ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ (ΨΗΦΙΑΚΩΝ) ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΔΟΣΗ & ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΕΧΝΗΣ. Η

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ.

ΚΑΤΣΑΝΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ (Α.Ε.Μ. 35250)

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΚΑΒΟΥΡΑ ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΑΪΟΣ 2009

2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ (στην ελληνική γλώσσα) Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να διερευνήσει το μέγεθος και το βαθμό της

συνδρομής των νέων, και δη των ψηφιακών, τεχνολογιών στην διάδοση και στην εξέλιξη μιας

ιδιαίτερης κατηγορίας πολιτιστικών οργανισμών, αυτής των μουσείων Τέχνης. Τα μουσεία

Τέχνης, όπως ακριβώς και το σύνολο σχεδόν των πολιτιστικών οργανισμών, είχαν την

ευκαιρία να ωφεληθούν ποικιλοτρόπως από την αλματώδη πρόοδο που έχουν σημειώσει οι

ψηφιακές τεχνολογίες, κυρίως κατά την τελευταία δεκαετία, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να

προβάλουν δυναμικά τόσο τον χαρακτήρα όσο και τον σκοπό της δράσης τους, ενώ

παράλληλα να απευθύνονται σε ένα κο ινό πο υ κατά πολύ υπερβαίνει τα στενά ό ρια των

κοινωνιών στις οποίες εντάσσονται.

Μελετώντας τις περιπτώσεις σημαντικών μουσείων τέχνης τόσο στην Ελλάδα όσο και

στην Ευρώπη, γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν αρχίσει να

εξελίσσονται σε βασικό εργαλείο προβολής τόσο των συλλογών που έχουν στην κατοχή τους

τα μουσεία όσο και των υπολοίπων στοιχείων που συνθέτουν και αναδεικνύουν την

εκπαιδευτική και ψυχαγωγική διάσταση του χαρακτήρα τους. Και ενώ αρχικά η χρήση των

ψηφιακών τεχνολογιών ξεκίνησε κυρίως από την διαχείριση των συλλογών και την

καταγραφή των αντικειμένων, η χρήση τους έχει επεκταθεί στους σταθμούς πολυμέσων και

στις εφαρμογές για παρουσίαση και ερμηνεία σε εκθέσεις, ενώ με την άφιξη του διαδικτύου

έχουμε ιστοσελίδες μουσείων που προσφέρουν πληροφορίες για τις συλλογές και τις

δραστηριότητες του οργανισμού, πρόσβαση στις βάσεις των δεδομένων, εκπαιδευτικό υλικό

και εικονικές εκθέσεις. Και ενώ αρχικά η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στους μουσειακούς

χώρους γινόταν δεκτή με κάποιον σκεπτικισμό, ίσως και έναν βαθμό καχυποψίας, σήμερα οι

εφαρμογές αυτές αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της δράσης και του προγράμματός τους,

ανοίγοντας δρόμους στην καινοτομία και στην έμπνευση. Άλλωστε, η βασική συνεισφορά

των νέων τεχνολογιών στα μουσεία έγκειται στο ότι αποτελούν το βασικό εργαλείο

μεταστροφής της έννοιας του μουσείου από στατικό μέσο αυθεντίας, σε μέσο δυναμικών,

άμεσων, προσωπικών και καθημερινών ερμηνειών.

Από την στιγμή που τα μουσεία μετατόπισαν το κέντρο του ενδιαφέροντός τους από τα

αντικείμενα και την προβολής τους στο κοινό και στις ανάγκες του, οι νέες τεχνολογίες

ήρθαν για να προσφέρουν απεριόριστες δυνατότητες προς αυτήν την κατεύθυνση. Ειδικά για

τα μουσεία τέχνης, που σχεδόν πάντα οικοδομούσαν μια ελιτίστικη σχέση με το κοινό τους

αποθαρρύνοντας τους λιγότερο μυημένους από τους χώρους τους, οι νέες τεχνολογίες

3

συνδράμουν ώστε οι χώροι αυτοί να αποκτήσουν έναν πιο κοινωνικό προσανατολισμό και

ένα περιεχόμενο περισσότερο εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό.

ABSTRACT

The intend of the present paper is to examine to what extend the new, and in particular

digital, technologies have contributed to the evolution of a specific type of cultural

organizations, the Art Museums. Art Museums, alike to almost all kinds of cultural units,

have been benefited from the great improvement that digital technologies have shown

especially during the last decade in a variety of ways by offering them the chance to

dynamically reveal not only the character but also the purpose of their function, while on the

same time are being able to address to a much larger audience that exceeds both the limits and

the limitations imposed to them by the societies in which art museums are functioning.

Studying the cases of major art museums in both Greece and Europe, is getting

immediately evident that digital technologies have already begun to evolve as a very

important mean of exposing not only the collections that the museums hold, but also all the

elements related to the art museum's interpretational and educational activities (that form their

character, along with their educational and entertaining scope). And while the primary use of

digital technologies begun as a method of managing collections and keeping records of the

objects, their use has now been expanded and includes multimedia stations, presentational and

descriptive applications during exhibitions, and with the arrival of the World Wide Web we

have museums internet sites which offer information that cover different fields, from the

collections that the museum has in its possession to material that explains their action as a

whole, and also give access to data bases, educational material and even virtual exhibitions.

And while the primary use of digital technologies in museums environment has been accepted

with scepticism, and even sometimes suspiousness, nowadays these applications form a

substantial part of museums’ program, opening pioneering ways in innovation and inspiration.

Besides, the fundamental contribution of new technologies in museums is that they constitute

the primary vehicle of transforming the notion of museum from a stagnant medium of

authenticity, into a means of dynamic, direct, personalized, and daily experiences.

4

Defining has been the moment that museums shifted their centre of attention from objects

and their projection to their audience and its needs. New technologies offer limitless

possibilities to this end. Especially for art museums which have always been building an

elitist approach with their audience -excluding the non-connoisseurs from their grounds- new

technologies assist so these places acquire a wider social orientation and a broad educational

and amusing content.

5

Ευχαριστώ θερμά

• Για το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης την κ.

Αθηνά Ιωάννου, υπεύθυνη επικοινωνίας και Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων, την

διευθύντρια κ. Μαρία Τσαντσάνογλου και φυσικά το πολύ ευγενικό και φιλόξενο

προσωπικό των δύο χώρων

όλους όσους συνέβαλαν στην πραγματοποίηση της εργασίας και κυρίως

στο κομμάτι που αφορά που αφορά στην έρευνα κοινού στους χώρους των μουσείων τέχνης

της Θεσσαλονίκης.

• Για το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης την κ. Κλωνιζάκη Γεωργία,

αρχιτέκτων και υπεύθυνη σχεδιασμού εκθέσεων, την διευθύντρια κ. Ξανθίππη

Σκαρπιά – Χόιπελ και το σύνολο του προσωπικού του μουσείου για την άμεση

προσφορά οποιασδήποτε βοήθειας

• και για το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. την κ. Άρτεμη Πλουμπή, υπεύθυνη

επικοινωνίας του ιδρύματος, για την παροχή κάθε απαραίτητης πληροφορίας και

βοήθειας, αλλά και το Δ.Σ. του Τελλογλείου που έκανε αμέσως αποδεκτό το αίτημα

μου για παροχή άδειας προκειμένου για την πραγματοποίηση της έρευνας στους

χώρους του, και φυσικά το προσωπικό του Ιδρύματος που ανέλαβε παράλληλα με

μένα την κυκλοφορία και διανομή των ερωτηματολογίων.

• Τις κυρίες Ζωή Μεταξιώτου και Φανή Μπουμπούλη από το Μουσείο Μπενάκη και

το Χριστιανικό και Βυζαντινό Μουσείο αντιστοίχως για την ευγένεια και την

καθοδήγησή τους.

6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Περίληψη (στην ελληνική γλώσσα) σελ. 2-3

Περίληψη (στην αγγλική γλώσσα) σελ. 3-4

Ευχαριστίες σελ 5

Εισαγωγή σελ. 8

Μεθοδολογία της έρευνας σελ. 8-15

ΜΕΡΟΣ 1ο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο σελ. 16-20

1.1. Από το τέμενος των Μουσών στις ψηφιακές απεικονίσεις: μια σύντομη ματιά στην

πορεία των μουσείων στο χρόνο σελ. 16-17

1.2. Το σύγχρονο μουσείο σελ. 18-19

1.3. Η ιδιαίτερη περίπτωση των μουσείων τέχνης σελ. 19-20

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΩΝ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΟΥΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ σελ. 21-35 2.1. Πολιτιστικά αντικείμενα & πολιτιστική πληροφορία σελ. 21-22

2.1.1. Ιστορική αναδρομή σελ. 22-23

2.2. Το Διαδίκτυο σελ.23

2.2.1. Διαδικτυακοί τόποι: η παγκόσμια εικόνα των μουσείων σελ.24-26

2.2.2. Διαδίκτυο και προοπτικές για τα μουσεία τέχνης σελ.26-27

2.2.3. Διαδικτυακοί χώροι: πολλαπλές δυνατότητες προβολής & επικοινωνίας σελ.27-30

2.2.4. Προηγμένες εφαρμογές στο διαδίκτυο σελ. 30-31

2.3. Πέρα από το διαδίκτυο: Ψηφιακές εφαρμογές στον χώρο των μουσείων σελ. 31-33

2.4. Προβληματισμοί & περιορισμοί: Ζητήματα που σχετίζονται με την χρήση ψηφιακών

τεχνολογιών στα μουσεία σελ. 33-35

7

ΜΕΡΟΣ 2Ο ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο σελ. 36-41

1.1. Εισαγωγή σελ. 36

1.2. Τα ευρωπαϊκά δεδομένα σελ.36-37

1.2.1. Η περίπτωση της Tate Gallery σελ.37-39

1.2.2. To Muceo Nacional de Art Catalunya στην Βαρκελώνη σελ. 39-40

1.2.3. To Belvedere στην Βιέννη σελ.41

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο σελ. 42 – 56

2.1. Τα μουσεία τέχνης της Ελλάδας σελ.42

2.1.1. Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης σελ. 42-45

2.1.2. Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης σελ. 46-49

2.1.3. Το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. σελ. 49-52

2.2. Έρευνα κοινού : Ψηφιακές εφαρμογές & Μουσεία Τέχνης σελ.53-56

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο

3.1. Επίλογος – Συμπεράσματα σελ. 56-58

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ σελ. 60-78

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα μουσεία τέχνης ανέκαθεν αποτέλεσαν μια ιδιαίτερη περίπτωση πολιτιστικών

οργανισμών. Διαφοροποιώντας τον εαυτό τους από τις υπόλοιπες κατηγορίες μουσείων

(αρχαιολογικά, τεχνολογίας, φυσικής ιστορίας κ.τ.λ.), τα μουσεία τέχνης, εξαιτίας ακριβώς

του ξεχωριστού τους περιεχομένου, καλούνταν πάντα να ανακαλύπτουν τρόπους και

μεταχειρίζονται μέσα προσέλκυσης ενδιαφέροντος του κοινού προς μια κατεύθυνση που δεν

υπήρξε πάντοτε και εκ προοιμίου δημοφιλής.

Από την πρώτη κιόλας περίοδο της εμφάνισης του θεσμού των μουσείων, ιδιαίτερα από

την στιγμή που αποκτούν δημόσιο χαρακτήρα «με την ίδρυση των πρώτων ανοιχτών στο

κοινό μουσείων, ήδη από τα τέλη του 17ο και κυρίως κατά το 18ο και 19ο αιώνα»

(Οικονόμου, 2003,33), τα μουσεία τέχνης δεν ήταν λίγες οι φορές που ταυτίστηκαν με τις

προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντα ενός κοινού με εξειδικευμένη γνώση και ενδιαφέροντα που

δεν συμβάδιζαν πάντα με αυτά του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Η ενασχόληση με την

τέχνη και τα εικαστικά της παράγωγα, ο βασικός δηλαδή πυρήνας των συλλογών που έχουν

στην κατοχή τους τα μουσεία τέχνης, όχι σπάνια συσχετίστηκε με μια κατηγορία κοινού που

έχει την ευχέρεια, την «πολυτέλεια» κατά άλλους, όχι μόνο να παρακολουθεί αλλά κυρίως να

κατανοεί τον τρόπο που εξελίσσονται οι εικαστικές τέχνες συν τω χρόνω.

Τα τελευταία κυρίως χρόνια τα μουσεία τέχνης αξιοποιώντας τις δυνατότητες που

προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες έχουν την ευκαιρία να προβάλουν και να υπερθεματίσουν

τον κοινωνικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα των συλλογών τους, ενώ παράλληλα οι ψηφιακές

τεχνολογίες λειτουργούν ως πρόκληση για τα μουσεία αυτά «να επαναπροσδιορίσουν τον

σχεδιασμό και την λειτουργία τους» (Pierroux,1998,2).

Μεθοδολογία της έρευνας

Στις σελίδες που ακολουθούν γίνεται προσπάθεια να αναδειχθούν γενικά οι δυνατότητες

που προσφέρουν οι ψηφιακές τεχνολογίες στα μουσεία τέχνης προκειμένου να εξελιχθούν και

να θεμελιώσουν μια συνεχή και σταθερή σχέση με ένα κοινό που διαρκώς μεγαλώνει σε

πλήθος και ενδιαφέροντα, ενώ ειδικότερος στόχος αποτελεί η προσπάθεια να αποτυπωθεί ο

βαθμός και το ποσοστό ανταπόκρισης του ελληνικού κοινού της τέχνης προς τις ψηφιακές

τεχνολογίες. Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, μεθοδολογικά, η προσπάθεια αυτή

9

στηρίζεται στην συγκέντρωση τόσο πρωτογενών1 όσο και δευτερογενών2

Παρακολουθώντας τα παραδείγματα σημαντικών μουσείων τέχνης της Ευρώπης

(συγκεκριμένα θα αναλυθούν τα παραδείγματα της Tate Gallery στο Λονδίνο, του Museo

Nacional d’ Art de Catalunya στη Βαρκελώνη και του Belvedere στην Βιέννη) αξιολογείται ο

βαθμός εφαρμογής των ψηφιακών τεχνολογιών κυρίως στις επικοινωνιακές τους πρακτικές

(αντλώντας δευτερογενές υλικό τόσο από βιβλιογραφικές αναφορές όσο και από ιστοσελίδες

τους, όπως αυτές είναι διαθέσιμες στο διαδίκτυο). Η επιλογή των συγκεκριμένων μουσείων

έχει στηριχθεί στα εξής δεδομένα: α) Πρόκειται για μουσεία τέχνης με διεθνή αναγνώριση

και κύρος, β) Η παρουσία τους και η επιρροή που ασκούν στα εικαστικά δρώμενα ξεπερνούν

κατά πολύ τα όρια των χωρών όπου ανήκουν γ) Έχουν ενσωματώσει σε μεγάλο ποσοστό (αν

και σε διαφορετικό βαθμό το καθένα) τις ψηφιακές τεχνολογίες ως βασικό δομικό στοιχείο

της επικοινωνιακής τους τακτικής και της εν γένει λειτουργίας τους δ) Απευθύνονται και

ενδιαφέρονται να προσελκύσουν ένα διεθνές κοινό.

στοιχείων. Η

μελέτη μιας εκτενούς βιβλιογραφίας (τόσο ελληνόγλωσσης όσο και ξενόγλωσσης), κυρίως

στο κομμάτι που αφορά στην παράθεση ιστορικών στοιχείων αναφορικά με την εμφάνιση και

την εξέλιξη των μουσείων τέχνης αλλά και των ψηφιακών τεχνολογιών, καθώς και στον

τρόπο που τα δυο αυτά στοιχεία ενώθηκαν και απέκτησαν έναν κοινό προσανατολισμό,

αποτελεί το βασικό εργαλείο συγκέντρωσης δευτερευόντων στοιχείων έρευνας. Η θεωρητική

προσέγγιση ολοκληρώνεται με καταγραφή και σύντομη περιγραφή των ψηφιακών

εφαρμογών που χρησιμοποιούνται από τα μουσεία τέχνης σε ευρεία κλίμακα προκειμένου να

ενισχύσουν το επικοινωνιακό προφίλ τους, αλλά και μεθόδων που βρίσκονται σε πιλοτική ή

σε πιο περιορισμένη εφαρμογή, με στοιχεία που θα προκύψουν από έρευνα τόσο στην

σχετική βιβλιογραφία (μελέτες, αρθρογραφία κ.τ.λ.) όσο και στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με την

Τηλικίδου, «η αναδρομή στην ελληνική και ξένη βιβλιογραφία αποτελεί απαραίτητη

προϋπόθεση για την εις βάθος και ολόπλευρη κατανόηση του θέματος και για την πλήρη

ενημέρωση του ερευνητή σχετικά με το υφιστάμενο επίπεδο γνώσεων» (Τηλικίδου, 2004,78),

άποψη που υπογραμμίζει τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζει η βιβλιογραφική έρευνα

ως αναπόσπαστο και δομικό στοιχείο της μεθοδολογίας που διέπει τους κανόνες συγγραφής

κάθε επιστημονικής εργασίας.

Σε ό,τι αφορά στα ελληνικά δεδομένα, τα στοιχεία προέρχονται από την μελέτη των 3

μουσείων τέχνης που δραστηριοποιούνται στην πόλη της Θεσσαλονίκης, το Κρατικό

1 Πρωτογενή στοιχεία (primary data): Τα στοιχεία που αναζητούνται με συγκεκριμένες έρευνες. Τομάρας, 2005,100 2 Δευτερογενή στοιχεία (secondary data) : Τα στοιχεία εκείνα τα οποία διατίθενται από άλλες έρευνες ή είναι δημοσιευμένα σε διάφορες πηγές ή μελέτες. Τομάρας, 2005,99

10

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και το Τελλόγλειο

Ίδρυμα Τεχνών. Τα συγκεκριμένα μουσεία επιλέχθηκαν προκειμένου να λειτουργήσουν ως

«σημείο αναφοράς» για τα μουσεία τέχνης στην χώρα μας κυρίως εξ αιτίας του ότι

εκπροσωπούν και υποστηρίζουν τις πιο σύγχρονες απόψεις για την παρουσίαση και

προώθηση των μουσειακών πρακτικών έχοντας ενσωματώσει στους στρατηγικούς στόχους

τους την διάδοση της ιδέας που προάγει την σύζευξη της τέχνης με την τεχνολογία

προκειμένου για την εμπέδωση μιας σταθερής σχέσης με ένα κοινό που διαρκώς θα

διευρύνεται. Επιπλέον, και οι τρεις αυτοί πολιτιστικοί οργανισμοί έχουν να επιδείξουν

σημαντική, και σε κάποιες περιπτώσεις πρωτοπόρο, δραστηριότητα στον τομέα των

ψηφιακών τεχνολογιών, επιδεικνύοντας παράλληλα την επιθυμία για περαιτέρω εμπλουτισμό

και ενίσχυση των δράσεων αυτών. Προηγείται μια σύντομη αναφορά στην ιστορία του

καθενός από τους προαναφερθέντες πολιτιστικούς οργανισμούς και στην πορεία που έχουν

καταγράψει ως σήμερα με σημείο αναφοράς πάντα τον βαθμό εφαρμογής των νέων

τεχνολογιών στις μουσειακές, επικοινωνιακές και εκπαιδευτικές πρακτικές τους. Αξιοποιείται

υλικό που προέρχεται από βιβλιογραφική έρευνα, αλλά και από τα όσα οι ίδιοι οι πολιτιστικοί

οργανισμοί αναφέρουν για την ιστορία τους στους διαδικτυακούς τους τόπους, ενώ ως

σημαντική πηγή άντλησης δευτερογενούς υλικού λειτουργεί η προσωπική συνέντευξη με

τους ιθύνοντες των εν λόγω μουσείων τέχνης της Θεσσαλονίκης, στοιχείο που φωτίζει ακόμη

περισσότερο το μέγεθος της συμβολής των ψηφιακών τεχνολογιών στην διάδοση και στην

εξέλιξη αυτών των πολιτιστικών οργανισμών, ενώ παράλληλα φέρνει στην επιφάνεια τις

προθέσεις και τις δυνατότητες που έχουν προκειμένου για την υιοθέτηση ή όχι περισσότερων

και πιο εξειδικευμένων ψηφιακών εφαρμογών.

Ως βασική εσωτερική πηγή πληροφόρησης, η συνέντευξη αρμοδίων προσώπων έχει την

δυνατότητα να προσφέρει σημαντικό από άποψη σημασίας και περιεχομένου υλικό, καθώς τα

θέματα που τίθενται προς συζήτηση έχουν ως στόχο να φέρουν στο προσκήνιο τις ενέργειες

στις οποίες έχουν ως τώρα προβεί οι συγκεκριμένοι μουσειακοί οργανισμοί προκειμένου για

την ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών στις επικοινωνιακές πρακτικές τους και να

αναδείξουν τις προθέσεις για διεύρυνση των ψηφιακών δυνατοτήτων στο άμεσο μέλλον.

Πρόκειται δηλαδή για μια «ανοιχτή συζήτηση με φυσικά πρόσωπα τα οποία είναι

εκπρόσωποι φορέων και ειδικοί στο υπό έρευνα θέμα, διαθέτουν εξειδικευμένη γνώση και

εμπειρία, επιστημονική ή επαγγελματική» (Τηλικίδου,2004, 77). Με την ιδιότητά τους αυτή,

τα πρόσωπα αυτά προσφέρουν την δυνατότητα για μια εκ των έσω διερεύνηση των

προθέσεων και των δυνατοτήτων των πολιτιστικών οργανισμών αναφορικά με την εφαρμογή

των ψηφιακών εφαρμογών ως αναπόσπαστο κομμάτι της επικοινωνιακής πρακτικής που

11

εφαρμόζουν. Βασική επιδίωξη της συζήτησης με τα αρμόδια πρόσωπα του κάθε μουσειακού

οργανισμού αποτελεί η αναζήτηση του βαθμού αποδοχής των ψηφιακών πρακτικών από το

κοινό της τέχνης, όπως αυτός αντηχεί στους υπευθύνους για τον σχεδιασμό της δράσης.

Η απάντηση βέβαια στο αν και κατά πόσο οι νέες τεχνολογίες γίνονται στην

πραγματικότητα αποδεκτές από το κοινό, καθώς επίσης ο εντοπισμός του βαθμού στον οποίο

γίνεται χρήση των τεχνολογιών αυτών, προέρχεται από την συγκέντρωση πρωτογενών

στοιχείων (με τη μέθοδο των ερωτηματολογίων3 που διανεμήθηκαν σε επισκέπτες και των

τριών προς εξέταση πολιτιστικών οργανισμών). Τα ερωτηματολόγια είναι σύντομα και

επικεντρώνονται αποκλειστικά στα σημεία που εξυπηρετούν τα πορίσματα της

συγκεκριμένης έρευνας. Αξιοποιώντας το παράδειγμα των ερωτηματολογίων που συνέταξε ο

Bourdieu για την δική του έρευνα στο βιβλίο του «The love of Art», τα ερωτηματολόγια

έχουν διττό προορισμό: αφενός μεν να σκιαγραφήσουν ένα σύντομο προφίλ αυτού που

καλείται «το κοινό της τέχνης», που σύμφωνα με τον Bourdieu εμφανίζει κάποια

συγκεκριμένα μορφωτικά, ηλικιακά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, αφετέρου δε να

διερευνήσουν το ποσοστό αποδοχής των ψηφιακών τεχνολογιών ως βασικό δομικό στοιχείο

των μουσειακών πρακτικών, τον βαθμό εξοικείωσης του κοινού με τις ψηφιακές εφαρμογές

γενικότερα και την διάθεσή του ενόψει της ενσωμάτωσης περισσότερων ψηφιακών

εφαρμογών. Αξιοποιούνται επίσης και οι γενικές αρχές εκπόνησης έρευνας κοινού όπως

περιγράφονται από τον Billy Kinsey Jr. (Kinsey, 2002,1-6). Ο πληθυσμός που αποτελεί το

αντικείμενο μελέτης της παρούσας έρευνας κοινού, και που προκύπτει μέσω της μεθόδου της

δειγματοληψίας,4

3 Ερωτηματολόγια: Το ερωτηματολόγιο είναι ένα σύνολο γραπτών (ή σε ηλεκτρονική μορφή) ερωτήσεων σχετικών με ένα πρόβλημα, τις οποίες ο ερευνητής απευθύνει ομοιόμορφα στα υποκείμενα του δείγματος με σκοπό να συγκεντρώσει τις αναγκαίες πληροφορίες. Οι ερωτήσεις μπορεί να αναφέρονται σε γνώμες, απόψεις, αντιλήψεις, στάσεις, αξίες, συμπεριφορές, γνώσεις, ενδιαφέροντα, προτιμήσεις, προσδοκίες, συναισθήματα, κ.λπ. (Ανδρεαδάκης, 2006, 2)

προσδιορίστηκε ως έξης: πρόκειται για τους φυσικούς επισκέπτες στους

χώρους του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών

αντίστοιχα, ενώ στους χώρους του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

αναζητήθηκαν άτομα τα οποία είχαν έστω και μια φορά επισκεφτεί το Μακεδονικό Μουσείο

Σύγχρονης Τέχνης. Προκειμένου να διασφαλιστεί η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος, «η

κατά το δυνατόν ακριβέστερη αναπαράσταση σε μικρογραφία του πληθυσμού στο δείγμα»

(Τηλικίδου,2004,85), έγινε προσπάθεια να διανεμηθούν τα ερωτηματολόγια σε άτομα που

προέρχονται από σχεδόν όλες τις ηλικιακές ομάδες, ενώ τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες

λήφθηκε κάθε δυνατή μέριμνα ώστε να εκπροσωπούνται σε σχεδόν ίδια αναλογία. Σε ότι

4 Δειγματοληψία (sampling) : «η εξέταση ενός τμήματος του συνολικού πληθυσμού , δείγμα, που ουσιαστικά λειτουργεί ως μικρογραφία του πληθυσμού από τον οποίο προέρχεται. Δύσκολα όμως αποτελεί μια πιστή αντανάκλασή του.» (Τηλικίδου,2004, 84-85)

12

αφορά στην διασφάλιση της αμεροληψίας, «του δεύτερου βασικού στοιχείου η απουσία του

οποίου θέτει σε κίνδυνο την αξιοπιστία του δείγματος» (Τηλικίδου,2004,85), προσπάθεια

καταβλήθηκε έτσι ώστε να μην υπάρχει καμία παρέμβαση ή προσωπική επιλογή στην

σύνθεση του δείγματος, πέρα από την πρόθεση για ισόποση και ισότιμη εκπροσώπηση των

ομάδων όπως περιγράφηκε παραπάνω.

Ως μονάδα δειγματοληψίας προσδιορίστηκε λοιπόν το σύνολο των φυσικών επισκεπτών

στους χώρους των μουσείων τέχνης της Θεσσαλονίκης κατά τις μέρες διεξαγωγής της

έρευνας, ανεξαρτήτως φύλου ή ηλικίας, ενώ αναφορικά με την μέθοδο λήψης του δείγματος

επελέγη αυτή της δειγματοληψίας χωρίς πιθανότητες – κατευθυνόμενη δειγματοληψία.5

Σε ό,τι αφορά στο μέγεθος του δείγματος ορίστηκε εξ αρχής στα 100 άτομα – επισκέπτες,

αριθμός που θεωρήθηκε αφενός ως εφικτός και αφετέρου ως αρκετά αντιπροσωπευτικός. Με

το δεδομένο ότι το κοινό της τέχνης στην πόλη της Θεσσαλονίκης είναι μάλλον

περιορισμένο, η αντιμετώπιση των δειγμάτων ξεχωριστά για το καθένα από τα 3 μουσεία

όπου πραγματοποιήθηκε η έρευνα κοινού δε θα οδηγούσε σε αξιολογήσιμα συμπεράσματα,

έγινε ενοποίηση των δειγμάτων αλλά και των πορισμάτων που προέκυψαν από αυτά με

Η

επιλογή της συγκεκριμένης μεθόδου υπήρξε μάλλον αναγκαστική εξ αιτίας του ότι δεν είναι

δυνατό να προσδιοριστεί εκ των προτέρων το μέθοδος του προς εξέταση δείγματος, καθώς ο

αριθμός των επισκεπτών σε έναν μουσειακό χώρο ποικίλει και σε καμία περίπτωση δεν είναι

γνωστός ή δεδομένος. Υπήρξαν περιπτώσεις κατά τη διάρκεια της έρευνας κοινού στα

μουσεία τέχνης όπου ο αριθμός των επισκεπτών υπήρξε πολύ μικρός, ενώ αντίθετα

περιπτώσεις όπου οι επισκέπτες υπήρξαν πολυάριθμοι. Σε κάθε περίπτωση όμως, δεν κατέστη

εφικτή η παραδοχή ότι κάθε μονάδα πληθυσμού θα μπορούσε δυνάμει να συμμετέχει στο

δείγμα, καταβλήθηκε όμως κάθε προσπάθεια για όσο το δυνατόν αντικειμενικότερη

διαχείριση των υπαρχόντων δειγμάτων. Π.χ. σε περιπτώσεις ομαδικών-εκπαιδευτικών

επισκέψεων επελέγη μόνο ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας ομάδας που σε γενικές γραμμές

παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά, καθώς η περαιτέρω μελέτη αυτής της ο μάδας θα

αλλοίωνε το τελικό αποτέλεσμα της έρευνας (για παράδειγμα, ερωτηματολόγια

διανεμήθηκαν περίπου σε ποσοστό 5% επί του συνόλου των μαθητών της Β΄ τάξης του 1ου

Λυκείου Ξάνθης που βρέθηκαν στους χώρους του Τελλογλείου Ιδρύματος κατά την περίοδο

διεξαγωγής της έρευνας κοινού, ενώ ένα παρόμοιο ποσοστό επελέγη από την ομάδα

συνταξιούχων φιλολόγων που παρακολούθησαν μια εκπαιδευτική ξενάγηση στο Κρατικό

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης).

5 Στην κατευθυνόμενη δειγματοληψία δεν γνωρίζουμε ποια είναι η πιθανότητα όλες οι μονάδες πληθυσμού να έχουν ίσες ευκαιρίες συμμετοχής στο δείγμα.(Τηλικίδου,2004,100)

13

σκοπό την άντληση στοιχείων που περιγράφουν τα χαρακτηριστικά του κοινού της τέχνης

στο σύνολό του. Τέλος, ο χρόνος διεξαγωγής της έρευνας κοινού περιλαμβάνει την περίοδο

1-8/2/2009 για το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και για Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης

αντιστοίχως, ενώ για το Τελλόγλειο Ίδρυμα και το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

την περίοδο από 4/4-10/5/2009.

Ως εργαλείο λοιπόν συγκέντρωσης πρωτογενών στοιχείων αναφορικά με τον ρόλο που

διαδραματίζουν οι ψηφιακές τεχνολογίες στην διάδοση και στην εξέλιξη των μουσείων

τέχνης στην Ελλάδα, χρησιμοποιείται η δημοσκόπηση μέσω ερωτηματολογίων6

Ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου στηρίχθηκε στις εξής προκαταρκτικές αποφάσεις: α)

να είναι κατά το δυνατόν σύντομο προκειμένου να μην αποθαρρύνεται ή δυσανασχετεί ο

ερωτώμενος – επισκέπτης του μουσείου ο οποίος ενδεχομένως να αισθάνεται κόπωση έπειτα

από την ολοκλήρωση της επίσκεψής του, β) να περιοριστεί η χρήση εξειδικευμένης

ορολογίας μόνο στο απολύτως απαραίτητο προκειμένου να αποφευκτούν τυχόν παρανοήσεις

και γ) το περιεχόμενο των ερωτήσεων να είναι ακριβώς προσαρμοσμένο στις αναζητούμενες

πληροφορίες.

. Τα

ερωτηματολόγια που συντάχθηκαν για τις ανάγκες της συγκεκριμένης δημοσκόπησης είναι

δομημένα, καθώς οι απαντήσεις ακολουθούν μια προαποφασισμένη και κοινή για όλους

φόρμα ερωτήσεων και οδηγιών, ενώ σε κάθε περίπτωση οι ερωτώμενοι γνώριζαν ακριβώς

τον σκοπό για τον οποίο διεξάγεται η δημοσκόπηση, πρόκειται δηλαδή για άμεσες

συνεντεύξεις που εντάσσονται στην κατηγορία της προσωπικής συνέντευξης, «της πρόσωπο

με πρόσωπο δηλαδή συνάντησης του απογραφέα με τον ερωτώμενο». (Τηλικίδου,2004,114)

Η μέθοδος αυτή επέλεγη λόγω της δυνατότητας που προσφέρει για άμεση διευκρίνιση

ερωτήσεων που ενδεχομένως να προκαλέσουν προβληματισμό στον ερωτώμενο, γεγονός

πο υ εξασφαλίζει την πλήρη κατανό ηση το υ ερωτηματολογίου και των σκοπών για τους

οποίους πραγματοποιείται η έρευνα κοινού.

Από άποψη περιεχομένου, τα ερωτηματολόγια αναπτύσσονται κλιμακωτά σε τρία επίπεδα

προκειμένου να καλύψουν ισάριθμα ζητήματα της έρευνας κοινού. Οι αρχικές ερωτήσεις

στοχεύουν στο να φωτίσουν τα βασικά χαρακτηριστικά αυτού που καλείται ως «κοινό της

τέχνης». Συνεπώς, στο σημείο αυτό οι ερωτώμενοι συμπληρώνουν κάποια βασικά στοιχεία

που αφορούν στο φύλο, στην ηλικιακή ομάδα, στον τόπο κατοικίας τους, αλλά και στο

μορφωτικό τους επίπεδο. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται εφικτή η σκιαγράφηση ενός

6 «Η δημοσκόπηση είναι η συστηματική συγκέντρωση πληροφοριών μέσω ερωτηματολογίου με σκοπό την κατανόηση και/ή την πρόβλεψη κάποιας πλευράς της συμπεριφοράς του ερευνώμενου πληθυσμού» (Τηλικίδου,2004,113)

14

βασικού προφίλ των επισκεπτών των μουσείων τέχνης με απώτερο στόχο την επιβεβαίωση ή

την κατάρριψη του στερεοτύπου που θέλει το κοινό της τέχνης να συγκεντρώνει κάποια

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (άποψη που αναπτύσσει και ο Bourdieu).

Το δεύτερο μέρος του ερωτηματολογίου έχει διττό προσανατολισμό, καθώς αφενός μεν

επιχειρεί να αποσαφηνίσει το αν οι ερωτηθέντες συγκαταλέγονται σε ένα συχνό και

συνειδητοποιημένο κοινό το οποίο παρακολουθεί τις εξελίξεις και έχει κατασταλαγμένη

άποψη για την θέση των μουσείων μέσα στο πολιτιστικό περιβάλλον, αφετέρου δε λειτουργεί

ως προπομπός του τρίτου μέρους (όπου οι ερωτήσεις επικεντρώνονται στα μουσεία τέχνης

και στις ψηφιακές τεχνολογίες που απαντώνται ή είναι δυνατόν να αναπτυχθούν στα μουσεία

τέχνης), καθώς οι δυο τελευταίες ερωτήσεις επιχειρούν να καταγράψουν τόσο τον βαθμό

προτίμησης των επισκεπτών προς τα μουσεία τέχνης όσο και τον βαθμό εξοικείωσής τους με

τις ψηφιακές τεχνολογίες.

Κατά το τελευταίο μέρος οι ερωτήσεις επικεντρώνονται στην ουσία της συγκεκριμένης

έρευνας κοινού που δεν είναι άλλη από την διερεύνηση του ποσοστού αποδοχής της

συνύπαρξης της τέχνης με την τεχνολογία.

Η επιλογή της φόρμας του κλειστού τύπου ερωτήσεων (μόνο σε τρεις επί του συνόλου

των 22 ερωτήσεων ζητάται η συμπληρωματική επεξήγηση της απάντησης) έγινε με γνώμονα

την διευκόλυνση των ερωτώμενων αλλά και την ευκολότερη διαχείριση και ομαδοποίηση

των απαντήσεων προκειμένου για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Οι απαντήσεις που

προτείνονται είναι είτε διχοτομικές (δυο εναλλακτικές προτάσεις), είτε πολλαπλές

(περισσότερες των δυο εναλλακτικές προτάσεις), οι οποίες με την σειρά τους διακρίνονται σε

απλής ή πολλαπλής απάντησης. Σε κάθε περίπτωση, καταβλήθηκε κάθε δυνατή μέριμνα έτσι

ώστε η αλληλουχία των ερωτήσεων να είναι τέτοια ώστε ο ερωτώμενος να οδηγείται

σταδιακά από το γενικό στο ειδικό, να μην αιφνιδιάζεται από το περιεχόμενο των ερωτήσεων

αλλά και να μην αισθάνεται ότι καμιά από τις προσφερόμενες απαντήσεις δεν αποτυπώνει

την άποψή του. Οι εναλλακτικές επιλογές που προσφέρονται είναι: «συλλογικά πλήρης,

καθώς περιλαμβάνουν όλες τις πιθανές εναλλακτικές απαντήσεις και αμοιβαία εξαιρούμενες,

που σημαίνει ότι ο ερωτώμενος πρέπει να μπορεί να καθορίσει μια επιλογή η οποία σαφώς

θα εκπροσωπεί την απάντησή του». (Τομάρας,2005,108)

Η συγκεκριμένη έρευνα κοινού ολοκληρώνεται με την συγκέντρωση των στοιχείων και

την ομαδοποίηση των απαντήσεων προκειμένου για την εξαγωγή συμπερασμάτων που

αφορούν στην στάση και την διάθεση του κοινού της τέχνης στην πόλη της Θεσσαλονίκης

αναφορικά με την χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών και την διεύρυνση των δυνατοτήτων

που αυτές προσφέρουν στα μουσεία τέχνης. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν

15

αποτυπώνουν επίσης και το πόσο δεκτικό εμφανίζεται το κοινό της τέχνης γενικότερα σε

θέματα τεχνολογίας και καινοτομίας, ενισχύοντας ή καταρρίπτοντας τα στερεότυπα που

εξακολουθούν και σήμερα να συνοδεύουν τις απόψεις για τον τρόπο παρουσίασης της τέχνης.

Η εργασία θα ολοκληρωθεί με μια προσπάθεια σύγκρισης των δεδομένων που προέκυψαν

από την έρευνα σε όσα ισχύουν τόσο στα ευρωπαϊκά όσο και στα ελληνικά μουσεία τέχνης

(σύμφωνα πάντα με όσα παρουσιάστηκαν κατά το Β΄μέρος), προκειμένου να εντοπιστούν

τυχόν αδυναμίες ή ελλείψεις στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση των δράσεων που

αναλαμβάνουν τα μουσεία τέχνης της χώρας μας. Βαθύτερη φιλοδοξία είναι να αποτελέσει η

παρούσα εργασία μια αντικειμενική και ψύχραιμη καταγραφή των απόψεων και των τάσεων,

που θα μπορούσε να λειτουργήσει προς όφελος τόσο των μουσείων τέχνης ως πολιτιστικών

ιδρυμάτων, όσο και του κοινού τους.

16

Μέρος 1ο

Κεφάλαιο 1ο 1.1. Από το τέμενος των Μουσών στις ψηφιακές απεικονίσεις: μια σύντομη ματιά

στην πορεία των μουσείων στο χρόνο

Από υπαίθριο χώρο λατρείας των μουσών, των θεοτήτων που προστάτευαν τις Τέχνες

έως την σύγχρονη εκδοχή ενός χώρου που όχι μόνο φυλάσσει, εκθέτει και συντηρεί τα υλικά

και πνευματικά κατάλοιπα της μεγάλης πορείας του ανθρώπου στον χρόνο, αλλά παράλληλα

προσπαθεί να αναδειχθεί σε κοινωνικό και εκπαιδευτικό πυρήνα με εμβέλεια που φιλοδοξεί

να ξεπεράσει τις τοπικές κοινωνίες όπου εντάσσονται, τα μουσεία εξελίχθηκαν

καταγράφοντας και αποτυπώνοντας την εξέλιξη των ανθρώπων, των αντιλήψεων και των

αναγκών.

Ενώ είναι δύσκολο να αποκωδικοποιήσουμε την ανάγκη του ανθρώπου να συλλέγει

αντικείμενα είτε ενός μακρινού είτε ενός κοντινότερου παρελθόντος, τα μουσεία, ως χώροι

που κατ΄ εξοχήν επιλέχθηκαν για να συγκεντρώνονται και να εκτίθενται τα αντικείμενα αυτά,

σύντομα μετασχηματίζονται σε εργαλείο, μέσο και τελικά θεσμό. Σχετικά πρώιμα στην

νεώτερη φάση της ιστορίας των μουσείων που τοποθετείται γύρω στον 16ο και 17ο αιώνα, τα

«cabinets de curiosites» (βλ. παράρτημα εικ.1), οι συλλογές αξιοπερίεργων αντικειμένων της

τέχνης και της φύσης που γέμιζαν τις προθήκες των ευγενών και των αριστοκρατών της

εποχής, συνδέθηκαν με τις έννοιες της γνώσης και της καλλιέργειας που ήταν αποκλειστικό

προνόμιο των λίγων. Η διάσταση αυτή διατηρήθηκε και κατά την περίοδο όπου οι συλλογές

μεγαλώνουν σε έκταση και θεματογραφία περιλαμβάνοντας πλέον και έργα τέχνης (πίνακες,

γλυπτά, κ.ο.κ) αποκτώντας παράλληλα και την αίγλη της εξουσίας που τα έχει στην κατοχή

της. Γίνονται συνώνυμο της δύναμης και εργαλείο εντυπωσιασμού, υπογραμμίζοντας την

κοινωνική διαστρωμάτωση κατά την τελευταία φάση της βασιλείας των μεγάλων

αυτοκρατορικών οίκων της Ευρώπης.

Δεν είναι τυχαίο ότι η εμφάνιση των πρώτων δημόσιων, ανοιχτών στο κοινό μουσείων

συμπίπτει με την άνοδο της αστικής τάξης, με την κατάργηση των αποκλειστικών προνομίων

των ευγενών στην γνώση και στον πλούτο, με την πραγμάτωση μιας βαθιάς κοινωνικής

αλλαγής. Βέβαια και πάλι, και κατά την περίοδο αυτή, τα μουσεία δεν είναι άμοιρα

συμβολισμών. Μπορεί από τη μια «οι συλλογές να μην έχουν πλέον την αξία του

αξιοπερίεργου και του εξωτικού που θαμπώνει και διασκεδάζει την αυλή των Ευρωπαίων

17

αριστοκρατών, αλλά να αποκτούν ανεκτίμητη αξία ως υλικό για την μελέτη των φυσικών

φαινομένων» (Οικονόμου, 2003,34), από την άλλη γίνονται μέσα επικύρωσης της έννοιας

των εθνικών ταυτοτήτων και των μεγάλων αποικιοκρατικών δυνάμεων, καθώς το «κλασικό

μουσείο είναι υπεύθυνο για την συγκρότηση των σημαντικότερων φαντασιακών κοινοτήτων

της σύγχρονης ευρωπαϊκής κουλτούρας: του έθνους, του λαού, της Δύσης, αλλά και της ίδιας

της αστικής τάξης». (Πασχαλίδης,2001,213) Τα πρώτα μεγάλα δημόσια μουσεία της

Ευρώπης, το Βρετανικό μουσείο και το Λούβρο, τα οποία μέχρι και σήμερα εξακολουθούν να

συγκαταλέγονται στα μεγαλύτερα και σημαντικότερα μουσεία παγκοσμίως, γεμίζουν τις

προθήκες τους με αντικείμενα που προέρχονται από όλα τα μέρη του κόσμου7

Ίσως ο πραγματικός εκδημοκρατισμός των μουσείων να λαμβάνει χώρα τα τελευταία

χρόνια με την ταυτόχρονη συνύπαρξη δυο παραγόντων, την επικράτηση των αρχών της

«Νέας Μουσειολογίας

σε μια

προσπάθεια να υπερθεματίσουν την κυρίαρχη θέση τόσο της Αγγλίας όσο και της Γαλλίας

στους τομείς της γνώσης και του πολιτισμού αλλά και να καθιερώσουν στην συνείδηση των

πολιτών τους ότι η δύναμη των χωρών αυτών απλώνεται σε ό λα τα μήκη και πλάτη το υ

κόσμου. Για πολλά χρόνια τα αντικείμενα – εκθέματα βρέθηκαν στο επίκεντρο του

ενδιαφέροντος όλων όσων σχεδίαζαν και καθόριζαν την δράση και την λειτουργία των

οργανισμών συλλογικής μνήμης κάνοντας χρήση μόνο της αίγλης που περιβάλλει αυτά τα

μοναδικά αντικείμενα που είχαν στην κατοχή τους.

8

» ως επικρατούσα θεωρία στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των

μουσείων και την αλματώδη πρόοδο που έχουν σημειώσει οι νέες – ψηφιακές τεχνολογίες.

7 Τα αυτοαποκαλούμενα «μουσεία του κόσμου», όπως τα αποκαλεί ο Preziosi, επανειλημμένα έχουν αρνηθεί «τις διαρκώς εντονότερες διεκδικήσεις πολλών χωρών να επιστραφούν στα πάτρια εδάφη τα αντικείμενα της πολιτιστικής κληρονομιάς που κατά τους τελευταίους αιώνες έχουν απομακρυνθεί με ποικίλα μέσα» (Preziosi,2008,114) 8 Οι αρχές της Νέας Μουσειολογίας βασίζονται στην άποψη ότι τα μουσεία πρέπει να διαδραματίζουν έναν καθοριστικό και σημαίνοντα ρόλο στην εκπαίδευση και στην εμπέδωση της κοινωνικής συνοχής του συνόλου. Στο επίκεντρο της άποψης αυτής δεν βρίσκονται πλέον τα αντικείμενα και η προβολή τους παρά οι άνθρωποι και οι ανάγκες τους.

18

1.2. Το σύγχρονο μουσείο

Κατά τη διάρκεια του 9ου συνεδρίου του ICOM 9 που πραγματοποιήθηκε στην Grenoble

στις 10 Σεπτεμβρίου 1971, ο συγγραφέας και φιλόσοφος Στανίζλας Αντοβέτι τόνισε πως «το

μουσείο είτε θα άλλαζε ριζικά ή θα έχανε το δικαίωμα του να υπάρχει και αργά ή γρήγορα θα

εξαφανίζονταν»( http://www.museumstudies.si.edu/claims2000.htm). Πάνω στην επιτακτική

αυτή ανάγκη για αλλαγή και προσαρμογή στις απαιτήσεις μιας εποχής και μιας κοινωνίας που

συνεχώς αλλάζει και εξελίσσεται, στηρίχτηκε η σύγχρονη φυσιογνωμία των μουσείων

προκειμένου να αποτινάξουν οι πολιτιστικοί αυτοί οργανισμοί «την δημόσια εικόνα ενός

σκονισμένου, νεκρού ιδρύματος» (Merriman,1998,43)

Η μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τα αντικείμενα στον άνθρωπο προκάλεσε μια

σειρά από αλυσιδωτές αλλαγές στον τρόπο που τα μουσεία σχεδιάζουν τις εκθέσεις αλλά και

το σύνολο των δράσεων τους οι οποίες συνεχώς εμπλουτίζονται προκειμένου να

ανταποκρίνονται επιτυχέστερα στον εκπαιδευτικό ρόλο που επιθυμούν να διαδραματίσουν τα

μουσεία, ενώ παράλληλα να διεκδικούν με μεγαλύτερες αξιώσεις ένα σημαντικό μερίδιο του

ελευθέρου χρόνου του κοινού καλύπτοντας την ανάγκη του για ψυχαγωγία. Πηγαίνοντας ένα

βήμα παραπέρα, το σύγχρονο μουσείο εστιάζει το ενδιαφέρον της έρευνας του στα

χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητες αυτού που χαρακτηρίζεται ως «μη κοινό»,

προσπαθώντας να κατανοήσει τους λόγους για τους οποίους μια σημαντική μερίδα του

κοινού στο οποίο απευθύνεται εξακολουθεί να εξαιρείται από τους χώρους του. Όπως

επισημαίνει και ο Nick Merriman, «το ότι τα μουσεία ενθαρρύνουν ή και επιτρέπουν ακόμη,

ως ένα βαθμό, τους κοινωνικούς διαχωρισμούς, αποδεικνύεται από τις έρευνες των

επισκεπτών τους οι οποίες δείχνουν σταθερά ότι το κοινό των περισσοτέρων (αλλά όχι όλων)

αποτελείται από μορφωμένους και εύπορους, σε ποσοστό πολύ υψηλότερο από εκείνο που

αναλογεί στον γενικό πληθυσμό» (Merriman, 1998,43).

Από την στιγμή που το κοινό των μουσείων έπαψε να αντιμετωπίζεται «σαν μια

ομοιογενή μάζα ανθρώπων, το «ευρύ κοινό», αλλά ως άτομα με τις ιδιαίτερες ανάγκες τους,

τις μαθησιακές τους προτιμήσεις, και τις κοινωνικές και πνευματικές ιδέες και

προκαταλήψεις» (Hooper-Greenhill,1998,47), άνοιξε ο δρόμος προς την αναζήτηση των

αιτίων που κρατούν ένα σημαντικό κομμάτι του κοινού μακριά από το υς χώρο υς των

μουσείων. Παράλληλα με τις έρευνες κοινού , που προσέφεραν σημαντικά στοιχεία για την 9 «Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM) ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1946 ως μη κυβερνητικός οργανισμός από λίγους αρχικά επαγγελματίες μουσείων - αρχαιολόγους, ιστορικούς της τέχνης, μουσειολόγους, συντηρητές κ.ά.- που αγωνιούσαν για την τύχη της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς μετά τις καταστροφές που είχε υποστεί στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.» (http://www.istomediahost.gr/icom/gr_about.asp.)

19

ταυτότητα, τις προσδοκίες αλλά και τον βαθμό ικανοποίησης των επισκεπτών από τους

μουσειακούς χώρους, αναπτύχθηκαν και έρευνες του λεγόμενου «μη κοινού» και η

αναζήτηση του τρόπου ικανοποίησης των πιθανών ή μελλοντικών επισκεπτών. Οι έρευνες με

αυτόν τον προσανατολισμό έχουν ιδιαίτερη αξία και χρησιμότητα σε μουσειακούς χώρους

που σχεδόν πάντα είχαν μια «προβληματική» σχέση με μια μεγάλη μερίδα κοινού που

συνειδητά απέκλειε τον εαυτό του από τους χώρους αυτούς.

1.3. Η ιδιαίτερη περίπτωση των μουσείων τέχνης

Έχοντας ως αντικείμενο μελέτης τα μουσεία τέχνης, ο Bourdieu στο έργο του “The love

of Art, European Art Museums and their public “ καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα με τον

Merriman. «Οι στατιστικές καταδεικνύουν ότι η πρόσβαση στα έργα τέχνης είναι προνόμιο

των καλλιεργημένων τάξεων» (Bourdieu,1990,37). Ο Bourdieu όμως κάνει και μια πολύ

σημαντική επισήμανση. «Στην πραγματικότητα, μόνο όσοι αποκλείουν τον εαυτό τους είναι

οι πραγματικοί και δια παντός αποκλειόμενοι» (Bourdieu,1990,37)

Τα μουσεία τέχνης ανέκαθεν αποτελούσαν μια ιδιαίτερη περίπτωση πολιτιστικών

οργανισμών. Η ταύτιση των χώρων αυτών με έννοιες όπως «υψηλή τέχνη και κουλτούρα»,

που πολλές φορές υπήρξε προϊόν συνειδητής επιλογής των επιμελητών ή διευθυντών των

μουσείων αυτών σε μια προσπάθεια να διαφυλάξουν την «ιερότητα» των μουσείων τέχνης

από την υποτιμητική ματιά των αδαών, τράβηξε μια ανεξίτηλη διαχωριστική γραμμή

καθιστώντας για πολλά χρόνια τα μουσεία τέχνης χώρους απροσπέλαστους και ενίοτε

απωθητικούς. Και ενώ η μοντέρνα τέχνη και η παρουσίαση της στους μουσειακούς χώρους

είχε ως σκοπό την αναίρεση αυτών των αυθαίρετων συμβάσεων που έκανε τον θεατή «ενίοτε

να νιώθει ότι παρακολουθεί μαθήματα ιστορίας της τέχνης», και την δημιουργία της

αίσθησης «ότι βρισκόμαστε όχι πια σχολείο αλλά σε τόπο λατρείας όπου κυριαρχεί η

εμπειρία που προσφέρουν τα εκθέματα» (Serota,1996,10), στην πραγματικότητα αυτή η

υπεραπλούστευση των εκφραστικών μέσων προκάλεσε μια αμηχανία στον θεατή ο οποίος

στέκεται μπροστά σε έργα που δεν μπορεί να θαυμάσει ως αριστουργήματα υψηλής τέχνης,

αλλά ούτε και μπορεί να κατανοήσει.

Κατά συνέπεια λοιπόν, η επίσκεψη σε ένα μουσείο τέχνης απαιτεί δυο βασικές

προϋποθέσεις για να θεωρηθεί επιτυχής για τον θεατή: είτε την γνώση προκειμένου να

ερμηνεύσει και κατανοήσει τις φόρμες και τα εκφραστικά μέσα που μετέρχεται κάθε

20

τεχνοτροπία ή κίνημα για εκφραστεί, ή την αποδέσμευση από αυτές τις συμβάσεις

προκειμένου να δεχτεί την εμπειρία που προσφέρει η θέαση ενός έργου μοντέρνας ή

σύγχρονης τέχνης. Η έλλειψη οποιασδήποτε από τις δυο παραμέτρους είναι δυνατόν να

προκαλέσει στον επισκέπτη του μουσείου τέχνης μια αίσθηση ανεπάρκειας η οποία μπορεί

να μετατραπεί σε απόρριψη. Στην πραγματικότητα, όπως αναφέρει και ο Bourdieu, «ο θεατής

είναι σε θέση να απολαύσει μόνο όσα καταλαβαίνει» (Bourdieu,1990,37) και η απόλαυση

των έργων τέχνης είναι μια επίκτητη ικανότητα που μπορεί να αποκτηθεί με παρατεταμένη

εξάσκηση, καθώς δεν πρόκειται για έναν φυσικό χάρισμα.

Εξ αιτίας αυτών των ιδιαιτεροτήτων τα μουσεία τέχνης, περισσότερο ίσως από

οποιονδήποτε άλλο πολιτιστικό οργανισμό, βρέθηκαν να ταυτίζονται με τις ανάγκες και τις

επιδιώξεις μιας εξειδικευμένης μερίδας κοινού με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και

ιδιαιτερότητες. Το άνοιγμα των μουσείων προς το κοινό που παρατηρείται τα τελευταία

χρόνια ήταν φυσικό να επηρεάσει και τα μουσεία τέχνης που αναζητούν τρόπους αφενός μεν

να αποτινάξουν από πάνω τους την εντύπωση ότι απευθύνονται σε λίγους αφετέρου δε να

ανοίξουν διαύλους επικοινωνίας καταδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο ότι η αγάπη για την

τέχνη δεν προϋποθέτει την ύπαρξη γνώσεων εκ των προτέρων. Όλες οι πληροφορίες και οι

γνώσεις που χρειάζονται για την ερμηνεία ή την εμπειρία ενός έργου τέχνης, μπορούν πλέον

να αποκτηθούν μέσα στους ίδιους τους χώρους του μουσείου παράλληλα και σύγχρονα με

την επίσκεψη σε αυτό.

Την ευκαιρία αυτή έδωσαν στα μουσεία τέχνης, και ασφαλώς όχι μόνο σε αυτά, οι νέες –

ψηφιακές τεχνολογίες, οι οποίες ήρθαν για να προσφέρουν και στους πολιτιστικούς

οργανισμούς απεριόριστες δυνατότητες επικοινωνίας και δημιουργικής επαφής με το κοινό.

21

Κεφάλαιο 2ο Η είσοδος των ψηφιακών τεχνολογιών στους πολιτιστικούς οργανισμούς

2.1. Πολιτιστικά αντικείμενα & πολιτιστική πληροφορία

«Έχουμε συνηθίσει να φτιάχνουμε συλλογές αντικειμένων. Τώρα έχουμε την

δυνατότητα να φτιάχνουμε επίσης και συλλογές πληροφοριών». (Keene,1998,1) Η φράση

αυτή, με την οποία ξεκινά το βιβλίο της Susan Keene ‘Digital Collections, Museums in the

information age”, αποδίδει με συνοπτικό και περιεκτικό τρόπο τις δυνατότητες που

προσφέρουν οι ψηφιακές τεχνολογίες στην υπηρεσία των οργανισμών συλλογικής μνήμης

όπως είναι τα μουσεία. Τους προσφέρουν την ευκαιρία να εξελίξουν το περιεχόμενό τους και

διευρύνουν το κοινό τους προσπερνώντας οποιαδήποτε άλλη παρόμοια δυνατότητα είχαν στο

παρελθόν. Η διαδικασία αυτή όμως δεν περιλαμβάνει μόνο δυνατότητες και ευκαιρίες.

Ομοίως περιλαμβάνει ενδεχόμενους κινδύνους και απειλές, κυρίως όταν η υιοθέτηση των

ψηφιακών εφαρμογών είναι άκριτη και δεν συμβαδίζει με το γενικότερο πρόγραμμα και τον

σχεδιασμό του πολιτιστικού οργανισμού.

Η ιδιαιτερότητα των μουσειακών αντικειμένων, ως αντικειμένων που αν ιδωθούν

ξέχωρα από τις πληροφορίες που τα περιβάλλουν η αξία τους «μειώνεται δραματικά, καθώς

αυτά καταντούν να είναι απλώς ωραία η μυστηριώδη αντικείμενα για τα οποία είναι γνωστές

μόνο οι αισθητικές τους ιδιότητες» (Οικονόμου,1999,1) αποτέλεσε την αφετηρία για την

είσοδο των τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών στους οργανισμούς

συλλογικής μνήμης. Η ανάγκη για αποτελεσματική διαχείριση του τεράστιου όγκου των

πληροφοριών που συνοδεύουν κάθε μουσειακό αντικείμενο, το σύνολο δηλαδή των

στοιχείων που συνθέτουν την μουσειακή του τεκμηρίωση10

Τα μουσεία, έχοντας παραδοσιακά στραμμένη την προσοχή τους στα αντικείμενα,

απέκτησαν «την δημόσια εικόνα ενός απαγορευτικού χώρου, μιας σκοτεινής αποθήκης

γεμάτης με απομεινάρια ενός νεκρού παρελθόντος» (MacDonald-Alsford,1991,305). Η

αφενός, και η επιθυμία να

επενδυθούν τα αντικείμενα αυτά με ένα περιεχόμενο ταυτόχρονα εκπαιδευτικό και

μορφωτικό που θα τα μετασχημάτιζε σε αντικείμενα που έχουν την δυνατότητα να

αφηγούνται ιστορίες και να μεταφέρουν πληροφορίες αφετέρου, έφεραν τις ψηφιακές

τεχνολογίες στο χώρο των μουσείων.

10 Μουσειακή τεκμηρίωση είναι «η συλλογή, επεξεργασία και διαχείριση λεπτομερών και εξακριβωμένων πληροφοριών για τις συλλογές ενός μουσείου». (Δάλλας, 2003,253)

22

σύνδεση των μουσειακών αντικειμένων με τις πολιτιστικές πληροφορίες που αυτά

μεταφέρουν, άνοιξε τον δρόμο στην είσοδο των ψηφιακών τεχνολογιών στα μουσεία με την

συνδρομή των οποίων οι οργανισμοί συλλογικής μνήμης αποκτούν την δυνατότητα να

διαδώσουν τον πλούτο των πληροφοριών που έχουν στην κατοχή τους, όπως αυτές

εκπορεύονται τόσο από τα αντικείμενα που απαρτίζουν τις συλλογές τους όσο και από την

ίδια την λειτουργία των μουσείων ως μορφωμάτων που προάγουν την κοινωνική συνοχή.

Στις μέρες μας «μπορούμε να αναγνωρίσουμε έξι κύριες περιοχές εφαρμογής των

τεχνολογιών της πληροφορίας στα μουσεία : 1. Διαχείριση και επιμέλεια συλλογών 2.

Έρευνα για τις συλλογές των μουσείων 3. Πρόσβαση του κοινού στις συλλογές 4. Προβολή

του μουσείου και διαχείριση επισκεπτών 5. Διαχειριστικές λειτουργίες και διαμουσειακή

επικοινωνία 6. Υιοθέτηση και υλοποίηση προτύπων». (Δάλλας, 2003,248)

2.1.1. Ιστορική αναδρομή

Στην ανάγκη για τυποποίηση των βημάτων που σχετίζονται με τις διαδικασίες της

μουσειακής τεκμηρίωσης των αντικειμένων εδράζεται η αρχική προσπάθεια χρήσης των

ηλεκτρονικών υπολογιστών στα μουσεία, που χρονολογείται στις αρχές τις δεκαετίας του

1960, κυρίως της Αμερικής σε πρώτη φάση11

11 «Στο Smithsonian Institution National museum of Natural History έχουμε μια από τις πρώτες εφαρμογές ενός προγράμματος διαχείρισης δεδομένων ήδη από το 1963». (Jones-Garmil,1997,35)

και της Δ. Ευρώπης στην συνέχεια. Παρά το

γεγονός ότι οι τεχνολογίες της πληροφορίας δεν έγιναν δεκτές από τα μουσεία σε μεγάλη

έκταση κατά την πρώτη περίο δο της εφαρμο γής το υς, κυρίως λό γω της αμηχανίας πο υ

προκαλούσε η χρήση τους σε χώρους παραδοσιακά απομακρυσμένους από κάθε τί

τεχνοκρατικό, όπως είναι τα μουσεία τέχνης, που εξ ορισμού είναι συνυφασμένα με πιο

συντηρητικές απόψεις που θέλουν την τέχνη ως την εικονιστική αποτύπωση του «ωραίου»

που πρέπει να στέκεται μακριά από οτιδήποτε μπορεί να νοθεύσει ή να σπιλώσει αυτήν την

εικόνα, σύντομα καθιερώθηκαν «ως εργαλείο επικοινωνίας και οργάνωσης του μουσείου και

των συλλογών του». (Pierroux,1998,5) Στην Ελλάδα οι ψηφιακές τεχνολογίες τίθενται στην

υπηρεσία της μουσειακής τεκμηρίωσης των αντικειμένων μόλις στα τέλη της δεκαετίας του

1980, και κατά αναλογία με τις περιπτώσεις του εξωτερικού, «η ανάπτυξη πληροφορικών

συστημάτων για την τεκμηρίωση και την διαχείριση των συλλογών πολιτιστικών

αντικειμένων συνάντησε εξαρχής το πρόβλημα της επαρκούς αναπαράστασης των

πολιτιστικών δεδομένων». (Δάλλας, 2003, 255).

23

Στις ενότητες που ακολουθούν θα εξεταστούν κυρίως οι εφαρμογές εκείνες που έχουν να

κάνουν με την αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών στους τομείς της επικοινωνίας των

μουσείων με το κοινό τους, της καλύτερης οργάνωσης και διαχείρισης των προς έκθεση

αντικειμένων και της διαμόρφωσης ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού προγράμματος που

καλύπτει τις ιδιαίτερες ανάγκες και τις απαιτήσεις κάθε κατηγορίας κοινού. Η διερεύνηση

των «ηλεκτρονικών ευκαιριών» (electronic opportunities), όρος που χρησιμοποιεί η Suzanne

Keene για να περιγράψει τις δυνατότητες που προσφέρουν στα μουσεία οι ψηφιακές

τεχνολογίες12

, καταδεικνύει σε μεγάλο βαθμό ότι οι τεχνολογίες της πληροφορίας και της

επικοινωνίας είναι σε θέση να βοηθήσουν τα μουσεία να εξυπηρετήσουν καλύτερα και

αποτελεσματικότερα τόσο τους σκοπούς όσο και το κοινό τους. Αρκεί βέβαια η υιοθέτηση

αυτών των εφαρμογών να παραμείνει το μέσο της πραγματοποίησης στόχων και σκοπών και

να μην αποκτήσει χαρακτήρα αυτοσκοπού.

2.2. Το Διαδίκτυο

Ο λόγος για ψηφιακές τεχνολογίες είναι σχεδόν άρρηκτα και αναπόφευκτα πια

συνυφασμένος με την έννοια και την χρήση του Διαδικτύου. Άσχετα με το αν είναι καθολικά

αποδεκτή και θεμιτή η χρήση των εφαρμογών του διαδικτύου σε όλους τους τομείς της

ανθρώπινης δραστηριότητας, το σημείο στο οποίο συγκλίνουν τόσο οι υπέρμαχοι όσο και οι

πολέμιοι του Παγκόσμιου Ιστού είναι ότι έχει σχεδόν εκ βάθρων ανασκευάσει την σχέση του

ανθρώπου με την πληροφορία, είτε ως δημιουργο ύ και φο ρέα της είτε και ως αποδέκτη

αυτής. Ποτέ ως τώρα δεν είχαν αναιρεθεί σε τέτοια κλίμακα οι περιορισμοί του χώρου και

του χρόνου και ποτέ ως τώρα καμία πληροφορία δεν έφτασε τόσο κοντά σε τόσους πολλούς

ανθρώπους σε τόσο λίγο χρόνο. Έχοντας αυτά τα χαρακτηριστικά, ήταν φυσικό επακόλουθο

για τους πολιτιστικούς οργανισμούς, που διαχειρίζονται έναν μεγάλο όγκο πολιτιστικών

πληροφοριών, να υιοθετήσουν πολλές από τις εφαρμογές του διαδικτύου. Η πιο γνωστή και

διαδεδομένη χρήση των εφαρμογών του διαδικτύου από πλευράς των πολιτιστικών

οργανισμών και ειδικότερα των μουσείων, είναι η δημιουργία διαδικτυακών τόπων.

12 Suzanne Keene,” Digital collections, Museums in the Information Age”, κεφ, 2, σελ.9-21

24

2.2.1. Διαδικτυακοί τόποι: η παγκόσμια εικόνα των μουσείων

Ο σημαντικότερος λόγος για τον οποίο οι πολιτιστικοί οργανισμοί και κυρίως τα

μουσεία κάνουν χρήση του Παγκόσμιου Ιστού είναι «η ενημέρωση του κοινού και η προβολή

των δραστηριοτήτων τους, με στόχο την αποτελεσματικότερη προώθηση των υπηρεσιών που

προσφέρουν στο κοινό τους.» (Δάλλας,2003,268). Πράγματι, ο ευκολότερος τρόπος

άντλησης πληροφοριών που σχετίζονται με την ταυτότητα και την λειτουργία ενός μουσείου,

είναι η επίσκεψη στον ιστοχώρο13

Τόσο η μορφή των ιστοχώρων όσο και το πλήθος των παρεχόμενων πληροφοριών έχουν

σε μεγάλο ποσοστό επηρεαστεί από την εξέλιξη που έχουν σημειώσει οι ψηφιακές

τεχνολογίες. Όπως επισημαίνει ο Κώστας Αρβανίτης στην εισήγηση που παρουσίασε στο

πλαίσιο του εκπαιδευτικού συμποσίου με τίτλο «3 μέρες για τα Μουσεία»

που διατηρεί. Από την στιγμή εκείνη που τα πρώτα

μουσεία στην Αμερική και στην συνέχεια στην Ευρώπη δημιούργησαν τους ιστοχώρους τους

(τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1990) μέχρι και σήμερα, που ο σχετικός κατάλογος είναι

μεγάλος και συνεχώς μακραίνει, βασική λειτουργία των διαδικτυακών μουσειακών τόπων δεν

είναι άλλη από την παροχή πληροφοριών στο κοινό σχετικά με την ταυτότητα, τις δράσεις

και την εν γένει λειτουργία του μουσείου. Σκοπός των πολιτιστικών μονάδων σχεδιάζουν και

διατηρούν ιστοχώρους είναι να καταστήσουν τον οργανισμό γνωστό σε όσο το δυνατόν

μεγαλύτερη μερίδα κοινού, να κοινοποιήσουν τους στόχους και τον σκοπό της δράσης τους

και να καλύψουν την όποια πιθανή απορία μπορεί να έχει ο μελλοντικός επισκέπτης σχετικά

με τις συλλογές που φιλοξενεί αλλά με ζητήματα λειτουργικά (προσβασιμότητα, ωράριο

λειτουργίας κ.τ.λ.)

14

13 Ιστοχώρος : Συλλογή από σελίδες (ιστοσελίδες) με κείμενα, αρχεία εικόνας, ήχου,video,κτλ, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους και είναι διαθέσιμα στον παγκόσμιο ιστό για την πληροφόρηση των χρηστών του διαδικτύου, αλλά και την παρουσίαση ενός θέματος, ενός προσώπου, μιας εταιρείας, ενός οργανισμού κ.ά. (

, μέσα σε ένα

περιβάλλον «όπου το διαδίκτυο αναπτύσσεται τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά…, η έννοια

της διαχείρισης των διαδικτυακών τόπων αποκτά όλο και περισσότερο νόημα. Η διαχείριση

στο Διαδίκτυο ξεκινά από την ύπαρξη ξεκάθαρων στόχων και προχωρά στη δημιουργία

αντίστοιχου περιεχομένου και μεθόδων σχεδιασμού, παρουσίασης και διατήρησης της

πληροφορίας». (Αρβανίτης, 2007,101) Γίνεται συνεπώς αντιληπτό ότι όσο εξελίσσονται οι

εφαρμογές και οι δυνατότητες του Διαδικτύου, αλλά και το σύνολο των εφαρμογών που

καλούνται ψηφιακές, αποκτά ουσιαστικότερο νόημα και υπόσταση τόσο η ύπαρξη όσο και η

διαχείριση ιστοχώρων από πλευράς των πολιτιστικών οργανισμών.

www.el.wiktionary.org) 14 Το εκπαιδευτικό συμπόσιο πραγματοποιήθηκε στην Θεσσαλονίκη στις 7- 9 Μαΐου 2004, ενώ τα πρακτικά του δημοσιεύτηκαν το 2007 από τις εκδόσεις Εντευκτήριο

25

Οι πρώτες προσπάθειες σχεδιασμού μουσειακών ιστοχώρων είχαν την μορφή ενός

«ηλεκτρονικού φυλλαδίου», της μεταφοράς δηλαδή του ενημερωτικού εντύπου του

οργανισμού «που κατά κανόνα περιλαμβάνει τις βασικές πληροφορίες αναφοράς σχετικά με

την ταυτότητά του, την υποδομή (συχνά με την φωτογραφία του κτιρίου του), τα ωράρια

λειτουργίας, το διευθυντικό προσωπικό, το οργανόγραμμα και τις κύριες δραστηριότητες του

οργανισμού». (Δάλλας,2003,260) Σε αυτήν την πολύ πρώιμη μορφή τους, οι ιστοχώροι αυτοί

είχαν την δυνατότητα να προσφέρουν στο κοινό ένα σχετικά περιορισμένο πλήθος

πληροφοριών, ενώ η μορφή τους διακρίνονταν από μια στατικότητα που προσομοίαζε με το

ξεφύλλισμα ενός εντύπου.

Η εξέλιξη στον σχεδιασμό και στην διαχείριση μουσειακών διαδικτυακών τόπων ήρθε

παράλληλα με την δυνατότητα ψηφιοποίησης και απεικόνισης των κυριοτέρων πολιτιστικών

τεκμηρίων του οργανισμού. Με την πρόοδο αυτή στον τομέα των ψηφιακών εφαρμογών τα

μουσεία απέκτησαν αρχικά την δυνατότητα να εμπλουτίσουν τις ιστοσελίδες με την

παρουσίαση των πιο αντιπροσωπευτικών δειγμάτων των συλλογών τους, δημιουργώντας ένα

σαφώς πιο ελκυστικό περιβάλλον για τον επισκέπτη του ιστοχώρου, που ταυτόχρονα

λειτούργησε και ως πόλος έλξης επισκεπτών στον φυσικό χώρο του μουσείου. Η δυνατότητα

βέβαια ψηφιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος που έχουν στην κατοχή τους τα μουσεία

δημιούργησε μια τεράστια σειρά από εκπαιδευτικές δυνατότητες σε παγκόσμια κλίμακα που

θα εξεταστεί παρακάτω. Αξίζει να τονιστεί στο σημείο αυτό ότι η σύνδεση των μουσειακών

αντικειμένων με τις πολιτιστικές πληροφορίες που τα συνοδεύουν, προοπτική που

χαρακτηρίζει τα σύγχρονα μουσεία, είναι μια δυνατότητα που σε μεγάλο ποσοστό στηρίζεται

στην πρόοδο των ψηφιακών τεχνολογιών συνολικά, στο επίπεδο δε των ιστοχώρων των

μουσειακών χώρων, όπου και εκεί αυτή η σύζευξη έχει καθοριστική σημασία, οι τεχνολογίες

που συνδέονται με τις δυνατότητες ψηφιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος έδωσαν νέα

ώθηση στους διαδικτυακούς τόπους των μουσείων.

Η τελευταία φάση σε αυτήν την σύντομη από άποψη χρόνου αλλά πολύ ουσιαστική από

άποψη σπουδαιότητας αλυσίδα τεχνολογικών εξελίξεων περιλαμβάνει μουσειακούς

ιστοχώρους με δυναμικά ανανεούμενες πληροφορίες. Οι ιστοχώροι αυτοί παρέχουν την

δυνατότητα στον επισκέπτη να έχει πρόσβαση και να συμμετέχει στις εξελίξεις που

διαδραματίζονται στον χώρο του μουσείου όπως αυτές αποτυπώνονται και μεταφέρονται

στον διαδικτυακό του τόπο. Με τον τρόπο αυτό, ο επισκέπτης του ιστοχώρου μπορεί να

αντλήσει πληροφορίες για θέματα που σχετίζονται με τις μελλοντικές ή και με παρελθούσες

δραστηριότητες του μουσείου, ενώ υπάρχουν περιπτώσεις ιστοχώρων που παρέχουν την

δυνατότητα στον επισκέπτη να προγραμματίσει την έλευσή του στον χώρο του μουσείου

26

κάνοντας κράτηση του εισιτηρίου του ή της συμμετοχής του σε κάποιο από τα εκπαιδευτικά

προγράμματα που εκπονεί ο πολιτιστικός οργανισμός. Γενικότερα, η τάση που διαγράφεται

για τους ανατρέχουν στο διαδίκτυο για να αντλήσουν πολιτιστικές πληροφορίες είναι

«ολοένα να αναζητούν πιο εμπλουτισμένες και καλύτερης ποιότητας πληροφορίες, και καθώς

αυτή η τάση θα συνεχίζεται, θα αυξάνεται η απαίτηση για αναβαθμισμένες και πλήρως

προσβάσιμες πηγές πληροφόρησης» (Zorich,1997,170)

2.2.2. Διαδίκτυο και προοπτικές για τα μουσεία τέχνης

Έχοντας πάντα υπόψιν ότι το σύνολο των πολιτιστικών οργανισμών, και τα μουσεία

κατά κύριο λόγο, αποτελούν κοινωνικούς σχηματισμούς οι οποίοι δεν είναι δυνατόν να

εννοηθούν έξω από το περιβάλλον στο οποίο εγγράφονται, θα προσπαθήσουμε να

αναλύσουμε τις προοπτικές που ανοίγει για τα μουσεία τέχνης η διάδοση των τεχνολογιών

που σχετίζονται με την χρήση του Διαδικτύου.

Με δεδομένο ότι το Διαδίκτυο και εφαρμογές του αποτελούν για τους πολιτιστικούς

οργανισμούς μια μοναδική ευκαιρία να διευρύνουν το κοινό στο οποίο απευθύνονται και να

αναζητήσουν ακόμη περισσότερους αποδέκτες για τις πολιτιστικές πληροφορίες τις οποίες

διαχειρίζονται, ήταν φυσικό επακόλουθο για τα μουσεία τέχνης να υιοθετήσουν, έστω και

απρόθυμα στην αρχή, τις τεχνολογίες αυτές.

Ακόμη και η πιο απλοϊκή μορφή ιστοχώρου, αυτή που κατά το προηγούμενο κεφάλαιο

χαρακτηρίστηκε ως «ηλεκτρονικό φυλλάδιο», λειτουργεί για τα μουσεία τέχνης ως

προσφορά μεγάλης αξίας, καθώς καθιστά γνωστό τον μουσειακό χώρο σε ένα κοινό που

προσπερνά τους στενούς γεωγραφικούς περιορισμούς, αλλά και αναιρεί τις τυχόν συμβάσεις

που θέλουν τα μουσεία τέχνης να απευθύνονται σε ένα περιορισμένο κοινό με ειδικά

ενδιαφέροντα. Το να δηλώνει ένας πολιτιστικός οργανισμός την παρουσία του σε τόσο

μεγάλη κλίμακα αποτελούσε κατά το παρελθόν μια δυνατότητα, ή μια πολυτέλεια, που μόνο

ελάχιστοι μουσειακοί χώροι ήταν σε θέση να διαχειρίζονται. Τα μουσεία αυτά απολάμβαναν

την φήμη που τους χάριζαν τα σημαντικά εκθέματα που είχαν στην κατοχή τους, εκθέματα με

παγκόσμια εμβέλεια που προσέλκυαν το ενδιαφέρον ενός πραγματικά διευρυμένου κοινού.

Στον αντίποδα, μουσεία που δεν είχαν στην ευτυχία να φιλοξενούν στους συλλογές τους

αντικείμενα που προκαλούν το παγκόσμιο ενδιαφέρον και προσφέρουν διεθνή ακτινοβολία

στον μουσειακό οργανισμό, ήταν «καταδικασμένα» να απευθύνονται στις τοπικές τους

27

κοινωνίες ή σε ένα κοινό που εξειδικευμένες γνώσεις. Με την έλευση όμως των ψηφιακών

τεχνολογιών, πρωτίστως του διαδικτύου, και την σταδιακή καθιέρωσή τους, οι δυνατότητες

των μουσείων και η δημοτικότητά τους έπαψαν να είναι απόρροια του ονόματός τους ή των

παγκοσμίου εμβέλειας και κύρους αντικειμένων που είχαν στην κατοχή τους. Κάθε μουσείο

τέχνης μπορεί να διεκδικήσει με αξιώσεις την αναγνώριση, καθώς «ένας ταχύτατα

αυξανόμενος αριθμός «καταναλωτών» που κατέχουν γνώσεις τεχνολογίας, δημιουργεί μια

τεράστια δεξαμενή ατόμων που αναζητούν πληροφορίες σε ψηφιακή μορφή στους τομείς της

μόρφωσης, της εκπαίδευσης και της ψυχαγωγίας» (Smith,1998,4).

Μέσα λοιπόν σε αυτήν την τεράστια δεξαμενή χρηστών του διαδικτύου που αναζητούν

πληροφορίες αλλά και ευκαιρίες για εκπαίδευση και ψυχαγωγία, τα μουσεία τέχνης μπορούν

να πετύχουν διεύρυνση του κοινού τους σε παγκόσμιο επίπεδο μέσω της διαχείρισης των

πολιτιστικών πληροφοριών, όπως αυτές προέρχονται από τα έργα τέχνης που έχουν στην

κατοχή τους, και μπορούν να αποτελέσουν μια μοναδική ευκαιρία για μόρφωση αλλά και

ψυχαγωγία.

Στις ενότητες που ακολουθούν θα γίνει προσπάθεια να καταγραφούν οι ψηφιακές

εφαρμογές που είναι δυνατόν να εφαρμοστούν στα μουσεία τέχνης, από τις πιο προσιτές και

συμβατικές μέχρι αυτές που χαρακτηρίζονται ως πρωτοποριακές και η χρήση τους δεν έχει

ακόμη γενικευτεί, ενώ παράλληλα θα αναζητηθούν οι τυχόν δεσμεύσεις αλλά και τα

προβλήματα που μπορεί να προκληθούν από την χρήση ψηφιακών τεχνολογιών στους

χώρους των μουσείων τέχνης.

2.2.3. Διαδικτυακοί χώροι: πολλαπλές δυνατότητες προβολής &

επικοινωνίας

«Ο ρόλος των μουσείων ως μέσο επικοινωνίας με ένα ευρύ και πολυποίκιλο κοινό έχει

αναγνωριστεί από τότε που αυτά άρχισαν να εξελίσσονται σε σύγχρονους πολιτιστικούς

οργανισμούς. Από την στιγμή όμως που άρχισε να εμπλέκεται και το ενδιαφέρον για αυτό

που χαρακτηρίζεται ως πιθανό κοινό, οι απόψεις για τον επικοινωνιακό και εκπαιδευτικό

χαρακτήρα των μουσείων άρχισαν εκ νέου να αλλάζουν. Ο ορισμός των μουσείων ως

πολιτιστικοί οργανισμοί και ο ρόλος που καλούνται να παίξουν στο ευρύτερο κοινωνικό

σύνολο, εξελίχθηκε σε μεγάλο βαθμό παράλληλα με τον τρόπο που αυτά επιλέγουν να

επικοινωνούν. Με άλλα λόγια, δεν είναι δυνατό να κάνουμε λόγο για έναν ενιαίο τρόπο

28

επικοινωνιακής πρακτικής που να διατρέχει τον θεσμό των μουσείων καθ΄όλη την διάρκεια

της ιστορίας του, καθώς ο τρόπος αυτός εξελίσσεται ακολουθώντας τις ανάγκες και τις

απαιτήσεις της κοινωνίας στο σύνολό της». (Fuentetaja I.,Economou M.,2008,3)

Αποτυπώνοντας συνεπώς τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του κοινωνικού συνόλου, τα

μουσεία τέχνης συμπεριέλαβαν στις επικοινωνιακές και εκπαιδευτικές πρακτικές τους τις

ψηφιακές τεχνολογίες οι οποίες αποκτούν διαρκώς μεγαλύτερη δημοτικότητα, την

πρωτοκαθεδρία ανάμεσα στις οποίες κατέχει το διαδίκτυο. Τα μουσεία θέλησαν να

εκμεταλλευτούν την επικοινωνιακή λειτουργία του διαδικτύου, για να προσεγγίσουν τους

επισκέπτες τους ή να διευρύνουν το κοινό τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτουν οι

Καβακλή και Μπακογιάννη στην έρευνά τους για την αξιολόγηση ευχρηστίας των

διαδικτυακών τόπων των μουσείων, «οι λόγοι που εξηγούν την ξεκάθαρη πρόθεση των

μουσείων να συνδεθούν στο διαδίκτυο είναι α) η υψηλή δημοτικότητά του και ο συνεχώς

αυξανόμενος αριθμός των χρηστών του β) το σχετικά χαμηλό κόστος που απαιτεί μια τέτοια

επένδυση και (γ) τα προσδοκώμενα οφέλη για το μουσείο (Καβακλή Ε.-Μπακογιάννη Σ.,

2002,1)

Χρησιμοποιώντας την ίδια πηγή, η οποία παραθέτει τα στοιχεία έρευνας που

πραγματοποίησαν οι Bowen, Benett και Johnson, προκύπτει ότι «τα μουσεία διεθνώς

μπορούν να χρησιμοποιήσουν το διαδίκτυο για τους παρακάτω λόγους:

• Άμεση ενημέρωση: γνωστοποίηση των δραστηριοτήτων του σε παγκόσμια κλίμακα και

προσέλκυση επισκεπτών.

• Αμφίδρομη επικοινωνία: άμεση και ανέξοδη επικοινωνία όσων εμπλέκονται με το μουσείο

(μέσα κι έξω από αυτό) και δημιο υργία ο μάδων επισκεπτών με σημείο αναφο ράς το

μουσείο και τις δραστηριότητές του.

• Δημιουργία νέων υπηρεσιών: εικονικές ξεναγήσεις σε εκθέσεις και πρόσβαση σε υλικό

που δεν εκτίθεται, διατήρηση αρχείου παλιότερων εκθέσεων, παροχή πρόσβασης στις

συλλογές από μακριά για ερευνητικούς σκοπούς, βάσεις δεδομένων με πληροφορίες για

τις συλλογές.

• Ανάλυση των χαρακτηριστικών των επισκεπτών: συλλογή στοιχείων για τους επισκέπτες

και καλύτερη ανταπόκριση στις απαιτήσεις και επιθυμίες των επισκεπτών.

• Δημιουργία μιας ουσιαστικής και μόνιμης σχέσης με τους επισκέπτες: εμπλοκή των

επισκεπτών με δραστηριότητες του μουσείου, δυνατότητα δημιουργίας από τους

επισκέπτες προσωπικού αρχείου με το ψηφιακό μουσειακό υλικό, με σημειώσεις και

προσωπικές εντυπώσεις, που μπορούν να τις δημοσιεύουν στην ιστοσελίδα του

μουσείου». (Καβακλή Ε.-Μπακογιάννη Σ., 2002,2-3) Βασική προϋπόθεση για την

29

επίτευξη των παραπάνω στόχων αποτελεί η μορφή του ιστοχώρου που διατηρεί ο

μουσειακός οργανισμός, η οποία θα πρέπει να ξεπερνά την πρώιμη εκδο χή της ως

«ηλεκτρονικού φυλλαδίου» και να έχει τον χαρακτήρα μιας αυτόνομης μουσειακής

εμπειρίας.

Οι ιστοχώροι αυτής της μορφής προσφέρουν στον μουσειακό οργανισμό την

δυνατότητα να επικοινωνήσει με μια μεγάλη γκάμα κοινού του οποίου οι απαιτήσεις και τα

ενδιαφέρονται είναι δυνατόν να ποικίλουν σημαντικά. Οι ιστοχώροι των μουσείων μπορούν

ταυτόχρονα να απευθύνονται σε ένα ιδιαίτερα διευρυμένο κοινό, αλλά και να στοχεύουν στα

συγκεκριμένα ενδιαφέροντα μιας μικρότερης μερίδας15

Τα μουσεία στους ιστοχώρους τους φροντίζουν να πληροφορούν τους επισκέπτες για

τα ωράρια λειτουργίας, να παρέχουν πληροφορίες προκειμένου να διευκολύνουν την

πρόσβασή τους στον χώρο μέσω σχεδιαγραμμάτων αλλά και της καταγραφής των τρόπων

προσέγγισης στον χώρο όπου βρίσκεται το κτίριο, καθώς επίσης φροντίζουν να ενημερώσουν

για το αντίτιμο του εισιτηρίου και να αναφέρουν ποιες κατηγορίες κοινού έχουν το δικαίωμα

να καταβάλλουν μειωμένο αντίτιμο εισόδου και ποιες μπορούν να εισέρχονται δωρεάν. Οι

πληροφορίες αυτές, που κατά κανόνα περιλαμβάνονται στο σύνολο των μουσειακών

διαδικτυακών τόπων, είναι δυνατόν να συνοδεύονται από εικόνες του κτιρίου όπου

στεγάζεται το μουσείο αλλά και από εικόνες των κυριότερων εκθεμάτων.

. Έτσι λοιπόν, από την ιστοσελίδα

ενός μουσείου είναι δυνατό να αντληθούν πληροφορίες σχετικές με τον σκοπό που επιθυμεί

να επιτελέσει ο πολιτιστικός οργανισμός με τη λειτουργία και τη δράση του, για τα πρόσωπα

που πλαισιώνουν και υποστηρίζουν τη δράση αυτή, αλλά και πρακτικές πληροφορίες που

μπορούν να βοηθήσουν τον επισκέπτη να οργανώσει και να προγραμματίσει καλύτερα την

επίσκεψή του.

Στην πιο εξελιγμένη εκδοχή τους οι ιστοχώροι των μουσείων παρέχουν πληροφορίες

σχετικά με τις τρέχουσες εκθέσεις που φιλοξενούν και τις παράλληλες δράσεις που

διοργανώνουν, ενώ είναι δυνατόν να παρουσιάζεται και ένας κατάλογος με τις

δραστηριότητες που έχουν ήδη ολοκληρωθεί, αλλά και με τις προγραμματισμένες

εκδηλώσεις. Σε περιπτώσεις μουσείων που παρουσιάζουν μεγάλη επισκεψιμότητα, παρέχεται

η δυνατότητα στον επισκέπτη, μέσω της ιστοσελίδας του μουσείου, να αγοράσει το εισιτήριό

του για όποια μέρα επιθυμεί, γεγονός που του εξασφαλίζει σχεδόν μηδενικό χρόνο αναμονής

στα εκδοτήρια και άμεση είσοδο στον χώρο της έκθεσης16

15 Οι αντίστοιχοι όροι που χρησιμοποιεί η Suzanne Keene στο βιβλίο της «Digital Collections, Museums in the Information age» είναι broadcasting και narrowcasting αντίστοιχα.

.

16 Η δυνατότητα αυτή παρέχεται σε μουσεία και εκθέσεις όπου η προσέλευση του κοινού είναι πραγματικά μεγάλη, όπως π.χ. στις περιοδικές εκθέσεις που φιλοξενεί η Tate Gallery

30

Για όσους επιθυμούν μια ουσιαστικότερη επικοινωνία με το μουσείο, οι ιστοχώροι

παρέχουν την δυνατότητα διαβαθμισμένης πληροφόρησης, καλύπτοντας τις απαιτήσεις

εξειδικευμένων μερίδων κοινού. Όσοι από τους επισκέπτες το επιθυμούν μπορούν να

εγγραφούν στην υπηρεσία πληροφόρησης του μουσείου, μέσω της οποίας λαμβάνουν στο

ηλεκτρονικό τους ταχυδρομείο ενημερωτικά δελτία (newsletters), τα οποία τους

πληροφορούν σε τακτά χρονικά διαστήματα για όλο το φάσμα των εκδηλώσεων που

φιλοξένει το μουσείο.

2.2.4. Προηγμένες εφαρμογές στο διαδίκτυο

Πέρα από όσα συνοπτικά παρουσιάστηκαν κατά την προηγούμενη ενότητα, το

διαδίκτυο προσφέρει στους μουσειακούς οργανισμούς την δυνατότητα να προσφέρουν στο

κοινό τους μια σειρά από προηγμένες εφαρμογές, που ως σκοπό έχουν να γεφυρώσουν ακόμη

περισσότερο την απόσταση ανάμεσα στο μουσείο και το κοινό, καθιστώντας εφικτή μια

επικοινωνία με αμφίδρομο χαρακτήρα. Όσα μουσεία έχουν ενσωματώσει στο πρόγραμμα και

στις δράσεις του τις ψηφιακές εφαρμογές ως βασικό δομικό στοιχείο, γεγονός βέβαια που

απαιτεί και υψηλή τεχνογνωσία αλλά και ικανή χρηματοδότηση, προσφέρουν στο κοινό την

ευκαιρία να περιηγηθούν στο σύνολο σχεδόν της συλλογής τους μέσω από την οθόνη του

υπολογιστή. Η πλήρης ψηφιοποίηση των εκθεμάτων με την παράλληλη παρουσίαση των

πολιτιστικών πληροφοριών που τα συνοδεύουν, μπορεί κυριολεκτικά να αντιστρέψει τα

δεδομένα και να αναιρέσει τις συμβάσεις που δημιουργούν οι χωροχρονικοί περιορισμοί.

Η προοπτική των εικονικών μουσειακών περιηγήσεων είναι μια πραγματικά

εντυπωσιακή προοπτική. Χάρη στις δυνατότητες που προσφέρουν οι τεχνολογίες της

πληροφορίας και της επικοινωνίας, τα μουσεία παραμένουν ανοιχτά 24 ώρες το

εικοσιτετράωρο, 7 μέρες την εβδομάδα, ενώ οι χιλιομετρικές αποστάσεις χάνουν την σημασία

τους. Άτομα τα οποία για διάφορους λόγους δεν ήταν σε θέση να βρεθούν ως φυσικοί

επισκέπτες στον χώρο ενός μουσείου, έχουν την δυνατότητα να θαυμάζουν τα εκθέματα όσο

συχνά το επιθυμούν. Παράλληλα, οι εικονικοί επισκέπτες έχουν πρόσβαση στην τεράστια

δεξαμενή των πολιτιστικών πληροφοριών που συνοδεύουν τα μουσειακά αντικείμενα, στις

οποίες μπορούν να ανατρέχουν ανά πάσα στιγμή. Έχουν επίσης την δυνατότητα να

αναζητούν στον παγκόσμιο ιστό επιπλέον πληροφόρηση για τα εκθέματα που τους

31

ενδιαφέρουν ή και ακόμη να φτιάχνουν τον δικό τους προσωπικό «περίπατο» στα μουσεία

του κόσμου ακολουθώντας την ιστορία κάποιου συγκεκριμένου καλλιτέχνη ή αντικειμένου.

Από τους ιστοχώρους αυτούς ο εικονικός επισκέπτης μπορεί ακόμη και να αγοράσει

αναμνηστικά αντικείμενα ή αντίγραφα των εκθεμάτων από το ηλεκτρονικό πωλητήριο,

μπορεί να υποβάλλει τα σχόλια του και τις παρατηρήσεις και γενικά μπορεί να ζήσει μια

εμπειρία η οποία φιλοδοξεί να προσφέρει εντυπώσεις που να προσεγγίζουν όσο το δυνατόν

πλησιέστερα στην φυσική παρουσία στον χώρο ενός μουσείου.

Η πιο εξελιγμένη εκδοχή αυτής της εικονικής επίσκεψης γίνεται μέσω ρομποτικών

ξεναγών με δυνατότητα να παρέχουν εξατομικευμένη πρόσβαση στα μουσειακά και

γενικότερα πολιτιστικά εκθέματα μέσω του διαδικτύου, προοπτική που πιλοτικά

εφαρμόστηκε στην Ελλάδα με το πρόγραμμα Tourbot17. «Το πρόγραμμα TOURBOT

(www.ics.forth.gr/tourbot

), επιχορηγήθηκε από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, με συντονιστή το

Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας στην Κρήτη. Σκοπός του έργου TOURBOT ήταν η

ανάπτυξη ενός αλληλεπιδραστικού ρομποτικού ξεναγού σε μουσειακούς ή άλλους

εκθεσιακούς χώρους, μέσα από το διαδίκτυο, να προσφέρει δηλαδή μία ξενάγηση σε

πραγματικό χώρο και χρόνο. Πρόκειται λοιπόν για μία καινοτομία, αφού η οπτική

παρατήρηση επιτυγχάνεται μέσα από τα «μάτια» του ρομπότ.» (Καβακλή, 2002,5) Η διαφορά

ανάμεσα στην εικονική περιήγηση που περιγράφηκε παραπάνω και αυτής που γίνεται με την

βοήθεια των ρομποτικών ξεναγών έγκειται στο ότι στην πρώτη περίπτωση η πορεία που

ακολουθεί ο εικονικός είναι προδιαγεγραμμένη, είναι αυτή που επέλεξε ο σχεδιαστής της

εφαρμογής. Η ξενάγηση με την βοήθεια των ρομποτικών ξεναγών από την άλλη λαμβάνει

χώρα σε πραγματικό χρόνο και ακολουθεί την πορεία που επιλέγει την ίδια εκείνη στιγμή ο

εικονικός επισκέπτης.

2.3. Πέρα από το διαδίκτυο: Ψηφιακές εφαρμογές στον χώρο των

μουσείων

Οι ψηφιακές τεχνολογίες που μπορεί να αξιοποιήσει ένας μουσειακός οργανισμός δεν

περιορίζονται στις εφαρμογές και τις δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο. Υπάρχει μια

μεγάλη γκάμα ψηφιακών εφαρμογών και μέσων που μπορεί ο επισκέπτης να συναντήσει 17 Η λέξη Tourbot είναι το ακρωνύμιο του ερευνητικού προγράμματος με τίτλο « Interactive Museum Tele-presence Through Robotic Avatars»

32

μέσα στον φυσικό χώρο του μουσείου, με την βοήθεια των οποίων κατανόηση γίνεται

ευκολότερη, η παροχή πληροφοριών για τα εκθέματα είναι σύγχρονη με την θέαση τους και

γίνεται με τέτοιον τρόπο ώστε να αναδεικνύονται πτυχές και λεπτομέρειες του αντικείμενου,

οι οποίες σε αντίθετη περίπτωση, πιθανόν να διέφευγαν της προσοχής.

Μια τέτο ια εφαρμογή πο υ απαντάται σε όλα σχεδό ν τα μο υσεία τέχνης της Ευρώπης

αποτελεί η ξενάγηση μέσω ακουστικών (audioguides). Πρόκειται για μια εύχρηστη συσκευή

μικρού μεγέθους με αρκετά απλή λειτουργία, η οποία μέσω ακουστικών παρέχει στον

επισκέπτη ηχογραφημένες πληροφορίες που καλύπτουν θέματα που αφορούν την συλλογή

γενικά αλλά και το κάθε αντικείμενο ειδικότερα. Η επιλογή γίνεται από τον ίδιο τον

επισκέπτη ο οποίος απλά πληκτρολογεί στην συσκευή το αριθμό που συνοδεύει το κάθε

έκθεμα. Φυσικά, παρέχεται η δυνατότητα στον επισκέπτη να ακούσει τις πληροφορίες αυτές,

αν όχι στην γλώσσα του, σε όποια γλώσσα από τις επικρατέστερες παγκοσμίως αισθάνεται

μεγαλύτερη οικειότητα. Στην πιο εξελιγμένη τους μορφή, οι οδηγοί αυτοί μπορούν να

αναγνωρίζουν το σημείο στο οποίο στέκεται ο επισκέπτης (σύστημα αυτόματου εντοπισμού

θέσης μέσω ενός ενσωματωμένου GPS), ενώ παράλληλα στην οθόνη αφής (που έχει

καταλάβει την θέση του πληκτρολογίου που δεν είναι πλέον απαραίτητο), μπορούν να

προβάλλονται παράλληλα εικόνες αλλά και βίντεο. Πρόκειται για μια εφαρμογή πολυμέσων,

που ως σκοπό έχει να κατευθύνει, να βοηθήσει στην κατανόηση και να πλαισιώσει την

εμπειρία του θεατή ενός έργου τέχνης προσφέροντάς του την ερμηνεία που χρειάζεται.

Ανάλογα με τον βαθμό εξοικείωσης του επισκέπτη, τόσο σε επίπεδο τεχνολογιών όσο και σε

επίπεδο γνώσεων σε θέματα τέχνης, παρέχεται η δυνατότητα διαβάθμισης των παρεχόμενων

πληροφοριών με τέτοιον τρόπο ώστε να καλύπτονται οι απαιτήσεις και οι ανάγκες κάθε

κατηγορίας κοινού.

Οι τελευταίες εξελίξεις στον τομέα των συστημάτων αυτόματης ξενάγησης, «αξιοποιούν

το πιο διαδεδομένο μέσο επικοινωνίας που υπάρχει σήμερα, ένα μέσο που καταφέρνει να

συνενώνει ακόμη και τις πιο ανομοιογενείς ομάδες. Το κινητό τηλέφωνο». (Scarinci,2008)

Με την βοήθεια των ψηφιακών τεχνολογιών ο κάθε επισκέπτης έχοντας το προνόμιο της

χρήσης μιας οικείας, δικής του συσκευής, έχει πρόσβαση στις πολιτιστικές πληροφορίες που

συνοδεύουν τα εκθέματα, απλά ενεργοποιώντας μια συγκεκριμένη λειτουργία στο κινητό του

τηλέφωνο (Bluetooth) με την είσοδο του στο μουσείο, μέσω της οποίας «κατεβάζει» το

συγκεκριμένο λογισμικό.

Εκτός από τις φορητές συσκευές παροχής πληροφοριών στον χώρο των μουσείων,

υπάρχουν οι σταθμοί πληροφόρησης (infokiosks) οι οποίοι τοποθετούνται σε συγκεκριμένα

σημεία μέσα στο μουσείο προκειμένου να προσφέρουν στους επισκέπτες επιπλέον

33

ενημέρωση που αφορά ειδικό θεματικό τμήμα ή μια περιοχή ενδιαφέροντος. Με την βοήθεια

οθονών αφής ή μέσω πληκτρολογίου, ο επισκέπτης μπορεί μα αναζητήσει οπτικό αλλά και

ακουστικό υλικό που θα συμβάλει στην κατανόηση των εκθεμάτων. Επιπλέον οι σταθμοί

πληροφόρησης μπορούν να ενταχθούν στα εκπαιδευτικά προγράμματα που εκπονεί το

μουσείο, καθώς παρέχουν την δυνατότητα να «παίζουν» τους ψηφιακούς δίσκους (CD\DVD)

όπου έχουν εγγραφεί τα εκπαιδευτικά προγράμματα.

Η δυνατότητα ψηφιακής εγγραφής και αναπαραγωγής τόσο των εκπαιδευτικών

προγραμμάτων όσο και μέρους ή του συνόλου της συλλογής που έχει στην κατοχή του το

μουσείο, είναι μια εφαρμογή που έχει αρκετά διαδεδομένη χρήση. Από τα πωλητήρια των

μουσείων μπορεί ο επισκέπτης να προμηθευτεί την ψηφιακή αναπαράσταση των

αντικειμένων που παρακολούθησε, διατηρώντας με αυτόν τον τρόπο ζωντανή την εμπειρία

που έζησε, καθώς έχει την δυνατότητα να την αναπαράγει όσες φορές το επιθυμεί.

2.4. Προβληματισμοί & περιορισμοί: Ζητήματα που σχετίζονται με την

χρήση ψηφιακών τεχνολογιών στα μουσεία

Παρά τα αναμφισβήτητα οφέλη που έχουν προσφέρει οι ψηφιακές τεχνολογίες στην

διάδοση και την εξέλιξη των μουσείων και πέρα από όσα ευνοϊκά διαγράφονται για το

μέλλον, αναμφισβήτητο επίσης είναι και το γεγονός ότι προκύπτουν και κάποια ζητήματα

από την εφαρμογή των ψηφιακών τεχνολογιών, κυρίως λόγω των περιορισμών που

αναγκαστικά επιβάλλουν.

Ένα σημείο που προκαλεί προβληματισμό κυρίως στους ιθύνοντες των μουσείων είναι το

γεγονός ότι η ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών ως βασικό στοιχείο της

επικοινωνιακής στρατηγικής και της εν γένει λειτουργίας των οργανισμών αυτών

προϋποθέτει την αλλαγή της φιλοσοφίας τόσο του κοινού όσο και των υπευθύνων, την

σύγκρουση με κατεστημένες απόψεις και ιδεολογίες και την απαγκίστρωση από παγιωμένες

θέσεις και θεωρήσεις. Είναι βασικό για τους πολιτιστικούς οργανισμούς που σκοπεύουν να

υιοθετήσουν και να συμπεριλάβουν στις δράσεις τους τις ψηφιακές τεχνολογίες να έχουν

διαμορφώσει ανάλογα και να έχουν επαναδιατυπώσει τους σκοπούς και τους στόχους τους.

Σε αντίθετη περίπτωση, οι ψηφιακές εφαρμογές θα φαντάζουν ξένο σώμα, κάτι παράταιρο

και αταίριαστο με το περιβάλλον όπου εγγράφονται. Καθώς οι ψηφιακές εφαρμογές

34

αποτελούν «έναν από τους βασικούς τρόπους για να υποδηλώσουν οι πολιτισμικοί

οργανισμοί ότι είναι μοντέρνοι και ανοιχτοί στις νέες επιταγές της κοινωνίας, σε αυτήν τους

την προσπάθεια κάποιες φορές ξεχνούν το πιο σημαντικό, που είναι οι ανάγκες των

επισκεπτών τους και κατά πόσο αυτές υπηρετούνται ικανοποιητικά από τα νέα ψηφιακά

εργαλεία» (Οικονόμου, 2004,3). Συνεπώς απαραίτητη προϋπόθεση για την ενσωμάτωση των

ψηφιακών τεχνολογιών στις δράσεις ενός μουσείου είναι να το γνωρίζει εκ των προτέρων ο

οργανισμός το προφίλ των επισκεπτών του, τις ανάγκες αλλά και τις δυνατότητες του.

Επιπλέον, η χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών σε έναν μουσειακό οργανισμό θέτει από

μόνη της έναν σημαντικό, και ενίοτε αποτρεπτικό για τον ίδιο τον οργανισμό, περιορισμό.

Απαιτεί την ύπαρξη ανθρώπων με εξειδικευμένες γνώσεις και δεξιότητες που συνήθως δεν

συμβαδίζουν με τις τυπικές γνώσεις όσων παραδοσιακά διοικούν τους οργανισμούς αυτούς

και επίσης απαιτεί μια χρηματοδότηση ικανή να στηρίξει αυτές τις δράσεις σε διαρκή βάση,

καθώς το ζητο ύμενο σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι η εφάπαξ χρήση ψηφιακών

τεχνολογιών, ούτε στόχο μπορεί να αποτελέσει απλά ο σχεδιασμός ενός διαδικτυακού τόπου.

Αυτό που έχει σημασία και δίνει λόγο στην ύπαρξη των ιστοχώρων είναι η συνεχόμενη ροή

πολιτιστικών πληροφοριών, η διαρκής ανανέωση και η επέκταση των δυνατοτήτων.

Σε σχέση τώρα με το κοινό των μουσείων, οι ψηφιακές τεχνολογίες επιβάλλουν και εδώ

κάποιους αναγκαστικούς περιορισμούς ή και αποκλεισμούς. Άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που

δεν έχουν καμία επαφή με τις ψηφιακές τεχνολογίες, άτομα με ελάχιστη ή και μηδενική τριβή

με τις εφαρμογές αυτές, εμφανίζονται επιφυλακτικά ή και αρνητικά ως προς την χρήση τους.

Βέβαια, η διαρκώς αυξανόμενη εξοικείωση του κοινού με τις τεχνολογίες της πληροφορίας

και της επικοινωνίας διαρκώς περιορίζει τον αριθμό των ατόμων αυτών, ενώ η τάση που

διαφαίνεται για τις μελλοντικές γενιές είναι ότι τα άτομα που θα αισθάνονται άβολα στην θέα

ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή θα είναι ελάχιστα. Μέχρι τότε όμως, οι ψηφιακές τεχνολογίες

δεν δημιουργούν τις ίδιες προϋποθέσεις αξιοποίησης για όλες τις κατηγορίες κοινού, ενώ

κάποιοι υποστηρίζουν ότι συνεχίζουν καλλιεργούν και να υποθάλπουν την ύπαρξη μιας ελίτ

που έχει την ικανότητα να απολαύσει τα όσα έχουν να προσφέρουν οι ψηφιακές τεχνολογίες

στον χώρο των μουσείων. Κατά συνέπεια και πάλι, δεν μπορεί να λόγος για πλήρη

εκδημοκρατισμό των μουσείων τέχνης, καθώς μια νέα διαχωριστική γραμμή έχει χαραχτεί

που πλέον διαχωρίζει το κοινό στους κατέχοντες τις δεξιότητες να αξιοποιήσουν τις ψηφιακές

τεχνολογίες και στους μη κατέχοντες. Το πρόβλημα αυτό είναι ιδιαίτερα ορατό σε χώρες

όπως η Ελλάδα, όπου «η έλλειψη πλούσιου ψηφιακού πολιτιστικού υλικού αποτελεί ιδιαίτερο

πρόβλημα και σχετίζεται με την σχετικά περιορισμένη χρήση του διαδικτύου, η οποία παρόλο

35

που αυξάνεται κάθε χρόνο, εξακολουθεί να είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη».

(Οικονόμου, 2004,10-11)

Ένας ακόμη προβληματισμός που απασχολεί κυρίως τους θεωρητικούς των μουσείων,

είναι η διερεύνηση του κατά πόσο μπορεί ο επισκέπτης ενός μουσειακού χώρου να καλυφθεί

από την εικονική του περιήγηση έτσι ώστε να μην αισθάνεται την ανάγκη να επισκεφτεί τον

φυσικό χώρο όπου εκτίθενται τα έργα, με συνέπεια οι ψηφιακές τεχνολογίες να μετατραπούν

από προπομπό της επίσκεψης στο μουσείο, σε υποκατάστατο αυτής. Για όσους όμως

σχεδιάζουν ψηφιακές εφαρμογές στο χώρο των μουσείων το δίλημμα αυτό πρακτικά δεν

υπάρχει, καθώς καμιά τεχνολογία δεν κατασκευάζεται με γνώμονα να είναι υποσκελίσει την

πραγματική εμπειρία παρά μόνο να την προσιδιάσει.

Τέλος, η ψηφιοποίηση των έργων τέχνης και των πολιτιστικών πληροφοριών που

συνοδεύεται από την ελεύθερη διακίνησή τους χωρίς περιορισμούς μέσω του διαδικτύου έχει

εγείρει το πολύ σημαντικό ζήτημα της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων όσων

νομίμως κατέχουν αυτό το υλικό από όσους κακόβουλα μπορούν να εκμεταλλευτούν αυτήν

την απεριόριστη ελευθερία στην διακίνηση πληροφοριών. Αν και οι πολιτιστικοί οργανισμοί

φροντίζουν να διαφυλάσσουν τα σημαντικά αποκτήματά τους από τέτοιου είδους απειλές

(προσφέροντας κυρίως ψηφιακές αναπαραστάσεις των έργων σε πολύ χαμηλή ανάλυση που

δεν επιτρέπει την αναπαραγωγή των εικόνων) οι κίνδυνοι είναι πάντα ορατοί, καθώς οι

ψηφιακές τεχνολογίες εξελίσσονται ραγδαία όχι μόνο για τους υποστηριχτές της τέχνης και

της δημιουργίας, αλλά και για τους σφετεριστές αυτών.

36

Μέρος 2ο Οι θεωρίες στην πράξη Κεφάλαιο 1ο 1.1. Εισαγωγή Στις σελίδες που προηγήθηκαν έγινε προσπάθεια να περιγραφεί το θεωρητικό πλαίσιο

πάνω στο οποίο εδράζεται η εισαγωγή των ψηφιακών τεχνολογιών γενικότερα στον χώρο των

μουσείων, με έμφαση στα μουσεία τέχνης, ενώ παράλληλα έγινε αναφορά στις βασικές

ψηφιακές εφαρμογές που έχουν εντάξει οι πολιτιστικοί αυτοί οργανισμοί στο πλαίσιο της

επικοινωνιακής και εκπαιδευτικής στρατηγικής που εκπονούν και εφαρμόζουν. Το πρώτο

μέρος ολοκληρώθηκε με μια συνοπτική αναφορά στα σημεία εκείνα που προκαλούν

σκεπτικισμό αναφορικά με την ενσωμάτωση των ψηφιακών τεχνολογιών ως δομικό στοιχείο

της δράσης των μουσειακών οργανισμών.

Το δεύτερο μέρος θα επικεντρωθεί στην πρακτική τεκμηρίωση όσων θεωρητικά

παρουσιάστηκαν κατά την προηγούμενη ενότητα, αναλύοντας τις περιπτώσεις σημαντικών

μουσείων τέχνης της Ευρώπης αλλά και της Ελλάδας, σε μια προσπάθεια να αποτυπωθεί ο

βαθμός ενσωμάτωσης των ψηφιακών τεχνολογιών στις μουσειακές πρακτικές. Η αναζήτηση

της θεωρίας στην πράξη θα αποκαλύψει σε μεγάλο βαθμό τις περιπτώσεις όπου οι ψηφιακές

τεχνολογίες αποτελούν ήδη καθιερωμένες πρακτικές για τα μουσεία τέχνης και τις

περιπτώσεις όπου οι εξελίξεις στον τομέα αυτόν δεν έχουν ακόμη δρομολογηθεί σε

ικανοποιητικό βαθμό.

1.2. Τα ευρωπαϊκά δεδομένα

Στο τρίτο τεύχος του Μίτου, της περιοδικής έκδοσης του τμήματος τεκμηρίωσης του

μουσείου Μπενάκη, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να διαβάσει την ηλεκτρονική

αλληλογραφία, που λαμβάνει την μορφή «εικονικού forum», που αντάλλαξαν

προσωπικότητες στον τομέα του πολιτισμού και της τεχνολογίας με αφορμή το Διεθνές

Συνέδριο Υπερμέσων και Διαδραστικότητας στα Μουσεία (ICHIM) στο Σαν Ντιέγκο. Στις

σελίδες αυτές του περιοδικού, το συγκεκριμένο τεύχος κυκλοφόρησε το Φθινόπωρο του

37

1996, οι συνομιλητές φαίνεται να συγκλίνουν στην άποψη ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες, και

κυρίως το διαδίκτυο θα συμβάλλει καθοριστικά στην διάδοση των πολιτιστικών

πληροφοριών παρόλο που τότε «το Web διένυε την παιδική το υ ηλικία κυρίως σε ό , τι

σχετίζεται με μια χρήσιμη και πρωτότυπη αξιοποίησή του». (Μιχαηλίδης, 1996, 30). Σε

αυτήν την πολύ πρώιμη ακόμη φάση της οικειοποίησης των ψηφιακών τεχνολογιών, «το

Ηνωμένο Βασίλειο φαίνεται να είναι το πιο δραστήριο ευρωπαϊκό κράτος» (Perrot, 1996,33),

εντύπωση που εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη και σήμερα.

1.2.1. Η περίπτωση της Tate Gallery

Έχοντας από νωρίς εξοικειωθεί με θέματα τεχνολογίας μέσω χρηματοδοτούμενων

προγραμμάτων «που ως σκοπό είχαν την διάδοση των τεχνολογιών στα σχολεία και έχοντας

καταστήσει ιδιαίτερα δημοφιλή την ιδέα των προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών για

οικιακή χρήση», (Keene,1998,95) οι ψηφιακές εφαρμογές βρήκαν πρόσφορο έδαφος

ανάπτυξης και στα μουσεία τέχνης. Σήμερα οι ιστοχώροι των μουσείων τέχνης της Μ.

Βρετανίας αποτελούν κορυφαία δείγματα μουσειακών διαδικτυακών τόπων παγκοσμίως,

κυρίαρχη θέση ανάμεσα στα οποία κατέχει σαφώς αυτός της Tate Gallery.

Τα 4 μουσεία που απαρτίζουν τον πολιτιστικό οργανισμό Tate Gallery αποτελούν για

πολλούς τα σημαντικότερα μουσεία τέχνης τόσο στην Ευρώπη όσο και σε παγκόσμιο

επίπεδο. Η Tate Britain (το πρώτο μουσείο τέχνης της οικογένειας Tate) ιδρύθηκε

προκειμένου να φιλοξενήσει τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα της Αγγλικής τέχνης από το

1500 μέχρι και σήμερα, ενώ οι 3 γκαλερί που συστήθηκαν στην συνέχεια στοχεύουν στην

αποτελεσματικότερη αποτύπωση και έκθεση του φαινομένου που καλείται μοντέρνα και

σύγχρονη τέχνη, με έργα από όλον τον κόσμο. Η Tate Modern, το τμήμα της «οικογένειας»

Τate όπου κατεξοχήν εκτίθενται εικαστικές δημιουργίες του σήμερα αλλά και του ιδιαίτερα

κοντινού παρελθόντος, αποτελεί σημείο αναφοράς για τα μουσεία τέχνης σε παγκόσμια

κλίμακα, καθώς μόλις στα 8 χρόνια της λειτουργίας της έχει καταφέρει να προσελκύσει πάνω

από 30 εκατομμύρια επισκέπτες και αποτελεί «τον δεύτερο σημαντικότερο πόλο έλξης

τουριστών στην Μ. Βρετανία». (Δαφέρμου,2008,)

Από το 1998 λειτουργεί κοινός ιστοχώρος και για τις 4 γκαλερί που απαρτίζουν την

Tate, το www.tate.org.uk, μέσω του οποίου ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να αντλήσει

πληροφορίες κυριολεκτικά για όλα τα θέματα που σχετίζονται με την φυσιογνωμία, το

38

προφίλ, τους στόχους, τις εκθέσεις, τα εκπαιδευτικά προγράμματα ακόμη και στοιχεία που

έχουν να κάνουν με θέματα λειτουργικά. Πρόκειται για μια άψογη από όψη αισθητικής και

τεχνολογίας διαδικτυακή πύλη μέσω της οποίας ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί σε έναν

μακροσκελέστατο κατάλογο θεμάτων που καλύπτουν την δράση καθεμιάς από τις 4 γκαλερί.

Η τεράστια σημασία που αποδίδουν οι ιθύνοντες της Tate Gallery στις ψηφιακές τεχνολογίες

και στην ενσωμάτωσή τους ως βασικό δομικό στοιχείο της δράσης και της επικοινωνιακής

στρατηγικής του οργανισμού διαφαίνεται από τα εξής σημεία: 1. Έχουν ψηφιοποιηθεί και

διατίθενται μέσω της διαδικτυακής πύλης, συνοδευόμενα από πληροφορίες τόσο για τα ίδια

όσο και για τους καλλιτέχνες, περίπου 65.000 έργα που προέρχονται και από τις 4 συλλογές.

Η αναζήτηση των εκθεμάτων μπορεί να γίνει με την χρήση μιας μεγάλης γκάμας κριτηρίων

έτσι ώστε να διευκολύνεται ακόμη και ο λιγότερο εξοικειωμένος επισκέπτης του ιστοχώρου.

2. Από το 2004 έχουν ξεκινήσει on line σεμινάρια τέχνης τα οποία είναι ειδικά σχεδιασμένα

για άτομα τα οποία σε διαφορετική περίπτωση δεν θα είχαν την δυνατότητα να επισκεφτούν

τον φυσικό χώρο της Tate Gallery προκειμένου να μελετήσουν την μοντέρνα τέχνη. Με

συμμετοχές που ξεπέρασαν τις 10.000 άτομα από κάθε μέρος του κόσμου, η προσπάθεια

αυτή της Tate Gallery υπογραμμίζει και αναδεικνύει την καθοριστικής σημασίας συμμετοχή

που μπορούν να έχουν οι ψηφιακές τεχνολογίες και στον τομέα της εκπαίδευσης. 3. Ο

επισκέπτης της πύλης www.tate.org.uk έχει πρόσβαση σε μια τεράστια δεξαμενή

πληροφοριών που καλύπτουν όλα τα θέματα που σχετίζονται με την λειτουργία και την

δράση του οργανισμού (μόνιμες συλλογές και περιοδικές εκθέσεις, δραστηριότητες που

έχουν ολοκληρωθεί αλλά και όσες έπονται, πρόσβαση στα δελτία τύπου και στις ετήσιες

εκθέσεις απολογισμού, δραστηριότητες για κάθε κατηγορία κοινού (παιδιά, νέοι, οικογένειες,

άτομα με κινητικά προβλήματα ή προβλήματα όρασης), αναλυτικότατες περιγραφές των

τρόπων με τους οποίους είναι δυνατή η πρόσβαση στους 4 φυσικούς χώρους της Tate, κ.ο.κ.).

Εννοείται πως πέρα από τις προηγμένες αυτές εφαρμογές, ο επισκέπτης, εικονικός και

φυσικός, έχει την δυνατότητα να «απολαύσει» και τις πιο συμβατικές εφαρμογές των

ψηφιακών τεχνολογιών (όπως π.χ. το ηλεκτρονικό πωλητήριο, η αποστολή ενημερωτικών

μηνυμάτων στα εγγεγραμμένα μέλη κ.ο.κ). Για όλους αυτούς τους λόγους, ο ιστοχώρος της

Tate Gallery έχει επανειλημμένα βραβευτεί ως ο καλύτερος διαδικτυακός μουσειακός

τόπος18

18 Ενδεικτικά αναφέρονται: το 2003 ο ιστοχώρος Tate online κέρδισε το βραβείο BAFTA (British Academy of Film and Television Arts) ως ο καλύτερος διαδικτυακός τόπος, ενώ επί σειρά ετών θεωρείται ως ο κορυφαίος

, κυρίως όμως για το εξής χαρακτηριστικό που αποτελεί μοναδικό δείγμα

παγκοσμίως: βιντεοσκοπημένα αποσπάσματα από διαλέξεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και

διαδικτυακός τόπος για την τέχνη σύμφωνα με ανεξάρτητους αναλυτές. (Πηγή: Τate Modern, The first five years, 2005, 53)

39

δρώμενα συνολικής διάρκειας 400 ωρών παρέχονται δωρεάν μέσω του ιστοχώρου σε όλους

τους διαδικτυακούς επισκέπτες προκειμένου να αποκτήσουν μια μικρή γεύση από την

πραγματική εμπειρία που προσφέρεται στους χώρους της Τate Gallery.

Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση των ψηφιακών εφαρμογών που χρησιμοποιεί η Tate

Gallery αξίζει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στο μοναδικό σύστημα πολυμεσικής ξενάγησης

(Multimedia Tour of the Collection) που έχει την δυνατότητα να χρησιμοποιήσει ο φυσικός

επισκέπτης της Tate Modern. Κρατώντας έναν υπολογιστή παλάμης, ο επισκέπτης μπορεί να

παρακολουθήσει video και να δει εικόνες, να διαβάσει πληροφορίες σχετικές με τα εκθέματα,

να συμμετάσχει σε διαδραστικά παιχνίδια, ακόμη και να παρακολουθήσει τον σχολιασμό και

τον υπομνηματισμό των έργων από τους ίδιους τους καλλιτέχνες, στοιχεία που πραγματικά

προσφέρουν μια μοναδική εμπειρία στον επισκέπτη και αξιοποιούν πλήρως τις τεράστιες

δυνατότητες που προσφέρουν οι ψηφιακές εφαρμογές. Φυσικά, οι μοναδικές αυτές συσκευές

διαθέτουν και ειδικά διαμορφωμένα λογισμικά για παιδιά. Το πρόγραμμα αυτό, που

βραβεύτηκε το 2002 με το βραβείο BAFTA είναι το πρώτο στο είδος του που

χρησιμοποιήθηκε παγκοσμίως.

1.2.2. Το Museo Macional d’ Art de Catalunya στην Βαρκελώνη Το εθνικό μουσείο τέχνης στην Βαρκελώνη ιδρύθηκε με σκοπό να εξηγήσει και να

καταγράψει την ιστο ρία της καταλανικής τέχνης από την ρο μανική περίο δο μέχρι και τα

μέσα του 20Ο αιώνα. Με εξαίρεση το κομμάτι εκείνο της συλλογής που αναφέρεται στην

Αναγέννηση και το Μπαρόκ, όπου τα έργα αποκτούν έναν περισσότερο διεθνή χαρακτήρα, το

σύνολο σχεδόν των υπολοίπων έργων της μόνιμης συλλογής αποτυπώνουν την πορεία

καλλιτεχνών κυρίως από την περιοχή της Καταλονίας. Στο πραγματικά εντυπωσιακό αυτό

κτίριο, που χτίστηκε στα 1929 με την ευκαιρία της Διεθνούς εκθέσεως που

πραγματοποιήθηκε στην Βαρκελώνη, ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει «1000 χρόνια

τέχνης» όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο λογότυπο του μουσείου.

Η διαδικτυακή εικόνα του μουσείου, όπως προκύπτει από το ιστοχώρο του, το

www.mnac.cat, παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά: πρόκειται για έναν τρίγλωσσο

διαδικτυακό τόπο με αρκετά υψηλή αισθητική σχεδίαση και καλαισθησία και αρκετά μεγάλη

ευχρηστία ακόμη και για τους όχι και τόσο εξοικειωμένους χρήστες. Στο βασικό μενού

παρέχονται πληροφορίες για την ιστορία του μουσείου, για τις μόνιμες συλλογές αλλά και για

40

τις περιοδικές εκθέσεις, για τα ωράρια λειτουργίας και τους τρόπους πρόσβασης, καθώς

επίσης και πληροφορίες για τα επιμέρους τμήματα του μουσείου (βιβλιοθήκη, τμήμα

συντήρησης, τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων κτλ). Δεν δίνεται η δυνατότητα για

εικονική περιήγηση στις συλλογές, ενώ ο ιστοχώρος γενικότερα έχει την μορφή ενός

εμπλουτισμένου «ηλεκτρονικού φυλλαδίου» με πληροφορίες όμως που ανανεώνονται συχνά,

κυρίως σε ό,τι αφορά στο θέμα των εκθέσεων και των παράλληλων εκδηλώσεων. Η

αποστολή δε ενημερωτικών ηλεκτρονικών μηνυμάτων στα εγγεγραμμένα μέλη παρουσιάζει

μια περιοδικότητα της τάξεως της μιας εβδομάδας.

Σε ό,τι αφορά στις ψηφιακές εφαρμογές που μπορεί να συναντήσει ο φυσικός επισκέπτης

στον χώρο του μουσείου, αυτές περιλαμβάνουν: την ύπαρξη σταθμών πολυμέσων σε κάποιες

από τις αίθουσες, την παροχή συστημάτων αυτόματης ξενάγησης μέσω ακουστικών και τέλος

μια αρκετά πρωτοποριακή εφαρμογή στον χώρο του πωλητήριου που επιτρέπει στους

επισκέπτες να τυπώνουν επί τόπου σε εκτυπωτές υψηλής απόδοσης τα αγαπημένα τους έργα.

Με αυτόν τον τρόπο το μουσείο δεν χρειάζεται να διατηρεί απόθεμα αυτών των προϊόντων,

κατά συνέπεια η διαχείριση του πωλητηρίου είναι πιο εύκολη και πιο αποτελεσματική.

Γενικά, παρόλο που το MNAC είναι ένα μουσείο διεθνούς κύρους και ακτινοβολίας που

προσελκύει ένα κοινό αρκετών χιλιάδων ανά έτος δεν εμφανίζει κάποια αξιοσημείωτη

δραστηριότητα στον τομέα των ψηφιακών εφαρμογών. Εντύπωση επίσης προκαλεί το

γεγονός ότι κάποιες πληροφορίες προσφέρονται μόνο στην καταλανική γλώσσα (κυρίως

πληροφορίες που αφορούν στις προσφερόμενες θέσεις εργασίας και στα εκπαιδευτικά

προγράμματα που πραγματοποιούνται στον συγκεκριμένο πολιτιστικό οργανισμό), ενώ μόλις

πρόσφατα, σε μια αναβάθμιση της αρχικής σελίδας του ιστοχώρου του MNAC προστέθηκε η

δυνατότητα για ηλεκτρονική αγορά εισιτηρίου εισόδου.

41

1.2.3. Το Belvedere στην Βιέννη Το θερινό ανάκτορο των βασιλέων της Αυστρίας αποτελεί σήμερα ένα από τα

εντυπωσιακότερα μουσεία τέχνης της Ευρώπης. Τα δυο κτίρια, που συστήνουν το

συγκρότημα του Belvedere συγκαταλέγονται στα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της

αρχιτεκτονικής Μπαρόκ, αποτελούν από μόνα τους μνημεία πολιτισμού. Σήμερα,

λειτουργούν ως μουσεία που φιλοξενούν έργα τέχνης από την εποχή του Μεσαίωνα μέχρι και

σήμερα τόσο τα δυο κτίρια που κάποτε αποτελούσαν τη θερινή κατοικία του πρίγκιπα

Ευγένιου της Σαβοΐας όσο και οι χώροι των στάβλων που συνήθως φιλοξενούν περιοδικές

εκθέσεις.

Το Belvedere έχει την τύχη να στεγάζει μια από τις πιο σημαντικές συλλο γές έργων

τέχνης της Ευρώπης, και αυτό το γεγονός λειτούργησε από μόνο του ως πόλος έλξης για

τους χιλιάδες επισκέπτες που προσέρχονται στους χώρους του. Σε ό,τι αφορά στις ψηφιακές

εφαρμογές παρατηρούνται τα εξής: ο διαδικτυακός τόπος του Belvedere, www.belvedere.at

αποτελεί δείγμα υψηλής αισθητικής και λειτουργικής σχεδίασης. Ο τετράγλωσσος αυτός

ιστοχώρος παρέχει διαφωτιστικές εικόνες και πληροφορίες για θέματα που σχετίζονται με την

ιστορία και την λειτουργία του κτιρίου, για την προσβασιμότητά του, τις ώρες λειτουργίας

του και φυσικά για την μόνιμη συλλογή και τις περιοδικές εκθέσεις που φιλοξενεί.

Παρόλο που δεν παρέχεται δυνατότητα εικονικής περιήγησης στα εκθέματα, υπάρχουν

αρκετές εικόνες των έργων που εκτίθενται, έτσι ώστε ο επισκέπτης να έχει μια αρκετά

κατατοπιστική γενική άποψη του χώρου και των εκθεμάτων. Ο διαδικτυακός τόπος του

μουσείου παρέχει όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες προκειμένου ο επισκέπτης να

προγραμματίσει την επίσκεψή του, ενώ παρέχεται η δυνατότητα να αγοράσει ηλεκτρονικά το

εισιτήριό του, περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο την όχληση και τον συνωστισμό στον χώρο

του εκδοτηρίου. Καινοτομία αποτελεί η on line έρευνα κοινού που μπορεί ο επισκέπτης να

συναντήσει στην ιστοσελίδα του μουσείου και να αποτυπώσει τις απόψεις του αναφορικά με

την εμπειρία που έζησε κατά την φυσική του επίσκεψη στον χώρο.

Μέσα στους χώρους του μουσείου ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να εμπλουτίσει τις

γνώσεις του για τα έργα με τις πληροφορίες του παρέχονται μέσω ακουστικών (η ακουστική

ξενάγηση προσφέρεται σε 6 γλώσσες), δεν υπάρχουν όμως κάποιες άλλες ψηφιακές

εφαρμογές πολυμέσων (π.χ. infokiosks) που θα προσέφεραν την δυνατότητα για διεύρυνση

της μουσειακής εμπειρίας.

42

Κεφάλαιο 2ο 2.1. Τα μουσεία τέχνης της Ελλάδας Σύμφωνα με τον θεματικό κατάλογο των μουσείων που λειτουργούν στην Ελλάδα,

όπως αυτός παρουσιάζεται στον ιστοχώρο του Υπουργείου Πολιτισμού (www.culture.gr) τα

μουσεία που φιλοξενούν αμιγώς συλλογές εικαστικών έργων στην χώρα μας δεν είναι

ιδιαίτερα πολλά στον αριθμό. Τα τρία από αυτά που βρίσκονται στην πόλη της Θεσσαλονίκης

θα αποτελέσουν το αντικείμενο μελέτης μέσω της οποίας θα αναζητηθεί το ποσοστό της

συνδρομής των ψηφιακών τεχνολογιών στην διάδοση και στις εξέλιξη των συγκεκριμένων

πολιτιστικών οργανισμών.

2.1.1. Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΚΜΣΤ) ιδρύθηκε το 1997 στην

Θεσσαλονίκη με την ευκαιρία της ανάδειξης της πόλης ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της

Ευρώπης, δίνοντας διέξοδο με αυτόν τον τρόπο σε ένα διαρκές αίτημα του πνευματικού και

καλλιτεχνικού κόσμου της πόλης που θεωρούσε επιτακτική ανάγκη την ίδρυση ενός φορέα

που θα αναδείκνυε την σύγχρονη ελληνική καλλιτεχνική εικαστική παραγωγή ενώ συγχρόνως

θα λειτουργούσε ως δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα στους Έλληνες καλλιτέχνες και στους

καλλιτέχνες από την Ευρώπη και τον κόσμο. Ταυτόχρονα με κατάθεση στην Βουλή του

νομοσχεδίου ίδρυσης του ΚΜΣΤ (Ν/2557/97, ΦΕΚ 271/ 24.12.1997) παραχωρείται

προκειμένου να στεγάσει τις λειτουργίες του μουσείου η ανακαινισμένη Μονή Λαζαριστών.

«Την ίδια χρονική περίοδο βρέθηκε στην επικαιρότητα το θέμα της αγοράς της συλλογής

Κωστάκη19

19 «Η συλλογή Κωστάκη απαρτίζεται από 1275 έργα τέχνης: πίνακες ζωγραφικής, σχέδια, κατασκευές, κεραμικά σημαντικών καλλιτεχνών της ρωσικής πρωτοπορίας όπως οι Kazimir Malevich, Vasilii Kandinsky, Liubov Popova, Vladimir Tatlin, Aleksandr Rodchenko, Ivan Kliun, Solomon Nikritin, Olga Rozanova, Varvara Stepanova, Nadezhda Udaltsova, Mikhail Matiushin, Gustav Klutsis

και διάφοροι πολιτιστικοί φορείς υποστήριξαν την αγορά της από το ελληνικό

Η συλλογή είναι αντιπροσωπευτική όλων των ρευμάτων και των τάσεων της ρωσικής πρωτοπορίας, μίας από τις πιο ενδιαφέρουσες περιόδους της παγκόσμιας τέχνης που άνθισε στις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.» (www.greekstatemuseum.com\kmst\collections\kostakis\html)

43

κράτος και την εγκατάσταση της στην Θεσσαλονίκη στην έδρα του νέου κρατικού μουσείου.

Ύστερα από μία μακρόχρονη και εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία, υπεγράφη η σύμβαση για

την αγορά της Συλλογής Κωστάκη στις 30.3.2000. Το τίμημα καθορίστηκε, ύστερα από

εισήγηση ειδικής επιτροπής, μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και των ιδιοκτητών της

Συλλογής και ανήλθε στο ποσό των 14,2 δισ.δρχ. Το πολύτιμο υλικό (1.275 έργα τέχνης,

έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, σχέδια και κατασκευές) έφτασε στην Θεσσαλονίκη τον

Οκτώβριο του 1998.» (http://www.greekstatemuseum.com/kmst/museum/foundation.html)

Η δράση του μουσείου αναπτύσσεται σε έξι βασικούς άξονες, ανάμεσα στους οποίους

συγκαταλέγεται η «ανάπτυξη της πλέον εξελιγμένης ψηφιακής τεχνολογίας σε όλους τους

τομείς της επικοινωνίας, στην ανάπτυξη των διαδικτυακών εφαρμογών και την δημιουργία

διαδικτυακού κόμβου». (http://www.greekstatemuseum.com/kmst/index.html). Το γεγονός

αυτό αποδεικνύει με τον πιο εύγλωττο τρόπο την σημασία που αποδίδουν οι υπεύθυνοι του

ΚΜΣΤ στην συνδρομή των ψηφιακών τεχνολογιών προκειμένου για την δημιουργία μιας

στενότερης και ουσιαστικότερης σχέσης με το κοινό τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο

επίπεδο.

Η διαδικτυακή παρουσία του ΚΜΣΤ αποτελεί ένα από τα καλύτερα δείγματα

μουσειακών ιστοχώρων στην χώρα μας. Η νέα διαδικτυακή πύλη του Κρατικού Μουσείου

Σύγχρονης Τέχνης παρουσιάζει δείγματα υψηλής τεχνολογικής αλλά και αισθητικής

αρτιότητας. Μέσα από την πύλη ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να αποκτήσει πρόσβαση

σε ένα μεγάλο πλήθος πληροφοριών που αφορούν στην ίδρυση, στον χαρακτήρα και στον

σκοπό του μουσείου, να γνωρίσει τα πρόσωπα που είναι υπεύθυνα για τις δράσεις και να έχει

όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που αφορούν λειτουργικά θέματα προκειμένου να

οργανώσει την επίσκεψή του στον χώρο.

Η πλήρης ψηφιοποίηση τόσο της συλλογής Κωστάκη όσο και των υπολοίπων έργων που

συστήνουν την μόνιμη συλλογή, αλλά και του υλικού τεκμηρίωσης που τα συνοδεύει,

παρέχει την δυνατότητα στον επισκέπτη της διαδικτυακής πύλης να έχει μια αρκετά πλήρη

εικόνα των αντικειμένων και μια ουσιαστική γνωριμία με τους καλλιτέχνες και τα

εκφραστικά μέσα που μετέρχονται. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό η

αναίρεση των συμβάσεων εκείνων που θέλουν τα μουσεία τέχνης να περιορίζονται σε ένα

ειδικό κοινό με εξειδικευμένες γνώσεις, καθώς η ψηφιοποιημένη απόδοση των έργων και η

παρουσίασή τους στο διαδίκτυο σε συνδυασμό με το απαραίτητο υλικό τεκμηρίωσης, δίνει

στον μελλοντικό επισκέπτη όλο το απαραίτητο υλικό που θα τον βοηθήσει να ανταποκριθεί

με μεγαλύτερη επιτυχία στις «προκλήσεις» μιας έκθεσης έργων σύγχρονης τέχνης.

44

Μέσα από την διαδικτυακή πύλη του μουσείου ο επισκέπτης έχει φυσικά την ευκαιρία να

ανατρέξει σε παλαιότερες εκθέσεις και δράσεις αλλά και να παρακολουθήσει τον

προγραμματισμό του οργανισμού για τις μελλοντικές του δραστηριότητες, καθώς και να

αντλήσει πληροφορίες για τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδιάζει και υλοποιεί το

ΚΜΣΤ. Πέρα όμως από αυτές τις διαδικτυακές εφαρμογές, που λίγο ως πολύ απαντώνται στο

σύνολο των μουσειακών ιστοχώρων, η πύλη του ΚΜΣΤ προσφέρει μια σειρά από

εξειδικευμένες υπηρεσίες στις οποίες έχουν πρόσβαση όσοι από τους επισκέπτες επιθυμούν

να εδραιώσουν μια πιο ουσιαστική σχέση με τον μουσειακό οργανισμό. Οι εγγεγραμμένοι

χρήστες έχουν την πρόσβαση σε μια εφαρμογή όπου παρουσιάζονται ανά θεματικό πεδίο

όλες οι εκδόσεις που σχετίζονται με την τέχνη, την ιστορία της αλλά και τις διάφορες

εκφάνσεις της. Μέσω του arteditions ο επισκέπτης μπορεί να αναζητήσει τις εκδόσεις που τον

ενδιαφέρουν και να έχει μια σύντομη περιγραφή του έργου (η πλήρης πρόσβαση δεν είναι

εφικτή).

Με το δεδομένο ότι το κοινό της τέχνης αποτελεί μια κατηγορία κοινού που εμφανίζει

έναν αρκετά ικανοποιητικό βαθμό εξοικείωσης με τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας, ο

σχεδιασμός του νέου ιστοχώρου του ΚΜΣΤ στηρίχθηκε στην επιθυμία των υπευθύνων να

καλύψουν τόσο την ανάγκη για προβολή του μουσείου (στοχεύοντας κυρίως στο κοινό της

πόλης, καθώς τόσο το μουσείο όσο και η συλλογή Κωστάκη απολαμβάνουν ιδιαίτερης

εκτίμησης από το παγκόσμιο κοινό της τέχνης), όσο και για επικοινωνία με αυτό το κοινό και

την παράλληλη εκπαίδευσή του. Για τον λόγο αυτό, είναι διαθέσιμη από την διαδικτυακή

πύλη του οργανισμού, η ηλεκτρονική έκδοση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος που ως

σκοπό έχει να εισάγει τους μικρούς- και όχι μόνο –επισκέπτες σε βασικές έννοιες της

μοντέρνας τέχνης και σε στοιχεία που σχετίζονται με την ιστορία της συλλογής και του

συλλέκτη αλλά και των καλλιτεχνών. Παράλληλα έχουν κυκλοφορήσει και σε μορφή

ψηφιακού δίσκου (CD) το σύνολο σχεδόν των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που έχει

σχεδιάσει και έχει υλοποιήσει το ΚΜΣΤ. Η επιτυχία που γνωρίζει η ανανεωμένη διαδικτυακή

παρουσία του ΚΜΣΤ αποδεικνύεται περίτρανα από τον πολύ σημαντικό αριθμό των

επισκεπτών, καθώς από τον Μάιο του 2008 περίπου 500.000 επισκέπτες έχουν περιηγηθεί

στις ιστοσελίδες του οργανισμού, με περίπου τις 200.000 να είναι επισκέπτες από την Ρωσία

και τις Η.Π.Α. (ο ιστοχώρος του μουσείου είναι τρίγλωσσος). Η πολύ σημαντική αυτή

προσπάθεια του ΚΜΣΤ υλοποιήθηκε μέσω της ένταξης του προγράμματος στο Γ’ΚΠΣ (και

συγκεκριμένα στις δράσεις της Κοινωνίας της Πληροφορίας μέσω της οποίας η διαδικτυακή

πύλη του μουσείου χρηματοδοτήθηκε κατά το 80%).

45

Σύμφωνα με την κ. Αθηνά Ιωάννου, υπεύθυνη για την διαχείριση των ιστοσελίδων αλλά

και των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, στις προθέσεις του ΚΜΣΤ αναφορικά με τον

εμπλουτισμό των ψηφιακών εφαρμογών συγκαταλέγονται: η εγκατάσταση σταθμών

πολυμέσων (infokiosks) σε διάφορες αίθουσες του μουσείου μέσω των οποίων ο επισκέπτης

θα μπορεί να αντλεί πληροφορίες για το μουσείο, για την συλλογή, για τα εκθέματα και για

τους καλλιτέχνες. Η πληροφόρηση θα είναι διαβαθμισμένη με τέτοιον τρόπο ώστε να

καλύπτονται οι απαιτήσεις τόσο του επισκέπτη που για πρώτη φορά θα βρεθεί στον χώρο του

μουσείου όσο και του επισκέπτη που αναζητά μια εις βάθος ανάλυση. Οι σταθμοί αυτοί θα

έχουν την δυνατότητα να αναπαράγουν και ψηφιακούς δίσκους, με το σκεπτικό της

παράλληλης συμμετοχής στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Η εγκατάσταση των σταθμών

πολυμέσων αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους.

Επίσης στις προθέσεις του μουσείου περιλαμβάνεται και η χρήση συστημάτων αυτόματης

ξενάγησης, στην πιο εξελιγμένη εκδοχή της εφαρμογής όμως που θα χρησιμοποιεί τεχνολογία

συμβατή με τα κινητά τηλέφωνα των επισκεπτών. Σε ό,τι αφορά στην διαδικτυακή πύλη του

μουσείου, μελετάται η προοπτική εισόδου (σε εξουσιοδοτημένους με ειδικό κωδικό χρήστες)

στην βάση δεδομένων του μουσείου. Κάθε ψηφιοποιημένο έργο θα συνοδεύεται από το

πλήρες υλικό τεκμηρίωσής του, που ανέρχεται στις 21 σελίδες περίπου για κάθε έργο, το

οποίο θα τεθεί στην διάθεση του επισκέπτη που έχει ένα ειδικό ενδιαφέρον για τη τέχνη.

Σκοπός του ΚΜΣΤ είναι θέσει όλες τις εφαρμογές που παρέχουν οι ψηφιακές τεχνολογίες

στην υπηρεσία του κοινού του, ένα κοινό που φιλοδοξεί να μεγαλώσει και να συμπεριλάβει

περισσότερους επισκέπτες από την Ελλάδα, καθώς το μουσείο εμφανίζεται πιο δημοφιλές στο

εξωτερικό μια που « η συλλογή Κωστάκη, με το αριθμητικό μέγεθος και την μεγάλη αξία

της, μετέβαλε οριστικά τον τρόπο με τον οποίο οι μελετητές σκέπτονται και γράφουν σχετικά

με την εξέλιξη της μοντέρνας τέχνης στον 20ο αιώνα, όπως επιβεβαιώνεται καθημερινά από

το αυξανόμενο διεθνές ενδιαφέρον.» (Παπανικολάου, 2007,171).

Το ΚΜΣΤ θέτει στην υπηρεσία του τις ψηφιακές τεχνολογίες και ενισχύει την

διαδικτυακή του παρουσία θέλοντας να προσελκύσει ακόμη περισσότερους φυσικούς

επισκέπτες. Πάνω σε αυτήν την φιλοσοφία προγραμματίζονται και υλοποιούνται οι ψηφιακές

δράσεις, στο να δημιουργούσουν την ισχυρή επιθυμία στον διαδικτυακό επισκέπτη να

εισέρθει και στον φυσικό χώρο του μουσείου.

46

2.1.2. Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΜΜΣΤ) αποτελεί το πρώτο μουσείο

σύγχρονης τέχνης που ιδρύθηκε στην Ελλάδα και αποτελεί προϊόν ιδιωτικής πρωτοβουλίας,

μιας ομάδας επιφανών και κυρίως φιλότεχνων κατοίκων της πόλης που εργάστηκαν

προκειμένου να αποκτήσει η Θεσσαλονίκη έναν χώρο όπου θα στεγάζεται η σύγχρονη

καλλιτεχνική δημιουργία. Αρχικά δημιουργήθηκε το Μακεδονικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης

με την μορφή σωματείου (του οποίου η λειτουργία εγκρίνεται στις 30\01\1979) μέσω του

οποίου σταδιακά προωθήθηκε η ιδέα για την ίδρυση μουσείου σύγχρονης τέχνης. Το Κέντρο

Σύγχρονης Τέχνης έχει από την αρχή της ίδρυσής του να λύσει το σημαντικό πρόβλημα της

στέγασης του, καθώς αναζητούνταν ένας χώρος κατάλληλος για να στεγάζει το πολύτιμο

περιεχόμενο της συλλογής έργων τέχνης του Αλέξανδρου Ιόλα20. Ο Ιόλας ήταν διατεθειμένος

να δωρίσει στο κέντρο την συλλογή του, μόλις αυτό εξασφάλιζε έναν χώρο ικανό να

φιλοξενήσει τα 47 έργα των Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών από τα οποία απαρτίζονταν η

συλλογή του. Η από φασή το υ ενισχύεται από την διαρκή προ σπάθεια των μελών του

σωματείου να δημιουργήσουν έναν πολιτιστικό οργανισμό με μουσειακό χαρακτήρα, ενώ η

παραχώρηση μιας αξιόλογης έκτασης μέσα στο εργοστάσιο της Φίλκεραμ Τζόνσον από τον

βιομήχανο Γιώργο Φιλίππου έκαμψε οριστικά κάθε ενδοιασμό του Ιόλα. Έτσι λοιπόν ξεκινά

η πρώτη φάση της ιστορίας του ΜΚΣΤ στα 1984 που φτάνει ως το 1994 οπότε και

συστήνεται το ίδρυμα, Ν.Π.Ι.Δ. «Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης». Κατά την

διάρκεια αυτών των 10 χρόνων, το κέντρο είχε διοργανώσει μια σειρά από επιτυχημένες

εικαστικές εκθέσεις, πότε στον χώρο του εργοστάσιου και πότε σε κάθε πιθανό εκθεσιακό

χώρο της Θεσσαλονίκης. Έπειτα από αρκετές περιπέτειες, το μουσείο βρίσκει την οριστική

του στέγη στο χώρο όπου φιλοξενείται και σήμερα, μέσα στις εγκαταστάσεις της Δ.Ε.Θ. Τα

εγκαίνια γίνονται το 2002, ενώ η οικοδόμηση του κτιρίου έχει περάσει από αρκετά στάδια και

ακόμη περισσότερες δυσκολίες. 21

Από την πρώτη στιγμή της επίσημης λειτουργίας του στον οριστικό του χώρο, το ΜΜΣΤ

προσανατολίστηκε στην βελτίωση των προσφερομένων υπηρεσιών, ανάμεσα στις οποίες

συγκαταλέγεται η δημιουργία και η ανάπτυξη ψηφιακής συλλογής έργων τέχνης του ΜΜΣΤ,

η δημιουργία και προώθηση ηλεκτρονικών δίγλωσσων εκδόσεων της συλλογής, καθώς και η

20 Ο Αλέξανδρος Ιόλας υπήρξε «γκαλερίστας, μέντορας σπουδαίων καλλιτεχνών και μαικήνας της τέχνης….ένας από τους σημαντικότερους διαμορφωτές της σύγχρονης τέχνης τον 20ο αιώνα» (Βουλγαράκης,2007,1) 21 Τα στοιχεία που αφορούν στην ίδρυση και στην ιστορία του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης προέρχονται από τον διαδικτυακό χώρο του μουσείου, « www.mmca.org.gr»

47

δημιουργία κόμβου πληροφόρησης για το κοινό. Οι δράσεις αυτές, οι οποίες

ενσωματώθηκαν στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία της Πληροφορίας» του Γ’Κ.Π.Σ,

παρουσιάζουν τα εξής χαρακτηριστικά:

Έχοντας ολοκληρώσει πριν 3 χρόνια περίπου την ψηφιοποίηση των συλλογών του το

ΜΜΣΤ προσφέρει στον διαδικτυακό επισκέπτη την δυνατότητα να ανατρέξει μέσα από τον

ιστοχώρο www.mmca.org.gr στα περιεχόμενα αυτών. Η αναζήτηση μπορεί να γίνει είτε μέσω

του αλφαβητικού καταλόγου των καλλιτεχνών είτε μέσω του διαχωρισμού των έργων σε

δωρεές, πρόσφατες αποκτήσεις, κατηγοριοποίηση ανά κατηγορία είδους κ.ο.κ. Σε κάθε

περίπτωση όμως ο επισκέπτης έχει πρόσβαση σε ένα βιογραφικό σημείωμα του καλλιτέχνη

και σε μια ψηφιακή απεικόνιση του έργου. Η βάση δεδομένων του μουσείου χρησιμοποιεί το

πρόγραμμα καταγραφής «The Museum System» μέσου του οποίου καταχωρούνται όλα τα

στοιχεία που αποτελούν την μουσειακή τεκμηρίωση του κάθε έργου και στην συνέχεια

ενημερώνουν τα δεδομένα της ιστοσελίδας.

Ο διαδικτυακός χώρος του μουσείου έχει την μορφή ενός αρκετά εμπλουτισμένου

ηλεκτρονικού φυλλαδίου που παρέχει πληροφορίες για την ιστορία και την ίδρυση του

οργανισμού, για την πρόσβαση στον χώρο και βασικές πληροφορίες γύρω από τα ωράρια

λειτουργίας, το αντίτιμο των εισιτηρίων κτλ. Υπάρχει ειδική καταχώρηση για τις

προγραμματισμένες εκθέσεις αλλά και για τις παράλληλες εκδηλώσεις που πρόκειται να

φιλοξενήσει το μουσείο, καθώς επίσης και για όσες έχουν ήδη ολοκληρωθεί. Στην

πλειοψηφία των περιπτώσεων οι καταχωρήσεις συνοδεύονται, ειδικά στην περίπτωση των

εκθέσεων, από το σχετικό δελτίο τύπου μέσω του οποίου ο επισκέπτης μπορεί να αντλήσει

βασικές πληροφορίες.

Αρκετά μεγάλη έκταση στον ιστοχώρο του ΜΜΣΤ καταλαμβάνουν οι πληροφορίες για τα

εκπαιδευτικά προγράμματα που εκπονεί ο οργανισμός οι οποίες παρουσιάζονται ανά

κατηγορία (εκπαιδευτικά προγράμματα για την πρωτοβάθμια και την δευτεροβάθμια

εκπαίδευση, για ενήλικες, οικογένειες, ειδικές ομάδες κτλ) και συνοδεύονται από οπτικό

υλικό. Ειδική καταχώρηση επίσης υπάρχει για την βιβλιοθήκη καθώς και για τις εκδόσεις του

μουσείου (έντυπα των εκθέσεων, κατάλογοι, εκδόσεις της μόνιμης συλλογής).

Ο ιστοχώρος του ΜΜΣΤ παρουσιάζει και μια πρωτοτυπία σε σχέση με τους αντίστοιχους

ιστοχώρους της Ελλάδας (παρόλο που στους αντίστοιχους διαδικτυακούς τόπους του

εξωτερικού αποτελεί συνηθισμένη πρακτική). Υπάρχει παρουσίαση του πωλητηρίου και των

αντικειμένων που μπορεί ο επισκέπτης να προμηθευτεί από εκεί ταξινομημένα σε κατηγορίες.

Δεν παρέχεται όμως η δυνατότητα για ηλεκτρονική αγορά των αντικειμένων αυτών.

48

Στις 14 Φεβρουαρίου 2009 έγινε η επίσημη παρουσίαση της νέας διαδικτυακής εφαρμογής

σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στους χώρους του μουσείου. Πρόκειται για το

«Εικονικό Μουσείου», μια ψηφιακή πρωτοβουλία που υλοποιήθηκε στα πλαίσια του

επιχειρησιακού προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» ως κομμάτι του έργου

«Ανάδειξη, προβολή και επικοινωνία του Ελληνικού Πολιτισμού στην ΚτΠ». «Το εγχείρημα,

που υλοποιήθηκε σε χρονικό διάστημα μόλις 7 μηνών, είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του

Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, του Τμήματος Τοπογράφων Μηχανικών του

Α.Π.Θ. και του τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Πανεπιστημίου της Κύπρου».

(www.kathimerini.gr 09/02/09).

Το έργο περιλαμβάνει «ενέργειες επεξεργασίας, προσαρμογής και ψηφιοποίησης

περιεχομένου, φωτογραφήσεις, λήψεις με ψηφιακά μέσα και τεκμηρίωση υλικού καθώς

επίσης και ανάπτυξη εφαρμογών λογισμικού

(http://www.mmca.org.gr/museumst/ie2/vitrualmuseum.php).Το Εικονικό Μουσείο είναι

προσβάσιμο από χρήστες του διαδικτύου μέσω της ιστοσελίδας του μουσείου και

εναλλακτικά μέσα στους χώρους του ίδιου του μουσείου όταν αυτό αποκτήσει σταθμούς

ηλεκτρονικής πληροφόρησης των φυσικών επισκεπτών. Μέσω του Εικονικού Μουσείου είναι

εφικτή η περιήγηση στους χώρους και τα εκθέματα γεγονός που οδηγεί στην δημιουργία ενός

διαδραστικού περιβάλλοντος όπου ο επισκέπτης «μπορεί να αλληλεπιδρά ελεύθερα με το

σύστημα και να ορίζει τις διαδρομές που θέλει να ακολουθήσει και τα αντικείμενα που θέλει

να εξερευνήσει και να λάβει

πληροφορίες»(http://www.mmca.org.gr/data/el/static/docs/Prokiriksi.pdf). Το στοιχείο που

έχει ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον και που σχεδιάστηκε έτσι ώστε να λειτουργήσει και ως

εκπαιδευτικό εργαλείο για τους φοιτητές της μουσειολογίας και της Ιστορίας της Τέχνης,

είναι η δυνατότητα για δημιουργία ενός, νέου, προσωπικού εκθεσιακού χώρου. Στις

προθέσεις του μουσείου συγκαταλέγεται « η έναρξη ενός εκπαιδευτικού προγράμματος όπου

στους υπολογιστές της βιβλιοθήκης του μουσείου, τα παιδιά θα εκπαιδεύονται και θα

στήνουν τις δικές τους εκθέσεις». (Χολιβάτου,2009,20) Ο χρήστης θα μπορεί να

δημιουργήσει την δική του έκθεση σε υφιστάμενο χώρο του μουσείου που διατίθεται για τις

περιοδικές του εκθέσεις, έχοντας την δυνατότητα να αλλάξει τόσο τις γενικές ρυθμίσεις της

αίθουσας όσο και τα εκθέματα. Με το δεδομένο ότι οι επισκέπτες του ΜΜΣΤ εμφανίζουν ένα

αρκετά υψηλό επίπεδο εξοικείωσης με τις ψηφιακές τεχνολογίες, γεγονός που σύμφωνα με

την κ. Κλωνιζάκη Γεωργία22

22 Αρχιτέκτων , υπεύθυνη σχεδιασμού εκθέσεων και επικοινωνίας του ΜΜΣΤ.

πιστοποιείται και από τα σχόλια και τις επισημάνσεις που

λαμβάνουν σχεδόν καθημερινά από τους επισκέπτες του διαδικτυακού χώρου (η

49

επισκεψιμότητα του οποίου ανήρθε ως τις 09/05/08 στις 107.000 επισκέπτες σύμφωνα με

στοιχεία που προέρχονται από το ίδιο το μουσείο), η εφαρμογή αυτή αναμένεται να δώσει μια

νέα, ακόμη πιο ουσιαστική διάσταση στην σχέση του μουσείου με το κοινό του, ενώ

παράλληλα θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις εκείνες που μετατρέψουν το Μακεδονικό

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης σε πολιτιστικό οργανισμό με παγκόσμια εμβέλεια.

Η εφαρμογή δεν παρουσιάζει γραμμική αλλά ιεραρχική δομή, έτσι ώστε ο εικονικός

επισκέπτης να μπορεί να αλληλεπιδρά ελεύθερα με το σύστημα και να ορίζει ο ίδιος τις

διαδρομές που επιθυμεί να ακολουθήσει καθώς επίσης και να επιλέγει τα αντικείμενα από τα

οποία θέλει να εξερευνήσει και να λάβει πληροφορίες πάντα σε πραγματικό χρόνο και με

ενσωματωμένο ήχο. Η διαδραστικότητα της εφαρμογής επιτρέπει στον χρήστη να λαμβάνει

άμεσα απάντηση στις ενέργειές του, καθώς αυτές πυροδοτούν εκ νέου νέες, ενθαρρύνοντας

με αυτό τον τρόπο την ενεργητική συμμετοχή στην μουσειακή εμπειρία.

«Τα παραπάνω τεχνολογικά έργα αναδεικνύουν την εκπαιδευτική και ερευνητική

δραστηριότητα, αποτελούν τεκμήριο της σύγχρονης τέχνης όχι μόνο για την πόλη της

Θεσσαλονίκης αλλά και της εθνικής και διεθνούς κοινότητας». (Μακεδονικό Μουσείο

Σύγχρονης Τέχνης, 2008, 3) Πρόκειται για καινοτόμα εργαλεία (δίγλωσση έκδοση, ελληνική

και αγγλική) τα οποία συμβάλλουν στην κατανόηση και μάθηση, αναβαθμίζουν τις υπηρεσίες

του φορέα προσφέροντας πλήρη εικονική πρόσβαση σε μία από τις σημαντικότερες συλλογές

σύγχρονης τέχνης και το πολιτιστικό προϊόν ενός ιδρύματος.

2.1.3. Το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ.

«Το Τελλόγλειο ίδρυμα ιδρύθηκε στα 1972 με αμετάκλητη δωρεά της συλλογής έργων

τέχνης καθώς και ολόκληρης της περιουσίας του Νέστορα και της Αλίκης Τέλλογλου στο

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η δωρεά Τέλλογλου αποτέλεσε τον πυρήνα της

συλλογής έργων τέχνης του ιδρύματος που περιλαμβάνει έργα ζωγραφικής, γλυπτικής,

χαρακτικής κ.τ.λ. Ο κύριος κορμός της συλλογής, που περιλαμβάνει έργα σημαντικών

Ελλήνων και Ευρωπαίων καλλιτεχνών του 19ου και 20ου αιώνα, εμπλουτίστηκε με αγορές

αντιπροσωπευτικών έργων ζωγραφικής και γλυπτικής, αλλά και με τις δωρεές του Τώνη και

της Ιωάννας Σπιτέρη, του Γεωργίου Μουρέλου, του Δημητρίου Τσάμη και πρόσφατα με την

δωρεά της βιβλιοθήκης του Μαρίνου Καλλιγά, καθώς και άλλες σημαντικές δωρεές Ελλήνων

καλλιτεχνών. Το Τελλόγλειο ίδρυμα εγκαινιάστηκε τον Δεκέμβριο του 1999 με την έκθεση

«Συλλογές και δωρεές». Στους πρωταρχικούς στόχους του ιδρύματος συγκαταλέγονται η

50

συστηματική γνωριμία του κοινού με την τέχνη, η συλλογή , η μελέτη και η καταγραφή της

πολιτισμικής κληρονομιάς, η δημιουργία συνθηκών συνεργασίας καλλιτεχνών και μελετητών

της τέχνης, καθώς και η ουσιαστική επαφή των παιδιών με τα έργα τέχνης μέσω ειδικών

εκπαιδευτικών προγραμμάτων». (Πλουμπή, 2009,1)

Έχοντας ως σκοπό το Τελλόγλειο Ίδρυμα να αναδείξει και να αξιοποιήσει τις ανεκτίμητες

πολιτιστικές πληροφορίες που έχει στην κατοχή του ενώ παράλληλα να προσαρμόσει τις

εκπαιδευτικές διαδικασίες και πρακτικές στις απαιτήσεις της νέας, ψηφιακής, εποχής,

προχώρησε κατά την χρονική περίοδο 2005-2007 στην δημιουργία ψηφιακού πολιτιστικού

αποθέματος της νεοελληνικής τέχνης και σε ταυτόχρονη προβολή, ανάδειξη και

επιστημονική τεκμηρίωση μέσω ηλεκτρονικών εκπαιδευτικών και του Διαδικτύου.

Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του έργου αξιοποιήθηκαν 1500 έργα ζωγραφικής, 2000 βιβλία

τέχνης, εκ των οποίων τα 20 ψηφιοποιήθηκαν πλήρως, καθώς επίσης και αρχεία βιογραφικών

20 Ελλήνων καλλιτεχνών. Η δημιουργία ομάδας τεκμηρίωσης αλλά και του προηγμένου

πληροφοριακού συστήματος, συνέβαλλαν στην ανάπτυξη πρωτογενούς ψηφιακού υλικού,

στην διατήρηση πρωτοτύπων έργων και αρχείων καθώς και στην παραγωγή δευτερογενών

προϊόντων και υπηρεσιών. Η παραγωγή ηλεκτρονικών εκδόσεων (CDs - DVDs) τα οπο ία

απευθύνονται κυρίως στους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και στο ευρύ

κοινό, όπως επίσης και η δημιουργία διαδικτυακής πύλης, συνέβαλαν στην διάδοση και

διάχυση του πολιτισμικού υλικού ενώ παράλληλα συμβάλλουν καθοριστικά στην

παρουσίαση και προβολή των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος.

Σημαντική προτεραιότητα του έργου αποτέλεσε η τρίγλωσση (ελληνικά, αγγλικά,

γερμανικά) εκπαιδευτική ηλεκτρονική εφαρμογή (DVD) με την ονομασία «Enigmart» που

απευθύνεται κυρίως σε μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. «Πρόκειται για ένα

παιχνίδι περιπέτειας το οποίο παράλληλα λειτουργεί ως εκπαιδευτικό και ψυχαγωγικό

εργαλείο προσφέροντας την δυνατότητα στον χρήστη να διασκεδάσει, να δημιουργήσει και

να αναπτύξει πολλαπλές δεξιότητες , αντλώντας πληροφορίες και γνώσεις γύρω από τους

σημαντικότερους έλληνες ζωγράφους του 19ου και 20ου αιώνα και το έργο τους. (Πλουμπή,

2009,5)

Δεύτερη σημαντική προτεραιότητα αποτέλεσε η ανανέωση της υφιστάμενης διαδικτυακής

πύλης του ιδρύματος (www.auth.gr/teloglion) η οποία από το 2007 λειτουργεί με ένα σαφώς

εμπλουτισμένο περιεχόμενο. Μέσω της πύλης ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να αντλήσει

πληροφορίες για το προφίλ του Τελλογλείου Ιδρύματος, για τις συλλογές των έργων τέχνης,

για την οργανωτική δομή, για τις τρέχουσες αλλά και τις επικείμενες εκθέσεις και

εκδηλώσεις, για τα εκπαιδευτικά προγράμματα που εκπονεί ο πολιτιστικός οργανισμός,

51

καθώς επίσης να βρίσκεται σε επαφή με το ίδρυμα παρακολουθώντας τα νέα και τις

ανακοινώσεις. Πέρα και πάνω όμως από τις προαναφερθείσες δυνατότητες, ο επισκέπτης της

διαδικτυακής πύλης του Τελλογλείου Ιδρύματος μπορεί πλέον να περιηγηθεί στις τρεις

σημαντικές ψηφιακές συλλογές του οργανισμού οι οποίες δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του

Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας». Οι τρεις ψηφιακές συλλογές

αφορούν στην :

• Συλλογή έργων τέχνης. Η δυνατότητα βασικής (με λέξη κλειδί) αλλά και

συνδυασμένης αναζήτησης, δίνει την δυνατότητα στον χρήστη να περιηγηθεί στην

ηλεκτρονική πινακοθήκη του Τελλογλείου μέσω της ιστοσελίδας του. Επίσης

παρέχεται η δυνατότητα αναζήτησης μέσω ευρετηρίου καλλιτεχνών, καθιστώντας με

τον τρόπο αυτό την έρευνα εφικτή ακόμη και στους χρήστες εκείνους που δεν

επιδεικνύουν υψηλό βαθμό εξοικείωσης με τις ψηφιακές εφαρμογές.

• Στην online βιβλιοθήκη. Και στην περίπτωση αυτή παρέχεται η δυνατότητα βασικής

αλλά και προηγμένης αναζήτησης στο ψηφιοποιημένο υλικό τεκμηρίωσης που έχει

στην κατοχή το ίδρυμα και

• Στο αρχείο Τώνη Σπιτέρη που περιλαμβάνει φακέλους καλλιτεχνών. Ο Τώνης

Σπιτέρης, από τους σπουδαιότερους τεχνοκριτικούς στην Ελλάδα κατά το β’ μισό του

20ου αιώνα, κληροδότησε στο ίδρυμα το σύνολο του αρχείου του, της βιβλιοθήκης

του (που περιλαμβάνει πάνω από 10.000 τόμους), καθώς επίσης και την καλλιτεχνική

συλλογή των έργων που είχε στην κατοχή του όπως και το συνολικό έργο της

συζύγου του, Ιωάννας Σπιτέρη, μιας εκ των σπουδαιότερων γλυπτριών της περιόδου

1960-1980. Ένα πολύ σημαντικό κομμάτι αυτού του πολύτιμου υλικού

καταλογραφήθηκε, μελετήθηκε και ψηφιοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος

«Κοινωνία της Πληροφορίας» με στόχο να πραγματοποιηθεί η επιδίωξη του ίδιου του

τεχνοκριτικού που ως την τελευταία στιγμή της ζωής του υπήρξε αρωγός κάθε

προσπάθεια για ανάδειξη της τέχνης. Η πλοήγηση στο αρχείο γίνεται με τους

ακόλουθους τρόπους, πάντα μέσα από την ιστοσελίδα του Τελλογλείου: πλήρως

ψηφιοποιημένοι φάκελοι, αναζήτηση φακέλων με κριτήρια, ευρετήριο και

μονογραφίες καλλιτεχνών.

Κατά το χρονικό διάστημα 2007-2008 το Τελλόγλειο Ίδρυμα προχώρησε στην

υλοποίηση μιας ακόμη ψηφιακής εφαρμογής, την δημιουργία ηλεκτρονικής

παρουσίασης – περιήγησης μιας εκ των σπουδαιοτέρων εκθέσεων που

πραγματοποιήθηκαν στους χώρους του ιδρύματος με τίτλο «Η Ελλάδα που αλλάζει,

Τέχνη και προσωπικότητες στον 20ο αιώνα». «Απώτερος σκοπός της συγκεκριμένης

52

δράσης υπήρξε η προσέλκυση του ενδιαφέροντος τόσο του ευρύτερου όσο και του

εξειδικευμένου κοινού, η διατήρηση πρωτότυπων έργων και αρχείων ιδιαίτερης

επιστημονικής και καλλιτεχνικής αξίας, η δημιουργία μιας τέχνης που απηχεί στο κοινό,

κυρίως όμως η ευρεία αναγνώριση της πολιτιστικής συνεισφοράς του ιδρύματος».

(Πλουμπή,2009,8) Η ηλεκτρονική περιήγηση στην έκθεση, αποτελεί το μέσο για απλή

γνωριμία με τα έργα και τους δημιουργούς, για προσέγγιση στις βασικές πληροφορίες

και στα κεντρικά νοήματα αυτού που αποτέλεσε τον ιδεολογικό πυρήνα της έκθεσης. Η

πολύμορφη παρουσίαση βασίζεται σε ελκυστικά μέσα που διαβαθμίζονται ανάλογα με τα

προσωπικά χαρακτηριστικά και τα γνωρίσματα του κάθε χρήστη. Η περιήγηση είναι

δυνατόν να αναφέρεται μεμονωμένα σε κάθε τεκμήριο ή και στο σύνολο αυτών και

δίνεται με της εξής μορφές:

• Διαδικτυακά σε οργανωμένη παρουσίαση

• Σε ανεξάρτητη και επιμέρους 3Δ περιήγηση η οποία είναι διαθέσιμη και από

το διαδίκτυο

• Στον πραγματικό χώρο της έκθεσης μέσω εφαρμογής σε κινητό τηλέφωνο ή

υπολογιστή τσέπης (PDA)

Η περιήγηση απευθύνεται σε ένα άτομο ή και σε ομάδες, και μπορεί να προσαρμοστεί

στις γνώσεις και στις δεξιότητες του κάθε χρήστη. Η ψηφιακή αυτή εφαρμογή

προσφέρεται στο κοινό μέσω στις ιστοσελίδας του ιδρύματος, καθώς επίσης και σε DVD.

Τέλος, η προβολή του ιδρύματος ενισχύθηκε σημαντικά από την συμμετοχή στο

ευρωπαϊκό πρόγραμμα MICHAEL (Multilingual Inventory of Cultural Heritage in

Europe), το οποίο αποτελεί έναν διαδικτυακό κατάλογο ψηφιακών συλλογών, μουσείων,

βιβλιοθηκών και άλλων πολιτιστικών φορέων της Ευρώπης που επιτρέπει σε κάθε

ενδιαφερόμενο την εύκολη αναζήτηση και πρόσβαση στο ψηφιοποιημένο πολιτιστικό

απόθεμα.

53

2.2. Έρευνα Κοινού : Ψηφιακές εφαρμογές & Μουσεία Τέχνης Προκειμένου για την διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο το κοινό της τέχνης στην

Ελλάδα αντιλαμβάνεται την σύζευξη τέχνης και τεχνολογίας και δέχεται την συνεργασία των

δυο συνισταμένων, πραγματοποιήθηκε έρευνα κοινού - επισκεπτών στον χώρου του

Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (και στον χώρο του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης), στο

Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, καθώς επίσης και στον χώρο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου

Θεσσαλονίκης. Στην πρώτη περίπτωση η έρευνα έγινε in situ με την ευκαιρία των εκθέσεων

«Εικαστικό Πανόραμα στην Ελλάδα» και «Δημιουργώ άρα υπάρχω» στους χώρους του

Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης αντίστοιχα κατά

την περίοδο 1-8\2\2009. Σε ό,τι αφορά στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών και στο Αριστοτέλειο

Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης η έρευνα κοινού πραγματοποιήθηκε από τις 4/04 έως τις

10/05/2009. Τα συμπεράσματα ομαδοποιήθηκαν και παρουσιάζονται συνολικά σε μια

απόπειρα να αποτυπωθεί το προφίλ του κοινού της τέχνης (με βάση την ηλικία, το

μορφωτικό επίπεδο αλλά και την επαγγελματική ιδιότητα), ενώ παράλληλα ιδιαίτερη

βαρύτητα δόθηκε στην καταγραφή των τάσεων αναφορικά με τις ψηφιακές εφαρμογές στα

μουσεία τέχνης, τον βαθμό αποδοχής τους από το κοινό και στο ποσοστό αξιοποίησης των

ήδη προσφερόμενων από τα μουσεία τέχνης ψηφιακών εφαρμογών. Συνολικά το δείγμα

ανέρχεται στα 100 άτομα, ενώ τα αποτελέσματα εμφανίζονται σε ποσοστιαίες μονάδες (στο

παράρτημα εμφανίζονται τα αποτελέσματα με την μορφή γραφημάτων).

Σύμφωνα λοιπόν με την έρευνα, αναφορικά με το προφίλ του κοινού της τέχνης

προκύπτουν τα εξής στοιχεία: στην πλειοψηφία τους οι επισκέπτες των μουσείων τέχνης είναι

γυναίκες, ενώ η ηλικιακή ομάδα που κατά κύριο λόγο επισκέπτεται τους χώρους αυτούς είναι

αυτή των νέων 20-30 ετών. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία είναι άτομα που ζουν στην

πόλη της Θεσσαλονίκης, γεγονός που μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι οι επισκέπτες της

πόλης δεν τοποθετούν ψηλά στις προτιμήσεις τους την επίσκεψη σε κάποιο από τα μουσεία

τέχνης (εξαιρούνται όσοι βρέθηκαν στους χώρους συμμετέχοντας σε προγραμματισμένες

εκπαιδευτικές επισκέψεις). Σε ό,τι αφορά στην επαγγελματική τους ιδιότητα, σχεδόν οι μισοί

ερωτηθέντες είναι φοιτητές, στοιχείο που έρχεται σε συνάρτηση με την ηλικιακή ομάδα που

ως επί τω πλείστω επισκέπτεται τα μουσεία τέχνης. Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι το γεγονός

ότι οι περισσότεροι από αυτούς σπουδάζουν σε τομείς που είναι αρκετά συναφείς με την

τέχνη, οπότε θεωρούν την επίσκεψη στους χώρους αυτούς ως επιβεβλημένη, σαν μια

εμπειρία που συνδυάζει το προσωπικό ενδιαφέρον με την εκπαιδευτική διάσταση. Αναφορικά

54

με τις γραμματικές γνώσεις των επισκεπτών, και προς επιβεβαίωση του προφίλ του κοινού

της τέχνης που έχει σκιαγραφήσει ο Bourdieu, οι περισσότεροι είναι απόφοιτοι της

τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ αρκετοί είναι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων. Το στοιχείο

αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει την άποψη ότι το κοινό της τέχνης, κυρίως σε χώρες όπως είναι

η Ελλάδα, συγκεντρώνει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως είναι το υψηλό

μορφωτικό επίπεδο και την σταθερή παρουσία στους μουσειακούς αυτούς χώρους, καθώς οι

περισσότεροι δήλωσαν ότι επισκέπτονται τα μουσεία συχνά ή και πολύ συχνά, για τους

περισσότερους δε από αυτούς, η συγκεκριμένη δεν ήταν η πρώτη επίσκεψη στον μουσειακό

χώρο όπου και βρέθηκαν την ημέρα της έρευνας. Ο μέσος επισκέπτης λοιπόν ενός μουσείου

τέχνης στην Ελλάδα ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 20-30, έχει λάβει ανώτερη ή ανώτατη

εκπαίδευση, είναι μόνιμος κάτοικος της πόλης όπου ανήκει το μουσείο, ενώ οι επισκέψεις του

στον χώρο είναι συχνές. «Έχοντας καθορίσει το δημογραφικό προφίλ του μέσου επισκέπτη,

το μουσείο κατέχει αρκετά στοιχεία για να αξιολογήσει αν οι εκθέσεις και οι άλλες

εκπαιδευτικές δραστηριότητες,(προγράμματα μέσα και έξω από το μουσείο ή on-line),

ανταποκρίνονται στις ανάγκες, τις δυνατότητες, τα ενδιαφέροντα, και τις προσδοκίες των

επισκεπτών» (Μουσούρη,1999,58).

Οι δυο βασικοί λόγοι που λειτουργούν ως έναυσμα για τους επισκέπτες των μουσείων

είναι ασφαλώς οι συλλογές των αντικειμένων που απαρτίζουν την μόνιμη συλλογή τους,

αλλά και οι περιοδικές εκθέσεις που φιλοξενούν. Αξίζει βέβαια να αναφερθεί ότι κυρίως οι

επισκέπτες της ηλικιακής ομάδας – 20, δεν παραλείπουν να επισημάνουν ως παράγοντα που

καθορίζει την έλευσή τους σε έναν μουσειακό χώρο, την ελεύθερη είσοδο. Άσχετα πάντως με

πως οι επισκέπτες ιεραρχούν τους λόγους που τους οδηγούν στο να επισκεφτούν ένα μουσείο,

σε απόλυτη σχεδόν πλειοψηφία αναγνωρίζουν την δυνατότητα των μουσείων να

λειτουργήσουν ως μια εναλλακτική και ταυτόχρονα ολοκληρωμένη πρόταση στην κάλυψη

του ελεύθερου χρόνου, παρόλο βέβαια που δεν λείπει κάποιος σκεπτικισμός αναφορικά με το

κατά πόσο αυτό είναι εφικτό με τα σημερινά δεδομένα.

Με εξαίρεση μόνο όσο άτομα ανήκαν στην ηλικιακή ομάδα +60, τα οποία δήλωσαν ότι

δεν έχουν καμιά εξοικείωση με τις ψηφιακές τεχνολογίες γενικότερα, ενθαρρυντικό είναι το

γεγονός ότι όλες οι υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες εμφανίζονται να έχουν τουλάχιστον κάποιες

βασικές γνώσεις, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό δηλώνει ότι κατέχει υψηλό βαθμό εξοικείωσης.

Παρά ταύτα, και το στοιχείο αυτό προκαλεί προβληματισμό, περισσότεροι ήταν αυτοί που

δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν την ιστοσελίδα του πολιτιστικού οργανισμού τον οποίο

επισκέφτηκαν, ενώ πολλοί ήταν και αυτοί που γνώριζαν την ύπαρξη του διαδικτυακού τόπου,

χωρίς όμως να τον έχουν επισκεφτεί. Αν συνδυαστεί το στοιχείο αυτό με το γεγονός ότι οι

55

πλειοψηφία των επισκεπτών συγκαταλέγεται σε αυτό που καλείται «σταθερό κοινό», μπορεί

να προκύψει το συμπέρασμα ότι οι ψηφιακές εφαρμογές δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει σε

ευρεία κλίμακα να λειτουργούν ως προπομποί των επισκέψεων σε έναν μουσειακό χώρο, δεν

προηγείται δηλαδή της επίσκεψης στον φυσικό χώρο του μουσείου μια επίσκεψη στον

διαδικτυακό του τόπο, ενώ φαίνεται πως οι διαδικτυακοί τόποι των μουσείων τέχνης παρά

την αισθητική και τεχνική αρτιότητα που παρουσιάζουν, δεν μπορούν ακόμη να θεωρηθούν

ως πόλοι έλξης επισκεπτών. Από την άλλη πλευρά όμως, και αυτό αποτελεί ακόμη ένα

παράδοξο της έρευνας, η μεγάλη πλειοψηφία των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η δυνατότητα της

εικονικής περιήγησης στους χώρους των μουσείων από την οθόνη του υπολογιστή κάθε άλλο

παρά αποθαρρύνει τον επισκέπτη από το να πραγματοποιήσει και μια πραγματική επίσκεψη.

Τέλος, στην ερώτηση για του τι είδους πληροφορίες συνήθως αντλούν οι επισκέπτες από τους

διαδικτυακούς τόπους των μουσείων, οι περισσότεροι δήλωσαν ότι αναζητούν πληροφορίες

γύρω από τα πρακτικά θέματα που αφορούν στον προγραμματισμό της επίσκεψης σε έναν

μουσειακό χώρο (π.χ. ωράριο λειτουργίας, αξία εισιτήριου, τρόποι πρόσβασης κτλ), σε

συνδυασμό με πληροφορίες για τις περιοδικές εκθέσεις που φιλοξενεί το μουσείο που τους

ενδιαφέρει. Και καθώς το σύνολο σχεδόν των ερωτηθέντων, πλην ενός μικρού σχετικά

ποσοστού, υποστήριξε πως τα μουσεία τέχνης είναι χώροι που παρουσιάζουν ενδιαφέρον,

είναι λογικό να επιθυμούν να λαμβάνουν ενημερωτικό υλικό για τις δραστηριότητες τους, με

αρκετούς όμως από αυτούς να δείχνουν την προτίμησή τους στην έντυπη μορφή των

ενημερωτικών αυτών δελτίων.

Σε ό,τι αφορά στις ψηφιακές τεχνολογίες που εφαρμόζονται στους εντός των μουσείων

χώρων προκειμένου να καταστεί ευκολότερη η αφομοίωση όσο το δυνατόν περισσότερων

πληροφοριών από τους επισκέπτες, η έρευνα αποκαλύπτει τα εξής: το 96% των ερωτηθέντων

αναγνωρίζει την σπουδαιότητα του να συνδυάζει κανείς την θέαση των αντικειμένων με

κάποιες επιπλέον πληροφορίες γύρω από αυτά, για τους καλλιτέχνες, αλλά και για την

χρονική στιγμή κατά την οποία δημιουργήθηκαν. Δεν είναι όμως όλοι οι ερωτηθέντες θετικοί

ως προς την χρήση συστημάτων αυτόματης ξενάγησης, εν προκειμένω ξενάγηση με τη

βοήθεια ακουστικών, καθώς θεωρούν ότι είναι δυνατόν να τους αποσπάσει από τα εκθέματα.

Την ίδια περίπο υ άπο ψη φαίνεται να έχο υν και για την χρήση ο θο νών αφής μέσα στις

αίθουσες (infokiosks), καθώς και πάλι ένα ποσοστό που πλησιάζει το 20% των ερωτηθέντων

εκφράζει επιφυλάξεις ως προς την χρησιμότητά τους. Η παρούσα έρευνα ολοκληρώνεται με

την σχεδόν καθολική αποδοχή της άποψης που θέλει την τέχνη να μπορεί να συνυπάρξει με

την τεχνολογία.

56

Κεφάλαιο 3Ο

3.1. Επίλογος – Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας όσα αναλυτικά παρουσιάστηκαν κατά τις προηγούμενες ενότητες

αναφορικά με την ιστορία, την χρήση και την συμβολή των ψηφιακών τεχνολογιών στην

διάδοση και στην εξέλιξη των μουσείων τέχνης, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι η

εμφάνιση των ψηφιακών τεχνολογιών στον χώρο των πολιτιστικών οργανισμών γενικότερα,

ήρθε για να δώσει νέα ώθηση και προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες στην σχεδιασμό της

επικοινωνιακής στρατηγικής των πολιτιστικών οργανισμών ανοίγοντας διαύλους

επικοινωνίας με ένα σαφώς διευρυμένο κοινό που αναζητά μια ουσιαστικότερη επαφή με

τους οργανισμούς αυτούς. Κυρίως για τα μουσεία τέχνης, που αποτέλεσαν και τον πυρήνα

της παρούσας έρευνας, οι δυνατότητες που προσφέρουν οι ψηφιακές τεχνολογίες

λειτουργούν ως μοναδική ευκαιρία για τις πολιτιστικές αυτές μονάδες να αποτινάξουν την

εικόνα ενός εσωστρεφούς οργανισμού που απευθύνεται σε ένα περιορισμένο από άποψη

μεγέθους και ενδιαφερόντων κοινό και να υιοθετήσουν ένα σύγχρονο προφίλ τόσο στον

τομέα της επικοινωνίας όσο και στο σύνολο των σχεδιαζόμενων δράσεων. «Οι νέες

τεχνολογίες έχουν ήδη ξεκινήσει να προκαλούν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο

τα μουσεία πραγματοποιούν τις δράσεις τους αλλά και στον τρόπο που αυτές γίνονται

αντιληπτές από το κοινό». (Besser, 1997,153)

Με το διαδίκτυο να αποτελεί τον κινητήριο μοχλό του επανασχεδιασμού της

επικοινωνιακής στρατηγικής των μουσείων τέχνης, οι ψηφιακές τεχνολογίες συμμετέχουν

δυναμικά στον σχεδιασμό των δράσεων αξιοποιώντας το ισχυρό πλεονέκτημα που

προσφέρουν για άμεση και πολύπλευρη επικοινωνία σε ελάχιστο χρόνο και με μικρό κόστος.

Και καθώς οι έννοια της επικοινωνίας «δεν περιορίζεται στις δραστηριότητες που μπορούν

να οργανωθούν από έναν μουσειακό οργανισμό, θα πρέπει παράλληλα να αποτελεί την βάση

της ιδεολογίας του μουσείου και να επηρεάζει όλες τις αποφάσεις που λαμβάνονται σε όλα τα

στάδια και τα επίπεδα της διαχείρισης του ιδρύματος» (Μούλιου-Μπούνια,1999,42.)

Εφαρμογές όπως οι διαδικτυακοί χώροι, η ηλεκτρονική αποστολή ενημερωτικού υλικού, η

ψηφιοποίηση και η παράλληλη διάθεση μέσω του διαδικτύου των συλλογών, η δυνατότητα

για εικονική περιήγηση στους χώρους των εκθέσεων, αποτελούν κάποιες μόνο από τις πολλές

ψηφιακές εφαρμογές που απευθύνονται στο εκτός φυσικού χώρου του μουσείου κοινό. Οι

57

ψηφιακές τεχνολογίες όμως βρίσκουν εφαρμογή και εντός των μουσειακών χώρων, καθώς

συστήματα αυτόματης ξενάγησης, σταθμοί πολυμέσων αλλά και εφαρμογές εικονικής

πραγματικότητας, ενισχύουν την μουσειακή εμπειρία και καθιστούν την επίσκεψη σε ένα

μουσείο τέχνης μια ολοκληρωμένη εναλλακτική πρόταση για την κάλυψη του ελεύθερου

χρόνου.

Συγκρίνοντας τον βαθμό εφαρμογής των ψηφιακών τεχνολογιών στα μουσεία τέχνης της

Ευρώπης και της Ελλάδας (έχοντας πάντα ως γνώμονα τις περιπτώσεις που εξετάσθηκαν

κατά το β’ μέρος της παρούσας εργασίας) προκύπτουν τα εξής: τα ελληνικά μουσεία τέχνης

έχουν σε μεγάλο βαθμό υιοθετήσει τις ψηφιακές εφαρμογές ως αναπόσπαστο στοιχείο τόσο

στην διαμόρφωση της επικοινωνιακής όσο και της γενικότερης στρατηγικής των δράσεων. Οι

ιστοχώροι των ελληνικών μουσείων τέχνης που εξετάσθηκαν εμφανίζουν τόσο τεχνολογική

όσο και αισθητική αρτιότητα προσφέροντας πληθώρα πληροφοριών και εφαρμογών στους

χρήστες. Στο σημείο αυτό μάλιστα, εξαιρώντας την περίπτωση του ιστοχώρου της Tate

Gallery που ούτως ή άλλως αποτελεί γενικότερα ένα μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία των

μουσείων τέχνης παγκοσμίως, οι διαδικτυακοί χώροι των ελληνικών μουσείων φαίνεται να

υπερτερούν έναντι των αντίστοιχων ευρωπαϊκών προσφέροντας σαφώς περισσότερες

δυνατότητες και εφαρμογές στους διαδικτυακούς επισκέπτες. Έχοντας προχωρήσει σχεδόν

στην πλήρη ψηφιοποίηση των συλλογών αλλά και του υλικού τεκμηρίωσης των έργων, ο

διαδικτυακός επισκέπτης των ελληνικών μουσείων τέχνης που εξετάσθηκαν μπορεί να έχει

μια πλήρη εικόνα για τις συλλογές των αντικειμένων, αλλά ακόμη και να περιηγηθεί στους

χώρους του μουσείου απολαμβάνοντας μια αρκετά ολοκληρωμένη μουσειακή εμπειρία.

Το σημείο όπου τα ελληνικά μουσεία υστερούν έναντι των αντίστοιχων ευρωπαϊκών

εντοπίζεται στην χρήση των ψηφιακών εφαρμογών μέσα στους ίδιους τους χώρους όπου

φιλοξενούνται οι συλλογές, καθώς τα συστήματα αυτόματης ξενάγησης που αποτελούν

«κοινό τόπο» στα μουσεία της Ευρώπης απουσιάζουν εντελώς από τα ελληνικά. Εξίσου

ανύπαρκτη είναι και η χρήση σταθμών πολυμέσων (infokiosks) μέσω των οποίων οι φυσικοί

επισκέπτες του χώρου μπορούν ανά πάσα στιγμή να έχουν συμπληρωματική πληροφόρηση

για όσα παρακολουθούν εκείνη την στιγμή αλλά και για όσα συμβαίνουν εκτός μουσείου. Με

το δεδομένο βέβαια ότι η διεύρυνση της χρήσης των ψηφιακών εφαρμογών και εντός των

μουσειακών χώρων αποτελεί αφενός μεν βεβαιωμένη πρόθεση των μουσείων, αφετέρου δε

επιθυμία του κοινού (σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας που εντάχθηκε στην

παρούσα εργασία) η εμφάνιση αυτών των συστημάτων και στα ελληνικά μουσεία είναι

σχεδόν σίγουρη.

58

Η εξήγηση βέβαια του γιατί τα ελληνικά μουσεία τέχνης επενδύουν περισσότερο σε

διαδικτυακές ψηφιακές εφαρμογές είναι μάλλον προφανής και προκύπτει από την δυσάρεστη

παραδοχή ότι τα μουσεία τέχνης της χώρας μας δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλή,

επισκεψιμότητά τους σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτή των ευρωπαϊκών

μουσείων, έχοντας πάντα ως βάση τους πολιτιστικούς οργανισμούς που εξετάστηκαν στην

παρούσα εργασία, όποτε και εντάσσουν τις ψηφιακές εφαρμογές περισσότερο στο κομμάτι

εκείνο της επικοινωνιακής στρατηγικής που έχει να κάνει με την γνωστοποίηση της

ταυτότητας και του τομέα δραστηριοποίησης του πολιτιστικού οργανισμού. Μη έχοντας

ακόμη εξασφαλίσει ένα σταθερά μεγάλο κοινό, ούτε όμως και σταθερά ικανούς πόρους και

χρηματοδοτήσεις, τα ελληνικά μουσεία τέχνης είναι λογικό να προσανατολίζονται στην

ανάπτυξη ψηφιακών εφαρμογών οι οποίες προβάλλουν και ενισχύουν το προφίλ και τις

δράσεις του οργανισμού. Πόσο εφικτή είναι όμως η δημιουργία ενός κοινού της τέχνης που

διαρκώς θα αυξάνεται;

Αποκωδικοποιώντας τα μηνύματα που προέρχονται από την έρευνα κοινού στα μουσεία

τέχνης της Θεσσαλονίκης, φαίνεται πως έχει ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται μια ξεκάθαρη

τάση αντιμετώπισης των μουσείων ως χώρων που έχουν την δυνατότητα να προσφέρουν μια

σύγχρονη άποψη για την εκπαίδευση αλλά και την ψυχαγωγία. Και όσο η μουσειακή αλλά

και η τεχνολογική παιδεία θα εντάσσεται στην σχολική πραγματικότητα, είναι βέβαιο πως το

κοινό της τέχνης, ή καλύτερα το κοινό των μουσείων, θα αυξάνεται και σε αριθμό αλλά και

σε δυνατότητες. Αρκεί βέβαια τα μουσεία να εξακολουθήσουν να πορεύονται στον δρόμο της

ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού των μέσων έκφρασης και προβολής αλλά και των

παρεχόμενων υπηρεσιών, δυνατότητες που άμεσα συνυφασμένες με την αύξηση των

χρηματοδοτήσεων είτε μέσω των κρατικών φορέων είτε μέσω χορηγών και της ιδιωτικής

πρωτοβουλίας.

Τα μουσεία τέχνης της Ελλάδας έχουν αρχίσει να υιοθετούν σύγχρονες αντιλήψεις και

πρακτικές στον τομέα της αξιοποίησης των ψηφιακών εφαρμογών, το κοινό έχει ξεκινήσει να

κατακτά ένα αρχικό έστω επίπεδο εξοικείωσης με τις ψηφιακές τεχνολογίες, συνεπώς εάν

συνεχιστεί την ίδια αυτή πορεία, η συνάντηση και η ταύτιση των επιδιώξεων των δυο μέρων,

κοινού και μουσείων, έχει κάθε λόγο να θεωρείται βέβαιη. Τα έως τώρα δεδομένα, όπως

κατέγραψε η έρευνα κοινού που διεξήχθη στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, μπορεί να μην

είναι εντυπωσιακά, είναι όμως ενθαρρυντικά επιτρέποντας έτσι την διατήρηση μιας πιο

αισιόδοξης διάθεσης αλλά και την εντατικοποίηση των ενεργειών. «Το καλό μουσείο έγραφε ο

Stephen Weil (γνωστός αμερικανός μελετητής των μουσείων που πέθανε πρόσφατα) ελπίζει

ότι θα έχει θετική επίδραση στη ζωή των ανθρώπων. Απαραίτητη προϋπόθεση για την

59

επίτευξη ενός τέτοιου στόχου είναι μια σφαιρική αντίληψη της επικοινωνιακής διάστασης του

σύγχρονου μουσείου καθώς και των τρόπων υλοποίησής της» (Γκάζη, 2008, C05)

60

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Εικόνα 1. Χαρακτηριστική απεικόνιση ενός «cabinet des curiosites» Εικόνα 2. Η αρχική σελίδα της Tate Gallery www.tate.org.uk

61

Εικόνα 3. Το site map (χάρτης πλοήγησης) της ιστοσελίδας www.tate.org.uk

http://www.tate.org.uk/information/online/structure.htm

62

Εικόνα 4. Η αρχική σελίδα του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

63

Εικόνα 5. Η αρχική σελίδα του Belvedere Museum www.belvedere.at

64

Εικόνα 6. Το site map (χάρτης πλοήγησης) της ιστοσελίδας του Belvedere Museum

http://www.belvedere.at/jart/prj3/belvedere/main.jart?rel=en&content-id=1169655776987&reserve-mode=active

65

Εικόνα 7. Η αρχική σελίδα του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

http://www.mmca.org.gr/mmst/el/home.htm

66

Εικόνα 8. Η αρχική σελίδα του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών Α.Π.Θ.

http://www.tf.auth.gr/teloglion/default.aspx?lang=el-GR&page=448

67

Εικόνα 9. Ο χάρτης πλοήγησης της ιστοσελίδας του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών Α.Π.Θ.

http://www.tf.auth.gr/teloglion/default.aspx?page=536

68

Θέματα συζήτησης με αρμόδια πρόσωπα (τρόπος άντλησης δευτερογενών στοιχείων έρευνας)

Ενδεικτικά θέματα προς συζήτηση (Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών)

1. Με βάση ποιες προτεραιότητες (προβολή μουσείου, επικοινωνία, εκπαίδευση κτλ)

σχεδιάστηκε ο νέος διαδικτυακός χώρος του Ιδρύματος;

2. Τα μουσεία τέχνης, και μάλιστα τα μουσεία σύγχρονης τέχνης, δεν είναι λίγες οι φορές που

έχουν συνδεθεί με τις προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντα μιας ιδιαίτερης μερίδας κοινού. Σε ποιο βαθμό

πιστεύετε ότι οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν να αναιρέσουν αυτές τις συμβάσεις;

3. Έχετε στοιχεία για την επισκεψιμότητα της ιστοσελίδας; Πόσο θετικά κρίνουν οι επισκέπτες

αυτήν την προσπάθεια;

4. Θεωρείτε ότι μια ιστοσελίδα που παρουσιάζει ένα υψηλό τεχνολογικό και αισθητικό επίπεδο

ενθαρρύνει τον διαδικτυακό επισκέπτη να βρεθεί στον φυσικό χώρο του μουσείου ή η δυνατότητα για

μια εικονική περιήγηση στις συλλογές μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά;

5. Εκτός από την ιστοσελίδα, ποιες άλλες ψηφιακές εφαρμογές μπορεί να συναντήσει ο

επισκέπτης του Τελλογλείου Ιδρύματος;

6. Πόσο εξοικειωμένο είναι το κοινό της τέχνης με τις ψηφιακές τεχνολογίες;

7. Η ψηφιοποίηση των συλλογών του ιδρύματος έγιναν μέσω της ένταξης του μουσείου στο

κοινοτικό πρόγραμμα «Κοινωνία της Πληροφορίας»; Πρόκειται για μια εφάπαξ χρηματοδότηση

έργου ή για μια διαρκής υποστήριξη δράσης;

8. Σε σχέση πάντα με τις ψηφιακές τεχνολογίες, σε ποιου άλλους τομείς επιθυμεί να

δραστηριοποιηθεί το Τελλόγλειο Ίδρυμα;

9. Κάποιες εφαρμογές όπως: δυνατότητα ηλεκτρονικής δήλωσης συμμετοχής σε εκπαιδευτικά

προγράμματα και αποστολής προκαταρτικού υλικού, ίσως και πλήρους πρόσβασης στην βιβλιοθήκη

του μουσείου, συγκαταλέγονται στις προθέσεις του ιδρύματος; Και πόσο εφικτή είναι η εφαρμογή

τους με τις υπάρχουσες δυνατότητες; Και τέλος, είναι αρκετό το κοινό της σύγχρονης τέχνης στην

Ελλάδα ώστε να βάλει το Τελλόγλειο ίδρυμα στον «κόπο» να προσθέτει συνεχώς νέες εφαρμογές;

10. Με δεδομένο ότι η επίσκεψη σε ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης αποτελεί εμπειρία, και με

δεδομένο επίσης ότι αυτή η εμπειρία θα πρέπει να συνοδεύεται και από ερμηνεία, είναι μέσα στα

σχέδια του Τελλογλείου να εντάξει το σύστημα των audioguides στην λειτουργία του; Για ποιον λόγο

πιστεύετε ότι αυτό το τόσο διαδεδομένο στα μουσεία του εξωτερικού σύστημα δεν έχει ακόμη

εφαρμογή στην χώρα μας;

11. Μπορεί τελικά η τέχνη να συνυπάρξει με την τεχνολογία;

69

Το ερωτηματολόγιο κοινού

ΚΑΤΣΑΝΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ : Μεταπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος της Διοίκησης Πολιτισμικών Μονάδων Διπλωματική Εργασία:

Η συμβολή των ψηφιακών τεχνολογιών στην διάδοση & στην εξέλιξη των Μουσείων Τέχνης

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΚΟΙΝΟΥ

ΘΕΜΑ:

ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ & ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΕΧΝΗΣ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

:

ΦΥΛΟ : ΑΝΔΡΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑ ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΟΜΑΔΑ : - 20 20-30 30-40 40-50 50-60 60+ ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΛΛΗ ΠΟΛΗ(προσδιορίστε) ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ: α)ΑΠΟΦΟΙΤΟΣ 2ΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ β)ΑΠΟΦΟΙΤΟΣ 3ΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ γ)ΚΑΤΟΧΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΤΙΤΛΟΥ δ)ΚΑΤΟΧΟΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΟΥ ε)ΑΛΛΟ(προσδιορίστε) ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΤΗΤΑ: α)ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ β)ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ γ)ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑΣ δ)ΑΛΛΟ(προσδιορίστε) ε)ΜΑΘΗΤΗΣ στ)ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ ζ)ΦΟΙΤΗΤΗΣ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ:

ΠΟΣΟ ΣΥΧΝΑ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣΤΕ ΜΟΥΣΕΙΑ ; ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ ΣΥΧΝΑ ΣΠΑΝΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΚΑΘΟΛΟΥ ΓΙΑΤΙ; (παρακαλώ προσδιορίστε)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

70

ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΣΑΣ ΦΕΡΟΥΝ ΣΕ ΕΝΑΝ ΜΟΥΣΕΙΑΚΟ ΧΩΡΟ; α)ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ β)ΚΑΠΟΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ γ)ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ δ)ΔΩΡΕΑΝ ΕΙΣΟΔΟΣ ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΟΤΙ ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΟΥΝ ΜΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΠΟΥ ΝΑ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΚΑΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ; ΝΑΙ ΟΧΙ ΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΤΕΧΝΗΣ ΓΙΑ ΣΑΣ ΕΙΝΑΙ : α)ΠΟΛΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ β)ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ γ)ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΟΥΣΕΙΩΝ δ)ΚΑΘΟΛΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ε)ΒΑΡΕΤΑ ΠΟΣΟ ΕΞΟΙΚΕΙΩΜΕΝΟΙ ΕΙΣΤΕ ΜΕ ΤΙΣ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ & ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ; α)ΠΟΛΥ β)ΛΙΓΟ γ)ΕΧΩ ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ δ)ΚΑΜΙΑ ΕΞΟΙΚΕΙΩΣΗ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ:

ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΩΤΗ ΣΑΣ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟ; ΝΑΙ ΟΧΙ(παρακαλώ προσδιορίστε) ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ ΣΑΣ; ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΑΛΛΟ(παρακαλώ προσδιορίστε) ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ ΤΗΝ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ (SITE) ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ; ΝΑΙ ΟΧΙ ΑΝ ΝΑΙ, ΤΗΝ ΕΧΕΤΕ ΕΠΙΣΚΕΦΤΕΙ; ΝΑΙ ΟΧΙ

71

ΓΕΝΙΚΑ, ΤΙ ΕΙΔΟΥΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΝΤΛΕΙΤΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ; α)ΓΙΑ ΤΑ ΩΡΑΡΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ , β)ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟΥ γ)ΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ δ)ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΟΝΙΜΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ε)ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΦΙΛΟΞΕΝΕΙ στ) ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ζ)ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ η)ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΝΑ ΠΕΡΙΗΓΗΘΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΣΤΗΝ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΤΟΥ: α)ΕΝΙΣΧΥΕΙ ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΣΚΕΠΤΗ ΓΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ β)ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΛΥΨΕΙ ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΑΥΤΗ ΣΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΝΑ ΛΑΜΒΑΝΕΤΕ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ; ΝΑΙ ΟΧΙ ΑΝ ΝΑΙ, ΣΕ ΤΙ ΜΟΡΦΗ; ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΝΤΥΠΗ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ ΘΑ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΕ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΑΣ Η ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΝΑ ΕΧΕΤΕ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΟΣΑ ΒΛΕΠΕΤΕ; ΝΑΙ ΟΧΙ ΜΙΑ ΣΥΣΚΕΥΗ ΠΟΥ ΘΑ ΣΑΣ ΠΑΡΕΙΧΕ ΑΥΤΕΣ ΤΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΕΣΩ ΑΚΟΥΣΤΙΚΩΝ, ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ: ΘΑ ΣΑΣ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΕ ΘΑ ΣΑΣ ΑΠΟΣΠΟΥΣΕ ΑΠΟ ΤΑ ΕΚΘΕΜΑΤΑ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΤΙ ΘΑ ΕΝΙΣΧΥΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΩΝ ΕΚΘΕΜΑΤΩΝ Η ΥΠΑΡΞΗ ΟΘΟΝΩΝ ΑΦΗΣ ΜΕ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΜΕΝΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΣΕ ΚΑΘΕ ΑΙΘΟΥΣΑ; ΝΑΙ ΟΧΙ ΘΕΩΡΕΙΤΕ ΟΤΙ ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΣΥΝΥΠΑΡΞΟΥΝ ΜΕ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ; ΝΑΙ ΟΧΙ ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΣΑΣ

72

Αποτελέσματα έρευνας κοινού (γραφικές αναπαραστάσεις)

Φυλετική κατανομή επισκεπτών

0

10

20

30

40

50

60

70

ΑΝΔΡΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ

ΑΝΔΡΕΣ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ

0

10

20

30

40

50

60

-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60+

Ηλικιακή κατανομή

73

Τόπος κατοικίας επισκεπτών

0

10

20

30

40

50

60

70

80

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΑΛΛΗ ΠΟΛΗ

19

55

20

15

0

10

20

30

40

50

60

1 2 3

Γραμματικές γνώσεις επισκεπτών

ΑΠΟΦΟΙΤΟΣ Β'ΘΜΙΑΣ

ΑΠΟΦΟΙΤΟΣ Γ'ΘΜΙΑΣ

ΚΑΤΟΧΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ

ΚΑΤΟΧΟΣ ΔΙΑΔΑΚΤΟΡΙΚΟΥ

ΆΛΛΟ

74

Επαγγελματική ιδιότητα

23

15

5

10

3

1

43

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ

ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΣ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑΣ

ΆΛΛΟ

ΜΑΘΗΤΗΣ

ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ

ΦΟΙΤΗΤΗΣ

Συχνότητα επίσκεψης

0

10

20

30

40

50

60

ΠΟΛΥ ΣΥΧΝΑ ΣΥΧΝΑ ΣΠΑΝΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΩΤΗΦΟΡΑ

ΚΑΘΟΛΟΥ

75

73

76

38

23

0 20 40 60 80 100

ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΕΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ

ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

ΔΩΡΕΑΝ ΕΙΣΟΔΟΣ

Λόγοι επίσκεψης

Μπορούν τα μουσεία να αποτελέσουν μια εναλλακτική πρόταση στην κάλυψη του ελεύθερου

χρόνου;

0

20

40

60

80

100ΝΑΙ ΟΧΙ

Αξιολόγηση μουσείων τέχνης

47

42

11

0 10 20 30 40 50

ΠΟΛΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

ΚΑΘΟΛΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ

ΒΑΡΕΤΑ

76

ΠΟΛΎ; 43

ΛΙΓΟ; 32

ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ; 22

ΚΑΜΙΑ ΕΞΟΙΚΕΙΩΣΗ;

30

10

20

30

40

50

Βαθμός τεχνολογικής εξοικείωσης

Πρώτη επίσκεψη στο συγκεκριμένο μουσείο

31

69

ΝΑΙΌΧΙ

Γνωριμία με τον ιστοχώρο του μουσείου

5055

ΝΑΙ

ΌΧΙ

77

Θέση των επισκεπτών έναντι της εφαρμογής της "εικονικής περιήγησης"

79

21

ΕΝΙΣΧΥΕΙΚΑΛΥΠΤΕΙ

68

32

0

10

20

30

40

50

60

70

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΝΤΥΠΗ

Αποστολή ενημερωτικού υλικού

78

0 10 20 30 40 50 60 70 80

ΝΑΙ

ΌΧΙ

Χρήση συσκευών αυτόματης ξενάγησης ως μέσο παροχής πληροφοριών

Χρήση οθονών αφής ως μέσου παροχής πληροφοριών

80

20

ΝΑΙΌΧΙ

Συνύπαρξη τέχνης - τεχνολογίας

96

4

ΝΑΙΌΧΙ

79

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία :

1. Ανδρεαδάκης Ν.(2006-2007), Σημειώσεις μαθήματος Εισαγωγή στην

ψυχοπαιδαγωγική έρευνα και ψυχολογία ,Έρευνα – Συνέντευξη, Πανεπιστήμιο

Κρήτης, Σχολή Επιστημών Αγωγής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δ.Ε.

2. Αρβανίτης Κ.(2004), Η διαχείριση των «εικονικών» αρχαιολογικών χώρων. Η

περίπτωση του Οδυσσέα, Μουσείο ’04, 3 μέρες για τα μουσεία σελ.101-109,

Θεσσαλονίκη, Εντευκτήριο

3. Βουλγαράκης Γ.(2007), Ομιλία για την έκθεση «Αλέξανδρος Ιόλας, 20 χρόνια

μετά…1987-2007», Δελτίο Τύπου του Υπ.Πολ.(29/01/2007)

4. Γκάζη Αν.(2008), «Το Καλό Μουσείο & η Μουσειολογία», Το Βήμα,

18/05/2008,σελ. C05,κωδικός άρθρου Β15361C051

5. Δάλλας Κ. ,Αθανασοπούλου Α., Μακρή Α., Χαμπούρη – Ιωαννίδου Αικ.,(2003),

Πολιτιστική Επικοινωνία, τόμος Β, Πάτρα, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο

6. Hopper- Greenhill Eil.(1999), Σκέψεις για την μουσειακή εκπαίδευση και επικοινωνία

στην μεταμοντέρνα εποχή, Αρχαιολογία & Τέχνες, 72, σελ.47

7. Καβακλή Ε.(n.d), Μουσείο, Επικοινωνία και Νέες Τεχνολογίες, διαθέσιμο στον

δικτυακό τόπο http://aegean.gr/culturaltec/museums/2002/kavakli_review.pdf

8. Καβακλή Ε, Μπακογιάννη Σ.(n.d.), Αξιολόγηση ευχρηστίας δικτυακών τόπων

μουσείων: Αποτελέσματα έρευνας στους φοιτητές του Τ.Π.Τ.Ε., διαθέσιμο στον

δικτυακό τόπο

9. M.M.Σ.Τ.(2008), Το προφίλ του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης,

Θεσσαλονίκη, Μ.Μ.Σ.Τ.,

http://www.makebelieve.gr/mr/teaching/UoA-

MS/2008/MS_lecture_05.html - 9k -

10. Merriman N.(1999), Ανοίγοντας τα μουσεία στον κόσμο, Αρχαιολογία & Τέχνες, 72,

σελ. 43-46.

11. Μιχαηλίδης Σπ .(1996), Forum, Περιοδικό Μίτος τεύχος 3,Φθινόπωρο 1996, σελ. 30

12. Μούλιου Μ.- Μπούνια Αλ.(1999), Μουσείο και Επικοινωνία, Αρχαιολογία & Τέχνες,

72 , σελ. 42

13. Μουσούρη Θ., (1999), Έρευνα Κοινού & Αξιολόγηση στα μουσεία, Αρχαιολογία &

Τέχνες, 72, σελ. 56-61

80

14. Οικονόμου Μ.(2003), Μουσείο: Αποθήκη η ζωντανός οργανισμός; Αθήνα, Εκδόσεις

Κριτική.

15. Οικονόμου Μ.(1999), Μουσεία για τους ανθρώπους ή για τα αντικείμενα;

Αρχαιολογία & Τέχνες, 72, σελ.50-55.

16. Οικονόμου Μ.(2004), «Νέες τεχνολογίες και Μουσεία: Εργαλείο, τροχοπέδη ή

συρμός;», Museoloy- International Scientific Electronic Journal ,Vol.1,2004,pages 1-

14

17. Παπανικολάου Μ.(2007), Μουσεία της Θεσσαλονίκης. Δυνατότητες πανελλήνιας

προβολής, Μουσεία ’04, 3 μέρες για τα μουσεία, σελ.169-171, Θεσσαλονίκη,

Εντευκτήριο

18. Πασχαλίδης Γρ.(2001), Από το μουσείο του πολιτισμού, στον πολιτισμό του μουσείου,

Η μουσειολογία στον 21Ο αιώνα. Θεωρία και πράξη, Πρακτικά διεθνούς συμποσίου

Θεσσαλονίκη, 21-24 Νοεμβρίου, σελ. 212-220, Θεσσαλονίκη, Εντευκτήριο

19. Preziosi D.(2008), Μουσεία και άλλα επικίνδυνα πράγματα, Μουσεία ’05,

Επιστημονικές Συναντήσεις, σελ. 114-129, Θεσσαλονίκη, Εντευκτήριο

20. Perrot X. (1996), Forum, Περιοδικό Mίτος, τεύχος 3, Φθινόπωρο 1996, σελ.32-33

21. Πλουμπή Αρτ.(2009), «Γνωριμία με το περιεχόμενο, τις δράσεις και την λειτουργία

του Τελλογλείου Ιδρύματος, Θεσσαλονίκη, Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ.

22. Serota N.(1996), Εμπειρία ή ερμηνεία; Το δίλημμα των μουσείων μοντέρνας τέχνης,

Αθήνα , Άγρα

23. Τηλικίδου Ειρ.(2004), Η έρευνα του Μάρκετινγκ, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα

24. Τομάρας Π.(2005), Εφηρμοσμένη Έρευνα Μάρκειινγκ, Αθήνα , Ιδιωτική έκδοση

25. Χολιβάτου Ν.(2009), «Συνέντευξη με την Ξανθίππη Σκαρπιά-Χόιπελ», Περιοδικό

City,σελ.20-21

81

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία :

1. Besser H.(1997), The transformation of the museum and the way it is perceived,

Washington, American Association of Museums

2. Bourdieu P.et al(1990), The love of Art: European Art museums and their public,

Stanford University Press

3. Economou M.(1998), The evaluation of museum multimedia applications, lessons

from research, Museum Management and Curatorship, vol.17,No 2, pages 173-187

4. Fuentetaja G. – Economou M.(2008), Studying the type of online access provided to

museum collections, Annual Conference of CIDOC , September15-18, Athens,

διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο

5. Jones- Garmil K.(1997), Laying the foundation, Three decades of computer

technology in the museum,Washington, American Association of Museums

http://gr.cidoc2008/Documents/papers/drfile.182434847154

6. Keene S. (1998), Digital Collections, Museums in the Information age, Oxford,

Butterworth – Heinemann

7. Kinsey B.Jr.(2002), Visitor surveys. Getting to know your audience, διαθέσιμο στον

διαδικτυακό τόπο

8. MacDonald G.-Alsford St.(1991), The museum as information utility, Museum

Management and Curatorship,(1991),10, pages 301-311

http://www.vcu.edu.cppweb/urban/GRTA%20Handout%20Jan%2002.pdf

9. Pierroux P.(1998), Art in Networks. Information and communications in Art museums,

A thesis in Art History, University of Oslo

10. Scarinci Il.(2008), Museum guide? All you need is your mobile phone, Arcadia Art

Magazine,(24/06/2008) διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο

11. Smith St.(1998), The redefining of the museums: A paper delivered at Museums and

the Web’98, Toronto, United Focus Pty Ltd

http://artmagazine.arcadja.com/category/art-and-technology

12. Tate Modern (2005), The first five years, διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο

http://www.tate.org.uk/modern/tm_5yearspublication.pdf

13. Zorich M.Diane.(1997), Beyond the bitslag :Integrating museum resources on the

Internet,Washington, American Association of Museums