BA NÄŊ, REEL & BA BƐ̈Ɛ̈NRuön tuëŋ piööc Löön cï guir Australia

KA TƆ THÏN JÖÖK 3NYIN TƐN PIÖÖC MÏÏTH 4kä tɔu löön kënë yïn 5piööc mïïth 6RAAN PIÖÖC MƐƐC 7LÖŊ MƐ̈Ɛ̈C 7LÖÖI DEN 9KË YÖÖK PIÖÖC YIC TƐN DHIËËT MÏÏTH ƔET RUON KADHIËC YIC 14Ke ye yök hïn 1 mïth a naŋ ŋiëc rïïl apëi ye kä yiŋa 14Mïïth a rot yök ke puol, cï gëël, ku kony kek 15Mïïth alui bɛɛn nhom lääu den rot, piir kä kam ken, det puou ku yök yök rot akut yïc 16Mïïth aa juääk ŋiëc den ku ŋic kë root kuatden 16Aye mïth piööc bi lëëŋ kek kɔc kɔk ke ŋic root, dɛɛtic kua thɛ̈ɛ̈k 17Kä yök thïn 2: mïïth ɣa rɔɔm kek ku lëëŋ kä kuuny kë piny nhom den 17Aye mïth yök ke kek ya abaŋ akut ku akutnhom bɛ̈ɛ̈i ku dɛɛtic wɛɛr root yïïth wääc

ku määc wïc alɔŋ tou guop akutnhom mɛt cïïn luoi yïïc18

Mïïth ɣa kuat kuutic tïŋ dhöl athɛ̈ɛ̈k 18Aye mïth deetic ee dhöl pɛth 19Mïth ɣa ŋiëëc lëëŋ ke ŋic rɔɔt ku nyuoth kä athɛɛ̈ɛ̈k tɛn piny alɔŋ cëëŋ ka 19Ken ye yök 3: mïïth ɣa rot yök ke naŋ ŋiec ciɛ̈ŋ 20Mïth abï riɛl apɛi tɛden ye lëëŋ thïn ku diɛɛr rëël den 20Mïth määc den nyai tɛu nhial apɛi tɛn pialden ku reel guop 21Ken ye yök 4: Mïth aŋic ke puoth kua lui piööc den 22Mïth ɣä dit këk ŋic tɛ piööc kek cimenë wïc ba ŋic, mɛtmɛt, ŋiëc puou, ŋïc tɛktɛk,

juɛ̈ɛ̈r rot, reel puou thïn, det ee puou, thööŋ nhom ku dhukdhuk nhom kadäŋ 22Mïth ɣa kajuëëc piööc ku tɛk ka kek yiic cimëne cökcök kawen jöör, thiëc,

thëmthëm käŋ, ka ye thööŋ, wïc wïc ku tïctïc yic23

Mïth ɣa kök ku kït kä kä cïk kek piööc tɛn tok yic ɣäth tɛ dɛt 23Mïth ɣa ka keek piööc ka rot yök tɛn reel kek kɔc kɔk, tɛdɛ̈ŋ, wënh ŋiëc ku cï cääk

ku kä cï kek looi 24

Ke yë yök 5: Mïth ɣa kɔc kä keek luɛl 24

1

Mïïth ɣa lëëŋ bï kek piŋ kua cie keek pïŋ kek kɔc kɔk käjuëëc yic ke lëŋ wɛt looi kek yen25

Mïth ɣa rot muök nhiäl kajuëc cï gɔ̈ɔ̈t yiic ku yök ka wɛtden yic kä cï gɔ̈ɔ̈t kä yiic26Mïth ɣa wɛ̈ɛ̈l kek luel ku looi kä wɛtden yic ke lui kajuëc luel wël 27Mïth ɣa jɔ̈k bïk deetic käŋ käŋ nyuɔ̈th ku tɛ ye kä kä lui thïn 27Mïth ɣa wël luöi ku ɣa wenh jääm looi bïk wël yök, ku tïïcke wel yiic ke luel kä kä

kek tɛk ka yïc28

ATHOR WËL YÄM 28Tɛ bïï wël thïn 29

Acï looi akuma Australian määc piööc, luɔi ku tɛn luɔiRuäi kek akut Majilith Akumat Australian

© Commonwealth of Australia 2009ISBN 978-0-642-77872-7Loon këne aleŋ nhom wun leŋ yen ke cie kën leu bï luɔi ke këëc thiec tɔu löŋ cök wun leŋ yen (Copyright Act1968), acïn abaŋ leu bi ben looi dhol dɛt ke kec thiec tɛn wun leŋ yen ke ci gɔ̈t Akuma dïït (Commonwealth). Thiëc ku kä thiëc alɔŋ luɔ̈n de ku yith aleu bi ke tuɔ̈c tɛn akutnhom Akuma dïït, akutnhom Määc lööŋ mataab Robert Garran, National Circuit, Barton ACT 2600 http://www.ag.gov.au/cca

2

Jɔ̈ɔ̈kKënë ee yen ke tueŋ Australia eben ruun tueŋ ɣön piööc tɛn kɔc piööc mïth koor. Wɛt athor kënë ee ku bi juääk ku ɣɛ̈ɛ̈th piööc mïïth tueŋ tɛn dhieth kek ɣet ruun kä dhiec yic ku agut tɛ bï kek jɔɔk pan abun.Akut Majalath Akuma Australian acï lɔ tueŋ kek loi kënë ku bi kɔc piööc kuɔny bi mïth koor yiëk kuɔny tɛ lääu ku thöŋ kä keek pɛth ku loi mëën pïïr akölda ŋiëc luɔi piööc yic. Ee dhöl kënë yic, ruun tueŋ piööc looi abï kɔc yiëk ŋiëc lɔn nada ka Akut Majilith akuma Australian acï kënë tïŋ: “Mïth eben aci naŋ jɔ̈k pɛth pïïr yic ku cɛɛk piir akölda pɛth tɛ̈n këk rot ku tɛ̈n bääi.”1Loon këne acï bɛ̈i ke maatic yïc ci yök pinynhom lɔn nada mɛɛth yic ee yen kam ye mïïth piööc ku ditkë. Yen acï looi ke ci tak yic ke ye luel thin akut luui alɔŋ kam mɛɛth yic, kɔc gäät alɔŋ mɛɛth ku akut Australian, gɛɛth ku geen kɔk Akuma.Loon këne aloi cök lɔ rïïk piny ku bi ŋïc lɔn nada mïïth eben ben piöc mɛɛth yic ku ku ɣɔ̈n muɔ̈k ŋiɛc piööc kua piööc. Yen aci loi ke looi thok thuec piööc yic ku ŋic ke ril tɛn jääm ku thok (agut ci lac kuɛ̈n ku nimiir) kua alɛɛŋ ku dïït dëët puou yic. Loon kënë acï looi bi luɔi ee piööc mɛɛth yic lui kek kɔc bɛ̈ɛ̈i, mïïth akäŋ ɣa tueŋ ku jɔl ɣa kɔc ye piööc den pïŋ.Dupiööc tïït lac piööc mɛɛth yic wɛt ci looi këne abi yen bɛn beeric piirden akol ci bak ke looi löŋ cï tau piny alɔŋ Gɛth Ci Rööt määt Nyuc yic alɔŋ yith ee Mïïth ( MätMät).Mɛ̈tmɛ̈t gɛ̈ɛ̈th lɔn nada mïïth eben ɣa näŋ yith bïk piöc ka rïïk kek cök piny piërden yic, bïk riɛlden thöŋ, ku theek ke kaacken, cɛɛŋ den ku kɔk kuatden ku thuɔŋden. Mɛ̈tmɛt këne aya ee jam yith mïïth bïk thuec ku tuuc ke guop kawen leŋ ka bïk looi piërden yic.Waraga kene aleu bï jam ku mɛt thïn, aye wɛɛr gën reel yen thïn ku gɛ̈ɛ̈th tɛn luɔi. Cɛ̈ɛ̈ŋ yic aye tek thook kuat löŋ pan wen reel yin thïn.Ke dïït yiic, ke looi kënë akäc ke yök 2 ye lööŋ Melbourne luel alɔŋ ke yök piööc tɛn riënythii Australians2, Lɔn nada

Riënythïï Australians eben abï näŋ:: Bïk tɛ̈ɛ̈m piööc ŋiëc rot ku kɔc ŋiɛ̈c tɛk muɔ̈r guop kua dööc ŋic ke looi root

Dupiööc: Ee raan lääc luui käk mɛɛth yic yen luui kek mïïth kam mɛɛth yic tɛ̈ɛ̈n.

3

1 Investing in the Early Years - a National Early Childhood Development Strategy, Council of Australian Governments

2 akin dhiec pen thiaar ku rou 2008, gɛ̈ɛ̈th, bɛ̈ɛ̈i ku bɛny akuma dit mɛɛc pan Abun aci rɔm kek akut Malijith mac pɛn abun,luɔi, piööc ku käk rienythïï, aci bɛ̈ɛ̈i bei Melbourne lɔn da ka wïc pan abun tɛn Rieeny thiin Australians

Mïïth Ye kek cɔɔl mïth, akal ku diäk ɣet ruon dhiec yic, ku na ye ke cï yen luel.Kä ci Caal wei Melbourne aya aye luel bï naŋ ka cöök rot piny tɛn riëënythii Aboriginal and Torres Strait Islander Aboriginal kua cöök piööcden mɛɛth yïc. Majilith akut Akuma Australian aci rot juär bïk tɛ dak yic thiöök alɔŋ ka ye yök piöc yic kam kɔc adööc (Indigenous) ku kɔc cie adööc Australian kam ruön thiaar yic3. Laac piööc mɛɛth aleŋ alɔŋ dittet bï thuɛ̈c ku bï kënë rot tiɛ̈ŋ. Bï këne ŋic, athor wen yiëk dupiööc ka kɔk cöök ke nhïïm bïk ŋic cɛɛŋ den muuk tɛn mïth Aboriginal ku Torres Strait Islander ku bɛ̈ɛ̈i ken abi ɣäth tueŋ kua bï looi bïk tɔu tɛn dupiööc.Kam lɔ tueŋ kä kɔk juɛk thin aleu bi kek looi ku bïk kony löön looi kënë yic.Piööc tɔu cök thuëc:Tɛ̈n piööc wen cï mïth guir ku looi mïth bïk thuëc piɛny den, tɛ kek reel ke kɔc, käŋ ku rëël nyiɛnden

DÄI KË TUEŊ TƐN PIÖC MÏÏTHMïïth eben ben ayök piööc kek muök nhial ku yiëk kek tiäm piir yïc.

Kë ril yic tɛn loon kënë ee tɛ ye mïïth tiëŋ yen piërden yic ke ye ba näŋ, näŋ ku ba rot looi. Tɛ këëc mïïth gua dhiët ka kek ɣa mɛɛt rot kääcken, panden, ciɛɛŋden ku tɛ cëŋ kë. Diɛ̈ɛ̈t den tueŋ ku piööc ɣe rot looi thïn ciɛ̈ɛ̈ŋ këne yic, ku ee tɛn kääcken, ee riin ɣa kek mïïth käŋ piööc. Ku na tɔu mïïth cïïn pïïrden akol ci bak yic, ka kek yök keden nhiääkke ku looike bïk ya yïŋa tɛ cït tɛ cïk dɛ̈ɛ̈t piɛ̈nyden.

BA NÄŊBa nhom näŋ – ku ŋic ye teno ku yeŋa leŋ yïn yen-ye ciɛlic tɛn rëël raan thïn. Mïïth anaŋ baai tueŋ, cɛɛŋ akut, akɛɛth nhïïm kua akut dit ee baai. Bä näŋ aluel nhom lau mïïth kek kɔc kɔk ku jɔl ɣa ka thiik ruäi ku bi ŋiëc rot luel. Ee mɛɛth tueŋ, ku leŋ tueŋ piir yic ruäi ke kɔc ee yen ke ye yök bïn näŋ. Ba näŋ ee yen ciɛl tɛn näŋ ku ba bɛɛn tɛn yen guiir ye mïïth yï ŋa ku yeŋa bï kek nhïïm näŋ yen “Yin aye yök ke yï ye näŋ baai kek kaacku” – Dong

REELMɛ̈ɛ̈th ee kam pɛth ba riel thïn, ba wïc ku loi ba piny nhom deetic.“Na ye wïc ba ya tɔɔr ka leu ba thɔ̈ɔ̈ŋ yic” – Jazmine

4

Näŋ ŋiëëc ee këdït tɛnë ku yemenë alɔŋ piir mïïth yic. Yen ee kën yemënë ku ŋicke root kamken, rïïk piny ku mukmuk ciɛ̈ɛ̈ŋ cök kek kɔc kɔk, muk rot nhial kek käŋ piir lɔ yuum ku thëëkic, ku ee rɔɔm kek ka jöör pïïr aköl cï bak yic. Ruun tueŋ mɛɛth acie käŋ guir röt rot käk nhiääk kua käk yemënë aya.

BA BƐƐNŋiëëc mïïth root, ŋiëëc, deetic, lääu nhom, kä ŋic ku ciɛ̈ɛ̈ŋ awaar root kam mɛɛth yic. Kek acäät ka juëëc root looi ku tɛn rëël. Ba näŋ anyoth dhööl ee laac ku wɛɛr dit këne rot loi ruon tueŋ tɛ̈n mïïth piöc ku ditkä. Yen aye luel piööc ee tɔu thïn eben ben ku tuucka guop akutnhom bääi yic.“Ne yi ŋuɔt yen com tïïm ka yin abï ya raan puur”– OliviaKa ye yök piööc yic:Kä ŋic, ŋiëëc aye cɛ̈ɛ̈ŋ tɛn dupiööc aleu ɣɛ̈ɛ̈th tueŋ ɣɔ̈ɔ̈n mɛɛth yic, kek mïïth etok ku kääcken. Loon kenë ee jäm ŋɔ̈ɔ̈th dittet apɛi tɛn piööc mïïth jɔk thook dhiet yic ɣet ruun kadhiec ku jɔl lɔ pan abun. Yen ee jäm ŋɔ̈ɔ̈th kä yic ka ye yöök piööc bɔ̈ kädhiëc:

Mïïth ɣa lɛŋ dɛɛtic kuatden yic Mïth ɣa rɔɔm kek ku leŋke kë luike piɛny den Mïth ɣa näŋ yöŋ riɛl pïïr Mïth ɣa naŋ dɛɛtic kua rɛɛl cin piɔ̈ɔ̈cden yic Mïïth ɣa ŋiëëc jäm

Loon këne alooi tɛdiit tet dhööl tueŋ tɛn dupiööc mɛɛth yic ɣɔ̈n tueŋ mɛɛth yic bi tɛ ye mïïth piööc thin cääth.Ɣɔ̈ɔ̈n tueŋ mɛɛth yic: tɛn muɔk baric aköl, muɔk akoldɛt, muɔk baai aköl, luɔi kuutic tɛn loiloi mïth Aboriginal, rodha yic ku ɣön tok, akut thuec, tɛn muök mïth, ɣɔ̈n tɛn laac luɔi ku loiloi kɔk cit ka kä.Yen ee dupiööc tiit tɛktɛk käk keek piöc yic ku käk guër rot yic, luɔ̈iden ku cɛɛth piäthden ɣɔ̈ɔ̈n tɛn käk mɛɛth yiic.Yen aya ɣa kony luɔ̈iden yic tɛn kajuääc ci leel kä thiɔ̈ɔ̈k kek ka piöc tɛn kuat akut baai ku ɣään tueŋ käk mɛɛth.Loon kënë aci looi ku jääm cɔɔl apɛth, cɔ̈ɔ̈k jääm piny ku bïï thuɔ̈ŋ dɛɛt rot wɛt piööc mïïth koor kam mïïth kamken, bɛ̈ɛ̈iken, kua akut bääi eben, dupiööc tueŋ mɛ̈ɛ̈th yic ku kɔc kɔk ŋic luɔi.

KÄK LOON KËNË YICLoon këne ee piööc miith tääu ciɛl luɔi yic kua leŋ yic käŋ kadiäk ci rɔ̈t ruk thööŋ: Määc, luɔide ku ka ye yök piööc yic (tïŋ thura 1). Käŋ kadiɛ̈ɛ̈ŋ ke eben ɣa kek ril tɛn piööc tueŋ mɛɛth yic ku tɛktɛk yic luɔi käŋ piööc.Käk piööc eben aleŋ yic alɛɛŋ, ka cïï yök pïïr yic, tɛ ye yïn luui thïn ku käk root looi, kä ci guïr ku kä këc guir, wën rot looi tɛwen ci looi bï mïïth cɔl aŋic piööc ku dïïtke. Kë ril apɛi atɔ löön këne yïc tɛ bi guër yen aye tɛ wïc kek käk piööc.

5

Mïïth aleŋ dɛ̈ɛ̈tic käjuëc ye yök yiic. Yeŋo ci määt thïn aye yeŋo këc määt thin käk piööc yic leu bi naŋ ka rɛɛc tɛ yen mïth piöc, dïït ku detke piny nhom. Löön këne ɣa kony tɛ yen luoi tɛktɛk yic käk piööc ke ye lön lɛ tueŋ. Këne awïc dupiööc bïk tɛ ŋiec kek loon tääu thïn, agut tɛn ŋiëcden ŋic kek kuat mɛnh tok. Luɔi etok kek bɛ̈ɛ̈i, lui lui dupiööc ka ye yok piööc bï kek tiit guirden yic tɛn piöc mïïth. Rin bïk mïïth muök nhiäl piööc den yic, dupiööc aŋic tɛ ril mïth ku ka nhiärke ŋic, ku kuɛnyke dhol puɔ̈th wen ŋiëëc piööc ku looike tɛ pɛth piööc.Dupiööc ɣa piööc them bïk ŋic bï kek lɛ̈ɛ̈k guir kä bɔ tueŋ.

Käk piööc: Tueŋ mɛɛth yic käk piööc wɛtden yic ‘ɣa lɛɛŋ eben, kä ye yök piir yïc, ka ye luɔi, ka muuk cök ku kaŋ rot looi, guïr ku ka kec guïr, kek rɔt looi piny nhom aci looi bïk mïïth cɔɔl apiɔ̈ɔ̈c ku diitkä’ [adapted from Te Whariki]Piööc mɛɛth:Dupiööc ŋiëc lui luɔi piööc mɛɛth yic, mɛn cimenë ka wen agut ci yïïk nhial ku cök piny ŋiëc cɛɛŋ, ŋiëc tɛktɛk käk piööc, piööc ku piöc.

PIÖÖC EE MÏTH Rin juëc kɔc bääi ka wɛt de yïc aye mïïth yök lëŋ kek bääi, näŋ ku yök ka dhöl juëëc yiic. Kek ɣa bëëi kuatden cï yök tɛk tɛk, ka ŋuɔ̈th kä ŋiëëc ku käk cïk piööc den yic.Piööc mïïth aloi, aril yïc ku adïïk. Guop, alɛɛŋ, dhieu, yethden, wɛ̈ɛ̈i ŋiec tɛk, tɛktɛk ku ŋiëëc thööŋ piööc kek eben a ril yic ke nuɛt kua thiääk thöök. Thuec ee yen tɛ ye ke piööc thin

ake puol bi ŋic tɛ ye yen luui thin ku looi thook den Juɛ̈k wɛ̈ɛ̈r nhom cimënë pɛɛl puou piny ku ŋiëc tɛktɛk Abi mïïth puol bïk naŋ ŋiëëc kam kathɛɛr cï yök ku käk yam piööc Akony mïth bïk naŋ cɛɛŋ ku ŋiëc tɛ ye luɔi yen Yiëk kek ril ŋiëëc reel

Mïth ril tɛden ye kek käkkek luɔi thin diëtden yic ku lëŋ ke looi piööcden yic. Kek aŋic akut den, riɛl bïk kakdɛŋ jɔk ku wɛɛtke piööc nhom, ku yiɛ̈th ken bïk thook tɔu tɛktɛk kakwën leŋ ka raac tɛn keek, agut ci piööc den yic. Ye mïth tïŋ ke ye kɔc moor guup kua käŋ tak yic ɣa näŋ dhol thook tɛn dupiööc bïk lɔ tueŋ kä ye yok ke ŋuɔth ke leu bï mïth looi ku piööcke. Kënë awïc athɛ̈ɛ̈k dupiööc ku luöike kek kuat ka looi thook pɛth tɛn mɛnh tok ku riɛlden.Luɔi dupiööc ku ciɛɛŋden cïk looi keek mïïth ku bɛ̈ɛ̈i ɣa näŋ kä rilic looike tɛn rɛɛl mïth thïn ku ŋiɛ̈c luɔiden piööc yic. Mïth aŋiɛ̈c luui apɛth na ye ke lui bɛ̈ɛ̈i kek dupiööc etok luɔi cïk määt bïk kɔ̈ɔ̈c kek mïth piɔ̈ɔ̈cden yic. Piööc ye mïïth lääc piöc aleŋ ke ye kuonyken käk piëërden yic. ŋiɛ̈c riel ku riɛl ŋiëc, ŋɔ̈ɔ̈th ku muuk rot nhiäl aleu bï mïïth kony bïk ŋiɛ̈c dïït dhöl pɛth tɛn piöc.Kä ye yök piööc tɛn luɔi agɛɛm käk ye nyuɔth ee yith ee pioc mïïth yic ku loon dupiööc. Thura 1: kuat käk ee ruön tueŋ piööc cï guïrKÄK YE YÖÖK PIÖÖC YIC Mïïth ɣa naŋ ŋiëëc rot ril apɛiditMïïth ɣa rɔ̈ɔ̈m kek ku leŋ kë luike piɛ̈nyden

6

Mïïth anaŋ yök ŋiëc kek reel apɛthMïïth ɣa ŋic kepuoth ku reelke cin piöcden yic Mïïth ɣa kɔc ŋiëc jäämLöŋ mɛ̈ɛ̈cŋiëc tïŋ, athɛ̈ɛ̈k ku ruai ci wääcbïk luui etok kek bɛ̈ɛ̈iKädit ŋɔ̈th kua thööŋAthɛ̈ɛ̈k kuat kuuticPiööc lɔ tueŋ ku cɛ̈ɛ̈th luɔ̈iLUƆIDEDhöl tiëŋ ebenDhukdhuk nhom ka mïïthPiööc ee thuëc yicPiööc ci guik

Tɛ̈ɛ̈n piööcKäk ŋiëc cɛɛŋLɔ tuëŋ ee piööc ku kook yicThëmthëm ee piööc

Mɛ̈ɛ̈t thiin: Yen tɛwen kë rilic, eben ci puou nhom tääu thiin ke looi, ku aye nyuɔ̈th tɔu nhom thiin ku nhiëër acïek. Mïïth mät thiin ke (kɔc dit) bïk luui tɛ bïk leu riɛl den yïc, wat nhom dhöl wɛɛr dhuk nhom ku dɛɛt yic ɣet tueŋ piööc. (adapted from Laevers 1994)Thööŋ nhom:Ciɛɛŋ guom nhom ku luɔi, ku leu bï dhuk nhom dhol käwen cï rɔt looi, cimenë, muuk nhial ŋɔ̈ɔ̈th pɛth bï rɔt looi, ku reel yï puou ba gum, thiɔ̈ɔ̈k käk yam ca yök ŋiec puou. (Carr,2001)

LAAC PIÖÖC MƐƐTH YICWɛt ye cɔl dupiööc ee jam luɔi kɔc laac piööc mɛɛth yïc (cimënë käwen ye looi yïïk cɛɛŋ nhial ku muuk cɛɛŋ nhial), tɛktɛk yïc kä piööc, piööc ku piöc. Ku na cï dupiööc dhol athɛ̈ɛ̈k looi ku muök ŋiëc cɛɛŋ kek mïïth ku bɛ̈ɛ̈i, keek aleu bïk lui etok bïk käk piööc looi ku käk piöc yök thiany kek mïth tɛden cëëŋke. Kä cïïk yök ke alɔ ke diët amäth bïk kä ŋïc mïth cuɔt ku dëët ke piny nhom yïc. Tɛ̈ yë dupiööc tɛk thïn ee yen ye ciɛlic tɛn kä kek looiden bïk kek piööc mïth ŋiɛc looi. Bïk lui luɔi kɔc ŋic luɔi, kek amɛ̈ɛ̈th etok kajuëc ken loi yiic:

ŋiëëc ŋiëc luɔi ku ŋiëc käŋ Kä ŋic mïïth bɛ̈ɛ̈i kua akut bɛ̈ɛ̈i Lɛ̈ɛ̈k tɛ cï gäämden ku kä nhiäärkë looi tɛn piöc mïïth Tɛ ye raan luui thïn ku ka thɛɛr cïk yök

Keek aya aye kuɛny bei ŋiëc tɛktɛkden, thööŋ ka cie yith ku thiööŋ yic bï kek kuɔny mukmuk nhom ku cök ke luɔiden piny bï pɛth ke kam, tɛ cëëŋ ku tɛwen piööc.

7

Kuat kawen ye kuany yic wɛt mɛɛth yic ee lëëk dhöl wen ye mïth piöc ku dïïtke thïn. Dupiööc mɛɛth yic ɣa kajuëëc bɛ̈i beei tɛ den piööc luɔiden yic kua aleu bi määth thin agut:

Käwen ye kuany yic ee dïït yic wen luui alɔŋ kuënykuëny yic dɛɛtic dhöl kawen rot waar tɛn piööc ku dïït mïïth yic kam lɔ tueŋ

käk ciɛ̈ɛ̈ŋ ye jääm ɣa kek ye ciɛlic loon bɛ̈ɛ̈i ku akut ciɛɛŋ thuëc alɔŋ piöc mïïth ku riɛl ciɛ̈ɛ̈ŋ lëŋ yic athɛ̈ɛ̈k ku gɛ̈ɛ̈m yith tɔu alɛ̈ɛ̈ŋ yic ku käk cɛɛŋ ee piööc yic ku dïït

kä ye luel ciɛ̈ɛ̈ŋ yic kawën lui kä ye yök luɔicök ciɛɛŋ mïth piny Ke rilic ye luel tuuc dupiööc mɛɛth yic bïk kä ye thɔ̈ɔ̈ŋ kä piööc, ku tak ke lɔn nada

ke bïk tɛk aleu bi näŋ ke rɛɛc tɛn mïïth dhöl tɛkic Kä ciën looi ye luel gɛɛm dɛɛtic alɔŋ ka jöör yic ee riɛl yic, thööŋ nyin ku yith lɔ dïïl

tɔu ɣɔ̈n mɛ̈ɛ̈th yic. Ba luui kajuëëc ye tak yic ku kawen ye luel aleu bï naŋ ke loi dhöl thɛɛr ye mïïth tiëŋ thin, piööc ku piöc, ku dɛɛt dupiööc puöth, ke ye kɔc ku mɛ̈ɛ̈thken, bïk:

ba deetic ye wɛt ŋo ye kek luui tɛ ye kek lui thin jäämic ku teer ye luel ku bï ŋïc ke ril yen ku kä kɔ̈ɔ̈c yen ba ŋic tɛ ye kä ye luel ku ak ye gääm kek ye kä looi bïk luɔ̈iden leu ku aya bik kä

loike tekic ku tɛktɛkden tɛk ke kä bi bɛn bëi käk kek cïk looi bï mïïth yök yök ke dhöl yam bïk kek ya lui apɛth kua le gɛ̈ɛ̈i.

Löŋ mɛ̈ɛ̈cWël bɔ kadhiec kä kek ɣa jäam käk yam ye luel ku wïc keek yiic yïïth alɔŋ piööc mïïth ku piööc ye laac looi mɛɛth yic. Löŋ ka jääm luɔ̈i ci täu nyin kuɔ̈ny kɔu ye mïïth eben ben looi bïk lɔ tueŋ ka ye ka yök piööc yic.

1. Gëël, athɛ̈ɛ̈k ku ciɛɛŋ ye dhuk nhom

Kɔc piööc ci wɛl nyïïn alɔŋ ke ye mïïth taak ku yökke, kuɔ̈ny dïït yic bïk ya yok ke rɛɛl pɛth. Kek ɣa ŋiɛc leŋ kek mɛnh koor piööc den yic.Aye wëël ci yök nyuɔth lɔn nada mïïth atɔ ɣɔ̈n rɛɛc kua leu tueŋ bïk root mɛ̈ɛ̈t tɛn kääcken ku ee kam rëël ŋiëc puou yic ee kek yiëk gëëlgëël tɔu cök wiëc yic ku piööc.Alɔŋ dhöl ci ŋääny thook gëëlgëël ruai yic, mïïth ɣa dit ke ŋic rot ku yök rot kr thëëk kua nhiar. Kek acïk leu bïk ŋic ku thëëk ke tɔ ye kɔc kɔk yiɔk rot ku bïk ŋic ke lëëŋ ke apɛth ke kek.Dupiööc ee tueŋ gääm yiëk ciɛɛŋ nhiäl ku yiëk mïïth tɛ ye kek ke puöth thin kuɔny leu bï mïth kuɔny bïk lui käŋ ŋiëc ku dɛɛtic wïc ke bïk ŋiëc ya jääm apɛth kek kɔc kɔk. Kek aya ɣa mïïth kuɔny bïk piööc määc den root tɛn kɔc kɔ̈k, ku lëëc ke rɛɛl den ku piiirden cïk määt kek kɔc kɔk kä ye kɔc piɔ̈ɔ̈c, ku theek ke loon ci määt ku luɔi etok.

2. Luɔi cï määt

Ke yök piööc yic aye lääc yök na ye ke lui dupiööc mɛɛth yic lui kek kek bɛ̈ɛ̈i. aye dupiööc ŋic lɔn nada bɛ̈ɛ̈i ee yen tɛtueŋ tɛn mïïth kua keek dupiööc ye keden pïïŋ. Kek ɣa tɛn lurlur

8

cäk tɛ ye mïth eben ben ku kaacken thëëk ku dëët puou bïk lui ee tok këk dupiööc alɔŋ tɛktɛk käk piööc ku bïk ŋic apɛth lɔn piööc cï yök aleŋ wɛɛtde yic.Luɔi etok atɔ cöök dɛɛt ee rot yic kuat ke ŋɔ̈ɔ̈th ke kamken ku rɛ̈ɛ̈lden, ku luike karil kek tɛn kuat raan tok kamken ŋic kë kek. Luɔi riil wen ci määt yic, bɛ̈ɛ̈i ku dupiööc mɛɛth yic

thëëk ke rot kamken ka ŋicke mɛnh tok thëëk ke ye raan looi tɛn ku kä looi ee piir meth yic ŋic kä ke puou jääm ke lääu nhom kua athɛ̈ɛ̈k kek kɔc kɔ̈k rɔɔm käk alɔŋ thin ku wel kɔ̈k alɔŋ kuat ee mïïth tɔu ka cïn rɔ̈ɔ̈m ka tɛkic.

Luɔi tok aya ɣa mɛ̈ɛ̈t dupiööc, bɛ̈ɛ̈i ku kuɔny kɔc ŋiëc luɔi lui tok bï wïc dhöl piööc kuat kä loi rot akol thook eben. Ka ye looi ku thuëc ku bï mïïth wïc kuɔnydɛt yiëk käk akol lääu bïk piöc alɔŋ mɛɛtden thin ku lui kä thin käk ci yök baai ku tɛn käk kɔc ŋic käŋ apɛth ɣɔ̈n mɛɛth yic.

3. Kadit ŋɔ̈ɔ̈th kek ku thööŋ nhom

Kɔc piööc mɛɛth yic ci rot juaar bik thööŋ ɣa gam eben tɛn riɛl bï mïth tiɛ̈m, ke cie ka tɔu kuat kuutic ku riɛlden. Mïth ɣa ŋiɛc lɔ tueŋ na ye ken, ye kɔc panden ku dupiööc naŋ ŋɔ̈ɔ̈th dittet wɛt bi miëthken ŋiɛ̈c lui apɛth piöc. Aye dupiööc ŋic ku leŋ ke dhukke nhom ka joor yic tɛn mïth bïk ŋiɛ̈c tiäm. Ke dhukke nhom bïk jääm luɔi kawen cie thööŋ nyin ku looike tɛktɛk piöc wen ɣɛ̈th mɛɛt thin tueŋ ku lui mïïth eben thin. Bïk ŋiëc den juak yic ŋiëc ku ŋïc luɔi, ku luike etok kek mïïth, bɛ̈ɛ̈iken, akut baai, loiloi kɔk kua kuut, kä kek alɔ tueŋ ke wïc thööŋ nyin dhöl bi luui bï ŋic mïïth eben ben ɣa näŋ nhom lääu bïk näŋ kä yök ye yok piöc yïc

4. athɛ̈ɛ̈k kuat kuutic

Aleŋ dhöl juëc piir yic, näŋ ku ŋiëc. Mïth aye dhiët ke näŋ akut ciɛŋden, ku acie ke ye kuat luɔi ciɛɛŋden looi ee rot, tɛ bïï kek thin ku ŋiëc wɛɛrken thɛɛr, ku kek ke ye yök aya, ɣa nhiär ku gäm ee kɔc bɛ̈ɛ̈i kua kuutnhom den. Thɛ̈ɛ̈k kuat kuutic wɛtden yic ee piööc yic nhiaar thööŋ luɔi, nhiaar ku gɛ̈ɛ̈m bɛ̈ɛ̈i. dupiööc athëëk käthɛɛr ci rot looi yic ciɛɛŋ, thook, tɛden ye kek lui thin, luɔi muök mïïth yic ku dhöl piir bɛ̈ɛ̈i. Kek anhiaar mïïth dhol tɛk yic ku riɛlden kua thɛ̈ɛ̈k den tɛk yic ee piir bɛ̈ɛ̈iken yicAye dupiööc ŋïc lɔn nada kuat kuutic ee gɛɛm jɛɛk yic alɔŋ panda ku gɛɛm kawën lui tɔu cɔl dhöl wën jääm ee ŋiëc. Tɛn Australia yen amɛɛt thïn ɣɛ̈th tueŋ dɛɛtic dittet alɔŋ Aboriginal ku Torres Strait Islander dhöl ŋiëc ku näŋ. Na ye kawen cï raan piöc mɛ̈ɛ̈th yïc atheek kuat kuutic alɔŋ bɛ̈ɛ̈i ku baai, ku wiëc bï muk tɛn mïïth, ka keek aleu bïk ŋiëc ka ye mïth wïïc bïk piöc ku yiëk riɛl tɛ ye ke yök rot kamken ke ye kɔc ŋiëc piöc. Kë loi tɛktɛk käk piöc yic wën muuk yïth mïth eben nhial bïk näŋ ciɛɛŋden, kuatden, riɛlden ku karil nyuɔ̈th ku thëëk kek, ku dhuk nhom kawen ril yic tɛn mïth ku pïïr kääcken.

9

Dupiööc ɣa tɛk apɛi wɛt nhom lääu ku kawen lɔ dïïc wenleu bïk bɛn nhial alɔŋ kuat kuut yic ku leŋ ke loi bï cök ke cie tɛde. Key agɛm nhom lääu ba piööc ka thööŋ ku kä wääc ku wɛt piir ci gɛ̈ɛ̈u kɔu ku leu buk piöc buk rëël etok.

5. Piöc lɔ tueŋ ku luɔi ye tak yic

Dupiööc alɔ tueŋ ke wïc dhöl bï kek ka ŋicke juak yic ku looike akut nhïïm piöc. Kek ɣa rot looi ke ye kɔc piɔ̈ɔ̈c kek mïïth, bɛ̈ɛ̈i ku bääi, ku gɛmke lɔ tueŋ ku jɛ̈ɛ̈k ka baai ŋic kek kua rɔɔm kek kɔc akut baai, agut cï kɔc dit Aboriginal and Torres Strait Islander.Luɔi cɛɛth yic ee këwen lɔ tueŋ piöc yic ke e ekwen leŋ yic ke ye thiëc alɔŋ tɛktɛk, löŋ määc ku luɔ̈iden. Ku luɔide ee ku bi wël kuot ku yök ka kawën kuɔny, lëëk ku lëŋ ke kony tɛktɛk tɛk yic alɔŋ piöc mïïth. Ke ye kɔc ŋïc luɔi, kɔc piöc mɛɛth yic aye ke wic yeŋo ken rot looi tɛden këne ku tïŋke yeŋo leu bïk waar.Ciɛɛth yic pɛth aleŋ yic wïc wic yic käŋ eben rot looi ku ka ye yök tɛktɛk dɛt yic. Kɔc piöc ɣa luɔiden luɔi tɛwen kä tɔ ciɛl käk bi kek ya thiëc, ku looike thiëc juëëc wen bi kek ya thiec alɔŋ ɣɔ̈n kawen wïc.Thiëc wen tueŋ tiit thööŋ nhom agut ci:

Ye kaŋo ya deetic tɛn kuat mɛnh tok? Ye kaŋo luel, ka ye taak ku ba ka looi rot dëët ku konyke luɔidie? Yeŋa ye kuɔny na ye ka lui ɣɔ̈n dhol kënë? Yeŋa cie ye kuɔny? Ye thiëc yïnda tɔ

kek ɣɛn luɔidie yic? Ye ka nɛŋ ye ɣɛn diɛɛr? Ye ke nɛŋ ɣɛn dïïl nhom? Ye ka nɛŋ luɔndie yic cie kony ke ye luel yic ku tiit këne ɣɛn cɔl aloi ke ya looi? lëŋ käk kɔk wen tɔ aye ŋiëc leu bi ɣɛn kony ba deetic apɛth ke cä cääth aye ca

yök? Ku yeka ŋo? Leu kada bi käkka ye luel ku ka ŋiɛc rɛɛc luɔ̈n die?Luɔi ciɛɛŋ piir ŋiëc luɔi wïc aye looi na ye ke cï dupiööc lääc piöc mɛɛth ku jɔl ɣa kɔc ye kek lui atɔ cïïn thin eben ciɛɛth lɔ tueŋ yic ku tïŋ lön ye looi ye looi emenë, cɛɛth ke ye yöök thin ku looi wël kɔk yam. Tɛn loon ci kënë, kawën thiäk kek ŋiëc luɔi piööc, thööŋ nyin ku reel mïïth apɛth aleu bï bɛ̈ɛ̈i nhial ku jɛ̈ɛ̈mic.

Luɔ̈ideLuɔiden mɛɛth yic piööc ee jääm luɔi tɛn kɔc piööc aleŋ ŋiëc dit tɛn luɔi piööc ye looi ku ɣɛ̈th piööc mïth tueŋ cimëne:

ŋïc dhol bï root leu bä käŋ mïth ya dhuk nhïïm juër ku luoiden piööc dhöl thuec yïc piööc ci guik cɛkcɛk tɛ lääu kua alɛ̈ɛ̈ŋ piny piööc yic ba näŋ ka pɛth wen kony ken piööc mïth yic gɛ̈m cɛ̈ɛ̈ŋ ku t ɣɔ̈n alɛ̈ɛ̈ŋ tɛn mïth ku kääcken gɛ̈ɛ̈m lɔ tueŋ kä ye yök ku cɔl mïïth bïk näŋ ŋiɛ̈c luɔi kɔ̈k thëmthëm ku cɛ̈ɛ̈th piööc mïïth bï ke lɛ̈ɛ̈k ku bïk kɔ̈ɔ̈c ke mïïth bïk näŋ ke yök ke

piööc

10

Dhöl tïŋ eben

Dhöl tïŋ eben bïk piööc ku piöc ŋic mɛtmɛ̈t ee nhom, guop ku wëi4. Na ye nyiɛ̈I dupiööc mɛ̈ɛ̈th yic yen dhël eben ka dai mïth guop, kek. Alɛɛŋ, dhien puou rëël wëëi agut cä lɔŋ käk tɛktɛk piööc. Nä cɔ̈k dupiööc leu guër aye them kä ke ŋic ke yeŋo bi yök thïn wala ka tɔu piööc yic, keek ɣa piöc mïïth tïŋ ke mɛɛt thin kua aci mɛt kek nuɛ̈t. Kek aŋic ke mɛ̈ɛ̈t ee kam mïïth, bɛ̈ɛ̈i ku akut bɛ̈ɛ̈i ku kä ril cɛɛŋ bɔ ku ciɛ̈ɛ̈ŋ lɔ yic ku luɔi etok ee piööc. Kek ɣa piöc tïŋ ke cit tɛn käk rɔɔm ku nhiäärkä luɔi etok piöc yïc ku lui baai thin. Mɛ̈ɛ̈th thin, dhöl tïŋ eben tɛn piööc ku piöc aya ɣɛ lui alɔŋ nuët tɛn kä thɛɛr piiny. Dupiööc akony ka bï mïth lëu bïk dëët ku thëëk ke käk thɛɛr cï cak piiny kua piny kamken rot tɛn kɔc, tiim, lääi ku piny.

Dhukdhuk nhom tɛn mïth

Dupiöc ɣa käŋ dhuk nhïïm eben ben tɛn riɛl mïïth, riɛlden Ku nhiäärke. Këk anhiaar kua cöök mïth bïk riɛl, ŋiëc ku ŋiëc käŋ bïk ŋic ka nhiäärke kua tɔu puöth piöc yic. Kua dhuk kä ŋïc mïth, käk ciɛ̈ɛ̈ŋ den ku dhël ee ŋiëc, ku thook juëc ye mïth kɔk jääm, cïmëne mïth Aboriginal ku Torres Strait Islander, ku dhöl ye luɔ̈i mïth kek kɔk wïc bïk jääm kä keek pïïr akol ci bäk.Kek dupiööc aya ɣa lui ka ye mïth täk ku thuëc, wen looi ka ril tɛktɛk käŋ piöc yic. Tɛn dhukdhuk luɔi mïth ɣa wël tɛk ku käk nhiäärke, dupiööc athëëm, ŋɔ̈ɔ̈thke ku juɛ̈kke piöc mïth yic alɛŋ thiëc wën ŋäny thok, dhukdhuk wël kɔ̈ɔ̈th, thiëc tɛktɛkden yic ku tiit kek piöcden. Kek alui luɔi kä thɛɛr leu bi kek piɔ̈ɔ̈c kam cëëk piöc mïïth yic. Piöc ye ŋiɛ̈c deetic aci cɔ̈ɔ̈k piny tɛ ye dupiööc ku mïïth piöc etok ku röm ka tɛkic, athɛ̈ɛ̈k ku dɛ̈ɛ̈t puou. Dhukdhuk nhom akony kɔc piöc bïk athɛ̈ɛ̈k yiëk mïïth thuëc yic ku lɔ tueŋ ka looi, luui tɛktɛk den yic ku juɛ̈k piɔ̈ɔ̈cden yic.

4Siraj-Blatchford, I., & Sylva, K. (2004). Researching pedagogy in English pre-schools. British Educational Research Journal, 30(5), 712-730.

Piöc ye yök thuëc yic

Thuëc agɛ̈ɛ̈m nhom lääu tɛn mïth bïk piööc ke yök ka, cɛ̈ɛ̈kke, juɛ̈kke ku thöŋke yic. Na ye këwen thuëc mïth kek mïïth kɔk ka cak akut den thuec, themke wël, thiëcke rot tɛktɛk den yic rot ku cökke dɛ̈ɛ̈tic yam. Thuëc abïï piny pɛ̈ɛ̈th lɔ duk ye mïth leu bïk thiëc ka thiëc ka kek, cöökkä ka jöör ku mɛ̈ɛ̈tka karil tɛk yiic. Thuëc aleu bï tɛktɛk juak yic ku cök kä keek wïc ka bï ŋïc ku bï piöc. Dhël ka yiic thuëc aleu ɣɛ̈ɛ̈th tuëŋ pɛɛth lɔ cöök alɔŋ piöc. Bi mïïth rot pääl thuëc den yic aye nyuoth lɔn thuëc akony keek ku bïk nhiaar ba näŋ.Kɔ̈c laac piöc mɛɛth yic ɣa loom ka juääc looi ee thuëic yïc tɛn kek mïïth ku luui ka dhɛ̈l juëc bïk piöc kuɔny. Kek ɣa luui ke pɛth muk kua rɔɔm jääm kek mïth bïk tɛktɛk den juak yic5. Kek agɛɛm lɔ cök käm mïth wɛt nhom, mïth ɣa jɔɔk ku raan piöc ɣa kony piööc. Kek ɣa looi

11

tɛwen piöc wen dɛ̈ɛ̈t mïïth puöth bïk cɛ̈ɛ̈th, cokke ka wääc, looike ku yiëk kä. Dupiööc ɣa lëëŋ kek mïïth ku mïïth ɣa looi ŋëëc. Kek ɣa luui ka ye looi ku ka ye yök thuëc yic bïk kënë looi. Kek aya ɣa ŋic käwen bï piöc kamwen looi kek rot, ku looike kek bïk lui piööc mïïth yic. Kɔc laac piööc mɛ̈ɛ̈th yic ɣa lui kek mïth koor bïk ɣɛ̈ɛ̈th tueŋ ku loike dhël juëc pɛth bïk kek thɔ̈ɔ̈ŋ kek kɔc kɔk. kek ɣa kääc ke mɛ̈ɛ̈t bï mïïth eben mɛt thuëc yic, kony mïth bïk ŋïc lɔn na cïe thöŋ ku gɛɛm dhöl pɛth bïk kek yiëk muök, piath ku mɛ̈ɛ̈t yic piöc akutnhom.

Piööc cï guik

Piööc cï guik ee ke cï guïr, lëŋ kä lui yen kua cï tɛkic.Dupiööc kek tɔu cin piööc cï guïr aye ka ŋic piööc ee rot tɛn alɛ̈ɛ̈ŋ yic ku tuuk yic ku jääm yïc kek ɣa karilic piöc yïc. Kek ɣa piöc mïth ɣääth tueŋ dhöl pɛth ku kä jöör ye yök ku alɛɛŋ kek luɔi ŋiëc tɛktɛk bɛ̈ɛ̈i. Kek ɣa dhöl cimëne cök cök ku nyuoth, thiëc ŋäny, juak nyin, kuany yiic ku luui rɔm tɛktɛk yic ku cök piny ka wääc yic bïk ɣët tɛwen ye mïth tɛk thin ku piöcke. Dupiööc alɔ tueŋ ke ci rot pääl piny alɔŋ thin kua ɣer bï dhël kɔk ke tɛwen waar root. Kek aguïk lääu nhom alɔŋ piööc wen ci guik ku juëŋ ŋiëc. Kek agɛ̈ɛ̈t piny ku cɛ̈ɛ̈th ke piöc mïïth.

Piöc thɛ̈ɛ̈r:Tɛktɛk raan piööc ku luɔ̈ide yiëk mïth kawën ŋic ku ŋiëc juɛ̈k piöc den yic.Piööc cï guik: amɛt dupiöc cï guik ke cï guïr, lëŋ kä lui yen kua cï tɛktɛk den yic ku luɔiden. Piööc ci guik yen alooi tɛn piööc wen ci riäk aye latueŋ kek dheɛl thɛɛr piöc ke puɔl yic erin käŋ aci ya reel ke ye looi dhol kënë.

Tɛwen piööc

Tɛwen piöc akek ɣɔ̈ɔ̈n lääu lurlur na ci kë ŋic ku cöökke pïïr piny ku ŋiëcke kuat mïïth ku bɛ̈ɛ̈i ke lui tɛwen ku luuike ka keek nhiäärke ku ka wic. Tɛwen kony piöc ye yen dïïk thin ku tɛ pɛ̈ɛ̈l guop piny lääu wën dhuk ka kek nhiärke keek ku riɛl raan tok kamken. Kek alui thöŋ piööc tɛkic lääu ku piöc dɛt ku tuuc mïïth ku kääcken bïk wël juaar, ka nhiäärke ku thiëc. Ɣɔ̈ɔ̈n thuec aɣer piöc wen lääu aye yök ke ye piny pɛɛth piöc tɛn Australian. Kek agɛɛm kajuëëc wen tɛu kë cië yök ka ye thuec ɣot thok.Tɛn thuëc lääu piny cï caak amɛɛt thïn gut ka ci coom, tiim, doom ka caam, liɛt, kuur, tiɔ̈k, piu ku jɔl ɣa kɔk piny nhom. Ɣɔ̈n laak ka ɣa bïï tɛn alɛŋ ŋany, tɛ ci caak, loon ke bi raac, cɛɛth, yökyök ku mɛɛt kek ka ci caak. Kek aleu diik ka ci cak piny nhom, ku looike lɛ̈ɛ̈ŋ ŋiëc ku gɛ̈ɛ̈m tɛwen piööc lɔtueŋ piny piööc.Ka thuëc ɣot thook kua piny aɣer akony keriëc eben piöc mïth ku cɔɔl jaam kam mïth, kɔc lääu piöc mɛɛth yic, bɛ̈ɛ̈iken kua akutdit den. Këk ɣa ɣɛ̈ɛ̈th tueŋ lääu nhom muök tɛktɛk rɔɔm ku piöc ci määt. Käŋ käk piöc juɛk yic na këwen ci kek ye ŋic yeŋo yen thɛɛr cï cak kua ŋic kek ku aya ɣe nyuöth yäm bïk bi luui ke nhiɛɛr ku kawën rilic ku juɛ̈k tɛktɛk thööŋ.cimënë, digital teconɔligi aleu bï mïïth kuɔny bï yök piny thook nuɛt ku kajuëëc kɔk, ku dëët ke puöth dhël yam bïk kek ya tɛk. Pïïny ku kajuëëc tɔu aleu bi määcda nyuɔth ŋiëc mukmuk akölda ku ɣɛ̈ɛ̈th tueŋ dɛɛtic mïïth wɛt määcden rot bïk piny ŋiëc muk nhom. Kek aleu bïk ŋɔ̈ɔ̈th bɛ̈i, gääi ku ŋiëc kä ci cääk piny nhom.

12

Kɔc piöc ɣa leu bïk mïth dɛɛt puou ku kääcken bïk näŋ ke luel, ka nhiaar ku thiëc tɛn piny piöc kek thin. Kek aleu bïk kony luɔi thin bïk kek pääl kam bïk kek ŋiɛɛc leŋ, bïk kek yiëk lääu nhom kith tɛn raan ku rɔɔm ka ŋicka kek, ku na yökka lääu nhom tɛn mïth bïk lɔ thin ku leŋ ka luui ka panden thin cëëŋ ka.

Ŋiëëc Cɛɛŋ

Kɔc piöc wen ŋïc cɛ̈ɛ̈ŋ apɛi ɣa thëëk dhol juëëc ee ŋiëc, tïŋtiŋ ku rëël, duoor kapɛth kuat kuutic ku näŋ riɛl ku bï dëët ku thëëk ka cie thööŋ. Kënë ee yic ye nyuɔth ke ye looi akol ci bäk na cï kɔc piöc nyuɔth lɔ tueŋ luɔide bïk ŋiëc ciɛ̈ɛ̈ŋden rot ɣɛ̈th tueŋ dhël karou luɔi kek kaacken ku akutken.Kɔc piöc ɣa cɛ̈ɛ̈ŋ tïŋ ku tɛ reel baai thin ke ciɛl tɛn mïth bïk näŋ yök ku nëëŋ kä ku bïk ŋiɛ̈c lui piir lɔtuëŋ piööc yic. Kɔc piöc aya ɣa wïc ɣɛth tueŋ bi mïth ciɛ̈ɛ̈ŋden ŋïc. Käk ŋiëc ciɛ̈ɛ̈ŋ yen këdït tɛn ŋiëc ŋiɛ̈ɛ̈c kuat kɔ̈ɔ̈k. ee riɛl ba deetic, jɛ̈ɛ̈m kek, ku lëëŋka kek kɔc kuat cɛ̈ɛ̈ŋ tɛkic. Ŋiëc cɛ̈ɛ̈ŋ aleŋ yic:

ba näŋ ŋiëc tɛdun ye tiëŋ piɛnydu ŋiɛc tɛk apɛth alɔŋ cɛɛŋ tɛkic yökyök ŋiëc ee kuat ciɛ̈ɛ̈ŋ tɛ̈kic ye loi ku wël piny nhom luɔi ŋiëc alɔŋ jääm kua rɔɔm kuat cɛ̈ɛ̈ŋ tɛkic.

Lɔ tueŋ piöc ku kook

Mïïth ɣa baai bɛ̈i kua akutnhom dhel cëëŋ, ba nhom näŋ ku bïk bɛɛn ɣɔ̈nken mɛɛth yic. Ba luui löön kënë dupiööc akony mïïth eben ben bïk rot yök ke ci gëël, ŋiëc rot ku mɛɛt thïn ku bïk yök lɔ tueŋ tɛ bï yïn ku tɛ bïï yin piöc. Kɔɔk, agut jäl baai ɣet lɔ ɣɔ̈n mɛ̈ɛ̈th, kam ɣɔ̈ɔ̈n ke ku lɔ ɣɔ̈n mɛɛth ɣet pan abun, gɛɛm nhom lääu ku kä thiëk yic. Kuat ɣɔ̈ɔ̈n ku tɛ lääu anaŋ luɔ̈nden rot, ka ŋɔ̈ɔ̈th ku dhël looi käŋ. Guëër mïïth tueŋ ku käŋ yöök emenë akony kek bïk yök gëëlgëël, ŋiëc puou ku rɔɔm kek kɔc ŋic ke, tɛden, käŋ ku dɛɛtic. Mïïth, bɛ̈ɛ̈i ku kɔc piööc mɛɛth yic eben aleŋ käk looi ke ŋiëc kɔ̈ɔ̈k kam ɣɔ̈ɔ̈n käk. Ke luɔ̈i tok kek bɛ̈ɛ̈i ku kɔc piöc tueŋ mɛɛth yic bïk ŋic mïïth anaŋ loon looi ke guer ee kɔ̈ɔ̈k yïc. Kek akony mïth bïk ciɛ̈ɛ̈ŋ deetic, kä buɔth yiic ku luɔiden tɛden wen ye kek cääth thïn ku yök ke pääl guop piny alɔŋ dhöl ee wɛ̈ɛ̈r rot. Kɔc laac piöc mɛ̈ɛ̈th yic ɣa kony mïth bïk ya jääm ka waar rot aläŋden aye ŋiëcden rɔt, tueŋ apɛi tɛ jɔk kek pan abun niin thon ben. Na ye kë kɔ̈k mïth ɣɔ̈ɔ̈n yam yiic( agut ci pan abun) kɔc lääc piöc ɣɛ̈ɛ̈n mɛth yic ku pan abun ɣa rot juäär bïk wël rɔm alɔŋ kä ŋic mɛnh tok ku ŋiëc ka ci piɔ̈c aleu bï kek riëk cok piny piöc tueŋ yic. Kɔc piöc alui etok kek kuat raan toŋ yam piöc meth ku kɔc kɔ̈k luui bïk ŋiɛc kɔ̈ɔ̈k thin apɛth.

Thëmthëm ee piöc

Thëmthem tɛ̈n piöc mïïth aye cɔl dhël wen kuut ku lath yic wël ke ye yiic wɛt yeŋo ŋic mïïth, leu bi loi kudeetic. Yen abaŋ lɔ tueŋ ci tot yic agut ci guër, ci gäät piny ku cɛ̈ɛ̈th piöc ee mïïth.Yen arilic rin ee kɔc piöc puol bïk lui kek bɛ̈ɛ̈i, mïïth ku kɔc kɔ̈k ŋiëc luɔ̈I aya:

guir ka pɛth tɛnë mïïth yemënë ku piöc akölda

13

jääm wɛt piöc mith ku latueŋ dɛɛtic tɛwen ye mïth eben latueŋ alɔŋ ŋiëc ka ye yök piöc yic ku na cië keya, yeŋo

leu bï latueŋden gëël ŋic mïïth leu bïk wïc kuɔny dɛt erin bïk ka ye yök piöc yic tiɛŋ, gɛɛm kek kuɔny aye

kony bɛɛi bïk yök kuɔny looi cɛ̈ɛ̈th piath pɛth lääu nhom piöc, piny ku kä pɛth yiëk ke ku dhöl ci lööm ku bïk

mïïth cɔɔl apiɔ̈ɔ̈c tɛktɛk yic piöc aleu bï piäth kek këne ku mïïth kä

Kɔc piöc dhël juëëc bïk kek wel kuut, gɛ̈ɛ̈t piny, guër, bɛ̈nben ku wɛ̈ɛ̈r ka wel cïk ke kuöt yiic bïk piöc mïth ŋic. Këk awïc dhël lɔ cök kuöt kek wël pɛ̈ɛ̈th ku wël lëŋ wɛtden yïc wen nyoth tɛ ye mïth piööc thïn, ku kuëny yïc lɔ tuëŋ den yic ku ŋiëc den ka ril kek ka ŋïëc ku dɛɛtic. Käm thiɔ̈k wën bïk thëëm ku cɛ̈ɛ̈thke dhël piöc ye mïth luɔ̈i ku nyoth dhɛ̈l wën ye piöc looi thin keek alɛ̈ɛ̈ŋ kam raan piöc ku kuat mɛnhtok. Luui apɛ̈ɛ̈th, dhël kä bïï athëm looi bïk ya dhel riɛl bï dhëllooi piöc cɔl atïŋ tɛn mïth ku kääcken, dupiööc ku kɔc kɔ̈ɔ̈k ŋïc luɔi.Käŋ kadhiëc ye yök piöc yic luɔ̈i këne, cï lɔn bï yen luel läthɛɛr, agɛ̈m kɔ̈c lääu piöc mɛɛth yic kek kawën cie jäm ye ka yiënda lɔ tueŋ mïïth leu bi kek ŋïc, gɛ̈ɛ̈t ke piny ku luël kek bɛ̈ɛ̈i, kɔ̈c kɔ̈k lääc piöc mɛ̈ɛ̈th yic ku kɔɔc piöc bɛ̈ɛ̈i abun yic. Kam lɔ tueŋ kɔc piöc aleu bïk cäth ye kada cï mïth dit thin, ku bïk näŋ luɔ̈i kek juëŋ yic wël rilic ku luike thiin dhël piöc rilic yïc yök. Cɛ̈ɛ̈th thëëmthëëm lɔ tueŋ yen ye määt thïn agut cï cɛ̈ɛ̈ŋ kuutic ee dhël dömdöm ku gɛ̈ɛ̈m dhël kɔ̈k looi yen mïth looi bïk kek käkka yök. Dhöl buɔ̈th yic ciit käkka acie lui etok thok kä bïk mïïth piöc; kek ɣa gɛ̈ɛ̈m tɛktɛk thööŋ yic kam ye tëëk ee mïïth ku ŋïcke ku door ke cie kädit cïk ke liir kek mïth bïk piöc ku ke käk thiin ci looi aya.Mïth eben ɣa nyuoth piöcden dhöl tɛ̈kic. Dhöl ye athëëm luɔ̈i thïn aye thööŋ kɔ̈th ke ciɛ̈ŋ ku ŋiëc thok thiäny ku alui käk guop ku ŋiëc käŋ riɛl tɔu kek kuat mɛnh tok abi mɛ̈nhdɛt ŋïc riɛ̈l kuat mɛ̈nh tok ku kak riɛl yen, ku pɛ̈ɛ̈l kek bïk nyuɔ̈th ke bïk leu.Agut cï mïïth, bɛ̈ɛ̈i ku kɔc kɔ̈k luui alɔŋ latueŋ ku luɔi käwën thiany ku dhöl athëm wën diik ye puol alɔŋ dɛɛtic yam tɛn kawen bɔ cï lëëu na ye këwen ye kɔc piöc lui rot dhöl ken yic ku tɛ̈ktɛ̈k. Loi ke athëëm ci määtic looi keek mïïth ku kääcken nyoth athɛ̈ɛ̈k ee kuat kuutic, ku kony dupiööc luɔ̈i pɛ̈ɛ̈th ŋuɛ̈n kä keek cïk keek cääth ku kony kä piöc tɛn mïïth ku kɔɔc dit.Thëmthëm, na ye ke looi yen dhël ci määt kek bɛ̈ɛ̈i, aleu bi bɛ̈ɛ̈i kony ku bïk mïïth kuɔny piöcden yic ky yiëk kek riɛl alɔŋ miëthken bïk ya kɔ̈ɔ̈c kä tuëŋ cïe alɔŋ ɣɔ̈ɔ̈n mɛ̈ɛ̈th yic. Na ye kë cï mïïth määt luɔi dhöl thëmthëm yic ka keek juak dɛɛtic den kamkek e rot ke ye kɔ̈c piɔ̈ɔ̈c ku dɛɛtic ye dhël yienda leu bïk kek ŋiɛc piöc.Na jɔk kɔc piöc cääth yic luɔ̈nden tɛn piöc ku thëmthëm mïth yic ka keek ɣa cɛɛth ka keen ye ka keek loi rot ku dɛ̈ɛ̈t yic ka ye luel lääc piöc mɛ̈ɛ̈th yic, wïcwïc ku luɔ̈iden bïk tïŋ apɛth.

Kä cï ŋïc ku piny gɛ̈ɛ̈m kek ku tɛ cï keek nuɛ̈ɛ̈t thïn kek ka ci guik bi yök piöc yic Tɛden wen yen ŋïïc keek ku gɛmkä kä wen ŋic kek ciɛɛŋ yic alɔŋ mïïth ku piöc wen

ci tɔ̈u ciɛl akutnhom den wen yen ye kek lui thin kuat piöc mɛ̈nh tok atɔ tɛn kääcken, ku loom tɛ̈ktɛ̈k kɔc ee baai, dɛɛtic, kä ŋïckä ku

ka ŋɔ̈ɔ̈th kek nhom lääu piöc yic yen ye kek luui thin yeŋo ŋic mïïth wenthɛɛr ku yeŋo bïk bɛ̈i tɛn ɣɔ̈ɔ̈n laac piöc mɛ̈ɛ̈th yic.

14

käwen yen nyuɔ̈th lɔn kaye piöc yiëk kek ɣa nuɛ̈ɛ̈t tɛn mïth eben ben kua thääny ke cɛ̈ɛ̈ŋ

duk thööŋ looi wɛt piööc mïïth aye näŋ ŋɔ̈ɔ̈th thiin koor tɛn mïth kɔ̈k erin cïi yïn yen looi ke ŋïc

tɛn loiloi piöc wen ci mat luui cɛ̈ɛ̈th ŋiëc ee tɛ̈ktɛ̈k kuat kuutic kua luui bï mïïth yiëk ŋiɛc reel ku piööc pɛ̈ɛ̈th

na cɔɔk ɣa lɔn tɔu kawen joor thin ye yök tɛn mïïth eben ben ken ye nyuɔth lɔn mïïth ɣa piɔ̈ɔ̈c ku ye kada leu bï kek dhɛ̈l kɔk ye kek them juak yiic bï thëmthëm looi bï pɛth ku

diik apɛidit.

KAK YË YÖK PIÖC YICKäŋ kadhiëc ye yök piööc yic aci looi bi dɔm mɛɛt thin ku karil yic piöc ku dit ee mïïth benben jɔk thok dhiet yic ɣet ruön kadhiec yic. Ke ye yö kïk:

Mïth ɣa näŋ ŋiëc kuat den rot Mïth aci määt thin kek ku aleŋ ka loike tɛn piɛnyden Mïth ɣa naŋ ŋiëc ŋiɛc rëël Mïth ɣa ŋic ke puöth kua lui thin piöcden Mïth ɣa kɔc ŋiɛ̈c jääm

Kek kä yök thïn ɣɛjuëc kua ye cääth. Ku aye ka ŋic lɔn nada ɣa piöc mïth dhöl juëc yic kua tɛk yic riɛlden yic ku tɛden ye kek piööc thin. Ke kam lɔ mïth alui wël juec ril yic ku ka ye yök piöc yic, ku aleu bïk kek kök tɛn ɣɔ̈n kɔ̈k. Piöc thiɔ̈k thok ke kak bï yök thïn aye looi ëë:

kuat ka ye meth leu, ka thɛɛr ku kuany ka pioc wïc luɔi dupiööc ku ɣɔ̈n piny mɛɛth yic ye lui kek kuat kɔc yï meth ku akutnhomden mɛ̈ɛ̈t piöc yic ka ye yök thin

Piöc mïth ee kë lɔ tueŋ ku kuat meth e root juak ke latueŋ ka ci yök ee dhɛ̈l tɛ̈kic kua aleŋ wɛtden dhöl pɛ̈th kɔ̈k. Piööc acë thööŋ e bak ku aci lɔ duuk. Dupiööc ɣa guik tɛn mɛ̈nh tok ku kä bïk yök thin ke nhïïm. Kä ye yök thiin piööc bɔ kä nyuɔth ye käŋ kadiäk ee loon kën: Mɛ̈ɛ̈ny rot, luɔ̈iden ku kä ye yök thin ci määt bik tiit tɛktɛk käk piöc yic ku thëmthëm bï piöc mïth ɣɛ̈th tueŋ.Kuat dhël töŋ wen ee piöc kä ye yök piöc yic aci juak yiic bï gɛ̈m käwen ye nyuɔth lɔn nada dupiööc aleu bïk cɛɛth kak kek piöc. Kawen ye nyuɔth luɔ̈ide bïk piöc mïth ɣäth tueŋ aci keek määt thïn aya. Abï näŋ dhɛ̈ljuëëc kɔk leu bï mïth yen nyuɔth piöc thin ku ke ye yök piöc yic. Aye dupiööc deetic, luɔ̈i kek ku ɣɛ̈th tueŋ piöc mïïth. Keek ɣa jääm kek kääcken ku akutnhïïmken bï lui tɛktɛkden thin baai, thiɔ̈ɔ̈k kek kuat mɛ̈nh tok ku akut nhom den. Aleŋ löŋ tɛn kɔc piöc mɛɛc ke kuɔ̈th kawen ee yith ku luɔide keek wen rɛɛm kek cɛɛŋ ku tɛden wen tɛn mɛ̈ɛ̈nh tok ku ɣɔ̈ɔ̈n keen.Kën yen kuäny yic thin tɛn kuat ke ye yök thin kek athiäny tɛn mïïth ee ruon keek eben ben. Ŋïëc kuat mïth , kä keen ŋïcke ku riɛlden abï kɔc piööc tiit tɛden ye kek tɛ̈ɛ̈k thïn bïk ŋic lɔn mïïth eben ben alui thin ee kajuääc ye kek yök eben ben alɔŋ kä ye yök piööc yic ee dhɛ̈l wen piöcden aŋic piɛ̈th.

15

KE YE YÖK THIN 1:

Ba näŋ, näŋ ku ba bɛɛn ɣa keek ciɛlic abaŋ ŋiëc rot.

Mïth aa piöc ŋiëc rotden ye kä yiŋa ku looi ke kuatden root tɛden wen cëŋ ke kääcken ku akutnhïïm ken. Kenë aye määt thin agut ci ruaiden ke kɔc, tɛdɛ̈ŋ ku kɛ̈ŋ ku luɔ̈iden ku dhukdhuk nhom tɛn kɔc kɔ̈k. ŋiëc acie tɔu tän tok. Yen aye looi kä cï yök pïïr yic. Na cï mïïth näŋ luɔi kä pɛ̈ɛ̈th cï yök ka kek anaŋ dɛ̈ɛ̈tic den rot ke dit, athëëk, ku yök ka rot ke näŋ nhïïm yen. ŋiëc cëëŋ ee mëën luɔ̈i ŋiëc kuatdu- ‘ye ɣɛn ŋa’’ku näŋ nhom ŋa’ ku‘yeŋo këne ke dien ya leu?’

Alɔ̈ŋ ɣɔ̈ɔ̈n mɛ̈ɛ̈th yic mïïth ɣa luui bï nhïïm näŋ yöŋ tɛ cï keek gɛ̈ɛ̈m thïn, ku looi kä mɛ̈ɛ̈t thin ku ŋïëc puou ee kɔc muk keek. Kë mïth diët bïk root ŋic ye kek yï ŋa, ka keek ɣa cɛ̈ɛ̈th kajuëëc tɛ̈kic yen (guop, alɛ̈ɛ̈ŋ, dhieu, wëi, tɛ̈ktɛ̈k), ke ye thuëcden ku ciɛ̈ɛ̈ŋden.

Nä ci mïïth rot yök ke puɔl, aci gëël ku konyke kek ɣa dit ke ŋiëc rot bïk cɛ̈ɛ̈th ku piööc.

Ke ye luel lɔn näŋ atɛ̈k kɔc piööc nhïïm bïk lui käk mïïth thïn tɛ̈n ku emënë, ku kä rilic tɛn yith mïïth ku käk cï cïk yök ee miɛ̈t puou mɛ̈ɛ̈th yic, bi yï määt ee mïth cɔl adiët ke ŋïckä alɛ̈ɛ̈ŋden ku cɛ̈ɛ̈ŋ kuatden, ee tiɛ̈k/muɔ̈c ku kä ken ril kek piɛnyden.

Ba nhom näŋ amɛ̈t thin agut cök mïïth ku cɛ̈ɛ̈t kek bïk kuatden ŋic alɔŋ ka yök ka diëtden yiic ku reelden mɛɛt thïn gut ci ka waar ku kɔ̈ɔ̈k. Mïth bakbak ɣa piöc wɛt kä bï rot looi tɛn gɛmgɛmden rot ku käk dïïk. Käk luɔi mïïth, ku käk tiɛ̈t, muök ku piööc kääcken ku dupiööc ɣa cɛ̈ɛ̈t mïïth bïk näŋ kä bik yök

KE YE YOK 1: MÏÏTH ANAŊ RIƐL ŊIËC KUATDE

Mïïth ɣa rot yök ke puɔ̈l, ke cï gëël , kua kony Mïïth ɣa dit ke riɛl bɔ root, kua piir kamken, guöm ku yöŋ akut Mïïth ɣa dit ke ŋiëc käŋ ku ŋic ka rot ee kuatden Mïïth aa piööc bïk jääm kek kɔc kɔk ke muök, kɔ̈ɔ̈c kua thɛ̈ɛ̈k

Aye mïth yök ke puol, gëël, ku kony kek

Këne ye nyuɔth, cimëne, na cï mïth: yïŋ tɛ cï gëël kek tok ku kajuëëc ŋic dupiööc loi dhɔ̈l wen pɛth ba kuɔny cï thööŋ looi kɔ̈k lɔ cök yök ku dhuk nhom këwen ye yök ba nhom naŋ jäm ka keek wïc pɛ̈ɛ̈l guop piny ku kuɔny jök ku muuk nhiäl dhöl athɛ̈ɛ̈k, cɛ̈ɛ̈ŋ ŋiëëc dɛt root kek mïth kɔk ku dupiööc ye ke wɛtden luɛl ke lääu ku wɛ̈tden tɛ jɛ̈ɛ̈m kek kɔc kɔɔk dhuk nhom ee wël ku ke luel alɔŋ kɔc kɔk jɔ̈k alɛɛŋ yïc ku mɛ̈tmɛ̈t kek dupiööc ŋic puöth wïc ke ŋïc kua cï rot muök nhial kek tuuk ku piny alɔŋden cëëŋ ke ye ŋiëc ku thuëc jɔk ku mɛɛt thuëc yïc Ku cɛ̈ɛ̈th käk tɔu ŋiëc rot yic thuëc ye wɛɛr

16

Dupiööc ɣa piööc ɣäth tueŋ, cimene, na ye kä: ye ke ŋic ku dhuk nhom dhöl pɛth tɛn mïïth ka luel ku nyuoth ka ke ŋiɛc dhum nhom apɛth tɛn mïïth ye them bïk alɛɛŋ jɔk ku jɛ̈ɛ̈m kä kääc ke mïïth bïk rot gëël alɔŋ ke ye buɔth yic ku ŋic kek muk ciɛŋ pɛth yic Kääc ke mïïth kam cïï käŋ rot waar ku thiöök tɛ dak yic kam kä ŋic ku kä kuuc Yiëk nhiäl ke nhiaar ciɛɛŋ thëëk ŋiɛ̈c muök luɔi mïth ku dhöl ee piöc yic aci tɔ dhuor ku kony mïïth ka ye ka luel ka ye ka tak yic ku yök kek ku ŋic ke ka ye yök ee jääm puou yic, riɔ̈c aye cien pɛ̈ɛ̈l guop piny aleu bi kam

nyiai cök yök kuat ke looi tɛn mɛnh tok dhöl pɛth yic ye kam looi ke yi jam ku mɛtke buro ke kuat meth

Mïïth ɣa lui kak piirden ee root, pïïr-kamken, dëët puou ku yök yök akutic

Kënë aye nyuɔth, cimëne, na cï mïïth: juëëŋ root käŋ ye nyuɔ̈th ŋiny ka wïc ku yith kɔc kɔk ba nhom ŋäny alɔŋ kaŋ yam joor ku ka yöök Juëŋ yic mɛtmɛt ku luɔi etok kek kɔc kɔk ku loom tɛktɛk ka bï rɛɛc tɛn kek ka cïk tak ku gum ka kä cïk ŋic lɔn bïk kek rot looi ku ŋic ka kek cïk yök ku käŋ kɔc kɔk yök nyuoth juëŋ dɛɛt yic dhöl tiit rot yam pɛth kawen looi rot ke ŋic ye puou Ku jɔk jön jɛɛmic cök ku cɛɛŋ römröm Ku gum na leŋ kä joor ku na cɔk alɔn kec ke tueŋ ci kaŋ them root tiɛ̈ŋ

Dupiööc ɣa piöc ɣäth tueŋ, cimëne, na cïïk: Yiëk ka mïïth dhol wen bïk kek lɛɛk bïk ŋic ku bïk kuɛny wɛt ciɛɛŋ den ɣɛ̈ɛ̈th bi mïïth ya yök ke näŋ, nuɛtnuɛt ku piëërden mukke ŋɔ̈ɔ̈th dit tɛn kuat ke bi meth leu kɛɛc kam ku kony mïïth bïk jaam yiëthken erin yith kɔc kɔk ku yiëk nhom lääu tɛn mïïth bïk ya looi root ka looi ke ku thuëc ku nyuothke miɛɛt puou, dëët puou kua ayuum puou wɛt ci mïïth ye them kɛɛcke kek mïïth, kuonyke kek ku dëët ke kek puoth tɛ pɛth yen thiin lɔ̈ɔ̈ike ke nhïïm ku deetke mïth puöth bïk ŋiɛc luui apɛi na cïk rɔm kek kerilic yiëkke kek kam ku tɛ lääu tɛn mïïth bïk luui tɛn raan root ku luuike etok ke buɔth

root muuk ke piööc ciɛɛŋden tɛn kuat mïïth akutnhïïm yiic deetke mïïth puöth bïk ŋiɛc kuɛny ku tɛk ke

Mïïth ɣa ŋëëc looi ku k ŋic ke root kuatden

Kënë ye nyuɔ̈th, cimenë, na cï mïïth: ye ka yök ke ŋïc kua theek kek tɛ cï cäk kek ciɛth kä kuat wääc ku luël ke looi thuec rɔɔm ka tɔu ciɛɛŋden yic kek mïth kɔk ku kɔc piööc lui kä thööŋ panden ku bïk dɛtic bɛ̈ɛ̈i rïïk cök piny käŋ ke dhie ciɛɛŋ ku thok/thook kaacken ku akut nhom baai pan den

ke cï cïn ke rɛɛc kä ciɛɛŋ den yic looi ka reelden ku ciɛɛŋ kuat den rin bi kek ya rëël kek ku kɔc akut den ɣët ka aɣer ku jam ka pɛɛl guop piny,kuony ku määth duör ku rɔ̈ɔ̈m ka cïk kek looi kua cïk yöök kek kɔc kɔk

17

Dupiööc ɣa piööc këne luɛl, cimënë, na cïik: luɛl eben tɛn mïïth ka pɛth kek ye ka yï ŋa ku ŋiëc den kek kɔc kɔk-ka rɔɔm kek ye

Australians ye ŋic mïïth eben ɣa yök diik ku ŋic ke puoth kä cïk yök thin rɔm käk pɛth cï mïïth looi kek kääcken nyuɔ̈th athɛ̈ɛ̈k tɛn kuat kuutic, ŋïc dhöl juääc tɛ̈ɛ̈kic alɔŋ mïïth bɛ̈ɛ̈i, akutnhïïm ku ku

cɛɛŋ ŋiëc ku dɛɛtic lɔn mïth aloi wɛtden looi dhöl juääc yiic nyuɔ̈th dɛɛt ic dïïttet tɛn kuat meth, kääcken ku akutden tɛwen yen kek guir tɛn

piööc mïïth Mïth yiëk käk ye nyuɔ̈th ee dhol juääc ŋiëc ku cɛ̈ɛ̈ŋ aye ŋic ku kuönyke yic juëk thok ke ye nhiaar ciɛɛŋ yic dhöl lɔ piööc yic juëŋ thook ka ŋic, thook kua dɛɛtic lɔn nada mi th abïï ye jääm kek mïïth dhöl athɛ̈ɛ̈k wɛt këwen thööŋ ku wääc tɛn kɔc agɛɛm jɛɛk ku kajuëëc kuutic ye nyuöth tɛ ye mïïth lëŋ thin pïïr yic ba pïŋ tɛn ku piɔ̈ɔ̈c dɛɛtic mïïth ee kamken kääc apɛi kek muuŋ cök thööŋ panden ku cɛɛŋden looi kuɔny ril dɛɛtic mïïth ee kamken

Mïïth apiöc bïk lëŋ kek kɔc kɔk ke ŋic rot, dɛɛtic kua thɛ̈ɛ̈k

Kënë ye nyuɔ̈th, cimënë, na cï mïïth: nyuɔth ke wic tɛn mïïth kɔk ku ye kä abaŋ akut yic lui thin ku luike ka rɔm ye yöök thuec yic luel kajuëëc jääm puou, tɛktɛk ku ka ci ŋiɛ̈c luel apɛi kä luel ke ku luel kajoor tɛn kɔc kɔk nyuoth ŋiëc käŋ ku athɛ̈ɛ̈k ka tɛktɛk kɔc kɔk cɛɛth ka luɔiden ku tɛkke ka bi rot looi thin tɛn kɔc kɔc

Dupiööc aa piöc kenë ɣääth tueŋ, cimënë, na ci mïth: ku jɔk alɛɛŋ raan tok ku tok ke mïïth, cïmëne mïth thik koor ku mïth thuen, kawën

ye looi piir akol ci baak guïr tɛn piöc dhol wën ɣɛ̈th jääm akut kor tueŋ ku yök käk thuëc cïk yök muök lɔ cök, dɛɛtic kua thɛ̈ɛ̈k mïïth, kɔc luɔi ku bɛ̈ɛ̈i cɛ̈ɛ̈t jääm cɔl apuɔl yic dhööl kony mïïth bïk jɔk alɛɛŋ ku mɛɛt ke thuëc ku yok ke

alɛɛŋ ee dhöl wen looi ciɛ̈ɛ̈ŋ lɔ duk kek mïïth kɔk ŋïc ŋiëc rëël rilic mïïth ku mɛɛt thin ke ŋïc dhööl pɛth wen ɣɛ̈th tueŋ tɛktɛk pɛ̈ɛ̈th ku

ciɛ̈ɛ̈ŋ ci maatic

Mɛ̈ɛ̈t thïn: mɛ̈ɛ̈t thin agut ci mukmuk nhom käk looi mïïth eben alɛ̈ɛ̈ŋ yic, ciɛ̈ɛ̈ŋ, ŋiëc thööŋ kuutic (agut ci tɛ ye kek piöc, riɛlden, aŋääth, yeŋa, tɛ gut bääi ku tɛ cëëŋke) tɛktɛk yic lɔ tuëŋ käk piööc. Kë loi yen ku bï ŋic lɔn kä ye mïth yök aci ŋic ku thëëk kek. Ku kä looi aye ŋic mïth eben ben anaŋ thööŋ yökyök ka wic ke ku luɔiden thin, ku lääu nhom bïk piɔ̈ɔ̈cden nyuɔth ku bïk tëk thok theek.

KE YE YÖK 2:

MÏTH ACI MƐƐT THIN KEK KU ALEŊ KA LOIKE TƐN PIƐNYDEN

18

Kä ye yök rëël yic ku luɔi thin alɔŋ bɛ̈ɛ̈i ayiëk mïth bïk nhïïm näŋ, nëëŋke ku bï bɛ̈ɛ̈n. Jɔk dhiet yic mïïth ayök pïïr ku piöcke kek kɔc kɔk akut juëëc bɛ̈ɛ̈i yic. Kënë amɛɛt thin agut ci bɛ̈ɛ̈i, akut thiik bɛ̈ɛ̈i wala ɣɔ̈ɔ̈n mɛɛth yic. Bä näŋ ŋiëc kuatdun apɛth ku yök athɛ̈ɛ̈k, ŋiëëc määc rëël pɛth lɔ cöök ɣee mïth riɛl nhiëër ku ŋiëc kaŋ bïk näŋ ku bïk näŋ muor guop bïk ɣa kɔc nëëŋ ka luike piɛnyden. Ke mïth lɔ ɣɔ̈ɔ̈n muök mɛɛth yic kek ɣa ka ken yök pïïr juääk yic ke ye kɔc lui dhöl cɛ̈ɛ̈ŋ looi thook ku bɛ̈ɛ̈i. Ke kam lɔ kek juääc kua rilic dhöl juëëc ye mïïth mɛ̈ɛ̈t ku luike kek kɔc kɔk aa rot juäk. Mïth koor alui thin muöny thook, dhieu, thööŋ, ku looike duɔ̈t bïk nyuɔth tɛden nhiɛ̈ɛ̈r kek yen thïn bïk ruai wala bïk luui thin kek kɔc kɔk.mïuth thuin alui thin ku bïk määth kek mïth thuin kɔk dhol nyuöth kënë cïmëne gɛ̈ɛ̈m kek teddy den tɛn mïth dhiäu wala loor ke mïth yaam ke dääl. Mïth ci ŋuɛ̈n ɣa nhiëërden nyuɔth tɛden ye kɔc kɔk ke tiëŋ thiin ku deetic wɛt ee määth. Kek näŋ dɛ̈ɛ̈tic lɔn ke den looike aye dhukdhuk aleŋ ke looi tɛ ye kɔc kɔk rot yiɔ̈k thïn wala yökyök bä nhom näŋ.Na cï dupiööc pïny pɛth looi wen ye mïïth yok ke nhiɛ̈ɛ̈k, muök kua thɛ̈ɛ̈k rëël kek kɔc kɔk ku piny, mïth alui apɛth. Na cï mïïth luui thin etok kuat ke ye looi yic, käk rot looi ku ka ci yöök kua näŋ lääu nhom bïk naŋ luɔi tɛktɛk yic, kek apiöc bïk rëël ke pïïr ee kamken. ŋiëëc mïïth ku dhöl kɔk bï kek näŋ kɔc, gɛ̈u ku bɛ̈ɛ̈i kony kek bïk piöc dhol bï kek näŋ ke nyuɔ̈th ka pɛth, cɛ̈ɛ̈ŋden ku luɔi bɛ̈ɛ̈i ken kua akut bɛ̈ɛ̈i. kam lɔ piöc kenë awaar dhöl.

KE YE YÖK 2: MÏTH ACI MƐƐT THIN KEK KU ALEŊ KA LOIKE TƐN PIƐNYDEN

Aye mïth yök ke näŋ nhïïm akut ku bɛ̈ɛ̈i ku dɛɛt yic ku kä wääc yith ku luɔiden wïc bïk cïn tɔu luɔi bääi yic

Mïth ɣa kuat kuutic kek athɛ̈ɛ̈k Aye mïth ŋic pɛth wɛt thööŋ nyin Mïth ɣa näŋ luɔi alɛɛŋ kua nyuɔ̈th athɛ̈ɛ̈k alɔŋ piny

Aye mïth yök ke bï näŋ nhïïm akut ku bɛ̈ɛ̈i ku dɛɛt yic ku kä yith wääc ku luɔiden wïc bïk cïn näŋ luɔi tuöc guöp luɔi bääi yic

Yiic kënë, cimënë, na ye mïth jɔ̈k bïk ŋic kek anaŋ yith ku bïk nhïïm näŋ akut juëc bïk mɛ̈ɛ̈t kek kɔc kɔk jɛ̈ɛ̈m ke luɔi ku ruäi ee käk thuëc ku ye yök akut yïc lëŋ kä loike bïk mïth kony bïk lui käk alɛŋ akut yic juɛ̈k ke dɛtden yic ka ŋic kä piny nhom cëëŋke ku lëŋ kä luelke kawen jöör kek ku lëŋ kä looike yiëk ciɛ̈ɛ̈ŋden nhiäl bï yök dhol kɔk näŋ ku luike ciɛ̈ɛ̈ŋ cï wääc yic ku piöcke amɛ̈th bïk kuën cɛɛŋ kɔc kɔk ku bïk dhuk apɛth deetke dhöl kɔ̈k bïk kek lui alɔŋ thuëc ku käk looi bïk nyuɔth ke ɣa näŋ reel ku pɛ̈ɛ̈lguop piny tɛden cëëŋke kua thuëc ku luike apɛth tɛn kɔc kɔk, bïk lɔ aɣer akut yic ku mɛthken Bïk luui apɛth kak tɛk kek yic wɛt wen jöör këk

Dupiööc ɣa piöc këne ɣäth tueŋ, cïmënë, na cïk: ɣɛ̈th tueŋ näŋ bääi tɛden ɣɔ̈n lääc muök mɛ̈ɛ̈th yic looike ŋiëc kam ɣɔ̈n mɛɛth yic ku akut den thin baai

19

gɛ̈m kek lääu nhom tɛne mïth bïk wël wic, käwën rilic ku kawën yith jöör lɔ̈n athiök kek piërden kuakutden thin bɛ̈ɛ̈i

cök ke thok piny bï mïth leu bïk ya jääm wëlken, ku jɛ̈ɛ̈mke luɔi yic ku mɛ̈ɛ̈t ke bïk kepɛth looi

ku bïk ŋic mïth aleŋ kä ŋïcke bï luɔi ku leŋ ka kunyke akut thuëc ku ka looikek guirke lääu nhom tɛn mïth bïk lui dhöl leŋ wɛɛtde yic akut jɛ̈ɛ̈m yic ku rɔɔm ka tɛk

yic löŋ määc ku kä ŋuɔ̈th

Mïth alui tɛn kuat kuutic kek athëëk

Yiic kënë, cimënë, na ye mïth aye kä jɔk bïk nyuöth kadiir ke tɛn kɔc kɔk cɛ̈ɛ̈th kuat kuutic ee cɛɛŋ, cɛ̈ɛ̈ŋ, kuätden ku cɛ̈ɛ̈ŋden ku tëne kuat kuutic ayiëk

nhom lääu bïk kuɛ̈ɛ̈ny ku dɛ̈ɛ̈tic yäm ku bä ŋïc wɛt mɛ̈ɛ̈tmɛ̈ɛ̈t, kä thööŋ ku wääc kam kɔ̈c pïŋpïŋ wël kɔc kɔ̈k ku athëëk dhël tɛkic ku bäŋ ku luɔ̈i luɔ̈i dhɛ̈l ci määt yic yök kä cëëŋ thin ŋiëc ku luɔ̈i ɣe dhɛ̈l pɛ̈th bï thööŋ ku ka wääc kaam kɔ̈c

Dupiööc ɣa piöc kënë ɣääth tueŋ cimënë, na ye kek: cɛ̈ɛ̈thke keden luɔike alɔŋ kuat kuutic Tak tak ka cï guir ku luoike käŋ leu juekjuek yic käk mïïth ku dëët kek puöth bïk

kuat kuutic lëëc ŋɛ̈ɛ̈ny mïth thook kɔ̈k ku jääm ku yiëk lɛ̈ɛ̈c alɔŋ thöök kuat kuutic Ku dëët mïïth puöth bi ya pïŋ tɛn kɔc kɔk ku thëëkke wël kuat kuutic ku nyuoth luɔ̈i puɔ̈th kuat kuutic tɛnden ye kek luui thïn ku jäämden yic keek mïïth luui alɛŋ yic kek mïïth alɔŋ ɣɛ̈ɛ̈th tueŋ athɛ̈ɛ̈k tɛn kuat kuutic ku thëëk ke looi thöök cɛ̈ɛ̈th cɛ̈ɛ̈ŋ, kuätden bïï yën thin ku cɛ̈ɛ̈ŋ kuat mɛ̈nh wen tɔu tɛden ɣa akuotden cääth kek mïïth ka ken alɔŋ kuat kuutic

Mïth ɣa näŋ ŋiëc thööŋ nyin

Kënë ye nyuɔth, cïmëne, na ci mïïth yökyök ku kuat ŋiëc kam kɔm bä ŋiëc dhöl wen ye kɔc määt thin wala nyiɛi kek tɛwen ku tɛden alɛ̈ɛ̈ŋ ba luui riɛ̈l ba ŋïc yeŋo cie thööŋ kua raac ku näŋ riɛl balui ke dïïk ku piɛ̈th aci kek yïek riɛl bïk kuɛny ku cökkä käk joor bïk ka keek wïckë yök tɛden wen ci

leel ku jɔkka bïk ŋiëc tɛk apɛth wɛt piath ku cïen piath rëël bï jɔk dɛɛtic ku cɛ̈ɛ̈th yic dhël wen luɔ̈I ŋiëc kuatden ku looike kuën guop luëth

Dupiöc ɣa piööc kënë tueŋ, cimënë, na ye mïth ŋïïc ku ŋiëc piŋ apɛth tɛn käwic mïïth ku jɛ̈ɛ̈m yic dhɛ̈l tɛkic kawën cï määtic kua ci

tɛ̈ɛ̈kic ku piath ku ciën piath ciɛ̈ɛ̈ŋ mɛ̈ɛ̈t mïïth jääm yic wɛt athɛ̈ɛ̈k ku thööŋ nyin rëël cïmëne tɛ nyuöth meth yen tɛ

ye luɔi käkka yic tëttët ku jɛ̈ɛ̈m yic kek mïïth dhɛ̈l wen leu bïk kek kuatden ŋic ku yïïk kek riɛl kuën

guop ku wël mïïth nyin kawën looi rot piath yic thiany ke kek ɣɔ̈ɔ̈n ken mɛ̈ɛ̈th yic ku

akutden

20

Mïth ɣa bɛ̈ɛ̈n lëëŋ apɛth ku nyuɔth ke athɛ̈ɛ̈k tɛn tɛ cëëŋ

Kënë ye nyuɔ̈th, cïmëne, na ci mïïth ɣa looi thuëc bï wïc, luelke ku cɛ̈ɛ̈th kä wël yam Ku luui kä kek kɔc kɔ̈k bïk kä jöör cɔ̈ɔ̈k piny ku leŋ kë looi ke bï akut yök thin Nyuöth ke juëŋ ŋiëc ke dɛ̈ŋ kua thɛ̈ɛ̈k tɛn kä thɛɛr ku piny ci guir wïcwïc, thölke, thöŋ ku tuuc ci thiɔ̈ŋ ku bïk dïït den juak dɛ̈ɛ̈tic ee piërden kamkek

rot ku tiɔ̈p, kɔc, tiim ku lääi Ku nyuöthke juëŋ lɛ̈ɛ̈c yic ku muk kä cï cak ku piny ci looi Cɛ̈ɛ̈th ke rëël yic kek kɔ̈k rɛɛl ku kä ci rɛɛl thïn ku cääth, ŋic ku luui kä waar rot luɔ̈i lɛ̈ɛ̈k wɛt karɛc ye raan looi tɛn piny ku käk pïïr kam ken erot ee kä pïïr thin

Kɔ̈c piööc ɣa piöc kënë ɣäth tueŋ,cimënë, na cï mïïth: yiëk mïth yökyök kajuëëc cï cak thɛɛr tɔu piɛ̈ny den nhom cök athɛ̈ɛ̈k, muök ku lɛ̈ɛ̈c alɔŋ kathɛɛr ci caak piny wic dhɛ̈l kɔk leu bi mïth puol bïk näŋ muök tɛn ku piöc ka piny Ku tɛ̈ɛ̈k yic tɛ̈ɛ̈n tɔu käk mïïth nuëtden ke piny ku nyuöth athɛ̈ɛ̈k tɛn luɔ̈i kak akut Rɔ̈ɔ̈m wël ku gɛ̈ɛ̈m mïth yökyök wɛtkäŋ piny ku kärɛc kä ye raan looi tɛn ɣɔ̈ɔ̈n kä ŋic muk apɛth tɛn käk piny aköl ci bak ku luɔide tïŋ cimenë alɔŋ piir kamken rot ee piny nhom ku jɛ̈ɛ̈mkä dhɛ̈l piir yic ku piäl guop

kä piir anuɛt

KE YE YOK THIN 3:

MÏTH ƔA NAŊ RIƐLŊIƐ̈ C RËËL

Ŋiɛ̈c rëël ɣa mɛ̈ɛ̈t kektok ke guop ku käk tɛktɛk ku ɣe yen ciɛl tɛn ba nääŋ, näŋ ku ba bɛɛn. ke ciën riɛ̈l ŋiɛc rëël yen aleu bi yic riɛl ku ba nhom näŋ, bä kɔc kɔk ŋïc puöth ku ŋiëc rot apɛth ku ba näŋ, ku ba ŋiëc luui thin ka ye yök yic bïk luui bïk bɛ̈ɛ̈n.Rëël apɛth amɛɛt thin agut piäl guop, yökyök miɛ̈t puou, puou thiäŋ ku tiäm lui alɛŋ yic. Yen aleŋ ke ye looi alɔŋ dhɛ̈l ye mïïth luui thïn tɛn piɛ̈ny den. Käk ril ye yök rëël pɛ̈ɛ̈th yic agɛ̈ɛ̈m mïïth dɛɛtden rot ku ŋɔ̈ɔ̈th yen juɛ̈k käk kek pɛ̈ɛ̈th bïk piɔ̈ɔ̈c. Yen adëët mïïth puöth bïk dïït dit ɣa aciëk cie kuany yïc kuäth, näŋ yök luui ku wïcwïc bïk lëŋ kek kä ye kä työk tɛn kɔc kɔk. ŋiɛ̈c rëël aye thiäny kɔu kek biɛ̈t, ku yiëk mïïth riɛ̈l bïk gum kek ka yök jäm akolkol ku ka jöör. Guërden rot bïk gum na ye kë ci keek yök ke kä këëc ka käŋ yök ku kajöör tɛ̈n piöc cï cɛ̈ɛ̈k nhom lääu alɔŋ ŋiëc luɔ̈i ku kë ci yök thïnPiöc ɣa piöc ku dïït guop ee yen këne yen nyuɔ̈th laɔŋ käk cääthden tɛn rëël guöpden ku kä root looi ee dhiët yic, ku bïk määt piŋpïŋden yic, cin ku käk tɛktɛk tɛn guër, gëëlgëël kä looi kedhie tɛn luɔ̈i ku nhiëërde.Ŋiɛ̈c rëël mïïth aleu bï raac ke kën cïk yök eben ben tɛden kua aɣer tɛden ɣɔ̈ɔ̈n mɛ̈ɛ̈th yic. Ku ba piöc mïïth kony, yen apɛth lɔn kɔc piöc ɣa ŋïc kä wic mïth rëëlden bi kek yïek muɔ̈r, ciɛ̈ɛ̈ŋ ŋiëc puou relic, ye thɔ̈ɔ̈ŋ ku piiny puɔ̈th lɔ duk, gɛ̈mgɛ̈m kua thɛ̈ɛ̈k kuat käŋ eben guöpken, dhiën, alɛ̈ɛ̈ŋ, tɛktɛ̈k, ŋiëc thok, ŋiëc tɛktɛk ku rëël wëi.Ku ba kuat ciɛ̈ɛ̈ŋ mɛnh tok ku tɛ ŋïc kä kuatden, ku dhuk kä nhom ke ŋiɛcke dhiënden puöth rëël kek thïn, dupiööc ɣa gɛ̈m mïth ŋiëc puou, yöŋ ŋiɛ̈c reel ku wïcwïc ku bïk lui piöc yic.

21

Luɔi ye mïïth luui det puou ku riɛ̈lden bïk nyiɛi juëŋ määc yïc ku bïk rot kony ku kä thiik piäl guop nyoth yök luɔi rot ku ŋiëc kek puöth. Ke ye kä yök muk këk kɔc piöc ku kɔc kɔk, kä keek abïk ŋiëc käril yic reel ku piöc cï thääny kɔu kek kɔc kɔk.Piöc wɛt piäl guop pɛ̈ɛ̈th pïïr yïc, agut ci mïëth pɛth cam, piäl guop raan rot, riɛl guop yiic, dhieu kua rëël alɛ̈ŋ ee yen ciɛl tɛn ŋiɛc reel ku dɛɛt puou rot. Ŋiɛc reel ee guop agɛ̈m mïïth riɛl bïk ke puöth piäl piny, luike etok ku piöc kä. Ke mïth cï jäl näŋ riɛlden rot ka kek anyɛ̈ɛ̈i määc dit ee pialden guop, piäl ku muök den rot ku bïk näŋ ŋiëcden rot ku piääl kɔc kɔk. Kä buɔth yic ɣa gɛɛm nhom lääu tɛn mïïth bïk piöc wɛt piäl ku piäl guop. Mïëth pɛ̈th ee yen reel piäl guop ku pɛ̈ɛ̈l mïïth bïk lui muɔ̈r guop thuëc yic. ɣɔ̈n lääc piöc mɛ̈ɛ̈th yic agɛ̈m mïth nhom lääu bïk yök kajuëc miëth piäl guop ku piöc wɛt kuany miëth tɛn kɔc piöc ku mïth kɔ̈k. luɔi kä tuöc guop ku ŋiëc tïŋ käk dit cïn yiëk mïth mëën jɔk yic tɛn dit den root ku gɛ̈mgɛ̈m bï kek ye leu bïk näŋ kä looikä tɛn keek ee rot.

KE YE YOK THIN 3: MÏTH ƔA NAŊ RIƐLŊIƐ̈C RËËL Mïth ɣa bɛɛn rël tɛn den alɛɛŋ ku dhieu ŋiɛ̈c rëël Mïth ɣa loom määc kä keen piäl ee rot ku rëël guop ee pɛ̈th

Mïth abi riɛ̈l tɛn alɛ̈ɛ̈ŋ den ku dhiën ŋiɛ̈c rëël

Kënë yic ye nyuɔth, cïmënë, na cï mïth: nyuöth dɛ̈ɛ̈t puou ku ŋïëc rot ba ya tɔu ke yï ye yök ee kɔc kɔ̈k kam kä jöör, liäp nhom ku jön puou rɔ̈ɔ̈m ka dɔɔl, yuöm puou ku kuɛ̈th yen wïc wïc aɣer ku gɛ̈m käk yam joor, yöŋ käk yääm, ku duor luɔ̈iden rot ku kä cïk

yök ku käŋ kɔc kɔ̈k juëŋ yiic mɛ̈ɛ̈tmɛ̈ɛ̈t ku luɔi etok kek kɔc kɔ̈k ku nhiaar kam ca nɔk rot ku gɛɛmke kä keen cïk yök looi kuany, gɛ̈m kajoor, loom tɛktɛk karɛc, lëu ka waar rot ku gum käk jöör ku kä

cie ŋic lɔn bi kek rot looi ny nyuöth juëŋ yic riɛl ku ba deet, tiit rot rot ku leu ke dhiën puou alɔŋ dhɛ̈ɛ̈l wën ye

nyuɔth yökyök ku kä wïc kɔc kɔ̈k ye yök ku rɔɔm kä ci raan tiäm piɔ̈ɔ̈cde yic ku jɔ̈k lääu nhom tɛn piööc yam thöŋ

panden aye Thööŋ English Australian nyuɔ̈th ku gɛ̈m yïny ca gäm Tääu thin riɛ̈lden ku lääu nhom ye nyuɔth juëŋlëëk kä wïc ku yïth ee kɔc kɔ̈k ŋiëc ka cïk looi bïk lui ka rɔɔm ku kä ŋïïc kek

Dupiööc ɣa piöc kënë ɣääth tueŋ, cïmenë, na ye mïïth: nyuɔ̈th nhiëër dïïttet, dɛ̈ɛ̈tic kua thɛ̈ɛ̈k tɛn mïïth eben ben määt kek mïïth ku ba käk ci luɔ̈i ku rɔɔm ke ka këk pɛth cïk luɔikek kääcken ye ŋic mïïth eben ben ɣa yök dïïk kä cïk ke them ku ka cïk tiɛ̈ɛ̈ŋ ɣɛ̈ɛ̈th tueŋ mïïth bï nhïïm naŋ, mɛɛtmɛɛt ku ŋiɛ̈c rëël jɔɔny ku kuɔny mïïth bïk luui thïn ku tɔu ka käŋ ku thuëc ke juëëŋ thok ku cuɔt kä wël mïïth yic ciën muök kaŋuɔ̈th nhiäl tɛn kuat ye mɛnh tok leu nhiaar ka ye mïïth rot tääkic loor mïïth ku kä rɔɔm kääcken kak ciɛɛŋden ku pïïr wɛ̈ɛ̈i ken jääm kek mïïth wɛt dhiënden ku dhuk nhom kä wen looi rot kek wɛt kony dɛɛtden

yic alɔŋ löŋ dhieu ku gëëlgëël rot ŋïc ku gɛ̈ɛ̈m loon mïth ku dïït tɔu kamken ku kony mïïth jɛ̈ɛ̈mic yiɛthken yic tɛn alɔŋ yith kɔc kɔk

22

Mïth ɣa nyɛi luɔiden diit apɛi wɛt piäl guopden ku rëël guop

Kënë ye nyuɔth, cimënë, na ye mïïth: ŋïëc ku jääm kaken wïc guopken(cimënë, roou, cɔɔk,lɔ̈ɔ̈ŋ, nyuc puou, ka ye looi) ɣa miit puöth, ɣa puɔl ku rɔɔm ke kek kɔc kɔk luike juëŋ kawën rilic ŋiëc ku käk cääth luɔi jɔk piny ku cɛ̈ɛ̈th cin ku thööŋ ku ba yök kajuëëc rilic looi mɛɛt thin agut ci

diëër, cɛ̈kcɛ̈k cäth ku kä läär thuëc luui ke yökyök riɛlden ku ŋïc cɛɛŋ kek juëŋ yic mɛ̈ɛ̈t thiin, ŋiëc ku ke looi yen bi wïc

ku luui kä thin tɛn piɛ̈nyden nyuöth leek tɛ lääu ku nyuth kä rot, cäth agɔ̈ɔ̈t thin ku ke tɛn pinydan ŋïc ke ku alɔ

duuk cok kä käŋ ku looike käŋ ke juëŋ yic ŋiëc ku ŋïc luui thin alɔŋ cäth ɣet kathɛɛr ku käk yääm wak, dier ku luɛl kɛ̈ɛ̈ŋ ku nyuoth juëŋ lɛ̈ɛ̈k ee piir pial guop ku miëth pɛ̈ɛ̈th ku nyuoth juëŋ rëël lääu nhom ku ŋiëc pial guop raan rot, muök ku pialden tɛn kek

kamken ku kɔc kɔ̈k ku nyuöth nhiëër bi luui thïn kä thuëc kek ku jɛ̈ɛ̈mic tɛ lääu thuëc ku bi ŋic

piälguöp ku ŋiɛ̈c rëël tɛn kek kamkek ku kɔc kɔk

Dupiööc ɣa piöc kenë ɣäth tueŋ, cimënë, na ci mïïth: guër tɛn ku luöi rɛɛl tuöc guöp looi kek mïth, agut ci diëër, läär, cääth ku käk thuëc lui ke baai ku kä ye akutnhom yök ku kɔc nëŋ ka ŋicke bïk mat thin agut thuëc ŋic

ku käk tuɔ̈c guop wen ye thuëc ku gɛ̈ɛ̈m kajuëëc luɔi ku kawën bï mïïth kony piath ku luɔi käk ŋiëc cin ku kony mïth apɛth bïk piöc käk luɔi piäl guop kony ɣɛ̈th tueŋ piäl guop mïïth rot ku piäl ku bïk rɔɔm bïk näŋ dhɛ̈l ku käk cï guer

kek mïïth, bɛ̈ɛ̈i ku akutnhom baai jɛ̈ɛ̈m ke pial ku käk piäl guop kek mïïth ku määt kek thïn tɛn luɔi kä tïët ku bï piny

cɔɔl ato ke pɛ̈ɛ̈th tɛne been muök mïïth nhiäl kawen looi yic, jääm yic ku dhɛ̈l wën ɣɛ̈th piir piäl guop tueŋ ku

miëth pɛ̈th tɛk tɛwen nin wën tɔu thin tɛwen akut nhom cök ku thɛ̈ɛ̈ny cök piäl, miëth pɛth ku looi piäl raan ee rot ke mïïth ku gɛ̈ɛ̈m kajuëëc luui ku kä lɔ duk yök ɣaköl thöök eben ku kony mïïth bïk ŋiëc tɛk

apɛth bïk cïn tɔu thïn

KE YE YÖK 4:

MÏTH AŊIC KE PUOTH KUA LUI PIÖÖC DEN YICYök yok gëëlgëël ku piŋ ŋiɛ̈c rëël agɛɛm mïth ŋïeny puou bïk yök ku cɛ̈ɛ̈th ku bïk theem wël yam, ku looi kek bïk ŋïëc den juak ku bïk bɛɛn bëi ke moor ku ye kä kɔc luui thïn piöc yic. Mïth aye ke leu bï ke puöth ŋïc ku ye kɔc tɔu cin piöc den yic na ye ke ci kääcken ku akutden yök ku dɛ̈ɛ̈tic aci ŋic ku mɛt thïn tɛn ɣɔ̈ɔ̈n mɛ̈ɛ̈t yic. Kënë akony kek ku bïk rot ŋic ku looi ke yöŋ käk yam. Mïïth alui dhɛl kë cimënë kuënykuëny, luɔi etok ku cök kajoor eben alɔŋ käk piöc. Looi ke wïcwïc cïmenë nhëërde, muk thïn ku cɛ̈kcɛ̈k aleu bi mïïth puol bik lui thin ku leŋ kë yök kä piöc yïc. Kɔc näŋ puöth piöc aleu kä bïk kök ku ŋic kë yeŋo cïk piɔ̈ɔ̈c jɔɔk tän tok ɣet tɛdɛt ku bïk yök ku luui ka käŋ cïk piöc.

23

Tɛn piny piööc wen leŋ yic kuɔny, mïth kek ŋïc kä ke puöth ku kɔc piöc tɔu cin thin aleu kä bïk näŋ määc piöcden yic rot, tiëtden rot ku luɔiden tɛn pïɛ̈nyden alɛ̈ɛ̈ŋ. Mɛ̈tmɛ̈t ku lɔ tueŋ käm ka ye yök piöc yic ɣɔ̈n tɛ̈ɛ̈kic looi piöc ke ye kë pɛ̈th lëŋ wɛtde yic ku juɛ̈k tɛ ye mïth rot yök ke näŋ nhïïm. Mïïth ɣa dɛɛtic den looi ee kamken ku piɛ̈nyden ke luui thïn, ciin tɔ cin wïcwïc yic. Tɛn piny piööc wen leŋ yic kuɔny mïïth dɛɛt puöth ee piöc yic leu ku bï ŋic ke pɛ̈ɛ̈l puou piny apɛi ku tɔu nyin thïn eben ben yeŋo cïk niäär. Mïïth ɣa bɛ̈ɛ̈n kek bɛɛn ee piöcden yic. Kek aleŋ dhɛ̈l juëc ye këk piɛ̈nyden tiëŋ thin, dhɛ̈l wäc yic ee piöc ku tɛden cïk guir ye kek piöc thïn.Luui thin apɛi ee piöc yic alooi dɛɛtic ee mïth tɛ ye kek tɛɛk thin ku cɛ̈kcɛ̈k tɛkic ku dhɛ̈l winy yic leu bïk piäth alɔŋ piir baric ee piöc. Kek aleŋ ke luel ke ku juɛk kä tɛktɛ̈kden rot, ku kën kɔc kɔk, ku cɛk kë ŋiëc yam dhelluɔi alɛɛŋ etok ku jɛ̈ɛ̈mic. Mïth lui thin apɛi awar yeŋo ŋic kë, aleu luɔi, nhiɛ̈ɛ̈r ku cökkä piöcden.Kä ŋïc dupiööc tɛn kuat meth ee yen kï ril bï ke yiëk piny ku kä yök kë leu bïk piöc mïth cɔl agir rot.

KE YE YÖK 4: MÏTH AŊIC KE PUOTH KUA LUI PIÖÖC DEN

Mïth ɣa nhiëërden alɔŋ piöc cimënë nhëër, mɛtmɛt, ŋiëc puou, cɛ̈kcɛ̈k, juɛr rot, miɛt puou, muuk thïn thööŋ yic ku pɛ̈ɛ̈l rot piny

Mïïth ɣa dit ke ŋïc kajuëëc ku dhöl cïmënë tɛ bï kajoor cöök, wïcwïc, thëmthëm den, tɛ tïït yen, wïny yïc ku cɛ̈th

Mïïth akök ku ŋïcke yeŋo cïk piɔ̈ɔ̈c tään tok ɣet tɛdɛt Mïïth ɣa käk piööcden yök mɛ̈tmɛ̈t den kek kɔc, tɛdɛ̈ŋ, tekanolaji ku ka caak ku kä

ye looi

Mïth ɣa dit nhiëërden bïk piöc cimënë ee nhëër, mɛ̈tmɛ̈t, ŋiëc puou, cɛ̈kcɛ̈k, juɛ̈r rot, miɛ̈t puou, muuk thïn, thööŋ yic ku pɛ̈ɛ̈l rot piny

Kënë aye nyuɔ̈th, cïmënë, na ci mïïth: jäm ka gɛ̈i kek ku kä nhiäärke tɛn piɛnyden kek awïc ke ku kɔc mit puöth piöcden yic aluui thuëc bï wïc, thööŋke ku cɛ̈ɛ̈th ke wël biɔ̈th ku juëŋ yic nhiëër den ke miɛ̈t puou, ku riɛl cuɛt puou piny jɔ̈k ku lui ke tɛn thuëc yök bɔu tɛn tɛktɛkden yic ku luui ke kajuääc yic ci thiäŋ ku aleŋ wɛ̈tden yic ke ci yök wicwic tɔu ke ku yök thiäŋ puou ka cïk tiɛ̈ŋ ku leek tueŋ na cɔk alɔ̈n ye kek ye yök ke rilic

Dupiööcɣɣa piöc kënë ɣäth tueŋ, cimënë, na ci mïïth: ŋic ku nhiɛ̈ɛ̈r mɛ̈ɛ̈t mïïth piöc yic yiëk ke tɛn piöc pɛth wen gɛ̈m kek pɛ̈l guop piny ku aŋäny thok dhukdhuk mïth aye nyuɔ̈th loon nhiɛ̈ɛ̈r piöc ba jäm ke den yic ku yiëk keek ddet

puou ku wël juëc kɔ̈k ye mïïth dɛɛt puou bïk ya luui thin käŋ yiic kedhie raan ku akut tok bï dhɛ̈l piöc

cääth yic. ye pïŋ ŋë apɛth wël luel mïïth ku jääm yic ke kek leu bï wël juak kada yiëk mïth nhom lääu bïk wël ken bɛɛn dhuok ku juɛ̈k ke tɛktɛk den cök dhël wïcwïc, agut ci gäi, nhiëërde ku thööŋ yic, them wël yam ku loom kä rilic dhuk yic ke mïth yeŋo ku ye kada cï kek näŋ ka cïk piöc ye ke ŋickë juak thok, thöök ku dɛ̈ɛ̈tic lɔn mïth aleŋ kä ye kä bɛ̈i tɛn den ɣɔ̈ɔ̈n mɛ̈ɛ̈th

yic

24

cääthdhie kuat kuutic ee cɛ̈ɛ̈ŋ ku kuat alɛɛŋden cuɔt tueŋ tɛn mïïth riɛl yekä yï ŋa ku mɛ̈tmɛ̈t den kek kɔc kɔc- kuat rɔɔm kä ke ye

Australians

Mïïth ɣa dit ke ŋïc kajuëëc ku dhöl cïmënë tɛ bï kajoor cöök, wïcwïc, thëmthëm den, tɛ tïït yen, wïny yïc ku cɛ̈th

Kënë aye nyuɔ̈th, cimënë, na ci mïïth: alui dhɛ̈l juëc ee tɛktɛk looi bïk lui kek kawen loi rot ku cök ka käjoor, ku ŋïec

käkka tɛn kawen yam looi rot cɛ̈kcɛ̈k ku lui rëël nyinden ku ba guir, gät piny ku jäm wël kuɔ̈m käŋ ku ka ye luel loi thööŋ ku mɛ̈ɛ̈n cöök eben alɔŋ ka ken wen ye ka loi akol cï bak, käŋ ka ci cak

piny nhom ku piny, ku looi ke käwen cïk ke looi aye cï ŋic ku luel käkka lui thööŋ akuen ku käk ye nyuɔth

ku deet kä piɛ̈nyden looi kä käŋ ku theem kä kek looi ku ka bï rac, kaŋ them ku ke wääc, ku cääth ku lëŋ kë pɛ̈ɛ̈th loi tɛn jɛ̈ɛ̈m yic akuen ku jääm luui dhël tɛktɛk bi ŋic yeŋo ye käŋ rot looi ku yeŋo leu bi piɔ̈ɔ̈c thin kä ci yöök kä

yiic

Dupiööc ɣa piöc këne ɣäth tueŋ, cimënë, na ci mïth: guir tɛn piöc kek tɛden pɛth thööŋ ka bi joor ye mïïth ya dɛɛt puöth thin bïk cɛ̈ɛ̈th,

yöök ke ku loom luɔi ke karɛc ee piöcden yic ŋïc dɛɛtic akuen lɔn mïïth ɣa bïï tɛn piöc ku juɛ̈k ka rot dhöl ka yic ke thiany kek

kuat mɛnh tok yiëk mïïth ku mïïth thuin käŋ wen leu bï ke yiëk tɛktɛk, cäät ku gɛ̈ɛ̈i ku kony wïcwïc

den ku rɔɔm ka ka nhiaar kä yiëk ke ŋiëc ka cïk yök leu bi mïïth dɛɛt puöth bïk wïc yic ku cök kä käjoor dɛ̈ɛ̈t mïth puöth bïk thööŋ bï kek käŋ ya kuany yic ku luel ka wɛ̈l ken yiëk nhom lääu mɛɛt cin thin kalooi yic leu bï wël wïc yic kuɔny, ka ye luel rilic ku

tɛktɛk, jɛ̈mic ku kä ye lui alɔŋ winy yic dɛɛt mïïth puou bi wëlken ya luel ku kawen ye kɔc kɔk tïŋ cök akuen ku ka thok piäl ku thööŋ ci mɛt ku cuur maat thuëc mïïth yic ku looi jɛ̈ɛ̈mic, thöŋ ku cääth dhöl yic ku thok looi ŋic ba dɛ̈ɛ̈tic mïïth cöök piëŋ apɛth tɛn ka them mïïth bïk ke tiit ku juɛ̈k kä tɛ̈ktɛ̈kden yic ke ye jääm ku

thiëc

Mïïth akök ku ŋïcke yeŋo cïk piɔ̈ɔ̈c tän tok ɣet tɛdɛ̈t

Kënë ye nyuɔ̈th, cimënë, na ci mïïth: luui kek ku looi ka piöc ɣa looi riɛl bïk rot tïŋ, dhukic ku cooth käkka cï kɔc kɔk looi yic, ke ye emenë nyinic

aye läthɛɛr looi ŋiëc kam ka ci ŋïec, ka ye luel ku dhɛ̈l ye buɔth looi ka dhɛ̈l ee thuëc, tɛ̈ktɛ̈k yic ku wic wïc yic bï ka jöör cök luɔ̈i mɛtmɛt cök jɔk tok looi rot ɣet dɛtic them käwën kek ci käŋ lui apɛth bï kajöör cök ke töŋ ci rot käŋ looi këne yam yic kɔ̈k kä ca ŋiëc jɛ̈ɛ̈l tään tok ɣet tɛdɛt

Dupiööc ɣa kënë ɣäth tueŋ, cimënë, na ci mïïth:

25

kë pɛth ye nyuɔ̈th lɔn mïïth alui piöcden dhel yam ku jɛ̈ɛ̈m ke wël ke kek dhɛ̈l wën diit dɛɛtden yic

kony mïïth bïk luui ka käjuëëc lëu ka ci wääc ku luui dhɛ̈l kɔk tɛktɛk yïc ye mïïth wɛ̈l nyin käwen tɔu ku ruäike piny ku tɛn piöc den yic guir ee kam ku tɛ lääu ye mïïth leu jääm tɛn piöcden yïc ku tïŋ kek kek thööŋ ku

mɛɛt ke kaam tɔu ku piöc yam rɔɔm ku kök ŋiëc wɛt piöc mïïth tään tok ɣet tɛdɛt, ku bï wëël wääc kek bɛ̈ɛ̈i ku ŋiëc

looi tɛn ɣɔ̈ɔ̈n kɔk Dɛɛt mïïth puöth bïk wëlken ya jääm yic ku dɛ̈ɛ̈tic dɛ̈ɛ̈tic lɔn ŋiëc akec duot tään thuɔ̈ŋ tok, thöök aye cɛ̈ɛ̈ŋ

Mïïth ɣa käk piööcden yök mɛ̈tmɛ̈t den kek kɔc, tɛdɛ̈ŋ, tekanolaji ku ka caak ku kä ye looi

Kënë aye nyuɔth, cimënë, na ci mïïth: luui tɛn ruäi piöc yïc luui yöŋden bï wïc ka ci cäk ku yiëk piiny yök ke ye yöök thïn ku miɛ̈t puou rɔ̈ɔ̈m piöc ee wïcwïc yic cääth ke looi yen ku ke luɔi kajuëëc ee luɔ̈i, kak jaam rool ku cura gëëlgëël käk ee wïcwïc, loom abak, kuut nhom, yök ku löi thëmthëm käk tëët kɔk wääc lui wël ku jääm käk tëët (ICT) bïk kek wïc ku cöök kajöör cɛ̈ɛ̈th wël ku jääm ke lui thööŋ, tɛ̈ktɛ̈k ku thuëc ke lui wël ci dhuok kɔ̈ɔ̈th kek kamken ku kɔc kɔk bïk ke dhuok yic ku looike wël

Dupiööc ɣa piöc kenë ɣäth tueŋ, cimënë, na cïïk: gɛɛm nhom lääu kuɔny mïïth bi lui dhël pɛth leŋ wɛtden yic cɛɛŋ piööc yic ku yiëk kek piŋpiŋ ku cɛɛth kä ci yök kek kathɛɛr ku kä ci looi käŋ gɛɛm ke ye looi ɣa mïth mat thïn akutnhom dit yicku piny dit tɛn ɣɔ̈ɔ̈n lääc piöc

mɛɛth yic ye tɛɛk apɛth tɛ ye mïïth kut nhim bi thuëc, tɛk kawen leu bïk rot leu alɔŋ käŋ riëc

ken looi bɛ̈i käk luɔi wen pɛth, käk tëët, ku käk jääm ku gɛ̈ɛ̈m ŋiëc, ŋïïc ku dhɛ̈l wen juɛ̈k

piöc mïïth yic gääm nhom lääu tɛ̈n mïth bïk näŋ luɔi ku loike abɛ̈ŋ käŋ ke ye dhɛ̈l alɔŋ piöc juɛk ke ŋiëc puou den rot këk käŋ tëët tɔu tɛn mïïth ee ɣɔ̈n kä yic gɛɛm kä käŋ wen mïïth dɛɛt puöth bïk tɛktɛk den nyuɔth

KE YE YÖK 5:

MÏTH ƔA KƆƆC ŊIƐC JÄÄMJääm ee ka pɛ̈th ba nhom näŋ, näŋ ku bɛɛn. Jɔk thok dhiët yic mïïth ɣa jääm kek kɔc kɔk ke luui nyoth, rool, thöök ku kony jääm. Kek ɣa nhiaar alɛŋ ku ke yen kenë rilic ke kuɔny nhiëërde bïk wël wääc,ka ye tɛk, thiëc ku yöŋ rot, ku luui kajuëëc luɔi ku käk jäm, agut ci waak, diëër ku laar, bïk rot luɛl mɛtke kek kɔc kɔk ku juɛk ka piöc den yic.Mïïth ɣa thööŋ panden lui bïk kä ken ye kä yök ee kuatden ku tɛktɛkden ee dit. Mïïth ɣa röt yök ke näŋ nhïïm na ci thuɔ̈ŋden, tɛden ye kek leŋ thin ku dhɛ̈ɛ̈l jääm ɣa nhiaar. Kek ɣa

26

näŋ yic bïk ŋuɔt ke lɔ tueŋ ke luui thööŋ panden ku aya këdït ŋiëc jääm thööŋ English Australian.Gäät ku akuen riɛ̈l ɣa kek kä rilicalɔŋ jääm ku ril ku ba ŋiɛc luui apɛth piöc yic ɣɔ̈ɔ̈n piööc yic eben.Gäät yen riɛ̈l, ŋiëc puou ku ciɛɛŋ bi yin thook luɔi ɣɔ̈n keen yen ye luöi. Gäät amɛɛt ke kajuëëc ci looi ee jääm agut waak, cääth, diëër, luel kɛ̈ɛ̈ŋ, ka yë thöŋ, käk jäm ku läär, aya agut jäm aya, pïŋpïŋ, tïŋtïŋ, kuɛ̈n ku gäät. Käk ye mënë kït mɛt thïn agut cï elɛtronik ku ka yë bɛ̈i käk jäm. Ke tëët ci yiic juak piny nhom, riɛl lääth yic ka gɔ̈ɔ̈t ɣe yen kë pɛth gäät. Mïth aleŋ kä ye kä yök lääu nhom yic bïk cɛɛth piɛnyden ka luui tɛkanɔlaji ku loi ke ŋiëc puou alɔŋ lui ka ye nyuɔ̈th jääm. Akuën ee riɛ̈l, ŋiëc puou ku cɛ̈ɛ̈ŋ deen bïk kek akuen luöi ee pïr den akol cï bak. Mïth abïï ŋiëc dɛɛtic akuen ke lui thin cökcök ka jöör. Yen apɛ̈th apɛi lɔn wël akuen wën ye mïth koor lëŋ athiɔ̈ɔ̈k ku aleŋ wɛtden yic tɛdëën wën pïïrden yemënë. Kɔc piöc awïc wël juëc wën pɛth akuen yic bïk ŋiɛ̈c kuany yic ku kuɛny ka yic tɛn wël akuën mïïth ku bïk konydiit akuën yic. Luɔiku tɛ ci luöi yen, nimira, athëëm, wël ka jɛ̈ɛ̈m yic, mɛ̈tmɛ̈t ku cɛ̈ɛ̈th piny nhom akuën yic ɣa kek wël karil akuën wïc mïïth bïk näŋ ŋiëc akuën nimïïr. Yök yök lääc piöc ɣɔ̈ɔ̈n mɛɛth yic ɣa yïëk kajuëëc ye yök kek thok, gäät ku kuɛ̈n nimiir kek rɛɛl kek mïïth tɛden ke kääcken kua akutnhïïm ken ŋiëc tɛ̈ktɛ̈k ku ŋiëc gäät ku akuen ɣa kek ka pɛ̈th tɛn ŋiɛ̈c piööc mïïth. Jɔ̈k cök ŋiëc käkk aye looi lääc piöc ee mɛ̈ɛ̈th yic.

KE YE YÖK 5: MÏÏTH ƔA KƆƆC ŊIƐC JÄÄM

Mïïth aŋiɛc lëŋ ke ye pïŋ yic ku kä cie pïŋ yic kek kɔc kɔk lui kajuääc Mïïth alui kajuëëc ci gɔ̈t ku yökkä wɛtden yic tɛn ka ci gɔ̈t kä Mïïth ɣa luel wɛ̈l ken ku loi kä wɛtden yic ke lui käk jam Mïïth aye kä jɔɔk bïk deetic ye kada ye ka nyuoth ku ye käŋ loi lui thin Mïïth ɣa wël luöi ku käk jääm tëët bïk wël yök, ku wïckë wël ku nyooth kä tɛktɛk

den

Kä cï gɔ̈t:Kawën ye ku kuën, tïŋ ku pïiŋku thin kua yeku looi buk wɛtden yic rɔɔm. kä ci gɔ̈t aleu bï kek bɛɛi bëëi(print- based), cimëne athöör, magazines ku ka ye piäät aye nyuoth kek aye tɛn cɛɛr tɔu, cimëne, tɛn internet ku DVDs. Kajuëc ci gɔt aci mɛɛtic, amɛɛt curra thin, wël gɔ̈ɔ̈t ku/aye rool.

Cök piny:“Cök piny amɛɛt thin gut cï cökcök tɛ rëël nhom thin tɛ̈wen leŋ yen ke looi, kam wën leu cöök ye luɛl ke ye jääm nyin, rool yic, käk luel guop ku tïŋ nyin”. (Siegel,1999).

Mïïth aŋiɛc lëŋ ke ye pïŋ yic ku kä cie pïŋ yic kek kɔc kɔk lui kajuääc

Këne ye nyuɔ̈th, cimënë, na ci mïïth: lui ke kä nhiaar alɛɛŋ luui wëël ku ciën jääm thööŋ luɛɛl ku luɔ̈i athöön ke leŋ luɔ̈i ku ŋiëc puou, yiëk pɛɛn/baai ku akutbaai gäät

27

dhuk nhom jääm ku ciën jääm ku yeŋo cïk tïŋ, pïŋ, gɔ̈ɔ̈t, yök ku thiëp lui thook ku tɔu nyin thuëc yic, waak ku giët bïk rɔɔm luel wɛtden yic mɛ̈ɛ̈t kë wël ken ku kä ŋic kä tɛn thuëc yic, koor ku dïït akut jɛ̈ɛ̈mic bɛ̈ɛ̈n ku yiëk kä ŋic cɛ̈ɛ̈ŋ lɔn nada këk äpïŋ tɛn ku ka deet ka yic yeŋo ci lɛ̈k kek kek ɣa kɔc jääm lääu nhïïm yeŋa jɔk jääm pɛth Australian English ku thööŋ

panden jäämic ku nyuoth riɛ̈l bï luui ka ye kɔc pïïŋ wïc yic lëëŋ ke kɔc kɔk bïk wël deetic ku kä ye luel, cöökic ku tɛ̈ktɛ̈k thëkic, jɛ̈ɛ̈mic ku rɔɔm

dɛɛtic yam. luɛɛl ku luɔ̈i athöön ke leŋ luɔ̈i ku ŋiëc puou, yiëk pɛɛn/baai ku jɔɔlɣa kuut diit baai. wɛɛr wël, yökyök rot ku dɛɛtic luui thok ku rëël nyin yic tɛn thuëc nyuoth juëŋ dɛɛtic dhɛ̈l thëmthëm ku nimiir ke lui wël bïk kek ditde luɛ̈l, bɛ̈ɛ̈r, rool,

riɛ̈l ku ril nimïïr luël wël ku yökyök rot ku dɛɛtic ku athɛ̈ɛ̈k wël ye kɔc kɔk luel lui ee thok bïk jääm ka ye täk wɛ̈t kädïït bïi luɛ̈l ke ye looi ee käŋ ku kä ci kuut, ku

bïï wël akuën luɛ̈ɛ̈l nyuoth juëŋ ŋiëc, dɛ̈ɛ̈tic ku ŋïc luël thöök leŋ wɛtden yic tɛn cit tɛn thuɔ̈ŋ tok

Dupiööc ɣa piööc kënë ɣäth tueŋ, cimenë, na ci mïïth: lui kä nhiëër alɛɛŋ kek mïïth koor kä ke looi ku thuëc kä ee rool ke cök piny ku dhuk ka nhom apɛth ku ke pɛth tɛn thëm mïïth bïk jääm pïŋ tɛn ku dhuŋ nhom tɛn wël wen ye mïth thɔ̈ɔ̈ŋ theek tɛ yök mïïth ŋiëc thook thin ku kek kääcken ku kɔc akutnhom yic ɣa deet

puou luuiee ku yöŋ ee thööŋ panden ku ŋiëc thööŋ English Australian ŋïc ke lɔn nada mïïth alɔ tɛn laac piööc loiloi mɛ̈ɛ̈th yic tɛ cïï kek ye jɔɔk bï jääm ku

looi ka käk ken cïk ŋic baai ku tɛn akut nhom bɛ̈ɛ̈i cök thööŋ ku dëët puou mïïth bïk ka ken rot ya luɛ̈l alɔŋ thook ku tɛn ɣɔ̈ɔ̈n juëëc ku

tɛn luɔ̈i kajuëc lui këwen muk tueŋ jääm yic kek mïïth wɛt wël ku kä ci yök, ku juɛk ka wël cïk ŋic

yic ku mɛɛt thin agut ka wen yith ci rot looi pïïric bï tɛ ye mïth lui thïn thööŋ akuen

Mïïth alui kajuëëc ci gɔ̈t ku yökkä wɛtden yic tɛn ka ci gɔ̈t kä yiic

Kënë ye nyuɔth, cimënë, na ci mïïth: pïŋ ku dhuk tɛn rɔɔlku kawën tɛn jääm, kɛ̈ŋ ku mëën tɛn ɣɔ̈ɔ̈n wen tïŋ ku pïëŋ tɛn bɛ̈i bei, ye tïŋ ku käjuëëc jääm gäät ku dhuk kek ka thiääk nyuoth,

kä looi, jam thin ku/aye thiëc këtkët ku keet mëën, cuak thok ku waak loom luɔi ee gäät ku akuën ye ka luöi thuëc den yic bi jɔk ku bi deetic kawën gäät ku nimïïr ŋic ku dhɔ̈ɔ̈l, cimënë tɛ ye ke caal thin ee

thook yic, kït-cɔ̈ɔ̈l thiääk, kä bïï bei ku dhɛl tɛwen ye ka cï gɔ̈ɔ̈t luɔi thïn cɛ̈ɛ̈th gäät tɛn kajuëëc wël cie thööŋ ku jɔ̈ɔ̈k bïk ke lääth yic wɛtden yic ye luel lui apɛ̈i, lui kek ku rɔɔm ka nhiëër thöök ku gäät kajuëc dhöl juëc yïc ŋïc ku muk root nhiäl cï gäät ku cɛ̈ɛ̈ŋ jaam ci looi gäät

Dupiööc ɣa piöc kenë ɣäth tueŋ, cimënë, na ci mïïth: kuɛ̈n ku rɔɔm kajuëëc athor ku kɔk ci gɔ̈ɔ̈t kek mïïth gɛm gäät ɣa juɛk piny agut ci nyuöth bïï bei thööŋ panden ku ŋiëc thööŋ Australian

English ketket ku cuak thok, cuak thok ku waak muök mïïth nhiäl tɛn thuëc ke wël ku rool jääm puölic wɛt tɛktɛk cimënë thööŋ ku kiit ku rool na ye kë gäät kek mïïth

28

mɛɛt pan wen ŋiëc ku akut nhom gäät ku tɛɛt kɛ̈ɛ̈ŋ ye mɛt thuëc mïïth yic ku muök ke nhiäl ee jäämic wɛt leŋ wɛtde yic alɔŋ cura ku kä

ci bɛɛi bei muök mïïth nhiäl ee jäämic wɛt athor ku kɔ̈k ci gɔ̈ɔ̈t wen ɣɛ̈th tɛktɛk wël kuat kuutic kuɔ̈ny mïïth bïk dhɛl lɛ̈ɛ̈th yic tɛn gäät aci kek looi bïk naŋ kä ye tïŋ ku bïk käŋ ɣääc

wei piööc cuur ee thöök ku ytɛ ye kɔc cuur thin ye leu luui kuat kawen ku Löŋ mɛ̈ɛ̈c bïk

looi tïŋ/waak/diëër/ käk jääm gäät gɛ̈ɛ̈m nhom lääu tɛn mïïth bïk luui kawen ŋic ku ka cie ŋic käk cɛɛŋ looi ee gäät

Gäät:Tɛn ruun tueŋ gäät agut ci kajuëëc ee jääm mɛɛt thin ci waak, cääth, diëër, tɛ̈ɛ̈t kɛ̈ɛ̈ŋ, cuur ka tïŋ, kääk jääm ku läär, cimënë jääm aya, kuɛ̈n ku gäät.

Mïïth ɣa luel wɛ̈l ken ku loi kä wɛtden yic ke lui käk jam

Kënë nyuɔth, cimënë, na ci mïïth: Luui thook ku muuk nhiäl tɛn thuëc bi thɔ̈ɔ̈ŋ yic ku cɛk ka luɔi, ka gɔt ku wël rɔɔm kɛ̈ɛ̈ŋ ku nyuoth ee cɛɛŋ den rot ku ben luui kɛ̈ɛ̈ŋ wen ŋiic kek apɛi luui kawën cɛkcɛk cuur cimënë cuur, juup buoya, ka ci guäŋ, läär, diëër cääth

waak ku tɛɛt kɛ̈ɛ̈ŋ bi wël luel ku looi wɛtden yic aye yök kek dhöl wen bi kek wël luɛ̈l ku looi ka wɛtden yic ke lui kajuëc ee käk

jääm jɔɔk ka bï lui cuura ku thööŋ ee kït ku wël bi kek wɛt den yic luɛ̈l

Dupiöc ɣa piöc kënë ɣäth tueŋ, cïmënë, na cïk: yiëk pan mïth ku akut baai kä ye yök kek cɛkcɛk ku kuɔny yic käk cɛ̈ɛ̈t gɛ̈ɛ̈m kajuëëc kawën leu bï mïth cɔl abï jääm wɛt leŋ wɛtden yic lui ka yë tïŋ cï gïït,

diëër, läär ku waak thiëc ku dhuk nhom kë cï thiëc kam kuën yic aye jɛ̈ɛ̈m yïc athor ku kɔ̈k cï gɔ̈ɔ̈t yiëk ke käk mïth dɛɛt puou bïk them yök kek cura ku käk bïï bëi piɔ̈ɔ̈c mïth ŋiëc ku tɛwen yen lui thin leu bi riɛl den juakic alɔŋ luɛl rot deen ku

jääm mɛ̈ɛ̈t tɛn mïïth thuëc yic ku bën luui käŋ cimënë ka nyuöth leu juëŋ yic thuëc ku

juɛ̈k gäät piöc yic luui giëët mïïth yic ku käk nyuöth, jäm wɛt käkka, löŋ määc, ŋiëc ku tɛn ye luui

thïn cïk käŋ luöi ku erin bïk wɛtden yic luɛl

Mïïth aye kä jɔɔk bïk deetic ye kada ye ka nyuoth ku ye käŋ loi lui thin

Kënë nyuɔth, cimënë, na ci mïïth: alui ka nyoth ee thuëc yic bïk kekreel nyin ku looi ke wɛt den yic jɔɔk kä bïk luui mɛ̈tmɛ̈t kaam yic ku tïŋ kä ye kë yök, tɛ̈ŋ wël, wël ku luɔi ku kɔ̈k kɔc

kɔ̈k ŋic ku thöŋ kä ci looi dhël thɛɛr ye buɔth ku coot ee kam looi dɛ̈ɛ̈tic lɔn nada käk nyuoth kek kärilic wen ci luɔ̈i jäämic ku wël ka, tɛktɛk ku

luɛlde aleu bi tɔu nyiɛnde tɛn kek jɔɔk ku bï ŋic lɔn ruai kam ka ye luel, gäät ku kak nyuoth ye tïŋ ɣa tɔu nyin yic jɔɔk bï ŋic tɛ ye luɔi yen ku ruai tɔu ku mɛ̈tmɛ̈t kam kek jɔɔk bi puöc, tek ke yic, tuuc ku thöŋ ka ci kek kuöt ku ka looirot ku näŋ käŋ ku

käci looi, tɛden alɛŋ ku piny ka ci caak

29

pïŋ ku dhuk tɛn rool ku käk ee jäämic, anyiköl ku mëën luui ke muök nhom tɛ ye yen lui thin bïk luɔi thööl luui ka ŋïc kä yic tɛn bïk wɛtden yic looi ke lui käk nyoth

Dupiööc ɣa piööc kënë ɣäth tueŋ, cimënë, na cïk: Yen mïïth cɔ̈ɔ̈k nyin piny käk ye nyuɔ̈th yic ku kä ci looi alɔŋ piɛnyden ku jääm wɛt

kä käk ku ruai, agut ci ruai kam kït ku rool Ye mïïth yiëk yökyök käjuëëc aköl riëëc eben kuat kawen leu bïk kek luöi bïk cɛk

kawen ku kuany, tek thook, tuuc ku thööŋ Muuk mïïth nhial ee jäämic wɛt kä luɔi käŋ nyuɔth, cimënë, kiit, nimïïr, thaa, wëëu

ku tɛ ye gäät waak Dɛɛt mïïth puöth bïk luui kä keek kä looi nyuɔth juak ku yiëk kek lääu nhom bïk

cɛɛth tɛ ci cɛɛŋ luɔi thin

Akuën:Ke diit amɛt thiin gut ci dɛɛtic wɛt nimïïr, taan den, thëmthëm, lëëk tɛ lääu ku wël tɛ̈ktɛ̈k akuën, tɛk yic ku kuɛ̈ɛ̈n.

Mïïth ɣa wël luöi ku käk jääm tëët bïk wël yök, ku wïckë wël ku nyooth kä tɛktɛk den

Kënë ye nyuɔth, cimënë, na ci mïïth: ŋïc luui käk tëët alɔŋ pïïr aköl cï bak ku luui yith aye thööŋ käk tëët cïmene

nyuöth tɛnden thuëc lui wël ku käk tëët jääm bï kek cuura yök ku wël, cɛ̈ɛ̈th wël kuat kuutic ku looi ke

yök piɛ̈nyden luui wël ku käk wël jääm ke ye käŋ lui kä looi, dhöŋic, cök piny cɛ̈ɛ̈th ku mɛ̈ɛ̈t kä

looi luui kek käŋ tëët tɛn ka pɛth ku loi bï näŋ wɛtden yïc

Dupiöc ɣa piöc kënë ɣäth tueŋ, cimënë, na cïïk: yiëk mïïth kä yökyök ee käk tëët määt käk tëët thin tɛn kä ye mïïth yök thuëc yic ku ka looi piööc ŋïec käŋ ku dhɛ̈l ku dɛɛt mïïth puöth bïk käk tëët ya luöi bï kek cɛ̈ɛ̈th wël yam

ku luël kë wɛ̈l ken juëŋluɔi etok piöc yic wɛt ku tɛn käk tëët kam mïïth, ku mïïth ku dupiöc

Mɛ̈ɛ̈ny ee wëlPiny pɛth piöc: pïny pɛth piöc ee tɛ töŋ wen ye mïth dɛɛt puöth thïn bïk cääth ku lui kä ke pïny bïk looi (aye luɔi) wɛtden yic ku ŋiëc tɛn kä keen cïk yök, käk luɔ̈i alɛ̈ɛ̈ŋ yic ku jɛ̈ɛ̈mic kek kɔc kɔk. Tɛn muor guop wën piny piööc yic, kɔc piöc aleŋ looi dïït looi kä deet puou mïïth yic bïk yök kä thëëk lëŋ wɛtden yic ku looi ke mɛtmɛt kam wël ku kek tɛktɛk, dhɛ̈l buɔth yic ku tɔu nyiɛnden. Kënë awïc kɔc piöc bï luui kek mïth dhiau puou ku tɛ̈ktɛ̈k. (Acï loom tɛn käk piööc South Australian cï Guir ku Mäc (SACSA) loon kënë, Aci nyuɔ̈th wel lëëk eben, pp10 &11)Akutnhom: näŋ leu bïk lui kuany ku tɛ̈ktɛ̈k yïc, bïk näŋ ke looi ka kalooi yic ku bïk näŋ ke looi piir raan tok yic piny nhom.Cök piny: “Cök piiny amɛtthin gut guer tɛ guot nhom kam wen leŋ yen ke yïn thin, kam kën yic leu bi näŋ ke looi jääm ka luel nyïïn yic, roolic.

30

Mïïth: ye kek cɔɔl mïth, akal ku diäk ɣet ruon dhiec yic, ku na ye ke cï yen luel.Luɔ̈i thin baai: loom loon ril ba näŋ juar tɛn bɛ̈ɛ̈i.Ba bɛɛn cök: piöc ee rot looi ke mïth lui kek kɔc ke piöc ku mïth kɔk ka ke luui etok kedhie.Bɛ̈ɛ̈i: rëël aye akut cɛ̈ɛ̈ŋ wala mɛtmɛt lɔn rɔɔm ke looi tok, kuatden, yith ku kä ye looi ku/aye kɔk mɛɛt. ‘Bɛ̈ɛ̈i yen aye luöi ke tɛ̈kic bï cɔɔl, cimëne, tɛn akutnhom tɔu thin ɣɔ̈ɔ̈n lääc piöc mɛɛth yic, kɔc ruäi, akut akɛ̈ɛ̈th nhïïm ku pandïït akut Australian. Cɛɛth pɛ̈ɛ̈l puou piny: cɛ̈ɛ̈th luɔi lɔn atɔu nyin thin käk thööŋ nyin ku ŋiɛc rëël.Käk piööc: tueŋ mɛɛth yic käk piööc wɛtden yic ‘ɣa lɛɛŋ eben, kä ye yök piir yïc, ka ye luɔi, ka muuk cök ku kaŋ rot looi, guïr ku ka kec guïr, kek rɔt looi piny nhom aci looi bïk mïïth cɔɔl apiɔ̈ɔ̈c ku diitkä’ [adapted from Te Whariki].Thööŋ nhom: ciɛɛŋ guom nhom ku luɔi, ku leu bï dhuk nhom dhol käwen cï rɔt looi, cimenë, muuk nhial ŋɔ̈ɔ̈th pɛth bï rɔt looi, ku reel yï puou ba gum, thiɔ̈ɔ̈k käk yam ca yök ŋiec puou. ɣɔ̈ɔ̈n lääc piöc mɛ̈ɛ̈th: tɛn muök bäric aköl, muök kamdɛt, muök baai akol, tɛn looi juëc tɛn luɔi mïth Aboriginal, tɛn jɔ̈k pan abun ku ɣön tok, akut thuëc, tɛn muök mïth, ɣɔ̈n tɛn laac luɔi ku ɣɔ̈ɔ̈n kɔk cit ka kä.Dupiöc: kɔc wën lääc piöc mɛ̈ɛ̈th yic kek wen lui kek mïïth tɛn ɣɔ̈ɔ̈n lääc piöc mɛ̈ɛ̈th.Mɛ̈ɛ̈t thïn: mɛ̈ɛ̈t thin agut ci mukmuk nhom käk looi mïïth eben alɛ̈ɛ̈ŋ yic, ciɛ̈ɛ̈ŋ, ŋiëc thööŋ kuutic (agut ci tɛ ye kek piöc, riɛlden, aŋääth, yeŋa, tɛ gut bääi ku tɛ cëëŋke) tɛktɛk yic lɔ tuëŋ käk piööc. Kë loi yen ku bï ŋic lɔn kä ye mïth yök aci ŋic ku thëëk kek. Ku kä looi aye ŋic mïth eben ben anaŋ thööŋ yökyök ka wic ke ku luɔiden thin, ku lääu nhom bïk piɔ̈ɔ̈cden nyuɔth ku bïk tëk thok theek. Piööc cï guik: amɛt dupiöc cï guik ke cï guïr, lëŋ kä lui yen kua cï tɛktɛk den yic ku luɔiden. Piööc ci guik yen alooi tɛn piööc wen ci riäk aye latueŋ kek dheɛl thɛɛr piöc ke puɔl yic erin käŋ aci ya reel ke ye looi dhol kënë. Mɛ̈ɛ̈t thiin: yen tɛwen kë rilic, eben ci puou nhom tääu thiin ke looi, ku aye nyuɔ̈th tɔu nhom thiin ku nhiëër acïek. Mïïth mät thiin ke (kɔc dit) bïk luui tɛ bïk leu riɛl den yïc, wat nhom dhöl wɛɛr dhuk nhom ku dɛɛt yic ɣet tueŋ piööc (adapted from Laevers, 1994). Tɔu mïth thin aleu ku bi ŋic tiëŋden nyin, rool ku dhien puou luel, riɛ̈l, këwen ku muök ye kä luöi ku cɛ̈kcɛ̈k ku ka rilic ye kä bɛ̈I tɛn cït këne. (Laevers) tɛwen ye kek Csikszentmihayli aci loom tɛktɛ̈k, athɛ̈ɛ̈k, thok (DECS 2008).Piööc: dhöl thɛɛr ci cak cɛɛth lɔn mïth amuk nhial jɔk thok dhiet yic ke dit ŋiëc käŋ den, guop, alɛɛŋ, dhien puou ku riɛl ŋiëc tɛktɛk. Lääc piöc yen athiɔ̈k thok ke lääc dit.Loon ee piööc: ee tëët wen gɛɛm käk pɛth looi aye kä ye yök tɛn piöc mïth ku tɛn yen ye yök kek. Yen aya agɛɛm kathɛɛr lääc kony ɣɔ̈ɔ̈n piöc mɛɛth yic bïk keden rot looi, wël juëëc käk piööc.Ka ye yök piööc yic: Kä ŋic, ŋiëëc aye cɛ̈ɛ̈ŋ tɛn dupiööc aleu ɣɛ̈ɛ̈th tueŋ ɣɔ̈ɔ̈n mɛɛth yic, kek mïïth etok ku kääcken. Ruai piöc yic: ruäi piöc wen juak piöc mïth yic ku dïït. Kek kɔc dit ku meth näŋ ka guik bïk piöc ee kam ken.Gäät: tɛn ruun tueŋ gäät agut ci kajuëëc ee jääm mɛɛt thin ci waak, cääth, diëër, tɛ̈ɛ̈t kɛ̈ɛ̈ŋ, cuur ka tïŋ, kääk jääm ku läär, cimënë jääm aya, kuɛ̈n ku gäät.Akuën: ke diit amɛt thiin gut ci dɛɛtic wɛt nimïïr, taan den, thëmthëm, lëëk tɛ lääu ku wël tɛ̈ktɛ̈k akuën, tɛk yic ku kuɛ̈ɛ̈n.Käk piöc mïïth: loon wen ci looi ke loi bi piööc mïïth ɣath tueŋ.

31

Piööc mɛɛth: dupiööc ŋiëc lui luɔi piööc mɛɛth yic, mɛn cimenë ka wen agut ci yïïk nhial ku cök piny ŋiëc cɛɛŋ, ŋiëc tɛktɛk käk piööc, piööc ku piöc.Piööc tɔu cök thuëc: Tɛ̈n piööc wen cï mïth guir ku looi mïth bïk thuëc piɛny den, tɛ kek reel ke kɔc, käŋ ku rëël nyiɛnden. Dhukdhuk: mïth ɣa dit ke ŋiëc ee dhɛ̈l wen lɔn ka keen ci yök, ka nhiäärka ku gɛ̈ɛ̈m alooi dɛɛtic den.Piöc thɛ̈ɛ̈r: Tɛktɛk raan piööc ku luɔ̈ide yiëk mïth kawën ŋic ku ŋiëc juɛ̈k piöc den yic.Wëi: aye ɣɛth kajuëc yen raan yök yic agut ci yöŋ riɔ̈c ku gäi, ku cɛ̈ɛ̈th rëël ku ŋiëc.Käk tëët: mɛɛt thïn kajuëëc cie computers ku käk cuur lui ee wël, jääm ku kä gɛɛt nyin. Käk tëët atɛkic kajuëc ye loi ci looi kä ye looi piny nhom. Kek käkka aye juak këdït tɛn yith ka looi ku looi kɔc kek ku agut dhël, luɔi, loiloi ku piny. Kä cï gɔ̈t: kawën ye ku kuën, tïŋ ku pïiŋku thin kua yeku looi buk wɛtden yic rɔɔm. kä ci gɔ̈t aleu bï kek bɛɛi bëëi, cimëne athöör, magazines ku ka ye piäät aye nyuoth kek aye tɛn cɛɛr tɔu, cimëne, tɛn internet ku DVDs. Kajuëc ci gɔt aci mɛɛtic, amɛɛt curra thin, wël gɔ̈ɔ̈t ku/aye rool.Köök: dhël jäl kaam baai ku ɣɔ̈ɔ̈n mɛ̈ɛ̈th yic, kam käjuëëc wääc ɣɔ̈ɔ̈n lääc piöc mɛ̈ɛ̈th yic, tɛn ɣɔ̈ɔ̈n mɛɛth yic bi lɔ kuën eben panabun.ŋiɛ̈c rëël: rool ŋiɛ̈c rëël ee bɛɛn tɛn thöŋ ka ye wic- ke wïc wɛt pɛth ku nhiëër, gëëlgëël ku cɔ̈ɔ̈k yic piny, bi kek gaam, ba rot yök ki yï wɛ̈ɛ̈r, ka wic guop kek ku wɛtden yic ee piir yic(Cï Lööm tɛn Laevers 1994). Yen amɛt thin agut ci mɛɛt puou ku tɛwic yen, tɛn pɛ̈th luɔi alɛŋ ku nhiëër ka thɛɛr ŋɔ̈ɔ̈th, la gɛ̈i, winyde ku cie dhɔɔr puou.

Tɛ bïï wël thïnBailey, D. B. (2002). Are critical periods critical for early childhood education? The role of timing in early childhood pedagogy. Early Childhood Research Quarterly, 17, 281-294.Brooker, L., & Woodhead, M. (Eds.). (2008). Developing positive identities. Milton Keynes: The Open University.Fleer, M., & Raban, B. (2005). Literacy and numeracy that counts from birth to five years: A review of the literature. Canberra: Department of Education, Science and Training.Carr,M. (2001). Assessment in early childhood settings: learning stories. London: Paul Chapman.Department of Education and Children’s Services (2008). Assessing for Learning and Development in the Early Years using Observation Scales: Reflect Respect Relate, Adelaide: DECS Publishing.Department of Education Training and Employment (2001). South Australian Curriculum, Standards and Accountability Framework, Adelaide: DETE Publishing.Gammage, P. (2008). The social agenda and early childhood care and education: Can we really help create a better world? Online Outreach Paper 4. The Hague: Bernard van Leer Foundation.Grieshaber, S. (2008). Interrupting stereotypes: Teaching and the education of young children. Early Education and Development, 19(3), 505-518.Hertzman, C. (2004). Making early child development a priority: Lessons from Vancouver. Ottawa: Canadian Centre for Policy Alternatives.Laevers, F. (1994). Defining and assessing quality in Early Childhood education. Studia Paedagogica. Leuven: Leuven University Press.

32

Lally, R. (2005). The human rights of infants and toddlers: A comparison of childcare philosophies in Europe, Australia, New Zealand and the Unites States. Zero to Three 43-46.Mac Naughton, G. (2003). Shaping early childhood: Learners, curriculum and contexts. Maidenhead: Open University Press.Martin, K. (2005). Childhood, lifehood and relatedness: Aboriginal ways of being, knowing and doing. In J. Phillips & J. Lampert (Eds.), Introductory indigenous studies in education: The importance of knowing (pp. 27-40). Frenches Forest, Sydney: Pearson Education Australia.Ministry of Education, (1996). Te Whãriki: He Whãriki Mãtauranga mõ ngã Mokopuna o Aotearoa/Early Childhood Curriculum. Wellington: Learning Media.Moss, P. (2006). Early childhood institutions as loci of ethical and political practice. International Journal of Educational Policy, Research and Practice: Reconceptualizing Childhood Studies, 7, 127-136.OECD. (2006). Starting Strong II: Early Childhood Education and Care: OECD.Petrie, P., Boddy, J., Cameron, C., Heptinstall, E., McQuail, S., Simon, A., et al. (2008). Pedagogy - A holistic, personal approach to work with children and young people, across services. London: Thomas, Coram Research Unit, Institute of Education, University of

London.Queensland Department of Education, Training and the Arts, 2008, Foundations for Success - Guidelines for Learning Program in Aboriginal and Torres Strait Communities, Queensland Government.Queensland Studies Authority. (2006). Queensland early years curriculum guidelines. Brisbane: The State of Queensland.Rogoff, B. (2003). The cultural nature of human development. Oxford: Oxford University Press.Shonkoff, J., & Phillips, D. K. (2000). From neurons to neighbourhoods: The science of early childhood development. Washington, DC: National Academies Press.Siegel DJ, 1999:88, Developing Mind, Guilford Press, New York.Siraj-Blatchford, I., & Sylva, K. (2004). Researching pedagogy in English pre-schools British Educational Research Journal, 30(5), 712-730.Sylva, K., Melhuish, E., Sammons, P., Siraj-Blatchford, I., & Taggart, B. (2004). The Effective Provision of Pre-school Education: The final report. London: DfES Sure Start Publications & The Institute of Education.Uprichard, E. (2007). Children as ‘being and becomings’: Children, childhood and temporality. Children & Society, 22, 303-313.Wood, E. (2007). New directions in play: Consensus or collision. Education 3-13, 35(4), 309-320.Woodhead, M., & Brooker, L. (2008). A sense of belonging. Early Childhood Matters (111), 3-6.

33