kanton sarajevo ministarstvo za obrazovanje, nauku i...

KANTON SARAJEVO

Ministarstvo za obrazovanje, nauku i mlade

NASTAVNI PLAN I PROGRAM

OSNOVNA ŠKOLA

Predmet: BIOLOGIJA

Sarajevo, avgust 2016. godine

2

Na osnovu člana 70. Zakona o organizaciji uprave u Federaciji Bosne i Hercegovine(„Službene novine Federacije BiH“, broj.35/5), u skladu sa čl. 25 i 26. Zakona o osnovnomodgoju i obrazovanju („Službene novine Kantona Sarajevo“, broj: 10/04, 21/06, 26/08,31/11, 15/13 i 1/16) i čl. 35. i 36. Zakona o srednjem obrazovanju („Službene novineKantona Sarajevo“, broj: 23/10 i 1/16), ministar za obrazovanje, nauku i mlade KantonaSarajevo je imenovao Komisiju za izmjenu nastavnih programa za osnovnu i srednju školuiz predmeta BIOLOGIJA.

Članovi Komisije za osnovnu školu:

1. Mahir Gajević, mr.sc., PMF Sarajevo2. Azra Nizić , mr.sc., Srednjoškolski centar Hadžići3. Dženisa Buljugić, mr.sc., Druga Gimnazija4. Darija Knežević, prof., Srednja zubotehnička škola Sarajevo,5. Emina Zjajo, prof., OŠ Osma osnovna škola „Amer Ćenanović“6. Hamdo Radonja, prof., OŠ „Meša Selimović“

3

SADRŽAJ

1. UVOD ................................................................................................................................................... 4

2. NASTAVNI PROGRAM .......................................................................................................................... 5

2.1. NASTAVNI PREDMET: BIOLOGIJA VI razred ..................................................................................... 5

A. Cilj nastave ...................................................................................................................................... 5

B. Zadaci nastave ................................................................................................................................ 5

C. PREGLED PROGRAMSKIH CJELINA................................................................................................... 5

D. Didaktičke preporuke ...................................................................................................................... 8

E. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA....................................................................................... 9

2. 2. NASTAVNI PREDMET: BIOLOGIJA VII razred ................................................................................. 10

A. Cilj nastave .................................................................................................................................... 10

B. Zadaci nastave............................................................................................................................... 10

C. PREGLED PROGRAMSKIH CJELINA................................................................................................. 12

D. Didaktičke preporuke .................................................................................................................... 16

E. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA..................................................................................... 17

2.3. NASTAVNI PREDMET: BIOLOGIJA VIII razred ......................................................................... 18

A. Cilj nastave .................................................................................................................................... 18

B. Zadaci nastave............................................................................................................................... 18

C. PREGLED PROGRAMSKIH CJELINA ................................................................................................ 18


E. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA..................................................................................... 22

2.4. NASTAVNI PREDMET: BIOLOGIJA IX razred ............................................................................ 23

A. Cilj nastave .................................................................................................................................... 23

B. Zadaci nastave............................................................................................................................... 23

C. PREGLED PROGRAMSKIH CJELINA ................................................................................................ 23


E. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA ZA IZVOĐENJE NASTAVE............................................. 27

4

1. UVOD

Biologija je opšteobrazovni predmet i jedan od fundamentalnih predmeta prirodoslovlja kojise konceptualno nadovezuje na sadržaje Prirode i društva, odnosno Prirode u petom razredu.Izučava se od šestog do devetog razreda i ima osnovni zadatak, izučavati život u svimnjegovim pojavnostima. Kroz sadržaje Biologije težimo približiti učeniku svijet koji gaokružuje nastojeći nadgraditi njegovo znanje, vještine i sposobnosti. Učenje posmatranjem iotkrivanjem je osnov izučavanja svih prirodnih nauka, pa tako i Biologije. Za što uspješnijesavladavanje programom predviđenih sadržaja neophodno je stalno motiviranje iangažovanje učenika, kako u prikupljanju materijala tako i literaturnom istraživanju i traženjunovih informacija. Biologija je dinamična nauka koja ide u korak sa novim naučnimdostignućima i razvojem tehnologije što stavlja određeni izazov pred nastavnika ali iomogućava virtuelni uvid u prirodu i prirodne procese.

Biologija je jedna od ključnih nauka koja nastoji dati odgovore na neke od najvećih izazovadanašnjice u cilju opstanka čovjeka i njegovog resura, planete! Za razumijevanje ključnihprocesa rasta, razvoja, transporta tvari, konverzije energije, proizvodnje hrane, očuvanjezdravlja i produžetka vrste u konačnici očuvanja planete neophodna su osnovna znanja upravoiz Biologije. Učenjem i poučavanjem Biologije potičemo učenike na istraživanje, otkrivanje,zaključivanje, kritičko mišljenje, formiranje stavova, primjenu stečenih znanja za djelovanje uzajednici i svakodnevnom životu za dobrobit sebe i drušva. Na taj način stiču se kompetencijekoje učeniku olakšavanju nastavak školovanja i jačanju i oblikuju njegove etičke i moralnekvalitete vrednovanja i uvažavanja biodiverziteta i stručno napredovanje. Osim navedenihkompetencija razvja se i odgovoran odnos prema sebi, okolini i zajednici.

U predmetu Biologija učenik će:

- razviti znatiželju za otkrivanje i upoznavanje novog i drugačijeg i upoznati se pravilima inačinom rada u biološkom laboratoriju koristeći naučne principe;

- upoznati se biološkim konceptima kretanja i transformacije materije i energije u svekolikojbiosferi;

- upoznati se nivoima organizacije živog svijeta, značajem i ulogom svake od karika;

- razumjeti rast i razvoj kao proces;

- vrednovati vlastito zdravlje i zdravlje zajednice usvajajući zdrave životne navike;

- razumjeti uticaje na ekosisteme današnjice i razvijati odgovoran odnos prema životnojsredini;

- upoznati faktore i procese koji su doveli do nastanka života na Zemlji i njegoveraznolikosti.

5

2. NASTAVNI PROGRAM

2.1. NASTAVNI PREDMET: BIOLOGIJARazred: VI (šesti)

Sedmično sati: 1

Godišnje sati: 35

A. Cilj nastaveCilj nastave biologije u šestom razredu je razviti pozitivan stav učenika prema biološkojnauci, usvajanje opšteg znanja iz biologije koje je neophodno za razumijevanje životnihpojava, procesa, raznovrsnosti živog svijeta i povezanosti žive i nežive prirode.

B. Zadaci nastave (očekivani ishodi / rezultati)

opisati građu ćelije i njenu funkciju kod jednoćelijskih i višećelijskih organizama, opisati faze ćelijske diobe, objasniti nivoe tjelesne organizacije, razlikovati biljne organe i njihove funkcije, objasniti fiziološke procese (klijanje, fotosinteza, disanje, transpiracija), mikroskopira i herbarizira, opisati razliku između prokariota i eukariota, razlikovati jednosupnice od dvosupnica, autotrofne od heterotrofnih organizama

golosjemenjače od skrivenosjemenjača, istaknuti ugrožene i endemične vrste Bosne i Hercegovine, zna osnovni značaj i uticaj biljaka i gljiva na živi svijet.

C. PREGLED PROGRAMSKIH CJELINAVI razred

Naziv programskih cjelinaBroj časova

Oblici nastave Ukupnočasovaobrada ponavljanje+vježbe

1. Uvod 1 0+0 12. Citologija i histologija biljaka 2 1+1 4

3. Građa i funkcija biljaka 9 1+4 14

4. Biosistematika biljaka 11 3+2 16

Ukupno 23 5+7 35

6

Biologija za šesti razred

1 čas sedmično, 35 sati godišnje

Programski sadržaj ciljevi obrazovni ishodi / rezultati

Podjela biologije premapredmetu i problemuproučavanja, značaj biologije.Povezanost i ovisnost žive inežive prirode

Citologija i histologija biljaka- Biljna ćelija, osnovnajedinica građe organizma.- Dioba ćelije.

- Laboratorijska vježba:Upoznavanje učenika sadijelovima mikroskopa itehnikama mikroskopiranja:Posmatranje ćelija pokožiceluka pod mikroskopom.

- Tkivo, organ, organizam,građa i funkcija. Jednoćelijski ivišećelijski organizmi.

Građa i funkcija biljaka -Sjemenka – građa sjemenkedvosupnica i jednosupnica.

Klijanje sjemenke, usloviklijanja.Vježba - Klijanje sjemenkeKorijen, građa i funkcijakorijena. Difuzija, osmoza,kapilarnost i korijenov pritisak.- Laboratorijska vježba: Ogledrastenja korijena. Vegetativnorazmožavanje korijenom.Razlikovanje dijelova i oblikakorijena.Izdanak , nadzemni i podzemniizdanak.Stablo – građa i funkcija.Drvenasto i zeljasto stablo,preobražaj.List – dijelovi, spoljašnja iunutrašnja građa. Oblik lista.- Laboratorijska vježba:

Koristiti predhodna iskustvaučenika i ostvariti koleraciju sadrugim predmetima

Naučiti razlikovati dijeovećelije, kao i razliku izmeđubiljne i životinjske ćelije.Upoznati se sa diobom ćelije.

Pružanje osnovnih znanja ograđi i funkciji biljke.

Steći će znanja o predmetuproučavanja biologije. Upoznatće osnovnu jedinicu građe živihbića, ćeliju. Usvojit će znanja ootkriću, građi biljne ćelije ićelijskih organela (uloga).Razumjet će biološki smisaoćelijske diobe (detaljnijedefiniranje i opisivanjemitotičkih i mejotičkih fazaobrađuj se u višim razredima).Učenici će se osposobiti zarukovanje jednostavnimlaboratorijskim priborom,lupom ili mikroskopom i razvitće sposobnost izradejednostavnih privremenihpreparata. Definiraće nivoetjelesne organizacije ( ćelija –tkivo – organ – organizam).Opisat će i objasnit građu ifunkciju biljnih tkiva.

Građa i funkcija biljaka -Usvojit će znanja o biljkamakao proizvođačima hrane ikisika, važnosti biljnog svijetaza život na Zemlji. Steći ćeznanja o građi i funkciji biljaka,njihovim osnovnim dijelovima,građi i funkciji biljnih organa(vegetativni i reproduktivniorgani). Znat će objasniti građu( unutrašnju i vanjsku) ifunkciju vegetativnih ireproduktivnih biljnih organa.Praktičnim radom uz pomoćprirodnog materijala uočavat ćeoblik i dijelove biljnih organa ,te će razumjeti fiziološkeprocese - klijanje, fotosinteza ,disanje, transpiracija i povezatće građu i funkciju biljnihorgana.

7

posmatranje i proučavanjevanjske građe lista,mikroskopiranje unutrašnjegrađe listaUloga lista – fotosinteza,transpiracija, disanjeVježba – Fotosinteza,transpiracija, disanje.Cvijet, cvat - građa i funkcijacvijeta, cvasti.Oprašivanje i oplodnja – plod isjemenka, raznovrsnost plodovai sjemenki.

Biosistematika biljaka -Biološka raznolikost i uzrocibiološke raznolikosti.Pojam biosistematika. KarlLine. Osnovne sistematskekategorijeNadcarstva i carstva – živisvijet.Virusi – karakteristike građevirusa, viroze. Medicinski iekonomski značaj virusa

CARSTVO MONERABakterije i modrozelene alge.Karakteristike građe,razmnožavanje, podjela i značaj.Bakterije izazivači bolesti,preventivne mjere. CARSTVOGLJIVAGljive, građa , raznovrsnostgljiva (kvasci, plijesni istapčare). Uloga i značaj gljivau prirodi. Paraziti i saprofiti.Simbioza algi i gljiva – lišajevi.- Laboratorijska vježba:Posmatranje kvasca i buđi podlupom i mikroskopom.CARSTVO BILJAKAAlge – odlike, način života,raznovrsnost, predstavnici,značaj i zaštita.Mahovine – odlike, načinživota, raznovrsnost,predstavnici (biodiverzitetmahovina BiH), značaj i zaštita.Papratnjače - odlike, načinživota, raznovrsnost,predstavnici (biodiverzitetpapratnjača u BiH), značaj izaštita.

Značaj fotosinteze itranspiracije

Biosistematika biljaka -Upoznat će se sa raznolikošćuživog svijeta.

- Upoznat će se sa osnovnimsistematskim kategorijama injihovom hijerarhijom.

- Znat će razliku izmeđuprokariota i eukariota.

- Upoznat će se sa carstvima(monere, gljive, biljke) injihovim najznačajnijimpredstavnicima.

- Objasnit će i definirati razlikuizmeđu autotrofnih iheterotrofnih organizama.

- Uočit će razliku izmeđusteljnjača i stablašica, cvjetnica inecvjetnica, golosjemenjača iskrivenosjemenjača,jednosupnica i dvosupnica.- Razumjet će značaj biljaka igljiva za čovjeka i živi svijet.- razumjet će pojam i značenjeendemične vrste.

8

Sjemenjače – osnovnekarakteristike. Podjela.Golosjemenjače – odlike, načinživota, raznovrsnost,predstavnici (biodiverzitetčetinara u BiH, endemične iautohtone vrste), značaj izaštita.- Laboratorijska vježba:Prepoznavanje golosjemenjača -Skrivenosjemenjače/kritosjemenjače – opće odlike.Podjela skrivenosjemenjača(jednosupnice i dvosupnice).Biodiverzitetskrivenosjemenjača u BiH,endemične i autohtone vrste.Zaštita.- Laboratorijska vježba:prepoznavanje jednosupnica idvosupnica na prirodnommaterijalu. Izrada herbarija.Ljekovite biljke flore Bosne iHercegovine.

Značaj biljaka za živi svijet iupoznavanje biljnih vrstazastupljenih na području Bosnei Hercegovine

D. Didaktičke preporuke

Nastavnik podstiče interakciju nastavnik – učenik i razmjenu informacija između samihučenika; povezuje gradivo sa postojećim vanškolskim znanjima i iskustvima učenika, otvaramogućnost da učeniknik slobodno pita, istražuje. Takođe, upućuje na samostalno pronalaženjerelevantnih informacija, na slobodno razmišljanje, pruža podršku u realizaciji »projekata«,podstiče na argumentovano diskutovanje i slodstiče učenike da traže najbolja rješenja usavladavanju određenih teškoća, pomaže da prepoznaju upotrebu novostečenih znanja usvakodnevnom životu, vrednuje i procjenjuje ponašanje učenika u procesu kooperativnogučenja. Kod učenika u nastavi biologije treba razvijati sposobnost logičkog rasuđivanja krozneposredna posmatranja, praćenje i opisivanje pojava putem direktnog kontakta sa prirodom,što treba posebno naglašavati kod novih sadržaja.Upotrebom različitih metoda i oblika rada i njihovim različitim kombinacijama nastavnikdoprinosi boljem razumijevanju, primjeni stečenih znanja i motivaciji učenika za savladavanjenovih znanja. Učenike treba podsticati da koriste različite izvore znanja i da aktivno učestvujuu svim fazama časa.

Nastavnik ukazuje na tjesnu vezu prirodnih nauka, uključuje saznanja o promjenama ikvalitetu životne sredine, namjernim i nenamjernim posljedicama čovjekovog djelovanja naekosisteme. Podstiče učenike na traženje rješenja, nastalih problema u skladu sa prirodom,upoznaje ih sa najugroženijim vrstama Bosne i Hercegovine, a učenici ocjenjuju značajzaštićenih vrsta. Sve aktivnosti koje će biti izvođene u toku nastave, treba planirati, tako daučenici budu u središtu procesa obrazovanja, da postavljaju pitanja i tragaju za odgovorima,istražuju.

9

Sve laboratorijske vježbe koje nije moguće realizovati nastavnik treba da objasni, saposebnim akcentima na njihove rezultate ili da nađe alternativni način za njihovu realizaciju(slike, sheme, audio-video materijal, interaktivni CD, i sl.).

Nastavnik organizuje terenski rad učenika tokom koga će (npr. ekološke faktore) posmatrati,analizirati,upoređivati najbliže ekosisteme, prikupljati materijal. Terenski rad se možeorganizovati i po grupama koje će dobiti specifične zadatke, a rezultate predstaviti svimučenicima.

Nastavnik upućuje učenike kako da sređuju, klasifikuju i izlažu materijal, pomaže u izradizidnih novina, izradi slikovnog prikazivanja promjena u ekosistemu, prihvata inicijativuučenika, vodi aktivnosti, animira, koordinira i prati slijedeći didaktička načela (od poznatogka nepoznatom, od bližeg ka daljem, od konkretnog ka apstraktnom, od posebnog ka opštem).Nastavnik pruža pomoć u prikupljanju materijala, daje instrukcije u vezi sa korištenjemprikupljenog materijala, demonstrira lično prikupljeni materijal, podstiče učenike napreuzimanje inicijative, na lični doprinos u radu, organizuje rad u grupama ili parovima.

E. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA

Nastavnik je osposobljen da predaje biologiju ako je završio studije biologije:

Prirodno-matematički fakultet-Odsjek biologija zvanje:Nastavnik biologije (VI stepen stručne spreme)Profesor biologije (VII stepen stručne spreme)Dipl. Ing. Biologije sa položenom pedagoškom grupom predmeta (VII stepen)Bachelor (I ciklus) 180 ili 240 ETC bodova, nastavnički smjerMagistar Biologije ( II ciklus) nastavnički smjer

Filozofski fakultet-Odsjek biologija i hemija, zvanje:Profesor biologije i hemije

10

2. 2. NASTAVNI PREDMET: BIOLOGIJA

Razred: VII

Sedmično sati: 2

Godišnje sati: 70

Programski sadržaji biologije za sedmi razred posvećeni su izučavanju životinjskog svijeta.Svrha ovog programa je sticanje novih znanja o morfološkoj, anatomskoj, funkcionalnojraznolikosti životinja. Znanja iz navedenih oblasti povezana su sa sistematikom životinjskogsvijeta, biološkom disciplinom koja je u najvećoj mjeri zastupljena u ovom programu. Dat jetakođe osvrt i na ponašanje životinja odnosno sticanje znanja iz oblasti etologije. Istaknut jeprivredni značaj i važnost pojedinih skupina ili vrsta životinja kao i nužnost njihove zaštite iočuvanja.

Područjaučenja

A. CILJEVI I ZADACIUčiti:

B.OČEKIVANI REZULTATI /OBRAZOVNI ISHODIUčenik:

Cilj nastavebiologije

Cilj nastave biologije je daučenicima osigura sticanjeosnovnih znanja o živomsvijetu, u skladu sdostignućima savremenebiološke nauke i prakse čijisu sadržaji neophodni zarazumijevanje biološkihpojava, procesa i zakonitostio prirodi, te da doprinese kodučenika razvijanju pravilnogpogleda (svjetonazora) oživom svijetu. Također,učenike će senzibilirati upogledu pravilnog odnosaprema prirodi, a posebnoprema prirodnom nasljeđuBosne i Hercegovine.

11

Znanjebiologije

Procesi

Sadržaji

Vrijednosti,stavovi,navike

Posmatra, istražuje, prati ibilježi biološke pojave iprocese kod živihorganizama.

Mikroskopirati.

Modelirati.

Ovladava metodama itehnikama laboratorijskograda u nastavi.

Izvodi eksperimente radiotkrivanja informacija.

Razumije sistem klasifikaciježivotinjskog svijetazasnovanog na osnovusrodničkih odnosa.

Stiče osnovna znanja oponašanju životinja.

Stiče znanja koja doprinoseodržavanju i unapređenjuzdravlja čovjeka i životinja.

Komunicira i iznosi svojestavove, kritički razmišlja.

Stiče osnovna znanja oživom svijetu, u skladu sdostignućima savremenebiološke nauke i prakse, učisadržaje koji sa odnose napredmet proučavanjabiologije i njihovu primjenu,povezuje biologiju sa drugimnaukama i razvojem tehnike,stiče znanja o građiživotinjske ćelije/stanice,diobi ćelije, razlikuje biljnu iživotinjsku ćelije, zna građu ifunkciju životinjskogorganizma.

Razumije i koristi rezultate svogistraživanja za savladavanje nastavnegrađe i razvija kritičko mišljenje.

Shvata i uočava da sva živa bićapredstavljaju visokoorganizirane prirodnesisteme (organizme, jedinke) građene odćelija/stanica.

Interpretira model i poredi ga saprirodnom realnošću.

Koristi odgovarajući laboratorijski pribor,radi u grupama, parovima i pojedinačnostičući nova znanja, vještine i navike.

Identificira i razumije različitosti isličnosti životinjskih vrsta, klasificirastečena znanja, proširuje ih i praktičnoprimjenjuje.

Učenici izvode disekcije nekihorganizama: priprema, izvođenje,evaluacija.

Posmatra živi svijet u prirodnomokruženju, bilježi rezultate, takođerkoriste i druge izvore znanja.

Razumije i koristi osnovne elementenaučnih metoda u biologiji.

Učenici u parovima, a zatim u velikojgrupi razgovaraju o temi «Zdrav život».

Svojim aktivnostima, u granicamamogućnosti, doprinosi očuvanju životnesredine koja je pogodna za neometanživot organizama, ali i samog čovjekakao dijela prirode.

Radi u grupama, prikuplja materijale,pravi portfolije sa porukama protivnarušavanja ravnoteže u prirodi,

Prihvata svjetonazor zasnovan nadostignućima bioloških nauka i usvaja

12

Stiče osnovna znanja osistematskom pregleduživotinjskog svijetazasnovanom nafilogenetskim odnosima.

Ponašanje životinja,korištenje životinja u ishraničovjeka, privredni značaj izaštita.

Primjena znanja biologije

Podstiče interes učenika zaproučavanje prirode i daljeobrazovanje u biologiji.

Razvija naviku korištenjaraznovrsnih izvorainformacija:

Razvija navike u pogleduurednosti, preciznosti,tačnosti, sistematičnosti,međusobnog uvažavanja,rada u grupama/timu,samostalnog rada, evaluacijetuđih dostignuća isamoevaluacije.

univerzalne odgojne vrijednosti.

Zna opisati čime se bavi biologija i njenuprimjenu.

Razumije ulogu i značaj biologije zarazvoj nauke i tehnologije uopće, njenekoristi za svakodnevni život, kao i to dase biološka slika svijeta mijenja tokomvremena.

Razumije klasifikaciju životinjskihorganizma prema stepenu složenostigrađe tijela i drugih karakteristika.

Opisuje, objašnjava i analizira ponašanježivotinja u sklopu obrade pojedinihsistematskih kategorija.

Uočava povezanost biologije sahemijom/kemijom i fizikom kao i ostalimprirodnim i društvenim naukama.

Usvaja naučni pogled na svijet.

Izgrađuje sposobnost kritičkograzmišljanja i rješavanja problema.

Cijeni stavove i shvatanje drugih(sposobnost tolerancije).

Preuzima dio odgovornosti tokomzajedničkog rada, procesa učenja u grupi(timu), ali i samostalnog rada.

C. PREGLED PROGRAMSKIH CJELINAVII razred

Naziv programskih cjelina Broj časovaOblici nastave Ukupno

časovaobrada ponavljanje+vježbe1. Uvod 1 0+0 12. Biosistematika životinja 35 17+10 62

3. Evolucija 4 3+0 7

Ukupno 40 20+10 70

13

Programski sadržaj ciljevi obrazovni ishodi / rezultati

Raznovrsnost i klasifikacija živogsvijeta. Osnovne razlike izmeđubiljaka, životinja, gljiva62 časa

35 – obrada10 – praktični rad17 - ponavljanje

TEMA: BIOSISTEMATIKAŽIVOTINJAPraživotinje, heterotrofni protisti.Jednoćelijska organizacija.Trepljikaši – životni prostor, načinživota, značaj.Amebe i bičari –životni prostor,način života, građa. Raznovrsnost.Paraziti. Način prenošenja i mjereprevecije..- Laboratorijska vježba:

uporedni pregled građepraživotinja – tabelarni iilustrativni prikaz.Mikroskopiranje praživotinjaiz predhodno pripremljenoginfuzuma.

CARSTVO ŽIVOTINJANastanak i evolucija životinja.Raznovrsnost životinja – pregledglavnih grupa.Sunđeri: životni prostor, načinživota, građa na nivou opšteorganizacije, glavne grupe.Značaj.Dupljari: životni prostor, načinživota, građa na nivou opšteorganizacije, razmnožavanje(pupljenje, smjena generacija samoinformativno), glavne grupe.Značaj.Pljosnate gliste / crvi: životniprostor, način života, spoljašnjagrađa i osnovi unutrašnje građe.Slobodni i parazitski oblici.Raznovrsnost. Zaštita odparazitskih glista, mjere prevencije.Oble / valjkaste gliste: životniprostor, način života, spoljašnjagrađa i osnovi unutrašnje građe.Slobodni i parazitski oblici.Raznovrsnost. Način prenošenja imjere prevencije.Člankovite / prstenaste gliste:životni prostor, način života,

Zna da je biologija fundamentalnaprirodna nauka/znanost o životukoja uključuje niz disciplina

Klasifikacija životinjskog carstvaod praživotinja preko niza grupaahordata: spužve, dupljari,pljosnate gliste/ pljosnati crvi,valjkaste gliste/ obli crvi,člankovite gliste/prstenasti crvi,zglavkari, insekti, mekušci ibodljokošci/ bodljari.

Na primjeru uočava sličnosti irazlike u građi i načinu životabiljaka, gljiva i životinja. Razlikujeautotrofne i heterotrofne organizmi.

Razlikuje osnovne sistematskekategorije.Klasificira na osnovu sličnosti irazlika jednoćelijske i višećelijskeorganizme.

Prepoznaje predstavnike određenihsistematskih grupa životinja, sakcentom na životnjske vrste Bosnei Hercegovine (autohtone,endemične, ugrožene).

Imenuje bolesti koje prenose iliizazivaju životinje.Objašnjava način prenošenja iprevenciju.

Objašnjava značaj odgovornogponašanja prema životinjama.

14

spoljašnja građa i osnovi unutrašnjegrađe (kišna glista). Raznovrsnost.Značaj.Laboratorijska vježba: uporednipregled građe pljosnatih, oblih ičlankovitih crva (ilustrativni itabelarni prikaz).Mekušci: životni prostor, načinživota, spoljašnja građa i osnoviunutrašnje građe (vinogradarskipuž) .Raznovrsnost. Značaj.Zglavkari: glavne odlike iraznovrsnost.Rakovi: životni prostor, načinživota, spoljašnja građa i osnoviunutrašnje građe (riječni rak).Raznovrsnost i značaj.- Laboratorijska vježba: Riječnirak u rijekama Bosne iHercegovine.Paučnjaci i stonoge: životniprostor, način života, karakteristikegrađe, glavne grupe, značaj.Simptomi i prva pomoć – ugrizcrne udovice.Insekti: životni prostor, načinživota, spoljašnja građa i osnoviunutrašnje građe.Razmnožavanje i razviće;Insekti : Raznovrsnost. Ulogainsekata u prirodi (štetočine,paraziti i oprašivanje) i značaj začovjeka.Bodljokošci: životni prostor, načinživota, spoljašnja građa i osnoviunutrašnje građe.Raznovrsnost. Značaj.Laboratorijska vježba: uporednipregled građe sunđera, dupljara,crva (pljosnati, obli i člankoviti),mekušaca, zglavkara ibodljokožaca.

HORDATIGlavne odlike hordata, podjela;Osnovne odlike Bezlubanjaca naprimjeru Amfioksusa (kopljače).Evolutivni razvoj kičmenjaka.Kičmenjaci: životni prostor, načinživota, osnovi unutrašnjei spoljašnje građe.Ribe - Životni prostor, način života,spoljašnja građa i osnovi unutrašnjegrađe. Razmnožavanje.Važnije grupe riba(hrskavičave, košljoribe, štitonoše).Ponašanje i značaj riba.Endemične i autohtone vrste riba uBosni i Hercegovini. Ugrožene

Proširit će znanje o sistematiciživotinja na osnovu pregledafilogenetskog razvoja životinjskogsvijeta.

Hordati/svitkovci: osnovnekarakteristike – prisustvounutrašnjeg osovinskog skeleta,podjela i značaj,bezlubnjaci/ kopljače.kičmenjaci/ kralješnjaci: općemorfološko- anatomskekarakteristike, kolouste/kružnouste,glavne odlike i značajRibe: opće osobine, građa irazmnožavanje, rasprostranjenost,glavne grupe. Značaj u ishrani.Etologija riba.

Ukazuje na važnost poznavanja i

15

vrste.Laboratorijska vježba:Upoznavanje spoljašnje iunutrašnje građe ribe.Vodozemci: prelaz na kopno,životni prostor, način života,spoljašnja građa i osnovi unutrašnjegrađe.Razmnožavanje i razviće.Podjela, značaj i zaštitavodozemaca. Biodiverzitetvodozemaca BiH. Alpski triton(Prokoško jezero) i čovječija ribica(prirodno stanište čovječije ribice -Vjetrenica) i prenjski daždevnjak.Ugrožene vrste.Laboratorijska vježba:Upoznavanje unutrašnje ispoljašnje građe žabe.Gmizavci: prilagođenost vazdušnojsredini, životni prostor, načinživota, spoljašnja građa i osnoviunutrašnje građe.Razmnožavanje i razviće.Podjela gmizavaca. Gmizavci kojinaseljavaju područje Bosne iHercegovine. Značaj i zaštitagmizavaca. Ugrožene vrste.Ptice: životni prostor, način života,spoljašnja građa i osnovi unutrašnjegrađe.Razmnožavanje i razviće.Raznovrsnost ptica, ptice kojenaseljavaju područje Bosne iHercegovine. Ugrožene vrste.Značaj zaštite ptica. (Hutovo blato iBardača).Seobe ptica, spolni dimorfizam ibriga o potomstvu.Sisari: osnovne odlike građe,razmnožavanje, značaj.Važnije grupe sisara. Sisari kojinaseljavaju područje Bosne iHercegovine. Ugrožene vrste.Značaj zaštite sisara. Spolnidimorfizam i briga o potomstvu.Laboratorijska vježba: Uporednipregled građe glavnih grupakičmenjaka (tabelarni i ilustrativniprikaz).Pregled filogenetskog razvojaživotinjskog svijeta.

UVOD U EVOLUCIJU ŽIVOGSVIJETA7 časova

4 – obrada0 – prakt.rad

Vodozemci: prijelaz na život uzračnu životnu sredinu (kopno).Građa tijela, razmnožavanje irazviće. Glavne grupe i značaj.

Gmizavci/ Gmazovi: Prilagođenostzračnoj/ vazdušnoj sredini. Općeosobine građe i razmnožavanja.Sistematske grupe. Izumrligmizavci.

Ptice: opće odlike građe irazmnožavanja, rasprostranjenost.najvažnije grupe pticaSeoba ptica. Polni dimorfizam ibriga o potomstvu.

Sisari/sisavci: Opće odlike iraznovrsnost sisara. Važnije grupesisara. Porijeklo i značaj(stočarstvo, lovna divljač).Polni/spolni dimorfizam i briga/skrb o potomstvu.

Kratak pregled filogenetskograzvoja životinjskog svijeta.Značaj životinja za čovjeka. Jestiveživotinje vodene i zračne sredine.Korištenje u ishrani u vanrednimuslovima.

zaštite vrijednih vrsta BiH.Prepoznaje rijetke i zaštićene vrsteBiH.

16

3 – ponavljanje

-Postanak svemira.Geološka doba.Teorije o opstanku života naplaneti.Teorije o postanku živog svijeta naplaneti Zemlji.-Teorija evolucije, Čarsl Darvin iŽan Baptist Lamark.-Dokazi evolucije: paleontološki iuporedno – anatomski.-Faktori evolucije: prirodnoodabiranje, promjenjivost,izoolacija (informativno).

Saznat će osnovne činjenice o tokui razvoju života na ZemljiRazumjet će evoluciju živogsvijeta.Znat će objasniti važnost teorijaevolucije koje su postavili prvoLamark, a kasnije Darvin.Shvatit će značaj evolucije uformiranju savremenih biološkihmišljenja.Napomena: Povezat će gradivoevolucije sa gradivom sistematikebiljaka i životinja ( filogenetrskirazvoj) koje su učenici usvojili u VIrazredu i u tokom sedmog razreda.

Objašnjava značaj evolucionihideja.Imenuje evolucioniste koji sudoprinjeli razvoju evolucione misli.Objašnjava, na primjeru, faktoreevolucije.Obašnava značaj fosila inabraja dokaze evolucije.


Nastavnik podstiče interakciju nastavnik – učenik i razmjenu informacija između samihučenika; povezuje gradivo sa postojećim vanškolskim znanjima i iskustvima učenika, otvaramogućnost da učeniknik slobodno pita, istražuje. Takođe, upućivanjem na samostalnopronalaženje relevantnih informacija, na slobodno razmišljanje, pruža podršku u realizaciji»projekata«, podstiče na argumentovano diskutovanje itd. Podstiče učenike da traže najboljarješenja u savladavanju određenih teškoća, pomaže da prepoznaju upotrebu novostečenihznanja u svakodnevnom životu, vrednuje i procjenjuje ponašanje učenika u procesukooperativnog učenja. Kod učenika u nastavi biologije treba razvijati sposobnost logičkograsuđivanja kroz neposredna posmatranja, praćenje i opisivanje pojava putem direktnogkontakta sa prirodom, što treba posebno naglašavati kod novih sadržaja.Upotrebom različitih metoda i oblika rada i njihovim različitim kombinacijama nastavnikdoprinosi boljem razumijevanju, primjeni stečenih znanja i motivaciji učenika za savladavanjenovih znanja. Učenike treba podsticati da koriste različite izvore znanja i da aktivno učestvujuu svim fazama časa.

Nastavnik ukazuje na tijesnu vezu prirodnih nauka, uključuje saznanja o promjenama ikvalitetu životne sredine, namjernim i nenamjernim posljedicama čovjekovog djelovanja naekosisteme kao faktor evolutivnih promjena. Podstiče učenike na traženje rješenja, nastalihproblema u skladu sa prirodom, upoznaje ih sa najugroženijim vrstama Bosne i Hercegovine,a učenici ocjenjuju značaj zaštićenih vrsta. Sve aktivnosti koje će biti izvođene u tokunastave, treba planirati, tako da učenici budu u središtu procesa obrazovanja, da postavljajupitanja i tragaju za odgovorima, istražuju.Sve laboratorijske vježbe koje nije moguće realizovati nastavnik treba da objasni, saposebnim akcentima na njihove rezultate ili da nađe alternativni način za njihovu realizaciju(slike, sheme, audio-video materijal, interaktivni CD, i sl.).

Nastavnik organizuje terenski rad učenika tokom koga će posmatrati, analizirati i upoređivatinajbliže ekosisteme. Terenski rad se može organizovati i po grupama koje će dobiti specifičnezadatke, a rezultate predstaviti svim učenicima

17

Organizuje praćenje sezonskih promjena u najbližem ekosistemu, inicira izradu fenološkogkalendara, pomaže učenicima u pripremi jasne, efektne prezentacije i izvještaja o rezultatimagrupnog rada. Nastavnik upućuje učenike kako da sređuju, klasifikuju i izlažu materijal,pomaže u izradi zidnih novina, izradi slikovnog prikazivanja promjena u ekosistemima,prihvata inicijativu učenika, vodi aktivnosti, animira, koordinira i prati slijedeći didaktičkanačela (od poznatog ka nepoznatom, od bližeg ka daljem, od konkretnog ka apstraktnom, odposebnog ka opštem). Nastavnik pruža pomoć u prikupljanju materijala, daje instrukcije uvezi sa korišćenjem prikupljenog materijala, demonstrira lično prikupljeni materijal, podstičeučenike na preuzimanje inicijative, na lični doprinos u radu, organizuje rad u grupama iliparovima.



Prirodno-matematički fakultet-Odsjek biologije zvanje:Nastavnik biologije (VI stepen stručne spreme)Profesor biologije (VII stepen stručne spreme)Dipl. Ing. Biologije sa položenom pedagoškom grupom predmeta (VII stepen)Bachelor (I ciklus) 180 ili 240 ETC bodova, nastavnički smjerMagistar Biologije (II ciklus) nastavnički smjer


18

2.3. NASTAVNI PREDMET: BIOLOGIJA

Razred: VIII

Sedmično sati: 1

Godišnje sati: 35

A. Cilj nastave:

razvijanje navika i sposobnosti posmatranja i proučavanja živog svijeta i sagledavanjeodnosa koji vladaju u prirodi,

upoznavanje sa osnovama ekologije i definisanje pojmova ekologije, sticanje pravilnog odnosa prema životnoj sredini i jačanje ekološke svijesti, izgradnja pozitivnog stava čovjeka u očuvanju prirode i uunapeđivanju zivotne

sredine, sticanje osnovnih znanja o životnim sredinama, sticanje sposobnosti razlikovana vrsta (biljnih i životinjskih) po ekosistemima, upoznvanje rijetkih, autohtonih i endemičnih vrsta Bosne iHercegovine.

B. Zadaci očekivani ishodi / rezultati :

definisati ekologiju kao nauku o odnosima između živih bića, živih bića i njihovihzajednica i životne sredine/okoliša;

objasniti pojmove: biotop (stanište), životna zajednica (biocenoza) i ekosistem; objasniti djelovanje ekoloških faktora na ekosistem; razlikovati ekosisteme na osnovu karakteristika; na primjeru objašnjava lanac ishrane; razlikovati vrste po ekosistemima Bosne i Hercegovine; definisati pojam“ Crvena knjiga“ i endemski organizam.

C. PREGLED PROGRAMSKIH CJELINAVIII razred

Naziv programskih cjelinaOrijentaconi broj časovaOblici nastave Ukupno

časovaobrada ponavljanje+vježbe1. Uvod u ekologiju 5 3+0 82. Ekosistem vazdušne i vodene sredine 12 6+2 20

3. Održivi razvoj 4 2+1 7

Ukupno 21 11+3 35

19

Biologija za osmi razred

1čas sedmično, 35 sati godišnje

Programski sadrzaj ciljevi obrazovni ishodi / rezultatiUVOD U EKOLOGIJU- Predmet istraživanja i značajekologije. Životna sredina.- Stanište i uslovi života nastaništu.- Ekološki faktori i njihov uticajna živa bića.- Jedinka, populacija, životnazajednica (biocenoza) iekosistem. Biom. Ekološkavalenca.- Ekosistemi, povezanostorganizama, nivoi ishrane, lanciishrane. Kruženje materije iprotok energije. Energija i njenioblici. Sunčeva energija.

EKOSISTEMI VAZDUŠNESREDINE- Šumski ekosistemi: listopadnašuma, spratovnost, proizvođačii potrošači.- Četinarska šuma: spratovnost,proizvođači i potrošači.- Degradacija i mogućnostzaštite, mjere zaštite. Značajšume za čovjeka.- Zaštićena i ugrožena područjaBiH. Prašuma Perućica.

- Travnati ekosistemi : vrstelivada, proizvođači i potrošačilivade.

Ponoviti, definisati pojmove:ekologija, ekosistem, jedinka,populacija, biocenoza, biom iobjasniti nivoe organizaciježivog svijeta u prirodi.

Realizacijom nastave u8.razredu kod učenika će serazviti potreba za ličnimangažmanom u očuvanju izaštiti životne sredine.Razumjet će uticaj ekološkihfaktora na živi svijet.Upoznat će osnovne odnoseishrane i povezanost živih bića uekosistemima.

Razumjet će uzajamne odnoseživih bića, protok energije ipromet tvari.

Steći će znanja o izvorima iposljedicama zagađenja životnesredin

Definiše ekologiju kao nauku oodnosima živih bića i njihovihzajednica i životnesredine/okoliša.Definiše pojmove: biotop(stanište), životna zajednica(biocenoza) ekosistem.Objašnjava uticaje živih bića ikompleksa ekoloških faktora.Objašnjava tok materije ienergije u ekosistemu nakonkretnom primjeru.

Definiše šumu kao najsloženijitip ekosistema, uočava dapostoje različiti tipovi šuma ukojima vladaju zakonitosti urasporedu s obzirom nanadmorsku visinu i geografskuširinu. Nabraja spratove u šumi(nadzemna i podzemnaspratovnost). Može navesti iprepoznati biljne vrste koje sejavljaju po spratovima a ujednosu zastupljene u BiH.Definiše ulogu organizama uspratovima šume.Objašnjava pozitivan inegativan uticaj čovjeka našumu.Objašnjava nastanak krša inabraja organizme ovogekosistema.Objašnjava razliku izmeđulivada i pašnjaka i nabraja vrstekoje žive u tim ekosistemima.Opisuje tok materije i energijena primjeru.

20

Degradacija i mogućnost zaštite.- Krš, nastanak, biljni iživotinjski svijet (prilagodbe).- Degradacija i mjere zaštite –TLO.- Degradacija i mjere zaštite –ZRAK

Osobine vode kao životnesredine

Podjela voda.- Ekosistemi kopnenih voda:rijeke, jezera i bare.- Degradacija i mogućnostzaštite kopnenih voda u BiH.

- Ekosistemi mora i okeana –zagađivanje, ugroženost imogućnost zaštite.

- Zaštićena područja u BiH,kategorije (nacionalni imeđunarodni nivo).Ugrožene vste BiH (flora ifauna).- Laboratorijska vježba:istraživanje i analiza stanjaugroženosti životne sredine uneposrednom okruženju.

Nabraja uzroke i poslijedicedegradacionih procesa naprimjeru.

Nabraja hemijske i fizičkeosobine vode (voda je prozirnatekućina, dobro otapalo, ledi sena 0°C, a vri na 100°C, propuštasvjetlost do određene dubine,učestvuje u metaboličkimprocesima organizama itd.).Diferencira tekućicu od izvorado ušća, nabraja specifičnevrste.Objašnjava nastanak bara inavodi karakteristike barskogstaništa i životne zajednicestajaće vode.Moći će navesti primjerenekoliko lanaca ishrane,objasniti kruženje materije ienergije u bari i promjene uekosistemu bare tokom dužegvremena.Poznaje fizikalne i kemijskeosobine morske vode. Zna kakosu organizmi životne zajednicemora raspoređeni uhorizontalnom i vertikalnomsmislu. Zna navestipredstavnike biljaka i životinjau području plime i oseke, kojesu stalno uronjene u vodi, teplanktonskih organizama i onihkoji su vezani za pučinu(gmizavci: morske kornjače,ribe: srdela, skuša, tunj, sisari:kitovi, delfini). Može objasnitikruženje materije i protokenergije u moru.Poznavat će najvidljivijepozitivne i negativne utjecaječovjeka na prirodu s posebnompažnjom na sve veće negativneutjecaje na vodene i kopneneekosisteme (uticaj industrije,otpadne vode, uništavanje šuma,brodske havarije itd.). Upoznatće neke rijetke i endemičnevrste flore i faune Bosne i

21

- Istraživanje, aktivnosti:primjeri pozitivnog i negativnoguticaja antropogenih faktora naživotnu sredinu.

ODRŽIVI RAZVOJ- Održivi razvoj , unapređenje imogućnost zaštite životnesredine.- Obnovljivi izvori energije ienergetska efikasnost -Istraživanje, vježba, projekt:energetska efikasnost- Otpad i reciklaža . Kulturaživljenja , savremen načinživota života i zdravlje.

Steći će znanja o održivomrazvoju, povezanosti ekologije,ekonomije i društva.

Definisat će pojam obnovljiviizvori energije, vrsteobnovljivih izvora i njihovznačaj.

Definisat će otpad. Nabrojativrste i upoznati se saupravljanjem otpadom.

Hercegovine (pančićevaomorika, munika, bijelo zvonce,prenjski karanfil, bosanskiljiljan, mekousna pastrmka,pijurica, bosanski šargan). Znatće navesti načine kako sezaštićuje bioraznolikost(osnivanjem nacionalnihparkova, parkova prirode ipokretima za zaštitu prirode).Zna da u BiH postoje 3nacionalna parka: Sutjeska,Kozara i Una. Crvena knjiga jedokument sa popisom ugroženihi rijetkih biljnih i životinjskihvrsta.

Objašnjava pojam održivirazvoj.Objašnjava značaj upotrebeobnovljivih izvora energije.

Objašnjava značaj reciklaže.Navodi primjere recikliranja.


Za uspješnu realizaciju programom predviđenih sadržaja neophodno je stalno razvijatiinterakciju između nastavnika i učenika kao i stalno upućivati učenike na samostalan rad iistraživanje, pronalaženje relevantnih informacija, slobodno razmišljanje, izradu »projekata«,argumentovano diskutovanje, itd.Upotrebom različitih metoda i oblika rada i njihovim različitim kombinacijama nastavnikdoprinosi boljem razumijevanju, primjeni stečenih znanja i motivaciji učenika za savladavanjenovih znanja. Učenike treba podsticati da pravilno koriste različite izvore znanja i da aktivnoučestvuju u svim fazama časa.Nastavnik ima slobodu da samostalno planira broj sati koji mu je neophodan za realizacijupojedinih sadržaja obrade, ponavljanja, vježbi. Zbog specifičnosti (uslovi rada, učionica, brojučenika, resursi) sve laboratorijske vježbe koje nije moguće realizovati nastavnik treba da

22

objasni, sa posebnim akcentima na rezultate ili da nađe alternativni način za njihovurealizaciju, video materijal, interaktivni CD, i sl.Nove sadržaje realizovati uz što više primjera, koristeći pritom praktične prezentacije, slike,sheme, modele, videomaterijal.Sve aktivnosti koje će biti izvođene u toku nastave, treba planirati, tako da učenici/e budu usredištu procesa obrazovanja, da postavljaju pitanja i tragaju za odgovorima, istražuju.Nastavnik organizuje terenski rad učenika tokom koga će posmatrati, analizirati i upoređivati.Terenski rad se može organizovati i po grupama koje će dobiti specifične zadatke, a rezultatepredstaviti svim učenicima/ama. (Npr. Terenski rad: Posmatranje i analiza različitih tipovastaništa i životnih zajednica. Takođe se preporučuje da nastavnik/ca zada i domaće zadatkeučenicima/ama, a nakon toga i organizuje tribine na različite teme npr. na temu Povezanostorganizama u procesu kruženja materije i protoka energije, itd



Prirodno-matematički fakultet-Odsjek biologija zvanje:

Nastavnik biologije (VI stepen stručne spreme)Profesor biologije (VII stepen stručne spreme)Dipl. Ing. Biologije sa položenom pedagoškom grupom predmeta (VII stepen)BACHELOR Biologije (I ciklus) nastavnički smjer (180 ili 240 ETC bodova)Magistar Biologije ( II ciklus) nastavnički smjer


23

2.4. NASTAVNI PREDMET: BIOLOGIJA

Razred: IX

Sedmično sati: 2

Godišnje sati: 68

A. Cilj nastave biologije :

proširiti znanja o građi i funkciji ćelije, definisati pojam i podjelu genetike, sticanje znanje o nasljeđivanju, nasljednom materijalu i značaju genetike za ljudski

život, upoznati građu i funkciju ljudskog organizma upoznati najčešća oboljenja ljudskog organizma.

B. Zadaci očekivani ishodi / rezultati

Učenik:

objasniti građu i funkciju ćelije, objasniti nivoe tjelesne organizacije, obrazložiti diobe i faze ćelijskih dioba, definisati pojam i problem proučavanja genetike, objasniti proces sinteze bjelančevina, opisati građu nukleinskih kiselina, definisati pojmove hromosom, gen ,genotip, fenotip, razlikovati dijelove ljudskog organizma, njihovu građu i funkciju, objasniti građu i funkciju organa i organskih sistema ljudskog organizma, imenovati zazne bolesti čovjeka i načine prevencije.

C. PREGLED PROGRAMSKIH CJELINAIX - razred

Naziv programskih cjelinaBroj časova

Oblici nastave Ukupnočasovaobrada ponavljanje+vježbe

1. Citologij i histologija 3 1+1 52. Genetika 10 4+1 15

3. Sastav čovječijeg tijela 30 14+4 48

Ukupno 43 19+6 68

24

Biologija

deveti razred

2 časa sedmično, 68 sati godišnje

Programski sadržaj Ciljevi Obrazovni ishodi / rezultati

- Citologija i histologijaĆelija - veličina, vrste, građa,ishrana i razmnožavanje.Dioba ćelije – amitoza, mitoza,mejoza.Od ćelije do organizma –Tkiva, organi, organski sistemi,organizam kao cjelina.Laboratorijska vježba:mikroskopiranje preparata ćelijai tkiva.

- GENETIKAGenetika: pojam i njen značaj.Pojam i značaj biološkognasljeđivanja;Nasljedna materijal, nukleinskekiseline: DNA i RNA (građa,nukleotidi, udvajanje molekuleDNA)Laboratorijska vježba: izradamodela molekule DNK /RNK/nukleotidaGenetička kontrola sintezebjelančevina, genetičkainformacija (prepisivanje –transkripcija i prevođenje-translacija)Hromosomi: izgled, građa, obliki broj hromosoma.Geni i osobine, njihovoprenošenje sa roditelja napotomke, dominantnost irecesivnost. Genotip i fenotip.Mednelovi zakoni, zakoninasljeđivanja. Mutacije imodifikacije.Nasljeđivanje osobina: kodbiljaka, životinja i čovjeka,poremećaj broja i građehromosoma;Nasljedne bolesti čovjeka

Sticanje osnovnog znanja ograđi ćelije, razlikovanjećelijskih dijelova i funkcija.Sticanje osnovnih znanja odiobi, njenim fazama irazlikovanje tih faza.

Nivoi tjelesne organizacije,razlikovanje pojedinih tkiva injihovih uloga.

Definisati pojam i podjelugenetike.

Definisanje hromosoma,nuklinskih kiselina,sintezebjelančevina

Geni i osobine, njihovoprenošenje sa roditelja napotomke;dominantnost i recesivnost.Genotip i fenotip.Mednelovi zakoni, zakoninasljeđivanja.Mutacije i modifikacije

Prepoznaje osnovne dijelovećelije i zna funkciju osnovnihdijelova.

Zna da se genetika bavipojavama i zakonitostimanasljeđivanja, da je uzrokpromjenljivosti živih bića.Zna da se nasljedni materijalnalazi u hromosomima, dapostoje ćelije sa diploidnim ihaploidnim brojem hromosoma,da je broj karakterističan zapojedine vrste organizama;da su hromosomi različitogizgleda i veličine, da DNKizgraduje hromosome. DNK jedvostruki lanac nukleotida smoći udvajanja.Može opisati izgled hromosomaza vrijeme diobe ćelije.Zna da su geni strukturne ifunkcionalne jedinice procesanasljeđivanja i da su diomolekule DNK.Da se geni u tjelesnimćelijama javljaju u parovima(aleli).Oni nose genetičku šifrukoja se prenosi sa roditelja napotomstvo.Svi geni ćelije činenjen genotip.

25

SASTAV ČOVJEČIJEGTIJELAPojam i značaj antropologije.Anatomija, fiziologija i higijenačovjeka.Građa i funkcija kostiju - sastavi razvoj kostura, veze međukostima. Kostur čovjeka: kostiglave, trupa, udova,nepravilnosti u razvoju kostura,Povrede kostiju i zglobova.Pravilno držanje tijela.Prva pomoć.Mišići: oblik, građa, funkcija.Veze mišića i kostiju. Rad izamor mišića. Njega i bolestimišića. Fizička aktivnost.Hrana i ishrana, osnovni sastojcihrane. Varenje hrane kodčovjeka, probavni trakt iprobavne žlijezde. Probavnisokovi, mehanička i hemijskaobrada hrane. Pojam enzima.Resorpcija hranjivih supstanci.Njega i bolesti organa zaprobavu.Pravilna ishrana i posljedicenepravilne ishrane. Higijenausne duplje. Trovanje hranom.Laboratorijska vježba:eksperimentalno ispitivanjevarenja hrane, tablice pravilneishrane.Sistem organa za disanje i glas.Organi za disanje. Plućno ićelijsko disanje.Vitalni kapacitetpluća. Njega i bolesti organa zadisanje i glas.Uticaj duhanskog dima nazdravlje.Sistem organa za krvotok, krv ilimfa (sastav i uloga).Laboratorijska vježba:promatranje razmaza krvi podmikroskopom.

Srce i krvni sudovi. Krvotok ilimfotok. Transportna i zaštitnauloga krvi, imunitet, krvne

Pojam i značaj antropologije.Uticaj na razvijanje većeg nivoahigijene.Sticanje znanja o ljudskomorganizmu, njegovim dijelovimai njihovim funkcjama.

Zna da je kostur potporanj tijelai zaštita organa.Zna gradu, funkciju, sastavkostiju, razvoj kostura,debljanje, zarastanjei veze među kostima.Može imenovati, opisati inavesti funkcije glavnih kostijuglave, trupa i udova kao i vezemeđu kostima.

Može opisati gradu mišićnogtkiva i razlikovati glatko,poprečno-prugasto i srčanomišicno tkivo te na koji načinse pokreću.

Zna opisati gradu i navestifunkciju: ždrijela, jednjaka,tankog i debelog crijeva kao ižlijezda jetre i gušterače.Zna obrazložiti važnost hranekao izvora gradivnih tvari,energije i zaštitno-regulatornihtvari.Zna navesti imena pojedinihenzima kao i ulogu urazgradnji hranljivih tvari.Može opisati građu i i funkcijuorgana za disanje. Može opisatiput zraka od nosa do pluća iobjasniti izmjenu plinova ukontaktu plućnih mjehurića ikrvnih kapilara. Razumijerazlike izmedu plućnog ićelijskog disanja. Shvatipovezanost respiratornogsistema ikretanja krvi.Zna sastav krvi: uobličenielementi (eritrociti, leukociti,trombociti), krvna plazma,serum i funkciju pojedinihkomponenti (prenošenje kisika,odbrana, grušanje); sastav limfei njena ulogu, limfni sistem:čvorići, sudovi, krajnici,slezena, prsna žlijezda, crvuljaki ulogu (posrednik u razmjeniizmedu krvi i stanica, odbraniorganizma).Zna objasniti građu srca iobrazložiti ulogu srca kaopumpe koja potiskuje krv uorganizmu.

26

grupe, transfuzija krvi.Njega i bolesti krvi, srca ikrvnih sudova. Reanimacija iprva pomoć.Kožni sistem organa, građa ifunkcija kože.Sistem organa za izlučivanje,nastanak urina. Njega i bolestiorgana za izlučivanje.Vježba: Mjerenje pulsa i krvnogpritiska.Njega, bolesti i povrede kože.Osnove nervnog sistema: nervnaćelija, nervno tkivo, živci.Centralni nervni sistem,kičmena moždina, refleksi,moždinski živci.Vegetativni (simpatikus iparasimpatikus) i CNS: Mozak, građa ifunkcija. Periferni (moždinski imoždani) nervni sistem. Njega ibolesti nervnog sistema .Sistem čulnih organa .Čulne ćelije, čulni organi: čulododira, bola, toplote i hladnoće.Čula osjetljiva na hemijskedraži, čulo mirisa i okusa.Oko organ čula vida, građa oka,Nastajanje slike u oku, bolestioka.Njega i zaštita oka. Čulniorgani u uhu: građa i funkcijauha, čulo sluha, ravnoteže iorijentacije; njega i bolesti uha. Laboratorijska vježba:disekcija oka govečeta.Žlijezde sa unutrašnjimlučenjem građa i funkcija.Hormoni regulatori života.Građa, funkcija, poremećaji iposljedice: hipofize, štitnjače,paraštitne i grudne žlijezde.Gušterača, nadbubrežne i polnežlijezde, funkcija, poremećaji iposljedice, jedinstvoregulatornog sistemaŽenski i muški polni organi:građa i funkcija.Sekundarne polne odlike.Spolne bolesti, preventiva iliječenje. Ontogenetski razvojčovjeka: embrionalni razvoj ipostnatalni razvoj.

Može razlikovati krvne žilearterije, vene i apilare. Objasnitikrvotok (mali i veliki) ilimfotok, te povezati građusrca sa optokom krvi.Obrazložiti i povezati ulogulimfnih žila s krvotokom.Zna objasniti građu sistema zaizlučivanje i njegov značaj.

Zna građu i ulogu kože.

Zna građu nervne ćelije,organizaciju u nerv. Objasnifunkcionalnu organizacijunervnog sistema, refleks.Objasni ulogu perifernogsistema i njegovu funkcionalnuvezu sa centralnim nervnimsistemom.

Objasni organizaciju centralnognervnog sistema i njegovu vezusa perifernim sistemom.Objasni ulogu receptora kaoprimaoca draži.Razlikuje vrste čula u odnosu nadraž koju prima, načinsprovođenja i mjesto stvaranjačulnog utiska, obradeinformacije. Zna dijelove mozgai njegove uloge.

Zna ulogu hormona i ko ih luči.Objasni djelovanje hormona uregulaciji stanja organizma iodržavanju homeostaze. Nabrojižlijezde sa unutrašnjimlučenjem i njihove hormone.

Objasni građu i ulogu spolnihorgana, djelovanje hormona nastvaranje primarnih isekundarnih polnihkarakteristika dječaka idjevojčica.Definiše ontogenezu. Objasnirast i razvoj (prenatalni ipostnatalni rast i razvoj ).

27


Nastavnik podstiče interakciju nastavnik – učenik i razmjenu informacija između samihučenika, povezuje gradivo sa postojećim vanškolskim znanjima i iskustvima učenika, otvaramogućnost da učenik slobodno pita, istražuje. Takođe, upućivanjem na samostalnopronalaženje relevantnih informacija, na slobodno razmišljanje, pruža podršku u realizaciji»projekata«, podstiče na argumentovano diskutovanje, podstiče učenike da traže najboljarješenja u savladavanju određenih teškoća, pomaže da prepoznaju upotrebu novostečenihznanja u svakodnevnom životu, vrednuje i procjenjuje ponašanje učenika u procesukooperativnog učenja. Kod učenika u nastavi biologije treba razvijati sposobnost logičkograsuđivanja kroz neposredna posmatranja, praćenje i opisivanje pojava putem direktnogkontakta sa prirodom, što treba posebno naglašavati kod novih sadržaja.

Upotrebom različitih metoda i oblika rada i njihovim različitim kombinacijama nastavnikdoprinosi boljem razumijevanju, primjeni stečenih znanja i motivaciji učenika za savladavanjenovih znanja. Učenike treba podsticati da pravilno koriste različite izvore znanja i da aktivnoučestvuju u svim fazama časa.

Učenicima su posebno interesantne oblasti razmnožavanja, molekularne biologije i genetike,unutar kojih neprekidno dolazi do novih otkrića, a da bi ih bilo moguće pratiti potrebna suosnovna znanja iz biologije.

Sve laboratorijske vježbe koje nije moguće realizovati nastavnik treba da objasni, saposebnim akcentom na njihove rezultate ili da nađe alternativni način za njihovu realizaciju(slike, sheme, audio-video materijal, interaktivni CD, i sl.).

Ocjenjuje se rad učenika tokom čitave godine. Provjeravanje znanja vrši se usmeno i pismeno,(putem zadataka objektivnog tipa, esej tipa, i dr.). Ocjenjuju se vježbe, izrada prezentacije,način prezentovanja i sl.

E. PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA ZA IZVOĐENJE NASTAVENastavnik je osposobljen da predaje biologiju ako je završio studije biologije:• Prirodno-matematički fakultet-Odsjek biologija zvanje:

Nastavnik biologije (VI stepen stručne spreme)Profesor biologije (VII stepen stručne spreme)Dipl. Ing. Biologije sa položenom pedagoškom grupom predmeta (VII stepen)Bachelor (I ciklus) 180 ili 240 ETC bodova, nastavnički smjerMagistar Biologije ( II ciklus) nastavnički smjer

• Filozofski fakultet-Odsjek biologija i hemija, zvanje:Profesor biologije i hemije

kanton sarajevo ministarstvo za obrazovanje, nauku i...

Documents