kalıplar

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKİEĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ)

İNŞAAT TEKNOLOJİSİ

AHŞAP KALIP

ANKARA 2007

i

AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGİRİŞ.......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ-1.....................................................................................................31. KALIP KANADI HAZIRLAMA ........................................................................................3

1.1. Ahşap kalıp ...................................................................................................................31.1.1. Tanımı....................................................................................................................31.1.2. Önemi ....................................................................................................................31.1.3. Elemanları..............................................................................................................31.1.4. KullanıldığıYerler................................................................................................. 4

1.2. Ahşap Kalıp Kanatları...................................................................................................41.2.2. Çeşitleri ..................................................................................................................4

1.3. Ahşap Kalıp KanadıHazırlama Kuralları.....................................................................41.4. Ahşap Kalıp KanadıHazırlamada İşSırası...................................................................51.5. Ahşap Kalıp Kanadının Hazırlanması...........................................................................5ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................10

ÖĞRENME FAALİYETİ- 2 .................................................................................................. 122. GROBETON KALIBI HAZIRLAMA ............................................................................... 12

2.1. Grobeton Kalıbı.......................................................................................................... 122.1.1. Tanımı.................................................................................................................. 122.1.2. Elemanları............................................................................................................122.1.3. KullanıldığıYerler............................................................................................... 12

2.2. Grobeton KalıbıHazırlama Kuralları.......................................................................... 132.3. Grobeton KalıbıHazırlamada İşSırası....................................................................... 132.4. Grobeton KalıbıHazırlanması....................................................................................13ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................16

ÖĞRENME FAALİYETİ- 3 .................................................................................................. 173. HATIL KALIBI HAZIRLAMA ........................................................................................ 17

3.1. Hatıl Kalıbı.................................................................................................................. 173.1.1. Tanımı.................................................................................................................. 173.1.2. Elemanları............................................................................................................17

3.2. Hatıl KalıbıHazırlama Kuralları.................................................................................173.3. Hatıl KalıbıHazırlamada İşSırası.............................................................................. 183.4. Hatıl KalıbıHazırlanması........................................................................................... 18ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................21

ÖĞRENME FAALİYETİ- 4 .................................................................................................. 224. LENTO KALIBI HAZIRLAMA ....................................................................................... 22

4.1. Lento Kalıbı................................................................................................................224.1.1. Tanımı.................................................................................................................. 224.1.2. Elemanları............................................................................................................22

4.2. Lento KalıbıHazırlama Kuralları............................................................................... 224.3. Lento KalıbıHazırlamada İşSırası.............................................................................234.4. Lento KalıbıHazırlanması.......................................................................................... 23ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................28

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 29CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................31KAYNAKÇA .........................................................................................................................32

İÇİNDEKİLER

3

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Gerekli ortam sağlandığında, kalıp kanatlarını kullanarak kuralına uygunhazırlayabileceksiniz.

Yakın çevrenizdeki inşaatlarıziyaret ederek, kanatların hazırlanışına aitgözlemlerinizi ve ustalardan almışolduğunuz bilgileri yazınız ve öğrendiklerinizile karşılaştırarak değerlendiriniz.

Kalıp kanatlarının montajının önemini araştırınız.

Çevrenizdeki inşaatlarda, ahşap kalıptan başka kullanılan kalıplar varsa bukalıplar hakkında topladığınız bilgileri yazınız ve elde ettiğiniz sonuçları, sınıftaarkadaşlarınızla tartışınız.

1. KALIP KANADI HAZIRLAMA1.1. Ahşap kalıp

1.1.1. Tanımı

Beton ve betonarmeden inşa edilecek yapıelemanlarına biçim ve ölçüleriniverebilmek amacıyla ahşaptan (kalıp tahtalarıve ahşap panolar) yapılan yüzey kaplama ilebu kaplamanın bağlanmasıve desteklenmesi için kullanılan parçalardan meydana getirilensisteme kalıp denir.

Kalıplar; betona istenilen şekli vermek, prizini yapıncaya kadar ağırlığınıtaşımak veyanlara basıncınıönlemek üzere geçici olarak yapılır. Beton prizini tamamladıktan sonrasökülür.

1.1.2. Önemi

Kalıp, beton ve betonarme yapıelemanlarının projedeki biçim ve ölçülerine göre inşaedilmesini sağlayan bir yapıelemanıdır..

1.1.3. Elemanları

Kanatlar Taban tahtaları Izgaralar Boyunduruklar Klapalar

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Dikmeler Göğüslemeler Kuşaklamalar Gergi çıtaları Gergi teli (halatı) Payandalar Kamalar Şaplamalar Demir kancalar

1.1.4. KullanıldığıYerler

Bina yapıları Sanat yapıları Su yapıları Anıtlar ve tarihi yapılar Ulaştırma yapıları Spor tesisleri

1.2. Ahşap Kalıp Kanatları

1.2.1. Tanımı

Beton ve betonarme olarak inşa edilecek dik,yatay ve eğik yapıelemanlarıkalıplarınınyan elemanlarıdır.

1.2.2. Çeşitleri

Kirişkalıbıkanatları Kolon ve perde kalıbıkanatları Döşeme kalıbıkanatları Merdiven kalıbıkanatları Hatıl kalıbıkanatları Lento kalıbıkanatları Harpuşta kalıbıkanatları Denizlik kalıbıkanatları Bina yapılarıdışındaki yapıların elemanlarının kanatları

1.3. Ahşap Kalıp KanadıHazırlama Kuralları

Uygun ölçüde tahta ya da pano seçmek Tahta yada panoya zarar vermemek ve zayiattan kaçınmak Çivi ve tel gibi bağlayıcıgereçleri ihtiyaçtan fazla kullanmamak Kolay sökülebilecek şekilde yapmak En az 2,5 cm kalınlığında ve 6 cm genişliğinde tahta kullanmak Tahtalarıbirleştirmede kullanılan klapaları40-60 cm aralıklarla çakmak Çivileri ayni doğrultuda çakmamak

5

Kalıp kaplamasıiçin 2,5-3-4-6 cm kalınlığında, 6-20 cm genişliğinde tahta vekalaslar kullanmak

Diğer ahşap elemanlarıen az 1,2 cm kalınlığında kullanmak

1.4. Ahşap Kalıp KanadıHazırlamada İşSırası

Projeden ölçü alma, kalıp tahtasınıölçme ve markalama Tahtayıkesme Tahta yada ahşap kalıp panolarınıbirleştirme

1.5. Ahşap Kalıp Kanadının Hazırlanması Projeden ölçüleri alınız (Resim 1).

Beton ve betonarmeden inşa edilecek, yapıelemanlarının, projedeki biçim veölçülerine göre şekillendirilebilmesi için kalıp projesini doğru olarak okuyunuz.

Resim 1.1

Kalıp için uygun ölçüde ve yeteri kadar tahta ve panolarıkalıp yapılacak yerehazırlayınız (Resim 2.a, Resim 2.b).

Resim 1.2.a: Kalıp tahtaları Resim 1.2.b: Ahşap kalıp panoları

6

Kalıp tahtalarınıölçünüz ve markalayınız.

Kalıp projesinde verilen ölçüleri, kalıp tahtalarının veya kalıp panolarının üzerinedoğru olarak markalayınız (Resim 3.a, Resim 3.b). Markalanmış(ölçülmüşve kesilecek yeriişaretlenmiş) kalıp tahtası

Resim 1.3.a

Resim 1.3.b

Kalıp tahtalarınıkesiniz.

Kalıp tahtalarınıçizgiler kullanılacak parçalarda kalacak şekilde, çizgiyi takip ederekkesiniz (Resim 4).

7

Resim 1.4

Kalıp tahtalarınıklapalarla birleştiriniz.

Birleştirilen tahtaların önce iki ucuna 1 ve 2 nu’lu, sonra sırasıyla 3, 4, 5 nu’lu,klapalarıçakınız(Resim 5.a, Resim 5.b).

Resim 1.5.a Resim 1.5.b

Klapaların tahtalara çakılması

8

Panolarıklapalarla birleştiriniz.

Ahşap kalıp panolarını, kalıp tahtalarınıbirleştirdiğiniz gibi kuralına uygun olarakboyuna ve enine birleştirerek istediğiniz kalıbıoluşturunuz. Panolarıbirbiri ile birleştirirkenkendi ağırlıklarınıda düşünerek klapalarıuygun aralıklarla çakınız (Resim 6.a, Resim 6.b).

Resim 1.6.a

Resim 1. 6.b

12

ÖĞRENME FAALİYETİ- 2

Gerekli ortam sağlandığında, grobeton kalıbınıkuralına uygun hazırlayabileceksiniz.

Yakın çevrenizdeki inşaatlarıziyaret ederek Yakın çevrenizdeki inşaatlarıziyaretederek;

Grobeton kalıplarının hazırlanışına ait gözlemlerinizi ve ustalardan almışolduğunuz bilgileri yazınız ve öğrendikleriniz ile karşılaştırarak değerlendiriniz.

Grobeton kalıplarının montajının önemini araştırınız ve araştırmalarınızıyazınız. Çevrenizdeki inşaatlarda, grobeton inşasıvarsa, kalıplarıhakkında topladığınız

bilgileri yazınız ve elde ettiğiniz sonuçları, sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız.

2. GROBETON KALIBI HAZIRLAMA

2.1. Grobeton Kalıbı

2.1.1. TanımıGrobeton, elemanlar yapımında (dökümünde) kullanılan kalıba grobeton kalıbıdenir.

2.1.2. Elemanları

Kanat Klapa Destek kazıkları Mastarlık çıtaları

2.1.3. KullanıldığıYerler

Tretuvar inşasında Kaldırım inşasında Beton yol inşasında Temeldeki tesviye betonu inşasında


AMAÇ

ARAŞTIRMA

13

2.2. Grobeton KalıbıHazırlama Kuralları

Kanatlarıprojedeki biçim ve ölçülerine ve göre yerleştirilmelidir. Destek kazıkları, 100-150 cm ara ile monte edilmelidir. Grobeton döşemelerde beton kalınlığına uygun mastarlık yerleştirilmelidir. Kanat yüksekliğini en az 25 cm olmalıdır.

2.3. Grobeton KalıbıHazırlamada İşSırası

Grobeton yapılacak yerde kalıp yerlerini işaretlemek Destek kazıklarınıhazırlamak İpe göre kanatlarıyerleştirmek Destek kazıklarıile kalıbıtakviye etmek

2.4. Grobeton KalıbıHazırlanması

a- İp iskelesini kurunuz.

Grobeton kalıbınıyerine monte edebilmek için; önce, ip iskelesini kurunuz. Dahasonra ip iskelesi yardımıile, zemine kalıbın yerini işaretleyiniz İşaretlemeyi yaparken, iskeleile belirlenmişölçüleri, doğru olarak taşımaya dikkat ediniz (Resim 2.1).

Resim 2.1

14

b- Kanatlarıipe göre destek kazıklarıyardımıile monte ediniz.

Grobetonun, projedeki biçim ve ölçülerde inşa edilmesini sağlamak amacıyla, kalıbıdoğru ve sağlam olarak yerine monte ettiğinizi kontrol ederek gerekiyorsa kalıbıtakviyeediniz (Resim 2.2.a, Resim 2.2.b Resim 2.2,c ).

Resim 2.2.a

Beton, kalıbın içine döküldüğünde, tesviyesi ve priz tamamlama sürecinde kalıpbozulmamalıdır. Bütün bunlar için gerekli tedbirleri aldığınızdan emin olunuz.

Resim 2.2.b Resim 2.2.c

17


Gerekli ortam sağlandığında, hatıl kalıbınıkuralına uygun hazırlayabileceksiniz.

Yakın çevrenizdeki inşaatlarıziyaret ederek, Hatıl kalıplarının hazırlanışına ait gözlemlerinizi ve ustalardan almışolduğunuz

bilgileri yazınız ve öğrendikleriniz ile karşılaştırarak değerlendiriniz. Hatıl kalıplarının montajının önemini araştırınız ve araştırmalarınızıyazınız. Çevrenizdeki inşaatlarda, kâgir yığma yapıinşasıvarsa, hatıl kalıplarıhakkında

topladığınız bilgileri yazınız ve elde ettiğiniz sonuçları, sınıfta arkadaşlarınızlatartışınız.

3. HATIL KALIBI HAZIRLAMA

3.1. Hatıl Kalıbı

3.1.1. Tanımı

Kâgir yığma yapılarda yüksek duvarlara yatay olarak beton ve betonarme olarak inşaedilen hatılların yapımında kullanılan kalıba hatıl kalıbıdenir.

3.1.2. Elemanları Kanatlar Montaj takozu Gergi çıtaları Gergi teli (halatı) Kanca demiri

3.2. Hatıl KalıbıHazırlama Kuralları

Montaj takozlarını40-60 cm ara ile duvar üzerine çakılmalıdır. Kanadın alttan açılmamasıiçin gergi telleri, 80-120 cm ara ile kanat alt

noktasına yakın yerden bağlanmalıdır. Kanadın üstten açılmamasıiçin gergi çıtalarını100-150 cm. ara ile kanat üst

noktalarına monte edilmelidir. Kalıbın açılmasınıönlemek üzere karşılıklıkonulan kanatları, kanca demiri ile

sıkılmalıdır. Kalıbı, içine dökülecek betonun basınç ve ağırlığını taşıyacak şekilde

sağlamlaştırılmalıdır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

18

3.3. Hatıl KalıbıHazırlamada İşSırası

Montaj takozlarınıduvara çakmak Kanatlarıyerleştirmek ve sabitlemek Gergi çıta ve tellerini çakmak ve bağlamak

3.4. Hatıl KalıbıHazırlanması

a- Montaj takozlarınıduvar üzerine çakınız.

Hatıl kalıbıkanatlarının, duvara montajında, montaj takozlarıen önemli ve ilkaşamasınıoluşturduğundan yeteri kadar takozu duvara çakınız (Resim 1).

Resim 3.1

b- Kanatlarıyerleştirip sabitleyiniz.

Hatıl kalıbıkanatlarını; montaj takozu yardımıyla, duvarın her iki tarafına terazisinebakarak monte ediniz (Resim 2).

Resim 3.2

19

c- Gergi çıtalarınıve gergi tellerini çakınız ve bağlayınız.

Kanatların alttan açılmamasıiçin gergi tellerini gerdiriniz, üstten açılmamasıiçin degergi çıtalarınıhatıl genişliğini göz önüne alarak çakınız (Resim 3.a).

Resim 3.3.a

Önce aynıyöndeki tüm kanatları, terazisinde monte ediniz. Sonra beton dökülmesi vesonrasında kalıbın bozulmamasıiçin gerekli takviyeleri yapınız.

22


Gerekli ortam sağlandığında, lento kalıbınıkuralına uygun hazırlayabileceksiniz.

Yakın çevrenizdeki inşaatlarıziyaret ederek Lento kalıplarının hazırlanışına ait gözlemlerinizi ve ustalardan almışolduğunuz

bilgileri yazınız ve öğrendikleriniz ile karşılaştırarak değerlendiriniz. Lento kalıplarının montajının önemini araştırınız ve öğrendiklerinizi yazınız. Çevrenizdeki inşaatlarda, lento, kalıplarıhakkında topladığınız bilgileri yazınız

ve elde ettiğiniz sonuçları, sınıfta arkadaşlarınızla tartışınız.

4. LENTO KALIBI HAZIRLAMA4.1. Lento Kalıbı

4.1.1. Tanımı

Kapıpencere üstlerine yapılan lentoların yapımında kullanılan kalıba lento kalıbıdenir.

4.1.2. Elemanları

Kanat Taban tahtası T-dikmeler Göğüslemeler Gergi çıtaları Gergi teli (halatı) Kamalar Kuşaklar Destek takozu Şaplama

4.2. Lento KalıbıHazırlama Kuralları

Destek takozlarıölçüye göre duvara çakılmalıdır. Taban tahtasınıterazisinde destek takozlarının üzerine yerleştirilmelidir. T dikmeleri, 100-150 cm ara ile monte edilmelidir. Dikmelerin boyunu ayarlamak için dikme tabanına çift kama yerleştirilmelidir. Dikmelerin dik durmasınıve flambaj zorlamasınıönlemek üzere eğik olarak

kuşaklar çakılmalıdır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

23

Kanatlarımonte dilmelidir. 100-150 cm ara ile gergi çıtalarıkanatlarıçakılmalıdır. 80-120 cm ara ile gergi tellerini monte etmek Gerekli takviyeleri yapmak

4.3. Lento KalıbıHazırlamada İşSırası

Ölçü alma ve destek takozlarıçakmak Taban tahtasıile T-dikmeleri monte etmek Kanatlarıtabanlara çakmak Gergi çıtasıve telini monte etmek Takviyeleri yapmak

4.4. Lento KalıbıHazırlanması

a- Ölçüye göre, duvara destek takozlarınıçakınız.

Destek takozlarını, kota göre terazisinde ve daha sonra kolay sökülecek şekilde sağlamolarak duvara çakınız (Resim 4.1).

Resim 4.1

b- Destek takozlarının üstüne taban tahtasınıterazisinde monte ediniz.

Taban tahtasını, terazisini kontrol ederek, kolay sökülebilecek bir şekilde destektakozlarına monte ediniz ( Resim 4.2).

24

Resim 4.2

c- T Dikmelerini hazırlayınız.

İhtiyaç kadar ve kuralına uygun olarak T dikmelerini hazırlayınız (Resim 4.3).

Resim 4.3

25

d- T-Dikmelerini, kamalar yardımıile taban tahtasının altına monte ediniz

T-dikmelerini terazisini kontrol ederek, taban tahtasının altına monte ediniz ve dikmetabanlarına kamalarısıkıca yerleştiriniz (Resim 4.4.a, Resim 4.4.b).

Resim 4.4.a

Resim 4.4.b

e-Kanatlarımonte ediniz.

Kanatları,taban tahtasıve T-dikmeleri yardımıile çakınız (Resim 4.5).

26

Resim 4.5

f- Gergi çıtalarınıve tellerini monte ediniz.

Kanatların karşılıklıolarak sağlamlaştırılmasıiçin, kanat üstlerine gergi çıtalarınıvekanatların tabana yakın kısımlarına da gergi tellerini monte ediniz (Resim 4.6).

Resim 4.6

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)


KALIP ÖNCESİ HAZIRLIK

ANKARA 2006

i

AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ - 1 ................................................................................................... 3 1. ARAÇ VE GEREÇLER....................................................................................................... 31.1. Betonarme Kalıpçılığı Araçları ......................................................................................... 3

1.1.1. Tanımı.................................................................................................................... 3 1.1.2. Çeşitleri.................................................................................................................. 4

1.2. Betonarme Kalıpçılığı Gereçleri ....................................................................................... 8 1.2.1. Tanımı.................................................................................................................... 8 1.2.2. Çeşitleri.................................................................................................................. 8 1.2.3. Sınıflandırılması .................................................................................................. 13

1.3. Araç ve Gereçlerin Hazırlanması .............................................................................. 27 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................................... 35 ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 ................................................................................................. 37 2. PROJE DETAYLARINI OKUMAK ................................................................................. 372.1. Statik Proje ...................................................................................................................... 37

2.1.1. Tanımı.................................................................................................................. 37 2.1.2. Özellikleri ............................................................................................................ 37

2.2. Ölçü ve Ölçülendirme ..................................................................................................... 38 2.2.1. Ölçü Alma............................................................................................................ 38 2.2.2. Ölçülendirme ....................................................................................................... 42

2.3. Projeden Betonarme Kalıp Malzeme Bilgilerini Alma ................................................... 47 2.4. Teknik Uygulama Bilgilerini Alma................................................................................. 48 2.5. Proje Üzerine Betonarme Kalıp Yerlerini İşaretleme...................................................... 54 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................................... 55 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 59 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 60

İÇİNDEKİLER

3

ÖĞRENME FAALİYETİ - 1

Bu faaliyette verilen bilgiler ve araştırmalarınız doğrultusunda, betonarme kalıp için gerekli olan araç gereçleri doğru, eksiksiz ve işe uygun olarak hazırlayabileceksiniz.

Çevrenizde temel çukuru açılmış, ip iskelesi yapımına başlanmış veya yapımı devam eden inşaat sahalarına giderek, sahiplerinden ve inşaatın yapımından sorumlu teknik elamanlardan;

İnşaatın kullanılış amacını, yapı sistemini, temel sistemini, döşeme sisteminiöğreniniz.

Kalıp yapımında kullandıkları veya kullanacakları malzemelerin özelliklerini,

Kalıp malzemelerinin temin edilmesini, istiflenmesini ve kalıp öncesi yapılanhazırlıkları sorarak ve izleyerek öğreniniz.

Kalıp ve iskele uygulamalarında dikkat edilecek kurallar ve güvenlik önlemlerikonusunda araştırma yapınız.

Çevrenizde gördüğünüz değişik kalıp malzemeleri ve teknolojileri hakkında buişle uğraşan, malzeme satan, kişi ve kuruluşlardan broşür, doküman ve teknikbilgi temin ederek bunları inceleyiniz.

İnternet ortamında firmaların sitelerine girerek kalıp teknolojisi hakkında bilgisahibi olunuz.

Araştırma ve gözlemlerinizi rapor haline getiriniz ve hazırladığınız raporu sınıftatartışınız.

1. ARAÇ VE GEREÇLER

1.1. Betonarme Kalıpçılığı Araçları

1.1.1. Tanımı Betonarme kalıp malzemelerinin hazırlanması ve kalıp yapım işlerinin her

kademesinde kullanılan araçlara betonarme kalıpçılığı araçları denir.

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

1.1.2. Çeşitleri

Baret: Sert cisimlerin kafamıza düşmesine ve zararvermesine karşı, başımızı koruyan başlık (Resim 1.1)

Not: 4857 sayılı İş Kanunu gereğince inşaat işleri, özellikle iskeleler ve yerden yüksek çalışma platformların üstünde, altında veya yakınında yapılan işler, kalıp yapımı ve sökümü, montaj ve kurma işleri, iskelede çalışma ve yıkım işlerinde kullanılması zorunludur. Resim 1.1: Baret

Eldiven: Kalıp malzemelerinin taşınmasında,montajında elleri korumak için değişik tipte eldivenler giyilir. (Resim 1.2)

Resim 1. 2: İş Eldivenleri İnşaat Ayakkabısı: Çelik burun ve çelik tabanlı olan işayakkabıları çivi vb. sivri cisimlere karşı ayakları korur.(Resim 1.3)

Not: Kalıp yapma ve sökme işlerini de kapsayan beton ve prefabrike parçalarla yapılan çalışmalarda 4857 sayılı İş Kanunu gereğince ayak koruyucuları, kullanılması zorunludur.

Resim 1. 3: İş ayakkabısı

İş Elbisesi (Önlük): İş yerinde işe vemevsime uygun giyilen, rahat işgiysisi veya tulum. (Resim 1. 4)

Resim 1.4: İş elbiseleri

Emniyet Kemeri: Yüksekte ve riskli durumlardavücuda (bele) kuşanılan askısı ile de sağlam bir yeretutturularak emniyetli çalışmayı sağlayan kemer(Resim 1.5).

Resim 1.5: Emniyet kemerleri Pala Testere: Tahta ve levhaların çeşitliyönlerde kesme işlerinde kullanılır(Resim 1.6).

Resim 1.6: Pala testere

5

Elektrikli Testere: Ahşap tahta, ızgara velataların başlarının, levha halindekimalzemelerin de boy kesimlerinde kullanılanpratik bir testeredir (Resim 1.7).

Resim 1.7: Elektrikli testere makinesi

Gönye: Ahşap malzemelerin uçlarının hizalanması, kesimehazırlanması köşelerin diklik kontrolü vb. amaçla kullanılır(Resim 1.8).

Resim 1.8: Gönye Kalem: Kalıp üzerinde uzunlukların işaretlenmesine ve hesap yapmağa yarar

Hortumlu Su Terazisi: Küçük çaplı inşaatlarda kotları almak, taşımak amacıylakullanılır. Kolon yüksekliği, tabliye terazisi gibi işleri yapar.

Kilit (çiroz) Sıkma Makinesi: Kalıpyüzeylerinin karşılıklı gerdirilmesiişleminde çirozları sıkar, sabitler(Resim 1.9).

Resim 1.9: Çiroz anahtarı (kilit sıkma makinesi)

Pense: Tel kesme, gerdirme, somun ve kelebeksıkma veya sökme vb. işlerde kullanılır (Resim1.10).

Resim 1.10: Pense

Anahtar Takımı: Kalıp elamanlarının montaj işlerinde (cıvata ve somunlu bağlantılarda) kullanılır (Resim 1.11).

Resim 1.11: Allen anahtar takımı, iki ağız düz ve yıldız anahtar

6

Tel: Kalıp kanatlarının dik durması ve açılmaması içindöşemeye çakılan çivi ile arada gergi olarak ve inşaatdemiri bağlamada kullanılır. (Resim 1.12)

Resim 1.12 İnşaat bağlama teli

Çırpı ipi: Aksları belli etmekte ve doğrultularınbelirlenmesinde kullanılır. İnşaatlarda kullanılan naylonkarışımlı ipe “çırpı ipi” denir. İki ucundan gerdirilerekkullanılır (Resim 1.13).

Resim 1.13 Çırpı ipi

Su Terazisi: Kısa aralıklarda terazi almak amacıyla kullanılır.

Kolonlarda diklik, kiriş tabanı, ızgara terazisivb. işlerde kullanılmaktadır. Su terazisinin düzgün çalışıp çalışmadığını söyle anlarız: Bir yüzeye önce bir kenarını sonra karşı kenarını, tutarız. İki tutuşta da aynı eğimi gösteriyorsa terazi doğru demektir (Resim 1.14). Resim 1.14 Su terazisi

Metre: Uzunluk ölçme aracıdır. Saplı, kutulu ve katlanır tipleri vardır (Resim 1.15).

Resim 1.15 Metre çeşitleri

Kerpeten: Çivi sökme, çivi ve tel kesme, telleri gerdirme işlerinde kullanılır (Resim1.16).

Resim 1.16: Kerpetenler

Manivela (Çivi sökeceği): Çivi sökme ve kalıp tahtalarını ayırma aracı olarakkullanılır. (Resim1.17)

7

Resim 1. 17: Çivi sökeceği. ( manivela ) Çekiçler: Çivi çakma, çivi sökme gibi işlerde kullanılan metal dipli aletlerdir. (Resim1.18, Resim 1.19)

Resim 1.18: Tırnaklı çekiç. Resim 1.19: Mobilyacı çekici

Keser: Ahşaba çivi çakma, sökme veyontma işlerinde kullanılır. Kalıpçınınen iyi malzemesidir. (Resim 1.20)

Resim 1. 20: Keser

Tokmak: Değişik ağırlıklarda olup çakma, kırmaişlerinde kullanılır. Büyük olan tiplerine balyozdenilmektedir. (Resim 1.21)

Resim 1. 21: Tokmak Şakul (Çekül): Düşey kotları ve düşey teraziyi alır. Örneğin kolonların dik olupolmadığı şakul ile test edilir. Tabliyelerin bir alttaki tabliye ile aynı hizada olması yineşakulle yapılır. (Resim 1.22)

Resim 1.22: Şakul

8

1.2. Betonarme Kalıpçılığı Gereçleri

1.2.1. Tanımı Betonarme kalıp malzemelerinin hazırlanması ve kalıp yapım işlerinin her

kademesinde kullanılan gereçlere betonarme kalıpçılığı gereçleri denir.

1.2.2. Çeşitleri

Projeler: Mimari, betonarme(statik) ve tesisat projeleri kalıpçının incelemesi gerekenprojelerdir. Özellikle betonarme(statik) proje, kalıpla ilgili bilgileri ve ölçülerinialacağımız başvuru kaynağımızdır (Resim 2.1, Resim 2.2).

Resim 2.1: Mimari proje Resim 2.2: Statik proje

Çivi: İnşaat kalıp tahtalarının çakılmasında, ahşap parçaların birbirlerine tutturulması,eklenmesi vb. işlerde kullanılan çelik malzemedir. Kalıpta genel olarak 6'lık( 6 cm) ve10'luk (10 cm) kullanılmaktadır. 6'lık tahtalarda, 10'luk ise 5*10 ve 10*10’lardakullanılmaktadır (Resim 2.3). Kolon aplikasyonlarında, betona ızgaraların tutturulmasıiçin beton çivileri kullanılır (Resim 2.4).

Resim 2.3: İnşaat çivileri Resim2.4: Beton çivileri

Tij (Tıe-Rot Takım) ve Tij Somunu (Kalıp Bağlantı Cıvatası ve Somunu): Perdekolon ve kiriş kalıplarının iki yüzeyindeki panoların tespitinde kullanılabilecek endoğru çözümdür. Kullanımı çok pratik ve rahattır.15 ton kopma mukavemetinedayanıklı ürünlerdir (Resim 2.5).

9

Resim 2.5: Kalıp bağlantı cıvatası ve somunu

Kilit (Çiroz): Kolon- perde gibi elemanların iki yüzünü birleştirmek amacı ilekullanılan bir nevi kilittir. Perde kilidi de denmektedir. Kullanımı şöyledir: Perde ikiyüzü arasına bir elektrik borusu geçirilir ve bunun içinden 6,8’lik inşaat demirigeçirilir bu demirin iki ucuna takılan çirozlar kolları vasıtasıyla iki taraftansıkıştırılarak perde istenilen kalınlığa gelince bırakılır ve kilitleri vasıtasıyla sabitlenir.Sökerken de kilitleri açılır ve kolayca çıkartılır.

Perde kolon ve kiriş kalıplarının ikiyüzeyindeki panoların tespitinde kullanılabilecek en doğru çözümdür. Kullanımı çok pratik ve rahattır.15 ton kopma mukavemetine dayanıklı ürünlerdir (Resim 2.6).

Resim 2.6: Çiroz(kilit)

Kalıp kelepçesi: Çirozların değişik bir tipidir. Aynı amaçla kullanılır. 6, 8, 10 mminşaat demirleri ile kullanılırlar. Tutucu dişler sertleştirilmiştir. Yaylar nitelikliçeliktendir. Fırın boyalı veya çinko kaplamalıdır (Resim 2.7).

Resim 2.7: Kalıp kelepçesi Teleskopik dikme direk:

• Kurulması, sökülmesi, taşınması kolaydır.

• Döşeme kalıbı uygulamalarında, kalıp altı desteği olarak kullanılır.

• Açık ve kapalı mekanizmalı olarak iki tipte ve çeşitli ebatlarda imalatıyapılmaktadır.

• Teleskoplar kalas (kereste) sarfiyatını sona erdirmiş, inşaatçımıza uzunvadede çok kâr sağlamıştır.

10

• İnşaatlarınıza Avrupa standardında güvenliği ve ekonomiyi getirir.

• Kolay kurulumuyla inşaatın yapım süresi içinde büyük kolaylık sağlamaktadır.

• Korozyona karşı antipas boyalı olarak imalatı yapıldığından uzun ömürlüdür. İsteğe bağlı daldırma galvaniz uygulaması yapılmaktadır.

• Farklı tipte kiriş altı mahya kafaları imalatı yapılmaktadır. Çeşitli uygulamalar için değişik (4 yollu, uzun U, standart U, düz, düşer) başlık tipleri vardır

• Değişik kotlarda çalışmak üzere ayarlanabilir.

• Dikmeler, kanal ve perde payandası olarak da kullanılabilir. Yüksek irtifalı kalıp kurulumunda 3 ayaklı sehpa yardımı ile dikmelerin dik durması sağlanır (Resim 2.8, Resim 2.9).

Resim 2.8: Teleskopik dikme ve parçaları

Resim 2.9: Teleskopik dikme uygulamaları

• Kolon Kelepçesi: Kolon kanatlarının açılmasını engellemek için kullanılır.

Kuşak görevi yapar (Resim 2.10).

11

Resim 2.10: Kolon kelepçesi ve uygulaması

Ahşap Kereste: Ahşap kerestenin biçilmesi ile elde edilen tahtalar, dilmeler(ızgaralar) , kalaslar, dikmeler kullanıldığı gibi (Şekil 2.11), endüstriyel kalıplardaahşabın biraz daha işlem görmesi ile ahşap kiriş elamanları oluşturulup taşıyıcıelamanlar olarak kullanılmaktadır (Resim 2.12).

Resim 2.11: Ahşap kalıplık kereste malzemeleri

Şekil 2.12: Endüstriyel kalıplarda kullanılan ahşap kirişler

12

Plywood (Beton Kontraplağı): Bu malzemelerin yüzeyleri polimer membran kaplanmış veya suya dayanıklı özel polimerik tutkallarla sıkıştırılarak üretilmiştir. Söz konusu kontrplak malzeme, “filmli beton kalıp kontrplağı” veya “filmsiz beton kalıp kontraplağı” şeklinde üretilmektedir. Kontraplak yüzeyinde film tabakası olarak özel reçine vardır.

Kalınlıkları 18 mm (13 katman), 21 mm (15 katman), en ve boy ölçüsü 125x250 cm,

122x244 cm’dir (Resim 2.13). Filmsiz kontrplakların kalınlıkları 3,.., 9, 12, 15, 18,.,40 mm, en ve boy ölçüleri ise 122x244 cm, 125x250 cm ve 152,5x152,5 cm’dir (Resim 2.14). Malzeme, betonun hem görüntüsünde hem de fiziksel özelliklerinde iyileşmeler sağlamaktadır.

Fenolik film kaplı beton kontrplağı ismi ile de geçen plywood, perde kolon vb. kalıp

sistemlerinde beton yüzeyine gelen noktalarda kullanılır. Plakalar halinde olduğu gibi, çelik karkasların yüzeyinde monte edilerekten panolar halinde de kullanılır.

Resim 2.13: Filmli plywood Resim 2.14: Filmsiz plywood

• Hafif fakat yüksek dayanımlı,

• Rahat kullanımlı,

• Çevre dostu,

• Uygulaması geniş alanlara sahip bir malzemedir.

Plywood ağaç tabakalarından oluşan bir paneldir. Plywood çok iyi mekanik dayanıklılığa sahip olmasına karşın hafif bir malzemedir. Katman sayısı genelde tek sayı olacak şekilde üretilir. Dış katmanlar genellikle panelin uzun ölçüsüne paralel yöndedir. Birbirini izleyen katmanlar birbirine dik olacak şekilde yapıştırılır. Bu üretim şekli dayanımı artıran, vibrasyonla oluşacak şok etkilere karşı koyan bir yapıdır.

Betonun yapışmaması için ayırıcı maddeler kullanılmalıdır. Ayırıcılar her zaman çok ince bir şekilde uygulanmalı ve gerekli olduğunda kauçuk bir silgi veya bez ile tekrar düzeltilmelidir. Kalıplar söküldükten hemen sonra tekrar temizlenmelidir. Zaman zaman

13

kalıp elemanları (plywood) çok yağlanmaması için bir deterjanla temizlenmelidir. Aynı zamanda her beton dökümünden önce beton dökümü sonucunu etkilememesi için plywood oluşmuş ve olabilecek kirlere karşı temizlenmelidir (örneğin çiçek tozu, toz vs.).

Şantiyede malzemeleri depolarken hepsinin düzenli olarak iyi korunması veya aynı derecede açıkta tutulmasına dikkat edilmelidir. Birbirine yakın sonuçlar elde edilmesi her bir elemanın plywoodun aynı iklimde bulunması ile mümkündür.

Beton kontraplakları, kenar yüzeyleri akrilik boyalı olarak piyasada bulunur. Kesilir kesilmez, kesilen kenarların hemen yalıtılmasına dikkat edilmelidir.

Beton kontraplakları, en yüksek ihtiyaçları karşılayan ve kolayca çalışılabilen (testere, çivi vs.) bir paneldir.

1.2.3. Sınıflandırılması

Kalıp Malzemeleri: Bir kalıp sistemini meydana getiren kısımlar “kaplama” ve “kalıp iskelesi” olmak üzere ikiye ayrılır.

Kalıp kaplaması, kalıbın betonla temas eden yüzeyi olup ahşaptan, ahşap esaslı malzemelerden, metal veya plastikten olabilir. Kalıp yüzünde takviye elemanı olarak lama demiri, korniyer veya özel çelikler kullanılır. Kalıp yüzeyini oluşturan kaplama malzemesinin, betonun yıpratıcı etkisine dayanıklı olması gerekir. Ayrıca, kalıp yüzeyleri geçirimsiz ve taze beton yüklerini güvenli şekilde taşıyıcılara aktarmalıdır.

Kalıp iskelesi, yeni dökülen betonun kalıp kaplamasına yaptığı basınç ve yükleri taşıyan kısımdır. Kalıp iskelesi, dikme, kiriş, kuşak ve çaprazlardan oluşur. Söz konusu kalıp elemanları ahşap veya metal esaslıdır. Kalıpların, özellikle metal dikmelerinde borular kullanılmaktadır.

Betonarme Kalıpları;

1.2.3.1. Malzemelerine Göre Kalıp Çeşitleri

Kalıplar malzemelerine göre üç gruba ayrılır:

Ahşap kalıplar:Günümüz inşaat sektöründe ilk yatırım maliyetinin düşük olması, büyük, küçük her

inşatta kullanılabilmesi, ahşabın her yerde kolaylıkla bulunabilmesi, inşaat sektöründe çalışan herkes tarafından bilinmesi ve şantiyede kolaylıkla el aletleri yardımıyla yapılabilmesi nedeniyle hâlâ en yaygın kullanılan kalıp sistemidir. Bu kalıpla üretilen yapı elemanlarındaki tüm olumsuzluklara rağmen kalıbın kullanımı devam etmektedir.

Ağaçların ham haline tomruk denir. Tomrukların hızar (bıçkı) atölyelerinde biçilip işlenmesiyle kalıplık kereste elde edilir. Ahşap kereste en, boy, uzunluk ve kullanılış amacına göre tahta, dilme(ızgara), kalas ve dikme (direk) diye adlandırılır.

14

• Tahtalar 2.5–3 cm kalınlıkta, 10–20 cm genişlikte ve 200–400 cmuzunluğunda,

• Dilmeler (Izgaralar) 5x10 cm, 10x10 cm kesitlerinde ve 200–400 cmuzunluğunda,

• Kalaslar 5 cm kalınlığında, 15–20 cm genişlikte ve 200–400 cmuzunluğunda,

• Dikmeler kare veya yuvarlak kesitli ve kesitinin en dar kenarı 7 cm den azolmayacak şekilde 200–400 cm uzunluğunda biçilerek elde edilir.

Ahşap kalıplarda çam, köknar, kavak keresteleri kullanılmaktadır. Kalıpta kullanılacak ahşap güneşe, suya ve yüke karşı koyabilmeli, fazla şekil değişimi yapmamalıdır. Bu bakımdan en çok çam mamulleri kullanılır. Çam keresteleri de işin önemine göre I, II, III. sınıflardan seçilerek kullanılır. Ekseriya II. sınıf kereste kalıpta kullanılır.

Ahşap, genellikle su emmeye ve bozulmaya yatkın bir malzemedir. Ahşabın çarpma ve sürtünme etkisi ile bozulabileceği daima dikkate alınmalıdır. Dairesel kesitli ahşaplarla kalıp yapımı zordur, dikdörtgen kesitliler tercih edilmelidir. (Resim 2.15)

Ahşabın su emmesini önlemek için kalıp yüzeyinin yağlanması veya üzeri özel film ile kaplı malzemelerin kullanılması gerekir. Piyasada ahşap esaslı, işlenmiş, suya ve dış tesirlere karşı güçlendirilmiş ahşap kirişler (Şekil 2.12) ve kalıp kaplama malzemesi olarak kullanılabilen beton kontrplağı diye (Plywood) (Resim 2.13, Resim 2.14) adlandırılan malzemeler bulunmaktadır.

Resim 2.15: Ahşap kalıp uygulamaları

Metal Kalıplar:

Sabit ve hareketli kalıp üretim yöntemlerine uygun olan metal kalıplar, çelik ve alüminyumdan yapılır. Bu kalıplar ile kolon, kiriş, duvar, döşeme ve çatı elemanları ile tüm yüzeysel taşıyıcılar yapılabilir. Çelik kalıplar sıva gerektirmeyen, düzgün, pürüzsüz beton yüzeyler elde etmek için idealdir. Montajı ve sökülmesi son derece kolaydır. Yaklaşık 600–800 kez kullanılabilir. Kalıplarda kullanılan sacların kalınlığı 3 mm kadardır (Şekil 2.1).

15

Alüminyum kalıplar ise iş gücünden yaklaşık %75

tasarruf sağlar. Modüler kalıp sistemi için oldukça uygundur. Modüler olarak üretilen alüminyum kalıpların 60 cm’lik ve 90 cm’lik olmak üzere iki türü vardır. Her bir modülün alanı 2,2 m² dir.

Bir modül, 1,5 m² lik kontrplak kalıplar yaklaşık aynı ağırlıktadır. Özel uzmanlık gerektirmeyen bu kalıplar, 250–300 kez kullanılabilmektedir. Alüminyum panel kalıpların sacları 0,3 mm kadardır. Özel kenar profilleri vardır. Bunlarla özel standart boşluklu kapı ve pencere oluşturulabilir. İstenirse kalıp köşelerinde gusseler yapılabilir.

Şekil 2.1: Metal pano kalıp Plastik Esaslı Kalıplar Tekrar kullanılabilme özelliği olan plastik kalıp sistemi düzgün yüzeylerde kullanılan

yeni bir üründür. Söz konusu plastik kalıplar, yüksek yoğunluklu polietilen kalıplardan, kalıpları birbirine bağlayan kalıp elemanlarından ve kilitleme kelepçelerinden oluşur. Kilitleme kelepçesi kullanılması, çivileme ihtiyacı ortadan kaldırmaktadır. Plastiform kalıplarında, her bir kalıbın bir yüzünü tümüyle kat eden kırlangıç kuyruğu şeklinde bir yarık bulunmaktadır. Kilitleme kelepçesi, desteğin doğrultusunda bu yarık kısma girdirilir ve 90 derece döndürülerek yerine kilitlenir. Daha sonra kelepçenin sapı, desteği biçime sokmak için kıvrılır. Kalıpta düzeltme yapılacaksa kelepçe sap kıvrılarak gevşetilebilir ve kalıp uygun bir şekilde hareket ettirilebilir. Eğer bir kalıp hasar görürse ya da boyunda bir değişiklik istenirse testere ile kolayca kesilebilir.

Plastik kalıplara beton yapışmaz, yağlanmasına gerek yoktur. Kimyasallara dayanıklı

olması, kalıp üzerindeki beton artıklarının suyla kolaylıkla temizlenebilmesi, metal ve ahşap kalıplara göre avantaj olarak görülebilir.

Bu tür kalıplara istenilen şekiller verilebilir Polietilen içersine yerleştirilen hasır çeliklerle oluşturulan kalıplarla çok değişik formların yüzeyleri karelaj dokulu olarak oluşturulabilmektedir (Resim 2.16).

Resim 2.16: Özel yüzey şekli veren kalıp elemanları

16

Kaset döşemelerde fiberden üretilen, kolayca şekil verilebilen, kullanımı pratik, hafif ve kullanışlı kalıp elamanları kullanılmaktadır ( Resim 2.17).

Resim 2.17: Kaset döşemelerde fiber kalıp uygulaması

1.2.3.2. Yapım Yöntem ve Tekniklerine Göre Kalıp Çeşitleri

Kalıpları fonksiyonları açısından Şekil 2.2’de görüldüğü gibi sınıflandırmak mümkündür.

Şekil 2.2: Kalıpların fonksiyonları açısından sınıflandırılması

17

Klasik Ahşap Kalıp: Ana malzemesi tamamen ahşap olan bu sistemde, malzeme zayiatı ve işçiliği fazladır.

Kereste tüketimine yönelik olması nedeniyle de doğal çevrenin korunması için pek tavsiye edilmeyen, terk edilmeye yüz tutmuş bir sistemdir (Şekil 2.3). Ayrıca, kalıpların tekrar kullanım sayısı azdır. Bu sistem, betona istenen formu verecek olan kalıp parçaları, projenin öngördüğü ölçülere uygun olarak, yerinde tek tek kesilerek ve çivilenerek kurulur. Kalıp yapma zamanı uzundur. Kalıp yapımlarında, ahşap dikmeler kullanılabileceği gibi teleskobik metal dikmeler de kullanılabilir (Resim2.18).

Resim2.18: Klasik ahşap kalıp uygulamaları

Şekil 2.3: Ahşap kalıp

Panel Kalıp (Takılır Sökülür Kalıp) Yapı elemanlarını tek seferde blok halinde düzgün ve pürüzsüz olarak imal edebilmek

için proje ölçülerine göre veya standart boyutlarda, değişik malzemelerden fabrikalarda üretilen panoların, çeşitli birleştirme elemanlarıyla bir araya getirilmesiyle oluşturulan kalıplara panel kalıp denir.

18

Panel kalıplar, tek tek pano halinde ve insan gücüyle kullanılabildiği gibi birkaç tane panonun bir araya getirilmesi sonucu bir kaldırma elemanıyla (vinçle vb.) blok halinde de kullanılabilir.

Panel kalıplar, fonksiyonları itibariyle 2 ayrı şekilde karşımıza çıkar;

• Sabit (Klasik) Panel KalıpSabit panel kalıplar yapıldıkları malzemelere göre 4'e ayrılırlar.

o Ahşap Panel Kalıplar

Su emme oranı düşük ahşap malzemenin rabıta makinelerinde yaklaşık 5 cm eninde lamba zıvanalı olarak üretilmesinden elde edilen tahtalar, sızdırmazlık temin edecek şekilde ahşap veya çelik bir kontrüksiyon yardımıyla birleştirilip panolar oluşturulur. Panoların oluşturulması sırasında sıkı geçme veya çivi kullanılır. Buradaki çivi görünmemelidir.

Ahşap panel kalıpların birbirleri ile birleşmelerinde veya panoların ayakta tutulmalarında tij ya da gergi teli kullanılır. Ahşap panel kalıpları oluşturan panoların darbelere karşı daha dayanıklı olmasını temin etmek için en dış yüzeyinde çelik bir zarf kullanılır.

Ahşap panel kalıpların diğer panel kalıplara göre olumsuz yönleri şunlardır;

1. Panel kalıplar içinde ömrü en az olanıdır.2. Su emmesi en fazla olandır.3. Tamiratı zor ve pahalıdır.4. Çok fazla kullanılacaksa tercih edilmemelidir.5. Panoları oluşturan tahtaların birbirleri ile birleşim yerleri ne kadar hassas yapılırsa

yapılsın, beton yüzeyinde mutlaka tahtaların yönlerine göre çizgiler oluşacaktır. Çoğu zaman bu çizgiler dekoratif bir görüntü arz eder.

6. Kalıp kullanılırken, az da olsa su emeceğinden, müteakip kullanımlarda ağırlıkları artar.7. Darbelere, sıkışmalara, düşmelere karşı dayanıksızdır.8. Soğuk havalarda kür yapma imkânı kısıtlı ve tehlikelidir.

Ahşap panel kalıplan diğer panel kalıplara göre avantajları şunlardır;

1. İstenilen yerde, istenilen şekilde kolay ve yaygın olarak imal edilip kullanılabilir.2. Kullanıcılar özel bir eğitime tabi tutmadan fazla miktarda bulunabilir.3. İlk yatırım maliyeti diğerlerine göre düşüktür.

o Plywood Panel KalıpPano yüzeyi plywood (su kontrplağı) çelik profillerden imal edilen projeye uygun

veya standart boyutlarda kesilerek profil konstrüksiyon vida ile bağlanan panolardan oluşur. Kalıbın beton gören yüzeylerinde kullanılır. Plywood malzemesinin su emme oranı son derece düşük olduğundan yüzeyi çok düzgün beton elemanları dökmek mümkündür.

19

Birleştirme elemanı olarak çivi haricinde tij, kama, kilit, vs. kullanılır. Ahşap kalıba göre ömürleri uzun olmakla beraber, tamiratları ahşap kalıptan daha pahalıdır (Resim 2.19).

Resim 2.19: Playwood panel kalıp uygulamaları ,

o Çelik Panel Kalıplar Bu sistemin esası, standart ölçülerde çelikten hazırlanan panellerin kalıp olarak uygun

şekillerde yan yana getirilmesidir. Geleneksel kalıp sistemlerine göre daha kısa zamanda kurulması, zayiatsız olması, yaklaşık 500 kez kullanılabilmesi avantajlarıdır. Bu sistem sayesinde ülkenin ormanları korunmuş olur. Bir inşaatı zamanında bitirmenin veya daha ucuza mal etmenin yolu; malzemenin, fiyat yönünden ekonomik olanı, çok sayıda kullanılabileni, montajı ve sökülmesi kolay olanları kullanmaktır. Modüler kalıp sistemi bu bakımlardan büyük avantajlar sağlar (Resim 2.20, Resim 2.21).

Resim 2.20: Çelik panel kalıplar Modüler sistemde, proje ölçülerine göre dizayn edilen kalıpların montajı, yan yana ve

üst üste getirilmek suretiyle kama, kilit birleşimleri, tij, vs. ile yapılır. Sac beton kalıplar parça parça alınabileceği gibi vinç ile tırmanan kalıp sistemi ile de yapılabilir.

20

Beton gören yüzeyleri sac, konstrüksiyonu profil olan çelik panel kalıplar boyut ve

ağırlıklarına göre dizayn edilmiştir. En ideal yüksek verimli, sağlam, sızdırmaz kalıplardır. Özel yapılarda panel kalıbın yüzeyine monte edilen sac, yüzeyin özel sertleştirilmiş sacıdır. Çelik panel kalıplardaki panolar kaynaklı birleşimlerle imal edilir. Panoların oluşturulmasında gazaltı kaynağı yapılarak çeliğin bünyesinde kaynak sırasında oluşan gerilmelerin pano yüzeyinde kaynak çarpılmaları oluşturmaması sağlanmalıdır. Çeliğin korozyona karşı hassas olması bu kalıbın beton gören yüzeylerine kalıp yağı ile beton görmeyen yüzeylerinde antipas veya yağlı boya ile boyanması zorunluluğunu ortaya çıkarır. Çelik panel kalıplar tek tek parçalar halinde ve insan gücü ile kullanılabildiği gibi, parçalar gruplandırılarak bir kaldırma makinesi yardımıyla kullanılıp montaj süresi azaltılabilir (Şekil 2.4).

Resim 2. 21: Çelik panel kalıplar

o Polyester Panel Kalıp

Polyester panel kalıpların beton gören yüzeyleri fiberglas, konstrüksiyonu çeşitli delik

lamalardan oluşmuş panolardır. Polyester serme ve sıvama yöntemiyle delikli lamalar üzerindeki ızgaralara yapıştırılarak yüzey oluşturulur. Bu yüzey çeşitli düzeltme işlemlerinden geçirilerek düzgün yüzeyli bir pano haline getirilir. Bu pano diğer panel panolarına göre %50 daha hafiftir. Bu tip kalıplar son derece basit fabrikalarda hatta oluşturulan atölyelerde üretilir. Su emmezler ve hafif olduklarından diğerlerine göre 2 kat daha büyük üretilebilir. Noktasal darbeler dâhilindeki tüm darbelere dayanıklıdır. Birleştirilmesinde çelik panel kalıpta kullanılan parçalar kullanılır, değişik mimari şekillere kolay uyum sağlar ve istenilen şekillerde üretilebilirler.

• Kayar Panel Kalıplar Kalıp sisteminin (yapı taşıyıcı sistemine tutturulup) zemine mesnet ettirilmeden, bir

hidrolik kaldırma ünitesine oturtularak yapı yüksekliği boyunca yürütüldüğü kalıp sistemlerine kayar kalıp denir. Şekil 2.4’te kayar kalıp sisteminin işleyiş şeması görülmektedir.

21

o Mimari şekil gereği yüksekliği fazla olan yapıların düşeyde düzgünlüğüsağlayabilmek için temelde dış yüzeye sabitlenen panel kalıpların yapı yüksekliğince sökülmeden mekanik veya hidrolik düzenlerle yukarı doğru kaydırılmasıyla kullanılan kalıplardır.

o Düşey elemanların monoblok olarak yerinde betonlaşmasını sağladığındansoğuk derz oluşmaz.

o Beton içinde bırakılan özel tırmanma çubuklarıyla kalıp, 24 saatte 2,6 myükselme hızına kadar çıkabilmektedir.

o Kalıp, yapının yükselmesine paralel olarak yürüdüğünden, ilk kuruluş giderleridışında masraf gerektirmez.

o Silo, kule vb. gibi uzunluğu genişliğinden çok fazla olan yapılarda çoğunluklakullanılması zorunlu bir kalıp türüdür. Ayrıca taşıyıcı bir kalıp iskelesi gerektirmez.

o Parça parça çalıştığından,kalıbı bir üste çıkarmada alt kısım betonunun prizini almasının beklenmesi gerekmez.

o Kalıp çok yavaş bir hızlayukarı doğru çekildiğinden, iç ve dış yüz çok düzgün olarak çıkar.

o Kalıp olarak ahşap yüzeyli,çelik yüzeyli ve plywood yüzeyli imal edilebilir.

o Kayar kalıpların kullanımısırasında yardımcı olarak kaldırma makinelerine ihtiyaç duyulabilir.

Kayar kalıpla yapılabilen binalar:

1. Yüksek binalar (konut, işyeri),2. Silolar,3. Cami minareleri,4. Tanklar,5. Su Kuleleri,6. Yüksek bacalar, denge bacaları,7. Yüksek bakır tesis ayakları,8. Soğutma kuleleri,9. Hava meydanı kontrol kuleleri.

Şekil 2.4: Kayar kalıp sisteminin işleyiş şeması

22

• Tırmanır Kalıp

o Yapıya gereken kısımda ankre edilen düşey elemanların kanallarında ilerleyerek aşağıdan yukarıya kesintisiz bir devamlılık sağlayan kalıplardır.

o Kalıbın yükseltilmesinde bir önceki evredeki düşey elemanlar yerlerinden sökülmeden, onların ucuna eklenerek, yeni aşamada bu düşeylikten sapılmadığı için kesintisiz bir beton yüzeyi sağlar (Resim 2.22)

o Kayar kalıpta beton yüzeyine sürtünerek hidrolik sistemle ilerleme, beton yüzeyinde izler bırakabilmesine karşın, tırmanır kalıpta bu sürtünme olmadan yeniden kurulma olduğundan, bu sakıncalar olmaz.

o Tırmanır kalıplar;

Modüler elemanların birleştirilmesiyle özellikle perde türü düşey elemanlarda çok iyi sonuçlar verir.

Elle tırmandırılan kalıplar insan gücünün yeteceği büyüklükte ki modüler elemanlardan oluşur.

Vinçle tırmandırılan kalıplar, daha büyük modüler elemanlardan oluşur.

Kendinden tırmanan kalıplar (otomatik) mekanik ve hidrolik mekanizmalı olabilirler.

o Tırmanır kalıplar yapıya monte edilerek çalıştıkları için, yapının

istenilen yerinde ve zeminden yukarıda kalıp iskelesi gerekmeden uygulanabilir.

o Yapıların dış yüzeylerinde kat yüksekliği kadar kullanılırlar. o Kalıp yüzey düzgünlüğü, modüler parçaların birbiriyle hassas uyu-

muna bağlıdır. o Tekrarlı elemanları fazla olan binalarda ekonomiklik ve hız sağlarlar. o Vinç kullanılan tırmanır kalıplarda daha büyük yüzeyli eleman

kullanılması iş hızı açısından daha avantajlıdır. Bu büyüklük için üst sınır genel olarak 25 m²'dir.

Resim 2. 22: Vinçle tırmanır kalıp uygulaması

23

Kayar ve Tırmanır Kalıbın Ortak Yanları ve Farkları

• Kaldırma işlemi tırmanır kalıplarda vinç kullanılarak yapılmakta ve bir üst kademeye çıkarılmaktadır.

• Kayar kalıplarda ise kaldırma, çelik çubuk ve yardımcı elemanlar ile yapılmaktadır. Kaldırma sırasında temel veya sertleşmiş bir beton yüzey, mesnet görevi görmektedir.

Kayar ve tırmanır kalıp sistemleri temelde şu elemanlardan oluşmaktadır:

• Kalıp elemanı: Karşılıklı ahşap veya çelik kalıp panolardan oluşur.

• Sehpa iskelesi: Kalıp panoların yerlerini sabitleştirmekte ve betonun basıncı ile kalıbın yukarı doğru hareketine yardımcı olur.

• Kaldırma elemanı: Tırmanma çubuklarının (mesnet çubukları) üstüne yerleştirilen bu eleman, tüm kalıbın yukarı doğru kaldırılmasını sağlar.

• Çalışma platformları: Beton dökme işlerinde, işlemleri kolaylaştırma amacıyla farklı düzeylerde kurulan platformlardır. Üst çalışma platformu doğrudan doğruya kalıp panolarına bağlıdır. Alt çalışma platformları ise zincir ya da çelik çubuklar ile üst platforma asılmaktadır. Üst platformun işlevleri arasında malzeme stoku, çerçeve ve boşluk kalıplarının konması, beton dökümü ve kalıbın kayması sayılabilmektedir. Alt platform ise kalıptan çıkan beton yüzeylerinin denetlenmesi, boşlukların düzeltilmesi ve kalıpların çıkarılması amacıyla kullanılmaktadır.

• İskele sehpası üzerine kurulan ahşap çerçeve: Bu çerçeve donatıların ve kabloların depolanmasına, elektrik tesisatı ile düzeçlerin yerleştirilmesine olanak verir.

• Tesisat şebekeleri: Sürecin aksamaması ve sürekliliğin sağlanması için aydınlatma tesisatı ve elektrikli ekipmanlar için elektrik tesisat şebekeleri gerekmektedir.

• Boşluk çerçeveleri ve kalıplar: Projedeki boşluklar için gerekli ek kalıp elemanlarıdır.

• Kayar kalıp sistemleri sanayi tesislerinde, özellikle yüksek betonarme silolar, soğutma kuleleri, ambar, tank vb. yapıların yapımında kullanılmaktadırlar. Enerji santralleri, çimento fabrikaları vb. sanayi tesislerinde sıkça kullanılmaktadırlar.

Kayar kalıplar ve tırmanır kalıplar arasında genel olarak şu farklılıklar vardır:

Tırmanır kalıpta ilerleme hızı, kayar kalıba göre daha düşüktür. Ancak betonarme

demir montajı hızının kayar kalıp ilerleme hızına (10–12 inç/saat) ayak uyduramaması gibi durumlarda tırmanır kalıp ile çalışmak zorunlu olabilir. Genel olarak tırmanır kalıpta, kayar kalıba göre daha kontrollü ve sonuçta da daha kaliteli bir imalat yapmak mümkün olmaktadır.

Tırmanır kalıbın diğer bir üstünlüğü, sistemin kayar kalıp kadar karmaşık olmamasıdır. Daha kısa zamanda eleman yetiştirilebilmektedir. Kayar kalıpta yatay derz

24

görünmezken tırmanır kalıpta yatay derz izleri görülmektedir. Bu bakımdan derz yerlerinde özel itina gösterilmelidir. Kayar kalıp ve tırmanır kalıp arasında seçim teknik, ekonomik ve eleman kalitesine göre yapılır. Tırmanır kalıp iki günde bir ano kadar yükselebilir. (Yaklaşık 3m.)

• Prefabrik Elemanların KalıbıPrefabrik elemanlar, genellikle bu iş için prefabrik yapı elemanları fabrikalarında imal

edilir. Çok özel durumlarda şantiyelerde mini prefabrik atölye kurularak merdiven, cephe elemanı, balkon parapeti gibi yapı elemanları üretilebilmektedir. Ayrıca altyapı inşaatlarında kullanılmak üzere beton boru, muayene bacası elemanları, sulama inşaatlarında kullanılmak üzere kanalet ve aksesuarları, yol inşaatlarında kullanılmak üzere bordür elemanları fabrikalarında üretilmektedir.

Prefabrik elemanlarda bulunması gereken ve onları yerinde dökme yapılardan ayıran özellikler.

1. Yapı eğer prefabrik olarak imal edilecekse o yapının projesi prefabriğin özüne uygunolarak hazırlanmalıdır.

2. Proje standardizasyonu sağlanmalıdır.3. Prefabrik yapı elemanlarının boyut ölçüleri imalat ve montaj planlarına göre hassas

olarak imal edilir,4. Prefabrik elemanlarının üretimi için ona uygun fabrikalar yapılmalıdır.5. Prefabrik elemanların imal edildikleri kalıplar öyle dizayn edilmelidir ki;

a. Kolay kurulmalı,b. Kolay sökülmeli,c. Hassas ölçülere sahip olmalı,d. Sızdırmaz olmalı,e. Yüksek vibrasyona dayanıklı olmalı,f. Kullanım adedinin fazla olması için yapımında sağlam ve uygun

malzeme kullanılmalıdır.

6. Üretilecek yapı elemanının kolay taşınabilir ve kolay monte edilebilir yük ve ağırlıktaolması gerekir.

7. Üretilecek yapı elemanının cinsine ve kullanım amacına uygun olarak makineye bağlıkalıplar dizayn edilmelidir.

8. Montaj kolaylığı ve yapı stabilitesinin sağlanması açısından birleşim yerleri uygundetaylandırılmalıdır.

9. Şekil ve mukavemet açısından, o yapı türü için yerinde dökme yapı elemanlarındandaha avantajlı olmalıdır.

Bütün bu şartları sağlayacak elemanların üretiminde 3 çeşit yöntem kullanılmaktadır.

1. Yatay Üretim2. Düşey Üretim3. Makineli presli üretim

25

1) Yatay Üretim

Elemanlar yatayda bulunan vibrasyonlu masa üzerine monte edilmiş kalıplardan faydalanılarak dökülür. Döküm yapıldıktan sonra kür çadırı masa üzerine kapatılarak dökülen betona kür uygulanır (En ideal kür buhar kürüdür). Prizini yapan elemanın masadan alınması için masa, hidrolik kaldırıcı vasıtasıyla 75° açıya kadar kaldırılır ve bir kreyn yardımıyla eleman dik olarak stok sahasına götürülür. Yatay üretimde ideal olan döşeme, duvar, vs. geniş yüzeyli elemanların üretimidir.

Şekil 2.5’te alt vibratörlü, devrilebilen masa kalıp görülmektedir.

a) Kalıbın betonlama sırasında durumu b) Elemanın kalıptan çıkarılabilmesi için kalıbın kaldırılması

1) Yan kalıp 2) Ön yapım elemanı 3) Çelik profilden çerçeve 4) Vincin tutması için halka 5) Destek 6) Çelik profillerden oluşturulmuş alt taban 7) Dış Vibratör

Şekil 2.5: Alt vibratörlü, devrilebilen masa kalıp 2) Düşey Üretim

Üretilecek olan elemanların tüm yüzeylerinin düzgün olması istendiğinde kalıp

sistemini düşey olarak döşemek gereklidir. Kolon, kiriş, makas, merdiven vs. elemanların üretilmesinde batarya kalıp kullanılır. Beton dökümü sırasında şişe vibratör kullanılır. 3) Makineli Presli Üretim

Bu sistemle beton boru, bordürü, muayene bacası, beton elektrik direği üretilir. Burada

kalıba makine kumanda etmektedir. Bu sistemle üretilen elemanların kalıpta kalma süreleri hemen hemen hiç yoktur. Elemanın imalinden hemen sonra eleman alınır ve stok sahasına nakledilir.

26

• Tünel Kalıp Sistemi Modern kalıp sistemlerinden olan tünel kalıp depreme dayanıklı, hızlı, kaliteli, konut

üretiminde kullanılan bir kalıp sistemidir. Belli sayıdaki toplu konut projelerinin gerçekleştirilmesinde en çok tercih edilen kalıp sistemidir. Tamamen çelik malzemeden binanın projesine uygun olarak kalıp fabrikalarında üretilmektedir. Türkiye inşaat sektörü tünel kalıpla 1980’li yılların başında tanışmış ve yayılarak halen kullanılmaya devam edilmektedir (Resim 2.23).

Tünel kalıp kullanım ve fonksiyon olarak 2 çeşittir.

o Tam hidrolik tünel kalıp o Yarım mekanik tünel kalıp

Ülkemiz, iklim şartları ve personel kalitesi açısından yarım tünel kalıp kullanılmaya daha uygundur.

Bu nedenle ülkemiz inşaat sektörü de yarım tünel kalıbı yaygın olarak tercih etmiştir. Halen ülkemiz inşaat sektöründe çok büyük oranda yarım tünel kalıp kullanılmaktadır.

Tünel kalıp konut sektörüne önemli katkılar sağlamaktadır, bu katkılar aşağıda

özetlenmiştir. 1. İnşaatın yapımında çabukluk sağlar 2. İnşaat maliyetinde ekonomi sağlar 3. Tünel kalıpla üretilen bina yüksek niteliklidir. 4. Defalarca kullanıldığı halde her seferinde düzgün yüzeyler elde edilir. 5. Yapı iç bölümlerinin ölçüleri proje ölçüleriyle aynıdır. 6. Tünel kalıpla üretilen yapının düşey taşıyıcı elemanları betonarme perdelerden

oluştuğundan ve monolitik olarak üretildiğinden çok güvenli yapıların ortaya çıkmasını sağlar.

Tünel kalıp sisteminin esası her bir odanın karşılıklı iki yarım tünelden oluşması ile elde edilecek bir hücrenin, iki yan, bir arka ve döşeme kalıbının aynı anda teşkil edilmiş olmasıdır. Kalıplar, fabrikalarda veya inşaat mahallinde hazırlanarak vinçlerle konulması düşünülen yerlere kaldırılır, yerleştirilir. Kışın tünel hücrelerinin ön yüzleri çadır perdelerle kapatılıp içerde bu amaçla yapılmış tüp gaz yakıtlı ısıtıcılar kullanılırsa aralıksız kışın inşaata devam edilebilir. Böylece günde bir daire veya bir kat inşa etme hızına erişilebilir.

Bu sistem, birim inşaat alanına düşen kalıp miktarının fazla oluşu ve şantiyede kule vinci gerektirmesi nedeniyle pahalıdır. Fakat kalıpların yüzlerce kez kullanılabilmesi maliyeti düşürmektedir. Tünel kalıp sisteminde kalıplarla her seferinde düzgün yüzeyler elde etmek mümkündür. Öyle ki kalıptan çıkan yüzeyler ıspatula ile küçük yoklama düzeltmeleri sonrası duvar kâğıdına veya boyaya hazırdır. Dış duvarların yalıtımları, kalıp içine konulan yalıtım levhaları (polistren) sayesinde beton dökülürken bitirilmiş olur.

27

Resim 2.23: Tünel kalıp uygulamaları

1.3. Araç ve Gereçlerin Hazırlanması

Betonarme kalıpçılığı araç ve gereçlerinin hazırlanması işi bilen için sıradan, bilmeyeniçin ise zor bir işlemler bütünüdür.

Yapılacak bina projelerini inceleyerek işe başlamalıyız.

Nasıl bir bina inşa edilecek? Kaç katlı, alanı kaç m², kat yüksekliği ne kadar?

İnşaat sahibinin ödeme gücü, elimizdeki imkânlar, ekip durumumuz gibi birçok nedenidikkate almalıyız.

Projede özellikle kullanılması istenen kalıp yüzü elamanı ve kalıp iskelesi var mı?

Yapılacak işin devamlılığı ve bizim inşaat işlerinde kararlılığımız malzeme seçiminide etkileyecektir.

Klasik ahşap kalıp malzemesi yerine plywood, çelik panel kalıplar tercih edebildiğimizgibi, ahşap dikme yerine teleskopik ayarlı dikmeler de kullanabiliriz.

Tüm bunlar işin maddi yönü ile ilgili yapacağımız tercihlerimizdir.

İnşaat sahasında malzemeleri istifleyebileceğimiz yerleri tespit etmeliyiz.

Şantiye imkânlarını gözden geçirip, kalıp malzemelerini temin ederek inşaat alanınagetirmeliyiz.

Kalıp kanatlarını dikmeleri vb. imalatları yapıp kalıp malzemelerini kalıp yağları ileyağlamalıyız.

28

Planın zemine aplikasyonu, ip iskelesinin kurulması, temel kazısı, temel tabanına tesviye betonun atılması ile kalıp işlemine başlamış oluyoruz (Resim 3.1).

Resim 3.1: İp İskelesinin Kurulması ve Tesviye Betonu

Şekil 3.1: Aks köşelerinin tesviye betonu üzerine aktarılması ve işaretlenmesi

Aksların kesim noktalarından sarkıtılan şakulle aks köşe noktaları beton üzerine aktarılır. Çivi kazıklar (demir çubuklar) çakılır (Şekil 3.1).

Resim 3.2: Temel kalıbı uygulaması

Temel kalıplarının yapılması, donatılarının hazırlanması ve beton dökümü ile inşaatımızın taşıyıcı kısmını bitirmiş oluyoruz (Resim 3.2).

29

Kolon aplikasyon planı ile kolonların yerleri tespit edilerek kolon ızgaraları çakılır (Resim 3.3). Kolon kanatları dikilerek desteklenir ve böylece inşaatımız devam eder (Resim 3.4).

Resim 3. 3: Kolon ızgaralarının çakılması Resim 3. 4: Kolon kalıbının montajı Kalıp Elamanlarının Hazırlanması

Ahşap kalıp çakılmaya başlanmadan önce, kalıp ekibi tarafından yapının projesi incelenerek gerekli kalıp elemanları hazırlanır. Bu elemanlar aşağıda verilmiştir.

1. Kanatlar

a) Kiriş kanatları (İç ve dış kanat olarak ikiye ayrılır.) b) Kolon kanatları

2. Kiriş tabanı 3. Dikmeler

a) Kiriş dikmesi b) Döşeme dikmesi

Ahşap Kalıp Hazırlama modülünde kalıp kanadı hazırlama işlemi ayrıntılı biçimde anlatılmıştır (Resim 3.5, 3.6).

Resim 3.5: Kanatların istiflenmesi Resim 3.6: Kanatların hazırlanışı

Öğrenme faaliyeti – 2’de (Proje detaylarını okuma) ölçülendirme maddesinde, kiriş, kolon kanadının ve kiriş tabanının ölçülendirilmesi yapılmıştır. Bu ölçülere göre kiriş ve kolon kanatlarını hazırlayabiliriz.

30

Öğrenme faaliyeti – 2’de (Proje detaylarını okuma) ölçülendirme maddesinde kiriş ve döşeme dikmeleri ile ilgili hesaplamalar yapılmıştır.

Ahşap Kiriş ve Döşeme Dikmesi Hazırlama Kuralları Uygun ölçüde (en dar kenarı 7 cm’den az olmayacak) kare veya daire kesitli lata

seçiniz. Kat yüksekliği 4.50’yi geçen kalıp dikmelerinin kontrol mühendisi (denetim

mühendisi) tarafından aşağıdaki kıstaslar dikkate alınarak boyutlandırmasını isteyiniz. • Kalıp ve iskele ağırlığı• Beton ağırlığı• Yığın durumundaki malzeme ağırlığı• Beton taşıma araç ağırlıkları• Hareketli yükler (işçi ağırlıkları)• Beton dökülürken meydana gelen çarpma etkisi• Yatay yük olarak rüzgar ve halat çekme etkileriTahta ya da lataya zarar vermeyiniz ve zayiattan kaçınınız.Çiviyi ihtiyaç kadar kullanınız.Dikmeyi gerektiğinde sökülebilecek şekilde çakınız.Çaprazlar ve ek işlemleri için en az 2,5 cm. kalınlığında ve 6 cm. genişliğinde tahtakullanınız.Çivileri ayn doğrultuda değil, çaprazlama ve kenardan biraz içeride olacak şekildeçakınız.Kalıp dikmeleri, ilgili standartlara uygun 2. veya 3. sınıf keresteden seçiniz.Direklerde birden fazla ek kesinlikle yapmayınız.Ekleri 1/3 kısmında, kare ve dikdörtgen direklerde dört tarafından, yuvarlak ağaçlardaüç tarafından en az 70 cm uzunluğunda saplamalar ile ekleyiniz (3.2 Şekil).

Şekil 3.2: Dikmelerde ek yapılması Dikme altlarına konan takozların sert ağaçtan olmasına (meşe, gürgen v.s.) ve kamaşeklinde hazırlanmasına dikkat ediniz. Yumuşak ağaçtan yapılan kamaların ezildiğiniya da yerinden çıkması nedeniyle, döşeme ve kirişlerde sehim oluştuğunu unutmayınız(Şekil 3.3).

31

Şekil 3.3: Dikme altına konacak kama ve takozlar

Açıklığı 3 m'yi geçen döşemelerde en az 1 adet yedek dikme kullanınız. Dikme arası 6m'yi geçmesi durumunda 2 dikme kullanılacak şekilde sayıyı belirleyiniz.

Ahşap Kiriş Dikmesi Hazırlamada İş Sırası 1. Projeden ölçü alma, dikme, çapraz ve kulak (şaplama) tahtasını ölçme ve markalama.2. Dikme ve tahtayı kesme.3. Dikme, başlık ve çaprazları (payanda) kurallarına uygun vaziyette çakarak birleştirme.

Ahşap Kiriş Dikmesi Hazırlanması a) Projeyi inceleyiniz (kat yüksekliği, döşeme kalınlığı, kiriş yüksekliği vb).

Beton ve betonarmeden inşa edilecek yapı elemanlarının, projedeki biçim ve ölçülerine göre şekillendirilebilmesi için kalıp projesini doğru olarak okuyunuz (Şekil 3.4)

b) Daha önceden hesaplanmış dikme, başlık, kulak ve çaprazların uzunluklarını notediniz.

Şekil 3.4: Kalıp planı ve kalıp detay çizimleri

32

c) Dikme için uygun ölçüde ve yeteri kadar lata (10x10 cm) ve tahtayı çalışma alanına

taşıyınız (Resim 3.7).

Resim 3.7: Dikme malzemeleri

d) Dikme uzunluğunu (boyunu) ölçünüz ve markalayınız (Resim 3.8).

Resim 3.8: Dikme boyunun ve başlığın ölçülmesi

e) Dikme ve başlığı işaretlenen yerden kesiniz (Resim 3.9).

Resim 3.9: Dikme ve Başlığı İşaretlenen Yerden Kesilmesi

f) Dikmenin ucuna başlığı ortalayarak dayayınız (Resim 3.10).

33

Resim 3.10: Başlığın yerleştirilmesi

g) Başlığı dikmeye çivi ile tutturunuz (Resim 3.11).

Resim 3.11: Başlığın dikmeye çakılması

h) Başlık ile dikmeyi, kulak (şaplama) tahtası birleştiriniz (Resim 3.12).

Resim 3.12: Başlık ile dikmeyi kulak tahtası ile birleştirmek i) Dikmeden başlığın her iki tarafına yaklaşık 45º - 60º meyilli olacak şekilde çaprazlar

(payandalar) çakınız (Resim 3.13).

34

Resim3.13: Dikmeden başlığın her iki tarafına çaprazlar (payandalar) çakmak j) Hazırlanan kiriş dikmelerini istifleyiniz (Resim 3.14)

Resim 3.14: Hazırlanan dikmelerin istiflenmesi

37

ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 Bu faaliyette verilen bilgiler ve araştırmalarınız doğrultusunda, uygulamaya yönelik

proje detaylarını doğru olarak okuyabileceksiniz.

Çevrenizde yapımına başlanmış veya yapımı devam eden inşaat sahalarına giderekkalıp uygulamalarını izleyiniz.Sahiplerinden ve inşaatın yapımından sorumlu teknik elamanlardan, mühendislikbürolarından mimari ve betonarme proje örnekleri temin ederek inceleyiniz.Bu projelerdeki teknik deyimleri araştırınız.Proje üzerindeki bilgiler ışığında, yapı elamanlarının kalıp resimlerini çizerekölçülendiriniz.İnşaatlara giderek, izin almak şartıyla yapılan kalıp uygulamalarını yerinde görünüz.Projenin okunuşunu ve bu bilgilerin uygulamaya nasıl aktarıldığını ilgililerdensorunuz.Araştırma ve gözlemlerinizi rapor haline getiriniz ve hazırladığınız raporu sınıftatartışınız.

2. PROJE DETAYLARINI OKUMAK2.1. Statik Proje 2.1.1. Tanımı

Mimari projeye uygun olarak inşaat mühendisleri tarafından hazırlanan, ölçekleri yapının büyüklüğüne ve özelliğine göre belirlenen, betonarme, yığma, çelik ve benzeri yapıların türlerine göre taşıyıcı sistemlerini gösteren, bodrum kat dahil tüm kat planlarını, çatı planlarını, bunların kesitlerini, detaylarını ve hesaplarını içine alan projeye Statik Proje adı verilir.

Bu hesaplarda zeminin fiziksel parametreleri, zemin, temel, yapı etkileşimi ve temel tasarımının belirlenmesinde, mühendislik hizmetlerini içeren standartlara ve Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca yayımlanan "Zemin ve Temel Etüdü Raporlarının Hazırlanmasına ilişkin Esaslar"a ve "Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik" hükümlerine uyulur.

2.1.2. Özellikleri Statik projeler inşaat mühendisi tarafından hazırlanmaktadır. Şekli ve boyutları mimarî

projede belirlenmiş olan yapının, yeterince sağlam olarak inşa edilip kullanılabilmesi için, taşıyıcı elemanların hangi malzeme ile hangi kesit ölçüsünde yapılması gerektiği belirlenmekte ve bu tespitler proje haline getirilmektedir. İnşaat mühendisi, proje hazırlamaya başlamadan önce, yapının inşa edileceği arsanın zemin emniyet gerilmesi, rüzgâr ve kar yükünün hesabında özellikle dikkate alınması gereken yöresel faktörler,


AMAÇ

ARAŞTIRMA

38

yörenin deprem riski ve deprem yönetmeliğinin öngördüğü hesap koşullan ile ilgili gerekli bilgi ve belgeleri temin etmektedir.

Taşıyıcı eleman boyutlarının belirlenmesi amacıyla yapılan statik hesaplar, projenin bir eki olarak, projeyle birlikte işlem göreceğinden, kolayca izlenip denetlenmelerine olanak verecek bir doküman şeklinde sunulmaktadır.

Taşıyıcı sistem projelerinde yer alacak paftalar, binanın inşaat tarzına göre değişmektedir. Örneğin betonarme karkas tarzında inşa edilecek bir binanın taşıyıcı sistem projesinde aşağıdaki paftalar yer almaktadır:

Temel PlânıKolon AplikasyonuDöşeme Kalıp PlânıDöşeme Teçhizat (Donatı) PlânlarıKiriş DetaylarıMerdiven Detayları

Temel plânı 1/50, detayları 1/20 ölçeğinde kolon aplikasyonun kolon kesitleri 1/20 veya 1/25, aks aralıkları 1/50 ölçeğinde döşeme kalıp plânı ve teçhizat plânlan 1/50 ölçeğinde; kiriş ve merdiven detayları ise 1/20 veya 1/25 ölçeğinde çizilerek, her paftaya, kullanılan donatının şekli, sayısı, büküm boyları ve toplam boyu yazılmaktadır.

2.2. Ölçü ve Ölçülendirme 2.2.1. Ölçü Alma Ölçü almak önemli bir olaydır dersek yalan olmaz. Doğru alınmayan ölçü uygulamada sıkıntı çıkarır. Ölçüyü araziden, malzemeden veya projeden alındığına bakılmaksızın hassas bir şekilde ve kurallarına uygun olarak okumak ve kayıt altına (kâğıda aktarmak) almak ve yorumunu iyi yapmak gerekir.

Uygulama

Örnek 1: Aşağıda temel planındaki bilgileri okuyarak anlamlarını açıklayınız?

S110: Aplikasyon planında, 5A koordinatında yer alan 110 no’lu kolon S112: Aplikasyon planında, 5C koordinatında yer alan 112 no’lu kolon

5A ile 5B aksları arasındaki mesafe 390 cm, 5B ile 5C aksları arasındaki mesafenin ise 490 cm olduğu görülür.

39

Örnek 2: Aşağıda temel planındaki bilgileri okuyarak anlamlarını açıklayınız.

BK1 (30/30): 1.no’lu bağlantı (bağ) kirişi, genişliği ve yüksekliği ise 30 cm’dir. T5 (60/90): 3.no’lu temel. Temel’in genişliği 60 cm, yüksekliği ise 90 cm’dir.

Örnek 3: Aşağıda kalıp planındaki bilgileri okuyarak anlamlarını açıklayınız.

D307: 3. Kattaki 7 no’lu döşeme veya 307 no’lu döşeme 12 cm: Döşeme kalınlığı (yüksekliği) K315 (25/50): 3. Kattaki 15 no’lu kiriş veya 315 no’lu kiriş

40

Örnek 4:

Subasman kotunun ± 0.00 kotundan 1.00 m yüksekte ve temel üst seviyesinin ise “-

1.92” m aşağıda olduğunu, Döşeme tipinin, asmolen döşeme olduğunu, Bodrum kat yüksekliğinin 2.92 m ve zemin kat döşemesinde düşük döşeme

yüksekliğinin 22 cm olduğunu görüyoruz. Örnek 5:

7 no’lu münferit (tekil) temelin kenar uzunluklarının (en ve boyunun) 200’er cm

olduğunu, S108 kolonunun ise daire kesitli olduğunu, 2 no’lu bağ (bağlantı) kirişinin ise genişliğinin 30 cm, yüksekliğinin ise 30 cm

olduğunu görüyoruz.

41

Örnek 6:

Binamızın 2 katının kat yüksekliğinin 2.70 m, Düşük döşeme derinliğinin 40 cm,

Saçak kotunun 9.32 m, Döşeme tipinin plak döşeme olduğunu,

2 kat olarak inşa edilecek olan binamızın üzerinin çatı ile kapatılacağını görüyoruz.

Örnek 7:

A-A kesitinin 303 ve 304 no’lu döşemelerinden geçtiğini,

42

304 no’lu döşemenin (DD304) düşük döşeme olarak planlandığını, döşeme kalınlığının 10 cm olduğunu, K313 kirişine paralel dilatasyon derzinin (binamızın sol tarafında başka bir binanın olduğu ve iki bina arasında dilatasyon derzinin (boşluğunun) olduğunu görüyoruz.

2.2.2. Ölçülendirme (Uygulama)

K319 kirişi için kalıp ölçülerinin hesaplanması: Verilenler: İstenenler: a =25 cm a) Dış kanat yüksekliğih = 50 cm b) İç kanat yüksekliği

c) Taban tahtası genişliğiÇözüm: a) Dış kanat yüksekliği = Kiriş yüksekliği + kiriş taban tahtası kalınlığı

Dış kanat yüksekliği = 50 + 2.5Dış kanat yüksekliği = 52.5 cm bulunur.

b) İç kanat yüksekliği = Kiriş yüksekliği – Döşeme kalınlığı – Döşeme tahtası kalınlığı +kiriş taban tahtası kalınlığı olduğundan İç kanat yüksekliği = 50 – 14 – 2.5 + 2.5

43

İç kanat yüksekliği = 36 cm bulunur.

c) Taban tahtası genişliği Taban tahtası genişliği, kiriş genişliğine eşittir. Taban tahtası genişliği = 25 cm

S309 Kolonu İçin Kalıp Ölçülerinin Hesaplanması Verilenler: a = 25 cm b = 65 cm H = 2,92 m (Kat yüksekliği) Kiriş Kesiti: 25x50 cm İstenenler: a) Kanat genişliklerini (a,b) hesaplayınız. b) Kanat boyunu (uzunluğunu) hesaplayınız. c) Klapa ölçüleri d) Kuşak ölçüleri Çözüm: Not: Kolon kanat genişliklerinin hesabında; kanatlardan biri kolonun bir kenarının ölçüsünde olup, diğer kenarın kalıp ölçüsü kolonun diğer kenarından iki kalıp tahtası kalınlığı kadar artmaktadır. a) a = 25 cm (10 + 15 veya 12.5 + 12.5 cm’lik tahtalardan oluşturulur.) olur. b = 65 + (2x2.5) = 70 cm (4 x 15 + 10 cm’lik tahtalardan oluşturulur.) bulunur. b) Kiriş tabanı tahtası, kolon kalıbının üzerine oturduğundan Kanat boyu (uzunluğu)= Kat yüksekliği – (Kiriş yüksekliği + Kiriş taban tahtası kalınlığı) Kanat boyu (uzunluğu)= 292 – (50 + 2.5) = 239.5 cm =2.395 m

c) Klapa uzunlukları kanat genişlikleri kadardır.Yani a kenarı için 25cm, b kenarı içinse 70 cm olarak belirlenir.

44

Dikme Uzunluklarının Hesabı Verilenler:

a) Döşeme kalınlığı: 14 cm b) H = 2,92 m (Kat yüksekliği) c) Kiriş ölçüleri: 25x50 cm d) Izgara: 5x10 e) Belleme (Ahşap kiriş): 10x10 (10x12,10x14) f) Dikme başlığı 10x10 cm g) Kalıp tahtası 2,5 cm kalınlığında h) Kama yüksekliği 3 cm (2 ~ 4 cm)

İstenenler a) Kiriş dikmesi uzunluğu (K319 kirişi için) b) Döşeme dikmesi uzunluğu (D308 döşemesi için) Çözüm

a) Kiriş dikmesi uzunluğu = Kat yük. – ( Kiriş yük. + Kiriş taban tah. kalınlığı + Başlık kalınlığı + Kama yüksekliği) olduğunu biliyoruz. Kiriş dikmesi uzunluğu = 292 – (50 + 2.5 + 10 + 3) = 292 – 65.5 değerleri yerine koyarsak Kiriş dikmesi uzunluğu = 226.5 cm = 2.265 m bulunur.

b) Döşeme dikmesi uzunluğu = Kat yük. – (Döşeme kalınlığı + Döşeme tahtası + Izgara yük. + Belleme (Ahşap kiriş) yüksekliği + Kama yüksekliği) dir. Döşeme dikmesi uzunluğu = 292 – (14 + 2.5 + 10 + 10 + 3) = 252.5 cm bulunur. Döşeme dikmesi uzunluğu = 252.5 cm = 2.525 m bulunur. Not: Burada bulunan değerler, ahşap malzemelerin ölçüleri değiştiğinde otomatikman değişecektir. Ahşap Kalıp Malzemelerinin Hesaplanması Ahşap kalıp malzemelerinin hesaplarının yapılması aşağıdaki kabullere dayandırılmıştır.

1. 1 m² ye 1 adet dikme kullanılır. 2. Ahşap kalıbın teorik kullanım ömrü 4–5 kullanımdır, 5 kullanımdan sonraki

her 5 kullanım için %25 kalıp malzemesi ilave edilerek eskiyenlerle değiştirilir.

45

3. Ahşap kalıp malzemelerinin hesaplarında kullanılacak, kereste kalınlığı vetoplam içindeki eleman oranları aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Yapı Cinsi

1–5 Katlı Yapılar 5–15 Katlı Binalar

Toplam Kereste Kal.

Tahta %si

5x10 %si

10x10%si

Dikme Adedi

Toplam Kereste Kal.

Tahta%si

5 x 10 %si

10x10 %si

Dikme Adedi

Yığma Yapılar

8 cm 55 45 1 - - - -

Karkas Yağılar

12 cm 60 30 10 1 15 cm 60 30 10 1

Dikme uzunluklarının hesabında kullanacak olan formüller aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.

KDU =KY-KFY–10,5 KDU- Kiriş Dikmesi uzunluğu

KY - Kat Yüksekliği KFY- Kiriş Faydalı Yüksekliği DDU = KY-DK–25,5

DDU -Döşeme Dikmesi Uzunluğu DK - Döşeme Kalınlığı

NOT: Yığma yapılarda kiriş dikmesi kullanılamayacağından kiriş dikmesi hesabı yapılmayacaktır.

46

ÖRNEK: 1 Bir katının alanı 260 m² olan 2 katlı yığma bir bina ahşap kalıpla inşa edilecektir. Döşeme kalınlığı = 13cm Kat yüksekliği=300cm Olduğuna göre bu binanın yapımı için gerekli olan kereste miktarlarını hesaplayıp sipariş listesi tablosunu oluşturunuz.

ÇÖZÜM: TKM = KA/KK

TKM: Toplam Kereste Miktarı KA: Bir Kat Alanı KK: Kereste Kalınlığı

TKM =260/0.09 =23.4 m³ Tahta Miktarı =23,4* 0.55 =12.87 m³ bulunur. 5/10 Dilme Miktarı =23.4 * 0.45 = 10.53 m³ bulunur.

Dikme Adedi = 260*1 = 260 Adet DDU = 300–13–25.5 = 261,5 cm bulunur.

Sipariş Tablosu

MALZEME 5/10 DİLME MİK m³

TAHTA MİKTARI m³ DİKME EDEDİ

İLK PRİYOT 10.53 12.87 260 İLAVE

İ- - -

TOPLAM 10.53 12.87 260

ÖRNEK: 2 Bir katında 4 daire bulunan ve bir dairesinin alanı 132 m2 olan 5 katlı bodrumlu 20

dairelik bir apartman karkas olarak ahşap kalıpla inşa edilecektir. Yapının; kiriş yüksekliğinin 50 cm, kat yüksekliğinin 300 cm ve döşeme kalınlığı 13,5 cm, ayrıca yapının B.A. projesi incelendiğinde firesiz kullanım için; 5/10 uzunluklarının 280 cm, 10/10 uzunluklarının 290 cm, tahta boyutlarının ise 15/2.5/250 olduğu görülmektedir.

Yukarıdaki bilgiler ışığında bu yapının inşa edilmesi için gerekli kereste sipariş tablosunu malzemelerin adetleri çıkacak şekilde hesaplayınız.

ÇÖZÜM: TKA = 4*132 = 528 m² TKM = 528*0.12 = 63.36 m² Tahta Adedi =( 63.36*0,6 ) / (0.15* 0.025*2,5 ) = 4055 Ad 5/10 dilme adedi = ( 63.36 *0,3 ) / ( 0.05*0.10* 2,8 ) = 1358 Ad 10/10 dilme adedi = ( 63.36*0,1) / ( 0,1*0,1*2,9 ) = 219 Ad Dikme adedi = 528*1 = 528 Ad KDU = 300 -50–10,5 = 239,5 cm DDU = 300–13,5–25,5 = 261 cm

47

MALZEME SİPARİŞ TABLOSU MALZEME TAHTA AD 10/10 AD 5/10 AD DİKME AD İLKPERİYOT 4055 219 1358 528 İLAVE

İ1014 55 340 -

TOPLAM 5069 274 1698 528 2.3. Projeden Betonarme Kalıp Malzeme Bilgilerini Alma

İnşaat ruhsatı alınmış bir yapının inşaatına başlanmadan önce işveren, taşeron, kalfa, kalıp ve demir ustasının yapılacak bina hakkında bilgiye sahip olması gerekir. Bu bilgiler tasdikli betonarme projesinin ön sayfasında ve pafta altlarında bulunmaktadır.

Bu bilgilerin öğrenilmesi, yapı için ekip hazırlanması, iş bölümü ve işveren ile yapının taahhüdünü üstlenenler için önemlidir.

Proje sayfasında yazılmamış bilgiler kontrol mühendisinden öğrenilmelidir. Binanın projesine uygun yapılması için bu bilgiler doğrultusunda anlaşmalar yapılmalı, yapım esnasında proje dışı malzeme kullanılmamalı ve işçilik hataları olmamalıdır.

Unutmamamız gereken diğer bir konu ise her proje kendi içinde değerlendirilmelidir. Komşu binanın malzeme cinsi ile işçilik kalitesi yapılacak bina için emsal teşkil etmemelidir. Bu nedenle yapı genel bilgileri yapıya başlanmadan incelenmelidir.

Yapı işlerinde çalışan kalıp ustasının betonarme projeyi okuyabilmesi gerekir. Proje üzerindeki yapı ile ilgili bilgilere bir göz atalım.

İl, ilçe, mahalle, sokak, kapı no Pafta, ada, parsel Kat adedi Yapı sistemini (B.A, Çelik, Prefabrik v.s.) Beton sınıfını (C20, C25, C30...v.s.) Demir cinsini (STIII) Döşeme sistemi (Plak, asmolen, kirişsiz plak, vs) Temel sistemi (Münferit, mütemadi, radye vs) Kullanma amacını (Konut, iş yeri, mağaza vs) Kullanılacak kalıp malzeme cinsi ve sınıfı (2’inci sınıf çam kereste, metal kalıp) Kalıpların yapılış tekniği (Ahşap kalıp, panel kalıp, tünel kalıp, prefabrik kalıp vb.)

Tüm bu ve buna benzer bilgiler yapılacak yapının önemine ve büyüklüğüne göre proje üzerinde ve eklerinde belirtilir. Kalıpçı ustası bunlardan gerekli olanları not eder.

48

2.4. Teknik Uygulama Bilgilerini Alma Yapı işlerinde çalışan kalıp ustası, mimari ve statik projede belirtilen tüm ölçü ve

detayları okuyup, anlayarak bunları uygulama safhasına geçirebilmelidir

Şimdi projelerimize bir göz gezdirelim, neler var ve bu bilgiler ne anlama geliyor bizim işimize yarayanları not alıp, yorumlayıp gereğini yapalım.

Önce mimari projeyi inceleyelim. Kat Planları• Yapım sırasında kat planlarına çok sık bakılır. İmalata yön veren birçok bilgi

alınır.• Pencere genişlik ve yükseklikleri,• Kapı genişlik ve yükseklikleri,• İç ve dış ölçüler,• Kotlar (katın veya bir bölümünün kotları),• Merdivenin basamak genişliği, uzunluğu, rıht yüksekliği ve merdiven çıkış yönü,• Bina bitişik taraflarının dilatasyon ölçüsü,• Bacalar ışıklıklar ve ölçüleri,• Sonuç olarak her imalat safhasın da mimari projeye bakılır.

Mimari kesit: Mimari projede kesitler kat planları gibi birçok bilgi verir. Kalfa,kalıp ustası ve demirci için kesitler önemlidir. Bir projede en az 2 kesit bulunur. Bu kesitlerden bir tanesi merdivenden geçer. Kesitin geçtiği yerde döşeme şekli, mahal isimleri ile birçok bilgiler alınır.(Şekil 4.1)

• Her katın brüt, net kat yükseklikleri,• Kapı, pencere yükseklik ve kotları,• Her katın döşeme sistemi (plak, asmolen vs...),• Düşük döşeme var ise ölçü ve kotları,• Merdiven kesiti (merdiven plak sistemi ),• Döşeme, pencere denizlik vs.. kotları, yol ve tretuvar kotu,• Çatı var ise, elemanlarının şekli, ebatları, eğimi ve kaplama cinsi, baca kotları,• Asansör dairesi var ise motor taban kesiti ve kotları

GörünüşlerBinanın projesinde bütün görünüşleri görmek mümkündür. Yapının ince işleri ile ilgili

bilgiler alınır. • Yol üstündeki katların tüm görünüşleri, kat kotları,• Yol altında kat varsa, kesit çizgi ile kotları,• Çatı ve baca görünüş ve kotları,• Balkon, saçaklar görünüş ve kotları,• Yol ve tretuvar kotları,• Yapı bahçeli nizam ise, bahçe kotları,• Subasman kotu.

49

Şekil 4.1: Bina Kesiti Şimdide betonarme projeyi inceleyelim.

Temel planı: Yapı temel çeşidini (münferit, mütemadi, radye temel) öğrenebiliriz. Bunların dışında özellikle yığma binalarda uygulanan taş, tuğla ve beton temel planları ile karşılaşmak mümkündür. Temel şekli ne olursa olsun temel planından imalat ile ilgili tüm bilgiler alınır. Temel planında varsa hatıllar (bağlantı kirişleri) ve ebatları temel genişlik ve yükseklikleri, kesitlerden temel altı (tesviye betonu, izalasyon.vs..) bilgileri alınır (Şekil 4.2).

• Temel isimleri (T1),ölçü ve ebatları, • Kolon isimleri (S101, S102..vs), • Hatıl isim ve ebatları (BK1, BK2, 30/30 v.s), • Kolon aks veya sabit kenar ölçüleri, • Temel ölçeği (1/50, 1/100), • Temelde kullanılan beton ve çelik sınıfı (C20, STIII).

50

Şekil 4.2: Temel aplikasyon planı

51

Kolon Aplikasyon (bodrum) Planı Kolonların proje akslarına göre temele bağlanmasına kolon aplikasyonu denir. Bunun

doğru biçimde yapılması ip iskelesi ile mümkün olmaktadır. Kolon aplikasyon planında, kolonları perde kolonlar ve perde duvarların her iki yöndeki aks ölçüleri yazılıdır. Ayrıca kolonların ismi, ebatları, içindeki boyuna donatı ve çapı ile etriye bilgileri kolon aplikasyon planından alınır (Şekil 4.3)

Şekil 4.3: Bodrum katı kolon aplikasyon planı

52

Kalıp Donatı PlanıKalıp donatı planı, isminden de anlaşılacağı gibi döşeme, balkon, merdiven

donatılarını gösterir Merdiven Donatı DüzeniYapıda uygulanacak merdivenin plan ve kesitlerini gösterir.

Yapının betonarme projesinden merdivenin malzeme, donatı cinsine ve detaylarına bakılır projede detay yoksa kontrol mühendisinden talep edilmelidir. Merdivenler deprem yönünden son derece önemli yapı elemanlarıdır (Şekil 4.4).

Şekil 4.4: Merdivenlerde plak düzeni

Kalıp PlanıKalıp planları yapının büyüklüğüne göre 1/50 veya 1/100 ölçeklidir. Paftanın alt

köşesinde hangi kata ait olduğu, ölçeği, kullanılan malzeme cinsleri yazılıdır. Kalıp planında aşağıdaki bilgileri bulmak mümkündür (Şekil 4.5).

• Döşeme isim ve kalınlıkları (D101, d=10cm),• Kiriş isim ve ebatları (K101, 25/50),• Düşük döşeme (DD101),• Baca yerleri,• Kolon isimleri (S101),• Kiriş aks ölçüleri,• Kalıp dış ve iç ölçüleri,• Boşluklar, hava bacaları,• Merdiven basamak yerleşimi (sahanlık şekli),• Lento var ise (l),• Ters kirişler (Tk),• Kalıbın mimariye göre kotu,• Farklı kiriş ve döşeme kotları,• Kullanılacak beton ve çelik sınıfı.

53

Şekil 4.5: Birinci kat kalıp planı

54

2.5. Proje Üzerine Betonarme Kalıp Yerlerini İşaretleme

Projelerde yeterli bilgilerin bulunmadığı veya çok ayrıntılı olduğu durumlarda,Büyük yapılarda birden fazla ekip çalışması olabilir. İş bölümü sırasında yerlerinbelirlenmesi ve görev dağılımında,Projenin bir kısmı yerinde imal edilebildiği gibi, bazı bölümleri çelik inşaat tarzındaveya prefabrik yapı elamanları ile yapıldığında,Bazen inşaatın yapımı sırasında unutulan, gözden kaçan veya tadilat nedeniyledeğiştirilen kısımlar olması halinde,Takviye veya estetik amaçlı ilavelerin yapımı istendiğinde,Ustanın işlerini daha kolay takip etmesi, yapılan ve zaman içinde yapılacak olan kalıpişlerinin sıralanması ve farklı malzemelerin nerelerde kullanılacağının kendinceanlaşılır hale getirilmek istenmesi halinde,

Tüm bu veya buna benzer durumlarda kalıp yapılacak yerlerin ve bunlara ait teknikbilgilerin proje üzerine işaretlenmesi gerekir.





KALIP YAPMA

ANKARA 2006

i

AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ – 1 .................................................................................................. 3 1. TEMEL KALIBI YAPMA................................................................................................... 3

1.1. Temel ............................................................................................................................ 3 1.1.1. Tanımı.................................................................................................................... 3 1.1.2. Çeşitleri.................................................................................................................. 4

1.2. Temel Kalıbı ............................................................................................................... 10 1.2.1.Tanımı................................................................................................................... 10 1.2.2. Çeşitleri................................................................................................................ 10 1.2.3.Elemanları............................................................................................................. 12

1.3. Temel Kalıbı Yapma Kuralları ................................................................................... 12 1.4. Temel kalıbı yapılması................................................................................................ 12 DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .......................................................................................... 18 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 19

ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 ................................................................................................. 20 2. KOLON VE PERDE KALIBI YAPMA ............................................................................ 20

2.1. Kolon-Perde ................................................................................................................ 20 2.1.1.Tanımı................................................................................................................... 20 2.1.2. Çeşitleri................................................................................................................ 20

2.2. Kolon-Perde Kalıbı ..................................................................................................... 21 2.2.1.Tanımı................................................................................................................... 21 2.2.2.Çeşitleri................................................................................................................. 21 2.2.3. Elemanları............................................................................................................ 23

2.3. Kolon-Perde Kalıbı Yapma Kuralları ......................................................................... 26 DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .......................................................................................... 31 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 32

ÖĞRENME FAALİYETİ - 3 ................................................................................................. 33 3. KİRİŞ KALIBI YAPMA.................................................................................................... 33

3.1.Kiriş.............................................................................................................................. 33 3.1.1. Tanımı.................................................................................................................. 33 3.1.2.Çeşitleri................................................................................................................. 34

3.2. Kiriş Kalıbı.................................................................................................................. 37 3.2.1.Tanımı................................................................................................................... 37 3.2.2.Çeşitleri................................................................................................................. 37 3.2.3.Elemanları............................................................................................................. 38

3.3. Kiriş Kalıbı Yapma Kuralları...................................................................................... 40 3.4. Kiriş Kalıbı Yapılması ................................................................................................ 42 DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .......................................................................................... 47 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 48

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 49 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 51 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 52

İÇİNDEKİLER

3

ÖĞRENME FAALİYETİ – 1

Bu faaliyette verilen bilgiler ve araştırmalarınız doğrultusunda, betonarme temel kalıbını doğru, eksiksiz ve işe uygun olarak yapabileceksiniz.

Çevrenizde temel çukuru açılmış, ip iskelesi yapımına başlanmış veya yapımı devam eden inşaat sahalarına giderek sahiplerinden ve inşaatın yapımından sorumlu teknik elamanlardan;

Temel sistemini,İp iskelesinin kuruluşunun önemini ve temel tabanına aktarılışını,Kalıp yapımında kullandıkları veya kullanacakları malzeme özelliklerini,Kalıp malzemelerinin temin edilmesini, istiflenmesini ve temel kalıp yapımıaşamalarını sorarak ve izleyerek öğreniniz.Kalıp uygulamalarında dikkat edilecek kurallar ve güvenlik önlemlerikonusunda araştırma yapınız.İnternet ortamında firmaların sitelerine girerek temel kalıp teknolojileri hakkındabilgi sahibi olunuz.Araştırma ve gözlemlerinizi rapor haline getiriniz ve hazırladığınız raporu sınıftatartışınız.

1. TEMEL KALIBI YAPMA

1.1. Temel

1.1.1. Tanımı Yükü daha geniş bir alana yaymak amacıyla, temel duvarlarının ya da kolonların

altına yapılan yapı elemanlarına "temel" denir.

Temeller, yapının sabit, hareketli ve deprem yüklerini taşıyan ve bunları zemine ileten, değişik tasarımı olan yapı elemanlarıdır.

Temelin oturacağı tabii zemine temel yatağı adı verilir. Bu zemin, değişik özellikler gösterebildiği gibi, farklı derinliklerde ve hatta iklim ve mevsime göre de değişik özellikler gösterebilir. Bu nedenle, iyi bir zemin etüdü yapılmadan, zemin emniyet gerilmesi deneyle tespit edilmeden temel hesaplanmamalı ve inşa edilmemelidir.

Temel tabanının, sağlam bir zemine oturtulması gerekir. Aksi halde, temelin yapacağı dengesiz oturmalar binayı, olumsuz yönde etkileyecektir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Zemine sızan veya zemin bünyesinde bulunan su zerreleri donma yaparak temelde, istenmeyen hareketlerin doğmasına neden olabilir. Bu nedenle temel tabanı, zemin yüzeyinden aşağıda, belirli bir derinliğe oturtulmalıdır. Bu derinliğe, yani temel yatağı derinliğine don seviyesi denir.

Don seviyesinin ülkemizde, en az 80 cm alınması gerekir. Bu seviye, büyük

binalarda ve soğuk iklimli bölgelerde 150 cm ye kadar çıkarılabilir.

1.1.2. Çeşitleri Temel yapıları, yüzeysel ve derin temeller olmak üzere iki gruba ayrılır.

Yüzeysel temeller: Yüzeysel temellerde malzemelerine göre dört, şekillerine göre de beş gruba ayrılmaktadır.

• Malzemelerine göre o Taş ve prefabrik bloklarla yapılan temeller o Beton veya betonarme temeller o Çelik temeller o Ahşap temeller

• Şekillerine göre; o Duvar altı temeller o Tekil ve birleşik temeller o Sürekli temeller o Radye temeller o Rijit temeller

Duvar altı temeller: Temel duvarından gelen yükleri daha geniş bir yüzeyle

zemine aktarmak için duvar altına, taşlarla (Şekil 1), kalıp içine dökülen grobeton (Şekil 2), betonarme betonu ( Şekil 2) ile veya bloklarla temeller (Şekil 4) yapılır.

Şekil 1: Taşlarla yapılan duvar altı temeller

5

Şekil 2: Beton ve B.A. ile yapılan duvar altı temel

Temel duvarları, ya da betonarme karkas yapıda kolonlar altına, yükü daha geniş

bir alana yaymak amacıyla yapılan temel elemanlarına sömel denir. Sömel, taştan yapılan bir temel duvarı olduğunda; taştan inşa edilebilir (Şekil 1). Fakat sömeller, temel duvarından gelen yükü, daha rijit ve emniyetli biçimde temel tabanına yaydıklarından, genellikle betonarmeden yapılırlar (Şekil 2). Binanın yükü, temel tabanına betonarme sömellerde 45°, taş sömellerde ise 60° lik bir açıyla yayılır (Şekil 1).

Bazı durumlarda taban ve yükseklik çok büyük çıkabilir. Bu gibi durumlarda taş ve

beton gibi malzeme zayiatını önlemek için sömelde, tabana doğru genişletme yapılır. Bu genişletmeye ampatman denir (Şekil 3).

Şekil 3: Bloklarla yapılan duvar altı temeller

6

Şekil 4: Betonarme ile yapılan duvar altı temeller

Tekil ve birleşik temeller: Münferit veya ayak temel de denilen tekiltemeller, temel zemininin orta sertlikte ve bina ağırlığının da az olmasıdurumlarında uygulanır. Betonarme karkas yapıda, yükleri taşıyan kolonlarınaltına tekil sömel olarak yapılırlar. Şekil 5’te, bu tür sömellerin düz, ampatmanlıve eğimli olarak yapılmış şekilleri görülmektedir.

Şekil 5: Tekil sömeller

Genellikle betonarmeden yapılan tekil sömeller; kare ya da dikdörtgen olarak tertip edilirler. Ayrı ayrı çalışmalarından dolayı, kaymalarını önlemek üzere 30x30, 50x50 cm gibi en kesitlerdeki bağ kirişleriyle birbirlerine bağlanırlar.

7

Şekil 6: Tekil sömeller ve bağ kirişleri

Tekil sömeller birbirlerine çok yakın olan iki kolonun yükünü alıp, tek bir sömel

halinde zemine aktaracak şekilde de tertiplenebilirler. Bu tip sömele birleşik sömel adı verilir.

Şekil 7: Birleşik ve tekil sömeller

Sürekli temeller: Temel zemininin sağlam olduğu yerlerde, bir hat boyunca

tertiplenmiş duvar veya kolonların yükünü zemine aktarmak amacıyla yapılan temellere sürekli temeller denir. Söz konusu temeller betonarmeden yapılmış olup enine kesitleri itibarıyla düz, kademeli (ampatmanlı) veya eğimli yapılırlar. Her iki durumda da temel yatağı üzerine 5 cm kadar kalınlıkta iri kum serilmesi ya da grobeton dökülmesi, üstten gelen her yükün temel zeminine daha düzenli yayılması bakımından uygun olur.

8

Şekil 8: Betonarme temellere ait en kesit örnekleri

Şekil 9: B.A. Sürekli temel planı ve perspektifi

Resim 1: Sürekli temeller

Radye temeller: Radye - jeneral olarak da isimlendirilen bu temeller, dolma

zeminlerde ya da emniyet gerilmesinin çok düşük olduğu ve temel zemininin fazlaca sıkışabilme özelliği gösterdiği veya temel duvarı ve kolonlarının birbirine çok yakın olması durumlarında uygulanırlar. Burada bina, zemini tamamen örten ve tersine çalışan bir döşeme üzerine oturtulur.

9

Radye temeller zeminin yapısına, bina yüküne ve temel duvarı ya da kolonların açıklıklarına göre aşağıdaki şekillerde inşa edilirler:

• Düz radye temel

• Kirişli radye temel o Alttan kirişli radye temel o Üstten kirişli radye temel

• Mantar şeklinde radye temel

• Ters kemer şeklinde radye temel

• Rijit temel

Şekil 10: Radye temeller

Derinliği fazla olan temellerde, zemindeki elâstikî şişmeleri, farklı oturmaları ve temel

duvarlarına yandan gelecek zemin basınçlarını karşılamak için rijit temel yapılır. Rijit temel, döşeme, perde duvarı, kolon ve kirişlerden bir bütün olarak yapılan temellerdir.

Derin temeller: Üzerine binanın oturacağı sağlam zeminin çok derinlerde olması durumunda, hem taşıma gücü fazla olan zemin tabakalarından yararlanmak hem de zemin içerisinde kullanılabilir hacimler oluşturmak amacıyla derin temeller yapılır. Bu temeller ayak temeller, kazık temeller ve kesonlar olmak üzere üç gruba ayrılır:

• Ayak temeller

• Kazık temeller

• Keson temeller

10

Şekil 11: Ayak temeller

Şekil 12: Kazık ve keson temeller

1.2. Temel Kalıbı 1.2.1.Tanımı

Temel planında belirtilen şeklin verilmesi için, zemin yüzeyi üzerinde oluşturulan kalıplara temel kalıpları denir. Yapıyı zemine oturtan temel kalıpları en basit kalıplardandır. Yükseklikleri ve görünen yüzleri azdır. 1.2.2. Çeşitleri

Yapıldıkları temelin ismi ile anılırlar. Duvar altı sömel kalıbı Tekil sömel kalıbı Sürekli temel kalıbı

Duvar altı sömel kalıbı: Duvar altına yapılacak sömeller genellikle dikdörtgen

kesitlidirler. Bu tip sömellerde kalıp, yalnız yan yüzlere yapılır. Kanatların açılmaması için yanlardan kazık çakılıp üstten gergi latası veya telle gerdirilir.

11

Şekil 13:Duvar altı temel kalıbının görünüşü ve kesiti

Tekil sömel kalıbı: Tekil sömellerin yalnız yan yüzleri ile üst kısmının (kürsü)

etrafına yapılan kalıptır. Tekil temeller arasına bağlantı kirişleri yapıldığında bu kirişlerin yan kanatlarına da kalıp yapmak gerekir. Meyilli kısımlar için kalıba gerek yoktur. Mala ile meyil (eğim) verilir. Üst kısmın betonu alt kısmın betonu dökülüp bir miktar sertleştikten sonra dökülür.

Şekil 14: Tekil sömel kalıbı

Sürekli temel kalıbı: Betonarme karkas binaların zemine oturtulması için tatbik

edilen bir tip temel şeklide sürekli sömellerdir

Resim 2: Sürekli temel kalıbı

12

1.2.3.Elemanları Temel kalıbı kanat, destek lataları, destek kirişleri, gergi çıtası teli, gergi teli ve

kazıklardan oluşmaktadır. Kanat: Temel kirişi yüksekliğinde olacak şekilde düzenlenir. Destek lataları: 5x5 cm, 10x10 cm Destek kirişleri: 5x10, 10x10 Gergi çıtası: 2,5x10 cm Gergi teli: Donatı bağlama teli Kazık: 5x5 cm, 8x8cm, 5x10 cm

Şekil 15: Temel kesiti

1.3. Temel Kalıbı Yapma Kuralları

Mutlaka ip iskelesi kurulmalı, temel planındaki ölçülere uyulmalıdır. Temel akslarının kesim noktalarına demir çubuklar (kazıklar) çakılmalı temel

yerleri işaretlenmelidir. Çok katlı ve sık donatılı inşaatlarda ip iskelesine göre temel yerleri belli

olduktan sonra önce demir donatı yerleştirilmeli, sonra kalıp çakılmalıdır. Kalıp yaparken önce kalıbın görünen yan kenarları hazırlanmalıdır. Kanatların yerine konulmasında, alttan açılmaları önlemek için kanatlara paralel

olarak konulan kuşak kirişlerinin dış kenarlarından belirli ara ile (100–200 cm) zemine kazıklar çakılmalıdır.

Aksların doğruluğu son kontrollerden önce bir daha ölçülmelidir. Yerinde imalatta çekilen akslar arası uzaklıklar ölçülür ve doğruluğu kontrol edilir. Akstan imalat kenarlarına uzaklıklar kontrol edilir.

Kanatların dik durması dıştan destek çakılarak sağlanır. (İçine çelik donatı konulan temellerin daha sonra üzerine gergi çubukları (50–100 cm arayla) çakılarak ve aralarına gergi telleri çekilerek açılmaları önlenir.)

Kalıp üst kotları (seviyeleri) hortumlu su düzeci ile veya nivo ile kontrol edilmelidir. Her bir elemanın en, boy ve yükseklik kontrolü yapmalıdır. Yan kalıpların diklikleri su terazisi yardımı ile ölçülmelidir.

1.4. Temel kalıbı yapılması

Temel çukuru açılmış, temel taban seviyesi istenilen kota kadar düzeltilmiş (çakıl veya grobeton serilerek), ip iskelesi uygulaması yapılmış olmalıdır (Aplikasyon modülünde ayrıntılı bilgi bulabilirsiniz).

Temellere ait aks ve sınır ölçülerinin bulunduğu telöreler üzerindeki çivi veya çentiklerden gerdirilen ipler esas alınarak aksların kesim noktalarından sarkıtılan şakülle, aks köşe noktaları, beton üzerine aktarılır. Çivi kazıklar çakılır

13

Şekil 16: Aks köşe noktalarının temel tabanına aktarılması

. Temele ait akslar ve sınır bilgileri temel taban yüzeyine aktarıldıktan sonra

temel donatı planına göre temel donatısı hazırlanıp montajı yapılır. Özellikle çok katlı binaların temel planlarındaki sık donatılarda bu işleme özen gösterilmelidir. İp iskelesinden aktarılan bilgiler hem demirci ustasının hem de kalıp ustasının ortak hareket etmesini sağlar.

Resim 3: Aks bilgilerinin ip iskelesi kullanılarak zemine aktarılışı

14

Resim 4:Köşe noktalarının tespiti ve temel donatısının hazırlanıp yerinde montajı

Temel kalıbı yaparken önce kalıbın görünen yan kenarları temel kalıp planına

göre hazırlanır. Kanatların yerine konulmasında, alttan açılmaları önlemek için kanatlara paralel olarak konulan kuşak kirişlerinin dış kenarlarından zemine kazıklar çakılır. Kanatların dik durması dıştan destek çakılarak sağlanır.

Resim 5: Kanatların hazırlanması ve desteklenmesi

Sürekli sömellerde kolonları bağlayan sürekli kirişleri, ya tek taraflı veya iki

taraflı ampatmanlarla zemine otururlar. Bu durumda kiriş yan yüzleri ile ampatman yüzeylerine yapılan kalıpların, ayrı düzlem ve ayrı seviyede olması gereklidir. Böyle sömellerde önce, ampatman alınlarının kalıbı yapıldıktan sonra, demirler döşenir. İp iskelesine göre aksların kesim noktalarına çakılan demir çubuklara uyularak demir donatı yerleştirilir daha sonra kalıp kanatlarının çakımına geçilir). Daha sonra ampatman sonundan başlamak üzere, kiriş yan kanatları yerleştirilir. Bu kanatlar ampatman üst seviyesinden itibaren başlamak üzere yüksekte kurulacağından, kanatları bu yükseklikte tutmak üzere, altına destek parçaları tespit edilir.

Aksların doğruluğunu yerinde ölçmeliyiz imalatta çekilen akslar arası uzaklıklar ölçülür ve doğuluğu kontrol edilir. Akstan imalat kenarlarına uzaklıklar kontrol edilir. Kalıp üst kotları (seviyeleri) hortumlu su düzeci ile veya nivo ile kontrol edilir. Her bir elemanın en, boy yükseklik kontrolü yapılır. Yan kalıpların diklikleri su terazisi yardımı ile ölçülür.

Daha sonra, kanatlar tel veya klape ile üstten, açılmayacak şekilde bağlanırlar.

15

Resim 6: Ampatman alın kalıbı ve sürekli kiriş kalıbı ve kanatların gerdirilmesi

Diğer kirişlerin kanatları karşılıklı destek ve gergilerle kendi aralarında takviye

edildikten sonra beton dökümüne başlanır. Betonu ampatman seviyesinde keserek bir müddet (betonun sertleşmesini) beklemek, sonra kirişlere doldurmak gerekir.

Resim 7:Kanatların desteklenmesi ve temel kalıbı uygulaması

16

UYGULAMA (Temel kalıbı yapımı) İp iskelesinin ve telörelerin yapılıp yapılmadığını kontrol ediniz. Gerekirse

yapınız veya yaptırınız.

Resim 8:Aks bilgilerinin zemine aktarılışı ve ip iskelesinin yapılması

Şekil 17: Aks köşe noktalarının temel tabanına aktarılması

Temellere ait aks ve sınır ölçülerini temel yüzeyine aktarınız. İp iskelesinden aktarılan bilgileri demirci ustası ile paylaşarak, iş bölümü

yaparak donatının bağlanmasını ve yerleştirilmesini isteyiniz. Temel kalıp planını inceleyiniz.

Resim 9: Köşe noktalarının tespiti ve temel donatısının hazırlanıp yerinde montajı

Temel kalıbı yaparken önce kalıbın görünen yan kenarları temel planına uygun

olarak hazırlayınız .

17

Kanatların yerine konulmasında, alttan açılmaları önlemek için kanatlara paralelolarak konulan kuşak kirişlerinin dış kenarlarından zemine kazıklar çakınız.Kanatların dik durmasını dıştan destek çakarak sağlayınız .

Resim 10: Kanatların hazırlanışı ve desteklenmesi

Aksların doğruluğunu ölçerek kontrol ediniz.Kalıp üst kotlarını (seviyelerini) hortumlu su düzeci ile veya nivo ile kontroledinizHer bir elemanın en, boy yükseklik kontrolünü yapınız.Yan kalıpların dikliklerini su terazisi yardımı ile ölçünüz.Kanatları tel veya klape ile üstten, açılmayacak şekilde bağlayınız.

Resim 11: Ampatmanın alın kalıbı ve kanatların gerilmesi

Diğer kirişlerin kanatlarını karşılıklı destek ve gergilerle kendi aralarındatakviye ettikten sonra beton dökümüne hazırsınız demektir.Beton dökülürken kalıpçının beton dökümüne nezaret etmesi gerektiğini vekalıbın açılması, zarar görmesi durumunda hemen müdehale edeceğiniziunutmayınız

Resim 12: Kanatların desteklenmesi ve temel kalıbının uygulanması

20


Bu faaliyette verilen bilgiler ve araştırmalarınız doğrultusunda, kolon-perde kalıbını doğru, eksiksiz ve işe uygun olarak yapabileceksiniz.

İnşaatlara giderek izin almak şartıyla yapılan kalıp uygulamalarını yerindegörünüz. Projenin okunuşunu ve bu bilgilerin uygulamaya nasıl aktarıldığınıilgililerden sorunuz.Sahiplerinden ve inşaatın yapımından sorumlu teknik elamanlardan, kalıpyapımında dikkat edilecek hususlar hakkında bilgi alınız.Kolon aplikasyon planlarını inceleyiniz.Projelerdeki teknik deyimleri araştırınız.Proje üzerindeki bilgiler ışığında, yapı elamanlarının kalıp resimlerini çizerekölçülendiriniz.Araştırma ve gözlemlerinizi rapor haline getiriniz ve hazırladığınız raporu sınıftatartışınız.

2. KOLON VE PERDE KALIBI YAPMA

2.1. Kolon-Perde 2.1.1.Tanımı

Kirişlerden gelen yükü temele ileten düşey durumdaki yapı elamanlarına kolon denir.

Düşey taşıyıcı elamanlara, kolonların büyük kenarının küçük kenarın 4 katından büyük olması halinde perde adı verilir. Ayrıca, kolonların büyük kenarının kat yüksekliğinin yarısından fazla olması halinde de düşey taşıyıcı elamanlar perde olarak tanımlanmaktadır.

Bazı durumlarda kolonlar mimarî görünüşün gereği sadece süsleyici olarak da yapılırlar. Betonarme kolonlarda beton basınca çelikler flambaj (eğilme) ve burkulmaya, özel hallerde yük dağılımı, basıncı da karşılayacak şekilde çalıştırılır.

2.1.2. Çeşitleri Kolonlar kesitlerinin geometrik şekline ve donatı durumuna göre, etriyeli kolonlar,

Fretli-fretajlı kolonlar ve profile demirli kolonlar şekilde gruplandırılırlar.

Etriyeli kolonlar: Kesitleri kare, dikdörtgen, yamuk, I, T, L ve haç şeklindeolan kolonlardır. Boyuna demir donatı belirli aralıklarla yerleştirilen etriyelerlekuşatılmıştır. Demir donatının miktarı ve çapları hesaplar sonucu bulunur.Bulunan değer yönetmeliklerde belirtilen değerden küçük olamaz (En az donatı,dikdörtgen kesitli kolonlarda 4Ø16 veya 6 Ø 14 ‘tür).


AMAÇ

ARAŞTIRMA

21

Yük taşıyıcı olarak yapılan dikdörtgen kesitli kolonlarda kesit genişliği 250 mm’ den az olamaz. Ancak, I, T ve L kesitli kolonlarda en küçük kalınlık 200 mm kutu kesitli kolonlarda ise en küçük et kalınlığı 120 mm olabilir.

Şekil 18: Etriyeli kolon kesitleri

Fretli-fretajlı kolonlar: Genelde hareketli yüklerin bulunduğu mekânlarda,Mimari sebeplerle kesiti küçük olması istenen daire veya düzgün çokgenkesitindeki kolonlardır.

Fret donatısı, spiral şekilde betonu sararak ve betona yanal basınç etki ettirerek betonun dayanımını önemli ölçüde artırır.

Daire kesitli kolonlarda, kolon çapı 300 mm den az olamaz.

Şekil 19: Fretli kolon kesitleri

Profile demirli kolonlar: Kolona gelen basınç yükünün fazla olduğu hallerdeveya çelik ve profile demirli kolonların yangın tehlikesine karşı korunmasıgerektiğinde uygulanan kolon çeşididir.

Kolon kesiti, kare veya dikdörtgen şeklinde ise etriyeli, çokgen ve daire şeklinde ise fretli (fretajlı) yapılır.

2.2. Kolon-Perde Kalıbı

2.2.1.Tanımı Kolonlara projede belirtilen şeklin verilebilmesi için oluşturulan kalıba kolon kalıbı

adı verilir. Aynı şekilde perdelere projede belirtilen şeklin verilebilmesi için oluşturulan kalıba da perde kalıbı adı verilir.

2.2.2.Çeşitleri Kolon ve perde kalıpları yapıldıkları malzemelerine göre metal ve ahşap olmak üzere

iki, kolon kesitlerinin geometrik şekillerine göre de kare, dikdörtgen, daire ve düzgün çokgen olmak üzere dört gruba ayrılmaktadır.

22

Resim 13: Çelik panel ve ahşap kolon kalıbı

Resim 14: Daire, kare ve dikdörtgen kesitli metal kolon kalıpları

Şekil 20: Ahşap, kare, altıgen ve daire kesitli kolon kalıpları

23

2.2.3. Elemanları Kanatlar: Betonarme kolonlar düşey durumda bulunmaları sebebi ile heryüzüne de kalıp yapılması gerekir, Projeye göre yapılacak kolon ölçülerindeÖnce tahtalar yan yana konur ve yaklaşık 50 cm aralıklarla klapalarla tutturulupyan kanatlar hazırlanır. Hazırlanan kanatlar birbirine iç ölçüleri kolon kesitiniverecek şekilde bindirilerek çivilenir. Dört kanattan karşılıklı iki tanesi 5 cm( ikitahta kalınlığı) daha geniş yapılır. Geniş yapılan kanatların diğer kanatlarüzerine bindirilerek bağlanabilmesi için 30x40 cm’lik bir kolon kesitindekanatlardan iki tanesi dar kenar ölçüsünde 30 cm, diğer iki tanesi ise 45 cmgenişliğinde yapılması lazımdır.

Daire kesitli kolonlar, kolon kesitine göre çıkarılmış bir tahta (iki parçadan oluşmuş) şablon içine çıtaların yan yana dizilmesi ile oluşturulur. İki parça halinde hazırlanan yuvarlak kolon kalıbı birleştirilerek dört taraftan kuşaklarla takviye edilir. Bu kuşaklar bir metrede bir yapılır, ortalarına Ø6, Ø8’lik demirlerden sarılarak sıkıştırılır.

Şekil 21:Kolon kalıbı ve kanatları - Daire kolon kalıbı

Kuşaklar: Yan yana getirilen kanatların çivi ile çakılmasından sonra betondökülürken açmaması için işin önemine göre 40~80 cm aralıkta kuşaklarlabağlanırlar. Kuşaklar 5x10 cm kesitindeki ağaçtan yapılabildiği gibi hazırayarlanabilir metal kuşaklar da kullanılır. Metal kuşakların kullanımı pratiktir.Daire kesitli kolonlarda kuşakların ortalarına Ø6~8’lik demirlerden sarılarak telkuşak da yapılabilir.

24

Özellikle geniş kolonlarda perde kanatlarının tutturulması ve sağlamlaştırılması gergi çubukları (çirozlar) kullanılarak yapılmaktadır. Kanat levhalarının 5x10’luk ahşap ızgaralar arasına yerleştirilen gergi çubuklarının (çirozların) gerdirilmesi, kilitlenmesi ve sabitlenmesi sayesinde mümkün olur.

Şekil 22: Dikdörtgen ve daire kolonlarına kuşak yapmak

Resim 15: Kolonlarda metal kuşak uygulaması ve kanatların gerilmesi

25

Ayrıca kolon aplikasyonu yapıldığında kolonların yerleri de 5x10 kuşaklarla (ızgaralarla) temel veya döşeme üzerinde belirlenir.

Resim 16:Kolon aplikasyonu ile kolonların yerlerinin belirlenmesi ve kuşakların çakılması

Destekler: Kolonlar düşey taşıyıcı elamanlar oldukları için yan kanatların dik

durması desteklerle sağlanmaktadır. Kanatların dik durmasının yanı sıra beton dökülürken ve sıkıştırılırken yana kaymasına ve açılmasına da engel olur. Destekler 5x10 cm ahşap ızgaralardan olabileceği gibi metal borulardan da (teleskopik dikmelerden) olur.

Resim 17: Perdelerin çubuklarla desteklenmesi Şekil 23: Perdelerin eğik dikmelerle

desteklenmesi

Resim 18: Kolonların ve perdelerin desteklenmesi

26

2.3. Kolon-Perde Kalıbı Yapma Kuralları Kolon ve perdelerin yerleri kolon aplikasyon planından alınan bilgilerlebelirlenir. Kolonların proje akslarına göre temele bağlanmasına kolonaplikasyon denir. Bunun doğru biçimde yapılması ip iskelesi ile mümkünolmaktadır. Kolon aplikasyon planında kolonları perde kolonlar ve perdeduvarların her iki yöndeki aks ölçüleri yazılıdır. Ayrıca kolonların ismi, ebatları,içindeki boyuna donatı ve çapı ile etriye bilgileri kolon aplikasyon planındanalınır.

Şekil 24:Bodrum kat kolon aplikasyon planı Kolon aplikasyon planına göre düzenlenen ip iskelesi ile belirlenen kolon veperdelerin yerleri 5x10 cm lik ızgaralarla (kuşaklarla) belirlenir.İnşaat başlamadan önce kalıp resim ve şemaları hazırlanmalıdır.İlk yatırım gideri ve tekrar kullanma sayılarını dikkate alarak kalıp cins vemalzemesi seçilmelidir.Kalıbı yapacak ekibin yöntemlerine, kurallara ve projelere uymasıkoşuluyla karışmamak gerekir.Kolon ve perde kalıplarının düşeyliği sık sık şakülle veya su terazisi ile kontroledilmelidir. Kolon ve perdeler payandalar ile desteklenmelidir.Kalıpçı, kalıbı sağlam ve rijit olacak şekilde düzenlemelidir. Kuşaklar kalıbınaçılmasını engelleyecek sıklıkta 5x10 cm’lik ızgaralarla 40–60 cm ara ile ahşapmalzemeden veya metal kuşaklarla yapılmalıdır.Perdelerin ve geniş kolonların, karşılıklı kanatları tij, tij somunu ve (kalıpbağlantı cıvatası ve somunu) kilit (çiroz veya kalıp kelepçesi) kullanmaksuretiyle birbirlerine tutturulur ve sağlamlaştırılır.

27

Kalıbın üç yüzü oluşturulduktan sonra demircinin donatıyı yerleştirmesi beklenmelidir. Donatının yerleştirilmesi ile kolon veya perde yüzeyi kapatılmalı ve kuşaklarla takviye edilmelidir.

Metal kalıplarda işçiliği azaltmak için özel kalıp parçaları olabildiğince yerde veya atölyede yapılıp yerine vinç veya benzeri aletlerle konmalıdır. Çünkü kalıbın yapımı veya montajı sırasında yerinde yapılacak işçilik daha zor ve daha uzun sürelidir. Bu da maliyeti artırıcı bir faktördür.

Kalıpçı, kalıbın sökülme kolaylığını yapımı sırasında düşünmelidir. Ahşap kalıpta, daha az çivi kullanmanın yolları düşünülmelidir.

Kalıbın yapımı esnasında içine dökülebilecek tahta, talaş gibi atıkların temizlenebilmesi için kolon tabanında 15–20 cm açıklık bırakılmalıdır.

Şekil 25: Kalıp yüzünün kapatılması ve kolonlarda temizleme deliği

Kolon köşelerinin kırılmaması için üçgen kesitli çıtalar köşelere çakılarak pahlı

çıkması temin edilebilir. Yuvarlak kolon kalıpları çıtalarla yapılır. Çıta kalınlığı hesaba katılarak oyulan

tahtaların yan yana şekil 13’te görüldüğü gibi konmasıyla daire içine çıtalar çakılıp iki parça halinde hazırlandıktan sonra birleştirilerek dört taraftan kuşaklarla takviye edilmelidir. Bu kuşaklar bir metrede bir yapılmalı, ortalarına Ø6 lık demirlerden sarılarak sıkıştırılmalıdır. Altıgen, sekizgen ve iki ucu pahlı ve uçları yarım daire kesitli kolon kalıpları da aynı usule göre hazırlanır.

Şekil 26: Altıgen ve yuvarlak kolon kalıbı

28

UYGULAMA Kolon aplikasyon planını inceleyiniz.

Şekil 27: Kolon aplikasyon planı

Lüzumlu araç gereçleri iş yerine getiriniz.Kolon aplikasyon planına göre kolon ve perde yerlerini tespit ediniz

Resim 19: Izgaraların ( kuşakların) tespiti Kolon kesitlerini çizerek kanatların ölçülerini belirleyiniz.

[a = 25 cm (10 + 15 veya 12.5 + 12.5 cm’lik tahtalardan oluşturulur.) olur. b = 65 + (2x2.5) = 70 cm (4 x 15 + 10 cm’lik tahtalardan oluşturulur.) bulunur.]

Kolon kanatlarını hazırlayınız.Kolon kalıbını dikey olarak yerlerine koyup iki istikametten takviyelerlebağlayınız.Hazırlanan kolon kanatlarını birbirine çivi ile tutturunuz, açık yüzü de alttanüstten tahta ile çakınız.Kolon yüksekliklerini ip çekerek işaretleyip fazla kısımlarını kesiniz.

29

Resim 20: Kanat hazırlama Şekil 28: Kolon kesit resmi

Kalıp temizliğini yapıp resimdeki gibi donatıyı yerleştirdikten sonra açık kalan yüzünü kapatıp kuşakları çakınız.

Geniş kolonlarda ve perdelerde bağlantı çubukları yerleştiriniz. Çubuklarınuçlarına kilitler veya çirozlar yerleştirilip sıkınız ve kalıp genişliğini ayarlayınız. Kalıbın genel kontrolünü yapınız.

Resim 201: Kolonun takviye edilmesi ve yerleştirmesi

30

Resim 21:Kanatların takviye edilmesi ve kolon kuşaklarının çakılması

Resim 22: Bağlantı çubukları ve kilitlerin yerleştirilmesi ve kanatların gerdirilmesi

33


Bu faaliyette verilen bilgiler ve araştırmalarınız doğrultusunda, kiriş kalıbını doğru, eksiksiz ve işe uygun olarak yapabileceksiniz.

İnşaatlara giderek izin almak şartıyla yapılan kalıp uygulamalarını yerindegörünüz. Projenin okunuşunu ve bu bilgilerin uygulamaya nasıl aktarıldığınıilgililerden sorunuz.Sahiplerinden ve inşaatın yapımından sorumlu teknik elamanlardan, kalıpyapımında dikkat edilecek hususlar hakkında bilgi alınız.Kalıp planlarını ve kiriş açılımlarını inceleyiniz.Projelerdeki teknik deyimleri araştırınız.Proje üzerindeki bilgiler ışığında, yapı elamanlarının kalıp resimlerini çizerekölçülendiriniz.Araştırma ve gözlemlerinizi rapor haline getiriniz ve hazırladığınız raporu sınıftatartışınız.

3. KİRİŞ KALIBI YAPMA

3.1.Kiriş

3.1.1. Tanımı Betonarme karkas yapılarda döşemeden gelen yükleri mesnetlere (kolon veya

duvarlara) nakleden (ileten) yatay durumdaki yapı elemanlarıdır.

Kirişler, genellikle dikdörtgen kesitli olup yatay durumda eğilmeye çalışan yapı elemanıdır. Üzerlerine gelen yükleri kolon veya duvarlara iletirler. Kirişlerde tarafsız eksenin üst kısmı basınca, alt kısmı ise çekme gerilmelerine karşı koyar (Şekil 29). Betonarme kirişin oturduğu mesnetler arasındaki açıklık serbest açıklıktır.

Şekil 29: Kirişin yük etkisinde şekil değişimi ve etkileri


AMAÇ

ARAŞTIRMA

34

Kirişlerde hesap açıklığı, 35 cm ve daha az kalınlıktaki mesnetlerde mesnet eksenleri arasındaki mesafe olarak alınır. Kalınlığı 35 cm’den fazla olan mesnetlerde hesap açıklığı, serbest açıklığın %5'i eklenerek bulunur. Devam eden kirişlerde mesnetlerin eksenlerinin arası, hesap açıklığı olarak alınır. Şekil 29'da kiriş ekseni ile ağırlık merkezi ekseni görülmektedir. 3.1.2.Çeşitleri

Kirişler, mesnet durumlarına ve donatı şekline göre aşağıdaki gibi isimlenirler.

İki ucu serbest oturan betonarme kirişler: Kâgir yapılarda döşeme veya duvarların yüklerini yanlardaki mesnetlere ileten kirişlerdir.

Şekil 28: İki ucu serbest oturan basit kiriş

Betonarme lentolar: Kâgir yapılarda kapı ve pencere boşluklarının üzerini

kapatmak ve üzerine gelen yükleri mesnetlere iletmek için yapılan betonarme elemanlardır.

Şekil 31:Dişli lento

Betonarme hatıllar: Taş, tuğla ve bloklarla inşa edilen kâgir yığma yapılarda, duvarların bağlantısını sağlamak, üzerlerine gelen yükleri düzgün bir şekilde yaymak ve stabiliteyi artırmak üzere düşey hatıllar ve yatay hatıllar tertip edilir. Hatıl genişliği duvar genişliğine eşit olmalı ve yüksekliği 20 cm'den az olmamalıdır.

35

Şekil 32: Duvar üstü hatıl donatısı

Şekil 33: Çatı kalkan duvarının hatıllarla çevrilmesi

İki ucu ankastre (gömülü) olan betonarme kirişler: Mesnette diğer bir yapıelemanına (genellikle bir betonarme kolon veya kirişe) gömülü ve o elemanlamüşterek çalışan kirişlerdir.

Şekil 34: İki ucu ankastre kiriş

Bir ucu ankastre (gömülü) diğer ucu mesnetsiz (askıda) olan betonarmekirişler: Harici merdivenlerde, yan kirişsiz merdivenlerde, balkon çıkıntılarındauygulanan, bir ucu duvar veya kirişe gömülü, diğer ucu serbest kirişlerdir.Çekme gerilmesi üstte olacağından esas demirler kirişin üst kısmına, montajdemirleri alta konur. Etriyeler ankastre olan uca doğru sıklaştırılırsa bu durumdaher etriyenin aralığı üzerine yazılır.

36

Şekil 35: Bir ucu ankstre diğer ucu askıda olan betonarme kiriş

Devam eden (mütemadi) betonarme kirişler: İkiden fazla mesnet üzerineoturtularak iki ve daha fazla açıklıklı yapılan kirişlerdir. Açıklık ve üzerine gelenyük farklı olmasına rağmen işçilik kolaylığı bakımından bazen kiriş ölçüsüdeğiştirilmez. Ancak pilye çelikler her aralıkta aynı veya ayrı ayrı konabilir.

Şekil 36: Devam eden kiriş

Konsollu, ankastre veya sürekli kirişler: Betonarme yapılardaki kapalı ve açıkçıkmaların yüklerini binanın taşıyıcı elemanlarına ileten kirişlerdir. Askıdakikirişin esas ve ilave pilye çelikleri devam eden kirişin içine açıklığının 1/4 kadaruzatılır.

Şekil 37: Konsol kiriş

Tablalı (T) kirişleri: Döşeme altlarına konan ve döşeme ile beraber dökülenkirişler tablalı yapılırlar. Döşemenin ortasında veya kenarında yapılabilirler.Kirişle beraber çalıştırılacak döşeme genişliği, döşeme açıklığının yarısından

37

fazla olmaz. Döşemenin pilye çelikleri, kirişin tevzi (dağıtma) çelikleri üzerinden geçirilerek konur. Esas çelikleri ise kiriş içerisinden geçirilerek konur.

Şekil 38: Tablalı kiriş

Ters kirişler: Betonarme karkas yapıda kirişin döşeme altından sarkması

istenmezse, döşemenin üstünde düzenlenir. Bu durumda kiriş yüksekliği ile döşeme kalınlığı arasındaki fark döşeme üzerinde kalır.

Şekil 39: Ters kiriş

3.2. Kiriş Kalıbı 3.2.1.Tanımı

Yatay durumda eğilmeye çalışan bir yapı elemanı olan kirişi oluşturmak için hazırlanan kalıba kiriş kalıbı denir. 3.2.2.Çeşitleri

Yapıldıkları yerlere göre: Hatıl kalıbı Lento kalıbı Normal kiriş kalıbı

38

Şekil 40: Hatıl kalıbı

Şekil 41: Lento kalıbının ön görünüşü ve kesiti

3.2.3.Elemanları

Dikme (başlıklı) Kiriş taban kalıbı Kiriş yan (iç, dış) kanatları Takviye ve ızgaralar Gergi teli veya çıtası Kuşak ve çaprazlar Yastık ve kamalar

39

Şekil 42: Lento kalıbı

Şekil 43: B.A. Kiriş ve döşeme kalıbı

40

3.3. Kiriş Kalıbı Yapma Kuralları

Betonarme karkas yapılarda kirişler kolonlar üzerine oturduğundan kiriş, kolon ve döşeme kalıplarının bir bütün olarak yapılması tercih edilmelidir (Resim 44).

Şekil 44: Kolon, kiriş ve döşeme kalıbı ile kiriş taban tahtalarının çakılması

Kiriş tabanları atılmadan, taban ölçüleri tüm kolonlarda su terazisi ile

alınmalıdır. Fazla dökülen kolon betonları tıraşlanmalı veya kolon kalıbının fazla kısımları kesilmelidir.

Kiriş kalıpları, üst başlıklı ve 10x10 cm kesitli dikmelerle alttan desteklenmelidir.

Kirişlerin altına dikmeler en fazla 1,5 m ara ile konulmalıdır. Ahşap dikmeler daire veya kare kesitli olabilir. Ayarlı metal boru ve teleskopik dikmeler de kullanılabilir

Resim 23: Dikmelerin ayarlanması Şekil 29: Tek ve iki dikmeli kiriş kalıbı

Kirişin büyüklüğüne göre tek veya çift dikme kullanılabilir. Tek dikme

kullanılması halinde, dikmeden başlığın her iki ucuna göğüsleme verilir. Kalıbın çift dikmeli yapılması halinde, baştık ile dikmelerin hepsini bağlamak üzere bir bağ çaprazı vurulur.

41

Kalıp yüksekliğinin ayarlanabilmesi ve sökülmesinde kolaylık sağlamasıbakımından, dikmelerin altına çift kama veya krikolar konabilir. Dikmelerinzemini ezmemesi için altına ahşap veya metal yastık elemanlar konmalıdır.

Dikmelerin dik durması ve burkulmaması için dikmeler arasına çaprazlaratılmalıdır. Çaprazların eğik olarak çakılmaları gerekir. Çaprazlar hiçbir zamaniskele olarak kullanılmamalıdır.

Resim24:Dikmelere çaprazların çakılması Şekil 30: Kiriş kalıbı kesiti

Dikmelerde ek yapma zorunluluğu olursa ekleme, dikme yüksekliğinin 1/3mesafelerinin altında veya üstünde olmalıdır.Kalıp, içine dökülecek betonun ağırlığını taşıyabilecek sağlamlıkta, betondökülürken sarsılmayacak biçimde yapılmalıdır.Ek takviye olarak kanatlar, yaklaşık her 1,50 m’de bir gergi telleri ile karşılıklıolarak çektirilir.Yüksekliği ve genişliği fazla olan kirişlerde kanatların yana açılmaması içinalttan blon ile ortadan tel ile takviye edilebilir.Beton dökülmeden kalıplar yağlanmalıdır.

Resim 25: Kiriş iç kanadı Şekil 31: Kalıba tel takviyesi

42

Karkas binalarda kirişlerle kolon bağlantısı gusseli(meyilli ) olarak da yapılmaktadır.

Şekil 32: Kolon ile gusseli birleşimi Resim 26: Dikmelerin ayarlanması

Yan kalıplar beton pompasının basınçlı beton dökmesi ve vibratör etkisi ilegenişleyip deforme olabilir. Bunun için yeterli takviye yapılmalıdır (Şekil 47).Yüksek kirişlerde temizleme delikleri bırakılmalıdır.Kalıpların sonradan söküleceği göz önüne alınarak yapılmalıdır.Döşeme ve kirişlerde tesisat geçirme yerleri, beton dökümünden önce kontrolmühendisi tarafından işaretlenmesi istenmelidir. Rasgele döşenen yoğun elektrikboruları ile sonradan kırılarak döşenen kat kaloriferi tesisatının yapıya büyükzarar verdiği unutulmamalıdır.

3.4. Kiriş Kalıbı Yapılması Kalıp planını inceleyiniz. Kiriş, kolon ölçülerini ve döşeme kalınlığı araştırınız.Gerekli hesaplamaları yaparak kiriş kanatlarını hazırlayınız.

Şekil 33: Kalıp planı

Kolonların önceden yapılıp yapılmadığını kontrol ediniz. Kolon kalıbı yapılmışakolon yüksekliklerini nivo veya hortumlu su terazisi ile belirleyiniz. Tümkolonlara ip çekerek işaretleyip fazla kısımlarını kesiniz.

43

Resim 27:Kolon, kiriş ve döşeme kalıbı

Kiriş taban tahtalarını kolon başlarına çakınız. Kiriş alt kanatlarının (taban tahtasının) altına başlıklı dikmeleri ~ 1,00 m aralıkla

yerlerine tespit ediniz.

Resim 28: Destek ve kuşaklama Resim 29: Taban tahtası ve dikme yerleştirme

Su terazisi ve ip yardımı ile taban tahtalarının yükseklik ve yataylığını,

dikmelerin altlarına yerleştirilen kamalar yardımı ile sağlayınız.

44

Resim 29: Kiriş taban tahtalarının iple hizalanması ve kiriş tabanına dikmelerin çakılması

Dikme çapraz takviyelerini iki istikametten çakarak, taban tahtalarınısağlamlaştırınız.Yan kanatları, başlıklar vasıtasıyla dikmeler üzerine oturtunuz. Kiriş yankanatlarını yerlerine çakınız.

Resim 301: Kanatların çakılması ve dikmelerin kuşaklarla desteklenmesi

Kanatların dikliğini kontrol ederek, destek çıtaları yardımı ile dikme başlıklarınaçakarak sağlamlaştırınız.

45

Resim 312: İç kanatların çakılması ve dış kanatta destek çıtaları

Demir donatının yerleştirilmesini sağlayınız.Donatının yerleştirilmesi ile birlikte kanatları gergi çıtaları çakarak ve teltakviyesi ile açılmalarını engelleyiniz.Eğer kirişimiz döşeme kalıbı ile birlikte çakılıyorsa önce kiriş iç kanatlarınıçakınız.Başlık üzerine kanatların açılmaması için takviyeleri (ızgaraları) çakınız.(Döşeme kalıbı ile kalıbı taşıyan ızgaralar kiriş yan kanatlarının açılmasına daengel olup kirişe destek olurlar)Yan kanatların dikliğini su terazisi ile kontrol ederek dik olmasını sağlayınız

Resim 323: Destek ızgaraları ve döşeme kiriş ızgaraları

Kiriş yan kanatlarına ızgaraları çakınız.Döşeme kalıbı kirişlerini hazırlayıp, altına dikmeleri 1,00 -1,50 m ara ile dikiniz,kamalarla sıkıştırınız.Izgaraları döşeme kirişleri üzerine 50 cm ara ile yerleştirip çakınız.

Resim 334: Döşeme kirişleri ve ızgaralar

46

Döşeme tahtalarını (kaplamasını) az çivi çakarak ızgaralara tutturunuz.Döşeme kalıbının çakılmasından sonra dış kanatları da yerleştiriniz. Destekçıtaları vasıtası ile başlıklara çakınız.Kalıp temizliğini yapıp kolon demirleri konduktan sonra açık kalan yüzünükapatıp kuşakları çakınız.Dikmeleri iki istikametten çapraz takviyelerle bağlayınız. (Dikmelerin hemkendi aralarında hem de döşeme dikmelerinin çapraz takviyelerle bağlanmasınınsallanmalara karşı kalıbın emniyetini artırdığını unutmayınız

Resim 345: Perde donatısının yerleştirilmesi ve kuşakların çakılması

Kiriş ve döşeme donatısının yerleştirilmesinden sonra kiriş kanatlarını döşemeyetel takviyesi ile bağlayınız.

Resim 356: Kaplamanın çakılarak kiriş ve döşeme donatılarının yerleştirilmesi

Kalıbın genel kontrolünü yapınız.





DÖŞEME VE MERDİVEN KALIBI

ANKARA 2006

i

AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ ........................................................................................................ 3 1. DÖŞEME KALIBI YAPIMI................................................................................................ 3

1.1. Betonarme Döşeme....................................................................................................... 3 1.1.1. Tanımı.................................................................................................................... 3 1.1.2. Çeşitleri.................................................................................................................. 3

1.2. Betonarme Döşeme Kalıbı ............................................................................................ 5 1.2.1.Tanımı..................................................................................................................... 5 1.2.2. Çeşitleri.................................................................................................................. 5 1.2.3. Elemanları.............................................................................................................. 9

1.3. Betonarme Döşeme Kalıbı Yapma Kuralları .............................................................. 10 1.4. Betonarme Döşeme Kalıbı Yapılması (UYGULAMA).............................................. 11 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 16

ÖĞRENME FAALİYETİ - 2 ................................................................................................. 18 2. MERDİVEN KALIBI YAPMA......................................................................................... 18

2.1. Betonarme Merdiven................................................................................................... 18 2.1.1. Tanımı.................................................................................................................. 18 2.1.2. Çeşitleri................................................................................................................ 18 2.1.3. Merdiveni Oluşturan Elamanlar .......................................................................... 20 2.1.4.Özellikleri ............................................................................................................. 21 2.1.5. Kullanıldığı Yerler............................................................................................... 21

2.2. Betonarme Merdiven Kalıbı........................................................................................ 21 2.2.1. Tanımı.................................................................................................................. 21 2.2.2. Çeşitleri................................................................................................................ 21 2.2.3. Özellikleri ............................................................................................................ 26 2.2.4. Elemanları............................................................................................................ 26 2.2.5. Kullanıldığı Yerler............................................................................................... 27

2.3. Betonarme Merdiven Kalıbı Yapım Kuralları ............................................................ 27 2.4. Betonarme Merdiven Kalıbı Yapılması (Uygulama) .................................................. 27 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 34 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 35

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 36 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 37 KAYNAKÇA......................................................................................................................... 38

İÇİNDEKİLER

3

ÖĞRENME FAALİYETİ Bu faaliyette verilen bilgiler ve araştırmalarınız doğrultusunda, döşeme kalıplarını

doğru, eksiksiz ve kuralına uygun olarak yapabileceksiniz.

Bulunduğunuz çevredeki inşaatları gezerek;

Uygulanmakta olan betonarme döşemeler hakkında araştırma yapınız.İnşaatlarda uygulanmakta olan betonarme kalıplar hakkında araştırmalar yapınız.İnternetten inşaat alanında faaliyet gösteren firmaların sitelerine girerek bilgileredinmeye çalışınız.Araştırma ve gözlemlerinizi rapor haline getiriniz ve hazırladığınız raporu sınıftatartışınız.

1. DÖŞEME KALIBI YAPIMI1.1. Betonarme Döşeme

1.1.1. Tanımı

Binayı katlarına ayıran ve üzerine gelen yükleri taşıyarak kolonlara nakleden betonarme ile yapılan yapı elemanlarıdır.

1.1.2. Çeşitleri

Betonarme döşemeler çalışma şekline göre isim alır. Döşemeler üzerine oturtulduğu mesnetlerin (köprü ayağı- taşıyıcı eleman, destek) kenarlarının oranları bakımından hurdi ve dal döşemeler olmak üzere ikiye ayrılırlar.

1.1.2.1. Hurdi Döşemeler

Döşeme alanı dikdörtgen şeklinde, yükü taşıyan mesnet kenarı boylarının birbirine oranı ikiden fazla veya yarımdan az olan betonarme döşemelerdir. Bu döşemelere tek yönde çalışan döşemeler de denir. 1.1.2.2. Dal Döşemeler

Döşeme alanı kare veya kenarlar arasındaki uzunluk farkı az olan dikdörtgen şeklinde yükü taşıyan mesnet kenar boylarının bibirine oranı ikiden az veya yarımdan fazla olan döşemelerdir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Betonarme döşemeler mesnetlere oturmaları bakımından ise serbest oturan, konsol, devam eden, mantar, kirişli ve nervürlü olarak sınıflandırılırlar.

1.1.2.3. Serbest Oturan Döşemeler

Yapılarda yalnız bir bölüm üzerine yapılan kenarları kâgir duvar üzerine oturtulan veya gömülen basit döşemelerdir.

1.1.2.4. Konsol Betonarme Döşemeler

Bir ucu askıda diğer ucu ankastre olan bu döşemeler binalarda iç ve dış çıkıntıları meydana getirmek için kullanılır (resim 1).

Resim 1: Örnek konsol betonarme döşeme

1.1.2.5. Devam Eden Döşemeler

Kâgir yığma veya betonarme iskeletli yapılarda yan yana birden fazla bölümlerin üstlerini aynı seviyede kapatmak üzerlerine gelen yükleri taşıyarak mesnetlere nakletmek üzere yapılan döşemelerdir.

1.1.2.6. Mantar Döşemeler

Açıklığı fazla olan döşemelerde betonarme kiriş kullanılmadan yükü kolonlara nakletmek üzere yapılan döşemelerdir.

5

1.1.2.7. Kirişli Betonarme Döşemeler

Döşemelerin taşıdıkları yük fazlalaştıkça veya mesnet arasındaki açıklık arttıkça döşemenin kalınlığı da artar. Döşemelerde kalınlığın artması ekonomik olarak pahalıya mal olur. Bu nedenle betonarme döşemelerin altına kirişler konularak daha küçük alanlara bölünmüş olur.

1.1.2.8. Nervürlü Betonarme Döşemeler

Nervürlü sistem tavanın süslü olması ve güzel görünmesi istendiği ses veya ısıya karşı yalıtılması gerektiği durumlarda kullanılır (Resim 2). Bu tür döşemelerde betonarme kirişler ile binaların tesisat boruları kolaylıkla gizlenebilir. Ancak ahşap keresteler ile yapımı kolay olmadığından genellikle saç kalıplar kullanılr.

Nervürlü döşemeler, dişli, alttan kaplamalı ve bloklu olarakta yapılabilirler.

Resim 2: Bloklu nervürlü betonarme döşeme

1.2. Betonarme Döşeme Kalıbı

1.2.1.Tanımı

Kalıplar beton veya betonarme yapı kısımlarına istenilen boyut ve şekil vermek için yapılan elemanlardır.

1.2.2. Çeşitleri

Döşeme kalıpları döşemenin cinsine göre değişir. İnşaatlarda kullanım kolaylığı sağlayacak ve özel amaçlar doğrultusunda farklı döşeme kalıpları kullanılır

6

1.2.2.1.Düz Döşeme Kalıpları

Düz döşeme kalıpları binada oluşturulmak istenen görüntüye göre nervürlü, asmolenli veya dişli olarak değişik şekillerde yapılırlar (resim 3). Bu döşeme kalıplarında kirişler betonarme döşeme içerisinde kalacak şekilde yapılır. Nervürlü ve dişli döşeme kalıplarının yapılması oldukça zaman alıcı ve zordur. Bir yandan da keresteyle yapılmak istendiğinde malzeme kaybı fazladır. Bu nedenle kalıplarının yapılmasında özel şekilli sac kalıplar kullanılır (resim 3.1.4).

Resim 3: Betonarmesi dökülmüş merdiven ve döşeme kalıbı

Resim 3.1: Betonarme düz döşeme kalıbı

7

Resim 4: Hazır kalıp malzemesi ile yapılmış düz kalıp uygulaması

Asmolenli döşeme kalıplarında ise yapım kolaylığı çok daha rahattır (Şekil 1). Betonarme kalıpları tamamıyle düz tabla şeklinde hazırlanır. Yapılması hem zaman açısından hem işçilik açısından kolaydır.

Şekil 1: Bloklu döşeme kalıbı uygulaması

8

1.2.2.2. Kirişli Döşeme Kalıpları

Geniş betonarme döşemelerde ağırlık yükünü dağıtmak için döşeme yüzeyi kirişlerle bölünür (resim 5). Bu kalıbın yapımıda nervürlü ve dişli döşemelerde olduğu gibi zaman alıcı ve işçilik gerektiren bir uygulamadır. Bu yüzden bu döşemelerde de hazır saç kalıplar kullanım kolaylığı sağlar

Resim 5: Kirişli betonarme kalıbı uygulaması

Resim 5.1: Kirişli hazır betonarme döşeme kalıbı uygulaması Özellikleri

Düz döşemeler nervürlü ve dişli olarak yapılacağı zaman yapım kolaylığı açısından özel döşeme kalıpları gerektirir. Özel kalıplar kullanılmadığı zaman tahta kalıplarla yapılması zaman alıcı olur. Bloklu olarak yapılan düz döşemelerde ise yapım kolaylığı daha fazladır.

9

Ancak hem hasır demirlerinin kullanılması hem de bloklar arasında yatay kirişlerin bulunması daha fazla demir kullanmayı gerektirir.

Betonarme iskeletli binalarda genellikle döşeme kalıbı, sütun ve kiriş kalıpları ile birlikte yapılır. Bu nedenle döşeme kalıbı üzerine gelen betonarme elemanın ağırlığını taşımak zorunda kalır. Bu yüzden dikmeler 100–150 cm aralıklarla konur ve çaprazlarla bağlanır. Dikmeler üzerine kalıp esas kirişleri oturtulur ve her ikisinin yan yüzeylerinden çakılan çaprazlama ile bağlanır. Izgara kirişleri 40–60 cm aralıkla esas kirişler üzerine dizilir yanlardan çakılır. Kirişli betonarme döşemelerde ızgaraların uçları kiriş kalıbının yan tarafına çakılan ve takozlarla desteklenen kirişin üzerine oturtulur. Izgara kirişleri üzerine kalıp tahtaları veya levhaları konur ve çivilenir (şekil 2).

Ahşap döşemelerden başka betonarme döşeme kalıpcılığında kullanılan hazır metal döşemeler de bulunmaktadır. Bu döşemeler kolaylıkla monte edilip sökülebildiği için hem zamandan hem işçilikten tasarruf sağlamaktadır. Ayrıca kolayca monte edilip sökülebilir olmasından dolayı ahşap malzemeler gibi deforme olmazlar (resim 5.1).

Aşağıda hazır döşeme kalıpları ile ilgili örnek uygulamalar görmektesiniz (resim 6).

1.2.3. Elemanları

Dikmeler (Ahşap, Metal)Kalıp yüzü elemanları (Ahşap,sac, kontrplak, plastik vb)Taşıyıcı kirişlerÇapraz bağlantılarAks kuşağıBaşlıkYan dış kanatlarYan iç kanatlarDöşeme alt ızgaralarıAks kuşağıIzgara mesnediKlapaTakviye(Ayrıntılı bilgiler için kalıpöncesi hazırlık modülünebakınız.)

Resim 6: Örnek metal kalıp ve dikme uygulaması

10

Şekil 2: Betonarme döşeme elemanları gösterilmesi ve uygulaması

Kullanıldığı Yerler

Betonarme döşeme kalıpları; konutlarda, köprülerde ve bütün betonarme inşaatlarda kullanılır. Konut ve iş merkezi, otel, hastane gibi binalarda kazandırılmak istenen tavan görüntüsüne göre kirişli, nervürlü, bloklu gibi döşeme yöntemlerinden herhangi bir tanesi kullanılır. Düz döşeme yöntemlerinden olan mantarlı döşeme kalıpları ise geniş açıklı döşeme betonarmeler ile köprü ayaklarında kullanılır.

1.3. Betonarme Döşeme Kalıbı Yapma Kuralları

Betonarme döşeme kalıbı üzerine gelecek yükleri ve sarsıntıları karşılayacak şekilde sağlam yapılmalıdır.

Kalıp taşıyıcı dikmeleri standard aralıklarda olmalıdır Taşıyıcı dikmeler çapraz bağlantılarla bağlanmalıdır Döşeme altı kirişleri sabitlenmelidir Kiriş üzerinde ızgaralar kullanılmalıdır Bütün elemanlarda yataylık ve düşeylik sağlanmalıdır Beton dökülmeden önce kalıp içi iyice temizlenmelidir Kalıp ek yerlerinde güneşten kaynaklanan açılmalar varsa kalıplar ıslatılmalıdır. Kalıbın tekrar söküleceği düşünülerek kolay sökülür olmasına dikkat

edilmelidir. Kalıp kerestesinin defalarca kullanılacağı düşünülerek dikkatle kesilmesi

gerekmektedir Kalıp tahtaları kesitindeki yıl halkaları merkezi kalıp yüzüne gelecek şekilde olmalıdır

11

1.4. Betonarme Döşeme Kalıbı Yapılması (UYGULAMA)

Kalıp öncesi hazırlık modülüne göre hazırlığınızı yapınız

Kolon kalıpları ile beraber, taşıyıcı kirişleri yerleştiriniz.

Betonarme kalıbı alt taşıyıcı kirişleri metal dikmeler üzerindeki yuvalarına sağlamca yerleştirilir (resim 7). Bu işlem yapılırken kalıbın yataylık ve düşeylik kontrolü yapılmalıdır. Bütün işlemler şakül ve terazi ile kontrol edilmelidir.

Resim 7: Betonarme Kalıp Taşıyıcı Kirişlerin Yerleştirilmesi

Taşıyıcı kirişlerin altına metal veya ahşap dikmeleri yerleştiriniz.

Betonarme döşeme kalıp elemanlarının taşıyıcılarıolan metal dikmeler (Günümüzde yapım ve kullanım kolaylığı açısından daha ekonomik olmasından dolayı metal taşıyıcılar kullanılmaktadır) destekleri ile beraber yere sağlam bir şekilde oturtulmalıdır (resim 8). Bu işlem yapılırken yataylık ve düşeylik kontrolü sürekli yapılmalıdır (resim 8.1).

Resim 8: Metal taşıyıcı dikmelerin yerleştirilmesi

12

Resim 8.1: Betonarme döşeme kalıplarında taşıyıcı kiriş uygulaması

Taşıyıcı kirişlerin üzerine döşeme altı ızgaralarını yerleştiriniz.

Taşıyıcı dikmeler üzerine yerleştirilen kirişler üzerine betonarme kalıp tahtalarınınsabitleneceği ızgaralar yerleştirilir (resim 9). Kirişler ve ızgaralar yerleştirilirken kolayca sökülebilirlik göz önünde bulndurulmalıdır. Ayrıca yataylık ve düşeylik kontrolleri yapılmalıdır. Izgaralar arası mesafe 50-60cm arasunda olmalıdır. Çünkü döşeme tahtalarının taşıma kuvveti ızgaralara bağlıdır.

Resim 9: Taşıyıcı kirişler üzerine ızgara kayıtlarının yerleştirilmesi

13

Izgaralar üzerine betonarme döşeme tahtaları veya özel döşeme elemanlarınıyerleştiriniz.

Betonarme döşeme kalıp tahtaları sabitlenirken tahta aralarında yani ek yerlerinde açıklık olmamasına özen gösterilmelidir. Betonarme yüzeyinin düzgün elde edilebilmesi için döşeme yüzeyinin eşit düzgünlükte olmasına dikkat edilmelidir (resim 10).

Resim 10: Betonarme döşeme kalıp tahtalarının yerleştirilmesi

Resim 10.1: Betonarme döşeme yüzey uygulamsı

Betonarme yüzey elemanları tahtalardan, metal çerçeve içersine alınmış tahtalar ve hazır metal malzemelerden herhangi biriyle yapılabilir (Resim 10.1).

Dış kanatları ve saçak kalıplarını yapınız.

Dış kanatlar betonarme döşeme kalıp yüzey elemanların betonarme kalınlığını seviyeleyecek şekilde desteklerle sabitlenir. Bu işlem oluşturulacak saçak görüntüsüne göre yapılır. Bu işlemi yaparken de yataylık ve düşeylik kontrolleri untulmamalıdır. Hazır betonarme kalıplardaki dış kanat uygulamasını resim 11’de görmektesiniz.

14

Resim 11: Kenar kanatların uygulanması

Resim 11.1: Ahşap kalıplarda kenar saçak uygulaması

Ahşap malzeme ile yapılan betonarme döşeme kalıplarında kenar ve saçak uygulamaları (Resim 11.1) gördüğünüz şekilde uygulanmaktadır.

Taşıyıcı dikmeleri çapraz bağlantılarla takviye ediniz.

Betonarme döşeme kalıplarında kalıp elemanlarını taşımak amacıyla kullanılan dikmeler, eğer ahşap malzemeden yapılmış ise dayanımını artırmak için dikmeler arasında ve taşıyıcı kirişler arasında çapraz bağlantılar kullanılmalıdır (Şekil 3).

Şekil 3: Betonarme ahşap kalıplarda çapraz bağlantı uygulaması

15

Betonarme döşeme kalıplarında taşıyıcı olarak metal kirişler kullanıldığı zaman ahşap dikmeler gibi çapraz bağlantılara gerek duyulmaz (Resim 12).

Resim 12: Metal taşıyıcı kirişlerde kirişlere destek uygulaması

18


Bu faaliyette verilen bilgiler ve araştırmalar doğrultusunda, betonarme merdiven kalıbı yapabileceksiniz.

Bulunduğunuz çevredeki inşaatları gezerek;

Uygulanmakta olan betonarme merdivenler hakkında araştırma yapınız.İnşaatlarda uygulanmakta olan betonarme merdiven kalıpları hakkındaaraştırmalar yapınız.İnternetten inşaat alanında faaliyet gösteren firmaların sitelerine girerek bilgileredinmeye çalınızElde ettiğiniz bilgileri sınıf ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız.Edineceğiniz bu bilgiler sizin öğrenme faaliyetini daha iyi anlamanızısağlayacaktır.

2. MERDİVEN KALIBI YAPMA

2.1. Betonarme Merdiven

2.1.1. Tanımı Bir yapıda düşey yöndeki hareketi sağlamak için kullanılan muntazam aralıklı yatay

ve düşey yüzeylerden oluşan yapı elemanlarına merdiven denir.

2.1.2. Çeşitleri Merdivenler yapıldıkları yerlere, binalardaki görevlerine, eğimlerine ve yapılışlarına

göre betonarme merdivenler sınıflandırılabilir.

2.1.2.1.Merdivenler Yapıldıkları Yerlere Göre İkiye Ayrılırlar Dış merdivenlerİç merdivenler

2.1.2.2.Binalardaki Görevlerine Göre İkiye Ayrılırlar Normal kat merdivenleriİç dâhili merdivenler


AMAÇ

ARAŞTIRMA

19

2.1.2.3.Eğimlerine Göre İse Beş Kısma Ayrılırlar

Yatık eğimli merdivenler, 20 dereceye kadarNormal eğimli merdivenler, 20–24 derece arasıNormalden fazla eğimli merdivenler, 24–36 derece arasıÇok eğimli merdivenler, 45–60 derece arasıDik merdivenler, 60 dereceden fazla Merdivenleri oluşturan elemanlar

2.1.2.4.Yapılışlarına Göre Betonarme Merdivenler İse İki Çeşide Ayrılır.

Yan Kirişsiz Betonarme Merdivenler: Kâgir yığma ve betonarme karkasbinalarda betonarme merdivenler genellikle tek parça halinde yapılır. Plakabetonu düz plaka olarak veya basamaklarla birlikte dökülür. Merdiven plakakalınlığı en az 10cm olarak yapılmalıdır. Bu merdivenlerde iki kısma ayrılır.

Konsol Betonarme Merdivenler: Dış ve iç merdivenlerde merdiven kolununbir ucu en az bir tuğla kalınlığında ve çimento harcı ile örülen duvaragömülerek yapılır. Merdiven eğik plaka halinde ve dişli olarak yapılabilir.

Dış ve iç merdivenlerde merdiven kolunun bir ucu en az bir tuğla kalınlığında ve çimento harcı ile örülen duvara gömülerek yapılır. Merdiven eğik plaka halinde ve dişli olarak yapılabilir.

Sahanlık, Kat Döşeme Veya Kirişlerine Oturan Merdivenler: Bumerdivenlerin görünüşleri güzel ve işçilikleri kolay olduğundan daha fazlakullanılırlar. Merdiven zeminde başladığında alt ucu ayrıca yapılan bir temelüzerine oturtulur ve merdivenin esas çelikleri döşeme içerisine gömülür.

Yan Kirişli Betonarme Merdivenler: Kol uzunluğu fazla olduğunda işçiliğizor olmasına rağmen daha ekonomiktir. Kirişlerin merdiven koluna konulanadet ve şekline göre üç kısma ayrılır.

Bir Yan Kirişli Betonarme Merdivenler: Merdiven kolunun bir tarafı duvaraen az 10cm oturtulur veya gömülür ve diğer kenarı yan kirişli yapılır. Yan kirişzeminden başlıyorsa temel ve üstündeki hatıla oturtulur ve üstte sahanlıkkirişine birleştirilir.

Çift Yan Kirişli Merdivenler: Merdiven kollarının yükleri yanlarında konulankirişlere taşıttırılmak üzere yapılır. Yan kirişler merdivenin kol plakasının altkenarlarında sarkan kiriş veya limonluk kiriş şeklinde yapılır. Özellikle dişliolarak yapılan merdivenlerde yan kirişler kol kenarından 25-55cm içerideyapılarak güzel görünüş kazandırılmış olur.

Orta kirişe oturtulan betonarme merdivenler: Merdiven görünüşünügüzelleştirmek için merdiven plakası veya basamakları orta kiriş üzerineoturtulur. Kiriş yükü alt ve üst uçlardaki taşıyıcılara nakleder.

20

2.1.3. Merdiveni Oluşturan Elamanlar 2.1.3.1.Basamak ve Rıhtlar

Merdivenlerde ayakla basılan yatay yüzeylere basamak, basamaklar arasındaki dik yüzeylere rıht denir. Rahat bir iniş çıkış için basamak genişliği ve rıht yüksekliklerinin belirli ölçülerde olması gerekir. Normal şartlarda basamak genişliği en az 26 cm, en fazla 33 cm olmalıdır. Rıht yüksekliği ise en az 12 cm, en fazla 22 cm olur. Bu ölçüler merdivenin yapıldığı yere göre şu şekilde değişiklik gösterir:

Bahçe park ve geçit merdivenleri h= 12–14 cm Dış merdivenler ve topluma açık binaların iç merdivenleri h=14-16cm Normal binaların iç merdivenleri h=16–19 cm Bodrum ve çatı merdivenleri h=19–22 cm Minare kule ve benzeri yerlerde h=20–22 cm

Basamak genişliği ile rıht yüksekliği arasında çıkış kolaylığını sağlamak için bir ilişki

kurulur. Normal bir insanın adım boyu ortalama 63cm olarak kabul edilir. Merdivenin yapılacağı yere göre rıht yüksekliği belirlendikten sonra basamak genişliği aşağıdaki formülle bulunur.

b+2h = 63cm b =63- 2h b= Basamak, h= Rıht

İki rıht yüksekliği ile bir basamak genişliği toplandığı zaman ortalama adım boyu olan

63cm elde edilmelidir. Örnek: Rıht yüksekliği 16 cm olarak kabul edilirse basamak genişliği şöyle bulunur. b =63- 2h b =63 -32 =31 cm olur. 2.1.3.2. Merdiven Kolu

Merdivenlerde kesintisiz olarak devam eden basamaklar dizisine merdiven kolu denir. Merdiven kolunun fark edilebilmesi için en az üç basamak olması gerekir. 2.1.3.3. Merdiven Çıkış Hattı

Merdivenden iniş ve çıkış sırasında normal olarak üzerinden yürünen ve görünmeyen hatta çıkış hattı denir. Bu hat genişliği 100cm ye kadar olan merdivenlerde tam ortadan, genişliği daha fazla olan merdivenlerde ise korkuluktan itibaren 55-60cm ileride kabul edilir.

21

2.1.4.Özellikleri

Betonarme merdivenlere konulacak çelik donatı merdivenin yapılış ve çalışma şekline göre değişik olmakla beraber, elemanın çekme gerilimine, çalışan kısmına çelikler konulduğundan, donatı şekli betonarme kiriş ve döşemelere benzer.

Yapılarda döşeme betonu her katta ayrı ayrı döküldüğünden, merdiven plaka veya kiriş donatının yükünü aktardığı yapı elemanındaki donatı ile birleştirilmesini sağlamak üzere filizler bırakılır.

Yan kirişsiz betonarme merdivenler zeminden başlatıldığında alt ucu ayrıca yapılan bir temel üzerine oturtulur ve esas çelik uçları hatıl donatı içine gömülür. Bu merdivenlerde sahanlık veya döşeme yan taşıyıcılar üzerine en az 20 cm ve karşı taşıyıcılar üzerine en az 10 cm bindirilir veya gömülür.

2.1.5. Kullanıldığı Yerler

Betonarme merdivenler konutlarda, iş merkezlerinde, okullarda ve ihtiyaç duyulan her yerde kullanılırlar. Kullanıldıkları yerlere göre de merdiven genişlikleri değişik ölçülerde yapılır.

Bodrum, çatı ve asma katlarda en az 75 cmİki katlı evlerde 100 cmOkul sinema tiyatro ve resmi binalar gibi topluma açık yerlerde en az 140 cmolmalıdır.

Binaların insan kapasitesine göre bu ölçülere100 cm genişlik için aşağıdaki ilave kol genişliği eklenir.

500 kişiye kadar her 100 kişi için 50 cm1000 kişiye kadar her 100 kişi için 30 cm5000 kişiye kadar her 100 kişi için 20 cm

2.2. Betonarme Merdiven Kalıbı

2.2.1. Tanımı Betonarme merdivenleri oluşturmak için yapılan ve betonarmeyi taşıyan kalıplara

betonarme merdiven kalıbı denir.

2.2.2. Çeşitleri Betonarme merdiven kalıplarının yapılabilmesi için merdiven ölçülerine göre önceden

hazırlanmış çizimlere ihtiyaç vardır. Bu çizimlere ve ölçülere göre kalıplar hazırlanır.

Betonarme merdiven kalıplarını incelemeden önce merdiven kalıplarının şekillerine göre gruplandırma yapmak doğru olur. Merdiven kalıpları yapılış şekline göre şu şekilde gruplandırılabilir.

22

2.2.2.1. Düz Kollu Merdiven Kalıpları

ŞŞekil 1: Bahçede uygulanmış düz kollu merdiven

Projede belirlenen merdiven şekline göre merdiven yeri hazırlanır. Dönel merdivenin ise 1/1 ölçeğinde uygun bir yere çizimi yapılır. Düz kollu merdivenlerde bu çizim duvar örülmüş ise su terazisi ile duvar üzerine çizilir. Duvar yok ise hazırlanan yan kanatlara su terazisi ile basamak ve rıht ölçüleri çizilir. Yan kanat tahtalarının merdiven meyline göre yerinin tespit edilmesi gerekir (şekil 1, 1.1, 1.2).

Şekil 1.1: Düz kollu merdiven kalıbı uygulaması Bu merdivenleri iki şekilde yapmak mümkündür.

Birincisi; tabliye betonu için kalıp yapılır ve beton dökülür. Binanın kaba işçiliği

bittikten sonra rıht ve basamak kalıbı hazırlaharak rıht ve basamaklar dökülür.

Şekil 1.2: Düz kollu merdiven uygulaması kesiti

23

İnşaatı uzun süren ve çok katlı binalarda genellikle bu uygulama uygulanır. Bundan iki yarar sağlanır; birincisi el arabaları ile iniş çıkışlar kolay olur. İkincisi ise basamaklarda kırılarak bozulmalar olmaz. İkinci yapım uygulaması ise tabliye rıht kalıpları hep birlikte hazırlanır betonarmeleri de beraber dökülür.

2.2.2.2. Çift Kollu Merdiven Kalıpları

Resim 1: Çift kollu sahanlıklı betonarme merdiven

Katlar arasındaki merdivenler sahanlıktan sonra dönüş yaparak devam ediyorsa bu tür merdivenlere çift kollu merdivenler denir (resim 1). Kalıplarının hazırlanması düz kollu merdivenlerde olduğu gibidir. Burada dikkat edilecek önemli nokta, sahanlıkta son bulan rıhtın üstü ile sahanlıktan başlayan ilk rıhtın alt kısmı aynı hizada olmalıdır.

2.2.2.3. Dönel Merdiven Kalıpları

Bu merdivenler, diğer merdiven çeşitlerine göre yapılması daha zor olan merdivenlerdir. Fazla işçilik ve çok malzeme gittiğinden biraz masraflıdır. Ancak diğer merdiven çeşitlerine göre az alan kaplar. Düz merdivenlere göre çıkış alanı daha az olması nedeniyle merdiven boşluk sorunu olan binalarda kullanılırlar.

Hatasız düzgün bir dönel merdiven kalıbı yapmak iyi çizilmiş merdiven plan ve detayları sayesinde olur. Dönel merdivenlerin yapımı, çizime dayanan bir çalışma gerektirir. Dönel merdivenlerde iç kısımlardaki en dar basamak 10 cm den daha az olmamalıdır. Normal basamak genişliği ise çıkış hattı üzerinde alınır. İç serene gelindikçe basamaklar daralır. Çıkış hattından dış serene doğru ise basamak genişliği büyür. Dönel merdivenleri dönme miktarına göre genel olarak üç grupta toplayabiliriz.

24

Çeyrek Dönel Merdiven Kalıbı: Projede ihtiyaçtan dolayı çeyrek dönelmerdiven kalıbı yapımı gerektiği zaman uygulanır. Dönel basamakların iyidengelenmesi gerekir.

• Dönel bir merdivenin uygulama projesinde plan ve ölçüleri alınarakdengeleme metotlarından biriyle 1/1 ölçeğinde çizilir.

• İç ve dış serenlerin tek tek açınımları birebir ölçeğinde çizilir.• Diğer merdivenlerde olduğu gibi bu çizimler ahşap malzeme üzerine

aktarılarak alt seren ve üst seren çıkartılmış olur.• Serenlerin altına enine kirişlemeler atılarak dikme ve kamalarla

sağlamlaştırılır üzerine döşeme tahtaları çakılır. Serenleri sağlamtutturabilmek için dikmeleri içten atar serenleri dikmeleri yandan çivileriz.Tam serenin altına ikinci bir parça çivileyerek serene gelen yükü yalnızçivilere bırakmayız ve serenin aşağı sarkması önlenir.

Yarım Dönel Merdiven Kalıbı: Çeyrek dönel merdivenlerde yapılanuygulamalar burada da aynen uygulanır.

• Dönen basamakların düzgün olabilmesi için çizimle dengeleme işlemiyapılmalıdır. Burada eksende ister rıht ortada olsun isterse basamak ortadadüzenlensin sağında ve solunda kalan basamaklar birbirinin simetriğiolarak çıkar bu yapımda bize kolaylık sağlar.

• Yarım dönel merdiven kalıp planının dış ve iç seren açınımları ayrı ayrıçıkartılır.

• Kalıp planının L1 seren açınımından faydalanarak 2,5cm lik tahtaya veya5cm lik ahşap malzeme üzerine alt seren çizimi yapılır. Bu eğri kısmınçizimini yaparken en az 3 noktayı birleştirerek çizmek gerekir (Şekil 2).

Şekil 2: Yarım dönel merdiven kalıbının dengelenmesi

25

Tam dönel merdiven kalıbı: Diğer dönel merdivenlerden tek farkı iç seren tümdaire şeklinde yapılır. Yarım dönel merdivenin dönen kısmının yapıldığı gibi ikiayrı parçadan veya tek kolu bir yuvarlak kesitten yapılırsa rıht ve döşemetahtalarının çakılması kolay ve sağlam olur (Resim 2, 2.1).

Resim 2: Hazır metal tam dönel b.a. Resim 2.1: Tam dönel merdiven merdiven kalıbı kalıbı

İç serenin üzerine eşit olan rıht ve basamaklar bir şablon ile çizilir. Rıht ve basamaklardan faydalanarak döşeme kısmı çıkarılır. Döşeme ve rıht tahtalarını çakmak için yardımcı parçalar çakılır (şekil 3).

Şekil 3: Tam dönel merdivenin dengelenmesi

26

2.2.2.4. Parça Basamaklı Merdiven Kalıpları

Adından da anlaşılabileceği gibi bu merdiven tipi basamakların atölyeler de veya şantiyelerde tek tek dökülüp sonra yerinde monte edilmesi ile yapılır.

Parça basamaklı merdivenler düz merdiven olarak yapılacaksa ilk basamak için bir kalıp, diğer bütün basamaklar için bir kalıp yapılması yeterli olacaktır (şekil 4).

Dönel merdivenler parça basamaklı olarak yapılacaksa her değişik basamak için ayrı bir kalıp yapılmalıdır. Bu kalıplar projeye göre numaralandırılır. Bu numaralama işlemi bize yerine montajda kolaylık sağlar.

Şekil 4: Örnek parça basamaklı merdiven kalıbı

2.2.3. Özellikleri

Betonarme merdiven kalıpları üzerine gelecek olan betonarmeyi taşıyacak sağlamlıkta yapılmalıdır. Taşıyıcı kirişler birbirine bağlanmalıdır. Projede belirtilmiş olan ölçülere göre hatasız bir dengeleme yapılmalıdır. Özellikle dönel merdivenlerde seren açınımları çizilmeden uygulama gerçekleştirilemez.

Düz kollu merdivenler en yaygın olarak kullanılan merdiven kalıplarıdır. Dönel merdivenler ise daha çok merdiven boşluğu az olan yerlerde kullanılır. 2.2.4. Elemanları

Merdiven kalıp boyundurukları Merdiven kalıbı taşıyıcı dikmeler Merdiven kalıbı alt ızgaraları Merdiven kalıbı döşeme tahtaları Merdiven yan kanatları Merdiven kalıbı basamak tahtaları Merdiven kalıbı bağlantı çıtaları

27

2.2.5. Kullanıldığı Yerler

Betonarme merdiven kalıpları binalarda ve konutlarda, betonarme merdiven ihtiyacı duyulan her yerde kullanılır. 2.3. Betonarme Merdiven Kalıbı Yapım Kuralları

Projede belirlenen ölçülere göre rıht ve basamak sayıları dengelenir. Dönel merdiven yapılacaksa açınımları çizilir. Taşıyıcı kiriş ve dikmeler sabitlenir. Alt ızgaralar sabitlenir. Yan serenler sabitlenir. Alt kalıp döşeme tahtaları sabitlenir. Taşıyıcı kolonlar birbirlerine çapraz bağlantılarla bağlanır. Kalıbın kolay sökülebilir olmasına dikkat edilir. Sahanlıklı merdivenlerde sahanlıkta biten rıht tam sahanlıkla tabliye betonunun

kestiği yerden başlatılmamalıdır. Biraz geriden başlatılması gerekmektedir. Çünkü o nokta en zayıf noktadır.

2.4. Betonarme Merdiven Kalıbı Yapılması (Uygulama)

Kalıp öncesi hazırlık modülüne göre hazırlığınızı yapınız. Projeye göre merdiven kotunun ölçüsünü alınız.

Eğer merdiven kalıbı bağımsız olarak yapılacaksa kot yüksekliği belirlenip rıht ve

basamak ölçüleri hesap edilir. Daha sonra bu ölçülere göre kalıp malzemeleri hazırlanarak işlem sırasına göre kalıp malzemeleri yerine yerleştirilir.

Resim 3: Kat yüksekliği ile beraber yapılmış merdiven kalıbı

28

Eğer betonarme merdiven kalıbı kat yüksekliği ile beraber yapılacaksa (resim 3) kat betonarme kalıbı yapılırken merdiven kalıbı da birlikte yapılır. Boyunduruklar ve taşıyıcı dikmeler kat kalıbı ile birlikte yapılır ve betonarmesi birlikte dökülür.

Boyundurukları hazırlayarak yerleştiriniz

Merdiven kalıbı boyundurukları dikmeler üzerine (resim 4) kalıp yapım kurallarına uygun olarak sabitlenir. Bu işlem yapılırken merdiven eğimi, düzgünlüğü muntazam bir şekilde kontrol edilmelidir.

Resim 4: Merdiven kalıbı boyunduruklarının dikmeler üzerine yerleştirilmesi

Taşıyıcı dikmeleri hazırlayınız ve yerleştiriniz.

Boyunduruklarla beraber taşıyıcı dikmeler (resim 5) dengeli bir şekilde yerleştirilir. Dikmeler yerleştirilirken merdiven eğimine göre dikmelerin duruşu kalıbı taşıyacak şekilde ayarlanmalıdır. Eğer devam eden merdiven kalıbı ise alt merdivenin basamaklarına yerleştirilecek şekilde ayarlanmalıdır. Yataylık ve düşeylik kontrolü unutulmamalıdır.

29

Resim 5: Merdiven kalıbı taşıyıcı dikmelerin yerleştirilmesi

Izgaraları hazırlanarak yerleştiriniz.

Boyunduruklar üzerine ızgara parçaları 50–60 cm aralıklarla yerleştirilir. Izgara aralıkları çok fazla açık yapılmamalıdır. Çünkü kalıp döşeme tahtasının taşıma gücü ızgaralar sayesinde olmaktadır (resim 6).

Resim 6: Merdiven kalıbı ızgara uygulaması

Merdiven taban döşeme elemanları hazırlanan ızgaralar üzerine aralarında boşluk olmayacak şekilde yerleştirilir. Eğer döşeme malzemesi ahşap tahtalardan yapılıyorsa ekonomik kullanmaya özen gösterilmelidir (resim 7).

30

Resim 7: Merdiven kalıbı döşeme tahtası uygulaması

Resim.7.1’de merdiven uygulamasını görmektesiniz. Bu uygulama ahşaptan yapılan merdivenlerde de uygulanmaktadır. Merdiven görüntüsünün daha güzel olmasının istendiği durumlarda uygulanır.

Resim 7.1: Hazır metal kalıp ile dönel merdiven kalıbı uygulaması

31

Merdiven yan kanatlarını hazırlayınız ve monte ediniz

Betonarme merdiven kalıplarının döşeme tahtalarının sabitlenmesinden sonra yan kanat tahtaları çakılır (resim 8, 8.1).

Resim 8: Tek kollu düz merdivende yan tahta uygulaması

Resim 8.1: Betonarme merdiven kalıbı yan tahta uygulaması

32

Basamak alın kalıp tahtalarını yerleştiriniz,

Betonarme merdiven kalıbı basamak alın tahtaları belirlenmiş olan rıht ve basamak ölçülerine göre yerine sabitlenir. Bu işlem sırasında alın tahtalarının paralelliği özenle korunmalıdır (resim 9).

Resim 9: Alın tahtalarının yerleştirilmesi Resim 10: Alın tahtalarının çıta ile desteklenmesi

Çıtaları hazırlayınız ve monte ediniz

Basamak alın tahtaları üst kısmından takviye çıtaları yardımı ile güçlendirilmelidir. Özellikle geniş açıklıklı merdivenlerde basamak alın tahtalarının esnemesinin önlenmesi için bu işlem çok önemlidir. Çıtalar çakılırken alın tahtalarının paralelliğinin bozulmamasına dikkat edilmelidir (resim 10).

33

Kalıpların takviyesini yapınız.

Betonarme merdiven kalıbı ahşap dikmeler ile yapılmışsa bu dikmeler birbirlerine çapraz bağlantılar ile bağlanmalıdır. Hazır metal dikme kullanılan kalıplarda ise dikmeler arasında çapraz bağlantılara gerek duyulmaz.

Resim 11: Betonarme merdiven kalıp dikmeleri

Resim 11’de hazır metal dikmelerde çapraz bağlantılar yapılmadan önceki uygulamayı görüyorsunuz Uygulama devam eden merdivenlerde basamaklara göre gerçekleştirilmiştir.

Resim 11.1: Betonarme merdiven hazır kalıp uygulamasında dikmeler

Resim 11.1’de hazır betonarme merdiven kalıbını ve taşıyıcı dikme uygulamasını görüyorsunuz.





KALIP SÖKME–1

ANKARA 2006

i

AÇIKLAMALAR ........................................................................................................ii GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ –1 ....................................................................................... 3 1. KANATLARI SÖKME............................................................................................ 3

1.1. Kanat ................................................................................................................. 3 1.1.1. Tanımı ........................................................................................................ 3 1.1.2. Malzemeleri................................................................................................ 3 1.1.3. Ölçüleri....................................................................................................... 4

1.2. Kanatları Sökme Araçları.................................................................................. 4 1.2.1. Tanımı ........................................................................................................ 4 1.2.2. Çeşitleri ...................................................................................................... 4 1.2.3. Özellikleri ve Kullanım Şekilleri ............................................................... 6

1.3. Kanatları Sökme Kuralları ................................................................................ 7 1.4. Takviyelerin sökülmesi ..................................................................................... 7 1.5. Kanatların Sökülmesi ........................................................................................ 8 UYGULAMA FAALİYETİ- 1 ................................................................................ 9 DEĞERLENDİRME.............................................................................................. 11

ÖĞRENME FAALİYETİ - 2..................................................................................... 14 2. DİKMELERİ SÖKME........................................................................................... 14

2.1. Dikme .............................................................................................................. 14 2.1.1. Tanımı ...................................................................................................... 14 2.1.2. Malzemeleri.............................................................................................. 15 2.1.3. Ölçüleri..................................................................................................... 15

2.2. Dikmeleri Sökme Araçları .............................................................................. 15 2.2.1. Tanımı ...................................................................................................... 15 2.2.2. Çeşitleri .................................................................................................... 15 2.2.3. Özellikleri ve Kullanım Şekilleri ............................................................. 16

2.3. Dikmelerin Sökülme Kuralları ........................................................................ 16 2.4. Dikmelerin Sökülmesi..................................................................................... 16 UYGULAMA FAALİYETİ- 2 .............................................................................. 17 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 19

MODÜL DEĞERLENDİRME .................................................................................. 21 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 23 KAYNAKÇA............................................................................................................. 24

İÇİNDEKİLER

3

ÖĞRENME FAALİYETİ –1

Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda uygun ortam sağlandığında kalıba ve betona zarar vermeden, kalıp sökme kurallarına göre kalıp kanatlarını doğru, eksiksiz ve işe uygun olarak sökebileceksiniz.

Yaşadığınız çevrede kanat kalıbı sökme işlerini izleyiniz.Elde ettiğiniz sonuçları sınıfta arkadaşlarınıza sununuz.

1. KANATLARI SÖKME

1.1. Kanat 1.1.1. Tanımı

Beton ve betonarme kalıplarının yan kalıp yüzü elemanlarına kanat adı verilir. Beton prizini tam olarak yaptıktan sonra kalıp sökülür. Kalıp sökme süresi hava şartlarına, kullanılan çimentoya, kullanılan su miktarına, betonarme elemanlarının uzunluk ve hacmine göre değişir. Normal olarak kiriş yanları, kiriş yan kalıpları, perde kolon köprü ayağı kalıpları 3 gün, döşeme kalıpları 8 gün, kiriş dikmeleri ve büyük açıklıklı döşeme kalıpları 21 gün bekletilmelidir.

1.1.2. Malzemeleri Malzeme olarak, ahşap (Resim 1), metal (Resim 2), ve plastik malzemeler kullanılır.

Metal ve plastik malzemeler yekpare ve fabrikalarda toplu olarak hazırlanmıştır. Ahşap ise değişik ölçülerdeki kerestelerin çivi ile birleştirilerek bir araya getirilmesinden meydana gelmiştir. Hatta günümüzde ahşap, metal karışımı, sıkça beraber kullanılmaktadır.

Ahşap, metal ve plastik kaplama malzemeleri ve bunları birbirine bağlamak için kullanılan bağlama telleri, işkenceler, inşaat demiri, kelebekler ve bulonlar sayılabilir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Resim 1: Ahşap kanat örnekleri Resim 2: Metal kalıp örnekleri

1.1.3. Ölçüleri Kanat ölçüleri; 2.5 -5 cm kalınlığında 15–20 cm genişliğinde tahtaların bir araya

getirilmesiyle yapılır. Bunlar klapalarla birbirine tutturulmuştur. Büyük ve standart yapılan inşaatlarda metal ve plastik malzemelerden yapılan kanatlar da kullanılır.

1.2. Kanatları Sökme Araçları 1.2.1. Tanımı

Kalıpları sökmede, taşımada ve kalıp bakımında kullanılan araçlara kalıp sökme araçları denir.

1.2.2. Çeşitleri Kalıp sökme araçları, özel kalıplarda çok çeşitli tel sökme araçları kullanılmakla

birlikte, genel olarak şunlardır: Bu araçlar inşaatın büyüklüğüne ve kullanılan kalıp cinslerine göre değişmektedir. Bunlar:

Baret (Resim 3)Eldiven (Resim 4)Çekiç (Resim 5)Keser (Resim 6)Manivela (Resim 7)Cıvata anahtarları (Resim 8)Kule vinç (Resim 9)İnşaat asansörü (Resim 10)Emniyet kemeri (Resim 11)Burnu çelik takviyeli ayakkabı (Resim 12)

5

Resim 3: Baret Resim 4: Eldiven

Resim 5: Çekiç Resim 6: Keser

Resim 7: Manivela Resim 8: Cıvata anahtarları

6

Resim 9: Kule vinç

Resim 10: İnşaat asansörü

Resim 11: Emniyet kemeri

Resim 12: Burnu ve altı çelik takviyeli

ayakkabı

1.2.3. Özellikleri ve Kullanım Şekilleri Çekiç (en az 500 gr’lık çivi sökebilen) Keser (çivi sökmeye veya çakmaya elverişli) Manivela (Yeterli uzunlukta bir yeri keskin diğer yeri çivi sökebilecek şekilde olmalıdır ve çalışanı yormayacak ağırlıkta olmalıdır) Cıvata anahtarı (Cıvata anahtarı somuna uygun olmalıdır.) Kule vinç (Şantiyede düşey ve yatay malzeme taşıma işlerinde kullanılmaktadır.) İnşaat asansörü (Şantiyede sadece düşey yük taşıma işlerinde kullanılan araçtır.) Baret (Fiberglastan yapılmış ve canlı renklerden oluşmaktadır.) Eldiven (Bez eldiven olmalı ve eli terletmemelidir.) Emniyet kemeri (Paraşüt ipinden yapılmalı, kancaları takıldığında kendiliğinden kilitli olmalıdır. Sürtünmeye maruz olan yerleri metal destekli olmalıdır.) Ayakkabılar (Altı ve burnu metal takviyeli olmalıdır.)

7

1.3. Kanatları Sökme Kuralları

Yapı işlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği tüzüğüne göre kanatları sökme kuralları şu şekildedir.

Madde 112: Kalıp sökme işi aşağıda belirtilen esaslara göre yapılacaktır.

Kalıbı alınacak kısmın önce çaprazları, kolon kanatları alınacak ve sahatemizlenecektir.Sökme işi en çok iki aksın dikmeleri alınarak yapılacaktır.Sökme işi yapan işçiler dikmelere tırmanmayacak, sıpa vb. araçlardanyararlanacaklardır.Sökülen kalıp malzemeleri uygun şekilde istif edilecektir.Söküm sırasında söküm yerine, sökücüden başka işçi girmeyecektir.Dış yüz ve boşluk kısımlarda düşmeye karşı gerekli güvenlik tedbirlerialınacaktır.Kalıp malzemelerinin yere indirilmesi veya yukarı çıkartılması için malzemedengeli olarak iki noktadan bağlanacaktır.

1.4. Takviyelerin sökülmesi

Kalıp sökmedeki işlem sırasında ana kural en son çakılandan başlanarak ilke doğru sökülmesidir. Kiriş yan kalıpları perde kolon köprü ayağı kalıplarının takviyelerinin sökümüne normal şartlarda beton dökümünden üç gün sonra başlanır.

İşlem sırası:

Gerekli güvenlik tedbirlerini alınız (Baret giyiniz, çivi batmaz ve burnu çeliktakviyeli ayakkabı giyiniz, emniyet kemerini takınız.)Gerekli kalıp sökme araçlarını kalıbını sökeceğiniz yere götürünüz.Söküme başlamadan önce söküm yerinde başka bir işçi olmadığından eminolunuz.Önce kenarlara bağlı çaprazları sökünüz (Resim. 13)

8

Resim 13: Kenarlara bağlı çapraz takviyeler

Resim 14: Kenarlara bağlı çapraz takviyeler

Takviyeleri sökünüz (Resim 14) Söktüğünüz malzemeleri sınıfına göre istif ediniz (Resim 15, Resim 16).

Resim 15: Malzemelerin cinsine göre istif

edilmesi

Resim 16: Malzemelerin cinsine göre istif

edilmesi

Sahayı temizleyiniz Kullandığınız araçları yerine götürünüz

1.5. Kanatların Sökülmesi

Kanatların sökülmesine, takviyelerin sökülmesi bittikten sonra başlanır. Kanatlarda genleşmeyi önlemek için betonarme elemanın ebadı, yeri ve önemine göre tel gergi, ahşap takviyeler, ahşap kuşaklar, demir takviyeler, profil takviyeler, kelebek demirleri, cıvatalı bulonlar ve işkenceler kullanılır. Bunlar tek tek kullanıldığı gibi hepsi bir arada da kullanılabilir.

9

UYGULAMA FAALİYETİ- 1 Kanatları Sökmedeki İşlem Sırası

Gerekli güvenlik tedbirlerini alınız (Baret giyiniz, çivi batmaz ve burnu çeliktakviyeli ayakkabı giyiniz ve emniyet kemerini takınız).Gerekli kalıp sökme araçlarını kalıbını sökeceğiniz yere götürünüz.Söküme başlamadan önce söküm yerinde başka bir işçi olmadığından eminolunuzDış yüz ve boşluk kısımlardaki sökümlerde gerekli güvenlik tedbirlerini alınız.Kenarlardaki işkenceleri sökmek için bir elinizle işkenceyi tutunuz diğer elinizleçekiç veya keserle işkencenin ucuna vurarak işkencenin gevşemesini sağlayınız(Resim 17).

Resim 17: Kenarlardaki işkencelerin sökülmesi Resim 18: Bulonların sökülmesi

Varsa cıvatalı kuşak bulonlarını sökünüz. Bulonlar anahtarla söküleceği gibikelebek somunu olanlar elle de sökülebilir (Resim 17, Resim 18).Beton kalıp içerisinde yerleştirilen pvc elektrik borularından geçirilen inşaatdemirlerinden yapılan ve ucunda kelebek denilen mekanizma bulunan gergilerisökünüz. Kelebeklerin (Resim 19) ucuna çekiç veya keserle vurduğunuzdaonları gevşetmiş olursunuz.

UYGULAMA FAALİYETİ- 1

10

Resim 19: Kelebeklerin sökülmesi Resim 20: Destek profillerinin alınması

Varsa destek profili ve tahtalarını alınız (Resim 20).Kuşakları sökünüz.Manivela yardımı ile kanatları laçka haline getiriniz. Laçka haline getirirkensarsıntı yapabilecek hareketlerden sakınınız (Resim 21, Resim 22).

Resim 21: Kanatların sökülmesi Resim 22: Kanatların sökülmesi

Resim 23:Kanatların ölçülerine göre istiflenmesi

Resim 24:Kanatların ölçülerine göre istiflenmesi

Söktüğünüz kanatları ölçüsüne göre istifleyiniz (Resim 23, Resim 24).Sahayı temizleyiniz.Kule vinç ve inşaat asansörü ile yapacağınız yatay ve düşey taşımalarda kalıpmalzemelerini en az iki yerinden bağlayınız.Kullandığınız araçları yerine götürünüz.

14


Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda uygun ortam sağlandığında kalıba ve betona zarar vermeden kalıp sökme kurallarına göre dikmeleri doğru, eksiksiz ve işe uygun olarak sökebileceksiniz.

Yaşadığınız çevrede kalıp sökme işlerini izleyerek elde ettiğiniz sonuçları sınıfta arkadaşlarınıza sununuz.

2. DİKMELERİ SÖKME2.1. Dikme 2.1.1. Tanımı

Kalıpların yükünü (gerek başlıklar gerekse ızgaraların altındaki kirişlerden aldığı yükü) taşıyan kalıp elemanına dikme denir.

Bunların ahşap olanları kare kesitli olduğu gibi daire kesitli de olabilir. Dikme yüklerinin zemine yayılması, tekniğine uygun olmalı, çürük ve dolmuş zeminlerde özel tedbirler alınmalıdır. Yük aktarmasını ve yayılmasını sağlamak için dikmelerin (Resim 1, Resim 3) altına sağlam şekilde ağaç yastık ( kadron-kalas ) konulmalıdır. Dikmelerin altına hiçbir zaman taş parçası veya tuğla konulmamalıdır. Dikme; kolay, sarsıntısız tehlikesiz sökülebilecek şekilde düzenlenmelidir.

Resim 1: Ahşap dikmeler Resim 2: Metal dikmeler


AMAÇ

ARAŞTIRMA

15

2.1.2. Malzemeleri Dikmeler ahşap ve metal malzemelerden yapılır. Ahşap olanlar kare ve daire kesitli

olup metalden (Resim 2, Resim 4) olanlar boru şeklindedir ve özel düzenekler ile yükseklikleri ayarlanabilmektedir. Ahşap dikmeler başlık, kulak ve payanda parçaları ile birlikte yapılmıştır. Metallerde ise ahşap başlığın oturacağı U profiller metal dikmelerinin ucuna kaynatılmıştır.

Resim 3: Ahşap dikme Resim 4: Metal dikme

2.1.3. Ölçüleri Kare kesitliler 10 x 10 cm’ den, daire kesitli olanların çapı ise 7 cm’ den küçük

olmamalıdır.

2.2. Dikmeleri Sökme Araçları 2.2.1. Tanımı

Kalıpları sökmede taşımada ve kalıp bakımında kullanılan araçlara kalıp sökme araçları denir.

2.2.2. Çeşitleri Özel kalıplarda çok çeşitli tel sökme araçları kullanılmakla birlikte genel olarak kalıp

sökümde aşağıdaki araçlar kullanılır. Bu araçlar inşaatın büyüklüğüne ve kullanılan kalıp cinslerine göre değişmektedir. Bunlar:

ÇekiçKeserManivelaCıvata anahtarlarıKule vinçİnşaat asansörüBaretEldivenEmniyet kemeriBurnu çelik takviyeli ayakkabı

16

2.2.3. Özellikleri ve Kullanım Şekilleri

Çekiç ( en az 500 gr’lık çivi, sökebilen) Keser ( çivi sökmeye veya çakmaya elverişli) Manivela ( yeterli uzunlukta, bir yeri keskin diğer yeri çivi sökebilecek şekilde

olmalıdır ve çalışanı yormayacak ağırlıkta olmalıdır) Cıvata anahtarı ( Cıvata anahtarı somuna uygun olmalıdır.) Kule vinç ( Şantiyede düşey ve yatay malzeme taşıma işlerinde

kullanılmaktadır.) İnşaat asansörü ( Şantiyede sadece düşey yük taşıma işlerinde kullanılan araçtır.) Baret ( fiberglastan yapılmış ve canlı renklerden oluşmaktadır.) Eldiven ( bez eldiven olmalı ve eli terletmemelidir.) Emniyet kemeri ( Paraşüt ipinden yapılmalı, kancaları takıldığında kendiliğinden

kilitli olmalıdır. Sürtünmeye maruz olan yerleri metal destekli olmalıdır.) Ayakkabılar ( Altı ve burnu metal takviyeli olmalıdır.)

2.3. Dikmelerin Sökülme Kuralları

Yapı işlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği tüzüğüne göre dikmeleri sökme kuralları şu

şekildedir.


Dikmeleri alınacak kısmın önce çaprazları sökülmelidir. Sökme işi en çok iki aksın dikmeleri alınarak yapılacaktır. Sökme işi yapan işçiler dikmelere tırmanmayacak, sıpa vb. araçlardan

yararlanacaklardır. Sökülen kalıp malzemeleri uygun şekilde istif edilecektir. Ve saha

temizlenecektir. Söküm sırasında söküm yerine sökücüden başka işçi girmeyecektir. Dış yüz ve boşluk kısımlarda düşmeye karşı gerekli güvenlik tedbirleri

alınacaktır. Kalıp malzemelerinin yere indirilmesi veya yukarı çıkartılması için malzeme

dengeli olarak iki noktadan bağlanacaktır. 2.4. Dikmelerin Sökülmesi

Dikmelerin sökülmesine, kanatların sökülüp kanat malzemeleri ölçülerine göre

istiflenip sahanın temizlenmesinden sonra başlanır.

17

UYGULAMA FAALİYETİ- 2 Dikmelerin Sökülmesindeki İşlem Sırası

Gerekli güvenlik tedbirlerini alınız (Baret giyiniz, çivi batmaz ve burnu çeliktakviyeli ayakkabı giyiniz emniyet kemeri takınız).Gerekli dikme sökme araçlarını, dikmeleri sökeceğiniz yere götürünüz.Söküme başlamadan önce söküm yerinde başka bir işçi olmadığından eminolunuzDış yüz ve boşluk kısımlardaki sökümlerde gerekli güvenlik tedbirlerini alınız.

Resim 5: Dış yüzeylerin sökümü Resim 6: Dış yüzeylerin sökümü

Dikmeleri birbirine bağlayan çapraz ve düz kuşakları sökünüz (Resim 2, 6).Varsa diğer takviyeleri sökünüz.

Resim 7: Dikmelerin sökülmesi Resim 8: Dikmelerin sökülmesi

Dikme sökme işini en çok iki aksın dikmelerini alarak yapınız (Resim 7, Resim8). Dikmeler altındaki kamaları alarak dikmeyi laçka haline getiriniz. Bu sırada zorkullanmamaya, vurarak devirmemeye ve sarsmamaya özen gösteriniz (Resim 9).

UYGULAMA FAALİYETİ- 2

18

Resim 9: Ahşap dikme kaması Resim 10: Profil dikme yükseklik ayar yeri

Dikmeler metal ise yükseklik ayar pimini çıkarıp dikmeyi gevşek haline getiriniz(Resim 10).

Resim 11: Yedek dikmelerin bırakılması Resim 12: Yedek dikmelerin bırakılması

Bazı dikmeleri yedek olarak yerinde bırakınız (Resim 12). Her kattaki yedekdikmenin alt kattakinin üstünde bulunmasına özen gösteriniz.Söktüğünüz dikmeleri ölçüsüne göre istifleyiniz (Resim 13, Resim 14).

Resim 13: Dikmelerin istif edilmesi Resim 14: Dikmelerin istif edilmesi

Sahayı temizleyiniz.Kule vinç ve inşaat asansörü ile yapacağınız yatay ve düşey taşımalarda kalıpmalzemelerini en az iki yerinden bağlayınız.Kullandığınız araçları yerine götürünüz.





KALIP SÖKME–2 VE BAKIMI

ANKARA 2006

i

AÇIKLAMALAR ........................................................................................................ii GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ –1-...................................................................................... 3 1. KİRİŞ VE DÖŞEME KALIPLARINI SÖKME ...................................................... 3

1.1. Kalıplar Hakkında Genel Bilgi.......................................................................... 3 1.2. Kiriş ................................................................................................................... 4 1.3. Döşeme.............................................................................................................. 5 1.4. Kiriş ve Döşeme Kalıplarını Sökme Araçları ................................................... 7

1.4.1. Tanımı ........................................................................................................ 7 1.4.2. Çeşitleri ...................................................................................................... 7 1.4.3. Özellikleri ve Kullanma Şekilleri............................................................... 9

1.5. Kiriş ve Döşeme Kalıplarını Sökme Kuralları: ................................................. 9 1.5.1. Kalıp Süreleri ............................................................................................ 9

1.6. Kiriş ve Döşeme Kalıplarının Sökülmesi........................................................ 11 DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .............................................................................. 14 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 15

ÖĞRENME FAALİYETİ –2-.................................................................................... 16 2. MERDİVEN KALIBINI SÖKME......................................................................... 16

2.1. Merdiven ......................................................................................................... 16 2.2. Merdiven Kalıplarını Sökme Araçları:............................................................ 17

2.2.1. Tanımı ...................................................................................................... 17 2.2.2. Çeşitleri .................................................................................................... 17 2.2.3. Özellikleri ve Kullanım Şekilleri ............................................................. 17

2.3. Merdiven Kalıplarını Sökme Kuralları ........................................................... 17 2.4. Merdiven Kalıplarının Sökülmesi ................................................................... 18 2.5. Sökülen Kalıpların Bakımı.............................................................................. 19 DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ .............................................................................. 21 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................... 22

MODÜL DEĞERLENDİRME .................................................................................. 23 CEVAP ANAHTARLARI......................................................................................... 25 KAYNAKÇA............................................................................................................. 26

İÇİNDEKİLER

3

ÖĞRENME FAALİYETİ –1-

Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda uygun ortam sağlandığında kalıba ve betona zarar vermeden kalıp sökme kurallarına göre kiriş ve döşeme kalıplarını doğru, eksiksiz ve işe uygun olarak sökebileceksiniz.

Yaşadığınız çevrede kalıp sökme işlerini izleyerek, elde ettiğiniz sonuçları sınıfta arkadaşlarınıza sununuz.

1. KİRİŞ VE DÖŞEME KALIPLARINISÖKME

1.1. Kalıplar Hakkında Genel Bilgi

Beton yeni hazırlandığında akıcı ve içine konulduğu yerin şeklini alabilen bir karışım olduğundan onu istenilen bir şekle sokabilmek için sertleşinceye kadar kalıp içerisinde muhafaza etmek gerekir.

Resim 1:Kalıp görünüşleri Resim 2: Kalıp görünüşleri


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Kalıp, betona istenilen şekli ve boyutu vermek için yapılan ve beton prizini yaptıktan sonra sökülen bir yardımcı olduğuna göre, kolay yapılır ve kolay sökülür olmalıdır. Kalıp üzerine gelen yükleri, sarsıntıları karşılayacak şekilde yapılıp ucuza mal edilmeli, diğer katlarda tekrar kullanılabilmelidir.

Resim 3: Karma kalıp

Resim 4: Karma kalıp

Kalıp, ahşap, metal veya plastik malzemelerden yapılmaktadır. Metal ve plastik

malzeme pahalı ve şekil değişimi zor olduğundan büyük ve standart inşaatlarda kullanılmaktadır.

Ülkemizde en çok ahşap kalıp kullanılmaktadır. Ahşap kalıplarda çam, köknar ve

kavak keresteleri kullanılmaktadır. Kalıpta kullanılacak kereste güneşe, suya ve yüke karşı koyabilmeli ve fazla şekil değişimi yapmamalıdır. Bu bakımdan en çok çam ağacı mamulleri kullanılır. İşin önemine göre birinci, ikinci ve üçüncü sınıf keresteler seçilerek kullanılır.

Kalıplar genellikle iki elemanın birleşmesiyle meydana gelir.

Kalıp yüzü elemanları İskele elemanları ( dikme ve takviyeler)

1.2.Kiriş Kâgir, karkas ve yığma yapılarda betonarme kirişler genellikle betonarme döşemelerle

birlikte ve nadiren münferit olarak yapılır. Kalıp, dökülen betonun ağırlığını taşır ve aynı zamanda yanlara gelen basıncı önler.

5

Resim 5. Kiriş dikmeleri Resim 6. Kiriş dikmeleri

Betonarme kirişin kesiti büyük olduğunda 100 -150 cm ara ile konulan dikmeler üzerine boylama kirişleri konur ve başlıklar ızgara şeklinde 40–90 cm aralıklarla çakılır. Ayrıca kiriş yüksekliği fazla olduğunda açılmaları önlemek için ortadan 100–150 cm aralıklarla tel gergiler konur. Betonarme karkas yapılarda kirişler kolonlar üzerine oturtulduklarında kiriş, kolon ve döşeme kalıplan bir bütün olarak yapılır.

1.3. Döşeme Betonarme döşemeler yığma yapılarda yük taşıyan duvarlara ve karkas yapılarda

kirişler üzerine oturtulur. Duvarlara oturtulan betonarme döşemelerde, döşeme ve hatıl kalıbı birlikte yapılır. Betonarme iskeleti yapılarda, döşeme kalıbı çoğunlukla sütun ve kiriş kalıpları ile birlikte yapılır.

Resim 7:Döşeme kalıpları Resim 8:Döşeme kalıpları

6

Döşeme kalıpları, üzerine gelecek betonarme elemanın ağırlığını taşır. Bu nedenle, dikmeler 100–150 cm aralıklarla konur ve çaprazlar çakılır. Bu kirişlerin altına uçlarda ahşap ve arada ayarlı boru dikmeler yerleştirilebilir veya çaprazları borudan yapıldığında tüm dikmeler ayarlı borulardan konulabilir. Dikmelerin üstüne kalıp esas kirişleri oturtulur ve her ikisinin yan yüzeylerinden çakılan çaprazlama ile bağlanır. Izgara kirişleri 40–60 cm aralıklarla esas kirişler üzerine dizilir ve yanlardan çakılır. Kirişli betonarme döşemelerde ızgaraların uçları kiriş kalıbının yan tarafına çakılan ve takozlarla desteklenen kirisin üzerine oturtulur. Izgara kirişleri üzerine kalıp tahta veya levhaları konur ve çivilenir. Bloklu yapılan döşemelerde kullanılan kil veya beton blokların altına kalıp kaplaması yapılması gerekmez. Yalnız ızgaralar üzerinde blokların ek yerinin ve kirişlerin altına yeterli genişlikte tahtalar konulur. Asmolen döşeme kalıbının kolaylıkla yapılması ve aynı kalıbın bozulmadan ve şekli değişmeden defalarca kullanılması istendiğinde metal kalıplar tercih edilir.

Resim 9: Balkon kalıpları Resim 10: Balkon kalıpları

Resim 11: Kalıpların diğer katlarda da kullanılması

Resim 12: Kalıpların diğer katlarda da kullanılması

7

Çok katlı veya aynı projenin uygulandığı binalarda özellikle bloklu veya asmolen döşeme kalıp iskelelerinin kurulabilmesi ve sökülebilmesi için portatif olması tercih edilir. Bu kalıplarda 3–5 m uzunluğunda ve kat yüksekliğine göre yapılan çelik veya ahşap sehpalar 2–4 m aralıklarla konur ve üzerine kalas kirişler 40–50 cm aralıklarla yuvalarına oturtularak yerleştirilir.

1.4.Kiriş ve Döşeme Kalıplarını Sökme Araçları

1.4.1.Tanımı

Kalıpları sökmede, taşımada ve kalıp bakımında kullanılan araçlara kalıp sökme araçları denir. 1.4.2.Çeşitleri

Kalıp sökme araçları, inşaatın büyüklüğüne ve kullanılan kalıp cinsine göre değişmektedir.Özel kalıplarda çok çeşitli tel sökme araçları kullanılmakla birlikte genel olarak şunlardır:

Çekiç Keser Manivela Cıvata anahtarları Kule vinç İnşaat asansörü Baret Eldiven Emniyet kemeri Burnu çelik takviyeli ayakkabı

Resim 13: Baret

Resim 14: Eldiven

8

Resim 15: Çekiç

Resim 16: Keser

Resim 17: Manivela

Resim 18: Cıvata anahtarları

Resim 19: Kule vinç

Resim 20: İnşaat asansörü

9

Resim 21:Emniyet kemeri Resim 22: Burnu ve altı çelik takviyeli ayakkabı

1.4.3.Özellikleri ve Kullanma Şekilleri

Çekiç ( en az 500 gr’lık çivi sökebilen)Keser ( çivi sökmeye veya çakmaya elverişli)Manivela ( yeterli uzunlukta bir yeri keski diğer yeri çivi sökebilecek şekildeolmalıdır ve çalışanı yormayacak ağırlıkta olmalıdır.)Cıvata anahtarı ( Cıvata anahtarı somuna uygun olmalıdır.)Kule vinç ( Şantiyede düşey ve yatay malzeme taşıma işlerindekullanılmaktadır.)İnşaat asansörü ( Şantiyede sadece düşey yük taşıma işlerinde kullanılan araçtır.)Baret ( fiberglastan yapılmış ve canlı renklerden oluşmaktadır.)Eldiven ( bez eldiven olmalı ve eli terletmemelidir.)Emniyet kemeri ( Paraşüt ipinden yapılmalı, kancaları takıldığında kendiliğindenkilitli olmalıdır. Sürtünmeye maruz olan yerleri metal destekli olmalıdır.)Ayakkabılar ( Altı ve burnu metal takviyeli olmalıdır.)

1.5. Kiriş ve Döşeme Kalıplarını Sökme Kuralları: 1.5.1. Kalıp Süreleri

Beton döküm işinin bitimi ile kalıp sökme arasında geçecek süre kalıp alma süresidir. Bu süre kullanılacak çimentonun cinsine, betonun kalitesine, su çimento oranına, betonarme yapının yükünün cinsine, etkilerine, büyüklüğüne ve hava şartlarına bağlıdır.

En düşük sıcaklık derecesi + 5 0C olan elverişli hava şartları altında ve normal kalıp sistemlerinin kullanıldığı yerlerde genel olarak aşağıdaki kalıp alma süreleri uygulanır. Bu tablolarda belirtilen sürelere kullanılan çimentonun dozajı, agrega iriliği, havanın çok sıcak olması gibi durumlar da etki etmektedir.

10

Kullanılan Çimento cinsi

Kiriş yan kalıpları, perde kolon köprü

ayağı kalıpları Döşeme kalıpları

Kiriş dikmeleri, büyük açıklıklı

döşeme kalıpları

Normal Portland Çimentosu 3 GÜN 8 GÜN 3 HAFTA

Çabuk sertleşen Portland Çimentosu 2 GÜN 4 GÜN 8 GÜN

Özel durumlarda, büyük açıklıklı ve büyük boyutlarda yukarıdaki süreler iki katına çıkarılabilir.

Kayan ve yürütülebilen kalıplar veya benzeri metotların kullanıldığı beton, vibrasyonla sıkıştırıldığı takdirde veya olağanüstü elverişli hava şartları olduğunda cetvelin ikinci sütunundaki süreler bir miktar kısaltılabilir.

Sertleşme sırasında hava don yaptığı takdirde kalıp alma süresi en aşağı don yapan günler kadar uzatılmalıdır, 24 saat içerisinde gölgedeki sıcaklık 00C’ye düşerse o gün için don olayı var kabul edilmelidir. Dondan sonra tekrar işe başlandığında kalıp almaya devam etmeden önce betonun prizini yaparak yeter derecede sertleştiği veya sert görünüp soğuk etkisi ile tamamen donmuş olup olmadığı araştırılmalıdır.

Yedek dikmeler kalıp söküldükten sonra da normal portland çimentosu kullanılan yerde 14 gün, çabuk sertleşen portland çimentosu kullanılan yerlerde en az 8 gün daha yerlerinde bırakılmalıdır. Bu sürelerde sıcaklığın + 5 0C’den aşağı düştüğü günler hesaba katılmalıdır. Uygulanan en az iki deneyle bu süreler sorumlu tarafından azaltılabilir.

Yapı işlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği tüzüğüne göre kanatları sökme kuralları şu şekildedir.


Kalıbı alınacak kısmın önce çaprazları, kolon kanatları alınacak ve sahatemizlenecektir.Sökme işi en çok iki aksın dikmeleri alınarak yapılmalı, diğer kalıplarınsökümünde de bu sıralamaya (en fazla 2 aks) göre gidilmelidir.Sökme işi yapan işçiler dikmelere tırmanmayacak, sıpa v.b. araçlardanyararlanacaklardır.Sökülen kalıp malzemeleri uygun şekilde istif edilecektirSöküm sırasında söküm yerine sökücüden başka işçi girmeyecektir.Dış yüz ve boşluk kısımlarda düşmeye karşı gerekli güvenlik tedbirlerialınacaktır.Kalıp malzemelerinin yere indirilmesi veya yukarı çıkartılması için malzemedengeli olarak iki noktadan bağlanacaktır.

11

1.6. Kiriş ve Döşeme Kalıplarının Sökülmesi

Kalıp sökmedeki işlem sırasında ana kural en son çakılandan başlanarak ilkedoğru sökülmesidir.

Kiriş yan kalıpları perde kolon köprü ayağı kalıplarının takviyelerinin sökümünenormal şartlarda beton dökümünden üç gün sonra başlanır.

İşlem sırası: • Gerekli güvenlik tedbirlerini alınız (Baret giyiniz, çivi batmaz ve burnu çelik

takviyeli ayakkabı giyiniz ve emniyet kemerini takınız)• Gerekli kalıp sökme araçlarını kalıbını sökeceğiniz yere götürünüz• Söküme başlamadan önce söküm yerinde başka bir işçi olmadığından emin

olunuz• Önce kenarlara bağlı çaprazları sökünüz.

Resim 23: Çapraz ve takviyeler Resim 24: Çapraz ve takviyeler

Takviyeleri sökünüzDikmelerin altındaki kamaları alınız,dikmeler metal ise vidalarını gevşeterekdikmeleri laçka haline getiriniz.

12

Resim 25: Dikmeler Resim 26: Dikmeler

Dikmeleri alırken mutlaka bazı dikmeleri yedek olarak yerinde bırakınız.Yerinde bıraktığınız dikmelere ve bunların üzerindeki kalıp tahtalarınadokunmayınız.

Resim 27: Yedek dikmeler Resim 28: Yedek dikmeler

Bıraktığınız yedek dikmelerin alt katlardakilerle üst üste gelmesine dikkatediniz.

13

Resim 29: Yüzey kaplamaları Resim 30: Yüzey kaplamaları

Açıklığı 3 metreyi geçmeyen kirişlerin ortasında bir yedek dikme bırakmakyeterlidirDöşemelerde ise ortada bir adet dikme yedek bırakınız.Söktüğünüz malzemeleri sınıfına göre istif ediniz.

Resim 31: Sınıfına göre istifleme Resim 32: Sınıfına göre istifleme

Sahayı temizleyiniz.Kullandığınız araçları yerine götürünüz.

16

ÖĞRENME FAALİYETİ –2- Bu faaliyette verilen bilgiler doğrultusunda uygun ortam sağlandığında kalıba ve

betona zarar vermeden kalıp sökme kurallarına göre merdiven kalıplarını doğru, eksiksiz ve işe uygun olarak sökebileceksiniz.

Yaşadığınız çevrede kalıp sökme işlerini izleyerek elde ettiğiniz sonuçları sınıfta arkadaşlarınıza sununuz.

2. MERDİVEN KALIBINI SÖKME2.1. Merdiven

Parça basamaklı merdivenlerde her basamak ayrı ayrı döküleceğinden bir merdiven basamağının şekline göre değişken bir kalıp hazırlanır.

Resim 33: Merdiven kalıbı Resim 34: Merdiven kalıbı

Yekpare yapılan betonarme merdiven kalıpları, eğik duran döşeme veya kirişli döşeme kalıbı gibi yapılır. Basamaklar plaka ile birlikte dökülecek ise rıhtı tahtaları, basamak genişliği ve yüksekliğine göre terazisinde konur ve uçlardan yan kanatlara destek çıtaları ile çakılır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

17

2.2.Merdiven Kalıplarını Sökme Araçları:

2.2.1. Tanımı Kalıpları sökmede taşımada ve kalıp bakımında kullanılan araçlara kalıp sökme

araçları denir.

2.2.2. Çeşitleri Kalıp sökme, inşaatın büyüklüğüne ve kullanılan kalıp cinslerine göre değişmektedir.

Özel kalıplarda çok çeşitli tel sökme araçları kullanılmakta birlikte genel olarak şunlardır:

ÇekiçKeserManivelaCıvata anahtarlarıKule vinçİnşaat asansörüBaretEldivenEmniyet kemeriBurnu çelik takviyeli ayakkabı

2.2.3. Özellikleri ve Kullanım Şekilleri

Çekiç ( en az 500 gr’lık çivi sökebilen)Keser ( çivi sökmeye veya çakmaya elverişli)Manivela ( yeterli uzunlukta bir yeri keski diğer yeri çivi sökebilecek şekildeolmalıdır ve çalışanı yormayacak ağırlıkta olmalıdır)Cıvata anahtarı ( Cıvata anahtarı somuna uygun olmalıdır.)Kule vinç ( Şantiyede düşey ve yatay malzeme taşıma işlerindekullanılmaktadır.)İnşaat asansörü ( Şantiyede sadece düşey yük taşıma işlerinde kullanılan araçtır.)Baret ( fiberglastan yapılmış ve canlı renklerden oluşmaktadır.)Eldiven ( bez eldiven olmalı ve eli terletmemelidir.)Emniyet kemeri ( Paraşüt ipinden yapılmalı, kancaları takıldığında kendiliğindenkilitli olmalıdır. Sürtünmeye maruz olan yerleri metal destekli olmalıdır.)Ayakkabılar ( Altı ve burnu metal takviyeli olmalıdır.)

2.3. Merdiven Kalıplarını Sökme Kuralları

Yapı işlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği tüzüğüne göre dikmeleri sökme kuralları şu şekildedir.

Madde 112: Kalıp sökme işi aşağıda belirtilen esaslara göre yapılacaktır. Kalıbı alınacak kısmın önce çaprazları, kolon kanatları alınacak ve sahatemizlenecektir.

18

Sökme işi en çok iki aksın dikmeleri alınarak yapılacaktır. Sökme işi yapan işçiler dikmelere tırmanmayacak, sıpa vb. araçlardan

yararlanacaklardır. Sökülen kalıp malzemeleri uygun şekilde istif edilecektir. Söküm sırasında söküm yerine sökücüden başka işçi girmeyecektir. Dış yüz ve boşluk kısımlarda düşmeye karşı gerekli güvenlik tedbirleri

alınacaktır. Kalıp malzemelerinin yere indirilmesi veya yukarı çıkartılması için malzeme

dengeli olarak iki noktadan bağlanacaktır.

2.4. Merdiven Kalıplarının Sökülmesi

Merdiven kalıplarının sökümü eğik duran döşeme ve kirişlerin sökülmüyle aynıdır.

İşlem sırası:

Gerekli güvenlik tedbirlerini alınız (baret giyiniz, çivi batmaz ve burnu çelik takviyeli ayakkabı giyiniz ve emniyet kemeri takınız)

Gerekli kalıp sökme araçlarını kalıbını sökeceğiniz yere götürünüz Söküme başlamadan önce söküm yerinde başka bir işçi olmadığından emin

olunuz Önce kenarlara bağlı çaprazları sökünüz.

Resim 35: Takviyeler

Resim 36: Dikmeler

Takviyeleri sökünüz Dikmelerin altındaki kamaları alınız, dikmeler metal ise vidalarını gevşeterek

dikmeleri laçka haline getiriniz.

19

Resim 37: Yedek dikmeler

Resim 38:Kalıp malzemelerinin diğer katlarda

da kullanımı

Dikmeleri alırken mutlaka bazı dikmeleri yedek olarak yerinde bırakınız. Yerinde bıraktığınız dikmelere ve bunların üzerindeki kalıp tahtalarına

dokunmayınız. Bıraktığınız yedek dikmelerin alt katlardakilerle üst üste gelmesine dikkat

ediniz. Söktüğünüz malzemeleri sınıfına göre istif ediniz. Sahayı temizleyiniz Kullandığınız araçları yerine götürünüz

2.5.Sökülen Kalıpların Bakımı

Sökülen ahşap kalıp malzemesi temizlenir, kullanma yerlerine veya boyutlarına göre

istif edilir. Metal malzemelerden dikme ve çaprazlar temizlenir. Kaplama olarak kullanılan levhalar temizlendikten sonra yağlanarak veya boyanarak levhaların paslanması önlenir.

İşlem sırası:

Söktüğünüz kalıp malzemesizindeki çivileri sökünüz, harç artıklarını spatula veya tel fırça ile temizleyiniz

Resim 39: Kalıp tahtalarının temizlenmesi

Resim 40: Kalıp tahtalarının temizlenmesi

20

Kırılan ve bozulan yerleri tamir ediniz.Kaplama olarak kullanılan levhaları temizledikten sonra uygun kimyasallarıfırça ile sürerek yağlayınız. (emprenye etmek) Metallerin paslanmasını önlemekiçin boyayınız.

Resim 41: Kalıp tahtalarına kimyasalların sürülmesi

Resim 42: Kalıp tahtalarına kimyasalların sürülmesi

Kullanma yerlerine ve boyutlarına göre uygun bir yere istifleyiniz.

Resim 43: Kullanma yerlerine ve boyutlarına göre istifleme




kalıplar

Documents