Ang Ramon Aboitiz Foundation Inc. (RAFI) Micro-finance nagdasig sa mga magbabasa nga mosalmot sa negosyo. Alang sa dugang kasayuran, tawag lang sa (032) 418-7234 lokal 705-707.

www.rafi.org.ph

KASAYURAN Maka-usa matag tulo ka bulan nga mantalaan sa RAFI Micro-finance

Ikatulong Isyu 2013

RAFI Micro-finance, DSWD adunay gipirmahang kasabotan

INTEGRATED DEVELOPMENT | MICRO-FINANCE & ENTREPRENEURSHIP | CULTURE & HERITAGE | LEADERSHIP & CITIZENSHIP | EDUCATION

Usa ka kasabotan ang gipirmahan sa RAFI Micro-finance ug sa Department of Social Welfare and Development (DSWD) VII niadtong Hunyo 20 timaan sa ilang pagbinuligay aron tabangan ang mga kabos nga mahimong gagmay nga negosyante. Nahitabo ang pinirmahay tali kang Ma. Theresa G. Catipay, RAFI Micro-finance executive director, ug Mercedita P. Jabagat, DSWD VII regional directordidto sa DSWD field office sa dalan M.J. Cuenco Ave., Cebu City. Tumong sa Memorandum of Agreement (MOA) nga magtinabangay ang duha ka institusyon

paggamit sa ilang mga kahimanan ug pundo sa paghatag og ayuda sa mga pobreng pamilya ilawom sa sustainable livelihood program for DSWD disadvantaged clients. Tuyo niini nga puhon makatampo ang maong mga pamilya sa lokal nga ekonomiya isip mga gagmay nga negosyante. “Kining MOA maghatag kanato og mga bag-ong katambayayong sa pagpatuman sa atong kontra-kakabos nga mga proyekto ug programa,” pulong ni Jabagat. Giduso sa DSWD ang mga beneficiaries sa Pantawid Pamilya Pilipino Program (4Ps) gikan sa piniling mga lugar nga maoy mamiyembro sa RAFI Micro-finance aron aduna silay kahigayonan sa pagpatigayon. Sila andamon pinaagi sa paghatag og mga workshops ug nagkalainlaing mga interventions ug tabang aron sila makabarog sa ilang kaugalingon. Sama sa mga labot na sa programa, kinahanglang silang bantayan aron masigurong nahatagan sa gikinahanglang ayuda sa pagpalambo sa ilang panginabuhi. (Val Gatchalian ug www.pia.gov.ph)

Ang RAFI Micro-finance nilusad niadtong Abril sa usa ka mobile application aron mapalambo ang pagdumala sa mga inpormasyon ug sa sistema sa transaksiyon. Ang proyekto usa sa mga giduso karong tuiga sa tuyo nga mapamubo ang mga proseso sa RAFI Micro-finance. Laing tumong ang pagpausbaw sa mga sistema aron mapadali ug tukma ang rekord sa mga transaksiyon (tinigom, bayad sa huwam, bayad sa insurance.) Sa pagpatuman sa maong proyekto, mawala na ang kinamot nga pagrekord sa mga nakolekta sa daily collection sheet (DCS) sa sakop sa mga sentro ug automatic nang mogawas ug makita ang mga bayad sa management information system (MIS). Mas dali na unya ang pagproseso sa mga sangang buhatan sa mga loans ug maminosan ang mga sipyat sa pagtala sa mga transaksiyon sa DCS ug sa MIS. Ang maong mobile app mas baratong pamaagi itandi sa uban. Makatabang sab siya sa kalikopan kay mas minos nalang ang mga papel nga magamit matag adlaw. Sa pagkakaron, anaa na sa production phase ang maong proyekto ug adunay mga takda matag branch sa pagbansay sa mga miyembro unsaon kini paggamit. Tapokon sab ang tanang mga pangulong nanay sa mga grupo aron mapasabot sa kaayohan niining bag-ong pamaagi sa tuyo nga mapanindot pa ang serbisyo ngadto kanila. (Melody Viarino)

RAFI Micro-finance may mobile app na

Alang sa disadvantaged clients

Gipirmahan ni RAFI Micro-finance Executive Director Ma. Theresa Catipay (tuo) ug DSWD Regional Director Mercedita Jabagat (tunga) ang kasabotan nga nagtimaan nga sila magtinabangay. Kauban ang representante sa Venray Corp. (wala) ang nipirma sab og samang kasabotan pagtabang sa mga kabos. (Hulagway gikan sa DSWD Regional Office VII.)

Ang RAFI Micro-finance nibukas niadtong Hunyo 3 og bag-ong sangang buhatan didto sa Barangay Colase, Samboan, Sugbo. Kabahin kini sa pagpalapad sa programa aron makakabig pa og daghang mga kababayen-an nga adunay damgo sa pag-uswag sa ilang panginabuhi pinaagi sa pagnegosyo. Gilangkoban ang maong ika-18 nga sanga sa mga lungsod sa Malabuyoc, Ginatilan, Samboan, Oslob, ug Boljoon. Sa pagkakaron, aduna nay 97 ka mga sakop ang maong branch, diin 25 kanila nakadawat na sa ilang unang hulam isip puhonan sa patigayon. Nagmalamposon ang pag-abli

Samboan branch giablihan

Giyagyag ni Ma. Li Batucan (tuo, nagbarog), RAFI Micro-finance set-up team leader, ang mga program ug polisiya sa RAFI Micro-finance ngadto sa mga sakop sa bag-ong natukod nga sanga didto sa Lungsod sa Samboan, Sugbo.

tungod sa pagtinabangay sa mismong mga miyembro pinangulohan sa set-up head nga si Ma. Li Batucan ug branch manager nga si Lafe Caño. Sa gustong magpa-miyembro ug sa mga pangutana, palihug tawag o text sa numero 09177929230. (Naomi Navacilla)

KASAYURAN2

CAB may training, pagpanghatag og gamit eskuyla

Nganong kinahanglang magtigom

Ang Client Advisory Board (CAB) sa mga sangang buhatan sa Dumanjug, Sugbo ug sa Ubay, Bohol nipahigayon og training ug pagpang-apod-apod og mga gamit sa eskuyla sa mga bata. Hulyo 11 dihang ang Dumanjug branch nagpasiugda og pagtudlo unsaon pagbuhat og skinless chorizo sa barangay hall sa Dagatan, Badian, Sugbo. Nitambong ang 15 ka mga miyembro sa Dagatan Social Group nga gustong mokat-on og laing negosyo. Nagplano ang ilang grupo nga sugdan ang paghimo og skinless chorizo gamit ang ilang sinking fund. Nagmalamposon ang pagtudlo tungod sa pagpaambit sa kahibawo ni Loloy Sabalande, bana sa usa ka kliyente sa Dumanjug, panaghiusa sa CAB, ug sa paggiya sa RAFI Micro-finance Dumanjug staff pinangulohan sa branch manager nga si Charito Remorosa. Niadtong Mayo ug Hunyo nahitabo sab ang pagpanghatag sa Ubay, Bohol branch og mga gamit sa eskwela sa mga bata sa daycare ug pre-school sa mga barangay nga sakop sa mga sanga sa RAFI Micro-finance sa Ubay ug Jagna.

Editorial ConsultantsMa. Theresa Catipay

Haidee Emmie Palapar

EditorRene H. Martel

Layout ArtistJohn Michael Cañeda

ContributorsStaffbox Susa Rae S. Cardino • Val Gatchalian • Naomi Navacilla

Melody Viarino • Christopher Bitagan • Dominic Sencio • Charito Remorosa

(Wala) Tumang kalipay ang makita sa panagway sa mga bata human nila madawat ang mga gamit sa eskuyla nga gipang-apod-apod sa mga taga RAFI Micro-finance Client Advisory Board (CAB) Ubay, Bohol branch. (Tuo) Ang CAB sa Dumanjug, Cebu mitudlo sab sa mga nanay didto unsaon paghimo og skinless nga chorizo aron anaa silay kakuhaan og ginagmay nga pangwarta nga ikaabag sa ilang tagsa-tagsa ka pamilya.

Mokabat 300 ka mga putos ang nadawat didto sa mga kabataan sa Del Monte ug Katipunan, Alicia; San Isidro ug San Jose, Mabini; Abihilan ug Panadtaran, Candijay; Los Angeles, Ubay; Popoo, Baud ug Campamanog, Pres. Carlos P. Garcia; San Jose ug Poblacion, San Miguel; ug sa Bulawan, Guindulman. Dakong kalipay ug pasalamat ang gipadangat sa mga ginikanan ug nagmalaomon sila nga unta daghan pa ang matabangan sa CAB sa umaabot nga panahon. Sadya sab kaayong sud-ongon ang panagway sa mga bata nga nidawat sa mga gamit. “Nalipay gyod ko kay makatabang gyod sa mga bata ang gipanghatag aron naa silay magamit ug makatigom pa ang mga ginikanan,” matod sa magtutudlong si Mrs. Nieves Peligrino. Ang kalihokan gipangulohan sa mga opisyal sa CAB ubos sa pagdumala sa presidente nga si Elizabeth Peresores, inubanan sa pag-abag ug kakugi sa RAFI Micro-finance Ubay ug RAFI Micro-finance Jagna nga gipangulohan sa branch managers nga sila si Christopher Bitagan ug Dominic Sencio. (Christopher Bitagan, Dominic Sencio, ug Charito Remorosa)

Importante bang adunay tinigom, ang maglain og kwarta alang sa umaabot nga panahon? Daghan maglisod sa pagtigom ug kanunay nga mangutana sa kaugalingon nganong dili sila katigom. Ang uban mahibulong pa kon asa padulong ang kita nga sa tinuod, makabayad man sa mga gikinahanglang butang. Angayang makat-on unsaon pagtigom, ug daghan ang katarongan ngano. Sumala sa sinulat ni Miriam Caldwell nga gimantala sa www.moneyfor20s.com, adunay pito ka mga hinungdan nganong magtigom: • Isip pundo panahon sa emerhensiya • Isip pundo sa pagretiro • Isip data sa pagpalit og balay • Panggasto alang sa bakasyon ug uban pa • Alang sa pagpalit og sakyanan • Isip sinking fund • Alang sa edukasyon

Nganong maglain og kantidad alang sa emerhensiya? Aron kon may wala damhang mga gastohan may kakuhaan ka ug dili masakripisyo ang pang-adlaw-adlaw nga badyet. Ang pundong pang-emerhensiya kinahanglang mokabat sa pang-tulo hangtod unom ka buwang sumada sa gastohan. Busa, kon mogasto ka og Php3,000 kada buwan, ang pundong pang-emerhensiya Php12,000 hangtod Php24,000. Ikaduhang katarongan maong kinahanglang magtigom alang sa panglawas. Gani, sa panahon karon, ang mga tawo kusog na mamalit og mga insurance plans. Ngano man? Tungod kay ang lawas maluya ug masakit, ilabi na kon mag-abusar sa kaugalingon sa pagtrabaho. Moabot ang panahon, simbako palayo, maaksidente o masakit nga moresulta sa dagkong bayranan sa ospital ug mga medisina, o kaha gastohan sa paglubong, naay insurance plan nga kadaganan.

gipapadayon sa pahina 5, Nganong...

KASAYURAN 3

Naandan nga Duwang Pilipinhon Niining gulaa atong hisgotan ang naandang duwa sa mga Pilipino niadtong wala pay Internet, TV, radyo, ug bisan kuryente, sa panahong bugtong tukarol o kaha hayag sa buwan maoy magdan-ag sa dalan, kay lagi wala pay sugang dagitabton. Siguro kining mga duwaa imong mahinumdoman nga maoy kinaham sa imong pagkabata, nga sa panahon karon, diin nagpasulabi na ang computer games, mahimong wala na mailhi sa mga bag-ong tubo. Nganong ato man silang balikan? Gawas nga lingaw sila ug moresulta sa mga bata nga magdagan-dagan gyod ug makighimamat sa uban, kining mga duwaa kabahin sa atong kultura ug kabilin. Sa pagtudlo nato sa atong kabataan bahin sa maong mga duwa, kita nagsiguro nga usa ka mahinungdanong bahin sa atong kagikan magpadayong buhi. Among panghinaot nga inyong tudloan ang inyong mga anak ug pareho kamong malingaw!TAKYAN Ang katuyoan sa duwa mao ang pagsige og sikad sa “takyan” nga walay hulughulog sa yuta.Manuwaay: Bisan unsa ka daghanang mga bataLugar: Gawas sa balayGamit: Takyan, nga mahimong tingga lang nga binutangan og putos sa candy; o kaha tingga nga giliminan og mga ginipis paggunting nga panapton o mga gihay sa sako nga gigapos tuyok sa tingga.Sa dili pa magsugod: Magsabot kinsay unaMga lihok: Ang mga manuwaay ang mohukom pila ka sikad kutob aron modaog. Pwede pod nga ang may pinakadaghang sikad gamit ang bukton, siko, tiil, o gisagol ang tulo maoy mananaog. Ang mano (ang unang moduwa) moitsa sa takyan sa taas dayon sigeng sikad niini balik pataas hangtod nga siya masipyat ug motugpa ang takyan sa yuta. Ang

Dugang kaalam alang sa mga ginikanan gikan sa Dolores S. Aboitiz Children’s Fund

sunod nga manuwaay maoy mohimo na pod sa ingon. Kinsa kadtong makaabot sa gisabotang gidaghanon sa sikad maoy tawgong mananaog.

BATO-LATAAng tuyo sa duwang bato-lata mao ang pagtumba sa lata nga anaa layo sa mga manuwaay gamit ang bato o tsinelas gikan sa usa ka linya, ug pagbawi sa bato/tsinelas nga dili madakpan sa “hago” nga maoy nagbantay sa lata. Manuwaay: Lima hangtod napuloLugar: Gawas sa balay. Mas maayo patag, walay sagbot, ug dili batohong luna.Gamit: Usa ka walay sulod nga lata. Matag manuwaay kinahanglang may “bato” (flat nga bato o tsinelas)

Sa dili pa magsugod: Mag ‘pick’ (bato, gunting, papel) unya ang malahi o kaha ang mabilin maoy hago. Pag-andam sa dapit: Usa ka tul-id nga linya ang ibadlis sa yuta. Usa ka lingin, mga usa ka tiil ang gilapdon, ang ibadlis sa yuta mga unom ngadto sa walo ka metros ang gilay-on gikan sa linya. Isulod sa lingin ang lata. Ang hago maoy mobantay sa lata unya ang uban magtunob sa linya og iyahay og

target sa lata.Mga lihok: Ang unang manuwaay mo-target sa lata gamit ang iyang bato o tsinelas. Kon matumba ang lata, ang hago magdali og

pabarog niini. Mapatumba niya ang lata o dili, kinahanglang

mabawi sa manuwaay ang iyang bato/tsinelas nga dili madakpan sa

hago sa dili pa siya mobalik sa linya aron mo-target na sab sa lata. Kon wala makuha sa unang manuwaay ang iyang bato/tsinelas, mobarog siya diin nitugpa ang iyang bato samtang maghulat sa sunod nga manuwaay ug dili mahimong mopunit sa iyang bato ug modagan hangtod wala natumba ang lata. Diha pa siya mopunit sa iyang bato ug modagan balik sa linya kon natumba ang lata sa laing manuwaay. Kon ang usa ka manuwaay maapsan sa hago samtang nagdagan balik sa linya, ang maong manuwaay maoy mopuli pagka-hago. Kon nakaabot sa linya ang manuwaay nga wala madakpi, padayon siyang mahimong mo-target sa lata. Matag higayon nga ang hago mapulihan, mokuyog siya sa linya og mo-target pod sa lata. Usahay, ang hago kusog kaayo modagan nga bisan natumba ang lata iya kining mapabarog og balik unya maunhan pa niya ang manuwaay pag-adto diin nitugpa ang bato/tsinelas. Kon mahitabo kini, mas maayong ang manuwaay dili mohikap sa iyang bato/tsinelas kon sa iyang tan-aw maapsan siya kon mopunit ug modagan balik sa linya. Ang usa ka manuwaay mahimong dakpon sa higayon nga iyang hikapon ang iyang bato/tsinelas.

KASAYURAN4

Dugang kaalam alang sa mga ginikanan gikan sa Dolores S. Aboitiz Children’s Fund

na ang duwa. Ang mo-atake nga grupo maninguhang molatas sa rektanggulo nga dili mahikapan ni bisan kinsa sa mga nagbantay. Ang paglahos sa rektanggulo sugod sa unang linya lapos sa ikatulo hangtod sa pikas gawas gitawag nga “pagsulod” ug ang paglusot gikan sa pikas gawas balik sa kampo maoy gitawag nga “pagawas”. Matag higayon nga may sakop sa mo-atakeng grupo nga malamposong makasulod ug gawas sa rektanggulo nga dili madakpan mosiyagit dayon og “tubig” kon makabalik na sa ilang kampo. Kini nagpasabot nga aduna na silay usa ka puntos ug mosugod na pod og balik ang duwa. Sa higayon nga may sakop sa mo-atakeng grupo nga madakpan, magbaylo og pwesto ang duha ka grupo ug sila na sab ang mo-depensa. Kini ang panahong may kahigayonan ang kanhi hago nga grupo nga makapuntos. Ang nakadakop nga manuwaay mosyagit og “dakpan” nga timailhan nga may nadakpan ug nga magbaylo ang duha ka grupo. Ang unang grupo nga makakuha og tulo ka puntos o kaha may kinadaghanang puntos human sa gisabotang gidugayon sa oras maoy pagatawgong mananaog. (Hinubad gikan sa Study

of Philippine Games ni Mellie Llandro Lopez.)

Niining duwaa, ang sunod nga manuwaay magsilbing manluluwas sa manuwaay nga dili makalihok—nga makahigayon lang pagpunit sa iyang bato ug dagan pabalik sa linya kon matumba ang lata. Unya ra makapanakop ang hago sa mga nanagan balik sa linya kon napabarog niya og balik ang lata sulod sa lingin. Kon ang ikaduhang manuwaay dili makatumba sa lata, sama sa naha-una siya mobarog pod tungod sa iyang bato ug maghuwat nga naay manuwaay nga makatumba sa lata. Magkadaghan ang mga manuwaay nga dili makalihok mas dako ang purohan ang hago nga naay madakpan sa mga mosuway og punit sa ilang bato ug mobalik sa linya.

TUBIGTUBIG Ang tubigtubig (o buwanbuwan sa ubang bahin sa Kabisay-an) maoy Binisaya sa “patintero”. Kasagaran ning duwaon sa karsada, nataran sa eskuylahan, baybayon, o kaha lugar nga may dakong hawan. Ang tuyo sa duwa mao ang paglabang sa upat ka badlis sulod sa usa ka rektanggulo ug balik na pod nga wala madakpi sa mga “kontra” nga nagbantay. Kini nga duwa maghatag sa mga bata og purohan nga makigkuyog og daghang mga bata. Makatudlo kini og maayong pamatasan sama sa sportsmanship ug pakigbinuligay, ug motudlo unsaon pagdawat og mga tulubagon aron pagsiguro sa kalamposan sa panon.

Manuwaay: Walo ka tawoLugar: Gawas sa balayGamit: Usa ka patag nga lugar, chalk o kaha usa ka kabong tubigSa dili pa magsugod: Kinahanglan kang mobagis og usa ka rektanggulo (mga otso metros pataas ug tulo ka

metros pababag) sa yuta gamit ang tubig o kaha ang chalk.

Ang mga manuwaay magpundok og duha ka grupo nga may susamang gidaghanon. Kinahanglan silang mag-pick aron pag-ila

asang grupoha sila masakop. Ang duha ka grupo magpuli-puli

kinsay mo-atake ug kinsay mo-depensa. Ang matag grupo magpili og ilang pangulo, nga kasagaran ang kinaagresibohan, nga daling makaluwas sa iyang mga sakop. Ang duha ka mga pangulo maoy mag-pick pag-ila kinsay una mo-atake ug kinsay mo-depensa o ang hago.Mga lihok: Ang hagong grupo magpwesto og tag-usa ka tawo nga magdupa dapit sa matag eskina sa linya sulod sa rektanggulo isip pagpangandam pagsugod sa duwa. Dili sila mahimong moadto sa tunga sa rektanggulo. Ang mo-atakeng grupo adto magpundo sa ilang “kampo” gawas sa rektanggulo atubangan sa unang linya. Ang nagdepensang manuwaay nga anaa sa unang linya, nga kasagaran mao ang pangulo, maoy bugtong makatadlas sa taas nga linyang nikuros sa rektanggulo aron pagdakop sa mosuway og labang nga “kontra”. Ang pangulo sa hagong grupo maoy mosinggit nga sugod

Dugang niini, kinahanglang magtigom alang sa edukasyon. Ang pag-eskuyla mahinungdanon ug ang kaalam usa ka katigayonang dili maangkon og lain. Gani, kon ang duha ka linalang modesisyong magminyo, usa sa ilang andaman mao man ang kaugmaon sa ilang mga anak.Pag-retiro Laing rason nganong kinahanglan magtigom mao ang pundo alang sa pag-retiro. Matod pa ni Caldwell sa pinulongang Ininglis, “Kon mas sayo kang nagtigom alang sa imong pag-retiro, mas minos ang kinahanglang tigomon sa umaabot.” Ang Social Security System (SSS) ug uban pang mga pension funds maayong puhonan sa pag-retiro. Mas maayo sab nga mamuhonan nga may interes aron mosaka pa ang tinigom. “Ipohonan ang kwarta nga gitigom sa usa ka financial agency nga mohatag og return nga kapareho sa imong binuwan nga panginahanglan,” matud Ni Ciryl Dela Cruz, RAFI Micro-finance chief accountant. Kini may dakong risgo apan maayo og resulta kon sakto pagkadala. Kinahanglan lang ang maayong pagplano ug pagtimbangtimbang. Kon may daghang tinigom, mas sayo nga mahimo nang mo-retiro; pananglit, imbis mo-retiro ka sa edad nga 60, mahimong himoon mo kini sa edad nga 45 ug magpuyo nga haruhay sa imong katiguwangon. Daghan kaayong katarongan nganong magtigom, apan ang labing dakong hinungdan mao nga naay kwartang magasto tempo nga magkinahanglan. Apan kanus-a makaingon nga nakatigom gyod? “Kon ang imong kita sakto sa imong adlaw-adlaw nga panginahanglan ug naa kay sobra, unaha pagtigom ang para sa emergency fund. Kon makadumala ka sa imong kwarta ug kahibalo unsa ang prayoridad, makaingon ka nga nakatigom gyod ka”, dugang ni Dela Cruz.Tigom daan Kinahanglang mahinumdoman ang mga pamaagi aron gyod makatigom. Gasto lang kon unsa ang nahibilin sa kwarta human magtigom, dili kay magtigom kon unsa ang nahibilin sa gigasto. Importante ang pagtigom aron sa ugma puhon dili ka na kinahanglang motrabaho aron maka-kwarta, ang kwartang tinigom na ang imong patrabahoon. Kon gusto kang ang kwarta ang molihok alang kanimo, pagsugod na og tigom tungod kay walay labing tukmang panahon sa pagbuhat sa ingon gawas sa karon dayon. Kana kon ang pagtigom usa ka mahinungdanong butang alang kanimo. (Susa Rae S. Cardino)

KASAYURAN 5

Bisan og si kinsa ang mosulod sa pagnegosyo nanginahanglang mahibalo ug makahinumdom sa mga panghitabo ug dagan sa iyang pamuhonan bisan unsang higayona. Importanteng isulat ang tanang dagan sa negosyo aron mahimong basihan sa pagpalambo sa patigayon. Ang pagtala usa ka pamaagi sa pagsubay sa tanang transaksiyong may kalambigitan sa kantidad nga nisulod ug nigawas sa negosyo. Makadawat og salapi ang usa ka gamay nga negosyo pinaagi sa pagbaligya og produkto o serbisyo. Mogawas sab ang salapi kon naay bayranan sama sa materyales, suhol, ug uban pang gastohanan sama sa tubig ug kuryente. Ang pagrekord makatabang sa pagpahinumdom sa mga butang sama sa : • Unsa ang gipalit • Kanus-a namalit • Pila ang nabayad • Kanus-a ug unsa ang nabaligya • Nangutang ba sa gipamalit o nagpautang sa gibaligya • Imbentaryo sa mga materyales ug produkto • Gidak-on sa kantidad nga gibayad kada-adlaw, semana, buwan, tuig • Unsay nanghinobra ug unsa ang gibuhat niini • Ni-asenso ba • Kantidad nga mahimong gamiton sa negosyo • Unsa ang gipalit Kon may rekord sa mga transaksiyong nahisgotan sa taas, matabangan ang

tagdumala o tag-iya kon pila ang iyang kinahanglanon pagpadagan sa iyang negosyo, bisan unsang panahon (parehas sa panginahanglan sa puhonan ug kon asa kini pwedeng kuhaon). Ang maayo ug saktong pagrekord makatabang sab sa pagtan-aw kon ang giplano imo bang makab-ot. Pwede mang mahitabo nga dako ra ang porsyento sa kantidad nga nagahin sa sweldo ug sa mga materyales. Ang saktong pagrekord makatabang pagpangita og kasulbaran sa mga problema ug sa pagplano kay imo mang makita ang mga sayop nga nabuhat sa una ug ang kasamtangang kahimtang sa negosyo. Sama ni Marlene Triplit, taga Aloguinsan, Cebu ug sakop sa RAFI Micro-finance Balamban branch, nga kanunay gyod nagpatik sa usa ka notebook sa tanang transaksiyon sa iyang negosyo. Ang tanang mosulod ug mogawas nga kwarta, sa panahong mag-reloan siya nalista gyod sa iyang notebook, maong siya mismo makatubag kon pila ang iyang kasagaran nga kita matag semana. “Mas maayo gyod may rekord kay niining paagiha mas maampingan nimo ang imong negosyo ug imong malikayan ang posibleng mahimong problema kay imo namang nabuhatan sa mga posibleng kasulbaran. Kon adunay nagkalainlaing mga negosyo nga giatiman, dinhi sab nimo makita kon asa kanila ang naghatag nimo og maayong kita ug nga maoy imong mas tagaa og igong pagtagad ug ampingan,” paambit ni Triplit. (Naomi Navacilla)

...Nganong, gikan sa pahina 2Magrekord sa patigayonNEGOSYO TIP:

KASAYURAN6

Umahan ang kauban sa kalamposan

Panapton kontra sa kawad-on

gyod og kakugi. Nakat-on ko sa pagtigom aron may magamit kon may emerhensiya. Nakapalit ko og yuta, nga gitamnan namo og mga utanon. Nakapatukod na sab ko og kongkretong balay ug nakapanag-iya og sakyanan. Mas hamugaway na ang among pagpuyo karon ug mapasalamaton gyud ko sa RAFI Micro-finance.

Ako si Donatila Sarsona, 58, lumulupyo sa Libo, Sibonga dinhi sa probinsya sa Sugbo. Usa ka trabahante sa Atlas Mining (sa Lutopan, Toledo City) ang akong kapikas nga si Diosdado Sarsona. Aron makatabang kaniya sa pagbuhi sa among upat ka mga anak, nag-abli ko og gamay nga sari-sari store sa among balay. Isip dugang sa diyutay nga kita gikan sa sari-sari store, nanguma ug nananom sab mi og klase-klaseng mga utanon, sama sa tamatis, okra, talong, batong, pipino, kalbasa, ug sili. Niadtong 1997, nanimpad sa China akong bana maong naprenda ang among yuta. Aron mapalambo ang among panginabuhi, nisalmot ko sa Ramon Aboitiz Foundation Inc. (RAFI) Micro-finance niadtong 2003, diin gitanyagan ko sa akong unang hulam nga Php 3,000. Paglabay sa katuigan, hinayhinay nga nidako ang gitugot nga mahuwam nako sa Micro-finance ug nakapalapad sab ko sa akong negosyo ngadto sa pag-buy and sell og bugas, feeds, ug uban pa samtang namuhi og mga kahayopan sama sa mga baboy ug baka. Ang RAFI nisalig sa akong

paningkamot ug kakugi maong nikabat na og Php 150,000 ang akong hulam sa ika-15 nga cycle. Nalukat na sab nako ang among giprendang yuta. Diha sa akong pag-apil sa RAFI Micro-finance, mas dali nakong napalambo ang akong negosyo tungod kay mas nidako ang akong puhonan, nga nagpasabot og mas dakong ginansiya. Kining tanan nahitabo inubanan lang

Ako si Jiovy Espinosa, 37. Naminyo ko sa sayong pangidaron nga 17. Kay igo ra nakatungtong og kolehiyo, doble akong kayod sa pagnegosyo aron abagan ang akong kapikas nga usa ka tig-ayo og mga electrical appliances. Gigasahan kami og tulo ka mga anak―Earl Nick, 17, first year

college; Nicky Patricia, 13, first year high school; ug Charles Ellijan, usa ka tuig. Sa wa pa ko nagnegosyo, bugtong gisaligan namo ang kita sa akong bana aron mabuhi sa adlaw-adlaw. Naglisod gyod mi, maong nagsugod ko pagpanahi og mga kurtina, uniporme sa eskwelahan, ug nagkadaiyang mga RTWs (ready to wear) niadtong 1994 gikan sa gamay nga puhonang hinatag sa akong mga ginikanan. Inubanan sa pag-ampo ug kakugi, hinayhinay nga midako ang akong negosyo. Gani, niadtong 2000 hangtod 2004, nagdawatan ko og mga dinagkong orders gikan sa lainlaing mga probinsya. Apan pagka-2005, niabot ang unos sa akong kinabuhi dihang nasunog ang merkado sa Siyudad sa Mandaue, nga maoy nahimutangan sa mga tindahan sa akong mga kliyente. Tungod sa katalagman, naglisod sila sa pagbayad nako, resulta nga ako sab naglisod pag-apas sa akong mga bayronon sa banko. Wala lang gyod ko kawad-i og paglaom ug ako lang gihuna-huna nga usa kadto ka pagsuway nga gikinahanglan nakong sagubangon. Inubanan sa pagdasig sa akong kauban

sa negosyo, niapil ko sa programang Micro-finance sa RAFI niadtong 2006. Gigamit nako sa pagpabangon og balik sa akong negosyo ang una nakong hulam nga Php 5,000. Dili lalim kining akong gisudlan nga negosyo. Daghan ang ka-kompetensya, pero akong gipaningkamotan nga makahimo og de-kalidad nga mga produkto sa ubos nga presyo aron daghan ang mamalit. Karon, dul-an Php 30,000 matag semana ang akong kitaon. Nakatabang gyod kini sa pagpatrabaho sa among balay, pagpaeskwela sa among mga anak sa pribadong tunghaan, ug uban pang galastohan sa pamilya. Nakuha sab nako og balik ang mga dinagkong orders gikan sa mga lungsod sa Mindanao, Negros, Bohol, ug Leyte. Sa katuyoan nga motunhay pa ang akong negosyo, ni-apply ko karon og loan isip puhonan sa mga binulto nga orders sa uniporme sa eskwelahan. Akong tambag sa mga nagsugod pa lang sa pagnegosyo: timan-i nga ang paglambo nanginahanglan og kakugi, pasensya, saktong diskarte, ug, labaw sa tanan, pag-ampo.

Sugod Sa Gamay

Nasinati na karon ni Nanay Jiovy Espinosa ang maayong kinabuhi human sa pipila ka tuig nga pagsuway ug pagpaningkamot nga mapalambo ang iyang negosyo sa pagpanahi.

Madasigong sugilagmay nga gidalit sa mga Nanay sa RAFI Micro-financenga makapasalmot sa magbabasa nga mosulod og negosyo.

Nakapamuhi og kahayopan ug nakapalit og yuta nga iyang gitamnan og mga utanon si Nanay Donatila Sarsona human iyang napalambo ang gipahuwam kaniya sa RAFI Micro-finance.