Vlll. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANAT! ve KÜLTÜREL MİRAS! KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKİNLİKLERi

'K underground ~";V

ispanya Yeraltı Makedonya Arkeoloji Arkeoloji

Birliği Derneği

ltalya Bilim Adamları

Birliği

~ © J~l MiRAS

Konya K~ltürel Se!9uk Üniversitesi Büyükşehir Mırasın Turk El Sanatları Belediyesi Araştırılmasına Araştırma ve

Destek Uygulama Merkezi Derneği

15-16-17 Mayıs (May) 2014

Vlll. ULUSLARARASI TÜRK KÜL TÜRÜ, SANA Ti ve KÜL TÜREL MİRASI KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKİNLİKLERİ

(Vlll. INTERNATIONAL TURKIC CUL TURE, ART AND PROTECTION OF CULTURAL HERITAGE SYMPOSIUM/ART

ACTIVITY)

Editörler: Osman KUNDURACI-Ahmet AYTAÇ

~

Konya-TÜRKİYE/30 Aralık 2015

Vlll. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANA Ti ve KÜLTÜREL MİRASI KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKİNLİKLERi

KONYA AZİZİYE CAMİSİ ONARIM ÇALIŞMALARI

Ali BORAN• Razan AYKAÇ ..

Aziziye Camisinin Tarihçesi ve Genel Tanımı: Konya'nın Karatay ilçesinde bulunan Aziziye Camii, Bezirganlar Hanı çarşısında yer almaktadır. 111. Derece Arkeolojik Sit alanı ve Konya Tarihi Kent Merkezi içinde yer alan Aziziye camii, 1867 Konya Çarşısında çıkan bir yangından dolayı yanmıştır.1

"Şeyh Ahmet Efendi Camii" veya halk arasında "Yüksek Cami" olarak da bilinen yapının yerine, 1872-1876 yılları arasında yapı baştan inşa edilmiştir. Burada Sultan iV. Mehmet'in kızlarından Hatice Sultan'ın eşi Musahip Mustafa Paşa tarafından mütevellisi Şeyh Ahmet eliyle XVll. yüzyılın ikinci yarısında yaptırılmıştır. Altında dükkanları bulunan ve ilk yapıldığı yıllarda Yüksek Camii adıyla tanınan yapı H.1082-1087 (M.1671-1676) tarihinde inşa edilmiştir.

Aziziye Camii 1867-1868 yıllarında etrafındaki birçok dükkanla birlikte yanmış ve Sultan Abdülaziz'in annesi Pertevniyal Valide Sultan'ın maddi yardımları ile Aziziye Camisi'nin inşasına 1872 yılında başlanmış, H.1291/M.1874 yılında da tamamlanmıştır. Mimarı belli değildir. Konya'da inşa edilen son büyük Osmanlı camisidir. Barok tarzda İstanbul dışında inşa edilen öneıTiii bir yapı olarak dikkat çeker.

Konya çarşısı ve çarşıda bulunan iki camii (bunlardan biri şimdiki Kapı Camii) yandıktan sonra Konya Valisi Burdurlu Ahmet Tevfik Paşa istanbul'a giderek Konya çarşısının ve yanan iki camiinin yeniden imarı için sadrazamdan yardım istemiştir. O günlerde padişahın annesi Valide Sultan bir rüya görmüş ve rüyada kendisine "Konya'da bir hayra delalet et ki felah bulasın" denmiştir. Valide Sultan rüyasını sadrazama anlatarak Konya'da bir hayra yardım etmek istediğini söylemiş, sadrazam da Konya Valisinin kendisine müracaatını anlatmıştır. Böylece Konya valisine 28.000 lira verilmiş, bu para ile Aziziye Camii inşaatı gerçekleştirilmiştir. Caminin yapımı Pertevniyal Valide Sultan'ın yardım larının

yanında, yanan eski mabedin gelirleri ve halkın katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. Cami Osmanlı döneminde Konya'da inşa edilen büyük ölçekli son yapı

• Prof. Dr., Selçuk Ü. Sanat ve Tasarım Fakültesi Dekanı, aliboran@selcuk.edu.tr •• Arş. Gör., Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, razan .aykac@selcuk.edu.tr 1 M. Önder, Mevlana Şehri Konya, Ankara, 1971, s.251; 1. Hakkı Konyalı, Hakkı , Abideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi, 1997, s. 32; S. Eyice, "Aziziye Camii", DİA, Cilt: 4, lstanbul, 1991, s.347; R. Duran-M. Çetinaslan vd., "Konya'daki Geç Dönem Osmanl ı Camileri", İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi Konya Kitabı IX Özel Sayı (Aralık 2006), Konya, 2007, s. 238; T. Bozkurt, '~19. yüzyıl Osmanlı Seçmeciliğine bir örnek, Konya Aziziye Camii Mihrabı", İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi Konya Kitabı Vlll, Konya, 2005, s.401-410; R. Duran, "Aziziye Camii", Konya Ansiklopedisi, Konya, 2010", Karatay Tarih-Kültür­Sanat-1, Konya, 2012, s. 204; H. Karpuz, Türk Kültür Varlık ları Envanteri, Ankara,2009,s.123; H. Muşmal, Hüseyin,1867 Konya Çarşısı Yangını Ve Etkileri üzerine Bir inceleme Denemesi, C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Konya, 2008, Cilt :1, s.378; A. Baş, Osmanlı Döneminde Konya, Konya, 2003, s.262; Y. Erdemir - Y. Kunt, • "Cami ve Mescidler", Karatay, Tarih Kültür Sanat, Konya, 2014, A. Baş- Bozkurt, T., Konya Bedesteni, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (SUSBED), Sayı:1 O, Konya, 2003, s.507-527.

255

Vlll. ULUSLARARASJ TÜRK KÜLTÜRÜ, SANATI ve J<ÜLTÜREL MIRASI KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKİNLİKLERİ

olup, XIX. yüzyılda Türk sanatını etkileyen çeşitli sanat akımlarının bir sentezidir. Cami, kare planlı ve tek kubbeli bir plan şemasına sahiptir. Eser, düzgün

Gödene taşı ve mermer malzemeden inşa edilmiştir. Caminin kuzeyinde son cemaat yeri ve tek şerefeli iki minaresi dikkati çekmektedir. Caminin cepheleri oldukça hareketlidir. Cephelerdeki her bir pencere ve kapı açıklığı her iki yandan yarım silindirik gövdeli ve korint başlıklı sütuncelerle sınırlandırılmıştır. Bu sütunceler cephe boyunca yükselmesi ilginçtir. Yapıya giriş, üç kapıdan sağlanmaktadır. Bunlardan biri kuzeydeki son cemaat yerinde, diğerleri ise doğu ve batı cephelerin ortalarında bulunmaktadır. Kapılar yuvarlak kemerlidir. Kemerin kilit taşında kabartma bir akant yaprağı motifi ile bunun hemen üstünde bir altlık üstünde çelenk motifiyle süslü içi boş bir madalyon vardır. Bu madalyonun da üstünde cepheden kabartma içi boş dikdörtgen bir pano bulunmaktadır. Doğu ve batı cephedeki kapılar iki yandan yarım daire formlu, korint başlıklı sütuncelere oturan profilli bir yuvarlak kemerle kuşatılmıştır. Cephelerdeki ikişer adet yuvarlak kemerli büyük pencereler iç mekanı aydınlatmaktadır. Pencerelerin köşelerinde yarım silindiri! gövde)i ve korint başlıklı birer sütunce yer almaktadır. Güney cephede yarım daire formunda mihrap çıkıntısı görülmektedir.

Kuzeydeki son cemaat yeri farkli bir kuruluşa sahiptir. Öndeki beş kemerli açıklık denemesi Konya'da tek örnek olması bakımından önemlidir. Son cemaat yeri beş gözlü olup girişin önü ve köşelerdekiler kubbe arada kalan iki bölüm ise tonoz örtüye sahiptir. Örtü sistemi silindirik gövdeli kompozit başlıklı altı mermer sütunla taşınmaktadır. Sütunlara oturan kemerlerin hepsi yuvarlak kemerli olup giriş aksında diğerlerine göre daha yüksek tutulmuştur. Köşedeki kemerlerde tonozlu bölümün kemerlerinden yüksek ele alınmıştır. Kubbe ve tonozların iç yüzlerinde kalem işinden geometirk kompozisyonlar dikkati çekmektedir.

Son cemaat yerinin güney duvarında , ortada giriş kapısı, kapının da her iki yanında diğer cephelerdeki gibi yuvarlak kemerli iki büyük pencere vardır. bu duvardaki açıklıklarda her iki taraftan kompozit başlıklı yarım silindirik sütuncelerle sınırlandırılmışlardır. Tonozlu gözüm denk geldiği güney duvarında ise yarım daire planlı ve sivri kemerli kavsarası zikzaklı süslemeli birer mihrabiye yer almaktadır. Anıtsal taç kapı yuvarlak kemerli olup batılılaşma dönemi bezemelidir. Kapı kemer

. · üzengi seviyesi itibariyle iki kısma ayrılmıştır. Diğer kapılardaki uygulamanın aynısı bu kapının kilit taşı ve üzerinde de yapılmıştır. Yuvarlak kemer akant yapraklı bir altlığa oturmaktadır. Kapı açıklığı dıştan profilli daha yüksek bir yuvarlak kemerle kuşatılmıştır. Bu kemerin içinde "S" ve "C" kıvrımlı bitkisel süslemeler, çiçekler ortasında girlandlı bir madalyon yer almaktadır. Bu kuşatma kemeri de iki bölümde ele alınmıştır. Kapı kemerinin üzengi noktasında büyük bir çiçek motifi yer alır. Bu süslemenin alt ve üstünde ve tüm kemer yüzeyi boyunca, kemerin profillenmesine uygun bir şekilde , içi boş dikdörtgen panolar ve rozetler sıralı bir şekilde

yerleştirilmiştir. En dışta ise üst üste yerleştirilmiş üstteki daha kısa yarım daire formunda ve yivli gövdeli sütunceler vardır. Alttaki sütuncenin kaidesi akant yapraklarıyla süslü olup başlığı korint üslubundad ı r. Bu başlık ise üstteki sütuncenin kaidesi olarak değerlendirilmiş olup bunun da başlığı kompozit tarzdad ır.

Son cemaat yerinin güneyindeki anıtsal taç kapıdan iç mekana geçilmektedir. Harim, kare planlı olup üzeri kubbeyle örtülmüştür. Kubbe sekizgen kasnağa oturmaktadır. Kubbeye geçişler tromplarla sağlanmıştır. Pencere ve kapı açıklıklarının büyük olması nedeniyle iç mekan oldukça ferahtır. Duvarlarda da cephelerdeki yarım silindirik formlu payandalar hizasında üçlü yarım daire formlu

256

Vlll. ULUSLARARASI TÜRK KÜL TÜRÜ, SANAT! ve KÜLTÜREL MİRAS! KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKİNLiKLERİ

sütunce yapılmıştır. Bunlarında başlıkları kompozit tarzdadır. Bu payandalar sivri kemerlerle birbirlerine bağlanarak üstte kasnağın oturtulduğu sekizgen kaide meydana getirilmiştir. Sekizgenin her bir yüzünde birer pencere yer almaktadır.

Örtü sisteminde köşelerde kare prizma formlu birer ağırlık kulesi vardır. Kulelerin köşelerinde yer alan sütunceler sağır kemerleri taşımakta, üst kısımları külahlıdır. Sekizgen kubbe kasnağının her bir köşesinde de yine çokgen formlu birer ağırlık kulesi bulunur ki, üst kısımları külah şeklinde düzenlenmiştir. Duvarların üst kısmını dışarıya doğru kademeli- olarak genişleyen saçak çevrelemektedir.

Harimin kuzeyinde mermer sütunların taşıdığı bir mahfil yer almaktadır. Silindirik formdaki dört sütuna oturan yuvarlar kemerler tarafından taşınmaktadır. Başlıklar kompozit tarzdadır. Mahfilin orta kısmı harime doğru yarım daire şeklinde taşmıştır. Girişin her iki yanındaki yuvarlak kemerli iki kapıdan mahfile çıkılmaktadır. ·

Kıble duvarının ortasında anıtsal mermer-mihrap yer·almaktadır:--Mihrap -nişi­

yarım daire formundadır. İnişin içinde bir askılı bir kandil ve bitkisel süslemeler ile bir ayet kitabesi vardır. Kavsarası yuvarlak" kemerli olup ·içinde istiridye yivi -anımsatan bir merkezden çıkıp etrafa yayınlar ışınlar şeklinde bir düzenleme vardır. Niş ve kavsara ile yanlardaki sütunceler yatay bir kaval silme ile birbirinden ayrilmıştır. Kavsaranın üstünde ise dalgalı bir perde motifi, bunun da üstünde yaprak ve kıvrık dallardan oluşan bitkisel süsleme bulunmaktadır. nişin her iki yanında iki katlı ikiz sütunceler yerleştirilmiştir. Yarım daire ğöveli olup yivlendirilmiştir. Alttaki sütuncelerin kaide ve başlıkları sadedir. Üstteki sütuncelerin kaidelerin hemen üstünde akant yapraklı bir süsleme olup başlıkları kompozit tarzdadır. Bu başlıkların hem üstünde yatay geniş bir silme, silmenin de üstünde girlandlı bir madalyon içinde celi sülüs hatlı ayet kitabesi yer almaktadır. Bunlarında üstünde bir yuvarlak kemer daha yer almaktadır. Bu kemerin içinde ortada hilal, etrafında ışınlar şeklinde bir düzenleme görülmektedir. Hepsinin de üstünde yuvarlak kemer formunda celi sülüs hatlı bir kuşak vardır. Mihrabın en üstünde yuvarlak kemer formunda farklı karakterde bitkisel süslemeli bordürler dikkati çekmektedir.

Harimdeki kemerlerin köşelerinde bitkisel bezemeli madalyonların içinde "Allah, Muhammed" ve dört halifenin isimleri celi sülüs hatla yazılmıştır. Trompların içinde ve kemer iç yüzlerinde geometrik kompozisyonlu bezemeler bulunmaktadır. Giriş kapılarının üstü ortada bir ayet yazılı bir madalyon ile bunun etrafında kemerin şeklinle uygun bitkisel motiflerle bezenmiştir. Kasnaktaki pencere kemerlerin üstünde de bitkisel bezemeler vardır. Kubbede .. yıldız motifleri ile, göbekte bitkisel ve geometrik süslemeler bulunmaktadır.

Minber de mihrap gibi mermer malzemeden yapılmıştır: Süpürgelik kısmı sivri kemerli galeri şeklinde, yan aynalıklar ise kıvrım dal motifleri ile bezenmiştir. Korkulukları ajur tekniğinde geometrik motiflerle süslen-miştir. Köşk-ise dört sütun üzerine baldaken tarzınca yapılmıştır. Minberin-girişinin-üst kısmı da yine kabartma-- -motiflerle süslenmiştir.

Camimin, kuzeybatı ve kuzeydoğu köşelerindeki taş malzemeden yapılmış iki minarenin kaidesi kare planlı ve silindirik gövde yivlenmiştir. Şerefe altında akant yapraklarında oluşan süslemeli bir kuşak, sonrasında yine akant yapraklı süslemeli dışa taşıntılı konsollar ve arasında yivlf süslemeler, bunlarında üstünde sade kaideler üstünde silindirik gövdeli altı sütun yer almal<ta-dır. Sül:üiılar çok dilimli kemerleri taşımaktadır. Korkuluklarda oyma geometrik süslemeler vaFdır.

257

vııı. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANA Ti ve KÜLTÜREL MIRASI KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKİNLİKLERi

Hatlar: Bu caminin mihrap duvarı, yazı bakımından daha zengindir. Bu yazılar celi sülüs ile yazılmıştır. Mihrap üzerinde yarım daire şeklinde bir kuşakta cell sülüs hatla Besmele ile Ayet el-Kürsi yazılıdır. ism-i Celal, lsm-i Nebi ve dört halifenin isimleri levhalarından başka, madalyon istifler halinde muhtelif dini içerikli ibareler yer almaktadır. Bunlardan birinde ta'lik hattıyla Mustafa Rüştü Efendi'ye ait hattat imzası vardır. Minber kapısı üstünde ise celi ta'lik hatla Kelime-i Tevhid yazılıdır.

Minare kaidelerine bitişik olarak mermerden birer adet çeşme yapılmış, çeşmenin cepheleri kompozit başlıklara sahip sütunlarla hareketlendirilmiştir.

Malzeme ve Teknik; Aziziye Camii, kesme taştan tek kubbeli olarak inşa edilmiştir. Yapıda kullanılan ana malzeme Gödene taşıdır. Yapının temelinde, duvarlarında bütün cephede düzgün kesme taş kullanılmıştır. Aziziye Camii taş süsleme bakımından oldukça zengindir. Taş süsleme genelde dış cephede; sütun başlıklarında , minarelerde farklı bölümlerdeki silme guruplarında, görülür.

Son cemaat yeri ve mahfil katını taşıyan sütunlarda, abdest musluklarında, şadırvanda , harim giriş kapısında, mihrap, minber ve minare şerefe korkuluklarında tercih edilmiştir

Yapının iç cephe sıvasında , bitkisel süsleme unsurlarında , silmelerde, alçak ve yüksek kabartma tekniğinde uygulanmıştır. Yapıda alçı süsleme ağırlıkta olup geneli altın yaldızlıdır. Alçı süslemeler harimde doğu ve batı kapıların

üzerinde, sütun başlıklarında, mahfilde, levhaların etrafındaki süslemelerde bol miktarda kullanılmıştır.

Mahfil katı korkuluklarında, müezzin mahfilinde, kapı ve pencerelerde bu malzeme kullanılmıştır. Ahşap doğramalara ahşap malzemeden basit başlıklar yerleştirilmiştir. Madeni malzemenin kullan ımı en güzelkubbenin ortasından sarkan büyük avizedegörülür. Avizenin genel şekli ters çevrilmiş soğani kubbe olup, "S" ve "C" kıvrımları ayrıntılarında görülmektedir. Ayrıca madeni süsleme kendisini pencerelerin 2 m. yüksekliğine kadar olan bölümde yine "S" ve "C" kıvrımlara sahip korkuluklarda ve kubbe alemlerinde gösterir. üst örtü ağırlık kuleleri, harim kubbesi ve son cemaat yeri kubbelerinin üst örtüleri kurşun malzemeyle kaplanmıştır.

Süsleme özellikleri; Aziziye Camii geç dönem Osmanlı dönemi camisi olduğu için, Osmanlı sanatında Lale Devri'nden sonra Avrupa tesirinde kalan Türk mimarisinin canlı örneği olan Aziziye Camii barok, ampir, rokoko üslubunun bir karışımı halindedir. Yapı ağırlıklı olarak eklektik üsluplar göstermektedir. Giriş kapısı , mihrap, minber, kemer alınlıkları altın yaldız renk kullanılarak süslenmiştir. Minareler Hint mimarisini andırır.

Aziziye Camide gödene taşının farklı tonları kullanılarak yapıya hareket katılmıştır. Yapıda ilk göze çarpan şey abidevi pencereleridir. Pencereler hem yapıya aydınlık ferahlık sağlamış hem de oldukça sıra dışı bir görüntü sağlamıştır.

Kasnak pencereleri yapının içerisinden oldukça süslüdür. Barok, rokoko, ampirin karışımı caminin payelerinden bahsedecek olursak tam olarak dönem özelliğini Y.ansıtmaktadır. Korent başlıklı sütunlar yapıya bir galeri havası vermektedir.

Son cemaat yeri, mahfil katı sütun başlıkları , mihrap, minber ve şerefe korkuluklarında, dönem özelliği olan gül bezekler, akant yapraklar, sarmaşıklar, çiçekler, korent başlıklar alçak ve yüksek kabartma olarak uygulamıştır.

Paye başlıklarında kenger yapraklarıyla kabartma tekniğinde süsleme yapılmıştır. Yapının minare beden duvarına bitişik yapılmış abdest musluklarında antik etkili sütunlar bulunur. Bu sütunlar aralara bursa kemerleri konularak

258

Vlll. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANATI vo KÜLTÜREL MİRASI KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKİNLiKLERİ

süslenmiştir. Yapının eksedralarında, kemerleri ve kubbe yüzeyine, harim duvarlarında, kalem işi süsleme uygulanmıştır. Yapının içinde Allah, Muhammed, dört halife isimleri, bir madalyon içerisinde geometrik ve bitkisel motiflerle süslenmiştir.

Aziziye Camiinin Onarım Çalışmaları Aziziye Camii elimizde mevcut olan bilgilerden iki kez restorasyon

çalışması geçirdiği görülmektedir. Bu çalışmaları 1. Dönem Restorasyon, il. Dönem Restorasyon çalışmas ı olarak iki başlık altında incelenecektir.

Konya Aziziye Cami'nin 2001-2002 Yılı (1. Dönem ) Restorasyon Çalışması

Konya Aziziye Camii'nin Vakıflar Genel Müdürlüğünce 2001-2002 yıllarında restorasyon çalışması geçirdiği görülmektedir. Yapının . restorasyonu sonrasında, ahşap pencere doğramaları yenilenmiş, camii iç!ndeki kalem işi süslemeli satıhlar hariç diğer yüzeyler badana ile boyanmış, son cemaat mahallindeki bozulan kalem işi süslemelerinin restorasyonu ile üst örtüdeki kurşun kaplamaların yenilenmesi, kesme taş duvarlardaki eriyen taşların çürütülerek, epoksi harçla tamamlanması imalatları gerçekleştirilmiştir.

Konya Aziziye Cami'nin 2012 -2014 (il. Dönem) Restorasyon Çalışması Yapının 2012 yılında bedesten projesi kapsamında ikinci bir restorasyon

aşamasını geçirdiğini görmekteyiz. Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'nun 06.08.2012 tarihinde 709 Sayılı kurul kararı gereğince restore edilmiştir. Bu çalışmada: dış cephedeki giriş kapıları üzerindeki muhdes alüminyum saçaklar kaldırılmış, üst örtüde kurşunu yenilenmiş ve dış cephe yüzeylerinde temizlik çalışması tamamlanmıştır2.

Aziziye Camisine sağlamlaştırma, temizleme, yenileme ve tamamlama biçimindeki onarım çalışması yapılmıştır. Bunların ilki süsleme elemanlarında görülen sorunların çözümü olmuştur.

Duvar Yüzeyleri, Malakari Alçı Kabartma Ve Kalem İşi Süslemeler: Malakari; alçı kabartma kalem işi süslemelerde, bronz yaldız ve boya tabakasında özgün tabakaya ulaşabilmek için kimyasal raspa yapılmış, ortaya çıkan yüzey edta ile tinerle temizlenmiştir. Yapılan ön araştırmalarda özgünde, bronz yaldızın altından gerçek altın çıkmıştır. Raspa ve temizlik sonrasında zemin rengi hazırlanıp boyandıktan sonra altın yüzeyler üzerine gereken yüzeylere lokal olarak, diğer yüzeylere ise tamamen altın yaldızla kaplanmıştır.

Yazılarda ise üst sırada bulunan yazıların zeminleri lahor çiviti renginde onarımları yapılmış, yazılar sarı altın yal!dız ile boyanmıştır. Alt sıradaki zemini siyah, yazıları bronz yazılarla kaplı yazılarda ise zemin yine siyah kalıp yazılar Alman kırmızısı altınla onarılmıştır. Bronz yaldızlarla yazılmış yazılarda kimyasal temizleme yapılıp alttan gerçek altın ortaya çıkarılmıştır. Tromp ve kubbede mevcutta bulunan kalem işi tezyinatlardı araştırma raspası yapılmış, özgünde bulunan desende olabilecek farklılıklar belgelenip, ya orijinal desen çıkarılmış ya da mevcut desen üzerine temizlik yapılıp üzerine şeffaf koruyucu sürülmüştür.

2 Çalışmada Ceray Mimarlık tarafından hazırlanan projelerden yararlanılmıştır. A Kocadağıstanlı'ya teşekkür ederim.

259

VllJ,.ULUS~RASI TÜRK .KÜLı:Q.RQ,,ŞANATl_y~ KÜL l _ÜREL MiRASI KORUMA SEMPOZYUMU/SANAT ETKİNLİKLERi

Mihrap üstü yazılarda yazı üstü, kimyasalla hassas bir şekilde temizlenip onarımları yapılmıştır.

Kubbe ve diğer alanlarda duvarlarda badana ve boyalarda raspa işleminin yapılması aşamasında, özellikle kubbede ve tüm badanalı yüzeylerde, mekanik raspa sonucu özgün boya katmanına. ulaşılamadığından kimyasal raspa yapılması zorunluluğu oluşmuştur.

Minber külahı ve alemin parçaları kimyasal raspa ile temizlenip üzeri altın ile kaplanmıştır. Kubbedeki kalem işi tezyinat Arap sabunu ile temizlendikten sonra edta ile de temizlenip, canlandırmalar yapılıp şeffaf koruyucu sürülmüştür.

Camii içerinde bulunan mahfil altındaki sıvaların çatlayan k ısımları onarılmıştır. Mihrap üzerinde hilalin içinde olması düşünülen Abdülaziz tuğrası ile ilgili veri elde edilerek, bu tuğra örneği, cns de kestirilip yerine montajı yapılıp üzeri altın ile kaplanmıştır. Aynı uygulama batı ve doğu giriş kapısı üstlerinde yer alan tuğra yerlerinde de yapılmıştır.

Son cemaat mahalli kubbe ve tonozlarındaki dökülen boya ve sıvalar

onarılarak tonoz ve kubbedeki alçı kabartmalı ve kalem işi süslemeli göbeklerin onarımı gerçekleştirilmiştir. Son cemaat mahalli kemerleri, cami içi tromp kemerlerini, mahfil altı kemerleri ile minberdeki sütunceleri birbirine bağlayan demir gergilerin yağlı boyaları yapılmıştır.

Ahşap Elemanlar: Kadınlar mahfili korkulukları ve mahfile çıkış kapıları ile minare giriş kapıları, kimyasal raspa ile temizlenip özgün ahşap yüzeyi ortaya çıkarılmış , eksilen ahşap malzeme özgün şekliyle tamamlanmıştır.

Ahşap kapılar üzerinde yapılan araştırma raspası sonucu, zeminin yeşil renkli, oyma desenlerinin üzerinde, altın kaplama olarak özgün verilere ulaşılmıştır.

Bu nedenle kimyasal raspayla temizleme işlemi yapılmıştır. Özgün malzeme korunarak, eksik yerler tamamlandıktan sonra koruyucu malzeme sürülmüştür. Mevcut pencere doğramalarının çürümüş olması nedeniyle ahşap malzemeden mevcut görünüşte yenilenmiş ve pinoteks, vernik imalatları gerçekleştirilmiştir. P.encere doğramalarındaki perforje parmaklıkların kırılan bölümleri tamamlanıp,

parmaklıkların yağlı boyaları yenilenmiştir. Mahfil döşemesine ait ahşap döşeme kaplaması niteliğini yitirdiğinden mevcut kotunda yenilenmiştir. Mevcut vaaz kürsüsü önceki yıllarda alınan- kurul onayı ile yapılmış olup, özgün kürsü ile ilgili herhangi bir veriye ulaşılamamıştır. Malzeme, şekil ve yer olarak elde edilebilecek veriler doğrultusunda, kürsü proje ve detayları hazırlanarak kurulunuz onayına ayrıca sunulacaktır. Doğu ve batı cephe giriş kapıları üzerinde bulunan yarım daire formlu işçilikli ahşap aynalıkların mevcuduna uygun onarımları yapılmıştır. Camii içi ahşap döşeme altındaki özgün taş döşemenin onarım gerektiren kısımlarında

mevcuduna uygun onarımı geı:şekleş1irilmiştir. Farklı dönemlerde yapılan camii içi ahşap zemin döşeme kaplaması sökülmüş olup, özgün taş döşeme üzerine kireç harçlı tesviye yapılacak ve iki kat keçe serildikten sonra üzerine elektrikli şilte ve halı uygula~ası yapılmıştır. Cami içerisindeki elektrik tesisatı sıva altı olarak ıslah edilecek ve aydınlatma armatürleri takılmıştır. Kubbe göbeğinden ve kubbedeki yıldızlardan sarkan zincirler yenilenerek aydınlatma elemanlarını taşıyan metal çember yapılmıştır. Ayrıca köşe tromp merkezlerinden sarkan ve mahfil üstünde yer alan özgün zincirlere uygun avizeler asılmıştır.

Mahfil altında imam odası ile giriş kapısı arasındaki duvar yüzeyine elektrik panosu yerleştirilerek ahşap dolap içerisinde muhafaza edilmiştir.

260

Vlll. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANATI ve KÜLTÜREL MİRASI KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKiNLiKLERİ

Camii son cemaat mahalli kuzeydoğu veya kuzeybatı köşesine isabet edecek şekilde beden duvarlarına müdahale edilmeden ayaklar üzerinde taşınan restorasyon tanıtım levhası konulmuş ve bu levha restorasyon sonrasında yerinden kaldırılmıştır.

Mermer Ve Dış Cephe Elemanlarında Görülen Sorunlar: Mermer yüzeylerde önce bol su ile temizlik yapılmıştır. Rölöve raporunda belirlenen sorunlu yüzeylerde de saf su ile temizlik yapılmıştır. Daha sonra farklı tekniklerle temizlik örnekleri yapılmıştır. Belirlenen uygun yöntem doğrultusunda malzemeye zarar vermeyen temizlik uygulaması gerçekleştirilmiştir. Mermer üstü kabartmaların üzerleri bronz yaldızla kaplanmıştır. Yapılan araştırmalarda bronz yaldızın altından altın çıkmıştır. Bu sebepten mermer kabartmalar üzerindeki bronz yaldızlar kimyasalla temizlik yapılıp, çıkan özgün yüzeyin üzerine altın kaplanmıştır. Mermer yüzeyler üzerindeki altın varak uygulanmış kabartmaların yüzeyleri_ndeki kir ve boya tabakaları kimyasalla temizlenerek, malzeme eksikleri özgün şekliyle

tamamlanmıştır. ·

Sonuç olarak; Aziziye Camisine 2012 yılında başlanan onarım çalışmalarında sağlamlaştırma, temizleme, yenileme ve tamamlama biçimindeki çalışmalar 2014 yılında tamamlanmıştır. Günümüzde onarımı yapılan en güzel örnekler arasında bu cami yer almaktadır.

KAYNAKLAR ASLANAPA, O.,Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul, 1986. BAŞ, A.,-BOZKURT, T., Konya Bedesteni, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü Dergisi (SUSBED),Sayı:10,Konya,2003. BAŞ, A., Osmanlı Döneminde Konya,Konya,2003. BATUR, A.,"Batılılaşma Döneminde Osmanlı Mimarlığı", Tanzimattan Cumhuriyet'e, Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul, 1986. BAKIR, B., "XVlll. Yüzyılda Türk Barok Camiler", Osmanlı Ansiklopedisi-Kültür ve Sanat, C:10, Ankara, 1999. . BORAN, Ali "Xlll Yüzyıl Selçuklu Başkenti Konya'da Sanat", il. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyet Sempozyumu, 4, Konya, 2013. BORAN, Ali "Meram'daki Camii ve Mescidler", Yeşilin ve Medeniyetin Köprüsü Meram Kitab ı, C:I, Konya, 2014. BOZKURT, T, "19. yüzyıl Osmanlı Seçmeciliğine bir örnek, Konya Aziziye Camii Mihrabı", İpek Yolu Konya Ticaret Odası DergisiKonya Kitab ı Vlll, Konya, 2005. DURAN, R., "Aziziye Camii",Konya Ansiklopedisi.,Konya,2010, Cilt: l,s.377-378. DURAN, R., ÇETINASLAN, M., vd., "Konya'daki Geç Dönem Osmanlı Camileri", İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi Konya Kitabı IX, Özel Sayı (Aralık 2006), Konya, 2007. ERDEMİR, Y. KUNT, H~ İ, " Cami ve Mescidler", Karatay Tarih-Kültür-Sanat-1, Konya, 2012, s.191-333 EYiCE, S. , "XVlll. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu", Sanat Tarihi Yıl lığ ı , IX-X, 1979-1980, İstanbul,1981. EYiCE, S., Aziziye Camii, DİA, Cilt: 4, İstanbul, 1991. GOODWİN, G., A History Of Ottoman Architecture, Landon, 1971. KARPUZ,H., Türk Kültür Varlıkları Envanteri, Ankara,2009,

261

Vlll. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANATI ve KÔLTÔREL MİRASI KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKİNLİKLERi

KUBAN,D., Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme, lstanbul, 1954 KONYALI, i., Hakkı, Abideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi, 1997. MUŞMAL, Hüseyin,1867 Konya Çarşısı Yangını Ve Etkileri Üzerine Bir İnceleme Denemesi,C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Konya, 2008, Cilt :32. ÖNDER,M., Mevlana Şehri Konya.Ankara, 1971,s.251. ÖNDER, Mehmet, Şaheserler Konuştukça, Ankara, 1996.

ÇİZİMLER

- .-) . \:' •. Çizim:1- Aziziye Çamisi Restorasyon Planı ( Ceray Mimarlık)-Çizim:2- Aziziye

Çamisi Restorasyon Projesi Süsleme Müdahaleleri (Ceray Mimarlık)

Çizim:3- Aziziye Çamisi Restorasyon Projesi Kuzey Cephe(Ceray Mimarlık)­Çizim:4- Aziziye Çamisi Restorasyon Projesi Enine Kesit( Ceray Mimarlık)

262

vııı. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANATI ve KÜLTÜREL MİRAS! KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKİNLiKLERi

~-:. '· .

~J~H${~f~~f~ :;:~PJ:-~~~~\,',;-f, : 1 ı_ / .... ı~· . '\':i •· 1 t \ . ( \ \ \ \ 'f 1· 1 'l' · · A;-ı"'I 1 , ( ..; . °t~··- \ \ _,. <\... ' -. . \:..ı !!:)

t;:?~~-~--~ ~ ,:e.~ ~!~r: ~·h -.. · - -.;t;-- ·--

i T~~ ~~E~ L ··' ·· .. ı ;~ A Ô :1~ =-·'- v y _J ,;

:::~'- 1~!'~:-~J~-: ·. ~ . ". __ ı - -· .

~,, -\'\"'

=- .

.... ,.

1.

Çizim:4· Aziziye Çamisi Restorasyon Projesi Kuzey Giriş Kapısı (Ceray Mimarlık)­Çizim:6- Aziziye Çamisi Restorasyon Projesi Mihrap (Ceray Mimarlık)-Çizim:7-

Aziziye Çamisi Restorasyon Projesi Minber (Ceray Mimarlık)

FOTOGRAFLAR

Fotoğraf: 1. Aziziye Camisi-Fotoğraf: 2. Aziziye Camisi XX. YY Başı ( VGM Arşivi)

c:;;o:;::a™==z::---~a. ~ .::;::;:ı:::::ı_ ... ~~?~~~, Fotoğraf: 3. Aziziye Camisi XX. YY Başı ( VGM Arşivi)-Fotoğraf: 4. Aziziye

Camisi XX. YY Başı ( VGM Arşivi)

263

VIJI. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANAT! vo KÜLTÜREL MiRASI KORUMA SEMPOZYUMU/SANAT ETKiNLiKLERi

~. -~ ·-- - ~

Fotoğraf: 7. Aziziye Camisi 2012 Kubbedeki Süslemelerin Onarımı-Fotoğraf: 8. Aziziye Camisi 2012 Kubbedeki süslemelerin Onarım Detayı

: • t.i r-::i :,-,.: ~~·1 4.. • ~ ·~

ı

=;:,,,_;~~.l..l·L_ ', L "'Z' ·"'·~~""""'~ Fotoğraf: 9. Aziziye Camisi 2012 Mihrab Onarımı-Fotoğraf: 1 O. Aziziye Camisi

2014 Onarımın Son safhasından Görünüm

264

Vlll. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANA Ti ve KÜLTÜREL MİRASI KORUMA SEMPOlYUMU/SANAT ETKİNLiKLERi

Fotoğraf: 12.

' j

Fotoğraf: 13. Aziziye Camisi 2014 Onarımın Sonrası Kubbeden Detay-Fotoğraf: 14. Aziziye Camisi 2014 Onarımın Sonrası Mihrabın Görünümü

265

Vlll. ULUSLARARASI TÜRK KÜLTÜRÜ, SANATI ve KÜLTÜREL MİRASI KORUMA SEMPOZVUMU/SANAT ETKİNLİKLERi

Fotoğraf: 17. Aziziye Camisi 2014 Onarımın Sonrası Giriş Kapısının Görünümü

266