karapinar voresindeki kuzularda bevaz kas …eurasianjvetsci.org/pdf/pdf_ejvs_421.pdf · myokart....
TRANSCRIPT
Vel. IJiI.Oerg. (1999). IS. 2: 145· 149
KARAPINAR VORESiNDEKi KUZULARDA BEVAZ KAS HASTALIGININ GOROLEBiLiRLiGi VE HASTALIGIN TE$HiSiNDE KREATiN KiNAZ,
ASPARTAT AMINOTRANSFERAZ, LAKTAT DEHiDROGENAZ VE ALKALEN FOSFATAZ ENZiMLERiNiN ONEMi'
O nder Ta!?cl' Mahmut Ok2
Probability of Seeing White Muscle Disease in Lambs in Karapmar Region and Importance of Creatine Kinase, Aspartate Aminotransferase, Lactate
Dehydrogenase and Alkaline Phosphatase Enzymes Activites for the Diagnosis of White Muscle Disease
Summary: This stuy was undertaken to determine probability of seeing white muscle disease in lambs in Karaplnar Region and, importance of creatine kinase, aspartate aminotransferase, lactate dehydrogenase and alkaline phosphatase enzyme activities for the diagnosis of white muscle disease. In this study, 54 lambs with white muscle disease and 10 healthy lambs (ageing between 7-25 days and weighting between 5-13 kg) has been used as a materials. Serum aspartate aminotransferase and creatine kinase activities were significantly higher (p<0.001 ) in the lambs with white muscle disease compare to the healthy lambs. Serum alli.aline phosphatase and laclate dehy· drogenase enzyme concentrations were also signil icantly higher (p<O.OI) in the lamb<:; with white muscle disease compare to the healthy lambs. As a results, it was showed thaI white muscle disease was com manly seen in lambs in the region 01 Karaplnar and, CK enzyme activily was lound to be more sensitive indicator in the diagnosis of the di· sease. It was concluded thai the determination AST. LOH and ALP enzyme activites as well as CK activity could be useful diagnostic pattern of while muscle disease of lamb.
Key words: Lambs. white muscle disease, enzymes
Ozet: Bu ~1I~ma. Karapmar yOresinOOki kuzularda beyaz kas hastallgmln gorulebilirligi ve hastallgm te~hlsinde serum kreatin kinaz. aspartal aminotransleraz, laklat dehidrogenaz ve alkalen loslataz enzim aktivitelerinin Onemini ortaya koyma amaclyla yapllml~tlr. Bu ama~la hayvan materyali olarak 7·25 gunluk, 5·13 kg canll aglrllgmda beyaz kas hastallk semptomu gOsteren 54 aOOt ve 10 saghkh olmak uzere toplam 64 ba~ akkaraman kuzu kullanlldl. 8eyaz kas haslahkh kuzularda, saghkhlara gore; krealin kinaz (p< 0.001) ve aspartat aminotransleraz (p< 0.001) ~ok Onem· Ii, alkalen fosfataz (I>< 0.01) ve laletat dehidrogenaz enzim aktivitelerinde ise 6nemli (p<O.OI ) artl~lar belirlendi. SOOlMt olarak, KaraplOar yOresindeki kuzularda beyaz kas hastall{j lOln yayglO olarak g6ruldugu ve hastaliglO t e~· hisinde CK enzimin daha sensilil diagnostik indikator oldugu ortaya kondu. CK enzimin aktivitesiyle birl ikle AST, LOH ve ALP enzim aktivitelerinin belirlenmesinin. hastaliglO le~hisinde laydali olabilecegi sonucuna vanldl.
Key words: Kuzu, beyaz kas hastaligl, enzimler
Koyunculugun Olke ekonomisinde bOyOk 6nemi vardl r. Eli, 5010 ve yOnO ile Olke ekonomisine onemli katktst bulunan koyun i~· letmelerinin ve yet i~ti ricileri nin pek Qok sorunlan vardtr. Bu sorunlann ba~lIcalan abort ve neonatal kuzu kaytplanmn yanlOda, mineral madde yeo lersizli~ine ba~1I meydana gelen kuzu kaYlplandlr. Beyaz kas hastallgl ulkemizde 6zellikJe Orta Ana· dolu, Dogu ve GOney Anadolu bOlgelerinde yaygln
Gelipnri hi: 14.10. 1999 . • Bu \nh~mn aym isiml i yuksek lisnns lezinden Ozctlenm i ~lir. I. ScrbcSI Veleri ner hd:im. KARAPINAR. 2. s.D. Veten ner FakOltesi I, HaSlahklar Anabil im Oak KQNY A.
olarak g6rOlmektedir. Beyaz kas hastah{jl iskelel ve kalp kaslan ve diaframada hyalin dejenerasyonlan ile karekterize nUlrisyonel bir hastahktlr. Haslall{j1O olu~umunda lopraQIO yaplsl, rasyondaki selenyum, vitamin E 'ole uQucu yag asitlerinin oranlan 'ole mik· tarlan elkili olmaktadlr (Aslan,1994, Aytug ve ark .• 1990, Imren 'ole $ahal, 1991, Nizamhoglu ve ark .• 1991. Voyvoda ve ark., 1996).
Beyaz kas haslall{j101O le~hisinde Se ve E vi· taminin vUcut slvlOda lespitinin genel olarak zor 01-masl veya bazen de normal slnlrlarda bulunabilirligi (Maas ve ark. 1994, McMurray ve ' Rice, 1988. Ni-
TA$(I. OK
zamlloglu ve ark. 1991, Suttle. 1986) ve glutasyon peroksidaz (GSH'Px) enziminin belirli baZI lak· torlerden elkilenebilirligi. bu parametrelerin has· taligln tanlSlndaki onemlerini slnlrlandlrmakladlr (Kovac ve Sankari. 1988). Ancak bunlann yamnda kan serumunda krealin kinaz (CK), aspartat ami· notransferaz (AST) ve laktat dehidrogenaz (LDH) aktivitelerinin o~OImesinin, hastallgln erken ve dogru olarak te~his edilmesinde kolay ve gOvenilir bir metod oldugu bildirilmektedir(Sekin ve ark.1996, Voyvada ve ark.1996).
Beyaz kas hastaliglOlO sebebi, rasyondaki vi· tamin E ve/veya selenyum eksikligidir. Her iki maddenin noksanhgl da soz konusu olabilmekle beraber, mera ~artlarlOda beslenen hayvanlarda genellikle selenyum noksanllgl hastaliglO esas sebebini te~kil etmektedir. Zira mera ~artlanndaki hayvanlarda gorOlen hastallk olaylarlnda. E vitamini olmakslzln, sadece selenyum verilmesiyle hastalar tedavi edilmektedir (Aytug ve ark. I 990. Blood and Radostits, 1989. Martin, 1983. Smith,1990).
Selenyum, hidrojen peroksilin redOksiyonunda gorevti olan glutasyon peroksidaz'lO yaplslOda yer allr. Selenyum'a bagh olan glutasyon peroksidaz'lO daha once olu~muj peroksit ve hidroperoksitleri azaltacak bir yetenege sahip otdugu, lipofilik bir anlioksidan olan vilamin E'nin ise mitokondria, en· doplazmik relikulum ve plazma membranlarlOlO fosfalipidlerinde lipid peroksidasyonlanm Onleyerek veya durdurarak peroksil radikallerinin olujumunu onledigi ifade edilmekledir (Alessio, 1993, Bildik ve ark. 1996, Chow,1979.Ersoy ve BaYju. 1986, Mcmurry ve Rice,1982, Nizamhoglu ve Tiftik,1992, NaZifoglu ve ark., 1998, Putnam ve Comben.1978, Zanhara ve ark, 1993).
C;amaj. (1986) kuzulann beVaz kas hastaliglOda ASTve CK degerlerindeki art.ljln onemli oldugunu tesbit etmijlerdir. Nizamllogtu ve ark. (1991) kuzulafln beVaz kas hastahQlOda serum AST. CK ve LDH seviyesinde onemli oranda artlj jekillendigini ve bu parametrelerin hastallgln erken te~hisinde onemli ipucu verebilecegini ifade et· mi~tirler. Diger yandan, Sekin ve ark. (1991) ku· zulann subklinik ve klinik bevaz kas haslaliglOda serum CK, AST ve LDH aklivilelerin onemli artlj jekillendigini, bu degerlerin hastahgm tanlslOda ve prognozunun degerlendirilmesinde 'aydall olabilecegini bildirmijlerdir,
Bu arajllrma, Karaplnar vOresindeki kuzularda beyaz kas hastahgmm gorOlebilirligi ve haslaligln le~hisinde serum CK. AST, All\alen losfalaz (ALP) ve LDH enzim aktivitelerinin diagnosttk onemini be· lirlemek amaclyla yaplldl,
146
Materya l ve Metot
Bu ~ali~mada hayvan materyalini: Karapmar yoresinde farkh bolgelerden 7-25 gOnlOk. 5-13 kg can!! aglrllglOda 54 adet beyaz kas hastallk semplomu gosteren ve 10 adel sagllkh olmak Ozere toplam 64 baj akkaraman kuzu olu~turdu.
Hayvanlann tOmOnOn rutin klinik muayeneSI yaplldlktan soma, klinik olarak beyaz kas hastaligl te~hisj konan kuzulardan ve saghkll kuzulardan yon· temine uygun olarak vena jugularisden kan ornekleri ahnd!. Serum orneklerinden Krealin kinaz enzim aktivitesi Bio-Sistems® kitl, Aspartat aminotransferaz ve Alkalen fosfataz enzim akhviteleri Biocon® kiti, laktal dehidrogenaz enzim aktivitesi ise Bio-crinica® haZif ticari kitleriyle oloanalizor (Tecnicon RX-Gemslar) ile OI'10ldO.
Istalistik analiz
!statistiksel farkh{J1O onemini tesbit simek iyin Minilab islalistik programl kapsamlnda "two sample t" lesti kullanlldl (DOzgOne~ ve ark.1983). Is· tatistiksel olarak 6nemli larkhllklar bulunan testlerin diagnostik degerini belirlemek iyin sensilivileleri he· saplandl (Leech and Sellers, 1979).
Bulgular
Haslalikh ve sagllkh kuzularln serum CK. AST, ALP ve LDH enzim aktivitelerin istatiksel onemo lilikleri ve sensitiveleri lablo 1 ve 2'de verilmijtir.
Tablo 1. Sagllkh ve beyaz kas haslahkll kuzulann AST , ALP. CK ve LOH enzim aktiviteleri ortalamalar ve bunlann istal ikser onemririkleri
Paramelreler S81}lIkll kuzu Hasla kuzu T lest (n: l0) (n:54) , $, , $,
AST (UIl) 59.2 ±9.02 432.0 ±129 ALP lUll) 458.5 ±74.3 638.2 ±1 15 CK lUll) 57.7 t15.5 1157.3 ±2 13 LDH lUlL) 450.2 ±95.4 1551.4 t 15.5
" : p<O.OI ••• : p<O.OOI
Tablo I de de goruldOgO gibi, beyaz kas haslahkh kuzularda. saghkhlara gore: krealin kinaz (p< 0.001) ve aspartat aminOlransferaz (p< 0.001) yOk Onemlt. alkaren fosfataz (p< 0.01) ve laklat de· hidrogenaz enzim aktivitelerinde ise onemli (p<O.Ol) artljlar belirlendi. HaslahglO tejhisinde CK % 100, AST %93.4, LDH '% 90 ve ALP %72.3 oramnda sensivileye sahip oldugu ortaya kondu (Tablo 2).
KlIIrapmar Yiiresindeki KU1.ulardli lleya1. Kas Hastah~IIl Ill ...
Tablo 2. Sagllkll ve beyaz kas hastaltkll kuzularln AST. ALP, CK ve lDH enzim aktivitesi e~ik degerleri ve bunlann sensitiviteleri
Parametreler E~ik Degen Sensilivile, 'Yo
CK(U/L) > 115 100 AST (UIl) >71 93.4 LOH (U/l) >885 90 ALP (U/l) >57 1 72.3
Tartl~ma ve Sonu~
OOnyanln bin'~ok Olkesinde gorOlen beyaz kas haslaltgl kalp, iskele! kasl, diaframa ve karacigerde dislrolik dejenarasyon ile onaya etkan ve bOyOk ekonomik kaYlplan da beraberinde geliren bir nulrisiyonel haslaltkltr. Bu yOzden, bu yalt~ma ile da Olkemlz koyun yeti~ti riciljginin Onemli bir problemi olan beyaz kas hastaltglritn, koyunculu\'1un yo{lun yaplldlgl Karaplnar yOresinde gOrOlebilirligi ve haslallgtn le~hisinde ALP. AST, CK ve LDH enzimlerinin onemi ortaya konuldu.
Krealin kinaz yizgili kaslarda bulunur va 10m evcil hayvanlarda mOskOler hasann oldukya duyarlt spesilik indikatOrUdOr. Bosledl ve Schremal (1990) beyaz kas hastaltglnda, ilk klinik belirti gorOlmeden Once ~ekil1enen kas dejenerasyonun goslergesi olarak kan serumunda CK ve AST aklivilelerinde belirgin artt~ ~ekil1endigini, Fry va ark. (1994) koyunlann vitamin E va selenyum noksanh\'1tndan kaynaklanan nulrisiyonel myopalilarde serum CK enzim seviyesinda Onemli artl~ meydana geldigini bildirmi~lerdir. Nizamltoglu ve ark. (1991) beyaz kas haslaltkll kuzularda CK enzim dOzeyini 464.72 UIL, sagltklt kuzularda ise bu degeri 45.75 UIL, Sekin ve ark (1996) ise klinik ve subklinik beyaz kas hastaltklt kuzularda serum CK degerlerini slraslyla 2797.5 Ull ve 351.3 UIL olarak belirlemi~lerd i r. OiOer yandan, Beatty ve Doxey (1963) sagltklt kuzularda CK enzim dOzeyini 6927 UIL oldugunu, Whanger ve ark. (1978) beyaz kas hastaltkll kuzularda serum CK enzim dOzeyini 47593 UIL olarak kaydelmi~lerdir. Sun ulan bu ~h~mada beyaz kas hastaltklt kuzularda CK enzim dOzeyi 1157.3 ±213 UIL, sagltkhlarda ise 57.7 ±15.5 UIL olarak tespit edilmi~ ve aradaki larkin istalisliksal yOnden yok onemli (p<0.OQ1) oldugu gorOlmO~IOr (Talol). Ara~tl rma sonucu belirlenen bu deOerler, biryok ara~lIrIcmm (Beatty ve Doxey, 1963, Nizamllo\'1lu ve ark. 1991, Sekin ve ark,1996, Whanger ve ark. 1978) lespitleriyle paralellik goslermektedir. Tesllerin • diagnostik degerlendirilmesinde, CK enziminin % 100 sen-
147
sitivileye sa hip olmasl, hastahOln te~hisinde en Onemli diagnoslik enzimin CK oldugunu aylkea .orlaya koymakladlr (Tablo 2). Beyaz kas haslahkh kuzularda CK enzim seviyesindeki bu denli artt~, Se ve E vitamin noksanltgt sonucu kaJp ve iskele! kaslannda olu~an dejenerasyona baglt bu dokularda bulunan CK enzimin kana salmma'sl ile ilgili olabilir (Body, 1982, Turgut, 1995).
Aspartat aminotransleraz iskelet kasl, myokart ve karacigerde yflksek konsanlrasyonlarda, eritrosil ve bObreklerde daha az konsantrasyonlarda bu· lunur. Ozellikle CK enzimi ile birlikle AST enzim konsanlrasyonun artmasl, kas hasartnl gOslerir (Boody, 1982, Kaneko, 1983, Turgul, 1995). Cama~, (1986) kuzulartn beyaz kas hastaltgtnda AST ve CK enzim deOerlerinde 6nemli bir artl~ meydana geldiOini tespil elmi~tir. Nizamhoglu ve ark. (1991) beyaz kas haslaltkll kuzularda AST enzim duzeyini 253.69 UIL, sagltkh kuzularda ise bu de~en 48.55 UA.. Voyvoda ve ark (1996) sagltkh. subklinik ve klinik beyaz kas haslaltkh kuzularda serum AST degerlerini slraslyla 29.34 UIL, 167.62 U/1 ve 945.87 UIL olarak belirlemi~lerdj r. Sunulan bu eall~mada beyaz kas hastaltkh kuzulann AST enzim dOzeyi 432 ±129 UIL, saghklilarda ise 59.2 ± 9.02 U/L olarak belirlenmi~ ve aradaki larktn Istatistiksel olarak yok 6nemli (p<0.OQ1) oldugu g6-rulmO~IOr (Tablo l ). Ara~ttrmada lespit edilen veriler biryok ara~11fIctnm (Cama~, 1986, Fry ve ark. 1994, NizamltoOlu ve ark. 1991, Voyvoda ve ark,1996) lespitleriyle uyum iy:indedir. Oiger yandan, AST enzim aktivilesinin % 93.4 sensitiviteye sahip 01-masl, haslahgtn le~hisinde CK enziminden soma, AST'nin Onemli ve laydalt bir diagnostik test 01-du!:junu g6slermekledir (Tablo 2). CK enzimi Ue birtikte AST enzim konsantrasyonun artml~ olmast, mOskOler dejenerasyonun geli~mi~ oldugunun 6nemli bir gOstergesi olmu~lur (BoOO. 1982, Kaneko, 1983, Turgut . 1995).
Laktal dehidrogenaz'tn 5 lane izoenzimi vardlr. Her bin degi~ik dokularda, Ozellikle iskele! kaslan, myokart. karaciger ve eritrositler ve aynl zamanda b6brek, pankreas, kemik ve akcigerlerde bulnur. Bu izoenzimlerden LOH5 iskelel kasma 6zg0 iken, LDHI myokartta ozgOdOr. Kuzulann beyaz kas hasarlannda LOH5 ve LOHl izoenzim seviyesinde Onemli artl~ ~ekillenir(Boody, 1982, TurgUI.1995). Fry ve ark. (1994) kuzulartn vitamin E ve selenyum noksanllglndan kaynaklanan nulrisiyonel myopatilerinda serum LOH seviyesinde 6nemli artl~ ~ekillendigini bildirmi~tir. Whanger va ark. (1978) ve Nizamltoglu ve ark. (199 1) beyaz kas hastahklt kuzularda LOH enzim seviyesinin onemli
TAKJ·OK
derecede artl~ gOslerdlQlni belirlemi~lerdi. Sakin ve ark (1996) saQllkh, subklinik ve klinik beyaz kas haslahkll kuzularda serum LDH deQerlerini 51-raslyla 578 UIL, 1260.25 UII va 2260.90 UIL olarak laspil elmi~lerdir. Sunulan bu yah~mada beyaz !<as haslallkh kuzulann LDH enzim duzey; 1551.4 ±155 UIL, saQllkhlarda Ise 450.2 ± 95.4 UIL olarak behrlenmi~ ve aradakl larklO istatlsliksel olarak Onemli (p<O.01) olduQu gOrOlmu~lUr (Tablo 1). Ara~llrmada tespil edilen veriler bintok ara~tlnclnln (Fry ve ark. 1994, NlzamhoQlu ve ark. 1991, Sekin ve ark,1996, Whanger ve ark.,1978) tespitJeriyle uyum iyindedir. LOH enzim aktivitesinin % 90 sensitiviteye sahip oimasl, hastah{jln le~hisinde CK ve AST enzimlerinden sonra, LDH'nin faydall bir diagnostik test olduQunu gOstermektedir (Tablo 2). Beyaz kas haslahkl l kuzularda serum LDH enzim seviyeslndekl artl~, Se ve E vilamin noksanllQlnda karaciQer, kalp ve iskelel kaslOda meydana gelen hyalin dejenerasyonuna baQh bu organlara Ozgu LOH1 (kalp) ve LOH5 (iskelel kaSI ve karaciger) izoenzim seviyelerinin artmaslyla jlgili olabmr.
Alkalen fosfataz genellikle kemik (osteoblastlarda), barsak mukozasl, renal tubuner, salra yollan, akciQer, iskelet kasl ve myokartta bulunur. Ancak akciger, iskeiet kasl ve myokartta. diQer organlara gOre du~uk orandadlf (Boody, 1982, Kaneko,1989, Turgut, 1995) Sunulan bu yah~mada beyaz kas haslahkh kuzulann ALP enzim duzey; 638.2 t115 UIL, saghklilarda ise 458.5 ±74.3Il olarak belirlenmi~ ve aradaki farklO istalistiksel olarak Onemli (p<O.01) oldugu gorUlmO~lUr (Tablo 1). ALP enzim aklivilesinin % 72.3 sensitivileye sahip ohnasl, haslahgln te~hisinde bu enzimin cok lazla gOvenilir diagnostik bir onema haiz olmadlglnl ortaya koymaktadlr (Tablo 2). Hem sagilkhlarda hem de hastalarda bu enzim duzeyinin yOksek olmaSl, yeni dogan yavrularda geli~mekle olan kemik yapislyia ilgili ola· billr. <;:OnkO bu enzim OSleoblastlarda yogun bu· lunmaktadlr. Ozellikle saghkhlara gore, hastalarda Onemli artl~m olmasl, beyaz kas hastallglnda meydana gelen mOskOrer dejeneras·yonuna baglanabilir (Boody, 1982, Kaneko, 1989).
SonuC olarak, Karapmar yOresindeki ku-zularda beyaz kas haslahQln1n yayglO olarak g6-rOldOgO ve hastah(Jln le$hisinde CK enzimin daha sensUi! diagnostik IndikatOr oldugu ortaya kondu. CK enzimin akl ivitesiyte birlikte AST, LOH ve ALP enzim aklivilelerinin bellrlenmesinin, haslahQm le~hisinde laydall olabileceQi sonucuna vanidI.
148
Kaynaklar
Alessio H M (1993) Exercise induced oxidative stress, Med. Sci. Sports Exerc. 25,218·224.
Asian, V (1994) "Eved Hayvanlarln I~ Haslallklan" Mimoza Yay. Konya.
Aytug C N, AJacam E. 6zk~ 0 ve Yakjm C (1990) "Koyun ve KEW;I Haslaltklan", Tum Vel Hay HLZ Yay, No:2 Istanbul.
Beaty EM and Doxey DL (1963) Lactate dehydrogenase and creahn kinase isoenzyme levels in the tISsues serum of normal lambs, Res. In Vet. Sci., 24 ,382·383.
Bitdik A, Yur F, Cama~ H, Dede S ve Sekin S (1996) Beyaz kas hastahkh kuzularda hemoglobin lipleri jle lipid peroksidasyonu ve glutasyon duzeylerinin ara~tlnlmaSl , Y. Y. O. Vel. Fak. Derg., 7 (1·2) 95·98.
Blood D C and Radostits 0 M (1989) "Veterinary Medicine", 7th Edu. Baillere Tindall. 1187-1202.
Boody JW (1982) The mechanism relahnglo increases in plasma enzymes and isoenzymes in disease animals, Vel. Clin. Path. XII, II , 9·24.
Bostedt H and Schramel P (1990) The importance 01 selenium in the prenatal and post natal development 01 calves and tamb, Biot. Trace. Elem., 24. 163-171 .
Chow K (1979) Nutntional inlluence on celluler an· tioxCldanl delense systems. Am. J . Clin. NUlr. , 32,1066-1081.
Cama~ H (1986) Ankara k6l;ilennln kanlannda glUl8Syon peroksidaz ve kan serumlannda glutasyon rediiklaz, ALP akliviteleri ile k6l;I1enn baZI vervn Ozel1ikleri araslOdaki Ili~klleruzenne~al.~malar, D~a Vel. ve Hay., 101 ,24-31.
DuzgUne~ 0, Keseci T ve GiirbUz F(1983) "'statistlk Metodlan" 2.baskl, A 0 Vet Fak Yay. No:1291, Ankara.
Ersoy E ve Bay~u N (1986) "Biyokimya" A. O. Vet. Fak. Yay., Ankara.
Fry J M, Allen J G, Spejers E J and Roberts W D (1994) Muscle enzymes in the diagnosis of ovine weaner nutritional myopaty. Aust. Vel. J .. 71, 146·150.
Kaneko JJ (1989),Clinical Biochemistry of Domestic Animals" 4th. Edu. Academic press Inc, New york.
Kovac G and Sankari S (1988) Glutathione peroxidase activity, selenium concentration in the blood and the masticatory muscle of cattle, Folia Vel. , 32, 79-94.
Leech FB and Sellers KC (1979) Statlshcal Epidemiology in Veterinary Science, Charles Griften and Company Ltd. London.
Imren H Y ve $ahal M (1991)"Veteriner 19 Haslahklan", Ozel 2. Baskl ·Ankara.
Maas J, Bulgln MS, Anderson B C and Fry 1M (1984) Nutritional myodegenaration associated with E vitamin deficiency and normarselenium status in lambs, J. Am. Vel.
Karllpmar \'iir~.sindt'ki Kuzularda nt'}'.az Kas HastahKlnm ...•
Med. Assoc., 18. 1.201·204.
McMurray CH and Rice OA (1982) Vitamin E ve Selenyum deficiency diseases. fris Vel. J., 36, 57-67.
Martin W B(1983) "Oiseases of Sheep' Blackwell Seinltfic Publication. London.
NaZlr~ru M. Cay M. Cimlay l. Celik S ve Aksakal M (1998) Kuzularda rasyona ilave olarak E vilamini ve selenyum katllmaslnln; kan serumu selenyum, E vitamin ve bazl minaret madde dOzeyleri Ozerine etkileri, Hay. Ar~. Oerg .. 2. 45·57.
Nizamhoglu M, Tiftik A M, Turgul K ve Tra~ B (1991) Kuzulann beyaz kas haSlall{jlnda Vitamin E, glutamik ok· selaaselik Iransaminaz (GOT), Kreatin Kinaz (CK) ve Laklal deihrogenaz(LDH) aktivilelerinin ara~llnlmasl,
Turk Veterinerlik ve Hayvanclilk Dergisi. 15, 59·64.
Nizamlloglu M ve Tiftik A M (1992) Glutasyon peroksidaz (GSH-Px) enziminin vitamin E ve Selenyum ile ili~kisi, Turk Vet. Hek. Oerg., 4,1. 10-11.
Putnam ME and Comben NL (1987) Vitamin E. The Vel Ree. 121,5541·549.
Sekin S, Voyvada H, Bildik A ve Yur F (1996) Kuzulann subklinik ve klinik beyaz kas hastallgl ve prognozunun tayininde serum kreal;n kinaz (CK). Aspartat ami-
149
nolransferaz (AST) va Laktal dehidrogenaz (LDH) ak· livitelerinin onemi. Turk Veterinerlik ve Hayvanclilk Oergisi, 20. 225-230.
Smilh, B.P (1990) "Large Animal Inlernal MediCine' , The C,V. Mosby Company, Philadelphia .
Suttle NF (1986) Problems in the diagnosis and anticipation 01 trace element deficiencies in grazing livestock, Vet. Roc" llB, 173·176.
TUfgut, K (1995) "Veteriner Ktinik Laboratuvar Te~his' ,
Ozel baskl. Konya.
Whanger PO, Weswing PH, Schmitz JA and Oldfiel JE (1978) Effect of various methods of selenium administration on white muscle disease. glulation peroxidase and plasma enzyme activites in sheep, J. Anim. Sci. 47,1157-1166.
Voyvoda H, Sekin S, Yur F ve Bildik A (1996) Van'daki kuzularda beyaz kas hastallgl ve enzootik alaksi'nin kombine olarak gorulebilirtigi, Y. Y. O. Vel. Fak. Oerg .. 7 ( 1·2) 35-41 .
Zaehara B A, Mikolajczak J and Trafikowska U (1993) Effect of various dietary selenium (Se) intakes on lissue Se levels and glutathione peroxidase aClivities in lambs, Zent Velerinermed (A), 40:4, 310-318.