IMPLEMENTASI LIBRARY POCKETSPHINX UNTUK

APLIKASI PEMBELAJARAN BAHASA INGGRIS TINGKAT

SEKOLAH DASAR BERBASIS ANDROID

Skripsi

Diajukan Untuk Memenuhi

Persyaratan Guna Meraih Gelar Sarjana Strata I

Teknik Informatika Universitas Muhammadiyah Malang

Disusun oleh

Tsalis Imro’atun Syafa’ah

201110370311190

JURUSAN TEKNIK INFORMATIKA

FAKULTAS TEKNIK

UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH MALANG

2015

KATA PENGANTAR

Puji syukur penulis panjatkan ke hadirat Tuhan Yang Maha Esa, yang

telah memberikan rahmat dan hidayah-Nya kepada penulis sehingga dapat

menyelesaikan Tugas Akhir ini tepat pada waktunya.

Adapun judul Tugas Akhir ini adalah: “IMPLEMENTASI LIBRARY

POCKETSPHINX UNTUK APLIKASI PEMBELAJARAN BAHASA

INGGRIS TINGKAT SEKOLAH DASAR BERBASIS ANDROID”.

Tugas akhir ini dibuat sebagai persyaratan kelulusan pada program studi

Teknik Informatika Strata 1 (S-1) Fakultas Teknik Jurusan Teknik Informatika

Universitas Muhammadiyah Malang.

Penulis menyadari sepenuhnya bahwa pembuatan Tugas Akhir ini masih

jauh dari kata kesempurnaan, dikarenakan keterbatasan ilmu pengetahuan yang

penulis miliki. Oleh sebab itu, penulis berharap adanya saran dan kritik yang

membangun, sehingga dapat memperbaiki dan membenahi kekurangan yang ada. Dalam penyusunan Tugas Akhir ini, penulis mengucapkan banyak terima kasih

kepada : 1. Bapak Ir. Sudarman, M.T. selaku Dekan Fakultas Teknik Universitas

Muhammadiyah Malang.

2. Bapak Yuda Munarko, S.Kom,. M.Sc selaku Ketua Jurusan Teknik Informatika,

Fakultas Teknik Universitas Muhammadiyah Malang.

3. Bapak Zamah Sari, S.T, M.T selaku dosen pembimbing I yang telah

membimbing proses pembuatan Laporan Tugas Akhir ini.

4. Ibu Diah Risqiwati, S.T, M.T selaku dosen pembimbing II yang telah

membimbing proses pembuatan Laporan Tugas Akhir ini.

5. Serta semua pihak yang telah berjasa, yang memberikan dorongan, kritik dan

saran sehingga dapat terselesaikannya penyusunan Tugas Akhir ini.

Malang, Desember 2015

Penulis

DAFTAR ISI

LEMBAR PENGESAHAN............................................................................................... i

LEMBAR PERSETUJUAN ............................................................................................ ii

LEMBAR PERNYATAAN ............................................................................................ iii

ABSTRAK ....................................................................................................................... iv

ABSTRACT ....................................................................................................................... v

KATA PENGANTAR ..................................................................................................... vi

LEMBAR PERSEMBAHAN ........................................................................................ vii

DAFTAR ISI ................................................................................................................. viii

DAFTAR GAMBAR ........................................................................................................ x

DAFTAR TABEL .......................................................................................................... xii

BAB I ................................................................................................................................ 1

1.1. Latar Belakang .................................................................................................... 1

1.2. Rumusan Masalah .............................................................................................. 2

1.3. Batasan Masalah ................................................................................................ 2

1.4. Tujuan Penelitian................................................................................................ 3

1.5. Metodologi Penelitian ........................................................................................ 3

1.6. Sistematika Penulisan ......................................................................................... 4

BAB II ............................................................................................................................... 6

2.1. Pembelajaran ..................................................................................................... 6

2.1.1. Konsep Dasar Pembelajaran ................................................................... 6

2.1.2. Media Pembelajaran ................................................................................ 7

2.2. Bahasa Ingris ...................................................................................................... 8

2.2.1. Skill Utama dalam Bahasa Inggris. ......................................................... 8

2.2.2 Pembelajaran Bahasa Inggris di Indonesia ............................................ 9

2.3 Android............................................................................................................. 10

2.3.1 Sejarah dan perkembangan android .................................................... 10

2.4 Eclipse .............................................................................................................. 12

2.4.1 Sejarah Eclipse. ...................................................................................... 13

2.5 Speech Recognition .......................................................................................... 14

2.5.1 Tahap pengenalan ucapan ..................................................................... 15

2.6 Pocketsphinx .................................................................................................... 16

2.7 Language Model ............................................................................................... 17

2.7.1 Membangun sebuah Language Model .................................................. 17

BAB III ........................................................................................................................... 19

3.1 Analisis Kebutuhan ........................................................................................... 19

3.1.1. Kebutuhan Fungsional ........................................................................... 19

3.1.2. Kebutuhan Non Fungsional ................................................................... 19

3.2. Alur Sistem (Flowchart) .................................................................................... 21

3.3. Perancangan Sistem ......................................................................................... 23

3.3.1. Usecase Diagram..................................................................................... 23

3.3.2. Usecase Skenario .................................................................................... 24

3.3.3. Activity Diagram .................................................................................... 26

3.3.4. Sequence Diagram .................................................................................. 27

3.4. Perancangan Desain Interface .......................................................................... 29

3.4.1. Rancangan tampilan Menu Utama ....................................................... 29

3.4.2. Rancangan tampilan menu Belajar (Learning) .................................... 30

3.4.3. Rancangan tampilan menu Evaluasi (Practice) .................................... 31

BAB IV ............................................................................................................................ 33

4.1. Implemantasi Sistem ........................................................................................ 33

4.1.1. Import Library Pocketsphinx Demo ..................................................... 33

4.1.2. Implementasi Pengolahan Dataset ........................................................ 35

4.1.3. Implementasi Desain Antarmuka .......................................................... 38

4.1.4. Implementasi Source Code .................................................................... 45

4.2. Pengujian Sistem .............................................................................................. 48

4.2.1. Pengujian Fungsionalitas ....................................................................... 48

4.2.2. Uji Ketepatan Kata................................................................................. 49

4.2.3 Pengujian Kuisioner ............................................................................... 52

BAB V ............................................................................................................................. 55

5.1. Kesimpulan ....................................................................................................... 55

5.2. Saran ................................................................................................................ 55

DAFTAR PUSTAKA ..................................................................................................... 10

DAFTAR GAMBAR

Gambar 2.1 Skill utama bahasa inggris (Pepin, 2015) ........................................................ 8 Gambar 2.2 Android Version (Android, 2015) ................................................................ 12 Gambar 2.3 Proses Speech Recognition (Winda, 2015) ................................................... 16 Gambar 2.4 Alur pembuatan Language Model (Moses, 2015). ........................................ 17 Gambar 3.1 Alur sistem menu utama. .............................................................................. 21 Gambar 3.2 Alur sistem menu pembelajaran (Learn). ...................................................... 22 Gambar 3.3 Alur sistem menu evaluasi (Practice). .......................................................... 23 Gambar 3.4 Rancangan usecase diagram. ........................................................................ 23 Gambar 3.5 Activity diagram pilih menu. ........................................................................ 26 Gambar 3.6 Activity diagram pilih kelas.......................................................................... 26 Gambar 3.7 Activity diagram pilih kategori. .................................................................... 27 Gambar 3.8 Activity diagram menginputkan suara. ......................................................... 27 Gambar 3.9 Sequence diagram pilih menu. ...................................................................... 28 Gambar 3.10 Sequence diagram pilih kelas...................................................................... 28 Gambar 3.11 Sequence diagram pilih kategori. ................................................................ 28 Gambar 3.12 Sequence diagram menginputkan suara. ..................................................... 29 Gambar 3.13 Rancangan tampilan menu utama. .............................................................. 29 Gambar 3.14 Rancangan tampilan menu belajar. ............................................................. 30 Gambar 3.15 Rancangan tampilan kategori...................................................................... 31 Gambar 3.16 Rancangan tampilan isi dari kategori. ......................................................... 31 Gambar 3.17 Rancangan tampilan menu evaluasi. ........................................................... 32 Gambar 3.18 Rancangan tampilan inputan suara. ............................................................ 32 Gambar 4.1 Konfigurasi cygwin. ..................................................................................... 33 Gambar 4.2 Konfigurasi cygwin (2) make. ...................................................................... 34 Gambar 4.3 Konfigurasi cygwin (3) make install............................................................. 34 Gambar 4.4 Import file pocketsphinx demo. .................................................................... 34 Gambar 4.5 Hasil dari import pocketsphinx demo. .......................................................... 35 Gambar 4.6 File dataset language model.......................................................................... 35 Gambar 4.7 bentuk data text. ........................................................................................... 35 Gambar 4.8 Tampilan tools dari CMUSphinx. ................................................................. 36 Gambar 4.9 Hasil convert file corpus. .............................................................................. 36 Gambar 4.10 Hasil ekstrak file. ........................................................................................ 37 Gambar 4.11 Convert file sendump.................................................................................. 37 Gambar 4.12 Source code perubahan nama dataset. ........................................................ 37 Gambar 4.13 Convert file text ke file suara. ..................................................................... 38 Gambar 4.14 file suara yang di copy. ............................................................................... 38 Gambar 4.15 Source code tampilan menu utama. ............................................................ 39 Gambar 4.16 Tampilan menu utama. ............................................................................... 39 Gambar 4.17 Source code menu Kelas. ............................................................................ 40 Gambar 4.18 Tampilan menu Kelas. ................................................................................ 40 Gambar 4.19 Source code menu Kategori. ....................................................................... 40 Gambar 4.20 Tampilan menu Kelas Pembelajaran........................................................... 41 Gambar 4.21 Source code menu Isi. ................................................................................. 41 Gambar 4.22 Tampilan menu Isi materi Pembelajaran. ................................................... 42

Gambar 4.23 Tampilan menu Kelas Evaluasi/Praktek. .................................................... 42 Gambar 4.24 Source code tampilan menu Practice. ......................................................... 43 Gambar 4.25 Tampilan menu Praktek/Evaluasi. .............................................................. 44 Gambar 4.26 Source code halaman utama sistem. ........................................................... 45 Gambar 4.27 Source code aktivitas Kelas Pembelajaran. ................................................. 46 Gambar 4.28 Source code aktivitas Praktek. .................................................................... 46 Gambar 4.29 Source code aktivitas Praktek. .................................................................... 47 Gambar 4.30 Source code pemgambilan data suara dan text. ........................................... 47 Gambar 4.31 Source code pengecekan hasil. ................................................................... 47

DAFTAR TABEL

Tabel 2.1 Materi pembelajaran Sekolah Dasar ................................................................. 10 Tabel 2.2 Peluncuran versi Eclipse (Wikipedia, 2015). .................................................... 13 Tabel 3.1 Spesifikasi perangkat keras laptop. .................................................................. 20 Tabel 3.2 Spesifikasi perangkat keras Smartphone. ......................................................... 20 Tabel 3.3 Spesifikasi perangkat lunak pada laptop. .......................................................... 20 Tabel 3.4 Spesifikasi perangkat lunak Smartphone. ......................................................... 21 Tabel 3.5 Skenario usecase pilih menu. ........................................................................... 24 Tabel 3.6 Skenario usecase pilih kelas. ............................................................................ 24 Tabel 3.7 Skenario usecase pilih kategori ........................................................................ 25 Tabel 3.8 Skenario usecase input voice ............................................................................ 25 Tabel 4.1 Pengujian Fungsionalitas .................................................................................. 48 Tabel 4.2 Pengujian ketepatan kata. ................................................................................. 49 Tabel 4.3 Hasil kuisioner untuk siswa. ............................................................................. 52 Tabel 4.4 Hasil kuisioner untuk guru. .............................................................................. 53

DAFTAR PUSTAKA Ahmad Setiyawan Iskandar, Sejarah Perkembangan Android,

https://iskandargroup.wordpress.com/tugas-sistem-operasi/sejarah-

perkembangan-android/ , diakses 28 Oktober 2015.

Android Version, http://vendors4u.com/2015/10/01/662/ , diakses pada 28

Oktober 2015

Arif Akbarul, 2013, LiveCoding! 9 Aplikasi Android buatan Sendiri, Penerbit

Andi Yogyakarta, Yogyakarta.

Badar Masbadar, Bahasa Inggris Sejarah dan definisinya,

http://masbadar.com/bahasa-inggris-definisi-dan-sejarahnya/ , diakses pada

27 Oktober 2015.

CMUSphinx , http://cmusphinx.sourceforge.net/wiki/tutoriallm , diakses pada 30

Oktober 2015.

Didi Supriadie, Deni Darmawan (2012), Komunikasi Pembelajaran, PT Remaja

Rosdakarya Offset, Bandung.

Dwi Aris Setyawan, 2007, Aplikasi Multimedia Pembelajaran Bahasa Inggris

Bagi Anak-anak, Universitas Sebelas Maret, Surakarta

Merril Harmin, Melani Toth (2012), Pembelajaran Aktif Yang Menginspiratif, PT

Indeks, Jakarta

Monika Vera, 2012, Perancangan Program Aplikasi Android Speech To Text

Bahasa Indonesia dan Bahasa Inggris Menggunakan Metode Hidden

Markov Model, Binus Univesity, Jakarta.

Moses, http://www.statmt.org/moses/?n=FactoredTraining.Building

LanguageModel , diakses pada 30 Januari 2015.

Muhammad Thobroni, Arif Mustofa (2013), Belajar dan Pembelajaran:

Pengembangan Wacana dan Praktik Pembelajaran dalam Pembangunan

Nasional, Ar-Ruzz Media, Jogjakarta.

Pepin Lasiuta, Empat Skill Dalam Belajar Pendidikan Bahasa Inggris,

http://pepinlius.blogspot.co.id/2013/06/empat-skill-dalam-belajar-

pendidikan.html , diakses pada 27 Oktober 2015.

Tuti Lestari, Jenis dan Karakteristik Media Pembelajaran,

https://thutylestari.wordpress.com/2013/11/20/jenis-dan-karakteristik-

media-pembelajaran/ , diakses pada 19 Oktober 2015.

Wikipedia, https://id.wikipedia.org/wiki/Eclipse_(perangkat_lunak) , diakses pada

28 Oktober 2015.

Winda Kamal , http://nda-kamal.blogspot.co.id/2011/11/speech-recognition.html ,

diakses pada 29 Oktober 2015.