KARAViYYTN CAMii

lan geniletmenin asl zellikleri koruna-rak mevcut bina geniliiyle gney ksm dahil olmak zere ilaveler yapld. Fazla ssl binalar inasn doru bulmayan Murabt an'anesine uygun olarak bina iindeki snrl yerlerde kalan sslemele-rin arln tekil eden mihrap n ksm ve buray rten mukarnasl kubbe bu srada tehiz edildi. 531'de (1136) nem-li lde tamamlanan almalar 537 (1143) ylna kadar srd. Caminin yeni minberi ise 538'de (1144) bitirildL Mu-vahhidler devrinde bu yeni devletin anla-yna gre binann i sslemelerinin zeri kapatld.

Karaviyyln Camii iinde gerekletirilen son imar faaliyeti XVII. yzylda Sa'dl erifleri devrinde olmutur. Sa' di Sultan Abdullah b. eyh tarafndan binann av-lusuna Endls anlayn aksettiren ve Elhamra Saray'nn ~slanl Avlusu'nu ha-trlatan. bir fskye ve havuz tekilatma da sahip olan iki kk bina ina ettirilmi ve avluda dzenlemeler yaplmtr. Bu dzenleme ve binalar tam manasyla En-dls anlayna uygun bir durum arzet-mekte olup Endls'ten gelen ustalarn eseridir.

Mevcut ekliyle Karaviyyln Camii. mih-rap duvarna paralel on yatay nef ve on-lar mihraba dikey olarak kesen bir dikey neften ibaret ibadet mekan ve ierideki n efiere alan yan n efiere sahip 'bir avlu ksmndan mteekkil plana sahiptir. Sa'dl erifleri tarafndan dzenlenen bu avluya gre ibadet mekannn eksenini oluturan dikey nel'in durumu da tayin edilmitir. ibadet mekannn en nemli ksm olan ve mihrabn ehemmiyetini gsteren bu dikey nefin yatay neflerle kesimesi sebebiyle meydana gelen on blmenin zerinde sekiz kubbe ve iki to-noz rts mevcuttur. Hepsi farkl mima-ri zellikler gsteren bu rt sistemle-rinin avludan giriteki ilki kare planl ve stalaktitli ekilde ina edilmi olup be-inci ve yedinciden itibaren hepsi stalak-titli olarak dzenlenmi bulunan deiik rtler silsilesine giri tekil etmektedir. Mevcut binann lleri 85 x 70 m. ola-rak tesbit edilmektedir.

Murabt an'anesine gre sade bir bi-imde sslenen caminin iinde nemli mimari ksmlar ve zellikle mihrap nn-deki ku b be ve maksre mahall1 ssleme-nin arln yanstmaktadr. Murabt zevkine uygun akantuslarn hakim oldu-u kabartmalar boya kullanlarak zengin-letirilmitir. Muvahhidler devrinde st

480

Karaviyyin Camii'nin

avlusundan birgrn

rtlen bu sslemeler Henri Terrasse ta-rafndan alm olup btn ihtiamyla gzler nne serilmi bulunmaktadr. Mihrap XVIII. yzylda deitirilmise de mihrabn arkasnda bulunan sekizgen aday rten ku b be ilk ekliyle korunmutur. Mihrapta akantuslu iki stun balna rastlanrken Murabt ssleme gele-neine esas tekil eden ve Endls an'a-nesiyle irtibat bulunan bu sslemelere mihrabn arkasndaki odada da rastlan-maktadr. Caminin muhteem minberi S38 (1144) tarihli olup Kurtuba'dan ge-tirtilmi veya Kurtubal bir ustaya yaptrlmtr. Avluda yer alan ve Endls zev-kini aksettiren ini sslemeler yine End-lsl ustalarn elinden km olup btn ihtiamyla gz doldurmaktadr.

Karaviyyln Camii, dier slam lkelerin-deki eserler gibi tek bana bir yap olma-yp bata Kayseriyye ad verilen ar ol-mak zere ok amal yaplar topluluu olarak ne kar. Caminin avlusu ehirdeki en byk bo alandr ve cami ile btn-lk arzeder. Caminin evresinde onun bir uzants olarak medreseler, grevliler iin evler. haftalk toplantlarn yapld sa-lonlar, ktphaneler gibi unsurlar yer alr.

BBLYOGRAFYA :

H. Terrasse. La mosquee al-Qaraouiyin il Fes avec une etude da Gaston Deverdun sur les inscriptions historiques de la mosquee, Paris 968; a .mlf .. "La reviviscence de l'acanthe dans l'art hispano-mauresque sous les almo-ravids", al-Anda/us, XXVI, Madrid 96 , s. 426-435; Abdlhadl et-Tazl. Cami'u '1-Karaviyyin, Beyrut 972, 1-111; D. T. Rice. /slamic Art, Lon-don 975, tr. yer.; G. Mitchell. Architecture o{ the Islami c World, London 984, tr.ye r. ; J. Hoag. Islam, Stuttgart 986, s . 49-5 ; T. Bal-bas, "Nuevas perspectivas sobre el arte bajo el do m ini o de los almoravides", al-Anda/us, XVIII, Madrid 952, s. 4 -424; G. Deverdun. "al-l}arawiyyin", EP (ng . ), IV, 632-633.

~ A. ENGiN BEKSA

L

KARAY, Refik Halit (1888- 965)

Trk hikayeci ve romancs. _j

14 Mart 1888'de stanbul Beylerbeyi'n-de dodu . Babas maliye baveznedan ve Bank- Osman! nazr. Mevlevi tarikatna mensup Mudurnulu Mehmed Halid Bey, annesi Krm Giray hanlar slalesinden gelen Nefise Ruhsar Hanm' dr. Aile Ka-rakayoullar diye bilindiinden Refik Halit de bir sre Karakay soyadn kul-lanm. daha sonra bunu Karay'a evir-mitir.

lk renimini Vezneciler'deki emslmaarif Mektebi ile Gztepe'deki Tamek- tep'te gren Refik Halit, on iki yanda Galatasaray Mekteb-i Sultanisi'ne kayde-diidiyse de alt yl sonra mezun olama-dan ayrld ( 906). Yazld Mekteb-i Hu-kuk'ta renci iken Maliye Nezareti De-vair-i Merkeziyye Kalemi'nde katiplikle memuriyete balad. Merutiyet'in ilamy-la okulu ve memuriyeti brakarakServet-i FnO.n ve Tercman- Hakikat gazete-lerinde alt. Bir sre Son Havadis adyla bir gazete kard. Bu arada Beyolu Be-lediyesi' nde bakatiplik yapt. Ksa mr-l Fecr-i Ati edebi topluluu arasnda yer ald. Eref, ehrah, Kalem ve Cem der-gilerinde imzasz veya Kirpi takma adyla yaymiad siyasi yaz ve hicivlerinden do-lay tedirgin olan ittihat ve Terakki ikti-dar, Mahmud evket Paa'nn katli ha-csesiyle sulananlar arasnda onu da Si-nop'a ( 19 3). arkasndan orum'a ( 9 6) srgn etti. Bu srgn kendi isteiyle n-ce Ankara'ya ( 91 7). daha sonra Bilecik' e ( 191 7- 9 8 evrildi. Frkada sz geen Ziya Gkalp'in araclyla srgn cezas kalkmakszn stanbul'da ikametine izin verildi ( 19 8). Robert Kolej'de Trke -

retmenlii yapt. Mtareke'yi takip eden gnlerde Zaman gazetesinde ttihat ve Terakki'yi iddetle tenkit eden yazlar yannda Vakit ve Tasvir-i E tk ar gazete-lerinde de edebi ve siyasi yazlar kt. kinci kuruluunda Hrriyet ve tilaf Frkas'na ye oldu. Bu frkann tekil ettii hkmette aralklarla iki defa posta ve telgraf umum mdrlnde bulundu (Ni sa n -Ekim 19 19; Ni san- Eyll 1920) . Alemdar, Sabah ve Peyam- Sabah gazetelerinde siyasi yazlar karken Ay-dede adyla bir mizah dergisi yaymiad ( 922) . zmir'in Yunanllar tarafndan igaliyle balayan ve Anadolu'da Milli M-cadele'nin en etin gnlerine rastlayan umum mdrl srasnda postahane-lere Kuva-yi Milliye'nin ve dier direni gruplarnn telgraflarnn kabul ve kelde edilmemesi iin emir verdiinden ve Milli Mcadele aleyhindeki yazlarndan dolay sava sonunda Yzellilikler listesi-ne alnd. Bu listenin kmasndan nce 9 Ekim 1922'de Trkiye'den ayrlarak Su-riye'de Beyrut yaknlarndaki Cnye ka-sabasna yerleti. Burada geimini Doru Yol ve Vahdet gibi Trke gazetelere yazd makaleleriyle salayan Refik Ha-lit'in daha sonra Cumhuriyet inklaplarn takdir eden yazlar , Hatay'n Trkiye'ye ilhak iin blgedeki Trk genlerini tevik gayretleri Ankara hkmetini mem-nun ettiinden nce zel olarak aff sz konusu oldu. Bir sre sonra da Yzellilik-ler hakknda karlan af kanununun y-rrle girmesiyle on alt yllk srgn ha-yatnn ardndan Trkiye'ye dnd (Tem-muz 938) . Bundan sonraki geimini ga-zete yazlar, roman tefrikalar ve kitap-larnn nerinden temin etti. Aydede'yi yeniden bir sre daha yaymiad ( 948-1 949) . Geirdii bir ameliyat sonucu 18 Temmuz 1965'te ld ve Zincirlikuyu As-ri Mezarl'na defnedildi.

Galatasaray Mekteb- i Sult anisi'nde okuyan, divan ve Tanzimat dnemi ede-

Refik Halit Ka ray

biyatlarna ilgi duymayan Refik Halit'i edebiyat olarak besleyen kaynaklar he-men tamamyla Bat edebiyatma aittir. Roman tekniindeki ustal asndan Edebiyat- Ced'ide'yi takdir etmekle bera-ber dil ve milli ruh bakmndan onlar da eksik bulur. Srgn olarak Anadolu'da ge-irdii yllar. Anadolu insanlarnn ilk de-fa gereki bir gzle edebiyata yansrnasna vesile olur. Ustalkla kulland istan-bul Trkesi. hikayelerindeki her taba-kadan Anadolu insannn psikolojisini ve davranlarn ifadesiyle Milli Edebiyat rnn bata gelen yazarlar arasnda yer almtr. zellikle M emleket Hikayele-ri samimi ve gereki slGbuyla Anado-Iucu edebiyatn ilk nemli rnlerinden-dir. Yurt dndaki srgn yllar da ona bir taraftan vatan hasretinin en gzel hi-kayelerini yazdrrken dier taraftan Trk edebiyatnn baarl egzotik romanlarn kaleme almasna imkan vermitir. Gn-lk hayatnda etrafndaki kiilerin zaaf-larn yakalayarak zeki ve ineleyici nk-teler sarfeden. yer yer onlar kltc bir dil kullanan, bununla beraber sohbet-leri aranan bir ahsiyet olduu deiik hatra ve portrelerde anlatlan Refik Ha-lit'in bu slGbu hiciv yazlarnda, hatta roman ve hikayelerinde de dikkati eker. Bylece Trk toplumunun Merutiyet ve Cumhuriyet'le yaad deimeleri be-nimsemekle beraber yeni zengin, miras-yedi ve alafranga tipleri hicvetmekten de geri kalmamtr.

Kirpi , Kirpi-i Natvan. Aydede, Mbec-cel Halid, Vak'anvis, Rehak takma adla-rn da kullanan Refik Halit'in roman, hi-kaye, tiyatro, deneme, fkra, hiciv gibi de-iik trlerde ok sayda eseri sevilerek okunmu ve defalarca baslmtr. ete, Srgn, Nilgn, Karl Dadaki Ate, ki Bin Yln Sevgilisi ve Yatk Emine adl eserleri filme de alnmtr. Bunlarn dnda hayatn ve nemli olaylar ahsi yorumlaryla dile getirdii hatralar ve ok defa gnlk olaylardan hareket ede-rek hayat tecrbelerini ve dncelerini yanstt kronikleri de yakn dnem tari-hine k tutmas bakmndan nemlidir.

Eserleri. Hikayeler. Refik Halit'in, kla-sik bir Maupassant yaps gsteren ve he-men btn tenkitiler tarafndan en g-zel Trke ile yazlm olduu kabul edi-len hikayelerinden 1 908-191 9 arasnda yazlm on drd Memleket Hik.yeleri ( stanbul 335) ad altnda toplanmtr.

Bunlardan konusu istanbul'un kenar semtlerinde geen dnda dierleri yazarn ilk srgn yerleri olan Sinop, o-

KARAY, Refik Halit

rum, Ankara. Bilecik'te geer. Anadolu'-nun ilk defa salam bir hikaye teknii ve usta bir kalemle dile getirildii bu hika-yelerde memur. esnaf ve orta halli insan-larn skntlar, geim dertleri. kasaba elence hayat, rflerin balaycl gibi ko-nular canl ve realist tabiat tasvirleriyle ilenmitir. Hikayelerin dili mahalli az taklitlerine sapianmayan tabii bir istan-bul Trkesi' dir. ounu ikinci srgn d-neminde yazp Trkiye'ye dnnde ya-ymlad Gurbet Hikayeleri'nde ise (stanbul 940) ikisi Anadolu'da, dierleri Suriye'de geen on yedi hikaye yer alr. Bunl