ANKARA ÜNİVERSİTESİ

NÜKLEER BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS SEMİNERİ

KARDİYOLOJİ İNCELEMELERİNDE HASTA VE PERSONEL DOZUNUN BELİRLENMESİ

Musa AY

Danışman

Doç. Dr. Turan OLĞAR

1

İÇERİK

1.Giriş

2.Yapılan Klinik İncelemeler

3.Anjiyografi Sistemleri

4.Radyasyonun Biyolojik Etkileri

5.Etkin Doz

6.Hasta Dozu Ölçüm Yöntemleri

7.Personel Dozu Ölçüm Yöntemleri

8.Kaynaklar

2

1. Giriş

Girişimsel kardiyoloji, birçok açık kalp ameliyatının

yerini alan yeni bir inceleme olarak günümüzde hem

ülkemizde hem dünyada sıklıkla kullanılmaya

başlanmıştır.

Klinik üstünlükleri olmasının yanında, sürekli x-ışını

altında uzun süreli incelemeler hasta dozlarını

önemli ölçüde artırmaktadır. 3

Kalp damar sistemi; kalp, arterler(atardamar),

venler(toplardamar) ve kapillerden(kılcal damar)

oluşur.

Vücudun canlılık ve işlevlerini sürdürebilmesi için

gereksinmesi olan besin maddeleri ve oksijeni

taşıyan kanı tüm organ ve dokulara ulaştırmakla

görevli, kas yapısında bir pompadır.

4

Kalp bu işlevini dakikada ortalama 80, saatte 4800 ve

günde ortalama 115200 kez kasılarak sağlar. Ortalama

yaşam süresinin ülkemizde 75 yıl olduğu dikkate

alınırsa, bu kadar yoğun çalışan bir organda yaşam

süresi içinde çeşitli hastalıklar görülmesi doğaldır.

Bu hastalıklar arasında da başta damar tıkanıklıkları

veya darlıkları gelmektedir.

www.tuik.gov.tr

5

2. Yapılan Klinik İncelemeler

Şekil 1: Balon işlemi

www.drsuleymanaysel.com/kalp_anjiyografisi 6

Şekil 2: Stent işlemi

www.drsuleymanaysel.com/kalp_anjiyografisi

7

2.1. Koroner Anjiyo (CA)

Kalp kasını besleyen damarlara sürekli x-ışını

görüntüsü yardımıyla ince ve esnek bir tüp

(kateter) ile ulaşılması işlemidir.

Elde edilen görüntüde hangi damarın ne kadar

tıkandığı tespit edilir ve hastaya PTCA, stent veya

bypass cerrahisi uygulanır.

Bu damarların tıkanıklığı veya darlığı kalp

krizlerine sebep olmaktadır.

8

2.2. Balon İşlemi (PTCA, Percutaneous

Transluminal Coronary)

Halk arasında balon yöntemi olarak da bilinir,

daralmış koroner atardamarların açılması için

kullanılan bir yöntemdir.

Daha sonra balon bulunan kateter dışarıdan

şişirilerek daralmış olan atardamar genişletilir.

Damar genişletildikten sonra balon tekrar

söndürülerek dışarı çıkarılır. 9

2.3. Stent

Telden bir kafesin koroner damarın içine

yerleştirilerek damarın daha fazla tıkanmasının

önlenmesidir.

Darlık bulunan damara kasık atardamarından, hasta

uyutulmadan x-ışını altında bu araç yerleştirilir ve

daralmış bölge bu sayede genişletilebilir.

10

2.4. Ablasyon

Kalbin temel işlevi olan vücuda kan

pompalanması, birtakım küçük elektriksel uyarılar

ile gerçekleştirilir. Kalpte oluşan bu küçük

elektriksel uyarıların düzeninin bozulmasına

aritmi denir.

Aritminin sonucu olarak kalpte taşikardi veya

bradikardi meydana gelebilir.

Aritminin tedavi yöntemlerinden biri olan

ablasyon, aritmiye sebep olan odak bulunabildiği

taktirde bu odağın radyo-frekans (RF) dalgaları

yardımıyla susturulmasına dayanmaktadır. 11

3. Anjiyografi Sistemi

Kan ile yumuşak doku yaklaşık olarak aynı x-ışını

soğurması vermesi nedeniyle damarsal yapının

gözlenebilmesi için kana yoğunluğu yüksek bir kontrast

madde enjekte edilir.

Anjiyografi sistemlerinde damar içerisinde kontrast

maddenin ilerleyişi x-ışını görüntüsü ile dinamik olarak

gözlenmektedir.

12

Şekil 3: Anjiyografi sisteminin şematik görünümü

13

3.1. X-ışını jeneratörü ve tüpü

Floroskopik incelemelerde kullanılan x-ışını tüpü

ve jeneratörleri, konvansiyonel uygulamalarda

kullanılanlardan çok daha yüksek x-ışını verimi

sağlarlar ve ısı kapasiteleri daha fazladır.

X-ışın tüp gerilimleri genelde 40 kVp`den

başlayarak 125 kVp`ye kadar çıkmaktadır.

Anot boyutları büyük olup, yüksek ısı kapasitesi ve

dönme hızına sahiptirler.

14

3.2. Görüntüleme Sistemi

Görüntüleme sisteminin ilk parçası görüntü

güçlendiricilerdir. (GG)

GG`nin çalışma prensibi şekilde görülmektedir.

Şekil 4: Görüntü güçlendirici

15

3.3. Anjiyografi Sistemlerinde Görüntülerin Eldesi

Anjiyografi sistemlerinde floroskopik ve radyografik

olmak üzere iki tip görüntüleme metodu vardır.

Hastanın görüntülenmek istenen damarına

kateterin yerleştirilmesi işlemi floroskopik görüntü

ile izlenerek gerçekleştirilir.

16

4. Radyasyonun Biyolojik Etkileri

Radyasyonun iki tür biyolojik etkisi vardır.

Bunlardan birincisi deterministik etki, ikincisi ise

stokastik etkidir. Stokastik etki ise somatik ve

genetik etki olmak üzere kendi içinde ikiye ayrılır.

www.taek.gov.tr Bor, 2000

17

4.1. Deterministik Etki

Işınlama dozunun, vücudun herhangi bir doku veya

organında fonksiyon bozukluğuna neden olacak miktarda

hücre ölümü meydana getirmesi sonucunda ortaya çıkan

sonuçlardır.

Göz merceğinin saydamlığını yitirmesi, katarakt oluşumu

ile geçici ve sürekli kısırlık gibi ikincil doku hasarlarının

ortaya çıkması söz konusu olabilir. Tükürük bezi veya troid

salgılarında azalma, bazı nörolojik ve vasküler değişiklikler

öncekiler kadar zarar vermeyen bazı deterministik etki

örnekleridir.

18

4.2. Stokastik Etki

Düşük seviyeli radyasyon ışınlamalarının olması

durumunda radyasyonun verdiği hasar bir

olasılıkla ifade edilir.

Etkinin görülme olasılığı soğurulan doz ile artar.

Ancak, etkinin şiddeti soğurulan dozdan

bağımsızdır. Stokastik etkide, eşik değer ile ilgili

belirli bir bilgi yoktur.

Somatik etki, radyasyona maruz kalan kişilerde

seneler sonra ortaya çıkacak olan kanser

oluşumudur. 19

5. Etkin Doz

ICRP 60, 1990 20

6. Hasta Dozu Ölçüm Yöntemleri

Hasta dozu ölçümleri yapılırken birbirinden farklı pek

çok yöntem kullanılmaktadır. Bunlar arasında;

Doz-Alan Çarpımı

Cilt Dozu

TLD

Gafkromik film

Etkin doz hesaplamalarında ise Monte Carlo hesaplarının

kullanıldığı matematiksel modellemeler ile cilt dozu ya

da DAP verileri kullanılabilir.

21

6.1. Doz Alan Çarpımı (Dose-Area Product,

DAP) Ölçüm Yöntemi

22

6.2. Cilt Dozu Ölçüm Yöntemi

Kardiyolojik ölçümlerde hastanın cilt dozu ölçümleri üç

farklı yöntem ile yapılmaktadır:

Bunlardan birincisi gafkromik film tekniğidir.

İkinci yöntem ise x-ışınının hasta cildine en çok giriş

yaptığı düşünülen noktalara yerleştirilen TLD

dozimetrelerinden elde edilen doz değeridir.

Üçüncü yöntem ise tüpün çıkışına yerleştirilen geçirgen

tipteki iyon odasının merkezindeki noktasal doz ölçümü

yapan iyon odası aracılığı ile ölçülmesidir.

23

7. Personel Dozu Ölçüm Yöntemleri

Radyasyon ile çalışan personelin aldığı radyasyon

dozunun belirlenmesinde kullanılan ölçümler;

Direkt ölçümler

TLD ya da elektronik dozimetre

İndirekt (dolaylı) ölçümler

Saçılan radyasyon dozunun ölçümüne dayanan

hesaplamalar (Rando fantom kullanılarak)

24

7.1. Direkt Ölçümler

Personel dozunun direkt ölçülmesine

termolüminesans dozimetreler ya da elektronik

dozimetreler kullanılmaktadır.

Personelin bel ve troid seviyesindeki TL dozimetrisi

sonuçları kullanılarak etkin dozları hesaplanabilir. Bu

hesaplamada birbirine eş kabul edilen dört farklı

formül bulunmaktadır. Bunlardan ikisi personelin troid

koruyucu kullanmaması durumunda, diğer ikisi de

personelin troid koruyucu kullanması durumunda

kullanılan etkin doz formülleridir.

25

26

7.1.1.Niklason Metodu`na göre Etkin Doz

(R.Padovani,2001)

27

7.2. İndirekt Ölçümler

İndirekt ölçüm tekniğinde Rando ya da

homojen fantom ışınlamalarından elde edilen

saçılan doz değerlerine göre doz hesabı

yapılmaktadır.

Rando fantom insan eşdeğeri olarak kabul

edilen bir fantomdur ve anatomik yapısı tıpkı

insan vücuduna benzemektedir. 2,5 cm kesit

kalınlığına sahip 36 kesitten oluşmaktadır.

http://www.rsdphantoms.com/rt_art.htm

28

29

8. KAYNAKLAR 1. http://www.tuik.gov.tr

2. www.drsuleymanaysel.com/kalp_anjiyografisi

3. Bor, Doğan. 2000. Floroskopi incelemelerinde radyasyon dozunun asgariye

indirilmesi. Tanısal ve girişimsel radyoloji.

4. Çağlan, Ayça. 2006 «Girişimsel Kardiyoloji İncelemelerinde Hasta Dozlarının Farklı

Yöntemlerle Ölçümü.» Yüksek lisans tezi, Ankara Üniveritesi

5. www.taek.gov.tr

6. ICRP, 1991. 1990 Recommendations of the International Commission on Radiological

Protection. ICRP Publication 60

7. ICRP, 2007. Recommendations of the International Commission on Radiological

Protection. ICRP Publication 103

8. R.Padovani and C.A.Rodella, 2001. Staff Dosimetry in Interventional Cardiology

9. Bushberg, J. T., & Boone, J. M. (2011). The essential physics of medical imaging.

Lippincott Williams & Wilkins.

10. http://www.rsdphantoms.com/rt_art.htm

30

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN

TEŞEKKÜR EDERİM

31