† זיך† האט† יענער† און† ב�דינער צו† געטאן† ווונק† א† האט† ער†

ס�איז† וועלכן† אויף† † שילד צווייטער† א† פארשטעלט† האט† פלייצע† די† †Æאונדז צו† הינטן†

אנגעמאליעוועט†געווען†עפעס†א†שווארצע†בריאה¨†ענלעך†צו†אן†אינדיק¨†אבער†אויף†צוויי†

דינע†לאנגע†פיס¨†צווישן†וועלכע†ס�האבן†זיך†טעלעבענקעט†צוויי†גרויסע¨†גרינע†בײצעםƆזיי†

†און†ווען†נישט†די†מײסטערשאפט†פון†דעם† האבן†אראפגעצויגן†דעם†קערפער†צו†דער†ערד

†וואלטן†די†פיס†בײ†דעם†פויגל†זיך†אונטערגעבראכןƆבעדיקע�כ�כ�מע¨†אנווײזנ†דיק† מאלער

מיטן†פינגער†אויף†דעם†בילד†האט†פײערלעך†ארויסגע†בראכט∫

— שטר�עס ��ריק�נ�ס!

די†צוויי†אלטע†בײם†טישל†האבן†אויפגעציטערטƆאיצט†האט†דער†בליק†פון†בעדי קע�

כ�כ�מע†ארומגעכאפט†אלע†מען†מיט†איין†מאל¨†ווי†א†געניטער†יעגער†וואלט†ארויפגע†ווארפן†

- 46 -

אויף†דרײ†ווילדע†חיות†א†געדיכטע†נעץƆאון†אזוי†זײ†נען†מיר†שוין†געבליבן†זיצן¨†פארכאפט†

אין†דער†נעץ†פון†זײנע†ריידƆזיי†האבן†געקלונגען†איבערצײגעוודיק¨†יעדעס†ווארט†אויפן†

ארטª†און†אויב†עמעצער†פון†די†צוויי†אנדערע†כ�כ�מעס†האט†אפשר†געהאט†א†צווייפל†—†

מ�האט†עס†גע†קאנט†דערזען†פון†א†הייב†מיט†דער†ברעם¨†אדער†א†קנייטש†מיט†דער†נאז†—†

האט†בעדיקע�כ�כ�מע†שוין†אין†דער†צוויי†טער†רגע†דעם†אנדײט†פון†א†צווייפל†אויפגעכאפט†

Æאון†פארענטפערט

איך†וויל†זיך†דא†נישט†ארײנלאזן†אין†גענויע†פרטים¨†וואס†דער†דאזיקער†פלאן†האט†מיט†

זיך†פארגעשטעלטƆווי†יעדער†ענין¨†וואס†האט†צו†טאן†מיט†סודות¨†האט†אויך†דער†פלאן†פון†

בעדיקע�כ�כ�מע†געטראגן†אין†זיך†א†סך†גע†היי†מע†פונקטןƆאון†כאטש†קיינער†האט†עס†מיר†

נישט†דערקלערט¨†האב†איך†מיט†מײן†אייגענעם†שכל†פארשטאנען¨†אז†צו†פיל†פאר†שפרייטן†

זיך†ארום†דעם†”וואנטע�פלאן“†איז†נישט†כדאיƆפון†דעסטוועגן¨†זינט†יענעם†טאג†איז†שוין†

אוועק†א†היפש†ביסל†צײט¨†און†ס�וועט†נישט†זײן†קיין†גרויסע†עבירה¨†אז†די†וועלט†זאל†פון†

Æדעם†אויך†עפעס†אפלערנען

לויטן†פלאן†פון†בעדיקע�כ�כ�מע¨†האט†די†וואנט†געדארפט†אויפגעשטעלט†ווערן†פון†

†Æ“וועסט�”נארד�וועסט“†ביז†”סוד�איסט“¨†אדער†פארקערט†—†פון†”סוד�איסט“†ביז†”נארד

שטר�עס פון† אינוואזיע† די† דער†ווארטן† געזאלט† מען† האט† יישוב† זײט† דער† פון† דווקא†

†יעדנפאלס¨†האט†געטענהט†בעדיקע�כ�כ�מעƆפאר†וואס†א†וואנט¨†נישט¨† ��ריק�נ�סƆאזוי

למשל¨†קיין†טיפער†גראבן¨†אנגעפילט†מיט†וואסערø†בעדיקע�כ�כ�מע†האט†עס†דער†קלערט†

דערמיט¨†וואס†די†שטר�עס ��ריק�נ�ס¨†ווי†א†סך†אנדערע†פייגל¨†שווימען†גוטƆוועט†פאר†

†אז†מיט†וואסער†אין† זיך זיי†א†גראבן†קיין†גרויסע†שטערונג†נישט†זײןƆדערצו†טרעפט†

די† פון† קא†נאלן† ציען† געקאנט† אוודאי† וואלט† מע† †Æפראבלעמען דא† זײנען† קיינעמסד�רף†

Æטוב†אן†הערינג�†וועלן†די†תושבים†בלײבן†אויף†יום יעזשערעס¨†איז†ווידער

אבער†נישט†נאר†צוליב†דעם†מאנגל†מיט†וואסער†טויג†נישט†קיין†גראבןƆפון†די†אלטע†

ספרים†האט†בעדיקע�כ�כ�מע†גענוי†זיך†דערוווסט¨†אז†דער†מין†שטר�עס ��ריק�נ�ס†האט†

א†שוואכע†ראיה†—†דאס†איז†איין†מאל†אוועקª†צווייטנס¨†צוליב†די†שווערע†בײצעם†זייערע¨†

מוזן†זיי†בעתן†לויפן¨†האלטן†דעם†קאפ†אויסגעצויגן†פארויס¨†אנדערש†וועט†זייער†הינטן†זיי†

שלעפן†צוריקƆדי†צוויי†וויכטיקע†חסרונות†האט†בעדיקע�כ�כ�מע†טאקע†אויסגענוצט†אין†

דער†סטראטע†גיע†און†טאקטיק†פון†זײן†פלאןƆדהײנו∫†א†מחנה†שטר�עס ��ריק�נ�ס†טראגט†

זיך†מיט†א†ווילדער†גיכקייט†צום†קיינעמס ד�רףƆצוליב†דער†שלעכטער†ראיה†זעען†די†פייגל†

אלץ†ווי†דורך†א†נעפלƆדי†וואנט†וואקסט†פאר†זיי†אויס†אינעם†לעצטן†מאמענט¨†ווען†ס�איז†

שוין†שפעט†זיך†אפצושטעלןƆפליען†זיי†ארײן†מיטן†קאפ†אין†דער†וואנט†ארײן†און†ביז†עס†

Æקומט†צו†די†טייטלעכע†בײצעם¨†זײנען†זיי†שוין†אליין†פגירות

†אז†עס†זײנען†געווען†אויך†פראגעסƆקלוגע†מענטשן†ווייסן†שטענ†דיק† פארשטייט†זיך

†למשל¨†האט†אײצע�כ�כ�מע†געפרעגט¨†הלמאי†זאל†מען†די† וואס†מע†דארף†פרעגןƆאזוי

”סע† געענטפערט∫† קורץ† בעדיקע�כ�כ� מע† אים† האט† †øציגל רויטן† פון† מאכן† נישט† וואנט†

- 47 -

איז† צײט† קיין† און† צײט¨† לאנגע† א† נעמט† ציגל† פראדוצירן† צו† †øוואס פאר† נישט°“† לוינט†

בפירוש†נישטאƆדי†שטר�עס ��ריק�נ�ס†זײנען†שוין†אויפן†וועג†אין†קיינעמסד�רףƆער†

בײמער“¨† �ילע ה�בען ”מירע †Æברעווענעס פון† וואנט† די† אויפצו†שטעלן† פארגעלייגט† האט†

האט†ער†דערקלערט†אײצע�כ�כ�מען¨†וואס†האט†זיך†אײנגע†שפארט¨†אז†אויב†אויסהאקן†די†

†וועלן†דארט†נישט†וואקסן†קיין†שוואמעןƆאויף†דעם†האט†בעדיקע�כ�כ�מע†רע†טא≠ ביימער

ריש†געענטפערט∫†„לעבען �דער שוו�מען?!‟

אבער†נישט†נאר†צוליב†דעם†איז†בעסער†זיך†באנוצן†גראד†מיט†ברעווענעס¨†נישט†מיט†

†וועל†כע† קיין†רויטן†ציגלƆאון†בעדיקע�כ�כ�מע†האט†געבראכט†ווײטער†צו†פירן†די†ווערטער

זײנען†פארשריבן†אין†די†תקנות†פון†קיינעמסד�רף∫†”מיט†האניק†קאן†מען†כאפן†מער†פליגן¨†

ווי†מיט†עסיק“Ɔדער†טײטש†פון†דער†חכמה†מיינט¨†אז†האלץ†איז†טאקע†נישט†אזוי†שטארק†

Æווי†א†שטיין¨†אבער†גענוג†שטארק†מע†זאל†זיך†ברעכן†דעם†קאפ

ווען†אײצע�כ�כ�מע†האט†געפרעגט¨†וואס†וועט†מען†טאן†מיט†דער†וו�נטע נאך†דעם†ווי†

די†סכנה†פון†די†ווילדע†שטרויסן†וועט†אפגעשטעלט†ווערן¨†האט†בעדיקע�כ�כ�מע†רויק†און†

זאכלעך†דערקלערט¨†אז†נאך†דעם†גרויסן†זיג†איבער†די†שטר�עס ��ריק�נ�ס†וועט†די†וו�נ טע

סימבאליזירן†די†אומבאהערשלעכקייט†פון†קיינעמסדארפערƆס�איז†נישטא†אזא†בייזער†כוח¨†

וואס†זאל†קאנען†צווינגען†די†�ר�ע ב�רגער†עסן†אייער†און†דערמיט†לאזן†זיי†אן†פרײ†הייט¨†

אן†חכמה†און†אן†דעם†גלויבן†אין†הײליקן ��סעליט°†חוץ†דעם¨†האט†שוין†רויקער†דער†קלערט†

ווײטער†בעדיקע�כ�כ�מע¨†וועט†די†וואנט†ברענגען†טאג�טעגלעכע†נוצןƆדי†קעץ¨†למשל¨†

†Æוועלן†אויפהערן†צו†פארנעמען†דעם†„קיינעמספלאץ'†און†זיך†אויסזעצן†אויף†דער†וו�נ טע

די†סוסן†—†זיך†רײבן†די†זײטן†אין†דער†וו�נטעƆדי†וו�נטע וועט†פארוואנדלט†ווערן†אין†א†

ÆÆÆגעזעלשאפטלעכער†אטראקציע

דערווײל†האט†זיך†דערהערט†דער†קלינגעוודיקער†”זבענק“¨†וואס†האט†צו†וויסן†געגעבן†

Æאלע†�ר�ע ב�רגער �ון קיינעמסד�רף¨†אז†די†צײט†פונעם†געבענטשטן†לאנטש†איז†גע†קומען

10. אויפ� לאנטש בײ די גדאלע�כאכאמעס

�צווישן†די†אלע†פרײהייטן¨†וואס†די†פרײע†אמעריקע†פארמאגט¨†פארנעמט†די†לאנטש

†זאל† צײט†א†באזונדער†ארטƆדי†∞∂†מינוט†געהערן†געזעצלעך†צו†יעדן†ארבעטנדיקן†בירגער

†Æאפילו†זײן†באלעבאס†זײן†דער†גרעסטער†עקספלואטא†טאר†און†זיך†שטעלן†מיטן†קאפ†אראפ

אן†אנדער†זאך†איז¨†וואס†לייגט†אין†דער†צײט†„דער†בירגער“†ארײן†אין†זײן†מוילø†כ�האב†

געהערט†אמאל†זאגן∫†וואס†מע†עסט¨†אזוי†טראכט†מעןƆדער†מענטש¨†וועלכער†מוז†עסן†יעדן†

†וואס†עסט†א†פאסאליעס�זופ† טאג†א†זופ†פון†פאסאליעס¨†טראכט†גאר†אנדערש†ווי†יענער

נאר†דעמאלט¨†ווען†עס†גלוסט†זיך†איםƆזיי†קוקן†אויף†דער†זעלבער†זופ†מיט†פארשידע†נע†

Æווי†אויף†א†מין†דעליקא†טעס† אויגן†—†איינער†ווי†אויף†א†נויט¨†דער†אנדערער

נישט† זיך† מאל† קיין† איך† האב† יארן† יונגע† מײנע† אין† †øעס איך† זאג† וואס† אנטקעגן†

ארײנגעטראכט†אין†דעם¨†וואס†איך†עסƆאויף†מײנע†וואנדער�וועגן†איז†מיר†גענוג†געווען†

- 48 -

פון† אז† וויסן¨† שוין† כ�זאל† †¨“M„ בוכשטאב† באקאנטן† דעם† ווײטנס† דער† פון† דערזען† צו†

אלע† אין† כמעט† †Æארויסגיין נישט† חלילה¨† הונגעריקער† קיין† איך† וועל† „מאקדאנאלדס“†

†געלער†„M“¨†ווי† †ווו†כ�בין†אויסגעווען†מיט†מײן†„ביזנעס“¨†האט†דער†גרויסער לענ†דער

זעלבער† דער† שטענדיק† מיר† אויף† ווארט† עס† ווו† ארט¨† דאס† אנגעוויזן† לײכטטורעם† א†

אמעריקאנער†„האמבורגער“¨†א†שקארמיצל†געפרעגלטע†קאר†טאפל†און†א†פלעשעלע†„קא≠

קא�קאלא“†—†דער†טעם†פון†דעם†מעניו†האט†מיך†באגלייט†מײן†גאנצע†יוגנטƆער†וואלט†

†ווען†נישט†די†זיידע�באבעס†כשרע†היים¨†ווו†אפי†לו† מסתמא†ארײן†אין†מײן†בלוט†נאך†פריער

Æא†ברעקל†פון†„טריפענע†זאכן“†האט†נישט†געטארט†ארײנגעבראכט†ווערן

†אז†אויך†מײן†טראכטן†האט†זיך†געדרייט†ארום†דרײ†זאכן∫†פרנסה¨†פרנסה† פארשטייט†זיך

און†ווידער†פרנסהƆדאס†זײנען†געווען†מײנע†געדאנקען¨†וואס†כ�פלעג†איבערקײען†צו†זא†מען†

מיטן†„האמבורגער“¨†געפרעגלטע†קארטאפ†ליעס†און†פארטרינקען†מיט†„קאלא“Ɔמײן†טא†טע¨†

ווען†ער†האט†געהערט†ווי†איך†גרעפץ†אפ†נאך†די†שיינע†„לאנטשן“†אין†„מאקדא†נאלדס“¨†

פלעגט†שטענדיק†זיפצן∫†„שוין†ווידער†אנגעשטאפט†די†קישקע°“Ɔער†אליין†איז†גע†ווען†א†

וועגעטא†ריערƆנישט¨†חלילה¨†ווי†די†קיינעמסדארפערƆער†האט†געגעסן†פיש†און†אייער†אבער†

קיין†פיצל†פלייש†נישט†גענומען†אין†מויל†ארײןƆכ�האב†אים†קיין†מאל†נישט†גע†פרעגט¨†פאר†

וואס†האט†ער†זיך†אפגעזאגט†פון†עסן†פליישיקסƆאבער†שפע†טער†שוין†נאך†דעם†ווי†זײן†

מאגן�ראק†האט†אים†אליין†אויפגעפרעסן¨†האב†איך†דאכט†זיך†פארשטאנען†דעם†זין†פון†זײן†

וועגעטארישקייטƆער†איז†נישט†געווען†פרום¨†אבער†ארויסגעטראגן†פון†זײן†טאטע�מא†מעס†

היים¨†ווי†א†געבאט†—†„קיין†טריפענע†זאך°“†אפשר†האט†זיך†אזוי†אויסגעדריקט†זײן†„פינ≠

Æטע†לע†ייד“†אין†דעם†פאר†שמוציקטן†ארום¨†אין†וועלכן†ער†האט†געלעבט

יא¨†ווי†מע†זאל†נישט†דרייען¨†זײנען†מאגן†און†חכמה†געקניפט†און†געבונדןƆמע†זאגט†

†אז†דער†מאגן†איז†ליי†דיק¨†איז†די†חכמה†א†פלאכעƆאקעגן†וואס†בין†איך†פארקראכן† דאך

אין†דער†קולינארישער†©אפשר†מער†נארישער®†פילאסאפיעø†ווי†דער†יישוב†קיינעמסד�רף†

זאל†נישט†זײן†אפגעזונדערט†פון†גרויס�אמעריקע¨†איז†די†דעמאקראטישע†דערגריי†כונג†פון†

„לאנטש�טײם“†אהער†אויך†דערגאנגען†און†זיך†טוט�†טיף†אײנגעווארצלטƆאזוי†טיף¨†אז†

Æאפילו†די†קעץ†און†סוסן†האבן†פון†דער†פרײהייט†אויך†גענאסן

א† אין† אריבערגעפעקלט† זיך† אלע† מיר† האבן† אסיפה�זאל¨† געראמען† דעם† פארלאזט†

†ווו†אויפן†טיש†איז†שוין†אלץ†געווען†אויסגעשטעלטƆכ�וועל†דא†נישט†גיין† קלענערן†צימער

אנרופן†אלע†מאכלים¨†וואס†מײן†אויסגעהונגערט†אויג†האט†זיי†מיט†איין†בליק†אראפגע≠

שלונ†געןª†אויפן†טיש†האט†געיום�טובעט†שבועות¨†מיט†אלע†זײנע†גרינסן†און†מילכיקע†נא≠

שע†רײעןƆזעט†אויס¨†האב†איך†א†טראכט†געטאן¨†איז†דאס†אלץ†געבראכט†געווארן†אהער†

פון†סוסים�פוסים, פון†דעם†מילכיקן†רעסטאראנדל¨†וועגן†וועלכן†ס�האט†מיר†מיט†א†טאג†

† פריער†אזוי†זאפטיק†דערציילט†מײן†יונגער†פרײנד†ני�ם�ני�ם דער �ערטער.†שטעלט†זיך†פאר

כ�האב†געטראפן∫†ב�דינער†האט†ספעציעל†באשטעלט†דעם†שיינעם†לאנטש†לכבוד†מיר†און†

Æדעם†ערשטן†טאג†פון†דער†גורלדיקער†אסיפה

- 49 -

זיי†זאלן†נישט†גע≠ ווי†געשמאק† צוויי†טעג¨†אפגעלעבט†אויף†כריין�יאגדעס¨† די† נאך†

ווען†זײן¨†האט†דאס†היימי†שע†עסן¨†מיט†די†נאטירלעכע†ריחות†איבערגעקערט†מײן†גאנצן†

באוווסטזײןƆקוקנדיק†ווי†די†גד�לע�כ�כ�מעס שלינ†גען†די†קרעפלעך†מיט†קעז¨†און†פאר≠

זופן†מיט†א†מילכיקן†בארשט¨†איז†מיר†עפעס†היימישער†געווארן†אויפן†הארצןƆאיך†ווייס†

נישט†פאר†וואס¨†אבער†דווקא†איצט¨†בײם†עסן¨†איז†מיר†געבליבן†שטיין†פאר†די†אויגן†ר�†

שלומס†געשטאלטƆר�†שלום†איז†געווען†דער†„דעזשורנע†ייד'¨†ווי†מ�האט†אים†גערופן†אין†

אונדזער†געגנטƆווען†מ�האט†געדארפט†„אונטער†ציען'†א†בחור†בײם†לערנען†גמרא¨†אדער†

צוגרייטן†צו†דער†בר�מיצווה¨†אדער†סתם¨†נאך†עמעצן†זאגן†קדיש†—†איז†ר�†שלום†גע†ווען†

דער†פאסיקסטער†מענטשƆוועגן†ר�†שלום†פלעגט†מען†זאגן¨†אז†ער†איז†פון†די†למדנים¨†וואס†

אז†זיי†גרײזן¨†גרײזן†זיי†שוין†הארבƆ„אנגעגרײזט'†האט†ער†נאך†אין†זײנע†יינגלשע†יארן¨†

אבער†דער†שם†האט†זיך†נאך†אים†געשלעפט†זײן†גאנץ†לעבןƆמיטן†עק†אויער†האב†איך†גע≠

†Æ'הערט¨†אז†אראפגעפירט†האט†אים†פונעם†גלײכן†וועג†א†„חצופה†פונעם†יידישן†טעאנ†טער

וואס†מיינט¨†„חצופה'¨†האב†איך†קיין†אנונג†נישט†געהאטƆהאב†איך†עס†אים†געפרעגטƆר�†

שלום†האט†זיך†צעשמייכלטƆזײנע†שמאלע†אויגן†האבן†אנגעהויבן†פינטלען†און†ס�האט†זיך†

פלו†צעם†דערהערט†זײן†שטיל†שטימע†לע¨†ווי†א†בוידעם�טירל¨†וואלט†מען†פארגעסן†פאר≠

שפארן†און†געלאזט†זיך†הוידען†אויף†די†פארזשאווערטע†זאוויסיעס∫†

אוי�ן ק�רנער שטייט זי

מיטן הינטן דרייט זי —

מיט וועמען ה�סטו חתונה געה�ט?

� קורווע מיט � שמ�טע,

מיט � שוו�רצן ט�טע —

מיט וועמען ה�סטו חתונה געה�ט?

†וואס†„חצופה'†מיינט¨†האט†דאס†לידעלע†ווייניק†צוגעגעבן¨†אבער† צו†מאכן†מיר†קלארער

מיאוסע†זאכן†קריצן†זיך†אײן†אין†זכרוןƆר�†שלום†פלעגט†צו†אונדז†ארײנקומען†צוויי†מאל†

†צוצוגרייטן†מיט†מיר†די†„דרשה†מיטן†טראפ'†צו†מײן†בר�מיצווהƆדי†בא†בע† אין†דער†וואך

מײנע†האט†אויף†אים†רחמנות†געהאט¨†און†פלעגט†אים†צורוקן†א†ווארעמע†גלאז†מילך†מיט†

עטלעכע†פלעצלעךƆאפצובײסן†פונעם†פלעצל¨†האט†ר�†שלום†נישט†געהאט†קיין†ציין¨†פלעגט†

ער†דאס†פלעצל†פריער†אײנטונקען†אין†מילך†און†דערנאך†ארומסמאטשקעןƆדער†בײ¨†אפשר†

ווי†א†מין†לוין¨†האט†ער†יעדעס†מאל†גע†שענקט†דער†באבען†אן†אנדער†וויץƆ„אט†די†סחורה†

Æהאב†איך†א†פולן†זאק“†—†האט†ער†זיך†בארימט

איצט†בײ†דעם†שיינעם†טיש†איז†מיר†פלוצעם†אײנ†געפאלן†מכבד†צו†זײן†מײנע†ברייט≠

איך† האב† אנגעהויבן† אבער† †Æ“זאק„ שלומס† ר�† פון† וויץ† א† מיט† גאסטגעבער† הארציקע†

פארדרייטערהייט∫

—†דיזע†שפײזע†איזע†זײער†געשמאקע°†אזא†געשמאקע†שפײזע†האבע†איכע†געגע†סען†

Æנאך†א†קלײנע†יאלדע

- 50 -

— י�, י�,†—†האט†זיך†אנגערופן†ט�ק�נע�כ�כ�מע, אפ†טרייסלענדיק†די†ברעקלעך†פון†זײן†

†—†איכע גע דענ קע �כעט מײנע עסען ווי � קלײנע י�לדע, �בער וווס איכע עסען נעכטען, בארד

איכע געדענקען ניקס!

נאך†דער†הקדמה¨†בין†איך†גלײך†אריבער†צו†ר�†שלומס†א†וויץ¨†אזוי†ווי†כ�האב†אים†

† פארגעדענקטƆאן†ארעמאן†איז†געקומען†צו†גאסט†צו†זײן†קרוב¨†וואס†איז†געווען†א†רײ†כער

נאר†שטארק†א†קארגער†מענטשƆדאך†האט†דער†באלע†באס†געוואלט†זיך†אויספײנען†פארן†

גאסט†און†געשטעלט†א†שיינעם†טיש†פון†כל�טובƆזאל†ער†דערנאך†דערציילן†אין†שטעטל¨†

ווי†שיין†ס�האט†אים†אויפגענומען†זײן†רײכער†קרובƆדערזען†די†געשמאקע†מאכלים†אויפן†

טיש¨†האבן†זיך†בײם†ארע†מאן†צעשפילט†אלע†אפעטיטןƆער†האט†געכאפט¨†געריבן†אויף†

ביידע†באקן¨†געסאפעט†פאר†הנאה¨†גלײך†ווי†ער†וואלט†שוין†א†וואך†צײט†קיין†ברעקל†נישט†

געהאט†אין†מוילƆדער†באלעבאס†האט†מיט†כעס†געקוקט†אויף†זײן†גאסט†און†לסוף†נישט†

†—†האט†ער†זיך†אנגערופן¨†—†א†מענטש†א†חכם†זאל†אזוי† אויסגעהאלטן∫†„איך†ווונדער†זיך

†אלע†געשמאקע†זאכן†זײ≠ כאפןø°“†האט†אים†דער†גאסט†געענטפערט∫†„וואס†זשע†מיינסטו

נען†געמאכט†געווארן†פאר†נאראנים†און†קארגע†לײטø“†דערהערט†דאס¨†איז†דער†באלע†באס†

געווארן†שוין†אין†גאנצן†אויפגעבראכט∫†„אבער†דאס†אלץ†קאסט†דאך†געלטÆÆƆא†סך†געלט°“†

ענטפערט†אים†ווידער†דער†גאסט∫†„איז†דאס†טאקע†ווערט¨†מע†זאל†עס†עסן°†זײ†נישט†קיין†

†זעץ†זיך†צום†טיש†וועסטו†אליין†זען¨†אז†ס�איז†ווערט°“† נאר

א†ווײלע†איז†געווען†שטילƆדי†גד�לע�כ�כ�מעס†האבן†אפילו†אויפגעהערט†צו†קײען†און†

זופןƆענדלעך†האט ט�ק�נע�כ�כ�מע†זיך†אנגערופן∫

— כ�פען איז ניט גוט ��רן מ�גען! ניט גוט כ�פען!

אײצע�כ�כ�מע†האט†באלד†באשטעטיקט∫

— אונז�ר ר��ר���ע ז�געט: כ��כ��כ�פעט ניט הײסע ל���ק�ק�שען!

בעדיקע�כ�כ�מע†האט†אויסגעהאלטן†א†פויזעƆארײנגעשטופט†א†פינגער†אין†מויל¨†האט†

פון† יאס†לעס† די† אפגערייניקט† †Æבאק דער† הינטער† מאל† עטלעכע† געטאן† דריי† א† אים† ער†

צוגעקלעפטע†ברעקלעך†האט†ער†געפרעגט∫

— וווס מײנט אירע מיט דיזע רעדע, כ�שווו� ר�טע ליטוו�ק? אירע זײט אונז�רע ג�סט. מי רע

געבען אײכע גוטע עסען…

איצט†האט†שוין†ט�ק�נע�כ�כ�מע†באשטעטיקט¨†ווי†כ�וואלט†אין†דעם†געצווייפלט∫

— מירע עסען גוט: בויעך לײדיק, ק�פ ק�כעט ניט!

איך†האב†נישט†דערווארט¨†אז†ר�†שלומס†וויץ†וועט†דא†באטראכט†ווערן†אזוי†ערנסטƆווי†

כ�האב†זיך†אבער†שפע†טער†נישט†איין†מאל†איבערצײגט¨†איז†אין†קיינעמסד�רף†א†פשו†טער†

Æוויץ¨†א†שפאס¨†א†„דזשאוק'†פארטײטשט†געווארן†ווי†א†האלבע†חכמה

בשעת�מעשה¨†האט†דער†שמועס†זיך†ווײטער†א†לאז†געטאן†מיט†זײן†דרך†דאס†הייסט¨†זיך†

אומגעקערט†צום†גרוי סע פל�נע¨†צו†דער†וו�נטעƆאיצט†איז†געשטאנען†די†פראגע¨†פון†ווא†נען†

הייבט†מען†די†וו�נטע אן†אויפשטעלן†—†פון†„נארד�וועסט“¨†צי†פון†„סוד�איסט“Ɔט�ק� נע�

- 51 -

כ�כ�מע†און†אײצע�כ�כ�מע†האבן†געטענהט¨†אז†נאר†פון†„סוד�איסט“¨†מחמת†דער†וועג†פון†

†Æווי†פונעם†כ�למע ב�רגע צו†דער†כ�כמ�רניע† כ�כמ�רניע†צום†כ�למע ב�רגע איז†קירצער

ס�איז†גענוג†אויסצושטרעקן†די†האנט†פונעם†אייבערשטן†פענצטער†און†צומאכן†איין†אויג¨†

שפארט†מען†זיך†שיער†נישט†אן†אינעם†בארג†מיט†די†שפיץ�פינגערƆבעדיקע�כ�כ�מע איז†

בפירוש†נישט†געווען†קעגן†די†צוויי†אנדערע†חכמיםƆיא¨†דער†וועג†פון†„סוד�איסט“†צו†

†אויב†אנהייבן†פון†כ�למע ב�רגע און†זיך†דער†נענ≠ „נארד�וועסט“†איז†טאקע†קירצער†אבער

† טערן†צו†דער†כ�כמ�רניע¨†האט†געטענהט†בעדיקע�כ�כ�מע¨†וועט†די†ארבעט†גיין†גי†כער

מחמת†„ב�רגע �ר�פעט לוי�ט מען, און ב�רגע �רו�עט קריכעט מען!“…

דער†גלאק†אויפן†קופאל†פון†דער†כ�כמ�רניע†האט†שוין†לאנג†געגעבן†צו†וויסן¨†אז†

†געוויס†אומגע†קערט† די†לאנטש�צײט†איז†אויסגעגאנ†געןƆאלע†קעץ†אין†דרויסן†האבן†זיך

אויפן† ווײבער† ארטיקע† די† און† †ªפיסלעך�בעט די† צו† צוגעבונדן† ווידער† זיך† און† אהיים†

„קיינעמספלאץ“†האבן†שוין†באוויזן†זיך†צו†טיילן†מיט†די†לעצטע†ארטיקע†נײעסƆדער†סדר†

פון† אײנוווינער† איין† קיין† נאך† האט† דערווײל† אבער† ווײטער† אנגעגאנגען† איז† טאג† פון†

קיינעמסד�רף†נישט†געוווסט¨†אז†כדי†דאס†לעבן†אינעם†יישוב†זאל†אזוי†אנגיין†בשלום†אויף†

Æלאנגע†דורות¨†האבן†דרײ†קליגסטע†ארטיקע†מענטשן†ממשיך†געווען†זייער†וויכטיקע†אסיפה

11. מײ� שכ� באנדזשא

אין†יענעם†טאג†האב†איך†זיך†אומגעקערט†צו†דער†�כ�ס�ניע אליין¨†אן†מײן†באגליי≠

טערƆפון†דעסטוועגן¨†האט†ער†מיר†אויף†זײן†אופן†דערקלערט†דעם†וועג∫†”ר�טע ליט וו�ק

גײט גלײכע ביז געלע הײזע, ד�רטען נעמעט לינקע און נ� כער גײט גלײכע; לעם גרינע הײזע נעמעט

רעכטע און גײט צוו�נציק שפ�נע גלײכע…“ — איך†ווייס†נישט¨†ווי†לאנג†ער†וואלט†מיר†נאך†

†אז†כ�קאן†זיך† דערקלערט†דעם†מארשרוט¨†ווען†איך†שטעל†אים†נישט†אפ†און†פארזיכער

פארלאזן†אויף†מײ†נע†פיס¨†ווי†אויף†צוויי†סוסןƆזיי†וועלן†מיך†נישט†אונטערפירןƆער†האט†

מײן†זאג†אפגעשאצט†אויף†זײן†אופן†—†צוגע†שאקלט†מיטן†קאפ†און†געזאגט∫†”סוסן קלו גע

בעגעמ�!“

וואס†שייך†מײנע†פיס¨†איז†עס†געווען†נישט†סתם†א†שפאסƆאויף†מײנע†האנדל�וועגן†

איבער†אומבאקאנטע†גאסן†און†שטעט¨†האבן†זיי†מיך†קיין†מאל†נישט†אונטערגעפירטƆאיר†

קאנט†טראכטן†וואס†איר†ווילט¨†כ�בין†אבער†איבער†צײגט¨†אז†פיס†האבן†אן†אייגענעם†חוש†

פון†פילן†דעם†ריכטיקן†וועגƆדערצו†זײנען†מײנע†פיס†א†טייל†פון†מײן†פאךƆזיי†האבן†מיך†

שוין†נישט†איין†מאל†געבראכט†צו†גוטע†קונים¨†און†נישט†איין†מאל†געראטעוועט†דאס†לעבן†

פון†גנבים†און†שווינד†לערƆפונקט†ווי†דאס†”שלימזלדיק†ווערעמל“†הייבט†מיר†אן†זויגן†צו†

אן†אומגליק¨†גיבן†מיר†מײנע†פיס†צו†וויסן¨†ווען†צו†מאכן†פליטה†—†די†פיאטעס†הייבן†מיר†

אן†אזוי†ברענען¨†ווי†כ�וואלט†געגאנגען†אויף†גליענדיקע†קוילןƆדי†צרה†איז¨†אז†נישט†תמיד†

†Æהערט†זיך†צו†די†אלע†ווארענישן†צו†מײן†נארישער†קאפ

געקומען†אין†מײן†אכאסאניע¨†האב†איך†זיך†באלד†צעלייגט†אויפן†הארטן†געלעגערƆכ�האב†

- 52 -

† זיך†גאר†נישט†פארגע†שטעלט¨†אז†פון†אפזיצן†א†גאנצן†טאג†און†זיך†צוהערן†צו†קלוגע†רייד

†ªכ�האב†געטריבן†פון†זיך†אלע†געדאנקען¨†ווי†דאקוטשלעווע†פליגן†Æקאן†מען†ווערן†אזוי†מיד

†א†גרוי†סע† זיי†האבן†אבער†ווידער†מיך†ארומגעקלעפט†און†געביסןƆדי†סאמע†בייזע†פון†זיי

“ÆÆÆמער�און†א†גרינע¨†האט†מיר†ארײנגעזשוזשעט†אין†אויער∫†”שששא�מערÆÆƆשששא

סטראטעגי†שער† הײנטיקער† דער† צו† אומגעקערט† מיך† האט† קלאנג† מאנאטאנער† דער†

אסיפה†אין†כ�כמ�רניעƆנאכן†זאטן†לאנטש†האבן†די†גד�לע�כ�כ�מעס†דערמאנט†מיר†יענע†

†איז†גע†פאלן† †נעבעך ט�ק�נע�כ�כ�מע¨†א†צעמארעטער †Æ'קעץ†אויף†דעם†„קיינעמספלאץ

שלעפעריק†אויפן†פנים†—†זיך†אויפגעכאפט†און†ווידער†אײנגעדרעמלטƆאײצע�כ�כ� מע†איז†

געזעסן†אנגעלענט†אויפן†ווענטל†פון†זײן†שטול¨†די†פיס†אויסגעצויגן†און†זיך†צוגעהערט†צו†

†וואס†האט†עפעס†הויך†ארויסגעברומט¨†זיך†געקלאגט¨†א†פנים¨† זײן†אויפגעבלא†זע†נעם†בויך

אויף†די†קישקעס¨†אײנגעווייקט†אין†מיל†כיקסƆנאר†בעדיקע�כ�כ�מע¨†פארכאפט†מיט†זײן†

גר�סע פל�נע¨†האט†זיך†אלץ†טיפער†און†טיפער†אין†אים†ארײנגע†גראבןƆדי†רייד†האבן†זיך†

נאך†אלץ†געדרייט†ארום†דער†ריכטונג¨†צי†מע†זאל†אויפשטעלן†די†וואנט†פון†„נארד�וועסט'¨†

†ø'איסט�צי†פון†„סוד

צי†האב†איך†זיך†צוגעהערט†צו†די†קלוגע†דיבורים†פון†בעדיקע�כ�כ�מעø†איך†האב†אין†

†אזא†כבודø†ווער†בין†איך†פאר†זיי†מע†זאל† דער†צײט†געטראכט∫†פאר†וואס†קומט†עס†מיר

מיר†פארטרויען†אזא†געהיים�סטראטעגישן†פלאןÆÆÆø†און†דווקא†דא†האט†זיך†פונעם†ארט¨†ווו†

ס�איז†געזעסן†דער†אײצע�כ�כ�מע¨†זיך†ארויסגעריסן†פון†דער†בויך�טיפעניש†א†מין†גראבער†

קלאנג∫†„וו���כ�טו�ורמע!..“ —†געמיינט†האט†עס†אויף†קיינעמס�לושען†„וואכטורעם'Ɔאון†

ווידער†האב†איך†ארויסגעצויגן†פון†זיך†דאס†ביסל†געדולד†צו†פארשטיין¨†אז†קודם�כל¨†דארף†

מען†אויפשטעלן†אויפן†כ�למע ב�רגע א†הויכן†וואכטורעםƆצו†וואסø†מחמת†ביז†וואס†און†

ווען¨†מוז†אויף†דעם†וואכטורעם†זיצן†א†גאנצן†טאג†א†שומר†און†ארויס†קוקן¨†צי†די†שטר�עס

��ריק�נ�ס†דערנענטערן†זיך†נישטƆפאר†וואס†נאר†בײ†טאג†און†נישט†בײ†נאכט†אויךø†דא†

האט†שוין†בעדיקע�כ�כ�מע¨†דער†גרעסטער†מבין†אינעם†יישוב†אויף†שטרויסן¨†זייער†גענוי†

דערקלערט¨†אז†צוליב†דער†שלעכ†טער†ראיה†האבן†די†שטר�עס ��ריק�נ�ס†א†טבע†בײ†

נאכט†צו†שלאפןƆדערצו†זײנען†דא†די†נעכט†זייער†פינצטע†רע†און†מע†זעט†סײ�ווי†גאר†נישט†

ניטƆאין†דעם†מאמענט†איז†אויפגעקומען†די†פראגע∫†ווער†זשע†וועט†זיצן†אינעם†וו�כטור מע

†øווער†וועט†זײן†דער†ש� מער†øאון†ארויסקוקן†אויף†די†שונאים†פון†קיינעמסד�רף†בײ†טאג

איר†וועט†נישט†גלייבן†—†אלע†דרײ†בערד†האבן†מיט†זייערע†שפיצן†זיך†אנגע†שפארט†אין†

Æמײן†פנים

איך†האב†אוודאי†געפרוווט†זיך†ארויסדרייען†פון†דעם†בכבודיקן†שליחותª†זיך†פאר†רופן†

גד�- די† פון† גר�סע פל�נע† מיטן† צונויף† נישט† פאלן† וואס† † פלע†נער אייגענע† מײנע† אויף†

לע�כ�כ�מעסª†שוין†אפגערעדט¨†אז†כ�האב†אליין†א†שווא†כע†ראיה†און†קאן¨†חלילה¨†פאר≠

†ס�האט† זען†די†אינוואזיעª†אז†כ�האב†מורא†פאר†דער†הייך†און†לײד†אויפן†מאגןÆÆƆאייסעך

געהאלפן¨†ווי†א†טויטן†באנקעסƆזייער†באגרינדונג†איז†געווען†נישט†אפצופרעגן†—†איך†בין†

- 53 -

דער†איינציקער†צווישן†אלע†ארטיקע¨†וואס†איז†געווען†אין†אפריקע†און†מיט†מײנע†אייגע†נע†

אויגן†געזען†א†לעבעדיקן†שטר�עס ��ריק�נ�סƆאזוי†האב†איך†זיך†אליין†ארײנגע†כאפט†אין†

דער†פאסטקע†פון†מײנע†חלומות†און†זיך†דער†ערשטער†אנגעשטויסן†מיטן†קאפ†אין†דער†

Æוואנט¨†וואס†מ�האט†נאך†געדארפט†אויפשטעלן

דער†פארשלאג†איז†באלד†אפגעשטימט†געווארן†און†איך†האב†באקומען†אן†אפיציע†לע†

שטעלע†פון†ראש�השומר†אין†קיינעמסד�רף†מיט†א†געהאלט†פון†∞∞±†שיעפיקעס א†וואךƆדאס†

בײטעלע†מיט†די†מטבעות†איז†איצט†געלעגן†אין†דער†איינציקער†קעשענע†אויף†מײן†ק�ס ד�†

—†אזוי†בין†איך†פון†א†פרײען†האנדל�אגענט†פארוואנדלט†געווארן†אין†אן†אנגע†שטעלטן†מיט†

†Æכ�האב†נישט†געוווסט¨†צי†כ�זאל†זיך†פרייען¨†צי†כ�זאל†טרויערן†Æ'א†פארזיכערטן†„דזשאב

ווי†גלי†טשיק†איז†דער†גורל∫†נאך†אין†דער†פרי†האב†איך†געזען†פאר†די†אויגן¨†ווי†עס†ציט†

†Æפאבריקל¨†און†ביז†פאר†נאכט†איז†מײן†טרוים†אוועק†מיטן†רויך�א†רויכל†פון†מײן†פראשעק

פוסטע†חלומותÆÆƆאנגעטאפט†די†מטבעות†אין†דער†קעשענע¨†האב†איך†א†טראכט†גע†טאן¨†

אז†ס�וואלט†גאר†ניט†שלעכט†געווען†איצט†צו†מאכן†א†לחיים†—†סײ†ארויסצוברענגען†מײן†

פרייד†און†סײ†שטילער†צו†מאכן†מײן†טרויערƆאבער†ווו†נעמט†מען†דא†א†פלעשל†משקה¨†

øאון†צי†איז†אין†דעם†קיינעמס ד�רף†בכלל†דא†אזא†זאך

פונעם† אויפגעהויבן† זיך† †Æפיס מײנע† צו† גורל† מײן† פארטרויט† איך† האב† ווידער† און†

†בין†איך†ארויסגעגאנ†גען†פונעם†צימערƆכ�האב†שוין†געוווסט¨†אז†אין†דער†�כ�ס�- געלעגער

ניע NAKHTIGALE¨†זײנען†בסך�הכל†דא†פיר†צימערן†—†דרײ†אויפן†צווייטן†גארן†און†איין†

צימער†אונטןƆבשכנות†מיט†מיר†האבן†געוווינט†א†טוץ†קעץƆזיי†זײנען†שוין†גע†ווען†אלט†

†Æאון†אומבאהאלפן¨†האט†אויף†זיי†געהאלטן†אן†אויג†דער†באלעבאס†פון†דער†�כ�ס� ניע

בדרך�כלל¨†האבן†זיי†זיך†אויפגעפירט†שטיל¨†סײדן†צו†מאל†פלעג†איך†זיך†אויפכאפן†אין†מיטן†

†וואס†האט†דערמאנט†א†טיפן†ווײבערישן†כליפ¨†און† דער†נאכט†פון†א†קלאגעוודיק†געשריי

געוועקט†אין†מיר†ווייטיקלעכע†דערמאנונגען†וועגן†מײן†קראנקער†מאמעןƆאון†נאך∫†אין†די†

גאר†הייסע†נעכט¨†האבן†זיך†פון†די†שפארונעס†אין†די†פלינטעס¨†ארויפגעווארפן†אויף†מיר†

†ווי†בייזע†דיווערסאנטן†ארײנגעשמוגלט†פון†מײנע†שכניםƆדער†אונטערשטער† מחנות†פליי

צימער†איז†אפגעגעבן†געווארן†צוויי†אל†טע†סוסןƆזיי†האבן†געצויגן†זייער†ייחוס†נאך†פון†די†

ערשטע†פארהיימישטע†בעגעמ�ס¨†א†פנים†פון†יענע¨†וועגן†וועל†כע†ס�האט†מיר†דער†ציילט†

ני�ם�ני�ם דער �ערטער.

ווען†כ�האב†געפרעגט†נעכטן†ב�דינער¨†ווער†עס†וווינט†אינעם†דריטן†צימער†האט†ער†

א†מאך†געטאן†מיט†דער†האנט¨†ווי†ער†וואלט†עמעצן†פון†זיך†אפגעשטויסן†און†נאר†א†זאג†

געטאן∫†”ב�נדזש�“Ɔכ�האב†פארשטאנען¨†אז†מער†וויל†ער†נישט†רעדן†וועגן†דעם¨†און†ס�איז†

פאר†מיר†געבליבן†א†מין†רעטעניש¨†ווער†עס†קאן†דארט†זײן†מיט†אזא†נאמען¨†וואס†קלינגט†

†למשל¨†”פילהארמאניע“Ɔמסתמא†אויך†עפעס† אין†די†מקומות¨†פונקט†אזוי†אויסטערליש†ווי

ÆNAKHTIGALE†מיקלט†אין�א†בריאה¨†אן†אנ†טיקל¨†וואס†האט†געפונען†זײן†לעצטן†מקום

פונקט†ווי†מײן†צימער†האט†דער†צימער†פון†ב�נדזש� קיין†טיר†נישט†געהאטƆהאב†איך†

- 54 -

†“øארײנגעשטופט†דעם†קאפ†אין†דער†פינצטערניש†און†געפרעגט∫†”עמעצער†איזע†דא†טוטא

קיין†ענטפער†האב†איך†נישט†באקומעןƆדעם†אמת†געזאגט¨†בין†איך†גאר†נישט†געווען†זי†כער†

אז†דער†ענטפער†דארף†ארויסקומען†פון†א†מענטשןƆאנגעשפיצט†אן†אויער†האב†איך†זיך†

אײנגעהערט†אין†דער†פוסטקייטƆקיין†לעבעדיקער†פיפס†איז†צו†מיר†נישט†דערגאנגעןƆזעט†

אויס†ב�נדזש� איז†א†בײנאכטיקער†פויגל¨†האב†איך†א†טראכט†געטאן¨†שוין†גרייט†גע†ווען†

זיך†אומצוקערן†צו†זיך†אין†צימערƆאון†דא†האט†זיך†דערהערט†א†הייזעריק†קול∫

†מאןÆÆƆוואס†ברעכסטו†זיך†די†צונג¨†רעדט†א†מענטשלעכע†שפראך° —†היי

אזוי†האט†זיך†אנגעהויבן†אונדזער†חברשאפט†מיט†מײן†שכן†ב�נדזש� בײ†א†פלעשל†

ארטיקער†משקה¨†וואס†מ�האט†זי†דא†גערופן†כרייני�קƆווי†איר†פארשטייט†שוין†פו†נעם†

נאמען¨†איז†אויך†די†משקה†געמאכט†געווארן†פון†די†כריין�יאגדעסƆא†ברוינע†פליסי†קייט¨†

†מיט†א†גערוך†פון†גע†ברענטן† האט†זי†מיטן†טעם†טאקע†דערמאנט†קאניאק¨†סײדן¨†זיסלעך

צוקערƆווי†ס�זאל†נישט†זײן¨†האב†איך†נאכן†דריטן†גלעזל†דערפילט¨†אז†מײן†מוח†ווערט†

צעקוואטשעט†און†די†צונג†פארקערט¨†פארגליווערטƆמיר†איז†אבער†נישט†אויסגעקו≠

†נאך†אן†ענגליש† מען†צו†רעדן¨†ווײל†גערעדט†האט†ב�נדזש�Ɔזיך†אויסגע†בענקט¨†נעבעך

איבערגע†מישט† ער† האט† דערציילן† זײן† †Æפארמאכט נישט† מויל† זײן† זיך† האט† ווארט¨†

מיטן†זינ†גען¨†אונטערשפילנדיק†זיך†אויף†א†ב�נדזש�Ɔזי†האט†שוין†אויסגעזען†אפגע†ריבן†

אונ†טער†די†סטרונעס¨†אבער†געקלונגען†נאך†גענוג†קלינגעוודיק¨†ארײנברענגענדיק†אין†

צימער†די†שטימונג†פון†רעשיקע†גאסן†ערגעץ†אין†ניו�ארלינס¨†אדער†פארטשאדע†טער†

† מע†לאנ†כא†ליע†אין†די†ניו�יארקער†דזשאז�קלובןƆער†האט†געזונגען†זײנע†אייגענע†לי†דער

וואס†נישט†וויי†ניק†פון†זיי†האב†איך†פארגעדענקט†און†וועל†זיי†ארײנפלעכטן†אין†מײן†

מעשהƆזאל†מען†אויך†אין†דער†גרוי†סער†וועלט†וויסן¨†אז†אין†קיינעמסד�רף†זײנען†דא†

Æעכטע†טא†לאנטן

ער†איז†געווען†אין†די†פריע†פופציקער†אבער†נאך†אלץ†זיך†געהאלטן†פאר†א†יונגערמאנ≠

†אדער†ווי†ער†האט†זיך†גערופן†”היפאן“¨†איז†זײן†פילאסא†פיע† טשיקƆא†פארברענטער†היפי

געווען†צו†זײן†פרײ†פון†יעדער†מין†שיטה†פארבינדונ†גען¨†וואס†דראט†אים†ארונטערצו≠

פאלן¨†חלילה¨†אונטער†א†פרעמדן†ווילןƆדי†איינציקע†צוגעבונדנקייט†זײנע¨†וואס†ער†האט†

אנגענומען¨†איז†געווען†זײן†ב�נדזש�Ɔדעריבער†האט†ער†קיין†מאל†נישט†געהאט†ניט†קיין†

משפחה¨†ניט†קיין†פרײנד†און†ניט†קיין†היימיש†ווינקלƆאפילו†זײנע†סעקסועלע†פארבינדונ≠

גען†זײנען†געווען†צײטווײליקע¨†ביזן†מאמענט¨†ווען†ער†האט†דערפילט¨†אז†זיי†הייבן†אים†

אן†פארשלעפן†אין†דער†נעץ†פון†פארפליכטונגעןƆאין†דער†רגע†פלעגט†ער†די†דאזי†קע†נעץ†

†Æצערײסן†און†זיך†פון†איר†באפרײען¨†ווי†ווייטיקלעך†עס†זאלן†נישט†געווען†זײן†די†נאכפאלגן

�זײן†סעקסועלע†נטיה†האט†זיך†אויך†גענייגט†אט†צום†”ער“†און†אט†צו†”זי“¨†און†סוף�כל

סוף¨†זיך†אפגעשטעלט†אויפן†”ער“Ɔווען†כ�האב†אים†געפרעגט¨†פאר†וואס†אזויø†—†האט†מיר†

ב�נדזש� געענטפערט†בערך†מיט†די†ווערטער∫

—†ווײל†די†פארבינדונג†אליין†צווישן†”ער“†און†”זי“†איז†א†געצווונגענע†—†פון†גאט¨†פון†

- 55 -

†פון†דער†געזעל†שאפטƆשוין†אפגערעדט†פון†הייראט†—†די†היפאקריטישע†פראצע†דור† נאטור

†ÆÆÆפון†פרײוויליק†צו†פארשקלאפן†איינער†דעם†אנדערן

Æביסט†א†מאזאכיסט¨†—†האב†איך†אים†אויף†דעם†געענטפערט†—

—†מאזאכיסטø†—†האט†ער†זיך†צעלאכט¨†—†אויב†דו†ווילסט†וויסן¨†איז†מאזאכיזם†אפשר†די†

איינציקע†פארעם†פון†פרײען†צוואנג¨†ווײל†דער†מענטש†טוט†עס†מיט†זיך†אליין†פרײווי†ליק°†

א†שטיק†צײט†האט†ער†געשפילט†און†געזונגען†אין†א†ראק�גרופע†מיטן†נאמען†”בלאע†

†Æשפין“¨†אבער†אין†א†טאג†איז†עס†אים†נימאס†געווארן†און†ער†האט†די†גרופע†פאר†לאזט

און† יארידן† די† אויף† לידער† זײנע† געזונגען† † לאנד איבערן† געוואנדערט† האט† ב�נדזש�

חגאות†און†דערמיט†פארדינט†זיך†אויף†א†נאכטגעלעגער†און†לאנטש¨†ווי†אויך†אויף†זײנע†

זײן† אים† האט† צוריק¨† זיבן† יאר† א† מיט† † אזוי †Æבאדערפענישן שטייגערישע† באשיידענע†

Æוועג†געבראכט†צו†דער†פארלאזטער†סטאנציע†מיטן†מאדנעם†נאמען†קיינעמס ד�רף�וואנדער

†—†האט†ער†מיר†דערציילט¨†—†איבערגעלייענט†דעם†נאמען¨† —†דו†פארשטייסט¨†ברודער

האב†איך†פלוצעם†דערפילט†אזא†נאעטשאפט†צו†דעם†ארט¨†ווי†כ�וואלט†דא†געבוירן†גע†ווארן†

און†פארבראכט†מײנע†בעסטע†יארןƆדער†נאמען†”קיי נעמסד�רף“†האט†געטראגן†אין†זיך†די†

זעלבע†באגריפן¨†בײ†וועלכע†כ�האב†זיך†געהאלטן†לאנגע†יארן†—†איך†בין†קיינעמס†מענטש°†

מײן†לעבן†איז†נאר†מײן†לעבן¨†און†מײן†טויט†איז†נאר†מײן†טויט°†כ�האב†נאך†קיין†אנונג†

נישט†געהאט¨†ווער†עס†וווינט†אין†דעם†יישוב¨†כ�האב†אבער†צום†ערשטן†מאל†דער†פילט¨†

Æאז†קיינעמסד�רף†איז†דאס†ארט¨†וואס†כ�האב†שטענדיק†געזוכט

ער†האט†מיר†דערציילט¨†ווי†מ�האט†אים†שיין†אויפגענומען¨†און†זיך†ארומגעטראגן†מיט†

Æ“די†גד�לע�כ�כ�מעס†האבן†אים†בײם†אנהייב†אויך†גערופן†”ליטוואק†Æאים

מײן† האט† †— גורל¨† דער† ארײן† אהער† ס�ברענגט† וועמען† יעדן¨† דא† מען† רופט† אזוי† †—

�שכן†דערקלערט¨†—†כ�האב†געהערט¨†אז†אפילו†בעדיקע�כ�כ�מע†איז†אויך†פון†די†אמאל

Æ“צוגעקומענע†”ליטוואקעס

Æדערפאר†מסתמא¨†קען†ער†ענגליש¨†—†האב†איך†זיך†געכאפט†—

נאמען† דער† צוגעטשעפעט† אים† צו† זיך† האט† דא† זײנע† אויפטריטן† ערשטע† די† נאך†

†ב�נדזש�¨†דערציילט†די†גד�לע�כ�כ�מעס†וועגן†דער†טייטלע†כער† ”ב�נדזש�“Ɔדאס†האט†ער

מגפה¨†וואס†קומט†ארויס†פון†אפריקע†און†אז†אלע†כוחות†פון†גוטע†מענטשן†מוזן†צוגע†לייגט†

ווערן¨†אפצושטעלן†די†דאזיקע†קרענקƆדעמאלט†האבן†די†גד�לע�כ�כ�מעס†צונויפגע†רופן†

אן†אסיפה†און†זיך†נישט†צעגאנגען†ביז†ס�איז†נישט†אנגענומען†געווארן†דער†גר�סע פל� נע†

Æארויסצוהעלפן†די†אײנוווי†נער†פון†אפריקע†מיט†פרעזערוואטיוון

ווי†עס†האט†זיך†באלד†ארויסגעוויזן¨†האבן†די†קיינעמסדארפער†קיין†מינדסטע†ידיעה†

נישט†געהאט¨†וואס†א†פרעזערוואטיוו†איזƆאון†טאקע†פון†וואנען†האבן†זיי†עס†געקאנט†וויסן¨†

אז†די†איינציקע†אפטייק†אינעם†יישוב†האט†קיין†מאל†אזא†ארטיקל†נישט†געהאטƆהאבן†די†

גד�לע�כ�כ�מעס†באשלאסן¨†אז†דער†ארטיקער†ר��ע און†�פ�טעקער זאלן†זיך†שטעלן†אין†

שפיץ†פון†דער†ארבעט†און†געפינען†א†וועג¨†ווי†אזוי†צו†מאכן†די†זעלטענע†סגולה†פאר†די†

- 56 -

אפריקא†נער†ברידער†און†שוועסטערƆב�נדזש�¨†דער†איינציקער†וואס†האט†דווקא†יא†גע†האט†

צו†טאן†מיט†דעם†דאזיקן†ארטיקל¨†האט†געזאלט†זײן†דער†הויפט�עקספערט†און†קאנסול†טאנט†

בײם†אויספירן†דעם†גר�סע פל�נע¨†אין†וועלכן¨†ווי†עס†פירט†זיך†אין†קיינעמסד�רף¨†זײנען†

†פון†די†קינדער†און†פרויען† †אפילו†די†קינדערƆפון†זיי ארײנגעטאן†געווארן†אלע†אײנוווינער

האט†זיך†טאקע†אנגעהויבן†די†רעאליזאציע†פונעם†גר�סע פל�נעƆזייער†ארבעט†איז†גע†ווען†

†און† צו†”מעלקן“†די†ביימערª†דאס†הייסט¨†מאכן†לעכלעך†אין†דער†קארע†פון†געוויסע†ביי†מער

�דעם†זאפט¨†וואס†איז†ארויסגערונען†—†א†מין†קלעפי†קע†געדיכטע†סמאלע¨†ענלעך†צו†סוסי†כע

מילך†—†צונויפזאמלען†אין†א†קענדלƆדערנאך†האבן†שוין†די†מאנספארשוי†נען†צונויפגע†פירט†

די†אלע†קענדלעך†אין†איין†ארט¨†ווו†די†זאפט†האט†מען†אויסגעקאכט¨†צוגעבנדיק†פארשי≠

Æדענע†גע†ווירצן¨†וואס†דער†אפטייקער†האט†צוגעשטעלט

ב�נדזש�¨† דערציילט† האט† †— ארבעט¨† דער† צו† זיך† נעמען† קיינעמסדארפער† די† אז† †—

צווייטע† דאס† †Æקוקן צו† וואס† אויף† דא† איז† †— כרייני�ק¨† גלעזל† איין† נאך† איבערקערנדיק†

†זי† שטאפל†פון†דער†ארבעט†איז†געווען†צו†דערפירן†די†געדיכ†טע†מאסע†צו†אזא†צושטאנד

זאל†ווערן†ווייך†און†עלאסטישƆקיין†ליכטיקע†קעפ†פעלן†אין†קיינעמסד�רף†נישט†אויסƆזיי†

האבן†צוגעטראכט†זייער†אייגענע†טעכנאלאגיע∫†יעדער†אײנוווינער†האט†במשך†פונעם†טאג†

†ÆÆÆווי†מע†קײעט†קײגומעס†ÆÆÆקײען†øווי†אזוי†Æפאבריקאטלעך�געזאלט†אויסאר†בעטן†∞μ†רוי

שפאנענדיקע† די† איבערגעלעבט† ווידער† האט† ער† †Æגעפלאמט האט† פנים† שכנס† מײן†

צײט¨†ווען†ער†באגײסטערט†פון†דעם†ענטוזיאזם¨†האט†צוזאמען†מיט†די†�ר�ע ב�רגער �ון

Æקיינעמסד�רף†ארויסגעהאלפן†צו†ראטעווען†א†גאנצן†קאנטי†נענט

†Æכמעט†פינף†מיט†א†האלב†יאר†האט†זיך†נישט†אפגעשטעלט†דאס†קײען†אויף†א†ווײ†לע†—

קליין†און†גרויס¨†ווער†ס�האט†נאר†געהאט†א†פאר†ציין†אין†מויל¨†בײ†דער†ארבעט†און†אין†די†

פרײע†טעג¨†בײם†שפילן†זיך†און†פארווײלן¨†בשעתן†רעדן†און†אפילו†אין†שלאף†—†אלע†האבן†

געהאלטן†אין†איין†קײען¨†מ�האט†פארשפארט†צו†מאל†א†לאנטש¨†ווײל†יעדער†האט†גע†לעבט†

אין†דער†צײט†מיטן†גרויסן†געפיל†פון†סאלידאריטעטƆאון†אט†איז†געקומען†די†צײט¨†ווען†

†Æמ�האט†געדארפט†די†אלע†אויסגעקײטע†פרעזערוואטיוון†דערפירן†צו†א†געוויסן†סטאנ†דארט

איז†ווידער†שוין†דאס†צווייטע†מאל¨†צונויפגע†רופן†געווארן†א†גרויסע†אסיפה¨†אויף†וועל†כער†

וועל†כע† צווישן† פארשוי†נען¨† דרײ† הייסט¨† דאס† †ªסטאנדארטן�מאס דרײ† באשטימט† מ�האט†

ÆÆÆאיך†בין†אויך†געווען¨†האבן†במשך†פונעם†טאג†געמוזט†צומעסטן†די†גרייטע†פראדוק†ציע

צום†ערשטן†מאל†וואס†מײן†שכן†האט†דערציילט¨†האב†איך†אים†איבערגע†שלאגן†און†

געפרעגט∫

øאויסשטיין†א†גאנצן†טאג†און†נישט†פאלן†—

†—†אז†מע†טוט†עס†פרײוויליק†צוליב†א†הויכן† †—†איז†געווען†זײן†ענטפער —†יא¨†ברודער

הומאניטארן†ציל¨†שטייט†מען†אויס†נאך†שווערערע†נסיונות°

ווען†די†גאנצע†פראדוקציע†איז†שוין†פארטיק†געווען¨†האט†מען†זיך†געכאפט¨†אז†מע†

ווייסט†נישט†ווי†אזוי†די†טויזנ†טער†פרעזערוואטיוון†אריבערצופעקלען†אין†אפריקעƆהאט†

- 57 -

מען†צונויפגערופן†די†דריטע†אלגעמיינע†אסיפהƆדאס†מאל†האט†עס†גענומען†א†היפש†ביסל†

צײטƆדי†קיינעמסדארפער†מוחות†זײנען†געווען†אזוי†אנגעשטרענגט¨†אזוי†צעגליט¨†אז†אין†

יענע†טעג†און†נעכט†איז†די†טעמפעראטור†אינעם†יישוב†געשטיגן†אויף†עטלעכע†גראדƆמע†

דארף†אבער†וויסן¨†מיט†וועמען†מע†האט†דא†צו†טאןƆסוף�כל�סוף¨†אויפן†צענטן†טאג†האט†

אײצע�כ�כ�מע†געזאגט∫†”מע�מע�מע ד�רף �רײנקו�קו�קען אין �לט�ט�טען סע�סע��ער ט��

ט��ק�נעס!“

—†אזוי†האט†מען†טאקע†געטאן¨†—†האט†געזאגט†באנדזשא¨†און†צעגאסן†אין†די†גלעזלעך†

פונעם† אהער† אראפגעבראכט† ט�ק�נעס¨† ספר† דעם† אין† †— כרייני�ק¨† טראפנס† לעצטע† די†

גר�סע ליטוו�ק¨†איז†בפירוש†געזאגט†געווארן∫†”דער†גיכס†טער†פויגל†איז†דער†ווינט“Ɔמער†

האבן†שוין†אונדזערע†גד�לע�כ�כ�מעס†נישט†געדארפטƆדער†באשלוס†איז†געווען†א†קור≠

צער†—†מע†דארף†ווארטן†דעם†ווינט¨†וואס†בלאזט†אויף†אפריקע°†וואס†איז†געווען†ווײ†טער†

ÆÆÆנישט†דערציילן† †ברו†דער דארף†איך†דיר

ער†איז†געווען†גערעכט∫†דעם†סוף†פון†דעם†הומאניטארן†שליחות¨†האט†געוווסט†דער≠

ווײל†נאר†איין†מענטשƆאויב†דער†בעסטער†ליגן†איז†דער†אמת¨†טא†פאר†וואס†זאל†דער†

בעס†טער†אמת†נישט†זײן†דער†ליגן¨†—†האב†איך†דע†מאלט†א†טראכט†געטאן†און†אים†גאר≠

Æנישט†ניט†געזאגט

†וואס†איר†קאנט†נישט† איך†ברענג†ווײטער†צו†פירן†ב�נדזש�ס א†לידƆס�איז†נאר†א†שאד

Æ“דאס†ליד†הייסט†”פרײער†פויגל†Æהערן†ווי†שיין†ער†זינגט†עס

קל�גט דער רעגן זיך... אויף וועמען?

אוי�ן אײנגעשפ�רטן ד�ך.

הערט נישט אויף צו גיין און וויינען,

ווי גע�עלט אײך �ז� ז�ך?

וו�ס זשע איז דער ד�ך ד� שולדיק? —

�רעגן �לע, גרויס און קליין, —

ווײל דער רעגן איז � נודניק,

נודיעט ער מיט זײן געוויין.

איז דעם ווינט געוו�רן סקוטשנע —

מיטן בעזעם כמ�רעס ר%טרײבט.

ל�כט דער ד�ך און מיט זײן קוטשמע

ווישט דעם הימל און אים רײבט.

ס%ציט � שוו�רצער רויך �ון קוימען,

- 58 -

ציט און שלעפט �ון שטוב � ק�ץ.

איז די ק�ץ דער בעסטע קונה

אי אויף מילך, אי אויף שמ�לץ.

קוקט די וועלט מיט �לע אויגן,

רינוועס �ײ�ן אויף � �לייט.

גוט צו זײן � �רײער �ויגל —

ניט מע נודיעט, ניט מע וויינט.

12. קיינעמסדאר� קאכט איבער דע� נײע� „גראסע פלאנע“

רײפט†אויס†עפעס† כ�כמ�רניע די†ידיעה¨†אז†אין†די†פארדרייטע†קארידארן†פון†דער†

א†נײער†גר�סע פל�נע¨†איז†פון†דארט†גיך†ארויס†און†נאך†גיכער†זיך†פארשפרייט†איבערן†

יישובƆווי†יעדער†קלאנג¨†וואס†ווערט†דערהערט†מיטן†אויער†און†דערנאך†פליט†ער†ארויס†

פונעם†מויל¨†האט†אויך†דער†קלאנג†דורכגעמאכט†א†היפשע†טראנספארמאציעƆדער†אר≠

טיקער†ר��ע האלט∫†אזוי†ווי†דער†אויער†און†דאס†מויל†געפינען†זיך†אויף†איין†פנים¨†ממש†

איינער†לעבן†אנדערן¨†טרעפט†זיך†אפט¨†אז†דער†קלאנג†פליט†ארויס†נישט†דורכן†צווייטן†

† †ווי†ס�וואלט†געדארפט†זײן¨†נאר†דורכן†מוילƆאבער†קיין†מאל¨†גיט†דער†ר��ע צו אויער

געשעט†עס†נישט†פארקערטª†אז†עס†פליט†עפעס†ארײן†אין†מויל¨†קומט†עס†שוין†ארויס†פון†

Æגאר†אן†אנדער†ארט

אין†קיינעמסד�רף¨†ווי†געזאגט¨†איז†אזא†זאך†ווי†א†צײטונג†נישטא¨†שוין†אפגע†רעדט†

וועגן†ראדיא†און†טעלעווי†זיעƆנישט¨†חלילה¨†ווײל†די†קיינעמסדארפער†חכמים†האבן†זיך†

צו†דעם†נישט†דערטראכטƆפארקערט¨†זיי†האבן†זיך†באוווסטזיניק†פון†דעם†אפגע†זאגט¨†און†

באנוצן†זיך†מיט†אלטע¨†אויסגעפרוווטע†קאמוניקיר�מיטלען†—†דערהערט†אליין¨†דער†צייל†א†

†אז†א†שטארקער†ווינט†פון†דער†גרויסער†וועלט†ברענגט†ארײן† צווייטןƆעס†טרעפט†אויך

אינעם†יישוב†א†ידיעהª†און†אזוי†ווי†די†קיינעמסדארפער†האבן†א†זעלטן�שארפע†שמיעה¨†

כאפן†זיי†די†דאזיקע†ידיעה†אויףƆווי†עס†בא†טאנט†אבער†דער†ר��ע¨†איז†הערן†און†דער≠

הערן†צוויי†פארשידענע†זאכןƆוויפל†מײלער†—†אזוי†פיל†ידיעותƆווי†א†בא†ווײז†פון†דער†

†Æ“טעאריע¨†איז†גענוג†געווען†זיך†א†דריי†טאן†א†האלבע†שעה†אויפן†באקאנטן†”קיינמס†פלאץ

אהין†זײנען†אלע†ידיעות†וועגן†דעם†גר�סע פל�נע†זיך†צונויפגעקומען†און†פון†דארט†זיך†

Æווידער†צעקראכן†איבערן†יישוב

— � נײע מ�גײ�ע גײט!

— גײט? �ון וו�נען?

— אירע ווײסט ניט?

— נײן...

— �ון ��ריק�! מ�נפ�רשוינען אין ס�ק�נ�!

- 59 -

— וווס זענען, נעביך, שולדיק מ�נפ�רשוינען?

— צו �יל בײצעם!

— ווידער ��ריק�! וווס ה�בען אירע צוגעטש�פעט צו אונזע?

— איכע ווײס ניט!

— איכע ווײס... מײנע מ�נפ�רשוינע געז�גט...

— וווס? וווס? וווס געז�גט?

— געז�גט, ווילדע בעגעמ� גײן מיט אײער!

— ווער ד�רף זײערע אײער?!...

— י�, י�, �פ�טעקערקע געז�גט: ק�כען אײער, עסען אײער אונד �לעמען ק�פוט!

— נײן! ק�פוט �לע מ�נפ�רשוינען. בלײבען ווײבער. אירע כ�פען ווײבער אונד מײדלעך אונד

ל��ען אין ��ריק�!

— הײליקער ��סעליט ניטע ל�זען!

— וווס זשע טר�כטען די גד�לע�כ�כ�מעס?

— אירע ה�בען � גר�סע פל�נע געמ�כט...

— י�, י�... � פלויטע!

— ניטע פלויטע, �בער � וו�נטע!

— ווו � וו�נטע? אין ��ריק�?

— אין קיינעמסד�רף!

— וווס ד�ר�ען מירע טוט� � וו�נטע?

— ווילדע בעגעמ� קומען, זען סע שטײט � וו�נטע אונד גײן צוריק צו ��ריק�!

— אונד אויבע ניט גײן?

— ט�קע שלעכט!

— — — — — — — — —

†וואס†האבן†זיך†בדרך�כלל†געדרייט†ארום†”אײער“¨† אט†אזעלכע†און†אויך†אנדערע†רייד

„בײצעם'†און†”וואנ†טע“¨†האט†מען†געקאנט†דעמאלט†הערן†פון†די†ארטיקע†באלע†באס≠

טעסƆדי†מ�נפ�רשוינען האבן†געזען†די†פראבלעם†פון†א†שטרויס�אינוואזיע†פון†גאר†אן†

אנדער†קוקווינקלƆניט†ארײנלאזנדיק†זיך†אין†פרטים¨†איז†וויכטיק†צו†זאגן¨†אז†די†אר†טיקע†

אלע† אויב† פרנסה¨† זייער† מיט† זײן† ס�וועט† וואס† אינטערעסירט† מער† האט† באלעבאטים†

וועלן†מוזן†גיין†אויפ†שטעלן†די†דאזיקע†וו�נטעƆפאר†וואס†א†וו�נטע¨†און†נישט†עפעס†

אנ†דערשø†—†דאס†האט†קיינער†נישט†געפרעגט¨†מחמת†די†קיינעמסדארפער†האבן†א†פולן†

צוטרוי†צו†די†גד�לע�כ�כ�מעס¨†און†אז†יענע†האבן†אזוי†געטראכט¨†ווייסן†זיי†וואס†זיי†

†וואס† טראכטןƆאמת¨†עס†זײנען†געווען†אייניקע†פארשוינען¨†פון†די†שטענדיקע†צווייפלער

האבן†אנגע†הויבן†גראבן†מיטן†גראבן†פינגער†—†אט¨†זיי†האבן†נאך†פריער†געווארנט¨†אז†

מע†דארף†זיך†נישט†פארפירן†מיט†אפריקעÆÆƆשליחות�שמי†כעס¨†סאלידאריטעט†—†געפטרט†

אזוי†פיל†צײט†מיטן†מאכן†פרעזערוואטיוון°†וואס†איז†געווען†דער†סוףø†מ�האט†זיך†אליין†

- 60 -

ÆÆÆ°צוגעכאפט†צו†דעם†שיינעם†ארטיקל†און†אינעם†יישוב†איז†געפאלן†די†געבורטיקייט

אבער†אויך†די†שטענדיקע†צווייפלער†האבן†זיך†געטיילט†אויף†”נעכטיקע†כ�כ�מעס“¨†ווי†

די†ערשט†דערמאנ†טע¨†און†”מארגנדיקע†כ�כ�מעס“¨†וואס†זײנען†שוין†באזארגט†געווען†מיט†

†Æדעם¨†ווי†אזוי†עס†קאן†זיך†דער†נײער†פלאן†מיט†דער†וואנט†אויסדרייען†אין†דער†צו†קונפט

אט†דער†מין†חכמים¨†האט†געטענהט¨†אז†די†וו�נטע וועט†צעטיילן†די†וועלט†אויף†צוויי†

צדדים∫†אויף†די†וואס†געפינען†זיך†פון†יענער†זײט†וו�נטע¨†און†אויף†די†וואס†געפינען†זיך†פון†

דער†זײט†וו�נטעƆאזא†שפאלטונג†קאן†ארויסרופן†גרויסע†חילוקי�דעות†און†אפילו†שאר†פע†

וויכוחיםƆמע†וועט†אנהייבן†טיילן†דעם†הימל†און†די†לופט¨†דאס†וואסער†בערג¨†טאלן†און†

†חיות¨†פייגל†און†פיש†—†אלץ†וואס†עס†לאזט†זיך†נאר†טיילן¨†וועט†מען†טיילןƆאון† וועלדער

†ªאז†מע†טיילט¨†הייבט†מען†אן†כאפן¨†ווײל†יעדער†וויל†אפכאפן†פאר†זיך†א†גרעסערן†טייל

ביז†עס†וועט†אויסברעכן†א†קריגƆאון†ווער†וועט†ווידער†זײן†שולדיקø†די†�ר�ע ב�רגער

�ון קיינעמסד�רף°†האבן†די†”מארגנ†דיקע†כ�כ�מעס“†געצווייפלט¨†צי†ס�איז†בכלל†כדאי†צו†

††°øווי†נישט†אויסצומײדן�לאזן†זיך†אויפשטעלן†א†וו�נטע¨†אויב†די†שטרויס�אינווא†זיע†איז†סײ

און†דאך†האט†א†געוויסער†טייל†ניכטער�דענקענדיקע†קיינעמסדארפער†זיך†געהאלטן†

†ווען†מע†האלט†שוין†בײם† בײם†פרק†פונעם†אלטן†ספר†ט�ק�נעס∫†„עס†טויג†תיכף†און†באלד

שרײען†געוואלד°'†—†אנדערש†געזאגט¨†די†וואנט†מוז†מען†אויפשטעלן†תיכף�ומיד°

די†אלע†פארשידענע†מיינונגען†זײנען†טאקע†ארויסגעבראכט†געווארן†אויף†דער†גרוי≠

סער†אסיפה¨†וואס†איז†גאר†אין†גיכן†פארגעקומען†אין†סאמע†צענטער†פונעם†יישוב¨†אויף†

דעם†פירעקיקן†פלעצל†”דרײ כ�כ�מעס“Ɔזיבן†טעג†און†זיבן†נעכט†איז†זיך†קיינער†נישט†

צעגאנגעןƆעס†זײנען†אויסגעבראכן†שארפע†דיסקוסיעס†און†די†טעמפעראטור†אינעם†יישוב†

�†אז†איבערן†יישוב†האט†געקנוילט†א†הייסע†פארעƆסוף�כל איז†ווידער†געשטיגן†אזוי†הויך

סוף¨†האבן†זיך†אויסגעפו†רעמט†צוויי†הויפט�צדדים†—†וואנטיסטן†און†אנטי�וואנטיסטןƆבראש†

די†וואנטיסטן¨†וואס†זייער†לאזונג†איז†געווען†”וו�נ טע �ף � וו�נטע“¨†איז†געשטאנען†בעדי-

†Æוואנטיסטן†האט†אויסגעוויילט†פאר†איר†פירער†אײצע�כ�כ�מען�קע�כ�כ�מעƆדי†מחנה†אנטי

זייער†לאזונג†איז†געווען†”וו�נטע �ן גוו�לדע“Ɔווי†עס†ווערט†קלאר†פון†די†לאזונגען¨†זײ≠

נען†ביידע†צדדים†אין†תוך†נישט†געווען†קעגן†דעם†אויפשטעלן†די†וו�נטעƆדער†סיכסוך†

איז†געווען†אן†אידעאלאגישער∫†וואס†לייגט†יעדער†צד†ארײן†אינעם†באגריף†”וו�נטע“ø†די†

וואנטיסטן¨†וואס†האבן†זיך†געהאלטן†פאר†עכטע†פאטריאטן¨†האבן†גערופן†זיך†שלאגן†ביזן†

לעצטן†טראפן†פונעם†פײנטס†בלוט¨†אבי†קיין†איין†”שטראעס�אײ“†זאל†נישט†טרעפן†אויפן†

Æשטח†פון†קיינעמסד�רף

די†אנטי�וואנטיסטן†האבן†זיך†געהאלטן†נישט†פאר†קלענערע†פאטריאטן†ווי†די†וואנ≠

טיסטןª†זיי†זײנען†אבער†געווען†איבערצײגט¨†אז†די†קעמפערישע†מיטלען†דארפן†זײן†הו≠

מאןƆאנדערש†געזאגט¨†איידער†מע†הייבט†אן†זיך†שלאגן¨†דארף†מען†אויספרווון†אלץ†וואס†

עס†לאזט†זיך∫†ארײנשיקן†צו†די†”שטר�עס ��ריק�נ�ס“†פארלאמענטיארן¨†זאלן†זיי†רעדן†

מיט†זייערע†פארשטייערª†אויסקלארן¨†וואס†זיי†ווילן†און†דערקלערן¨†אז†די†קיינעמסדאר†פער†

- 61 -

זײנען†פרידלעכע†לײט†מיט†גוטע†כוונות†און†נייטיקן†זיך†נישט†אין†זייערע†”אײער“Ɔאון†

בכלל†זײנען†די†אײנוווינער†פונעם†יישוב†וועגעטאריא†נער†און†פארטראגן†נישט†קיין†טראפן†

ÆÆÆ'בלוט¨†אפילו†אין†אן†„אײ

זיך† האט† אנהענגער† זײנע† גרופע† קליינער† א† מיט† ט�ק�נע�כ�כ�מע† פון† פאזיציע† די†

געפינען†„צעווישן וו�נטעס‟Ɔאין†משך†פון†דער†גאנצער†אסיפה†איז†אים†אליין†אויסגעקו†מען†

נישט†איין†מאל†זיך†ארײנמישן†און†בארויקן†די†היציקע†קעפ†פון†ביידע†צדדיםƆער†האט†

†וואס†שטייט†לעבן†דעם†קאנטער†און†פרוווט†צו†געפי†נען†דעם† דעמאלט†דערמאנט†א†וועגער

גלײכגעוויכטƆיעדעס†מאל†האט†זיך†פון†זײן†זײט†געהערט∫†”ש�ט, ש�ט, �ר�ע ב�ר גער �ון

קיינעמסד�רף! דער הײלי קער ��סעליט איז מיט אונז!“

אויפן†זיבעטן†טאג¨†ווי†געזאגט¨†ווען†אלע†זײנען†שוין†געפאלן†פון†די†פיס¨†האט†ט�ק�-

”ש�ט!… מירע ה�בען שוין � ש�מער! אונד � געזאגט∫† איז¨† שטיי†גער† זײן† ווי† נע�כ�כ�מע¨†

ש�מער �ן � וו�כטורמע איז ניטע ש�מער!“ דעמאלט†האבן†אלע†א†קוק†געטאן†אויף†מיר†און†

די†פשרה†איז†אויפגעקומען†פון†זיך†אליין∫†ביז†וואס†און†ווען¨†”מע גײט ב�ען � וו�כטור מע!“

טאקע†אין†יענער†נאכט†פון†קומען†צו†א†פשרה†האט†מײן†שכן†און†פרײנד†ב�נ דזש�

Æאנגעשריבן†א†נײ†לידעלע¨†וואס†האט†זיך†גיך†פארשפרייט†איבערן†יישוב

באלאדע וועג� א רעלס

נישט גע�ונען קיין צווײג ��ר � נעסט,

ה�ט � שטרויס זיך שפ�צירט אויף � רעלס.

גלײך געווען איז זײן וועג אויף „נ�רד�וועסט‟,

ווײל �הין ה�ט גע�ירט אים דער רעלס.

נישט געדאגהט, דעם ק�פ נישט געדרייט,

מיט די אייער די גרינע געגרייסט,

ה�ט דער שטרויס זיך צעט�נצט און גע�רייט,

ווײל ד�ס לעבן איז גלײך, ווי � רעלס.

גל�נצט די זילבערנע סטעזשקע �ון שט�ל —

דורך די היצן ער גייט, דורך די �רעסט.

קל�פט ד�ס ה�רץ — נישט ��רלירן דעם שט�לץ! —

�ירט אים ווײטער דער רעלס אויף „נ�רד�וועסט‟.

נישט געוווסט ה�ט �ון ��ריקע שטרויס,

�ז �נטקעגן, געאײלט און געפרעסט,

מיט � �ײף און מיט כעס, וו�ס איז גרויס,

- 62 -

י�גט � ב�ן �ון דער סט�נציע „נ�רד�וועסט‟

וו�ס איז שפעטער געשען? — ווייסט מען בלויז,

מענטשן טענהן, דעם נ�קן געקר�צט,

�ז דער שטרויס איז געווען ג�ר � מויז,

און די ב�ן — � געוויינטלעכע ק�ץ.

13. בילדער דער דריטער

אין†א†צוויי�דרײ†טעג†ארום†נאך†דער†גרויסער†אסיפה†איז†ב�דינער†געקומען†צו†מיר†

מיט†א†בשורה¨†אז†עס†ווארט†אויף†מיר†אין†כ�כמ�רניע בילדער דער דריטערƆפונעם†נאמען†

וואלט†מען†געקאנט†פארשטיין¨†אז†דער†מענטש†האט†צו†טאן†מיט†בויערײ†שוין†אין†דריטן†

דורƆצי†מיינט†טאקע†”בילדער“†אויף†דעם†קיינעמס�לושען†דאס†זעלבע†וואס†”בויער“†אויף†

יידיש¨†האב†איך†נאך†דעמאלט†נישט†געוווסטƆגעפרעגט†בײ†ב�דינער¨†ווער†דער†דאזיקער†

בילדער דער דריטער†איז¨†האט†ער†בדרך�כלל†א†באריידעוודיקער†דאס†מאל†דערקלערט†עס†

מיר†נאר†מיט†צוויי†זשעסטן¨†וואס†מ�האט†גע†קאנט†פארשטיין†—†א†נידעריקער†און†א†ברייטער†

Æ“לשון†צוגעגעבן†אויף†א†קול†און†מיט†א†קרו†מען†קנייטש∫†”בילדער�—†און†נאך†דעם†שטום

מײנע†ספקות†האבן†געדויערט†נישט†מער†ווי†דער†וועג†קיין†כ�כמ�רניעƆדארט†איז†

ב�דינער†געבליבן†שטיין†בײ†דער†טיר†מיטן†שילדל†BILDER¨†און†ווי†זײן†שטייגער†איז¨†

Æדי†טיר†האט†מיר†געעפנט†בילדער דער דריטער גופא†Æארײנגעקוקט†אינעם†אפיס†אליין

—†וויל ק�מען, כ�שוווער ר�טע ליטוו�ק! —†האט†זיך†דערהערט†זײן†דין†שטימעלעƆער†

†אין† האט†מיך†אנגעכאפט†פאר†דער†האנט†און†ממש†ארײנגעשלעפט†אינעם†ליכטיקן†צימער

Æזײן†אטעליע

—†�ילע געהערטעט �ון �ך… גוטע, גוטע ז�כען!

איך†האב†זיך†דערווײל†ארומגעקוקטƆדא†און†דארט¨†אנגעשפארט†צו†א†וואנט¨†האבן†זיך†

געטוליעט†איינער†צום†אנדערן†נאך†נישט†בארעמלטע†שילדן¨†ענלעך†צו†יענע†פילפארביקע†

†Æ“קיינעמספלאץ” דעם† אויף† געשעפטן† די† איבער† זען† געקאנט† מ�האט† וואס† וויוועסקעס¨†

אויף†עטלעכע†נידעריקע†טישלעך†זײנען†געשטאנען†ארכיטעקטור≠מאקעטן†פון†פארשידענע†

געבײדעס¨†קונציק†געמאכט†פון†קארטאן†און†האלץ¨†באפוצט†מיט†קאליר�פאפירƆאויף†א†

Æבאזונדער†טישל†האט†זיך†דערקענט†דער†כ�כמ�רניע�טעמפל

בילדער דער דריטער†האט†אפנים†באמערקט†מײן†אינטערעס†צו†דעם†מאקעט†און†זיך†

Æאפגעשטעלט†לעבן†דעם†טישל

—†דרײ גענער�צי�נס ה�בען בילדערט קיינעמסד�רף, —†האט†ער†שטאלץ†געזאגט¨†—†מײנע

גר�סע��טער — די ה�מעס �ון �ר�ע ב�רגער, אונד מײנע ��טער — כ�כמ�רניע.

†וואס†האבן†זיך†קוים† מיטן†פינגער†האט†ער†אנגעוויזן†אויף†די†צוויי†פיצינקע†פיגורקעלעך

אנגעזען†בײם†צענט†ראלן†ארײנגאנג†פונעם†בנין†—†די†קאץ†און†דער†סוס†—†און†צוגעגעבן∫

- 63 -

—†דיזע סקולפטורע ק�מפ�זיצי�ן ה�בע איכע קרע�טירעט*!

די† אפגעשאצט† איך† האב† אטעליע¨† דער† פון† באלעבאס† דעם† באטראכטנדיק† איצט¨†

פינקטלעכקייט†פון†ב�דינערס זשעסטןƆבילדער דער דריטער†איז†ענלעך†געווען†צו†א†מין†

היבריד�פלאנצונג∫†דער†קאפ†האט†דערמאנט†א†דיניע¨†וואס†פון†אויבן†האט†מען†זי†צוגעדעקט†

מיט†א†קורץ�געשוירענעם†בינטל†שטרוי†—†זײן†פאריקƆדער†קערפער†מיטן†שטארצנ†דיקן†

ס�האבן† וועלכן† פון† † פוד א† פון† ווייניקער† נישט† קירבעס¨† א† זײן† געקאנט† וואלט† בײכל†

†Æקאטשענעס�ארויסגעשטעקט†צוויי†קורצע†הענט†און†פיס¨†ענלעך†צו†פאפשוי

נישט†געקוקט†אויף†זײן†פארקײלעכטער†פיגור†און†אפשר†א†דאנק†דעם¨†האט†בילדער דער

דריטער†זיך†זייער†פרײ†געפילט†אינעם†געראמען†רוים†פון†זײן†אטעליעƆדי†פיסלעך†ארײנגעטאן†

אין†קליינע†שיכעלעך†אויף†הויכע†אפצאסן¨†האבן†פלינק†און†לײכט†זיך†ארומגעשלעפט†מיטן†

מגושעמדיקן†קערפער†און†קאפ†אט†אין†איין†ווינקל†און†אט†אינעם†אנ†דערן¨†און†אט†געבליבן†

Æאויף†א†רגע†שטיין†אין†מיטן¨†ווי†אויסגעזוכט†א†נײ†ווינקעלע¨†ווו†צו†קײקלען†זיך†ווײטער

כ�האב†שוין†באמערקט¨†אז†ס�זײנען†פאראן†מענטשן¨†וואס†”דרייען†אן“†זייערע†געדאנקען†

מיט†די†פיס¨†ענלעך†צו†דעם†ווי†א†דינאמא�מאשין†—†עלעקטריעƆווי†נאר†עס†קלײבט†זיך†

בײ†זיי†אן†דאס†נייטיקע†בינטל†געדאנקען¨†בלײבן†זיי†פלו†צעם†שטיין†און†שיסן†עס†ארויס†

†ווי†אן†אנלאדƆאזוי†איז†אויך†געווען†מיט†בילדער דעם דריטןƆזיך†אפגעשטעלט†נאכן† פון†זיך

דורכמאכן†א†ווײליקן†זיגזאגישן†שפאציר†האט†ער†אויסגעשאסן∫

—†איכע ה�בע ב�קומעט � ב�שטעלונג צו קרע�טירען דעם וו�כטורמע!

באפרײט†זײן†קאפ†פון†דער†פארציע†געדאנקען¨†האט†ער†זיך†ווײטער†געלאזט†איבערן†

צימער†אנצודרייען†א†צוויי†טע†פארציעƆאיך†האב†אים†נאכגעקוקט¨†ווי†מורא†געהאט†צו†

Æפארלירן†דעם†גאנג†פון†די†אפגעטיילטע†פארציעס†געדאנ†קען

—†דיזע איזע מײנע ערשטע גר�סע קרע�טיווע…

אין† געהערט† אהער† ביז† כ�האב† וואס† אנדערש¨† גאר† געקלונגען† האט† שפראך† זײן†

קרע�טירען, גענער�צי�נס, ווי† † ווערטער שיינע† אזעלכע† מיט† באשטעקט† †Æקיינעמסד�רף

ק�מפ�זיצי�ן, ק�מפליצירט און†אויך†אנדערע¨†האבן†זיי†מיר†דערמאנט†יענע†שפילקעס†מיט†

†Æקישע†לע פיצינקע† רויט¨† א† אין† ארײנגעשטעקט† קעפלעך† גלעזערנע† פארשידנקאליריקע¨†

אזא†קישעלע¨†וואס†האט†געהאט†די†פארעם†פון†א†מגן�דודל¨†איז†שטענדיק†געלעגן†אויפן†

טיש†בײ†אונדזער†גמרא�מלמד†אין†דער†תלמוד�תורה¨†ר�†צבי�הערשƆווען†א†תלמיד†פלעגט†

†ווי†מיט†א† אפטאן†א†נאריש†שפיצל¨†האט†דער†מלמד†ארויסגע†שלעפט†מיט†צוויי†פינגער

פינצעט¨†אזא†שפילקע¨†צוגעגאנגען†צום†יינגעלע†און¨†קוקנדיק†אין†א†זײט¨†אויף†א†צווייטן†

†אויסגעברומט†א†מין∫†”נו�ו�ו°“†אלע†תלמידים†האבן†שוין†געוווסט¨†וואס†עס†קומט† תלמיד

נאך†דעם†”נו“Ɔמע†האט†זיך†אליין†אויסגעדרייט†מיטן†ציטערדיקן†טעכעסל†צו†ר�†צבי�הערש†

און†גלײך†נאך†דעם†פלעגט†די†פארציטערטע†שטיל†קייט†דורכשנײדן†א†קורצער†קינדערשער†

קרע�טירען(עט) — ש��ן *

- 64 -

†סע†געפעלט† ”אײÆ“ÆÆƆווי†א†בורטשע†אין†בויך†האט†זיך†אפגערופן†ר�†צבי�הערשס†קול∫†”נו

†יינגאלע¨†ווען†מע†שטעכטø†נײעןø†מיר†געפעלט†אך†נישט†ווען†מע†שטערט°“† דיר

שפעטער†נאך†דער†ערשטער†טרעפונג†מיט†בילדער דעם דריטן†האט†זיך†מיר†פון†די†אלע†

דעם† צונויפצושטעלן† אײנגעגעבן† ווערטער�שפילקעס¨† מיט† בא†פוצט† געדאנקען¨† שטיקער†

Æגאנצן†געשפרעך

ווי†ער†האט†עס†אליין†דערקלערט¨†האט†בילדער דער דריטער†קיין†מאל†פריער†נישט†

געמאכט†אזעלכע†ק�נסטרוקצי� נעןƆדי†גרעסטע†ארבעט†זײנע†איז†געווען†דער†פ�דיומע אויף†

דעם†פלאץ†פון†”דרײ†כ�כ�מעס“Ɔצו†קרע�טירען†די†דאזיקע†וויכטיקע†ארכיטעקטורישע†

קאנסטרוקציע†האט†עס†בײ†אים†גענומען†זיבן†חדשיםƆדי†גדאלע†כ�כ�מעס†האבן†אבער†

איצט†געבעטן†אים†זיך†צוצואײלן†מיט†דער†נײער†ק�נסטרוקצי�נע¨†ווײל†די†צײט†ווארט†

Æנישט¨†די†שונאים†זײ†נען†שוין†אין†וועג

†ווי†זײן† בײ†די†לעצטע†ווערטער†איז†בילדער דער דריטער†גיך†מיט†קורצע†טריטעלעך

שטייגער†איז¨†צוגעגאנגען†צום†מ�לברעטע¨†און†ווי†א†קונצנמאכער†אראפגעשלעפט†פון†אים†

א†שטיק†גרינעם†לײוונטƆנישט†באלד†האב†איך†פארשטא†נען¨†אז†דאס†אנגעצייכנטע†האט†

א†שײכות†צו†עפעס†א†וו�כטורמעƆוואס†יא¨†ס�האט†זיך†ממש†געווארפן†אין†די†אויגן†די†

ענלעכקייט†פון†דער†ק�נסטרוקצי�נע†מיטן†בילד†פון†שטר�עס ��ריק�נ�ס¨†דעמאנסטרירט†

פון†בעדיקע�כ�כ�מע†אויף†דער†ערשטער†היסטארישער†אסיפהƆס�האט†זיך†געפילט¨†אז†צו†

Æדי†ביידע†קרע�טיוועס האט†זיך†צוגעלייגט†איין†מײסטערישע†האנט

זעט†אויס¨†אז†מײן†חידוש†איז†געווען†אזוי†גרויס¨†אז†דערפילנדיק†זיך†צו†ענג†אין†מײן†קליי≠

נעם†הארץ¨†האט†ער†זיך†ארויסגעריסן†אין†דרויסן†מיט†א†מין†קינדער�איבערראשנדיקן†”וואו°“†

בילדער דער דריטער†האט†מײן†באקלאנגטע†עמא†ציע†פארטײטשט†אויף†זײן†אייגענעם†אופן∫

—†איכע טר�כטעט �כע: דיזע פר�יעקציע איזע די בעסטע �ון מײנע קרע�טיוועס!

†א†באגײסטערטער†האט†ער†מיר†אנגעהויבן†גענוי†אויסצולייגן†די†וויכטיקע†פרינציפן†פון†

†געירשנט†פון†זײנע†אבותƆאין†גרונט†פון†אלע†גרונטן¨†האט†ער†מיר†געדולדיק† ארכיטעקטור

געלערנט¨†ליגן†דרײ†וויכטיקע†פרינציפן¨†וואס†די†פאריקע†דורות†זײנען†צו†זיי†געקומען†נאך†

†בילדער†דער†צווייטער†האט†אים†פארן† לאנגע†יארן†פון†פר�קטיצירען¨†און†וואס†זײן†פאטער

טויט†אנטפלעקטƆנישט†געקוקט†דערויף¨†וואס†בילדער דער דריטער†האט†מיך†דעמאלט†געזען†

צום†ערשטן†מאל†אין†זײן†לעבן¨†האט†ער†מיר†די†דאזיקע†פרינציפן†פארטרויטƆכ�מיין¨†אז†ער†

וועט†זיך†אויף†מיר†נישט†באליידיקן¨†אויב†איך†וועל†זיי†דא†אויך†אנרופןƆזאלן†זיי†דערגיין†

צו†דער†גרויסער†וועלט∫†�ונד�מענטע, ווענטע און†ד�כעƆכ�קאן†נישט†זאגן¨†אז†כ�האב†ביז†

אהער†נישט†געוווסט¨†אז†די†אלע†דרײ†זאכן†האבן†א†שײכות†צו†בויערײª†כ�האב†אבער†צום†

ערשטן†מאל†דערהערט¨†אז†זיי†זײנען†די†הויפט�פרינציפן¨†אז†אויף†זיי†האלט†זיך†די†גאנצע†

Æקונסט†פון†ארכיטעקטור

דער†פראיעקט†פון†בילדער דעם דריטן†איז†געווען†אזוי†מאדערניסטיש¨†אז†מײן†קליינער†

שכל†פון†א†האנדל�אגענט†האט†אים†נישט†געקאנט†פארדײעןƆווען†איך†האב†אים†געפרעגט¨†

- 65 -

פאר†וואס†איז†די†קרע�טיווע אזוי†ענלעך†צום†שטר�עס ��ריק�נ�ס¨†האט†ער†מיר†געענטפערט†

אזוי†ווי†נאר†אן†עכטער†חכם†פון†קיינעמסד�רף†קאן†ענטפערן∫†קורץ¨†פינקט†לעך†און†בילדעריש†

—†ק�נספיר�צי�נע! נישט†באלד†האב†איך†פארשטאנען†דעם†טיפן†טײטשƆגעמיינט†האט†עס¨†

אז†די†שטר�עס ��ריק�נ�ס¨†ווען†זיי†וועלן†פון†דער†ווײטנס†דערזען†זײן†קרע�טיווע¨†וועלן†

†א†פשוטן†שטרויס¨†וואס†שטייט†זיך†אויפן†שפיץ† זיי†עס†אויפנעמען†פאר†זייער†א†ברודער

בארג†און†קוקט†אין†זייער†זײטƆוואס†וועלן†זיי†דע†מאלט†טראכטןø†ריכטיק¨†אז†זיי†געפינען†

זיך†נאך†אין†אפריקע†און†מע†דארף†לויפן†גאר†אין†אן†אנדער†ריכטונגƆוועלן†זיי†אזוי†לאנג†

Æלויפן¨†ביז†זיי†וועלן†אין†גאנצן†פארבלאנדזשעט†ווערן

†די†קרע�טיווע איז†געווען†נישט†פשוט†א†געניאלע†קרע�טיווע†פאר†זיךª†זי†האט† בקיצור

געטראגן†אין†זיך†א†טיפן†מילי†טער�סטראטעגישן†זיןƆאיין†קלייניקייט∫†די†צוויי†לאנגע†פיס¨†

וואס†בילדער דער דריטער†האט†גערופן†מיטן†ווארט†�ונד�מענ טע¨†זײנען†געווען†אזוי†לאנג†

† און†דין¨†אז†די†הויפט�ק�נסטרוקצי�נע¨†וואס†דער†דאזיקער†�ונד�מענטע†טראגט†אויף†זיך

און†ווו†איך†דער†ש�מער¨†וועל†דארפן†אפזיצן†גאנצענע†טעג¨†וועט†נאכן†ערשטן†ווינטל†

זיך†איבערקערן¨†אז†מע†וועט†דערנאך†לאנג†זוכן†מײנע†ביידערƆכ�האב†אזש†אנגעהויבן†

Æצו†מאל†טרעפט†אזוי†מיט†מיר†בפרט†ווען†כ�שרעק†זיך†אליין†אן†Æשלוקערצן

†צווישן†איין†שלוקערץ†און†א†צווייטן†ארײנגעדרייט† —†צווײÆÆƆצווײ†פיסÆÆƆ—†האב†איך†גיך

Æאיזע†בעסער†ÆÆÆדרײ†פיס†ÆÆÆאבער†דרײ†ÆÆÆצווײ†פיס†איזע†גוט†—† די†ווערטער

†Æאפגעכאפט†דעם†אטעם†האב†איך†געווארט†וואס†ס�וועט†אויף†דעם†זאגן†דער†מײסטער

ער†האט†ארומגעכאפט†זײן†גלאטיק†פנימל¨†אנגעצייכנט†אויפן†דיל†עטלעכע†גיכע†זיגזאגן†

און¨†אפשטעלנדיק†זיך†לעבן†זײן†מ�לברעטע¨†אויסגע†שאסן∫†”דרײ?!“

א† ארכיטעקטור† אין† פארשטייט† וועלכער† האנדל�אגענט¨† פשוטער† א† איך† האב† וואס†

Æאון†דא†האט†מיר†א†בליץ†געטאן†אין†קאפ†א†געדאנק†øקרענק¨†געקאנט†אים†ענטפערן

øוווס†וועט†זײן¨†אויבע†אפשנײדען†אײן†פוס†בײם†מ�לברעטע†ÆÆ°מ�לברעטע†—

די†דאזיקע†פראגע†איז†פרײ†ארויסגעפלויגן†פון†מײן†מויל¨†אז†קיין†שלוקערץ†איז†נישט†

מאלברעט† אויפן† געטאן† קוק† א† האט† בילדער דער דריטער† †Æאפצו†שטעלן זי† געווען† בכוח†

דערנאך†אויף†מיר†און†נאך†מער†פארחידושט†ארויסגע†שטאמלט∫

—†מ�לברעטע וועט ��לען!

מײן† פון† באגײסטער† שוין† און† †— פאלן°† †— דערפרייט¨† זיך† איך† האב† †— יא¨† יא¨† †—

אײנפאלערישקייט¨†אוועק†ווײטער∫†—†אבער†נאך†בעסער†איזע†פירע†פיס°

זעט†אויס¨†אז†די†צאל†פיר†האט†אים†אין†גאנצן†פארפלאנטערט†און†פארטומלט¨†און†ער†

†Æהאט†זיך†צוגעזעצט†אויפן†קורצן†טאבורעטל¨†דאס†איינציקע†אין†זײן†אטעליע

Æירע?†—†האט†ער†שטיל†איבערגעפרעגט� —

—†יא¨†יא¨†פירע°†—†האב†איך†אים†ארויסגעשטעקט†מײנע†פיר†פינגער†אויף†דער†האנט¨†

און†צוגעגעבן†א†נײעם†בײ†שפיל∫†—†א†קאץ†האט†פירע†פיס†און†ווען†אירע†פאלטעט¨†פאלטעט†

אירע†שטענדיק†אויף†די†פירע†פיס°

- 66 -

דער†מוסטער†פון†מײן†אײזערנער†לאגיק†האט†אים†ארײנגעטריבן†אין†א†ווינקל¨†ווו†

ס�האט†זיך†באהאלטן†נאר†איין†זאך†—†דער†איינציק†ריכטיקער†באשלוסƆאון†ער†האט†זיך†

באלד†אין†אים†אנגעכאפט¨†ווי†א†קינד†אין†דער†מתנה¨†וואס†מ�האט†פאר†אים†פון†פריער†

Æצוגע†גרייט

— ר�טע ליטוו�ק…†—†האט†ער†קוים†ארויסגעשעפטשעט¨†ווי†א†מענטש¨†וואס†הייבט†צו†

ביסלעך†אן†פארשטיין¨†אז†ער†האט†איצט†געמאכט†אן†אנטדעקונג¨†וואס†איז†דערמעג†לעכט†

געווארן†נאר†א†דאנק†דעם¨†וואס†אלע†דורות†פאר†אים†האבן†עס†אים†צוגעגרייט†מיט†זייער†

לעבנס�פר�קטיצירעןƆ—†י�, י�, י� — �ירע �יס! � �עסטער �ונד�מענטע! נ�וו� צי�נע!

ער†האט†ווידער†א†קוק†געטאן†אויף†דעם†מאלברעט†מיט†זײן†קרע�טיווע,†אבער†שוין†

†אײנקוקנדיק†זיך†עטלעכע†ווײלעס¨†האט†ער†פלוצעם†אויסגע≠ גאר†מיט†אנדערע†אויגןƆאזוי

דרייט†צו†מיר†דעם†קאפ†און†גאר†אן†אנגעשראקע†נער†געפרעגט∫

— �בער שטר�עס ��ריק�נ�ס ה�בען צווײ �יס?

—†פאר†וווס†צווײø†די†שטראעסן†וואס†איכע†האבע†געזען†אין†אפריקע†האבן†געהאט†

דווקא†פירע†פיס°

נײע† די† באהאנדלען† און† טרעפן† צו† זיך† אויסגעקומען† מיר† איז† מאל† איין† נישט† נאך†

קרע�טיווע סײ†אין†דער†אטע†ליע†פון†בילדער דעם דריטן†און†סײ†אויפן†כ�למע ב�רגע¨†ווו†

מ�האט†שפעטער†אויפגעשטעלט†דעם†וו�כטורמעƆבילדער דער דריטער†איז†אוודאי†גע†ווען†א†

גרויסער†מײסטער†אין†זײן†תחום¨†אבער†איך†האב†ליב†אלץ†פארזיכערן†אליין¨†בפרט†אזא†

קאמפליצירטע†ק�נסטרוקצי�נע¨†ווי†דער†וו�כטורמעƆמ�האט†אים†דאך†געבויט†אויף†דורות†

לאנג¨†וואס†וועט†נאכן†גרויסן†נצחון†איבער†די†שטר�עס ��ריק�נ�ס†פארבלײבן¨†אין†איינעם†

מיט†דער†וו�נטע¨†ווי†א†סימבאל†פון†אומבאהערשלעכ†קייט†און†אײנפאלערישקייט†פון†די†

Æקיינעמסדארפער

†למשל¨†בשעתן† צו†מאל†פלעגט†בילדער דער דריטער†זיך†אפילו†אן†עצה†טאן†מיט†מירƆאזוי

קרע�טירען†די†וו�נטע¨†האט†ער†זיך†געקלאגט¨†אז†די†ק�נסטרוקצי�נע†איז†ארויסגעריסן†פון†

Æפרינציפן�די†וויכטיקע†דרײ†ארכיטעקטור

— וו�נטע �ן �ונד�מענטע און �ן ד�כע — שטײט ניט!

האב†איך†אים†געגעבן†אן†עצה¨†ער†זאל†דעם†אונטערשטן†טייל†פון†דער†וו�נטע ארײנ≠

†וועט†עס†זײן†א†�ונד�מענטעª†און†עס†וועט†אויך†ניט†שטערן¨†אויב† גראבן†אין†דער†ערד

איבער†דער†וואנט†מאכט†מען†א†שמאלן†דאכעƆבעת†א†רעגן†וועלן†די†מענטשן†קאנען†אהין†

Æאים†איז†זייער†געפעלן†געווארן†מײן†עצה†און†אזוי†איז†טאקע†פאר†בליבן†Æלויפן†זיך†באהאלטן

איין†מאל†האב†איך†אים†געפרעגט†וועגן†דער†סקולפטור†אין†כ�כמ�רניע¨†גע†שטעלט†

†øאפשר†ווייסט†ער†עפעס†וועגן†דעם†דאזיקן†גר�סע ליטוו�ק†Æלכבוד†גר�סע ליטוו�ק

†—†גר�סע ליטוו�ק!.. אירע געבר�כטעט אונז די — י�, י�,†—†איז†ער†געווארן†לעבעדיקער

גר� סע גוטע �רײנדע מיט געווען � �ון הײליקן ��סעליט! מײן גר�ס��טער איז גר�סע לערע

ליטוו�ק. ג�ריסעוועט אים…'

- 67 -

וואס†קאן†מיך† וויכטיק†פעדעמל¨† זיך†אנגעכאפט†פאר†א† כ�האב†דערפילט¨†אז†כ�האב†

†Æברענגען†צום†נייטיקן†מקור

— �בער מײן גר�ס��טערס בילדער ��רברענטעט אין גר�סע �ײער!… — האט†נאך†א†פויזע†

†Æמײן†אויפגעוואכטער†נײגער†איז†באלד†דערשטיקט†גע†ווארן†Æצוגעגעבן†בילדער דער דריטער

†לאזט†זיך†אויס¨†אז†מיט†יארן†צוריק†איז†אין†קיינעמסד�רף†אויסגעבראכן†א†שרעק†לע†כע†

שרפהƆכמעט†אלץ†איז†פארברענט†געווארן¨†אײנגעשלאסן†די†אטעליע†פון†ביל†דער†דעם†

Æפון†דעסטוועגן¨†האט†זײן†אייניקל†מיך†נישט†אפגעלאזט†אן†אן†עצה†Æערשטן

מיט† צוגעגעבן† און† †— זײן, עפעס ד�רף ד�רטעט סיי�עריע, אונז�ר אין �רײן קוקעט —

פאטאס∫†—†עכטע קרע�טיוועס ברענען ניט אין �ײער!

14. בײ� זוכ� די שורשי�

זינט†כ�האב†דערזען†די†סקולפטור†גלײך†בײם†ארײנגיין†אין†כ�כמ�רניע¨†איז†דער†גע≠

† דאנק¨†אז†גר�סע ליטוו�ק†און†מײן†זיידע†איז†איין†און†דער†זעלבער†מענטש¨†ארײן†אין†מיר

ווי†א†מין†באקטעריע¨†און†אויפגערודערט†מײן†זכרוןƆביז†שפעט†אין†דער†נאכט†ארײן†בין†

†די†הענט†ארונטערגעלייגט†אונטערן†קאפ¨†נאכ≠ איך†געלעגן†אויף†מײן†††הארטן†געלעגער

גע†מאכט†מײן†זיידן¨†און¨†אנשטעלנדיק†מײן†בליק†אין†דער†פינצטערניש¨†זיך†דורכגע†שלאגן†

†Æיארן�דורך†אירע†גע†דיכטע†שיכטן¨†אנטאפנדיק†דעם†וועג†אין†מײנע†קינדער

ווי†געזאגט¨†בין†איך†אויפגעוואקסן†בײ†מײנע†באבע�זיידע†אין†שטובª†נישט†חלילה¨†ווײל†

די†עלטערן†האבן†נישט†געהאט†קיין†צײט†זיך†אומצוקוקן†אויף†מירƆמײן†מאמען†גע†דענק†

איך†אפילו†נישטƆמײן†געבוירן†ווערן†האט†זי†געמאכט†גײסטיק†קראנקƆצו†שווער†איז†עס†

†ווײל†זי†האט†איבערגעלעבט†די†מלחמה†אין†אייראפע¨†און†איר† איר†אנגעקומעןƆמעגלעך

שוואכער†מיידלשער†מוח¨†פארטונקלט†מיט†בילדער†פון†טויט¨†האט†נישט†אויסגע†האלטן†

די†פרייד†פון†געבן†דאס†לעבן†אן†אייגן†נשפלƆנאך†דרײ†יאר†זיך†געפינען†אין†א†פאר†מאכטן†

†אויסגעהויכט†די†נשמהƆהאבן†מיר†די†באבע†מיטן†זיידן†פאר†ביטן† †נעבעך שפיטאל†האט†זי

די†מאמע†און†דעם†טאטן¨†וואס†זײן†וואנדער�פרנסה†האט†אים†געשלעפט†נאך†זיך†איבערן†

Æווי†זי†האט†דערנאך†פארשלעפט†מיך†אויך† לאנד

מײן†זיידע¨†משה†האפמאן¨†א†געבוירענער†אין†כעלם¨†האט†זיך†געהאלטן†פאר†א†חסיד†

פונעם†כעלעמער†רבין†ר�†הערשל¨†וואס†איז†געווען†א†ברודער†פונעם†ראדזימינער†רבין†ר�†

גרשון�הענעךƆדעריבער†קאן†מען†זאגן¨†אז†מײן†זיידע†ציט†זײן†חסידישן†ייחוס†פון†דער†

ראדזימינער†רביישער†דינאסטיעƆדער†זיידע†האט†אבער†זיך†תמיד†געהאלטן†”אויסער†דעם†

שטראם“¨†ווי†ער†פלעגט†עס†צו†מאל†זאגןƆער†איז†געווען†א†פרומער†ייד†אבער†זיך†נישט†

Æ“געקאכט†אין†די†מחנות“¨†געפראוועט†שבת†פאר†זיך†אין†דעם†קליינעם†שולכן†”לב†מנוחה„

דער† אין† לערנען† זיך† אפגעגעבן† זיידע† דער† מיך† האט† צײט¨† די† געקומען† ס�איז† ווען†

באבאווער†תלמוד�תורהƆפאר†וואס†דווקא†אהיןø†כ�האב†וועגן†דעם†קיין†מאל†נישט†גע≠

טראכט¨†נאר†געהערט†איין†מאל¨†ווי†דער†זיידע†האט†א†זאג†געטאן†דער†באבען¨†אז†ערשט†

- 68 -

† ער האט† געמיינט† †Æגוי פאלנער† א† ווערט† ער† אז† פרײ¨† אזוי† ייד† דער† איז† אמעריקע† אין†

קודם�כל¨†מײן†טאטן¨†וואס†איז†”אראפ†פונעם†גלײכן†וועג“Ɔפארביטערט†פון†מײן†מא†מעס†

פריצײטיקן†טויט¨†איז†די†מרה�שחורה†אים†נאכגעגאנגען†ביזן†סאמע†טויטƆאויך†צוליב†דעם†

האט†ער†געהאט†זײנע†אייגענע†טענות†צום†אייבערשטן¨†און†נישט†זעלטן†בין†איך†גע†ווען†

אן†עדות†פון†די†קורצע¨†אבער†הארבע†מחלוקתן†מיטן†זיידן¨†בעת†די†ווײליקע†הפסקות†אין†

Æונד�צווישן†נע

†גענומען†אן†אומשולדיקע†נשמה†און†זי†געלאזט†אנעם†לעצטן† —†פאר†וואס†האט†ער

ביסעלע†פרייד†—†צו†זײן†א†מא†מע†פון†אן†אייגן†קינדø°††—†האט†דער†טאטע†אויסגע†גאסן†זײן†

שווער†הארץ¨†—†ס�איז†אים†ווייניק†געווען¨†וואס†ער†האט†איר†יונגע†נשמה†דורכגע†שלעפט†

øגיהנום�איבער†די†אלע†שיבעה�מדורע

—†און†פאר†וואס†פרעגסטו†נישט¨†—†האט†אים†רויק†געענטפערט†דער†זיידע¨†—†הלמאי†

האט†דיר†דער†אייבערשטער†געשענקט†אויגן†צום†זען†ווי†עס†גייט†אויף†און†פארגייט†די†

זון¨†אויערן†צו†הערן†ווי†פייגל†זינגען¨†א†פאר†הענט†ארומצונעמען†דײן†זון¨†א†פאר†פיס†צו†

°øפארדינען†דײן†שטיקל†ברויט†—†פאר†וואס†קומט†עס†דיר†אומזיסט

†צי†איך†וויל†עס†יא¨† —†דערפאר†קען†ער†טאן†וואס†ער†וויל¨†און†נישט†פרעגן†בײ†מיר

ÆÆÆ°øצי†נישט

נאך†מײן†בר�מיצווה†האט†מיך†מײן†טאטע†פון†דער†ישיבה†צוגענומעןƆדי†סיבה†דערצו†

איז†געווען†נישט†נאר†זײן†קעגנערשאפט†צו†”מאכן†פון†מיר†א†כניאק“ª†צו†יענער†צײט†האט†

מײן†באבע†אנגעהויבן†זיך†קלאגן†אויפן†הארץ¨†און†ס�איז†איר†געווארן†שווער†קוקן†נאך†

מירƆמיט†איין†ווארט¨†מײן†לעבן†איז†ארויף†אויף†די†רעדערª†כ�האב†זיך†נאכגע†שלעפט†נאכן†

טאטן†און†אויסגעמאסטן†די†זעלבע†וועגן¨†וואס†ס�איז†אים†אויסגעקומען†דורכצו†מאכןƆנאך†א†

יונגער†מענטש†האט†ער†זיך†מיט†מיר†ארומגעשלעפט†איבער†די†שטעט†און†שטעט†לעך†בײם†

זוכן†קליענטן†פאר†זײנע†מציאותª†זיך†געוואל†גערט†אין†די†ביליקע†האטעלן†און†מא†טעלן¨†

וואס†זייער†חסרון†איז†אין†דער†זעלבער†צײט†געווען†זייער†גרעסטע†מעלה†—†מער†ווי†א†

†מיט†זײן†זשום†און†רויש†פון† נאכט†האט†מען†דארט†נישט†געקאנט†אײנשטייןƆדער†שאסיי

יאגנדיקע†אויטאס¨†די†שטענדיק†רופנדיקע†ווײטקייט¨†וואס†זאגט†צו†א†נאענטשאפט¨†ווי†א†

†און†נארט†דיך†אפ¨†ווי†די†לעצ†טע†זונה¨†—†דער†ווילדער†שאסיי†האט†נישט† געטרײע†פרוי

פארטראגן†קיין†לאנגע†סטאנציעס†און†שוין†גאנץ†פרי†געוועקט†אונדז†און†זיך†גע†שפרייט†

†ªאונטער†די†רעדער†פון†אונדזער†אפגעריבענעם†”שעווראליע“†פון†נײן†און†דרײ†סיקסטן†יאר

ער†האט†אונדז†אנגעשטעקט†מיט†זײן†טאג�טעגלעכער†האווענישƆאייגנטלעך†האבן†מיר†

†אפילו†אפעסן†האט†מען†געקאנט†נישט†פארלאזנדיק†דעם†אויטא¨† געלעבט†אויף†דעם†שאסיי

בײ†די†בענזין�סטאנציעס†פלעגט†מען†דיר†עס†צוטראגן†גלײך†צום†פענצ†טערל†—†סײ†א†טרונק†

Æאון†סײ†א†ביסן

מײן†טאטע†איז†געווען†א†בן�יחידƆמײן†זיידע†האט†חתונה†געהאט†שוין†נאענט†צו†די†

פערציקערƆאויף†אן†אמערי†קא†נער†שידוך†האט†ער†זיך†נישט†געוואלט†פארלאזן¨†איז†ער†

- 69 -

געפארן†צוריק†אין†זײן†כעלם†און†פון†דארט†געבראכט†מײן†באבען¨†א†יונג†ווײבעלע¨†יינ≠

גער†פונעם†מאן†מיט†קנאפע†צוואנציק†יארƆבכלל†איז†מײן†זיידע†געקומען†קיין†אמע†רי†קע†

ערגעץ†אינעם†יאר†∞±π±¨†ריכטיקער†צו†זאגן¨†אנטלאפן†פון†פוילן¨†וואס†איז†דעמאלט†גע†ווען†

אונטער†די†רוסן¨†ווײל†מ�האט†אים†געוואלט†”שטעלן†צום†פריזיוו“Ɔדער†זיידע†האט†ליב†

געהאט†זיך†צו†בארימען¨†אז†ער†איז†אנטלאפן†פונעם†קיי†סערƆס�האט†אויסגעזען¨†אז†דער†

רוסישער†קייסער†אליין†האט†זיך†געיאגט†נאך†מײן†זיידן¨†וואס†האט†אין†דער†לעצ†טער†מי≠

Æנוט†ארײנגעשמוגלט†אין†א†שיף†און†געקומען†קיין†אמעריקע

פון†אפגעריסענע†שטיקער†קינדער�דערמאנונגען†איז†מיר†פארבליבן†אין†זכרון†די†מעשה¨†

†גאר†אין†גיכן†נאך†זײן†קומען†קיין†אמעריקע¨†קענענדיק†פאר†א†נויט†א†צענד†ליק† ווי†ער

†איז†פארקראכן†ערגעץ†אין†א†פאר†ווארפן†ווינקל¨†צווישן†די†אינדיא†נער† ענגלישע†ווערטער

און†דארט†געבליבן†שטעקן†א†היפשע†צײטƆנאר†על�פי†צופאל†האט†זיך†אים†אײנגע†געבן†

Æפון†דארט†צו†אנטלויפן

—†מײן†וואנדער�פרנסה†האט†מיר†געגעבן†א†סך†צײט†צו†טראכטן¨†—†האט†דערציילט†דער†

זיידע¨†—†צו†מאל¨†וואנ†דערנדיק†אליין†איבער†די†פוסטענישן†און†וויסטענישן¨†אויסגע†ברענט†

אונטער†דער†זון¨†האט†זיך†מיר†געדאכט¨†אז†כ�בין†אברהם†אבינו†און†מײן†וועג†איז†א†מין†

ÆÆÆא†מין†כנען† שליחות†צו†געפינען†פאר†מײן†פאלק†אן†אייגן†שטיקל†לאנד

איך†געדענק¨†ווי†דער†זיידע†פלעגט†פלוצעם†אנטשוויגן†ווערן†און†זײנע†אויגן†האבן†זיך†

†אוודאי†—†האב†איך†זיך†באמיט†צונויפבינדן†דעם† אנגעגאסן†מיט†א†פײכ†טער†בענקשאפטƆנו

פאדעם†פון†צײטן†אין†מײנע†בײנאכטיקע†וויזיעס†—†ער†האט†געבענקט†נאך†זײן†כנען¨†וואס†

†Æלעבן�ער†האט†סוף�כל�סוף†אפגעזוכט†און†פארלאזט¨†כדי†זיך†אומצוקערן†צו†זײן†וואנ†דער

ער†האט†עס†געטאן†צוליב†זײן†זוןƆאבער†זײן†זון†האט†זיך†ארויסגעוויזן†א†שלימזל¨†וואס†

האט†זיך†אליין†בא†גראבן†אין†זײן†פארצווייפלונג†און†אפיקורסותƆדעמאלט†איז†געקו†מען†

די†צײט†פון†מײן†נע�ונד†מיט†דער†שטענדיק†צוגעגריי†טער†וואליזקע¨†ווו†חוץ†דעם†פארל†

אומבײט�גרייט¨†העמד†און†זאקן¨†איז†געלעגן†א†פושקע†מיט†דער†זעלטענער†סחורה†—†די†

”בריליאנט�פראשקעס“¨†צו†ראטעווען†די†וועלט†פון†א†נײער†סכנהƆא†שיינער†חלום°ÆÆƆוואס†

ÆÆÆ°ווי†גרוי†און†קאלט�טויג†דער†וועלט†א†שיי†נער†חלום¨†אז†דער†פרימארגן†איז†סײ

פון†דעסטוועגן¨†איז†מיר†שוין†ווײטער†גרינגער†געווען†צו†דערקלערן†א†סך†זאכן¨†וואס†

†קיינעמס�לו שען¨† ביז†אהער†האבן†זיך†נישט†געלייגט†אויפן†שכלƆלמשל¨†די†ארטיקע†שפראך

ס�איז†מיר†קלאר†געווארן¨†אן†לינגוויסטישע†מומחים†זאלן†עס†באשטעטיקן¨†אז†די†ארטי†קע†

שפראך†איז†א†געמיש†פון†מײן†זיידנס†כעלעמער†יידיש†און†דער†שפראך†פון†די†ארטי≠

קע†שבטיםƆאדער†נעמט†זייער†גאט†—†הײליקער ��סעליטƆכ�זע†עס†ממש¨†ווי†אויף†יענעם†

לשנה�טובה�קארטל¨†וואס†מ�האט†געקאנט†קויפן†פאר†צען†סענט†אין†גראסערײ∫†משה†רבינו†

†Æשטייט†מיט†די†שטיינערנע†לוחות†אין†די†הענט¨†אנגעטאן†אין†לאנגע¨†ווײסע†מלבושים

הינטער†אים†זעט†מען†דעם†בארג†ציוןƆדי†שפיצן†און†די†קנייטשן†פונעם†בארג¨†ווי†אויך†די†

�†ווי†ברי†ליאנטן אותיות†פון†די†צען†געבאט†זײנע†באפוצט†מיט†בלישטשענדיקע†זאמדעלעך

- 70 -

שטויבƆמײן†זיי†דע¨†ווי†א†צווייטער†משה†רבנו†לאזט†זיך†אראפ†פונעם†כ�למע ב�רגע מיט†

די†ט�ק�נעס†אין†דער†האנט†און†דער†קלערט†די†האלב�ווילדע†מענטשן†זײן†לערעƆזיי†גייען†

אים†נאך†טריט†בײ†טריט†און†שלינגען†יעדעס†ווארט†זײנס∫†”גר�סע ליטוו�ק געבר�כ טעט

אונז די גר�סע לערע �ון הײליקן ��סעליט°“†דער†שלאף†פלעגט†מיך†בצוואנג†ארויס†רײסן†פון†

†דער†נאך† מײנע†קינדער�דערמאנונגען†און†זיי†צעטעשלען¨†ווי†קאליריקע†קארטן†מיט†בילדער

צעווארפן†איבערן†פינצ†טערן†רוים¨†ביז†זיי†זײנען†אין†גאנצן†נישט†אײנגעזונקען†גע†ווארן†

Æאין†שווארצער†פוסטקייט

זאל†ער†מיר†האבן†געהאט†כאטש†א†רמז†לאזן†צו†וויסן†וועגן†קיינעמסד�רף°†כ�רעדט†

†ÆÆÆשוין†נישט†פון†א†שטיקל†מא†פע†מיטן†וועג†אהער†האב†איך†זיך†געבייזערט†אויפן†זיידן

און†אפשר†פלעגט†ער†בײם†דערציילן†זײנע†כעלעמער†מעשיות†אויך†ארײנפלעכטן†עפעס†

פונעם†איבערגעלעבטן†אין†קיינעמסד�רף¨†כ�האב†עס†פשוט†מיט†מײן†קינדערשן†שכל†נישט†

פארשטאנעןƆאון†עס†קאן†זײן¨†אז†דאס†לעבן†זײנס†איז†געווען†איין†גרויסע†בענק†שאפט†נאך†

די†אויסגעלעבטע†יארן¨†וואס†האבן†שוין†אין†זײנע†אלטע†אויגן†אויסגעזען¨†ווי†א†זע†קע†לע†

אויסגעטראכטע†מעשיות¨†ענלעך†צו†יענע¨†וואס†דער†גו†טער†מלאך†האט†צע†ווארפן†איבער†

Æשטאט†כעלם�זײן†היים

די†דאזיקע†באקטעריע†האט†אין†מיר†געארבעט†מעשים†נישט†בלויז†בײ†נאכט¨†נאר†אויך†

בײ†טאגƆנישט†זעלטן†פלעג†איך†זיך†אליין†כאפן¨†אז†מײן†בליק†באטאפט†עמעצנס†פנים¨†ווי†

די†פינגער†פון†א†בלינדן¨†זוכט†באשטימטע†סמנים†—†אויפן†שטערן¨†אין†די†ווינקעלעך†פון†

†ÆÆÆדי†אויגן¨†א†גליטש†אראפ†איבער†דער†נאז¨†א†לײכטער†צוריר†צו†די†ליפן¨†אונטער†בערדל

כ�האב†געווארט¨†אז†מײן†בליק†זאל†מיר†שיקן†א†סיגנאל†אין†מוח†—†לייג†אכט¨†דער†פאר†שוין†

כאפט†אן†אנבליק†אין†דײן†זיידן∫†גיב†א†קוק†אויף†זײן†אויגנשניט¨†די†זעלבע†צוגעזשמורע†טע†

†און†דער†קאליר†—†א†גרין�בלויערª†אדער†—†קוק†זיך†צו†צו†יענעם†דיק†לעכן† שפארונקעלעך

מאנספארשוין¨†זעסט†דאס†לעפל†אויף†זײן†לינקן†אויער†איז†ווי†צוגע†קלעפט†צום†קין¨†פונקט†

ווי†בײם†זיידןª†אדער†—†זע†נאר†די†נאז¨†א†שמאלע†און†אן†אויסגעצויגענע¨†דער†ווייכביין†האט†

†ÆÆÆזיך†קוים†אפגעשטעלט†נישט†צו†וואקסן†איבער†די†ליפן¨†ממש†א†קאפיע†פון†מײן†זיידנס†נאז

ווען†ער†קען¨†מײן†בליק¨†וואלט†ער†פארקראכן†אונטער†דער†קאסדא¨†ווי†געוואלט†זיך†דארט†

אנשטויסן†אין†פונקט†אזא†קילע¨†וואס†מײן†זיידע†האט†גע†האטƆכ�האב†זיך†דערוווסט†וועגן†

†Æווי†קילע¨†ווען†מײן†זיידע†האט†מיך†צום†ערשטן†מאל†מיטגענומען†אין†מיקווה† אזא†זאך

כ�האב†נישט†באלד†פארשטאנען¨†וואס†ער†באהאלט†דארטן†אויס¨†כ�האב†גע†מיינט¨†אז†ער†

ÆÆÆהאט†צוגעבונדן†צום†רעכטן†פוס†זײן†טײסטער†מיט†מזומן¨†מע†זאל†עס†נישט†צוגנבע†נען

†פלעג†איך†זיך† בשעת†מײנע†וויזועלע†זוכונגען†פון†קרובים†צווישן†די†קיינעמסדארפער

†גראבער†יונג°†ווי†אזוי†קאנסטו†אזוי†טראכטן† פלוצעם†אליין†אפהאקן∫†סטײטש¨†וואס†טוסטו

וועגן†דײן†אייגענעם†זיידןø°†לויט†דײנע†מיאוסע†חשבונות†וואלט†ער†דא†געדארפט†האבן†א†

†וואס† טוץ†ווײבער†און†א†מאה†געליבטע°†צוריק†גערעדט¨†ווי†אזוי†האט†ער†א†פרו†מער†ייד

גאט†אליין†האט†אים†געהייסן†זיך†פרוכפערן†און†מערן¨†זיך†קוים†ספאדאביעט†אזש†אויף†

- 71 -

†אויף†מײן†טאטןø°†נישט†אנדערש¨†אז†דא¨†אין†קיינעמסד�רף¨†האט†ער† איין†יורש¨†נע†בעך

†און†מיט† אויסגעשאסן†זײן†גאנצע†מענערישע†גבורה†אין†די†ארטיקע†מיידלעך†און†ווײ†בער

øזײן†אייגענעם†ווײב†האט†עס†אים†געקלעקט†נאר†אויף†איין†און†איינציקן†שאס

ווי†כ�זאל†נישט†געווען†אפטרײבן†פון†זיך†דאס†אנשיקעניש¨†בין†איך†אלץ†מער†אנגע≠

שטעקט†געווארן†מיט†דער†פאסקודנער†באקטעריע¨†אז†דער†קאמיוואיאזשאר†משה†האפ†מאן†

און†”גר�סע ליטוו�ק“†איז†איין†מענטש†—†מײן†זיידעƆאנדערש†וואלט†איך†קיין†מאל†אהער†

נישט†אנגעקומען†און†ס�וואלט†מיך†די†באן†אהער†קיין†מאל†נישט†געבראכטƆס�איז†גע†ווען†א†

באשערטע†נסיעה¨†און†דער†זעץ†אין†הארץ¨†וואס†כ�האב†דערפילט†בײם†דערזען†דעם†נא†מען†

פון†דער†סטאנ†ציע†”קיינעמסד�רף“¨†איז†געווען†א†רוף†פונעם†גורלƆאיין†סטאנציע†בין†איך†

דורכגעפארן†אין†מײן†לעבןø†איין†דארף¨†שטעטל†און†יישוב†מיט†מאדנע¨†משונהדיקע†נע†מען†

האב†איך†געזען†אויף†מײן†האנדל�וועגÆÆÆø†ניין¨†נישט†אומזיסט†זאגט†מען∫†בלוט†שווײגט†

נישט°†כ�האב†באקומען†די†פאסיקע†אינפארמאציע†פון†מײן†זיידן†פונקט†צו†דער†נייטי†קער†

צײט¨†און†זי†האט†מיך†א†שטויס†און†א†שטורץ†געטאן∫†”לך�לך°“

פארטאן†אין†דער†ארבעט¨†פארבונדן†מיטן†גר�סע פל�נע¨†האב†איך†קוים†אויסגע†זוכט†א†

ביסל†צײט†צו†באזוכן†די†סיי�עריעƆזי†האט†זיך†אויך†געפונען†אין†דער†כ�כמ�רניע¨†אבער†

�נאפט מיט† באלויכטן† און† שאפעס† הילצער†נע† גרויסע† מיט† פארשטעלט† †Æקעלער אינעם†

לאמטערנס¨†צוגעפעסטיקט†צו†די†ווענט¨†האט†די†סיי�עריע†דערמאנט†א†גרויסע†היילƆס�איז†

געווען†דא†גענוג†ליכטיק†און†קיל¨†אבער†נישט†פײכטƆלויטן†נאמען†פון†דעם†אנ†שטאלט¨†

האט†זיך†עס†מיר†גע†מאלט†ווי†א†ביבליאטעק†—†„סיי�עריע‟¨†עס†הערט†זיך†דאך†קלאר†דאס†

SEIF≠†ªדי†קיינעמסדארפער†דארף†מען†נישט†ארײנלייגן†א†פינגער†אין†מויל†Æ'ווארט†„ספר

גע†מיינט¨† †¨'safe„ און† „ספר'† באגריפן∫† צוויי† פון† זין† דעם† זיך† אין† געטראגן† האט† †ERIE

„היטן†דעם†ספר'°†אין†איינער†פון†די†שאפעס†האט†זיך†אפגעהיט†זייער†קדשי�קדשים¨†דער†

†אין†יענעם†טאג¨† ספר†ט�ק�נעסƆאבער†וועגן†דעם†האב†איך†זיך†דערוווסט†א†סך†שפעטער

סיי�עריע†ארײנגעקומען†צום†ערשטן†מאל¨†איז†דאס†הארץ†בײ†מיר† ווען†כ�בין†אין†דער†

שיער†נישט†ארויסגעשפרונגען¨†ווי†כ�וואלט†דערווארט¨†אז†באלד†וועט†א†סקרי†פע†טאן†די†

ÆÆÆהינטערשטע†טיר†און†ס�וועט†ארויסקומען†מײן†זיידע

די†טיר†האט†טאקע†א†סקריפע†געטאן¨†אבער†אנטקעגן†איז†מיר†ארויסגעקומען†א†יונ†גע†

†נישט†שענער†פון†דעם†�עש�ן¨†וואס†מ�האט† †אנגעטאן†אין†א†לאנגער†טונקעלער†קלייד פרוי

Æפראמענא†דעס�געקאנט†זען†אויף†דעם†„קיינעמספלאץ'¨†אין†דער†שעה†פון†ווײבער

—†וווס טוט� ה�ט ש�מערן געבר�כטעט? — האט†זי†געפרעגט†שטיל¨†אנרופנדיק†מיך†שוין†

Æאיר†נידעריקע†שטים†האט†געקלונגען†אין†אלע†ווינקעלעך†פונעם†קע†לער†Æמיטן†נײעם†נאמען

†ÆÆÆהאב†איך†זיך†שיער†נישט†ארויסגעכאפט¨†—†ניטע†—†ÆÆÆמײן†גראספאטער†ÆÆÆאיכע†—

†ÆÆÆגר�סע ליטוו�ק

זי†האט†זיך†צוגערירט†מיט†צוויי†פינגער†צו†איר†פלאכער†שטרויענער†הוט¨†און†דערבײ†

לײכט††א†קער†געטאן†דעם†קאפ¨†ווי†געוואלט†כ�זאל†בעסער†דערזען†איר†חן�פינטל†אויפן†

- 72 -

האלדז¨†א†ביסל†נידעריקער†פונעם†לינקן†אויערƆערשט†דערנאך†האט†זי†געענט†פערט†אויף†

†Æמײנע†צעדריבלטע†רייד

—†גר�סע ליטוו�קø†אירע געבר�כטעט אונז די גר�סע לערע �ון הײליקן ��סעליט!

†ווען†עס†קומט†צו†דער† כ�האב†שוין†נישט†איין†מאל†געהערט†דא†די†דאזיקע†ווערטער

פראגע¨†ווער†דער†גר�סע ליטוו�ק†איז†געוועןø†זיי†קלינגען†ווי†א†פארמל¨†אײנגעחזרט†נאך†

אין†די†קינדער�יארן¨†וואס†פאדערט†נישט†קיין†שום†דערקלערונג†—†דזשארדזש†וואשינג†טאן†

איז†דער†ערשטער†אמעריקאנער†פרעזידענט°†פון†דעסטוועגן¨†ווען†די†יונגע†פרוי†האט†די†

ווערטער†ארויסגעבראכט¨†האבן†אירע†ליפן†עס†געטאן†גאר†אנדערש¨†ווי†ס�וואלט†געווען†א†

Æפארמל†פון†א†זעלטענער†רפואה¨†וואס†קאן†מיך†ראטעווען

—†בילדער דער דריטער†געזאגטעט†מירע¨†—†האב†איך†זיך†באמיט†צו†פארטײטשן†מײן†

øאין†סיי�ע ריע†האבען†פארהיטען†ז�כען†פון†גר�סע ליטוו�ק† פראגע¨†—†מעגליך

זי†מיט†באדויער†באשטעטיקט¨†—†��רהיטעט, �בער די גר�סע �ײער — י�, י�, —†האט†

��רברענטעט �לעס.

שוין†זשע¨†האב†איך†פלוצעם†א†טראכט†געטאן¨†וועל†איך†איצט†מוזן†אוועקגיין†מיט†

גארנישטø†צי†דען†האט†זיך†דא†אין†די†גרויסע†שאפעס†נישט†פארוואלגערט†כאטש†א†ציצה†

אדער†א†שטיקל†רצועהÆÆƆפון†וואנען†וואלט†איך†געוווסט¨†אז†די†ציצה†איז†בפירוש†פון†

מײן†זיידנס†תלית�קטן†און†די†רצועה†—†פון†מײן†זיידנס†תפיליןø†כ�וואלט†זיי†פשוט†ארומ≠

גע†שמעקט¨†ווי†א†הונט†שמעקט†ארום†דאס†ארט¨†ווו†זײן†באלעבאס†איז†געשטא†נען¨†ווײל†

†ÆÆÆזיי†האבן†געזאלט†פארהיטן†אין†זיך†דעם†ריח†פון†מײן†זיידנס†שווייס

†—†אײנע ז�כע איזע ��רהיטעט… קומט! — ווײסט אירע וווס… —†האט†געזאגט†די†יונגע†פרוי

כ�וואלט†נאך†דעם†„קומט°'†—†אוועק†אין†אנדערן†עק†וועלט°†דער†וועג†איז†אבער†גע†ווען†

נישט†קיין†ווײטערƆזי†איז†צוגעגאנגען†צו†א†שאפע¨†ארויסשלעפנדיק†בשעתן†גיין†א†קליין†

שליסעלע†פון†איר†ק�סד�¨†אנגעטאן†איבער†דעם†קליידל¨†און†עס†ארײנגעשטעקט†אינעם†

שליסל�לעכלƆאיך†בין†געבליבן†שטיין†בײ†דער†זײטƆכ�האב†זי†נישט†געזען¨†ווײל†די†אפע†נע†

טיר†פון†דער†שאפע†האט†זי†פארשטעלט†פון†מירƆוואס†זשע†איז†דאס†פאר†א†ז�כעø†אין†א†

ווײלע†ארום†האט†זי†ארויסגעקוקט¨†ווי†פון†הינטער†א†שירמע¨†ווו†זי†האט†זיך†איבערגע†טאן¨†

און†אויסגעשטרעקט†צו†מירÆÆƆאיר†וועט†נישט†גלייבן¨†דאס†איז†געווען†אן†אלטע†פיפקעƆצי†

איז†עס†טאקע†געווען†מײן†זיידנס†פיפקעø†אין†יענע†גליקלעכע†פאר†נאכטן†פון†מײן†קינד†הייט¨†

†Æ'האט†ער†ליב†געהאט†צו†פארדרייען†א†ציגארל¨†אדער†ווי†ער†האט†עס†גערופן†„באנקרוטקע

ווער†ווייסט†הײנט¨†ווי†מע†דרייט†צונויף†א†באנקרוטקעø†און†מיר†שטייט†ממש†דאס†בילד†

פאר†די†אויגן∫†אט†שיט†ער†אן†מיט†זײנע†צוויי†פארגרעבטע†פינגער†א†צופ†טאבעק†איבערן†

ווײסן†פאפיראסן�פאפירל¨†וואס†ער†האלט†אין†דער†צוויי†טער†האנט¨†אקוראט†א†פרא†שעק†

†חלילה¨†קיין† אײנצונעמעןƆדערנאך†פארדרייט†ער†עס†פאוואליע†פון†ביידע†זײטן¨†עס†טאר

ברעקל†טאבעק†נישט†פארלוירן†גייןƆאון†אט†טראגט†ער†שוין†דאס†אײנגעראלטע†רערל†צו†

צו†זײנע†פארגעלטע†וואנציעס¨†עס†שטופט†זיך†ארויס†א†ראזעווער†פײכטער†שפיץ†פון†זײן†

- 73 -

צונג¨†און†דער†זיידע†גיט†מיט†אים†גיך†א†פיר†הין�און�קריק†איבערן†רערלƆקיין†בעסע†רער†

קליי†ווי†די†סלינע¨†איז†פאר†דעם†נישטאø°†די†באנקרוטקע†איז†פארטיק°†דער†זיידע†אײלט†

†און† זיך†אבער†נישט†זי†צו†פאררייכערןƆער†צעווייכערט†די†באנקרוטקע†צווישן†די†פינ†גער

דערבײ†באלעקט†ער†זיך†—†דער†טעם†פונעם†רויך†ליגט†אים†שוין†אויף†די†ליפןÆÆƆצי†האט†

ער†אמאל†געהאט†א†פיפקעø†אין†מײן†צײט†גע†דענק†איך†נישט¨†אז†דער†זיידע†זאל†ריי†כערן†

†ÆÆÆא†פיפקע

איך†שטיין†פארציטערט†לעבן†דער†יונגער†פרוי†און†וואג†נישט†צו†נעמען†דאס†אנ†טיקל†

אין†מײנע†הענטƆאיך†בייג†זיך†אן†צו†דער†פיפקע†און†גיב†א†צי†אין†זיך†די†לופטÆÆƆא†נס†—†

ס�איז†דעם†זיידנס†באליבטער†טאבעק°†זײן†ריח†האט†זיך†אײנגע†געסן†אין†מײן†זכרוןƆאון†מיט†

†אנגע†זאמלט† †פול†מיט†אנטיק†לעך א†מאל†האט†זיך†דארט†אויפגעשלאסן†אן†אייגן†שאפקעלעך

במשך†פון†מײן†לעבן¨†און†איצט†זיך†אומגעקערט†אין†מײן†הײנטƆכ�האב†זיך†דער†מאנט∫†

דער†זיידע†האט†אמאל†דער†ציילט†איינעם†א†ייד†—†זײן†פנים†האב†איך†נישט†פארגע†דענקט¨†

†בא†וואקסן†מיט†גרויען†שימל†—†און† †א†פארוועלקטער נאר†דעם†צוגעשטעלטן†טויבן†אויער

דער†זיידע†שרײט†אהין†ארײן∫†„פון†רבין†ר�†הערשעלע†איז†מיר†געבליבן†זײן†פיפקעÆÆƆא†

פיפ†קע¨†נישט†דריפקעÆÆƆער†האט†ליב†געהאט†מצא�שבת†נאך†דער†סעודה¨†ארויסגיין†צום†

†øווו†איז†מײן†פיפ†קע†ÆÆÆטײך†סקרענט†זיך†צוזעצן†אויף†א†שטיין†און†צערויכערן†זײן†פיפקע

'ÆÆÆוואנדל�פארלוירן†געגאנגען†ערגעץ†אויף†די†וועגן†פון†מײן†האנדל

†ווי†זי†וואלט†אויך†דער≠ — די ז�כע הײסט דריפקע, —†האט†זיך†אנגערופן†די†יונגע†פרוי

הערט†מײן†זיידנס†ווערטער†דורך†דעם†פארשטאפטן†אויער†פון†צײט¨†—†גרויסע ליטוו�ק

גערויכערעט.

†דער†יונגער†פרוי†פון†קיינעמסד�רף¨†אז†די† כ�האב†זיך†צעשמייכלט∫†גיי†דערצייל†איר

Æדריפקע†האט†הײנט†צונויפגעפירט†דורות†אין†איין†צײט†און†אויף†איין†ארט�פיפקע

15. שאמערקע

צי†האט†מײן†זיידע†זיך†געקאנט†א†מאל†פארשטעלן¨†אז†צוליב†אים†און†זײן†פארלוירע†נער†

פיפקע†איז†פארגע†קו†מען†א†געשעע†ניש¨†וואס†האט†איבערגעקערט†מײן†גאנץ†לעבןƆפאר†לאזט†

די†סיי�עריע¨†האב†איך†פלוצעם†דערפילט¨†אז†איך†בענק†שוין†אהין†צוריקƆבפירוש¨†נישט†

נאך†דער†פיפקעª†דאס†חן�פינטל†אויפן†האלדז†בײ†דער†”ש�מערקע“†האט†מיך†צוגע†צויגן†און†

כ�האב†דערפילט¨†אז†כ�בין†גרייט†אין†דעם†חן�פינטל†ארײנשפרינגען†מיטן†קאפ†אראפ¨†ווי†

אין†א†טיפן†ברונעםƆכ�האב†די†יונגע†פרוי†טאקע†אזוי†אנגערופן†”ש�מערקע“†—†די†היט†ערין†

פון†די†אוצרותƆערשט†שפע†טער†האב†איך†זיך†געכאפט¨†אז†ש�מערקע מיינט†אויך†די†פרוי†

פון†א†ש�מערƆזאגט†איצט¨†אז†ס�איז†נישט†געווען†קיין†באשער†טע†זאך°

אין†מײנע†קנאפע†פופציק†יאר†זיך†גיין†פארליבן†אין†א†יונג†ווײבעלע†איז†דווקא†נישט†

קיין†זעלטענער†פאלƆאדרבה¨†כ�האב†ערגעץ†געלייענט¨†אז†ס�איז†אפילו†געווונטשן†אין†דעם†

עלטער†אנהייבן†א†נײע†ליבע¨†מחמת†יעדע†זעכצן†יאר†באנײט†זיך†אין†אונדזערע†אדערן†

- 74 -

דאס†בלוט¨†און†עס†קומט†פאר†א†מין†עקספלאזיע†פון†ליבע�הארמאנעןƆערגעץ†צווישן†פופ≠

ציק†און†זעכציק†געשעט†עס†צום†לעצטן†מאלƆאזוי†האב†איך†אמאל†גע†לייענט¨†אבער†זיך†

Æערנסט†צו†דעם†נישט†בא†צויגן

מײן†ליבע�עקספלאזיעס†האבן†זיך†אנגעהויבן†גאר†פריƆאפשר†טאקע†צוליב†דעם¨†וואס†

כ�האב†זייער†פרי†דערפילט¨†אז†ס�פעלט†מיר†אויס†די†ווארעמקייט¨†וואס†עס†קומט†יעדן†קינד†

פון†זײן†מאמעןƆאוודאי†האט†מײן†באבע†זיך†באמיט†צו†פארבײטן†מיר†די†מאמעןƆלויטן†

כאראקטער†א†שטארקע†יידענע†און†דערבײ†א†כעסניצע¨†האט†זי†נישט†נאר†געטאן†אלץ†

וואס†א†פרוי†מוז†טאן†אין†א†יידישער†שטובª†זי†פלעגט†אויך†ארויסהעלפן†דעם†זיידן†מיט†

זײן†”ביזנעס“Ɔדאס†הייסט†נישט¨†אז†זי†פלעגט†מיט†אים†ארומפארן¨†ווי†א†קאמיוואיא†זשאר≠

קע¨†אבער†זי†האט†געפירט†אלע†פארהאנדלונגען†מיט†די†”קאנטארעס“¨†וואס†דער†זיי†דע†

פלעגט†אויף†זיי†ארבעטן¨†געמאכט†אלע†חשבונות†און¨†אז†ס�פלעג†אמאל†אויסקו†מען¨†זיך†

גיין†מישפטן†אין†געריכט†אויךƆס�האט†אבער†געהייסן¨†אז†די†באבע†ארבעט†נישט¨†זי†גיט†

Æזיך†אפ†נאר†מיט†דער†שטוב†און†מיט†מיר

זי†איז†געווען†קעגן†דעם†שידוך†פון†מײן†טאטן†מיט†מײן†מאמען¨†און†נישט†איין†מאל†

†וואלט†איך†נישט†געווען†קיין† אים†פארגעווארפן†אין†א†היי†סער†מינוט¨†אז†ווען†ער†פאלגט†זי

יתוםƆס�האט†אויסגעזען¨†אז†זי†האט†רחמנות†געהאט†אויף†מיר†אבער†אין†דער†אמתן¨†האט†

זי†געוואלט†ארויסווײזן†איר†גערעכטיקייטƆנאך†אלעמען†איז†זי†געווען†א†גוטע†באבע¨†גע≠

Æקוקט†נאך†מיר†און†נישט†זעלטן†געבאלעוועט†מיט†אן†איבעריקער†מתנה†אדער†א†זיסן†נאש

כ�האב†אוודאי†פארשטאנען¨†אז†צווישן†א†מאנספארשוין†און†א†פרוי†איז†דא†אן†אונטער≠

†ªשייד∫†א†מאנספארשוין†זעט†אויס†אנדערש¨†טוט†זיך†אן†אנדערש¨†פירט†זיך†אויף†אנדערש

ער†קאן†זײן†א†טאטע†פון†קינדער†און†א†זיידע†פון†אייניקלעךÆÆƆמע†זעט†דען†נישט¨†אז†א†

†און†א†פרוי†איז†אן†אישהø°†כ�האב†עס†פארשטאנען†אן†דעם¨†אז† מאנספארשוין†איז†א†גבר

מײן†פרײנדל¨†מארטין†דזשעיקאבסאן†זאל†עס†מיר†דערקלערןƆער†האט†אבער†געפרוווט†מיר†

ארײנצוקלאפן†אין†קאפ¨†אז†דאס†וואס†עס†ווארפט†זיך†אין†די†אויגן¨†איז†נאך†נישט†אלץƆער†

†נידעריקער†פונעם†פופיקל¨†איז† האט†א†קליין†שוועסטערל¨†האט†ער†געטענהט¨†און†בײ†איר

†Æיינגע†לעך†האבן† אלץ†אנדערשƆדאס†הייסט¨†בײ†איר†איז†אין†גאנצן†נישטא†דאס†וואס†מיר

האב†איך†זיך†דעמאלט†צעלאכט∫†ווי†קאן†דאס†ברעקל†האבן†דאס†וואס†מיר†האבןø†זי†וועט†

Æא†ביסל†אונטערוואקסן¨†וועט†בײ†איר†אויך†אויסוואקסן†דאס†וואס†מיר†האבן

פון†דעסטוועגן¨†ווי†קלוג†כ�זאל†נישט†געווען†האנדלען†בײ†מײנע†פינף�זעקס†יאר†האט†

מיר†די†מעשה†פון†מײן†פרײנדל†מארטין†אנגעהויבן†נודיעןƆמיט†מײן†קליינעם†שכל†האב†

איך†פארשטאנען¨†אז†פרעגן†עס†בײם†זיידן†אדער†בײ†דער†באבען†פאסט†נישטƆס�האט†מיך†

†ª“אפגעהאלטן†א†געפיל¨†וואס†איצט†וואלט†איך†עס†מסתמא†אנגערופן†”קינדער†שע†צניעות

†וואס† דעמאלט†האב†איך†נישט†געזוכט†קיין†דערקלערונג¨†ס�האט†אלץ†אויסגעזען¨†ווי†א†זאך

מע†טאר†וועגן†דעם†נישט†רעדן†אויף†א†קולƆפונקט†ווי†מ�האט†נישט†גע†רעדט†אין†שטוב†

וועגן†מײן†מאמען¨†אז†זי†איז†געשטארבן†אין†דולהויז¨†און†איך†האב†וועגן†דעם†קיין†מאל†

- 75 -

†אז†מײן†טאטע†גלייבט†נישט†אין†גאט¨†און†איך†האב†אויך†קיין†מאל† נישט†געפרעגטƆאדער

נישט†געפרעגט†—†פאר†וואסø†ס�וואלט†מיר†קיין†מאל†נישט†אײנגעפאלן†צו†פרעגן¨†פאר†

וואס†די†שוואר†צע†זײנען†נישט†קיין†יידןƆכ�האב†שוין†דעמאלט†געוווסט¨†אז†אלע†לע†בע≠

דיקע†באשעפענישן†טיילן†זיך†אויף†יידן†און†גוייםƆכ�בין†זיכער†געווען¨†אז†די†הינט†און†

קעץ¨†וואס†דרייען†זיך†אום†אויף†די†יידישע†גאסן†און†אין†די†יידישע†הויפן¨†זײ†נען†יידןƆאז†

נאר†א†מענטש†קאן†זײן†א†”ייד“†—†אזוינס†איז†מיר†קיין†מאל†נישט†אײנגעפאלןÆÆƆאיז†וואס†

°øזשע†וועל†איך†גיין†עס†פרעגן

כ�בין†אבער†גאר†אין†גיכן†געקומען†צום†טאלק†מכוח†דער†אנדערשקייט¨†וועגן†וועל†כער†

ס�האט†דערציילט†מאר†טיןƆנישט†בכיוון†—†גאר†צופעליקƆאין†אונדזער†דירה¨†וואס†די†בא≠

בע�זיידע†האבן†געדונגען†אין†בארא�פארק†באלד†נאך†מײן†געבוירן†ווערן¨†איז†געווען†צוויי†

שלאף�צימערן†און†אן†אלקער†מיט†א†קליין†פענצטערל¨†דורכגעשניטן†אין†דאךƆמ�האט†עס†

געהאלטן†”אויף†מאלע†וואס“∫†אויב†דער†טאטע†פלעגט†אמאל†קומען†און†בלײבן†בײ†אונדז†

†אדער†א†גאסט¨†אדער†דער†זיידע†אליין¨†ווען†ער†האט†געדארפט†עפעס† אויף†א†טאג�צוויי

†Æהאלטן†אין†דער†היים†פון†זײן†סחורה¨†פלעגט†ער†עס†ארײנרוקן†אין†א†ווינקל†פונעם†אל†קער

איך†בפרט†אין†אן†אומוועטער†האב†ליב†געהאט†אהין†צו†פארקריכן¨†זיך†אויס†ציען†אויפן†דיל†

נאזנדיק¨†און†ארויפקוקן†צום†פענצטערלƆדער†רעגן†גייט¨†קלאפט†מיט†די†שווערע†טראפנס†

אינעם†גלאז†און†קאן†צו†מיר†נישט†דערגרייכןƆדי†טראפנס†צעוואקסן†זיך†שוועלן†אן†ביז†זיי†

ÆÆÆגיסן†זיך†צונויף†מיט†אנדערע†טראפנס†און†צעשווענקען†זיך†איבערן†גלאז

צו† געווען† גרייט† שוין† אלקער† פונעם† טיר† די† אויפגעעפנט† איך† האב† טאג† אזא† אין†

פארנעמען†מײן†ערטע†לע†אויפן†דיל¨†אבער†דאס†ארט†איז†שוין†געווען†פארנומעןƆמײן†בא†בע†

האט†פארריסן†דאס†קליידל†אירס†און†געזעסן†אין†א†שיסל¨†פון†וועלכער†עס†האט†גע†שלאגן†

†איז†זי† א†הייסע†פארעƆלעבן†דער†שיסל†איז†געשטאנען†אונדזער†טשײניקÆÆƆדערזען†מיך

Æאון†כ�האב†אלץ†דערזען†ÆÆÆאויפגעשפרונגען

—†וואס†שטייסטו†ווי†א†גולםø†—†האט†מיט†כעס†אויסגעשריען†די†באבע¨†—†פארנעם†זיך†

פון†דאנען¨†שייגעץ°

כ�בין†ארויס†אין†דרויסן¨†אינעם†רעגןƆס�האט†מיט†מיר†געווארפן¨†אבער†נישט†פאר†קעלט¨†

און†נישט†פאר†שרעק¨†אז†כ�האב†דערזען†דער†באבעס†נאקעטע†פיסƆכ�האב†געוויינט†איבערן†

ÆÆÆפארדראס¨†הלמאי†מארטין†דזשעיקאבסאן†איז†טא†קע†געווען†גערעכט

אינעם†אלקער†איז†פארגעקומען†מײן†ערשטע†עקספלאזיע†פון†ליבע�הארמאנען¨†בײ†מײ†נע†

קנאפע†דרײצן†יארƆאין†א†טאג†זיך†אומקערנדיק†פון†דער†תלמוד�תורה†אהיים¨†האב†איך†אויפן†

וועג¨†שוין†גאר†נישט†ווײט†פון†דעם†הויז¨†ווו†מיר†האבן†דעמאלט†געוווינט¨†דער†זען†אויפן†

†פאר†נײגער†האב† ראנד†פונעם†טראטואר†א†פאר†זײטלעך†מיט†קאליריקע†בילדערƆסתם†אזוי

איך†זיך†אנגעבויגן†און†זיך†אײנגעקוקט†אין†די†דאזיקע†בילדערƆדאס†בלוט†האט†מיר†א†זעץ†

געטאן†אין†פנים∫†אזוינס†האב†איך†נאך†אין†מײן†לעבן†נישט†געזען¨†אבער†שוין†גע†וווסט¨†אז†

† ס�איז†דאƆזיך†אומגעקוקט¨†צי†קיינער†זעט†נישט¨†האב†איך†זיך†אראפגעלאזט†אויף†א†קני

- 76 -

ווי†געוואלט†עפעס†ארויסשלעפן†פון†מײן†טאש¨†אבער†אליין†גיך†ארײנגעשטופט†אהין†די†

Æ“טריפענע†סחורה“†—†אזוי†האט†גערופן†די†באבע†די†”גלאנצנדיקע†פאסקודסטווע”

†אינעם†אלקער†האב†איך†די†צוויי†זײטלעך†ווידער† מיט†א†צען�פופצן†מינוט†שפעטער

ארויסגעשלעפט†פונעם†טאש¨†צעגלעט†זיי†מיט†די†הענט†אויפן†דיל†און†שוין†נישט†גע≠

קאנט†אפפירן†פון†זיי†מײן†בליקƆווי†איר†פאר†שטייט†שוין¨†זײנען†דאס†געווען†פארנאגרא≠

פישע†בילדער†—†א†נאקעטע†שווארצע†נקבה†איז†געשטאנען†אויף†די†קני†אנט†קעגן†א†ווײסן†

†Æמאנספארשוין†מיט†אראפגעלאזטע†הויזן†און†זיך†מיטן†קאפ†אײנגעגראבן†אין†זײן†דיכ†ווינקל

כ�האב†אפילו†פעסט†נישט†פארשטאנען¨†פאר†וואס†זי†שטייט†אזוי†און†וואס†זי†טוט¨†כ�האב†

†און†א†קראמף†קריכט†אראפ†צום†בויך†און† אבער†געפילט¨†אז†מײן†ברוסט†צעבלאזט†זיך

נידעריקער†צום†סאמע†עק†פון†מײן†”פעמפל“¨†ווי†דער†זיידע†רופט†עסƆכ�האב†גע†דארפט†

עפעס†טאן¨†ווײל†אנדערש†וואלט†אין†מיר†אלץ†געפלאצטƆכ�האב†צעשפיליעט†די†הויזן†און†

זיי†אראפגע†לאזט¨†אין†איינעם†מיט†די†גאטקעס¨†נאכמאכנדיק†דעם†יונגן†מאנספאר†שוין†אויפן†

בילדƆכ�האב†מאסטורבירט¨†צום†ערשטן†מאל†אין†מײן†לעבן¨†און†ווען†פון†מיר†האט†זיך†

ארויסגעריסן†די†קלעפיקע†פליסיקייט¨†וואס†האט†פארגאסן†דאס†בילד†און†אלץ†ארום†אים¨†

ÆÆÆהאב†איך†זיך†איבערגעקערט†אויף†א†זײט†אן†כוח†א†פארשעמטער

מיט†יארן†שפעטער†בײ†מײנע†אפטע†סטאנציעס†אין†די†ביליקע†האטעלן¨†האב†איך†נאך†

אלץ†געזוכט†דאס†ביסל†ווײבערישע†ווארעמקייט¨†אבער†אויסגעלאשן†האט†זי†זיך†באלד†נאך†

דעם†ווי†כ�פלעגט†זיך†אן†אויסגעשעפטער†אפ†ווארפן†לעבן†איר†אויפן†געלעגער†און†באלד†

אײנשלאפן†ווערןƆמײנע†צוויי†אפיציעלע†ווײבער†זײנען†געווען†בלויז†אן†אויס†נאם†פו†נעם†

כללƆדי†ערשטע¨†נאדיע¨†א†פולבלעכע†מויד†מיט†א†ווײס†אויסגעלײטערט†פנים†און†בלאע†

אויגן¨†איז†געווען†בפירוש†פון†א†יידישער†משפחהƆמיר†האבן†זיך†באקענט†אין†דער†שטוב†

פון†מײן†פרײנד†בעת†א†קערמישל¨†און†שוין†אין†צוויי†טעג†ארום¨†אין†מײן†אלטן†אויטא¨†

וואס†איז†געווען†צו†ענג†מיר†זאלן†קאנען†ביידע†דערפילן†דעם†טעם†פון†ליבע¨†האב†איך†

צעשפיליעט†מײנע†דזשינסן¨†און†זי†האט†שוין†ווײטער†אליין†געוווסט†וואס†מע†דארף†טאן¨†

Æאז†איך†זאל†עס†דער†פילן

�ניו אין† עלטערן† די† מיט† געלעבט† און† קליידער�קראם† א† אין† געארבעט† האט† נאדיע†

† †אין†טינעקƆאיך†האב†גראד†אין†יענעם†שטעטל†אויך†געהאט†אפגעדונגען†א†צי†מער דזשערזי

א†סטודיע¨†אין†א†פריוואט†הויזƆדעמאלט†האט†עס†מיר†געלוינט¨†ווײל†ס�רוב†פון†מײן†צײט†

בין†איך†סײ�ווי†געווען†אין†וועג†און†צו†האלטן†מײן†ביסל†פארמעגן†וואס†כ�האב†פאר†מאגט¨†

איז†גענוג†געווען†אויך†איין†צימערƆמיר†פלעגן†זיך†טרעפן†בײ†מירƆגעשלאפן†זײ†נען†מיר†

אויף†דער†בעט¨†אבער†מיט†ליבע†זיך†אפגעגעבן†אויפן†דיל¨†אזוי†האט†געוואלט†נא†דיעƆלויטן†

כאראקטער†א†געלאסענע¨†א†פאוואליע�טוערין¨†האט†זי†אויפן†דיל†זיך†גלײך†גע†ביטן†—†לײכט†

Æאון†פלינק†זיך†באוועגט†און†געווען†זייער†אײנפאלעריש

כמעט†נאך†דרײ†יאר†פון†אונדזער†פירן†א†פרײע†ליבע†האבן†מיר†באשלאסן†חתונה†צו†

האבןƆצוריק†גערעדט¨†וואס†דארף†מען†דא†נאך†ציעןƆבײ†דער†געלעגנהייט¨†שוין†ווערנ†דיק†

- 77 -

א†משפחה�מענטש¨†וועל†איך†סוף�כל�סוף†בײטן†מײן†ציגײנעריש†לעבן†—†האבן†אן†אייגן†

†ווי† †יעדן†פארנאכט†פארברענגען†מיטן†ווײב¨†און†ווײ†טער ווינקל¨†אן†אייגענעם†געלעגער

ס�וועט†באשערט†זײןÆÆƆאזוי†האב†איך†געחלומט¨†אבער†דערווײל†האבן†מיר†געדונ†גען†אן†

†געקויפט†א†ביסל†מעבל¨†עפעס† אנדער†דירה¨†א†גערא†מע¨†מיט†א†באזונדערן†שלאף�צימער

האבן†אונדז†צוגעהאלפן†נאדיעס†עלטערן¨†מיט†איין†ווארט¨†מיר†האבן†זיך†גע†לאזט†א†גאנג†

איבערן†לעבן†צוזאמעןƆמיטן†בײטן†די†ארבעט†האט†זיך†דערווײל†גארנישט†באקו†מען¨†קיין†

פאך†צו†מאכן†פרנסה†האב†איך†נישט†געהאט¨†האב†איך†זיך†געטראכט∫†זאל†דער†ווײל†גיין†

†ווי†עס†גייט¨†בפרט†אז†צו†יענער†צײט†האט†זיך†געטראפן†איבער†אמעריקע†ממש†אן† אזוי

�אנשיקעניש†פון†מײזƆוואס†טוט†עדי†האפמאןø†ער†גייט†ראטעווען†דאס†לאנד†פון†דער†מײז

מגפהƆפון†א†”קאנטאר“†האב†איך†אנגעהויבן†ארומפארן†פארצולייגן†א†נײע†סאפיסטיקיר†טע†

פראדוקציעƆנישט†פשוט†ארומצופארן¨†כ�בין†געווארן†א†שטיקל†שותף†אין†דעם†דא†זיקן†

געשעפטƆא†ביסל†געלט†גענומען†אין†באנק¨†דער†שווער†האט†מיר†געגעבן†א†גרעסע†רע†

סומע¨†מיט†איין†ווארט¨†ס�האט†זיך†באוויזן†א†שאנס†זיך†צו†שטעלן†אויף†אייגענע†פיסƆוואס†

איז†געווען†די†פראדוקציעø†א†מײז�כאפערל°†דער†חידוש†פונעם†מאדערנעם†מײז�כא†פערל†

†Æאיז†באשטאנען†אין†דעם¨†וואס†מיט†איין†קלאפ†האט†מען†געקאנט†כאפן†גלײך†צוויי†מײז

און†נאך∫†מ�האט†אפילו†נישט†געדארפט†קיין†פיצל†קעז†אדער†ווורשטƆווי†אזוי†האט†עס†

געארבעטø†כ�טאר†זיך†נישט†ארײנלאזן†אין†קיין†פרטים¨†ס�איז†נישט†מײן†פאטענט¨†אבער†

ס�איז†געווען†אזוי†מאדעלירט¨†אז†נישט†די†מויז†פלעגט†זיך†כאפן¨†נאר†דאס†כאפערל†האט†

אליין†געכאפט†די†מויז†און†צו†מאל¨†ווי†געזאגט¨†צוויי†מיט†א†מאלƆכ�האב†שוין†גע†מיינט†

דעמאלט¨†אז†אט†דאס†איז†עס†—†אויף†מײז†וועל†איך†זיך†ארויפארבעטןƆווי†פלעגט†אבער†זאגן†

מײן†באבע∫†מער†שוחטים†ווי†הינער°†האבן†זיך†באלד†אין†יעדער†שטאט†און†יעדן†שטעטל¨†

†וואס†האבן†זיך†פארנומען†מיט†אויס†ראטן†די† †ניין¨†מיליאנען†געשעפטלעך געעפנט†טויזנטער

Æביז†וואס†און†ווען†האט†מײן†געשעפט†געפלאצט¨†און†געבליבן†זײנען†נאר†די†חובות†Æמײז

†האב†איך†עס† אז†עס†גייט†נישט¨†בלײבט†שוין†שטיין†אלץ†ארום†און†ארוםƆאייגנטלעך

†אז†נאדיע†איז†נישט†פון†די†גרויסע†בריות¨†נישט†זיך†אומצו†קוקן† באמערקט†נאך†פריער

†נישט†אויף†דער†שטובƆאיך†בין†געוווינט†בײ†מײן†באבען¨†אז†אין†יעדן†ווינקע†לע† אויף†זיך

זאל†שמעקן¨†אז†די†באלעבאסטע†דארף†פירן†די†ווירטשאפטƆכל�זמן†מיר†האבן†גע†לעבט†

יעדער†אויף†זײן†שטח¨†ווי†מע†זאגט¨†און†זיך†געטראפן†נ�ר צו ק�טשען זיך אוי�ן דיל, ה�ב

איך ��רמ�כט די אויגן אויף אייניקע קלייניקייט. די דירה איז גיך פארלאזט†געווארן¨†נא†דיע†

אליין†האט†געקאנט†גאנצענע†טעג†ארומגיין†אין†שטוב†א†צעשויבערטע¨†דאס†כאלאטל†

טאג† יעדן† מיט† ווערן† אנגעהויבן† זי† האט† דערצו† †ÆÆÆצעכראסטעט שטענדיק† פאר†פלעקט¨†

אלץ†בריי†טער†און†גרעבערƆדעם†אמת†געזאגט¨†האב†איך†זיך†געשעמט†עמעצן†פארבעטן†

צו†גאסט¨†און†אליין†אויפגע†הערט†ארויסצוגיין†מיט†איר†אין†קינא¨†אדער†אויף†א†מאלצײט†

Æאין†רעסטא†ראן

וואס† זײן† צו† מיר† פון† געפאדערט† האט† וואס† ארבעט¨† זוכן† אנגעהויבן† בכיוון† כ�האב†

- 78 -

ווײטער†פון†שטוב†און†וואס†לענגער†אין†וועגƆא†מזל¨†וואס†אמעריקע†איז†א†גרויס†לאנד†

ÆÆÆאון†ס�איז†דא†ווו†זיך†אהינצוטאן

נאכן†גטן†זיך†מיט†נאדיען†האב†איך†אויף†פינף†יאר†פארלוירן†דעם†חשק†אנהייבן†א†נײ†

משפחה�לעבןƆעס†האבן†מיר†נישט†אויסגעפעלט†קיין†פרישע†איבערלעבענישן†מיט†פרויען¨†

†נענטער†צו†פער†ציק† ווען†מײן†ליבע�עקספלאזיע†האט†זיך†געריסן†אין†דרויסןƆדערצו†נאך

האט†מײן†ווולקאן†אנגעהויבן†צוביסלעך†זיך†אײנשטילןƆאון†דווקא†אין†דער†צײט¨†אפשר†

טאקע†ווײל†ס�איז†אוועק†זעכצן†יאר†פון†מײן†לעצטער†הארמאנען�באנײונג†אין†בלוט¨†האב†

Æאיך†געטראפן†קאלין

דא†דארף†איך†עפעס†דערקלערןƆזינט†דעמאלט¨†ווען†כ�האב†צום†ערשטן†מאל†דערזען†

אויפן†בילד†די†שווארצע†נקבה¨†וואס†כ�האב†זי†אין†מײן†אויפגערייצטער†יינגלשער†פאנ≠

טא†זיע†געהאט†נישט†איין†מאל†אליין†און†צוזאמען†מיט†יענעם†מאנספארשוין¨†האט†מיך†

נאכגעפאלגט†א†ווילדער†ווילן†צו†האבן†סעקס†מיט†א†שווארצער†פרויƆביז†קאלין¨†איז†עס†

אין†מײן†לעבן†נישט†געשעןƆקאלין†איז†געווען†א†מישלינג∫†איר†פאטער†איז†געווען†א†

שווארצער†און†די†מוטער†—†א†לאטי†נאƆמיר†האבן†זיך†געטראפן†מיט†איר†אין†פלארי†דע¨†

אינעם†שטעטל†סאראסאטאƆמײן†ארבעט†האט†מיך†אהין†פאר†ווארפן†מיט†א†נײער†סחורה†—†

†כ�האב†דעמאלט†גאר†ניט†שלעכט†פאר†דינט† לופט�אפפרישערƆזייער†א†סאפיסטיקירטע†זאך

אויף†דעם†לופט�אפפרישערƆדער†גורל†האט†אבער†דא†אויך†געהאלטן†א†פײג†אין†בו†זעם∫†

קאלין†האט†זיך†באשעפטיקט†פונקט†מיט†אזעלכע†לופט�אפפרישערƆוואס†טוען†אין†דעם†

פאל†צוויי†קאנקורענטן¨†ווען†זיי†שטויסן†זיך†צונויף†אויפן†שמאלן†האנדל�וועגø†מיר†האבן†

אפגעגעסן†אין†א†כינעזישן†רעסטאראן†און†איבערגענעכטיקט†אויף†איין†געלעגער†אינעם†

האטעל†”סאראסאטא“Ɔאין†יענער†נאכט†האב†איך†זיך†ארײנגעכאפט†אין†דער†פאסטקע¨†וואס†

ÆÆÆקאלין†האט†מיר†מיט†איר†משוגע†נעם†טעמפעראמענט†צוגעגרייט

איך†האב†אנגעהויבן†ארײנקומען†אין†סיי�עריע†כמעט†יעדן†פארנאכטƆיעדעס†מאל†האב†

איך†געפונען†אן†אנדער†תירוץ¨†אבער†איין†מאל¨†ווען†כ�האב†זיך†אין†גאנצן†פארפלאנ†טערט†

אין†מײנע†תירוצים¨†האט†מיר†ש�מערקע אפגעשטעלט†און†געזאגט∫

— ש�מער איזע � �ר�ער ב�רגער אונד ק�ן קומען טוט� ווען אירע ווילע.

איך†האב†איר†אוודאי†וועגן†דער†פיפקע¨†אז†זי†געהערט†צו†מײן†זיידן†און†בכלל¨†אז†גר� סע

ליטוו�ק†איז†מײן†לײבלעכער†זיידע¨†קיין†ווארט†נישט†דערציילטƆוואס†האב†איך†גע†דארפט†

א†שיינע†לעגענדע†פארוואנדלען†אין†א†וואכעדיקער†זאךÆÆƆוואס†איז†די†לעגענדעø†גר� סע

ליטוו�ק¨†ווי†ס�האט†מיר†שוין†דערציילט†ש�מערקע¨†און†אזוי†איז†געשטאנען†גע†שריבן†אין†

די†ט�ק�נעס¨†איז†נישט†געשטארבןƆער†האט†זיך†אין†קיינעמסד�רף†אראפגעלאזט†פונעם†

†Æכ�למע ב�רגע און¨†ווען†ס�איז†געקומען†זײן†צײט¨†זיך†אויפן†כ�למע ב�רגע ארויפגע†הויבן

†Æדער†הײליקער ��סעליט†האט†אים†צוגענומען†צו†זיך†Æפון†דארט†איז†ער†שוין†נעלם†געווארן

†ווען†די†לבנה†וועט† און†נאך†איין†זאך†ווערט†באטאנט†אין†דער†לעגענ†דע¨†אז†אין†יענעם†יאר

בלײבן†הענגען†אקוראט†איבערן†קופאל†פון†דער†כ�כמ�רניע¨†מיטן†פנים†אראפ¨†וועט†אין†

- 79 -

Æקיינעמסד�רף†זיך†באווײזן†א†נײער מענטשע¨†וואס†גר�סע ליטוו�ק†האט†אים†אהער†גע†שיקט

— י�, י�, —†האט†ש�מערקע צוגעשאקלט†מיטן†קאפ¨†—†דיזע נײע מענטשע איזע מ� שו ל�ך

�ון גר�סע ליטוו�ק…

—†אונד†מעגליך†איכע†בין†דער†מענטשעø†—†האב†איך†פארזיכטיק†געפרעגט¨†און†אז†מײן†

Æפראגע†זאל†נישט†קלינ†גען†צו†ערנסט¨†צוגעקלעפט†צו†איר†א†שמייכל

—†נײן… אירע דיזע ש�מער… —†און†שוין†איבער†מײן†קאפ¨†ערגעץ†אין†דער†ווײט†ארײן¨†

פון†וואנען†עס†דארף†זיך†אפשר†יאווען†דער†אמתער†מעשול�ך¨†געזאגט∫†—†מ�שול�ך קומען

�ף � ווײסע סוס…

øפאר†וווס†אף†א†סוס†—

זי†האט†איבערגעפירט†איר†בליק†אויף†מיר†און†פון†אירע†אויגן†זײנען†ארויסגע†שפרונ†גען†

Æשפילעוודיקע†פינטעלעך

— סוס איזע קלוגע בעגעמ�. ער ווייסט וועמען ברענגען...

אין†איינעם†א†פארנאכט†האב†איך†פארבעטן†ש�מערקע צו†זיךƆכ�האב†נישט†געוווסט¨†ווי†

†א†צוגעקומענערª†דער†צו† אזוי†זי†וועט†אויף†דעם†ענטפערן¨†כ�בין†דאך†פארט†א†פרעמדער

ווייס†איך†נישט†ווי†אזוי†עס†פירט†זיך†דא†אין†אזעל†כע†פאלןƆזי†האט†מיר†גארנישט†ניט†

געזאגט¨†פשוט†גענומען†פאר†דער†האנט†און†זיך†געלאזט†גיין†אין†דער†ריכטונג†פון†דער†

†ÆNAKHTIGALE כ�ס�ניע�

דאס†איז†געווען†א†ווונדערלעכע†נאכטƆגעקומען†צו†מיר†האב†איך†דאס†ליכט†נישט†

אנגעצונדןƆס�איז†געווען†גענוג†ליכטיק†פון†דער†לבנה¨†וואס†האט†אנגעפילט†דעם†רוים†

מיט†אזוי†פיל†שײן¨†אז†ס�איז†נישט†געווען†קיין†ווינקעלע†ווו†זיך†צו†באהאלטןƆזי†איז†גע≠

†מיט†בייגעוו†די†קע† †כ�זאל†זי†גוט†זען¨†און†פאמעלעך בליבן†שטיין†א†רגע†אין†מיטן†צימער

טא†קע† עס† איז† אפשר† ©און† ריטואל† אוראלטן† אן† אויסגעפירט† וואלט† זי† ווי† באוועגונ†גען¨†

†מיט†זיי†א†טרייסל†געטאן¨†זיי† געווען†אזא†מינהגø°®†אפגעטשעפעט†איר†הוט†פון†די†האר

זאלן†אײנגעטונקען†ווערן†אין†דער†זילבערנער†לופט¨†דערנאך†אראפגענו†מען†די†ק�ס ד�†

†Æזי†לאנגזאם†אנגעהויבן†אויסצו†טאן† און¨†ארומכאפנדיק†מיט†ביידע†הענט†איר†ברייטע†קלייד

ווי†א†גרוי†סער†שירעם†איז†די†שטאף†געבליבן†הענגען†אין†דער†לופטן†איבער†איר†קאפ†און†

†Æשווער†א†פאל†געטאן†צו†אירע†בארוועסע†פיס

זי† †Æטאג דער† ליכטיקן† אנגעהויבן† ערשט† ס�האט† † פרי אויפגעשטאנען† איז† ש�מערקע

האט†זיך†שוין†געהאט†אנגע†טאן¨†אפגעוואשן†און†געשטאנען†לעבן†מיר†אויף†די†קניƆאזא†

האב†איך†זי†דערזען†אין†יענער†פרייקער†שעה†נאך†אונ†דזער†ערשטער†נאכט¨†ווען†כ�האב†

†Æאויפגעמאכט†די†אויגן

†ווי†זי†וואלט† —†שטילער מ�רגען¨†—†האט†זי†נאר†מיט†די†ליפן†ארויסגעבראכט†די†ווערטער

טאקע†מורא†געהאט†אנצושרעקן†די†נאך†דרעמלענדיקע†האוועניש†פון†טאגƆ—†איכע ד�רף

ÆÆÆגײן

מײן† אויסגעשטרעקט† נאר† כ�האב† †— †øפרי אזוי† וואס† פאר† געפרעגט¨† נישט† זי† כ�האב†

- 80 -

האנט†אנטקעגן†איר†האנט¨†ווי†זי†וואלט†געווען†א†טרעפערקע¨†וואס†קאן†איצט†ארײנ†קוקן†

Æאין†מײן†מארגן

ש�מערקע האט†אונטערגעשטעלט†איר†דלאניע†אונטער†מײן†דלאניע†און†ארויפגע†לייגט†

�אויף†איר†א†קליין†זילבערדיק†גלעקעלע¨†ד�ס קלינגערינגעƆבײ†טאג†פארקלאפט†דער†טאג

טעגלעכער†זשום†פון†דרויסן†דעם†קוים†זיך�הערנדיקן†קלאנגª†אבער†אין†די†פרייקע†בײ†נאכטן¨†

ווען†די†נײגעריקע†שטערן†שיטן†זיך†אויס†איבערן†אײנגעשטילטן†קיינעמס ד�רף¨†טראגן†

†Æגע†רוף�זיך†אין†דער†לופטן¨†אנגעזעטיקט†מיט†תענוג¨†הונדערטער†טענער†פון†דעם†ליבע

†אז†די†שטערן†אליין†האבן†אראפגעווארפן†אויפן†יישוב†די†קלינגעוו†דיקע† עס†דאכט†זיך

זיי†א†רײך†גע†פאנג†פון†פארליבטע†נשמותƆלויטן† קלאנגעננעץƆבמשך†דער†נאכט†כאפן†

וווינען†די†ווײבער†מיט†די†קינדער†כמעט†א†גאנץ†יאר†אפ†גע≠ † ארטיקן†לעבנס�שטייגער

טיילט†פון†די†מענערƆזייערע†וווינונגען†געפינען†זיך†אויף†איין†גאס†—†פון†איין†זײט¨†די†

†און†אנט†קעגן†זיי†—†די†דירות†פון†די†ווײבערƆבלויז†אין†די†עטלע†כע† דירות†פון†די†מענער

קאלטע†חדשים¨†וואס†קומען†נאך†דער†חגא†לכבוד†דעם†הײליקן ��סעליט¨†פאראיי†ניקט†זיך†

די†משפחה†אונטער†איין†דאךƆווי†פלעדערמײז¨†שמוגלען†איבער†די†פינצטערע†געס†לעך†די†

†אפצוגעבן†און†זיך†אננעמען†מיט†דער†ווארעמקייט¨†וואס†יעדער† ווײבער†צו†זייערע†מענער

Æשענקט†דעם†צווייטן

איזע מײנע מ�נ פ�ר- †— † ווײטער געשעפטשעט† ש�מערקע האט† †— — דיזע קלינגערינגע,†

שוינע… אירע מ�רדעט גע וועזן גיכע נ�כער אונז�ר הײר�טע… די בײזע רוכ�סן אימע צוגענו מען…

איך†האב†זיך†אײנגעקוקט†אין†אירע†ליפן¨†נאך†מיידלש�פרישע¨†עטוואס†אנגעשוואלע†נע¨†

†Æמיט†גריבעלעך†אין†ביידע†ווינקלען†—†צוויי†נעסטלעך†פאר†די†נאך†נישט†געבוירענע†קושן

כ�האב†זי†נישט†געוואלט†אפלאזן†און†נישט†געקאנט†בײ†זיך†אפהאלטןƆכ�האב†נאר†געקאנט†

פילן†אויף†מײן†דלאניע¨†ווי†דאס†קליינע†קלינגערינגע בריט†מײן†לײבƆדער†ברי†האט†מיר†

†Æפון†דער†רגע†אן†צוגעזאגט†נאך†א†סך†אזעלכע†נעכט†ווי†די†פארגאנגענע

16. אי� די פארנאכט� זאלבע דריט

איצט†האט†יעדער†נײער†טאג†נאך†שטארקער†מיך†צוגעבונדן†צום†לעבן†פונעם†יישוב¨†

ווײל†ס�איז†אים†שוין†אוממעגלעך†געווען†אפצוטיילן†פון†דער†נאכט¨†וואס†פלעגט†ארײנברענ≠

גען†אין†מײן†נעבעכדיקער†וווינונג†די†ריחות†און†היץ†פון†ש�מערקעƆדאס†באטייליקן†זיך†

אינעם†גר�סע פל�נע¨†וואס†פריער†האב†איך†זיך†צו†דעם†באצויגן†ווי†צו†א†צײטווײלי†קער†

נויטווענדיקייט¨†האט†איצט†אנגעפילט†מײנע†טעג†מיט†באוווסטזיניקע†מעשים¨†אז†דאס†איז†

מײן†חוב†צו†טאן†אלץ¨†אז†דעם†ארט¨†ווו†עס†לעבט†מײן†געליבטע¨†זאל†נישט†דראען†קיין†

שום†סכנהƆנאך†מער∫†איך†בין†געווארן†א†טיילעכל†פון†דעם†וו�כטורמע און†דער†וו�נ טע¨†

בײגלײך†מיט†די†איבעריקע†�ר�ע ב�רגער �ון קיינעמסד�רף¨†וועל†כע†האבן†אויף†דער†בויונג†

Æנישט†געקארגט†זייער†שווייס†און†פאכמענערישקייט

כ�האב†ביז†אהער†קיין†מאל†נישט†געטראכט¨†אז†אן†ארבעט†קאן†געטאן†ווערן†נישט†

- 81 -

†און†אפשר†קודם�כל¨†לטובת†א†גרויסער אידעע°†נאך†נישט† בלויז†צוליב†פרנסה¨†נאר†אויך

לאנג†צוריק¨†בין†איך†געפאלן†אן†אומזיסטיקער†קרבן†פון†אן†אנדער†גרויסער אידעעƆצוריק†

גערעדט¨†ווען†נישט†יענער†סאלידאריטעט�פלאן†ארויסצוהעלפן†די†אפריקאנער†ברי†דער†און†

†וואלט†נישט†אויפגעקומען†דער†נײער†גר�סע פל�נעƆניין¨†וואס†מע†זאל†נישט† שוועסטער

Æזאגן¨†איז†דאך†אין†דער†וועלט†איינס†געקניפט†מיטן†צווייטן

מײן†שכן†ב�נדזש� טענהט¨†אז†לעבן†מיר†ווערט†ער†אויך†אנגעשטעקט†מיט†ענטו†זיאזם†

און†דערהויבנקייטƆאזוי†האט†ער†זיך†געפילט†מיט†זיבן†יאר†צוריק¨†ווען†מ�האט†אים†גע≠

מאכט†פארן†הויפט�עקספערט†אין†די†פרעזערוואטיוו�עניניםƆנישט†זעלטן¨†אין†די†פאר†נאכטן†

אין† בײ†ב�נדזש� אדער† מיר† בײ† אדער† צונויפנעמען† דריט† זאלבע† שוין† זיך† מיר† פלעגן†

צימער†און†פארברענגען†די†צײט†בײם†שמועסן†און†זינגען¨†צולייגנדיק†זיך†צו†א†פלעשל†

כרייני�קƆבדרך�כלל¨†האבן†מיר†גערעדט†אויף†קיינעמס�לושען¨†אז†ש�מערקע זאל†זיך†נישט†

זיך† מיר† פלעגן† גלעזלעך† עטלע†כע† נאך† באזונדערס† מאל¨† צו† אבער† †ªאפגעפרעמדט פילן†

פארגעסן†און†נישט�ווילנדיק†אריבערגיין†אויף†ענגלישƆדעמאלט†האט†ש�מערקע גע†נו†מען†

†אנגעהויבן†איבערקלײבן†די†סטרונעס†און†עפעס† דעם†ב�נדזש� און†סתם¨†ווי†עס†לאזט†זיך

אונטערברומקען†אונ†טער†דער†נאז∫

— ק��ב��די�ק��מי�ק��רו��...

אלע†דרײ¨†ווי†מע†וואלט†צווישן†זיך†אפגערעדט¨†פלעגן†באלד†אנטשוויגן†ווערן†און†נאך†

Æא†קורצער†פויזע†אויס†שיסן†א†געלעכטער

Æהאב†איך†איין†מאל†געפרעגט†—†øדיזע ז�נגע†האט†א†זינען†—

—†דיזע איזע � קינדער ז�נגע, —†האט†מיט†א†שמייכל†דערקלערט†ש�מערקע¨†—†די ז�נ גע

מײנט: ניט שײן צו רעדען ז�כען, �ז די קינדער ז�לען ניט ��רשטײנען!

אין†אזעלכע†פארנאכטן†האט†ש�מערקע ארויסגעוויזן†איר†טאלאנט†צו†זינגעןƆאירע†לי≠

דער†זײנען†געווען†לאנגע¨†לאנגזאמע†און†אומעטיקע¨†און†כמעט†יעדעס†מאל†זיך†אנגע†הויבן†

מיט†א†שווערן†זיפץ†—†”אוי“Ɔאיין†ליד†איז†מיר†באזונדערס†געפעלן†געווארן†—†וועגן†אן†

Æאיך†האב†פארגעדענקט†נאר†עטלעכע†סטראפעס†Æאומגליקלעכער†ליבע

—†דיזע ז�נגע,†—†האט†דערקלערט†ש�מערקע¨†—†ה�ב איך געהערטעט �ון מײנע מוטער, און

מײנע מוטער �ון אירע מו טער, און מײן מוטערס מוטער �ון אירע מוטער…

זי†האט†פארמאכט†די†אויגן¨†ווײל†נאר†אין†דער†פינצטער†קאן†מען†זיך†אנכאפן†אין†דעם†

†אויסגע†פלאכטן†פון† דינעם†שטראל†פון†דורות¨†און†זיך†לאזן†נאך†אים¨†ווי†איבער†א†לייטער

†Æווארט†און†ניגון

אוי, דו הײליקער ��סעליט!

גענוג מיכע צו שטר��ען

ז�לע שוין ק�מען די ה�לבע נ�כט

מײנע עלטערן ז�לען שוין של��ען!

- 82 -

אוי, �לע טירען זײנען ��רמ�כטעט

�לע ל�דינס זײנען ��רשפ�רטעט

איכע בין געזעסען �לײן אין מײנע ה�מע

איכע ה�בע אימע ק�ם דערוו�רטעט.

זינגען†האט†ש�מערקע ליב†געהאט¨†זיצנדיק†אויפן†שטרויענעם†מאטראץ¨†ארונטער†גע≠

†און†זיך†לײכט†גע†וויגט†פון† †די†הענט†צונויפגעלייגט†אויפן†בויך קליבן†די†פיס†אונטער†זיך

†און¨†ווי†אן†אפגעשטויסע†נע¨†זיך† זײט†צו†זײטƆדי†שײן†פונעם†ליכטל†איז†געפאלן†אויף†איר

Æאויסגעצויגן†אויף†דער†וואנט†שוין†ווי†א†שאטן

אוי, איכע בין צו דירע גע�לויגען

ווי � �ײל �ון בויגען

נ�ר מיט דירע , נ�ר מיט דירע

צווײ ווערטער אויסצורעדען!

אוי, וווס טויגע אונז�רע לעבען,

�ז דער �ײער טוט ברענען

וווס טויגע אונז�רע ליבעש��ט

�ז מירע קענען זיך ניט נעמען?...

פארענדיקט†דאס†זינגען¨†האט†ש�מערקע געבעטן†מע†זאל†איר†אנגיסן†א†ביסל†כריי ני�ק¨†

און†עס†אויסגעטרונקען†מיט†איין†שלוקƆמיר†האבן†מיט†ש�מערקע קיין†מאל†נישט†גע†רעדט†

†Æכ�האב†אבער†גע†פילט¨†אז†זי†האט†אים†נאך†נישט†פאר†געסן†Æוועגן†איר†אומגעקומענעם†מאן

אין†דעם†ליד†האט†געצאפלט†נישט†נאר†די†בענקשאפט†פון†אײנער � מײדל¨†ווי†ש�מער קע

האט†עס†דערקלערט†פארן†אנהייבן†זינגעןª†ס�האט†אין†דעם†ליד†געצאפלט†איר†אייגע†נער†

טרויער†נאך†איר†ערשטער†ליבעƆלויטן†ארטיקן†מינהג†האב†איך†געזאלט†אויך†איבער†געבן†

ש�מערקען†מײן†קלינגערינגע¨†ווי†א†סימן†פון†אויסוועלן†זי†פאר†מײן†זיווג¨†כ�האב†זיך†אבער†

†ªדערווײל†אפגעהאלטן¨†נישט¨†חלילה¨†ווײל†כ�האב†געצווייפלט†אין†מײנע†געפילן†צו†איר

צו†גיך†איז†פארגעקומען†אונדזער†נאענטשאפט†—†זאל†די†היץ†א†ביסל†פאלןƆזאל†זי†זיך†

פארפעס†טיקן†אין†איר†אויסוואלƆדי†קלינגערינגע¨†וואס†זי†האט†מיר†געשענקט†אין†יענעם†

Æהאט†איר†נאך†אלץ†דערמאנט†דעם†רוף†פון†איר†מאן† גליקלעכן†אינדערפרי

זעלטן† נישט† און† סיי�עריע¨† דער† אין† ארבעט† איר† געשאצט† זייער† האט† ש�מערקע

בײ†אונדזערע†פארנאכטיקע†טרעפונגען†פלעגט†זי†דערציילן†וועגן†די†זעלטענע†זאכן¨†וואס†

געפינען†זיך†אין†די†פילצאליקע†שאפעסƆדער†וויכטיקס†טער†עקספאנאט†איז†דארט†אוודאי†

†וואס†יעדע†זײט†אין†אים†איז†גע†מאכט† געווען†דער†ספר†ט�ק�נעסƆא†דיקער†גרויסער†ספר

פון†א†סוסן�פעל¨†אויסגעארבעט†מיט†גרויס†מײסטערשאפט¨†און†געשריבן†מיט†א†באזונדע≠

רער†טינט¨†וואס†דער†סוד†פון†צוגרייטן†זי†איז†פארלוירן†געגאנגעןƆדי†טאוולען†פונעם†ספר†

ט�ק�נעס†האט†געמאכט†א†זעלטענער†גאלד†שמידƆדי†צוויי†לעדערנע†שער�בלעטער†זײ†נען†

- 83 -

באדעקט†מיט†דינע†זילבערנע†פלאטעסƆדער†אייבערשטער†שער†איז†באפוצט†מיט†טײע≠

רע†שטיינער†—†אין†די†ווינקעלעך†מיט†רובינען¨†און†אין†מיטן¨†ארום†דעם†אויסגע†קריצטן†

†Æמיט†שמאראגדן†—†TAKANES†אויפשריפט

Æהאב†איך†געפרעגט†—†øדארף†דיזע†שײנע†ז�כע†זײן†שווער†מיט†רוכעסן†—

ש�מערקע האט†אויפגעציטערט†און†זיך†אומגעקוקט∫

—†ניטע, ניטע רוכעסן!†—†האט†זי†פארטײטשט†מײנע†ווערטער†אויף†איר†אופן¨†און†דרײ†

מאל†אפגעשפיגן†אין†אלע†פיר†זײטן¨†—†ט�ק�נעס איז �ילע מיט כ�כמעס, וווס דער הײלי קער

��סעליט געגעבען גר�סע ליטוו�ק…

ווי†עס†ווײזט†זיך†ארויס¨†קומט†יעדן†פארנאכט†אין†דער†סיי�עריע†אן†אנדער†גד� לע�

Æכ�כ�מע†און†לייגט†איבער†דעם†ספר†ט�ק�נעס†פון†איין†שאפע†אין†אן†אנדערער

Æהאט†געפרעגט†ב�נדזש� א†פארחידושטער†—†øצו†וווס†—

—†�פנ�רען די בײזע רוכעסן! —†האט†קורץ†געענטפערט†ש�מערקע און†ווידער†אפגע†שפיגן†

Æדרײ†מאל

זי†האט†דערציילט¨†אז†זייער†אפט†פארגעסן†די†אלטע¨†אין†וועלכער†שאפע†האבן†זיי†

באהאלטן†דעם†ספר†ט�ק� נעס¨†און†עס†קומט†זיי†צו†מאל†אויס†צו†פטרן†א†האלבן†טאג†ביז†

†Æזיי†זוכן†אים†אפ

גערופענע† אזוי† די† סיי�עריע† דער† אין† זיך† געפינען† ספרים† זעלטענע† אנדערע† צווישן†

†וואס†זײנען† †ווו†עס†זײנען†פארשריבן†אלע†אײנוווינער ”פיניקוסן“†—†א†מין†רעגעס†טריר�בוך

†זינט†ש�מערקע ארבעט†אין†דער† דא†געבוירן†געווארן†און†געשטארבןƆדי†לעצטע†פינף†יאר

סיי�עריע¨†שרײבט†זי†ארײן†אינעם†פיניקוס אלע†פרטים†פון†געבוירן†ווערן†און†שטארבן†אין†

Æקיינעמסד�רף

צו† פארווערט† איז† דערקלערט¨† זי† האט† יישוב¨† פונעם† מינהג† אור�אלטן† לויטן† בכלל¨†

ציילן†לעבעדיקע†מענטשןƆאבער†איין†מאל†אין†זיבן†יאר†פאר†די†וואלן¨†פירט†זיך†דא¨†אז†

מע†מוז†פארט†וויסן†וויפל†אײנוווינער†וווינען†אין†קיינעמס ד�רףƆדעמאלט†גייט†מען†אויפן†

בית�עולם†און†מע†ציילט†די†קברים¨†וועלכע†האבן†זיך†דארט†באוויזן†אין†די†לעצטע†זיבן†

†נעמט†מען†אראפ†די† †וואס†איז†געווען†מיט†זיבן†יאר†פריער יארƆפון†דער†צאל†אײנוווינער

צאל†פארשטארבענע†אין†דעם†צײטאפשניט¨†ווייסט†מען†שוין†גענוי†וויפל†מענטשן†אויף†

øנישט†קלוג¨†הא†Æדעם†מאמענט†וווינען†אינעם†יישוב

און†נאך†א†טשיקאווע†זאך∫†אויף†דער†מצבה¨†אפשר†צום†ערשטן†מאל¨†ווײזט†מען†אפן†

†Æאן†דעם†אמתן†נאמען†פונעם†פארשטארבענעם¨†נישט†ווי†מ�האט†אים†גערופן†בײם†לעבן

פאר†וואס†אזויø†בײם†לעבן†טאר†מען†אים†נישט†רופן†אויף†א†קול†מיטן†אמתן†נאמען¨†אז†די†

בײזע רוכעסן זאלן†נישט†הערן†און†נישט†אנשיקן†אויף†אים†א†צרהª†אבער†נאכן†טויט¨†דארף†

Æדער†הײליקער ��סעליט†וויסן†ווער†איז†צו†אים†געקומען

צו†אלע†אירע†מעלות¨†האט†ש�מערקע געוווסט†א†סך†געשיכטעס†און†מעשיות¨†וועל≠

כע†זי†האט†געהערט†פון†די†אלטע†תושבים†פון†קיינעמסד�רףƆאיינע†פון†די†מעשיות†איז†

- 84 -

מיר†באזונדערס†געפעלן†געווארן¨†קודם�כל¨†ווײל†די†דאזיקע†מעשה†האט†מיר†דערמאנט†אן†

ענלעכע†מעשה¨†דערציילט†פון†מײן†זיידןƆאפשר†האט†זי†מײן†יונגער†זיידע†דערציילט†דא†

†פון†מויל†צו†מויל¨†איז†די†מעשה†דערגאנגען†צו†ש�מערקעס†אויערןƆאיך† †און†אזוי אויך

ברענג†דא†ווײטער†די†טשיקאווע†מעשה†צו†פירן¨†אויסגעלייגט†מיט†מײנע†ווערטערª†אויב†

Æאיר†ווילט¨†הערט†זי†אויס¨†אויב†נישט¨†האט†איר†א†ברירה†—†היפעט†איבער†די†שורות

מיט†לאנגע†יארן†צוריק¨†אין†דער†צײט†פון†גר�סע ליטוו�ק¨†האט†אין†קיינעמסד�רף†

† †ס�איז†דען†נישט†קלאר געלעבט†א†פארשוין†מיטן†נא†מען†סוס דעם ��טערסƆפאר†וואס†אזוי

†נאר†אז†זײן† אז†ער†איז†א†טאטנס†א†קינדø†לאזט†זיך†אויס¨†נישט†בלויז†א†טאטנס†א†קינד

†מיט†זײן†אייגענעם†כבוד†האט†אים†געבראכט†אויף†דער†וועלטƆווי† טאטע†בכודו�ובעצמו

קאן†אזוינס†טרעפןø†אין†כעלם†און†אין†קיינעמסד�רף†האט†געקאנט°

אנגעהויבן†האט†זיך†אלץ†טאקע†פון†דעם¨†וואס†דער†טאטע†פון†סוס דעם ��טערס¨†אליין†

†וואס†מ�האט†אים†גערופן†פ�דקעווער¨†איז†פלוצעם†קראנק†געווארןƆאין†דעם†פאקט† א†שמיד

אליין¨†אז†א†מענטש†ווערט†קראנק†איז†נאך†קיין†ווונ†דער†נישטאª†יעדער†געזונטער†מענטש†

†Æקאן†אמאל†קראנק†ווערן†און†אפילו†שטארבן†פון†א†קרענק¨†נישט†פאר†אונדז†גע†זאגט†גע†ווארן

†זיך† †יעדעס†מאל†געכאפט†פארן†בויך †נעבעך אבער†אזוי†קראנק†ווערן°†פ�דקעווער†האט†זיך

געקארטשעט†פאר†ווייטיק¨†קיין†ביסן†אין†מויל†נישט†געקאנט†נעמען†—†אלץ†וואס†דאס†ווײב†

זײנס†זאל†אים†נישט†געווען†געבן¨†ארויסגע†געבן†צוריקƆנאר†איין†זאך†האט†געמונ†טערט†זײן†

אויסגעפײניקטן†חיות†—†א†ביסל†הוגערקע�ראסלƆער†פלעגט†צו†דעם†קריגל†ראסל†צו†פאלן†

†Æמיטן†מויל¨†אז†מ�האט†אים†קוים†געקאנט†פון†דעם†אפרײסן

וואס†עס†זאלן†אויף†אים†נישט†געווען†אויספרווון†די†ארטיקע†זנ�כורקעס*¨†האט†גאר†ניש†

ניט†געהאלפן∫†פיש�מיש און†אנדערע†ארטיקע†טרינקעכצן†און†שמירעכצן¨†באנקעס¨†פיאוו†קעס†

†זשוק†לעך†און†אנדערע†סגולותª†שוין†אפגערעדט† ביז†צויבער�רינגען¨†אמולעטן¨†האזנפיסלעך

פון†אפשפרעכעניש†און†אפשפײענישÆÆƆדער†בויך†איז†אים†געוואקסן¨†ווי†אנגע†שטאפט†מיט†

הייווןƆסוף�כל�סוף¨†האט†מען†זיך†געכאפט¨†אז†אין†קיינעמסד�רף¨†ווי†אין†יעדן†לײ†טישן†

פ�דקע ווער† שוין† מען† האט† †Æבעסטער דער† און† איינציקער† דער† � ר��ע¨† דא† איז† יישוב¨†

געבראכט†צום†ר��עƆוואס†טוט†בדרך�כלל†א†רופאø†ער†באקוקט†דעם†חולה¨†בא†טראכט†אים¨†

טאפט†אים†אויס†דעם†בויך†הערט†זײן†בויך†אויס†דורך†א†רערל¨†און†נאך†א†מין†”מממע“†—†

ברענגט†דער†ר��ע ארויס†זײן†מומחישן†פסק∫†”פ�דק�ווער איזע שוו�נגער!…“

זײן†ווײב†דערהערט†די†שיינע†בשורה¨†פאלט†זי†אויפן†ארט†חלשותƆווי†קאן†אזוינס†

זײן¨†אז†א†מאנספארשוין†זאל†��רגיין אין טר�גן?!†אפגעמונטערט†פ�דקעווערס†ווײב¨†זאגט†

דער†ר��ע ווײטער∫†”פ�דקעווער איז שוו�נגער מיט � סוסעלע“. איצט†וואלט†שוין†געדארפט†

† גאנץ†קיינעמסד�רף†חלשןƆאבער†נישט†די†קיינמסדארפער†ראשט†מען†אזוי†גרינג†איבער

מען† האט† אסיפה¨† אן† צונויפגענומען† †Æפסק מעדיצינישן† אויסטערלישן† אזא† מיט† אפי†לו†

זנ�כורקע/ס — � �רוי �ון ��לק, וו�ס מיינט, �ז זי ק�ן היילן *

- 85 -

†אז†פ�דקעווער†איז†גע≠ אלץ†ארומ†גע†טראכט†און†ארומגערעדט¨†און†געקומען†צום†אויספיר

פאלן†א†קרבן†פון†זײן†פאךƆאין†קיינעמס ד�רף¨†זאלט†איר†וויסן¨†קאוועט†מען†אונטער†די†

סוסן†און†סוסי†כעס¨†פונקט†ווי†פערדƆדי†�ר�ע ב�רגער†ווייסן†דאך†נישט¨†אז†מיט†אן†אייזל†

טוט†מען†עס†נישט¨†טוען†זיי†עס¨†ווי†עס†פאסט†פאר†אן†עכטן†פערדƆאיז†אט¨†ווי†ס�האט†

זיך†דער†מאנט†פ�ד קע ווערס†ווײב¨†האט†איר†מאן†מיט†א†צײט†צוריק†אונטערגעקאוועט†

†זײנען†די†חכמים†געקומען†צום† א†טראגעדיקע†סו†סיכעƆאויפן†סמך†פון†אירע†ווער†טער

†אז†פ�דקע ווער†האט†בעת†דער†ארבעט†זיך†אנגעשטעקט†פון†דער†סוסיכע†און†איז† אויספיר

Æאויך†געווארן†טראגע†דיק

אין†א†שיינעם†פרימארגן†האבן†בײ†פ�דקעווער†זיך†אנגעהויבן†די†געבורטס�ווייען¨†ווי†

עס†פירט†זיך†בײ†אלע†קימ†פעטארנס†פון†קדמונים†אןƆאון†ווי†דער†ר��ע האט†געזאגט†און†

די†גד�לע�כ�כ�מעס†האבן†עס†באשטעטיקט¨†איז†געבוירן†געווארן†סוס דעם ��טערסƆס�איז†

גענוג†געווען†א†קוק†צו†טאן†אויפן†נײ�געבוירענעם†נפשל¨†ווי†אלע†ספקות¨†אפילו†בײ†די†

†איז†סוס דעם גרעסטע†נישט†גלייבערס¨†זײנען†נעלם†געווארןƆווי†צוויי†טראפנס†וואסער

† פ�דקעווערƆאיין†קלייניקייט¨†די†אויערן†און†אויגן†האט†ער ��טערס†ענלעך†גע†ווען†צו†

אפנים¨†געירשנט†פון†זײן†מאמען†—†די†אויערן†לאנגע¨†פארשפיצטע¨†און†די†אויגן†—†גרוי†סע†

און†שווארצע¨†וואס†פון†זיי†האט†שטענדיק†ארויסגעשטראלט†א†מין†געמיש†פון†אומעט†און†

ÆÆÆחכמה

אט†אזא†מעשה†האט†ש�מערקע דערציילט†בעת†איינער†פון†אונדזערע†טרעפונגעןƆשוין†

שפעט†אין†דער†נאכט†ארײן¨†בײם†געזעגענען†זיך†האט†מיר†ב�נדזש� שטיל†א†זאג†גע†טאן†

אויף†ענגליש¨†אז†ש�מערקע זאל†נישט†הערן∫†

ÆÆÆמיר†דאכט¨†כ�בין†דיר†מקנא†—

—†דוø†—†האב†איך†זיך†אויפריכטיק†פארחידושט¨†—†ביסט†דאך†פון†אן†אנדער†אריענ†טא≠

ÆÆÆציע¨†שוין†אפגערעדט†וועגן†דײן†פילאסאפיע

ער†האט†מיך†אפגעשטעלט†און†ממש†אין†אויער†ארײנגעשעפטשעט∫

ÆÆÆס�איז†נישטא†אזא†כלל†ער†זאל†נישט†האבן†קיין†אויסנאם†—

17. חגא לכבוד דע� הײליק� פאסעליט

†ווי†עס†פירט†זיך†אומעטום†אין†דער†וועלטª†און† און†די†צײט†איז†געגאנגען†ווײטער

אפילו†די†כ�כ�מע�גד�לעס†האבן†איבער†איר†נישט†געהאט†קיין†שליטהƆדי†אײנוווי†נער†פון†

†ווען†די†זון†איז†אויפגעגאנ†גען¨†אויך† קיינעמסד�רף†האבן†געלעבט†זייער†לעבן∫†אין†דער†פרי

אויפגעשטאנען†און†זיך†גענומען†צו†זייער†טאג�טעגלעכער†ארבעט¨†און†פאר†נאכט¨†ווען†

די†זון†איז†פארגאנגען¨†זיך†אויך†געלייגט†שלאפןƆקיין†זייגער†האט†מען†אין†שטוב†נישט†

געהאלטןƆס�איז†גע†נוג†געווען†צו†דערהערן†דעם†גלאקן�„זבענק“†פון†דער†כ�כמ�ר ניע¨†מע†

זאל†וויסן¨†אז†ס�איז†האלבטאג†און†מע†דארף†עסן†לאנטשƆאון†אזוי†טאג�אײן¨†טאג�אויס¨†ביז†

Æס�איז†געקומען†די†שיינע†חגא†לכבוד†דעם†הײליקן ��סעליט

- 86 -

די† פון† געשטאלט† הייליקע† א† געווען† ��סעליט איז† געוווסט¨† שוין† כ�האב† ווי†

קיינעמסדארפערƆדאס†גלויבן†אין†��סעליט האט†זיי†אראפגעבראכט†פון†כ�למע ב�ר גע דער†

גר�סע ליטוו�קƆדי†תקנות†פון†דער†ארטיקער†תורה†זײנען†אויסגעלייגט†גע†ווארן†אינעם†

ספר†ט�ק�נעסƆאנגעזאמלט†במשך†פון†דורות¨†לערנען†די†חכמות†און†ווײזן†אן†ווי†צו†זײן†

�אן†אמתער†קיינעמסדארפערƆדער†באגריף†אליין†”פאסעליט“¨†מיינט†א†”פאס“†אין†די†”עליט

ספערעס“Ɔאזוי†ווי†די†קיינעמסדארפער†האלטן†זיך†פאר†קינדער†פון†דער†לבנה¨†פליען†אלע†

†נאכן†באפרײען†זיך†פון†זייער†גוף¨†ארויף† פארשטארבענע†נשמות†פון†די†קיינעמסדאר†פער

צו†דער†לבנהƆדארט†אין†א†געהיים†ווינקעלע¨†ערגעץ†אין†א†הייל†שטייט†די†הײליקע†פאס¨†

און†אין†איר†באזעצן†זיך†אלע†נשמות¨†ממש†ווי†הערינג†אין†א†פעסלƆטאקע†דערפאר†בעת†

אויפעסן† יישוב† פונעם† אײנוווינער† יעדער† מוז† הײליקן ��סעליט¨† דעם† לכבוד† חגא† דער†

כאטש†איין†הערינגƆאין†דער†צײט†וואס†ער†עסט†דעם†הערינג¨†פילט†ער†זײן†פארבינ†דונג†

Æמיט†די†נשמות†פון†זײנע†אבות

נאך†דעם†וואס†ש�מערקע האט†עס†מיר†דערקלערט¨†בין†איך†שוין†אליין†געקומען†צום†

שכל¨†הלמאי†אין†כ�כמ�ר ניע¨†אינעם†אסיפה�זאל¨†ווו†די†גד�לע�כ�כ�מעס†פירן†דורך†זייע†רע†

וויכטיקע†זיצונגען¨†הענגט†איבער†זייערע†קעפ†א†גרוי†סע†פאס†—†אן†אנדײט¨†אז†די†חכמה†

Æקומט†פון†אויבן¨†פונעם†��סעליט

†איידער†עס†קומט†די†חגא¨†הייבט†אינעם†קיינעמס ד�רף† אבער†נאך†מיט†א†צײט†פריער

אן†ווערן†קילערƆאין†די†קאיארן†פאלט†אויפן†יישוב†א†געדיכטער†נעפל†און†אלץ†ארום†

ווערט†באדעקט†מיט†א†זילבערדיקער†דעקƆדי†לופט†איז†אנגעזעטיקט†מיט†פײכטקייט†און†

סמאלע�ריחות¨†ארײנגעבראכט†פון†די†ארומיקע†וועלדערƆבײ†טאג†פליען†יעדעס†מאל†דורך†

איבערן†יישוב†טשאטעס†פייגלƆזייערע†געשרייען†זאגן†אן†די†בשורה¨†אז†דער†זומער†גייט†

אוועקƆאין†די†פארנאכטן†קוטען†זיך†די†אײנוווינער†אײן†אין†גראבע†שאלן¨†אויסגעוועבט†

פון†קאליריקע†וואלענע†באוולƆדי†פענצטער†פאר†קלאפט†מען¨†און†די†ווײבער†מיט†די†קינדער†

Æקלײבן†זיך†צו†ביסלעך†אריבער†צו†זייערע†מענער†און†טאטעס

דער†טאג†פון†הײליקן ��סעליט†ווערט†געפײערט†ווי†א†מין†בײט†אינעם†לעבן†פו†נעם†

†Æיישוב†—†עס†פארענדיקט†זיך†איין†צײטאפשניט†און†ס�הייבט†זיך†אן†א†צווייטער†צײטאפשניט

אין†דעם†טאג†שרײבט†מען†די†תנאים†און†מע†מאכט†חתונותƆדעם†חתן†גאלט†מען†אפ†דעם†

קאפ†און†מע†שמירט†אים†אן†מיט†האניק¨†ער†זאל†מאכן†זײן†משפחה†א†זיס†לעבןª†דער†

†זי†זאל†זײן†א†גוטע†באלעבאס†טע¨† כלה†גיט†מען†אויסצוטרינקען†א†קריגעלע†סוסיכע�מילך

דערצו†לייגט†מען†איר†ארײן†אין†דער†קעשענע†אויף†דער†ק�סד�¨†א†קעצעלע†—†א†סגולה†

צו†האבן†א†סך†קינדערƆדערנאך†בײטן†זיך†אויס†די†יונגע†מיט†זייערע†קל�נגערינגען —†די†

כלה†בינדט†איר†קל�נגערינגע צו†צום†רויטן†שנירל¨†אײנגעפלאכטן†אינעם†חתנס†בערדל¨†און†

דער†חתן†טשעפעט†זײן†קל�נגערינגע צו†צו†דער†נאז†פון†דער†כלהƆפון†דער†רגע†אן†ווערן†

Æזיי†מאן†און†ווײב

די†נײ�געבוירענע†קינדער†גיט†מען†אין†דעם†טאג†א†פאלשן†נאמען¨†וואס†די†עלטערן†

- 87 -

שרײען†אים†הויך†אויס¨†אז†נישט†נאר†אלע†אײנוווינער†זאלן†עס†וויסן¨†נאר†אויך†אפצו†נארן†

די†בײזע רוכעסן.

אינעם†טאל¨†ארום†דעם†כ�למע ב�רגע שטעלט†מען†אויף†צײטווײליקע†פארשיידן�קא†לי≠

ריקע†געצעלטן¨†ווו†עס†קו†מען†פאר†כל�מיני†אטראקציעס†פאר†קליין†און†גרויסª†די†פאר†מערס†

פירן†צונויף†דאס†שענסטע†און†דאס†בעסטע†פון†זייער†פראדוקציעª†טישן†ווערן†אויס†גע≠

גע†בעקס¨† מאכלים¨† זייערע† מיט† זיך† בארימען† באלעבאסטעס† די† און† שורותווײז† שטעלט†

—†און† נאשערײען† זיסע† און† געטראנקען† היימישע† פאווידלע¨† אײנגעמאכטס¨† זויערווארג¨†

אלץ†צעטיילט†מען†בחינם°†זיך†דורכגיין†צווישן†די†שורות†פון†איין†עק†צו†א†צווייטן†און†

Æאיז†מען†שוין†זאט†א†גאנ†צע†וואך†מיט†א†דאנערשטיק† נאר†פארזוכן†פון†יעדער†זאך

†אין†מיטן†טאל†ווערט†אויפגעשטעלט†א†בינע†און†די†ארטיקע†ארטיסטן†און†מוזי†קאנטן†

ווײזן†ארויס†זייער†קונסטƆדי†פריילעכע†פאיאצן¨†זשאנגליארן¨†קונצנמאכער†נעמען†צו†נויף†

†און†מאכן†זיי†פריילעךƆקינד�און�קייט¨†יונג†און†אלט† כאפטעס†קינדער†און†ווײבער†ארום†זיך

קומען†זיך†דא†צונויף†און†מע†פארברענגט†אין†איינעם†ביז†עס†ווערט†פינצטער†און†איבערן†

†Æאין†דעם†מאמענט†רײסט†זיך†איבער†די†גאנצע†שימחה†Æטאל†בלײבט†הענגען†די†פולע†לבנה

†ווו†ס�זאל†אים†נישט†געווען†פארכאפן†די†דערהויבענע†מינוט¨†קערט†זיך†אויס†מיטן† יעדער

פנים†צו†דער†לבנה¨†שטעלט†זיך†אויף†איין†פוס†און†אלע¨†ווי†א†געאייניקטער†אויפ†ברויז†פון†

געפילן¨†זאגן†צוזאמען†די†ווערטער∫†”�זוי ווי איכע שטײ קעגען אירע אויף אײנע �וסע און ק�ן

אירע קײנע שלעכטע ניט מ�כען, ז�לען מײנע �ײנט מירע קײנע שלעכטע ניט מ�כען!“

א† לופטן† דער† אין† אויס† שיסט† חגא¨† גאנצער† דער† פון† קולמינאציע�פונקט† דעם† נאך†

ווונדערלעכער†פײערווערק¨†וואס†פארגיסט†מיט†זײן†ליכט†דעם†גאנצן†הימל†און†דעם†גאנצן†

Æיישוב

†חוץ†די†אלע¨†שוין†טראדיציאנעלע†אונטערנעמונגען¨†האט†מען†גע†זאלט† אין†יענעם†יאר

אויך†דורכפירן†צוויי†ספעציעלע†צערעמאניעס∫†די†אײנשווערונג†פון†די†גד�לע�כ�כ� מעס†

Æאויף†זייערע†נײע†פאסטנס†און†די†פײערלע†כע†עפענונג†פון†וו�כטורמע און†דער†וו�נטע

ווי†געזאגט¨†פלעגן†יעדע†זיבן†יאר†אין†קיינעמסד�רף†פארקומען†וואלן¨†בעת†וועלכע†

די†גד�לע�כ�כ�מעס†האבן†זיך†אויסגעטוישט†מיט†זייערע†פאסטנסƆדאס†מאל†האט†דער†

בעדיקע�כ�כ�מע†געזאלט†פארנומען†דעם†אנפירנדיקן†פאסטן†פון†ט�ק�נע�כ�כ�מע¨†דער†

זיך† †— ט�ק�נע�כ�כ�מע† דער† און† בעדיקע�כ�כ�מע¨† פון† פאסטן† דעם† †— אײצע�כ�כ�מע†

אראפ†לאזן†אויפן†נידעריקסטן†שטאפל†פון†דער†ארטיקער†מאכט�היערארכיע†און†ווערן†אן†

אײצע�כ�כ�מעƆמיט†דער†אײנשווערונג�צערעמאניע†האט†זיך†אנגעהויבן†די†חגא†לכבוד†

Æדעם†הײליקן ��סעליט¨†די†ערשטע†פון†מײן†לעבן†אין†קיינעמסד�רף

†Æ“אלע†אײנוווינער†האבן†זיך†צונויפגענומען†אויפן†צענטראלן†פלאץ†פון†”דרײ כ�כ�מעס

אויף†דעם†פאדיום¨†אין†מיטן†זײנען†געזעסן†אלע†דרײ†גד�לע�כ�כ�מעסª†הינטער†זיי†זײ≠

†א†סוס†און† נען†געשטאנען†די†פארדינסטפולע†אײנוווינער†פו†נעם†יישוב¨†עטלעכע†קינדער

א†קאץ†אויף†א†בענקל†מיט†לאנגע†פיסלעךƆכ�האב†זיי†באלד†דערקענט¨†דעם†אלטן†סוס†און†

- 88 -

די†קאץª†זיי†זײנען†געווען†מײנע†שכנים†פון†דער†�כ�ס�ניע ÆNAKHTIGAL†מיך†האט†מען†

אויך†פאר†בעטן†ווי†אן†ערן�גאסט¨†און†איך†בין†געשטאנען†צווישן†צוויי†מײנע†גוטע†פרײנד†

Æארכיטעקט†בילדער דער דריטער�—†דעם†פארמער†ני�ם�ני�ם און†דעם†הויפט

ווען†ס�האט†זיך†פון†דער†כ�כמ�רניע דערהערט†דער†באקאנטער†גלאקן�„זבענק“¨†איז†

אויף†דעם†פאדיום†ארויפגע†גאנ†גען†ב�דינער†מיטן†ספר†ט�ק�נעס†אין†די†הענטƆער†איז†שטיין†

געבליבן†אנטקעגן†די†גד�לע�כ�כ�מעס†און†דער†ערשטער†איז†צו†דעם†ספר†צוגעגאנ†גען†

בעדיקע�כ�כ�מעƆארויפגעלייגט†די†רעכטע†האנט†אויפן†ספר†ט�ק�נעס¨†האט†ער†די†לינקע†

ÆÆÆהאנט†צוגעלייגט†צום†שטערן†און†הויך†אויף†א†קול†געזאגט†די†שבועה

איך† האב† שטאטן† פאראייניקטע† די† פון† בירגער† א† ווי† אז† זײן¨† מודה† זיך† דא† כ�מוז†

איבערגעלעבט†שוין†נײן†פרעזי†דענטן†—†פון†דווינט†אייזענהאוער†ביז†ביל†קלינטאן¨†אבער†

צום†ערשטן†מאל¨†בעת†דער†אײנשווערונג†פון†די†גד�לע�כ�כ� מעס¨†האב†איך†דערפילט¨†אז†

†Æכ�ווער†א†מיטגליד†פון†א†גרויסער†משפחה†—†�ר�ע ב�רגער �ון קיינעמסד�רף

†וואס†יעדער†פון†די†אײנגעשוווירענע†האט†געזאגט¨†האבן†די† נאך†די†לעצטע†ווערטער

�ר�ע ב�רגער†אויך†צוגע†לייגט†די†לינקע†האנט†צום†שטערן¨†ווי†א†באווײז¨†אז†נישט†אין†

הארץ†ליגט†דער†אמת¨†נאר†אין†קאפ¨†און†דרײ†מאל†אפגעשפיגן∫†ט�ו! ט�ו! ט�ו!

די†פײערלעכע†צערעמאניע†האט†זיך†פארענדיקט¨†און†דער†עולם†האט†זיך†א†לאז†גע≠

†וואס†ב�נדזש� האט† טאן†מיט†א†געזאנג†צום†כ�למע ב�רגעƆגעזונגען†האט†מען†דאס†ליד

ספע†ציעל†אנגעשריבן†צו†דעם†טאגƆאין†איינעם†פון†אונדזע†רע†בשותפותדיקע†פאר†נאכטן†

†ªגעהערט†א†מאל†פון†מײן†זיידן† האב†איך†דערציילט†א†מעשה†וועגן†דעם†כעלעמער†קיסר

איז†די†מעשה†זייער†געפעלן†געווארן†ב�נדזש� און†ער†האט†אויפן†סמך†פון†דער†דאזי†קער†

מעשה†געשאפן†זײן†אייגן†לידƆאיין†קלייניקייט¨†אנשטאט†די†שטאט†זאל†הייסן†כעלם¨†האט†

ער†זי†אנגערופן†”כאלמע“ª†פארן†אויער†פון†א†קיינעמס†דאר†פער†פון†א†גאנץ†יאר†קלינגט†עס†

Æמער†פארשטענדלעך

אין† געגאנגען† זײנען† † פויקער א† און† פײפלער† א† מוזיקאנטן¨† צוויי† נאך† און† ב�נדזש�

שפיץ†פון†דעם†פאראדƆב�נדזש� האט†פארגעזונגען¨†און†דער†עולם†האט†אונטערגע†כאפט†

†Æדעם†רעפרען

געה�ט ה�ט כ�למע � קיסר

מיט חכמה געווען איז ער גרויס,

ה�ט ער די ב�דינער געהייסן

אים ברענגען ס�נד�לן � פ�ר.

� קיסר ס�נד�לן מוז טר�גן,

געמ�כט �ון ריינעם גינג�לד.

געשיקט איז געוו�רן � וו�גן

קיין וו�רשע, אויב נישט — סינג�פור.

ב�רימט איז כ�למע מיט בל�טע,

- 89 -

צו טר�גן ס�נד�לן �ון ג�לד,

געהייסן דער קיסר ה�ט ער

ק�ל�שן אים ברענגען � פ�ר.

� קיסר ס�נד�לן מוז טר�גן

און ה�בן ק�ל�שן צו זיי.

געשיקט איז געוו�רן � וו�גן

קיין וו�רשע, אויב נישט — סינג�פור.

ק�ל�שן �ון ��רנט געלעכערט,

ד�ס ג�לד �ון ס�נד�לן צו זען,

אויב נישט, מיט וו�ס איז ער העכער,

�ון פשוטע מענטשן געוויס?!

ב�רימט איז די שט�ט מיט רעגנס,

און לעכער ��ר וו�סער איז גוט.

ס�נד�לן צעקוו�טשעט אין רגעס,

געציילטע אויף �ינגער �ון �יס.

� קיסר ס�נד�לן מוז טר�גן,

ק�ל�שן געלעכערטע אויך,

געשיקט איז געוו�רן � וו�גן

צו ברענגען �ון וו�רשעווע שטרוי.

געבר�כט ה�ט מען שטרוי און די לעכער

��רשט�פט אויף ק�ל�שן, ��רפר�פט.

געפל�צט ה�ט די וועלט ��ר געלעכטער —

� קיסר אין ל�פטשעס — און שוין!

בײם†בויען†דעם†וו�כטורמע און†די†וו�נטע האב†איך†זיך†שוין†אליין†איבערצײגט†אין†דעם†

ריכטיקן†זאג†פון†ב�נ דזש�¨†אז†אויב†די†קיינעמסדארפער†נעמען†זיך†עפעס†צו†טאן¨†טוען†

†איז†נישט†קיין†נא†ווינע¨†אבער†ווי†אזוי†קומען†זיי†צום† זיי°†אז†ביימער†וואקסן†אין†וואלד

כ�למע ב�רגע¨†איז†טאקע†געווען†א†פראגעø†ביימער†זײנען†דאך†נישט†קיין†שוואמען¨†וואס†

מע†קאן†זיי†אויסלערנען†צו†גיין†אויף†צוויי†פיסלעךƆהאט†מען†געדארפט†צולייגן†שכלƆנאך†

א†קורצער†אסיפה¨†וואס†האט†געדויערט†דרײ†טעג†און†דרײ†נעכט¨†האט†מען†בא†שלאסן¨†אז†

†Æדער†בעסטער†אופן†איבערצוטרײבן†ברעווענעס†פון†איין†ארט†צו†א†צווייטן†איז†א†טײך

אזוי†ווי†קיין†טײך†איז†אין†קיינעמסד�רף†נישטא¨†וועט†מען†מוזן†צונויפ†קלאפן†פליטן†און†

†Æגעזאגט†איז†געטאן†Æזיי†אליין†שלעפן†צום†כ�למע ב�רגע

ווען†מ�האט†שוין†אלע†פליטן†געהאט†געבראכט†צו†שלעפן†צום†ארט¨†האט†מען†זיך†

- 90 -

געכאפט¨†ווי†אזוי†זאל†מען†די†ברעווענעס†ארײנגראבן†אינעם†�ונד�מענטע†—†מיט†די†שפיצן†

אראפ¨†צי†מיט†די†שפיצן†ארויףø†נאך†דרײ†טעג†און†דרײ†נעכט†אמפערניש¨†זײ†נען†אלע†

מסכים†געווען¨†אז†דאך†איז†בעסער†זיי†ארײנשטעקן†מיט†די†שפיצן†ארויףƆערשטנס¨†ווײל†

†נאך†איידער†זיי†זײנען†געווארן†ברעווענעס¨†זײנען†אזוי†געוווינט†געווארן†צו† די†ביימער

שטיין¨†און†צווייטנס¨†וועלן†די†ברעווענעס¨†מיט†דער†צײט¨†ווידער†קאנען†לאזן†וואר†צלען†

†אז†נישט† אין†דער†ערד†און†ווערן†ביימערƆוועט†שוין†אויסוואקסן†דא†א†וואנט†פון†ביימער

Æבלויז†שטר�עס ��ריק�נ�ס¨†נאר†אפילו†א†פשוטע†מויז†וועט†נישט†קאנען†דורכ†שמוג†לען

דער†וו�כטורמע איז†אויפגעשטעלט†געווארן†פונקט†לויט†דער†קרע�טיווע פון†בילדער

דעם דריטןƆער†אליין†האט†דא†געטאגט†און†גענעכטיקט¨†אבער†זיך†דערשלאגן†זײנס∫†יעדע†

†Æווי†ער†האט†עס†אנגע†צייכנט† דעטאל†פון†זײן†ק�נסטרוקצי�נע†איז†געמאכט†געווארן†אזוי

טרעפן†ארויף†האט†מען†געקאנט†דורך†אזא†הייבמאשין¨†וואס†צוויי†סוסן†האבן†גע†דארפט†

דרייעןƆדאס†ערשטע†מאל¨†ווען†כ�בין†ארײנגעקראכן†אין†דעם†קויש†פון†דער†הייבמאשין†

און†זיך†פאמעלעך†אנגעהויבן†ארויפהייבן¨†האב†איך†שוין†ערגעץ†אין†מיטן†וועג†דערפילט¨†

ווי†עס†פארדרייט†זיך†מיר†דער†קאפƆשוין†אפגערעדט¨†אז†אנקומענדיק†צום†ארט†פון†מײן†

וואך†האב†איך†מורא†געהאט†צו†עפענען†די†אויגןƆשוין†יענער†ש�מער¨†מיט†פארמאכטע†

אויגן°†איר†ווייסט†אבער†וואסø†א†מענטש¨†אז†ער†געוווינט†זיך†צו†צו†ליגן†טיף†אין†דער†

Æוועט†ער†זיך†שוין†זיכער†געבן†אן†עצה¨†ווי†אזוי†זיך†אויפצופירן†אין†די†הויכע†הימלען† ערד

נאך†דער†דריטער†אדער†פערטער†פראבע†האב†איך†זיך†געפילט†ווי†אן†אדלער†אויפן†

שפיץ†בארגƆס�האט†זיך†פאר†מיר†אנטפלעקט†דער†גאנצער†יישובƆכ�האב†אים†ווי†געהאלטן†

אויף†מײן†דלאניעÆÆƆאון†דא†האב†איך†פלוצעם†פארשטאנען¨†ווי†טײער†איז†מיר†געווארן†

דאס†ארט†און†ווי†גרויס†איז†דאס†אחריות†ארויסצוקוקן¨†אז†קיין†פײנט†זאל†נישט†וואגן†עס†

Æאנצורירן

ווען†די†קאלאנעס†קיינעמסדארפער†זײנען†צוגעקומען†צו†דער†וו�נטע¨†האט†ט�ק� נע�

†געשטאנען†בראש†פון† כ�כ�מע†©דער†געוועזענער†בעדיקע�כ�כ�מע®¨†וואס†איז¨†אייגנטלעך

†נאר†זייער†א†דערהויבע†נער† דעם†גר�סע פל�נע¨†זיך†געוואנדן†צום†עולם†מיט†א†קורצער

רעדעƆזי†קלינגט†מיר†נאך†ביז†הײנט†אין†די†אויערן∫

”כ�שוווע �ר�ע ב�רגער �ון קיינעמסד�רף! —†האט†ער†געזאגט¨†—†�ז מע לעבעט דערלע בעט

מען! איזע דיזע ניט� �ז� בײזע קויכע אירע ז�לע �רײנדרינגענען אין אונז�ר ה�מעל�נ דע! איזע

ניט� �ז� בײזע מ�כטע אירע ז�לע צווינגענען אונז�רע �ר�ע ב�רגער עסען אײער! מירע דיזע

וועלען זיגען! אײביק איזע דיזע מיט אונזע דער הײליקער ��סעליט! הור�����!“

און†איבערן†טאל†ארויף†צום†הימל¨†אונטער†די†געשרייען†”הורא�א�א°“†—†זײנען†גע≠

אן† זיך† הייבט† וואס† קיינעמסד�רף¨† פון† הימען† אונטערן† †Æקעפ די† פון† פאריקן† די† פלויגן†

זיך† איך† האב† †— ”שט�רקער מ�כע אונז�ר גלויבען, הײליקער ��סעליט!“† ווערטער† די† מיט†

Æארויפגעהויבן†ארויף¨†צו†מײן†וואכפאסט†נומער†איינס

- 91 -

18. אוי� דער ווא%

†ווי†נאר† זינט†דעמאלט†זײנען†אדורך†צען†חגות†פון†הײליקן ��סעליטƆיעדן†אינדערפרי

די†זון†שטופט†ארויס†איר†שפיץ�צונג†צו†פארזוכן†דעם†טעם†פון†טאג¨†בין†איך†שוין†דאƆנאך†

פון†פארנאכט†גרייט†מיר†מײן†ווײב¨†ש�מערקע¨†צו†דעם†פרישטיק†—†צוויי�דרײ†שטיק†לעך†

קעז¨†א†זשמענקעלע†מאסלינעס¨†א†בינטל†רעטעכלעך†אדער†א†צוויי†אוגערקעס¨†ווי†א†מאל¨†

א†קריגל†זויערמילך†און†אוודאי†עטלעכע†פיתות¨†וואס†דא†רופט†מען†עס†פיסנע בר�ט. דעם†

†צווישן† לאנטש†פלעגט†מיר†די†ערשטע†יארן†ברענגען†ש�מערקע¨†און†דא†אין†דער†הייך

הימל†און†ערד†האבן†מיר†אים†שוין†ביידע†געגעסןª†לעצטנס¨†טוט†עס†מײן†זוןÆÆƆיא¨†נאך†

צוויי†יאר†פון†אונדזער†משפחה�לעבן†איז†בײ†אונדז†געבוירן†געווארן†א†יינגעלע¨†ש� מער

†אז†זײן†אמתער†נאמען†איז†גאר†אן†אנדערער†אבער†וועגן† דער צווייטערƆפארשטייט†זיך

Æדעם†ווייסן†נאר†איך†און†מײן†ווײב

איך†געדענק†עס†ווי†הײנט∫†כ�האב†גראד†אין†יענעם†טאג†זיך†פארהאלטן¨†עפעס†איז†גע†שען†

מיט†דער†אויפהייב�מאשין¨†צי†די†סוסן†האבן†זיך†אײנגעשפארט†און†נישט†געוואלט†דרייען†

די†ראדƆזיץ†איך†זיך†אזוי†אויבן†און†ווארט¨†ביז†מײן†באהעלפער†אונטן†וועט†זיך†געבן†אן†

עצהƆס�איז†גוט†אבער†צו†זאגן†—†”ווארט“¨†אז†מײן†ש�מערקע¨†לויט†אלע†חשבונות¨†דארף†

אט�אט†גיין†צו†קינדƆקוק†איך†אויף†דער†פולער†לבנה¨†קאן†קיין†אויג†נישט†אפפירן¨†ווי†זי†

וואלט†מיך†פארהיפנאטיזירט¨†און†פלוצעם†הייבן†מײנע†ליפן†פון†זיך†אליין†שעפטשען∫†”דוד†

מלך†ישראל†חי†וקיםÆÆÆ“†—†און†בשעת†איך†זאג†עס†גיט†זיך†די†לבנה†א†ריר†פון†ארט†און†לאזט†

זיך†פאמעלעך†קײקלען†צו†דער†כ�כמ�רניעƆאקוראט†איבערן†מעשענעם†קופאל†בלײבט†זי†

הענגען¨†ווי†זי†וואלט†זיך†פארטראכט†א†רגע¨†און†קערט†זיך†איבער†מיטן†פנים†אראפƆזי†

ÆÆÆטישטעך†פון†דער†נאכט�ווערט†ענלעך†צו†א†זילבערנער†פסחדיקער†קערה†אויפן†שטערן

אין†דעם†דאזיקן†מאמענט†האב†איך†דערהערט†מײן†זיידנס†קול¨†ווי†עס†פלעגט†מיט†מיר†

שוין†נישט†איין†מאל†טרעפן¨†בפרט†אין†די†גורלדיקע†מאמענטן†פון†מײן†לעבן∫†”מזל�טוב¨†

“ÆÆÆאייניקל¨†ס�איז†שוין†דא†נאך†מיר†א†נאמען

כ�האב†וועגן†דעם†מײן†ווײב†נישט†דערציילטƆאיין†זאך†א†שיינע†מעשה¨†און†גאר†אן†

אנדער†זאך†צו†זײן†א†מוטער†פון†אÆÆƆניין¨†איך†וויל†עס†אפילו†נישט†ארויסברענגען†אויף†

†ווײל†די†בײזע רוכעסן זײנען†אומעטום†פיל°†מער†קינדער†האבן†מיר†נישטƆזעט†אויס¨† פאפיר

אזוי†איז†שוין†באשערט¨†אז†יעדער†מאנספארשוין†אין†אונדזער†משפחה†זאל†”אויס†שיסן“†

Æנאר†איין†מאל

איך†דארף†אײך†זאגן†מיט†מײן†פולער†אחריות¨†אז†במשך†פון†דער†צײט†האט†קיין†איין†

שטר�עס ��ריק�נ�ס†זיך†פון†יענער†זײט†וו�נטע נישט†באוויזןƆאיך†הייב†אן†טראכטן¨†אז†

זייערע†שפיאנען†האבן†צוגעטראגן†קיין†אפריקע¨†אז†אין†קיינעמסד�רף†איז†מען†גרייט†זיי†

†אפנים¨†זיך†בארעכנט¨†אדער†דער†ווײל† צו†באגעגענען¨†ווי†עס†געהערט†צו†זײןƆהאבן†זיי

אפגעלייגט†זייער†אינוואזיע¨†ביז†מיר†דא†וועלן†פארלירן†אונדזער†וואכזאמקייטƆמיט†מיר†

וועט†עס†אבער†נישט†אדורכגייןƆשוין†אפגערעדט¨†אז†ווען†ס�וועט†מירטשעם†קו†מען†די†

- 92 -

צײט¨†וועט†מיך†אויף†מײן†פאסטן†דא†פארטרעטן†מײן†יורש¨†ש�מער דער צווייטערƆסײדן¨†

�ס�וועלן†קומען†משיחס†צײטן†און¨†ווי†מ�האט†אונדז†געלערנט†אין†דער†באבא†ווער†תלמוד

תורה∫†”לא†ישא†גוי†אל†גוי†חרב“†—†איין†פאלק†וועט†מער†נישט†אויפהייבן†די†שווערד†קעגן†

Æא†צווייט†פאלק

דערווײל†זאל†זי†שטיין¨†די†וו�נטע¨†קיין†עסן†בעט†זי†נישטƆעמעצן†ארט†דען¨†אז†עס†

איז† וו�נטע די† זינט† גערעדט¨† צוריק† †°øוואנט כינעזישע† די† יאר† טויזנטער† שוין† שטייט†

אויפגעשטעלט†געווארן†אין†קיינעמסד�רף¨†האט†דער†ווינט†פון†דער†גרויסער†וועלט†שוין†

א†פאר†מאל†ארײנגעבראכט†דעם†קלאנג¨†אז†ערגעץ�ווו†אין†די†הויכע†פענצטער†שושקעט†

מען†זיך†כסדר†הלמאי†מע†טיילט†זיך†אפ†מיט†א†הויכער†וואנט¨†זי†ווארפט†דאך†א†שאטן†

אויף†דער†ציוויליזאציעƆבלאזט†א†ווינט°ÆƆווען†קיינעמסד�רף†וואלט†געהאט†אזא†שטח†ווי†

כינע¨†און†געציילט†איבער†א†מיליארד†נפשות¨†וואלט†מען†אין†די†הויכע†וועלט�פענצ†טער†

Æאויפגעהערט†צו†רעדן†וועגן†אונדזער†נעבעכדיקער†וו�נטע

ווי†ס�זאל†נישט†זײן†מיט†דער†וו�נטע¨†אבער†דא¨†אויפן†וו�כטורמע¨†פארליר†איך†נישט†

אומזיסט†די†צײטƆסכנות†פעלן†נישט†אויס†אן†די†שטר�עס ��ריק�נ�ס°†מײנע†לאנדסלײט¨†

זיצן†ליידיקƆכ�האב†שוין†פאר†דער†צײט† זיי†נאר†זײן†געזונט¨†גיבן†מיר†נישט†צו† זאלן†

†אז†אויף†דער† אפגעשטעלט†זיבן†שרפותƆדאס†הייסט¨†איך†לעש†זיי†נישט†אויס¨†איך†ווארן†נאר

און†דער†גאס¨†און†אין†דער†און†דער†שטוב†האט†זיך†אנגעהויבן†א†שרפהƆדער†ארטיקער†

†ווייסט†שוין†אליין†וואס†מע†דארף†טאן†ווײטערƆווי†אזוי†גיב†איך†צו†וויסן¨†אז† פײערלעשער

עס†ברענטø†אזוי†ווי†מע†פלעג†עס†טאן†אין†אלע†צײטן†—†איך†הייב†אן†שרײען∫†”עס†ברענט°“

א†צווייטע†אנשיקעניש†—†טארנאדאס°†צום†גליק¨†ליגט†קיינעמסד�רף†אין†דער†זײט†פון†

†Æווי†זאגט†מען†אבער∫†איין†מאל†אין†א†יובל†שיסט†אויך†א†בע†זעם†Æדי†גרויסע†טארנאדאס

דארף†מען†ווארטן†ביז†די†צרה†וועט†אויסשיסן¨†חלילהø†ווי†נאר†איך†זע¨†אז†ערגעץ†ווײט†

אין†הימל†הייבט†זיך†אן†דרייען†א†שווארצע†כמארע¨†ווייס†איך†שוין¨†אז†מע†דארף†מאכן†

קולותƆשרײ†איך∫†”��ט�����ס!“†דאס†מיינט†אויף†קיינעמס�לשון†—†מאכט†פליטה°†בא†האלט†

זיך†אין†די†קעלערס°†

אין†גיכן†נאך†מײן†זונס†געבוירן†ווערן†האב†איך†אנגעהויבן†צו†ביסלעך†ארײנ†שרײבן†

אין†א†העפט†מײנע†איבערלע†בע†נישן†—†פון†אמאל†און†פון†מײן†לעבן†דא¨†אינעם†קיינעמס-

ד�רףª†וואס†איך†טראכט†און†וואס†ס�קומט†פאר†ארום†מירƆזאל†זײן¨†מע†לעבט†דאך†נישט†

אייביק¨†און†פון†דעם†קורצן†אויפשריפט†אויף†דער†מצבה†—†”פה†נטמן“¨†דא†ליגט¨†און†מײן†

אמתער†נאמען¨†”אפרים†©עדי®†בן†יעקב†האפמאן“†—†וועט†דארט†קיין†איבעריקע†ידיעה†נישט†

בלײבןƆצוריק†גע†רעדט¨†ווי†פלעגט†זאגן†מײן†זיידע∫†כל�זמן†עס†רירט†זיך†אן†אבר†קלערט†

מען†נישט†פון†קברƆאינטערעסאנט¨†וואס†על†טער†איך†ווער†אלץ†אפטער†דערמאן†איך†מײן†

†ווײל†כ�ווייס†איצט¨†אז†ס�וועט†קומען†די†צײט¨†וועלן†מיר†זיך†טרעפן†דארט† זיידןƆמעגלעך

†ÆÆÆאויף†דער†לבנה†אין†דער†הײליקער ��ס

כ�האב†שוין†פארשריבן†דרײ†דיקע†העפטן†און†נעכטן†אנגעהויבן†די†פערטעƆאפשר†וועט†

- 93 -

זיי†אמאל†א†בלעטער†טאן†מײן†זון¨†און†אפשר†וועט†דאס†אנגעשריבענע†ארויסקומען†אין†

†אז† דער†גרויסער†וועלטƆדעם†אמת†געזאגט¨†האב†איך†זיך†אזוי†ארײנגעצויגן†אין†דער†זאך

ס�איז†נישטא†קיין†טאג¨†כ�זאל†עפעס†נישט†ארײנשרײבןƆאט¨†למשל¨†האט†זיך†מיט†צוויי†

פון† †Æגעזאגט מישטיינס† „ליטוואק'¨† נײער† א† יישוב† אונדזער† אין† געיאוועט† צוריק† חגות†

וואנעןø†פונעם†ווײטע וו�לדעƆער†איז†געווען†איינער†פון†די†„גרינפיסניקעס'¨†וואס†האבן†

קאן† דערווארעמונג† גלאבאלער† דער† צוליב† וואס† בערן¨† פון† זגאל† זעלטענעם† א† געזוכט†

פארשווונדן†ווערן†פון†דער†וועלטƆדערווײל†זײנען†נעלם†געווארן†די†גרינפיסני†קעס¨†און†

†ווען†מ�האט†אים†צופעליק†געפונען¨†האט†אליין†אויסגעזען†ווי†אן† דער†איינציק�געבליבענער

Æהאט†מען†אים†באלד†א†נאמען†געגעבן†בערע ליטוו�ק†Æאויסגעהונגער†טער†בער

קוים†געקומען†צו†זיך†האט†בערע ליטוו�ק†אנגעהויבן†אלארמירן¨†אז†א†נײע†סכנה†רוקט†

זיך†אן†אויף†קיינעמס ד�רףƆאויפן†ווײטן†צפון¨†האט†ער†דערקלערט†די†גד�לע�כ�כ� מעס¨†

צוליב†דעם†בײט†פון†קלימאט¨†ווערט†דאס†אײז†צע†שמאלצן†פון†היץ¨†און†די†וואסערן†וועלן†

גאר†אין†גיכן†פארפלייצן†די†גאנצע†ערד†און†אונדזער†קיינעמסד�רף†בתוכםƆמער†האבן†

אונדזערע†חכמים†נישט†געדארפטƆאין†א†וואך†ארום†איז†פארגעקומען†די†גרויסע†אסיפה†

און†נאך†לאנגע†און†שאר†פע†פילפולים¨†האט†מען†סוף�כל�סוף†אנגענומען†דעם†נײעם†גר� סע

פל�נעƆוואס†איז†דער†גר�סע פל�נעø†אויף†א†צווייטן†בארג†אין†צ�ון קיינעמסד�רף¨†וואס†

פ�רכע ב�רגע¨†ווײל†עס†וואקסט†דארט†קיין†גרעזל†נישט¨†אויפצו†בויען†א†ריזיקן† הייסט¨†

בריי†טע† זײנע† מיט† פאכען† לופטן† דער† אין† וועט† ווינטקילער† דאזיקער† דער† †Æווינטקילער

†אז†בילדער דער דריטער†איז† פליגלען†און†אפ†טרײבן†די†היץ†פונעם†יישובƆפארשטייט†זיך

שוין†ווידער†באזארגט†מיט†דער†נײער†קרעאטיוועƆמ�האט†שוין†אנגעהויבן†צו†רעאלי†זירן†

דעם†ערשטן†פרינציפ†פון†זײן†ארכיטעקטורישער†טעאריע†—†גראבן†דעם†�ונד� מענ טעƆדי†

פײערלעכע†עפענונג�צערעמאניע†פונעם†ווינטקילער†דארף†פארקומען†אין†פינף†יאר†ארום¨†

Æפונקט†צו†די†נײע†וואלן†פון†גד�לע�כ�כ�מעס

אין†דער†פרײער†צײט†איז†בײ†מיר†דאס†בעסטע†אראפצוקוקן¨†ווי†די†קינדער†צייכע†נען†

אויף†דער†וו�נטעƆבילדער דער דריטער†האט†עס†ווי†פארויסגעזען¨†און†אלע†ברעווע†נעס†פון†

דער†אינעווייניקסטער†זײט†זײנען†גוט†אפגעהובליעוועט†פון†אונטן†ביז†ארויףƆגעוויס¨†אז†

קינדער†מאלן†דאס¨†וואס†זיי†זעען†ארום†זיךƆדי†יינגעלעך†מאלן¨†בדרך�כלל¨†מענטשע†לעך†

וואס†שפילן†אין†הילקע�פילקע¨†אדער†רײטן†אויף†א†סוס¨†יאגן†זיך†נאך†א†האזלª†איין†מאל†

†ווי†מײן†קאפ†שטעקט†ארויס† האט†א†יינגעלע†אנגעמאלט†דעם†וו�כטורמע און†מע†זעט†אפילו

פון†דער†סאמע†הייך†און†שפארט†זיך†אן†אין†א†וואלקנדלƆאין†זייערע†מאלערײען†קאן†מען†

דערקענען†די†פריילעכע†ארטיסטן†אויף†די†חגות†פון†הײליקן ��סעליט¨†און†אפילו†דעם†

ÆÆÆגרויסן†באלאן¨†וואס†פליט†אוועק†אין†הימל

†די†מיידעלעך†מאלן†ליאלקעס¨†אנגעטאן†אין†לאנגע†קליידער†און†אויפן†קאפ†א†הוט¨†

ווי†עס†גייען†אנגעטאן†זייערע†מאמעס†און†באבעסª†אפט†טראגן†די†ליאלקעס†נאך†קלענע†רע†

ליאלקעלעך†אויף†די†הענט¨†אדער†שטופן†פאר†זיך†א†וועגע†לע†מיט†אן†עופעלעª†מיידע†לעך†

- 94 -

האבן†ליב†צו†מאלן†קעצעלעך†און†בלימעלעך†אדער†די†זון¨†די†לבנה†און†שטערןÆÆƆנאר†איין†

מאל†האב†איך†געזען¨†ווי†א†מיידעלע†האט†אנגעמאלט†א†שרעקלעכע†צורה¨†מיט†הער†נער†

און†שארפע†צייןƆהאב†איך†זי†געפרעגט∫†ווער†איז†די†באשעפעניש¨†כ�האב†זי†דא†קיין†מאל†

נישט†געזעןƆהאט†זי†מיר†געענטפערט¨†אז†דאס†איז†א†בײזע רוכעס,†וואס†האט†אוועק†גע≠

ÆÆÆשלעפט†איר†קליין†ברודערל

בלויז† בלײבן† עס† וו�נטע¨† דער† פון† מאלערײען† אלע† אפ† רעגן† דער† וואשט† מאל† צו†

† †אז†נאכן†רעגן†וועלן†אהער†ווידער†קומען†קינדער צעשווענקטע†ליניעסƆאיך†ווייס†אבער

†Æאון†ווידער†באפוצן†די†וו�נטע מיט†זייערע†געמאלטע†פאנטא†זיעס† יינגעלעך†און†מיידעלעך

�†איז†מיר†זעלטן†ווען†אויסגעקומען†צו†צייכענעןƆאין†תלמוד ווען†איך†בין†געווען†א†קינד

תורה†האט†מען†עס†פארווערט¨†און†אין†דער†היים†האט†די†באבע†נישט†ליב†געהאט¨†ווען†

†אז†איין†מאל†האב†איך†געזען†אנגע†מאלט† כ�פלעג†עפעס†”אנפאטשקען“Ɔכ�געדענק†אבער

אויפן†אספאלט†א†סאלדאט†מיט†א†ביקס†אין†די†הענטƆער†האט†אויסגעזען†ווי†א†לעבעדי≠

קער†—†די†ברעמען†צונויפגערוקט†אויפן†שטערן¨†די†ליפן†פעסט†צונויפגעדריקט¨†און†א†פינ≠

†ÆÆÆאט¨†וועט†זײן†ביקס†אויס†שיסן�גער†האט†ער†גע†האלטן†גלײך†אויפן†געווער�צינגל†—†אט

א†היפשע†צײט†איז†מיר†דאס†שיינע†בילד†געשטא†נען†פאר†די†אויגןª†דער†סאלדאט†איז†מיר†

†וואלט†איך†נישט†געוואלט¨†אז†מײן†זון†און†דעם†זונס†זון†זאל† ווי†נאכגעגאנגעןÆÆƆאון†דאך

ÆÆÆאמאל†זען†אנגעמאלט†אויף†דער†וואנט†אזא†בילד

לעצטנס¨†האב†איך†אנגעהויבן†באמערקן¨†אז†אין†דער†וו�נטע זײנען†דורכגעמאכט†גע≠

ווארן†לעכלעך†און†שפארונקע†לעךƆנישט†די†קינדער†האבן†עס†געטאן¨†נאר†די†דערוואקסע†נע†

אײנוווינער†פון†קיינעמסד�רףƆכ�האב†זיך†צוגעקוקט†און†אנטפלעקט¨†אז†ווי†זיכער†דער†

מענטש†זאל†זיך†נישט†פילן†פון†דער†זײט†וו�נטע¨†ווילט†זיך†אים†פארט†א†קוקט†טאן¨†וואס†

עס†טוט†זיך†פון†יענער†זײט†וו�נטעƆווער†עס†גיט†א†קוק†אינעם†לעכל¨†א†הייב†מיט†די†

אקסלען¨†ווי†איינער†רעדט¨†ניטא†וואס†צו†זען¨†און†גייט†זיך†אוועקª†און†ווער†עס†פאלט†צו†

צו†דער†שמאלער†שפארונע†און†קאן†זיך†פון†איר†נישט†אפרײסןƆדי†וואנט†שטערט†אים¨†

און†ווען†ס�וואלט†געווען†אין†זײנע†הענט¨†וואלט†ער†זי†צעשטערט¨†אדער†געמאכט†כאטש†

ÆÆÆאין†איר†א†פענצטערל

יא¨†איך†האב†ליב†באקומען†דעם†יישוב¨†און†גערעכט†איז†מײן†שכן†און†פרײנד†ב�נ דזש�¨†

אז†יעדער†לעבט†דא¨†ווי†קיינער†וואלט†אים†נישט†געזען†און†נישט†געהערט¨†אבער†קאן†אן†

אים†זיך†נישט†באגייןƆדעריבער†פירט†מען†זיך†אויף†פרײ†און†אויפריכטיקª†מע†דארף†נישט†

אויסבאהאלטן†די†געפילן†און†געדאנקען¨†מע†דארף†נישט†שמייכלען¨†ווען†מע†וויל†נישט†

—†וואס†מע†טראגט†אויפן†הארצן†און†אין†מוח¨†פארטרויט†מען†א†צווייטןƆאיך†האב†איצט†

ווען†זיך†אומצו†קוקן¨†און†דארט¨†אין†מײן†פריערדיקן†ארט†פון†לעבן¨†זע†איך†א†נעבעכ†דיקן†

†געמאכט†פאר† פארשוין¨†וואס†אנטלויפט†פון†א†צווייטן†פאר†שוין¨†ענלעך†צו†אים¨†ווי†א†בילד

אן†אידענטיפיקאציע�צײגעניש†אויפן†נאמען†פון†עדי†האפמאןƆזיי†וועלן†מער†זיך†קיין†מאל†

†נישט†ווערן†איין†גאנצקייטƆאזוי†פירט†זיך†שוין† אין†יענעם†רוים†נישט†טרעפן¨†און†אוודאי

- 95 -

לויט†אלע†פיזישע†געזעצן¨†וואס†עקזיסטירן†אין†יענער†וועלט†—†פון†נישט¨†ווערט†נאר†א†

†קאלין¨† נישט°†ס�איז†דען†נישט†נאריש†גע†ווען†צו†לעבן†אויף†צולהכעיס†מײן†צווייטער†פרוי

†ווײל†מײן†לעבנס�פארזיכערונג†קאן†ארײנפאלן†אין†אירע†הענטø°†ווען†זי†וואלט† נאר†דערפאר

נאר†געוווסט¨†אז†פאקטיש†האב†איך†שוין†אין†יענער†וועלט†לאנג†נישט†געלעבט¨†זיך†סתם†

אומגעדרייט†אין†א†הײטעלע¨†ענלעך†צו†מירƆאיך†בין†איר†מוחל°†זי†קאן†שוין†קריגן†מײן†

†Æפארזיכערונג†און†ווערן†א†פולע†באלעבאסטע†איבער†דעם†האלבן†מיליאן†דא†לער�לעבנס

† עדי†האפמאן†דער†האנדל�אגענט†עקזיסטירט†שוין†מער†נישטƆהײנט†איז†מיר†שוין†קלאר

אז†דאס†לאזן†זיך†ראטעווען†די†מענטשהייט†פון†דער†סכנה†פון†”דרײ†נולן“¨†איז†גע†ווען†נאר†

Æסוף¨†צו†ראטעווען†זיך†אליין�א†תירוץ¨†סוף�כל

איך†הייס†ש�מער דער ערשטער.†קיינעמסד�רף†נייטיקט†זיך†אין†מיר†מחמת†איך†בין†דער†

איינציקער†ווער†ס�האט†געזען†די†שרעקלעכע†באשעפעניש†שטר�עס ��ריק�נ�סƆמוז†איך†

Æשטענדיק†זײן†אויף†דער†וואך†און†זיי†אפ†היטן†פון†דער†סכנה

אגב¨†די†”בריליאנט�פראשקעס“†זײנען†מיר†אליין†צו†נוץ†געקומעןÆÆƆווו†האב†איך†זיי†

†ש�מער קע האט†עפעס†געזוכט†בײ†איר†אין†סיי�עריע¨†און†צופע†ליק¨† געפונעןø†נישט†איך

אין†איינער†פון†די†שאפעס¨†זיך†אנגעשטויסן†אויף†מײן†וואליזקעƆווען†זי†האט†עס†מיר†

דערציילט¨†האב†איך†זי†געבעטן¨†גארנישט†דארט†ניט†טשעפעןª†זאל†אלץ†בלײבן†אזוי†ווי†

ס�איז¨†ווי†אן†עקספאנאט†פאר†די†קומענדיקע†דורות¨†ווי†די†פיפקע†פון†גר�סע ליטוו�קƆמיר†

איז†גענוג¨†ווי†א†דער†מאנונג†פון†מײן†אמאליקן†וואנדער�לעבן¨†צו†זען†יעדן†אינדערפרי†אויף†

דער†וואנט†מײן†איינציקן†שוךƆוואס†יא¨†כ�האב†גע†בעטן†ש�מערקע¨†אויב†זי†קאן¨†ברענ†גען†

מיר†די†פושקע†מיט†די†”בריליאנט�פראשקעס“Ɔאיר†ווייסט†צוליב†וואסø†דער†פרא†שיק†האט†

†וואס†בײ†נאכט†פלעגן†זיי†דערגיין†די†יארן† מיר†געהאלפן†פטור†צו†ווערן†פון†די†בייזע†פליי

ÆÆÆNAKHTIGAL אלע†באזיצערס†פון†דער†�כ�ס�ניע

VIL KOMEN IN KEINEMSDORF°

סו�

ברוקלין, ניו�י�רק, 2010