JOSE VICENTE DE ECHAGARAY

FESTARA

(Bere bertso guzien bilduma)

(Biltzallea: A. Zavala, S. I.)

AUSPOA LIBURUTEGIA

FESTARA(Bere bertso guzien bilduma)

AUSPOA LIBURUTEGIA35-36

COLECCION AUSPOAAdministración: Plaza de Santa María, 2-TolosaDirección literaria: Rvdo. P. Antonio Zavala,S.J.Colegio S. Ignacio -Ategorrieta -San Sebastián(Guipúzcoa -España)

Ordaindu bearra:Urte betekoa: 200 pezeta Atzerrian: 275 pezetaOngilleak: 350 ” Ale bakarra: 25 ”

JOSE VICENTE DE ECHAGARAY

FESTARA

(Bere bertso guzien bilduma)(Biltzallea: A. Zavala, S. I.)

AUSPOA LIBURUTEGIA1964

Depósito Legal S. S. 473/64Núm. Registro S. S. 7160/63

IMPRESO EN “GRAFICAS IZARRA” -PEÑA YGOÑI, 13 -TEL. 17331SAN SEBASTIAN (ESPAÑA)

ARKIBIDEA

JOSE VICENTE DE ECHAGARAY ................................. 9ITZAURREA ................................................................... 181813: Sitio y asalto de la plaza de San Sebastian........... 211814: Villancicos Euskaros ............................................ 261815: Eguberri kantak .................................................... 291816: “Privados en muchos años...” ............................... 331816: Eguberri kantak .................................................... 361817: (Iñauteriak) .......................................................... 401817: Artzaigokia ............................................................ 421817: Plaza berriko metarriyen asierari ......................... 471817: Eguberri kantak .................................................... 521818: Erregeen gurtea edo adoraziyua .......................... 551818: (Iñauteriak) .......................................................... 581818: Jardinzayen festa ................................................. 591819: Eguberriyetako kantak ......................................... 641820: (Iñauteriak) .......................................................... 671820: Bigarren Artzaigokia ........................................... 681827: Donostiyan zapatari festa .................................... 731828: (Iñauteriak) .......................................................... 771828: Irugarren Artzaigokia .......................................... 781828: Errege eta Erregiñaren etorrerari ....................... 831828: A los Reyes. Arkadiako artzayak ......................... 901828: Eguberri bezpera gabean ..................................... 941829: Erregeen gurtea edo adoraziyoa .......................... 991829: Eguerritako kantak ............................................ 1051830: (Iñauteriak) ......................................................... 1111830: Langille maisuben festa ...................................... 1151830: Eguerritako kantak ............................................ 1221831: Gambrako Gazteak Eguberri bezperan .............. 1281832: (Iñauteriak) ........................................................ 1301832: Comparsa de jardineros ......................................132

1832: (Iñauteriak) ........................................................ 1391832: Langille maisuen festu ........................................ 1411832: Villancicos euskaros Gambrako gazteak ........... 1481833: Iru Errege gabean ............................................... 1511833: Jesusen Jayotzari ............................................... 1541838: ............................................................................. 158Karlos Bostgarren Errege deitzen danari ..................... 161Txapeltxuri euskaldun ernegatu baten kantak ............ 1661841: (Iñauteriak) ........................................................ 1701841: Comparsa de jardineros ...................................... 1711843: (Iñauteriak) ........................................................ 1761843: Comparsa de Estudiantes ................................... 1771843: Langille maisuen festa ....................................... 1821843: Los gitanos andaluces ........................................ 1901844: Iru Errege bezpera gabean ................................. 1961845: Donostiarrak 1845-ko Iñauteriyetan ................. 2011845: Comparza de valencianos .................................. 2041845: .............................................................................2091845: “Jayo ziñan ordutik, Luisa Fernanda”................ 2101845: Erregiñari, bere ama andre ta aizpatxoari ......... 2121845: Gurutze Santu Lezokoa ...................................... 2161846: Maisu langille festa ............................................ 2201846: Isabel Bigarrenaren ezkontzari ......................... 2251848: (Iñauteriak) ....................................................... 2291848: Iltzeko zezenak .................................................. 2301848: Pelegrinoaren bizi-modu negargarria ............... 2341849: (Eguberriak) ...................................................... 2381849: Eguberriko kantak ............................................. 2391849: Galai gaztetxoak Jesusen jayotzari ................... 2431850: Errege bezpera gauean ...................................... 2461850: (Iñauteriak) ....................................................... 2501850: Comparsa de Jardineros .................................... 2511850: Pelegrinoak beren Donostiara etorreran .......... 258 Al nacimiento del Hijo de Dios ......................... 2621852: Zortziko: “Erregiña andrea...” ........................... 2661853: Iñauteriyetan zortziko berriya ........................... 268

JOSE VICENTE DE ECHAGARAY

Donostian jayo zan, 1773-ngo Uztaillarenlenengoan, goizeko ordubatean.

Egun berean batayatu zuten San Bizentekoelizan (1).

Aita, Martin Joseph, Donostiarra zuan; ama,berriz, Maria Ana, Urrestilla-koa.

Aitaren aldeko aiton-amonak: Martin Josepheta “Maria Magdalena de Jauregui”; amarenaldekoak: “lgnacio de Bicuña” ta “MariaMagdalena Altuna”.

(1) Batayo-agiria, San Bizente-ko 7-gn. batayo-liburua,247-gn. orria: “En primero de Julio de mil setecientos ysetenta y tres: Yo Dn. Joseph Antonio de Arrieta, Vicarioperpetuo de la Parroquial de San Vicente Levita y martirbautize á Joseph Vicente, que nacio a la una de estamañana: hijo legítimo de Martin Joseph de Echagaray, yMaria Ana de Bicuña; abuelos paternos Martin Joseph deEchagaray y Maria Magdalena de Jauregui: maternosIgnacio de Bicuña, y Maria Magdalena de Altuna.Padrinos Joseph Vicente de Larrañaga, y Maria Josephade Loydi, y por ser verdad firme = Dn. Joseph Antoniode Arrieta.”

Sau Bizente-ko eliz-liburuetan, lau anai-arreba zirala agertzen da: “Manuel Maria (izenguziak: “Manuel Maria Vicente Benito”), 1770-ngo Ilbeltzaren 12-an jayoa; Josepha Theresa(“Josepha Theresa Vicenta Maria”), 1771-ngoMartxoaren 10-an jayoa; Irugarrena, gure JoseBizente; ta laugarrena, “Maria Getrudez”, 1778-ngo Abuztuaren 4-an jayoa.

Lau senideetatik iruri Bizente izena jarrizieten. Beraz, seme-alabak San Bizente-ko“koxketan” jayoak izatea, santuari ondoeskertzen zioten gurasoak.

Santa Mari-ko eliz-liburuak erre egin ziran,1813-ngo urtean inglesak erria artu ta kiskalduzutenean. Ala, iñoiz ezin jakingo degu, familiaSanta Mariko barrutian ere bizi ta an besteseniderik jayo ote zan.

Ain zuzen, familiaren urrengo berria SantaMari-ko eliz-liburuetan arkitu degu: amaren il-papera. 1817-ngo Martxuaren 2-an il zan, 75urterekin. Il-paperak alargun zegoala dio,bañan aitaren il-paperik ez degu ez SanBizenten eta ez Santa Marisa arkitu. Bearbada,Donostia erre baño len Santa Mariko barrutiraetxez aldatuak izango ziran; ta aita, Donostiaerre zan gabean illa izatea ere, izan ditekena da.

Ama, il zan baño bi urtez aurretiktestamentua egiña zan (2).

Seme bat ta alaba bat omen zituan. Beraz,agidanean beste biak illak izango ziran.Aitatzen dituanak dira: Jose Bizente ta “Dña.Getrudiz”, bizirik ote zan etzekiana (“cuyaexistencia ignoro”); semea ezkongai zegoaladio, ta alaba zein estadutan zegoan ere etzekiala(“que no sé el estado de la otra”).

3.000 peso (bakoitzak 15-na, erreal baliozituana) utzi zituan, berak bere lanaz irabaziak,senarrak dirurik batere ekarri etzualako. Diru-pilla ori semearen eskuetan utzi zuan, bera osozartua zegoalako.

Esterlines kalean etxe bat, berak bere diruzerosia, bazuan, bañan 1813-ngo sua ezkeroztikdesegiña zegoana. Etxe au semearentzatbakarrik utzi zuan, “mejoratzeko” aitzekian.Testamentu guzia semearen alde egiña dago.

Bañan arritzekoa dana da, alaba gisa ortan,bere iñolako berririk gabe, etxetik aldegiña

(2) Archivo Provincial, Oñate, Protocolo del Distrito deSan Sebastian, Legajo 66, fol. 1.

Testamentu au Fausto Arocena jaunak arkitu ta aztertudu. Berari zor dizkat, orain emango diran berriak. Millaesker.

izatea. Dudarik gabe, testamentu ontan, badagoalako “misterio”-usai bat.

Jose Bizente Echagaray, 46 urterekinezkondu zan, 1819-ngo Azaroaren 28-an.Andregaya naparra zuan: “Antonia de Latasa”,Sunbilla-koa (3).

(3) Ezkontza-papera, Santa Mariko lenengo ezkontza-liburuan, 20-gn. orrian: “En veinte y ocho de Noviembre de mil ochocientosdiez y nuebe: Yo Dn. Domingo de Errazu, PresbiteroBeneficiado de la villa de Irun, con licencia del SeñorVicario de Santa Maria de la Ciudad de San Sebastian,haviendo precedido inter Missarum Solemnia de un diafestivo una Proclama pro trina, por haverlas dispensadolas otras dos el Iltmo. Señor Dn. Joaquin Javier de Uriz yLasaga, Obispo de esta Diocesis, como se me ha hechoconstar por su Despacho expedido en diez y siete delcorriente mes, refrendado por su Secretario Dn. AntonioLabairu, precedidos tambien el Examen de DoctrinaCristiana, los Santos Sacramentos de Penitencia yComunion y Consentimiento de interesados, asistí alMatrimonio, que ín facie Eclesie contrajeron Dn. JoséVicente Miguel de Echagaray, soltero, natural de estaCiudad, y D.ª Antonia de Latasa, tambien soltera, naturalde Sumbilla: El hijo legitimo de Dn. Martin, natural deesta, y de D.ª Maria Ana de Vicuña, natural de Urrestilla:Ella hija legitima de Dn. Juan Bautista, natural deSumbilla, y de D.ª Feliciana Garviso, natural de Zubieta,en Navarra: Hallaronse por testigos Dn. Angel Llanos yDn. José Antonio de Fernandez, y en fe de ello firmo áuna con dicho Señor Vicario = Gabriel Dom. de Errazu /Dr. Dn. José Bernardo de Echagüe.”

Bi alaba izan zituzten.: Felizia Nazaria, 1820-ngo Uztaillaren 29-an jayoa, ta Klaudia, 1821-ngo Urriaren 30-an jayoa.

Bañan Echagaray-k etzuan suerte onikemaztearekin izan. Bere eriotz-agiriak ala dio:“marido legitimo de D.ª Antonia Latasa,natural y residente en Sumbilla”. Beraz, gizonaDonostian eta andrea Sunbillan bizi izatenziran. Gauza ori zergatik ote zan, andreareneriotz-agiriak adierazten du: “El tres de Marzode mil ochocientos sesenta y dos a la edad desetenta años murió frenetica Antonia Latasanatl. de esta...” (4). “Frenetica” itz orrek burutikeginda zegoala esan naiko du, dudarik gabe.

(4) “El tres de Marzo de mil ochocientos sesenta y dos ala edad de setenta años murió frenetica Antonia Latasanatl. de esta (una palabra difícil de leer, tal vez“vecina”) de San Sebasttian, viuda de José VicenteEchegaray natl. y residte. en Sanseban. No testo ni dejomanda pia alguna, y al dia siguiente después de losfunerales de Costumbre fue su cadaber enterrado en elCampo santo de esta villa y en fe de ello firme Dr. Dn.Manuel Jauregui”. (Sunbilla-ko Parrokiko eliz-liburuetan“libro 4 de Finados, folio 140.”) Ez da esaten, oi dan bezela, gurasoak nor zituan.Zergatik ote? Berak ezin esan eta besteak etzekitelakoote? Sunbilla-ko batayo-agirietan bi Antonia Latasa ageridira: “Maria Antonia de Latasa” 1787-ngo Uztaillaren 3-an jayoa ta “Josepha Antonia Tomasa de Latasa” 1788-ngo. Abenduaren 21-an jayoa.

Echagaray 1855-ngo Apirillaren 15-an il zan,81 urterekin. Eliz-liburuak 84 urterekin il zaladio, bañan oker; kontua eginda, 82 urte osatugabe il zala agertzen da (5).

Bañan bi oyetakorik iñor ez dator urteko kontuanjuxtu Echagaray-ren emaztearen eriotz-ageriarekin. Onekdio Antonia Latasa 70 urterekin il zala. 1862-ngoMartxuaren 3-an. Bañan urte ontan, bi oyetatik, batek 74urte bearko zituken ta besteak 72. Beraz, oyetakorenbatek aren emaztea izan bear badu ere, gauza onengatiketa eriotz-agirian gurasorik aitatzen ez dalako, ezinjakingo degu Echagaray-ren emaztea noiz jayoa zan.

(5) Dia quince de Abril de mil ochocientos cincuenta ycinco; habiendo recibido el Santo Sacramento de laExtremauncion murió a los ochenta y cuatro años de suedad Dn. Jose Vicente Echegaray, natural de esta ymarido legitimo de D.ª Antonia Latasa, natural yresidente en Sumbilla; y su cadaber despues de losfunerales en la Parroquia de Santa María de esta Ciudadde San Sebastian fue enterrado en el Campo Santo; Notestó; y como Vicario de ella firmo. Dn. Elias deGorostieta (Donostiko Santa Maria elizako bigarreneriotz-liburua, 22-garren orria). López Alén jaunak, Euskal-Erria aldizkarian, 1853urtean il zala dio; bañan oker noski, eliz-liburuak besteladio ta. Ortaz gañera, “31 de Agosto” kalean, 33-gn.etxean lenengo bizitzan il zala dio. Bañan il zaneko urteaoker esaten duan ezkero, fede aundirik ezin emangodiogu zein kale ta etxetan il zan esaten duanean. Ez dugañera berri oyek nundik jaso dituan adierazten.

Manterola da Echagaray-ren bizimoduazberririk geyena eman diguna. Arek diona, itzez-itz jarriko degu emen:

“...D. Vicente de Echagaray, probísimo ymodesto ciudadano, hijo de la capital deGuipúzcoa, y empleado en su administraciónmunicipal durante largos años. Amable y condescendiente con todos,vascongado de los más puritanos y de los másapegados á las antiguas morigeradascostumbres del pais, Echagaray fué durantecuarenta años (1813-1853) el poeta obligado encuantas circunstancias y fiestas era necesarioescribir algo, y así tan pronto componia losvillancicos para las iglesias parroquiales de SanSebastian, como las coplas para lasestudiantinas y las comparsas de Carnaval, loshimnos y zortzicos para casi todas lassolemnidades, los versos de encargo para lasfunciones de beneficio en los teatros yserenatas, y otras numerosas composicionespara análogos y tan variados fines. Hombre modestísimo y complaciente serviagustoso y gratuitamente á todo el mundo, asi esque todos acudian á él en sus necesidades. Escribió los Villancicos para las parroquiasde la Ciudad durante la mayor parte de los años1814 á 1853, y son tambien suyas casi todas lascomposiciones escritas para las numerosascomparsas, estudiantinas y otras fiestascelebradas en San Sebastian durante ese largoperíodo de tiempo.

Hombre dotado de un génio alegre y de unconstante buen humor, figuró en casi todas lascomparsas celebradas en su época, en las que lecabia una principal parte como autor y comoactor.

Desde 1813, en el terrible incendio de cuyoaño perecieron las composiciones queanteriormente á dicha fecha habia compuesto,escribió numerosísimas poesías, ya envascuence, ya en castellano, ya en ambaslenguas, y su número total se aproxima á cien.

Poseía bien el vascuence, y suscomposiciones en este idioma, (dialectoguipuzcoano), valen en general bastante masque las escritas en castellano..........

Echagaray fué durante muchos añosadministrador de la Alhóndiga de SanSebastian, y estuvo tambien empleado poralgun tiempo en la Junta de Comercio,cumpliendo en ambos puestos sus deberes converdadera conciencia y escrupulosidad.

La única obra que compuso, aparte de susversos, fué una traducción al vascuence de unode los Evangelios, (no recuerdo si el de SanLúcas ó de San Mateo), version cuyos originalescreo posea el ilustre Príncipe L. L. Bonaparte,

que debió adquirirlos, segun tengo entendido,en su excursion filológica á este pais en 1856.

Probo ciudadano, hombre recto y honrado ácarta cabal, D. Vicente de Echagaray falleció ensu pueblo nativo el 15 de Abril de 1855.

En su tumba, como en la de otros muchosque han dedicado sus desvelos ó sus ócios alcultivo de las letras, pudiera escribirse conharta verdad: Fué poeta. Vivió y murió pobre”(6).

(6) José Manterola: “CANCIONERO VASCO”, Segundaserie, Tomo IV, pág. 54-56.

ITZAURREA

Liburu ontako bertsoak zein tokitatik jasoakdiran, bertso-sail bakoitza bukatzean ikusikodu irakurleak. Aguro igerriko dion bezela, bitoki dira geyen-geyenik aitatzen diranak:

Bata, kanta-paperak; alegia, garai artanargitaratutako kanta-paperak. OyekEchagaray-ren ardura-pean argitaratuakizango dira noski.

Bestea, Euskal-Erria errebista da. Onek,pixkabanaka, Echagaray-ren bertso guziak,edo geyen-geyenak beintzat, argitaratuzituan.

Bertsoak kanta-paperen batean eta Euskal-Erria-n zeudenean, alkarren arteko aldaketaketa desberdintasunak oarretan jarri ditugu.Ori bera egin degu, Euskal-Erria-ren bi aletanatera ta alkarren artean desberdintasunikbaldin bazuten.

Bada oraindik guk aztertu ezin izan degunkuaderno xar bat eskuz idatzitakoa. Adrian de

Loyarte zanaren alargunaren mendean dagota azalean onela dio: “POESIAS DESDE EL1813 CUYO AÑO SE QUEMARON LASANTERIORES EN EL INCENDIO TOTAL DEESTA CIUDAD DE SAN SEBASTIAN”.

Liburu au egitean kuaderno ori esku arteanizatea eskatu nuan noski, bañan ezetzerantzun ziguten, berak ere argitaratzekoasmotan zeudela, eta ez degu kuaderno oriikusi al izan azala izan ezik, kristalen tarteanDonostiko Erriko-Etxeko joan dan urteko“exposizioan” zegoalarik.

Kuaderno ortan Echagaray-ren bertsoakdaudela badakit; ez ordea berak idatzitakoaala Manterola-k edo besteren batek kopiatuadan; ezta ere gure liburu ontan ez dagoanbertsorik ote duan, edo emen dagoanik an ezdagoan.

Euskal-Erria-k bein baño geyagotanaitatzen du Echagaray-ren eskuz idazkia. Bearbada, kuaderno ori izango da.

Liburu ontako bertsoak 1813-garren urteanasi ta 1853-garren urtean bukatzen dira.Bertso-sail bakoitza noiz jarria dannabarmentzeko, izenburuaren gañean urteajarri degu beti.

1813-garren urtekoak Donostia erre zaneanjarriak dira.

Beste danak, berriz, bat edo beste izan ezik,eguberri, errege-egun, iñauteri ta gañerakofesteetan kantatzeko antolatuak.

Ain zuzen, orregatik eta baita ereEchagaray-k asmatutako bertsorik famatuenak orrelaizendatzen diralako, “FESTARA” jarri dioguliburu oni izena.

Baditugu beste zenbait paper garaiartantxe Donostian atereak eta itxura danaEchagaray-rena dutenak. Oyek ere liburuontan jarri ditugu, orretarako itxura bestearrazoirik ez degula aitortuaz, eta olakoakzein diran aldi bakoitzean esanaz.

AÑO DE 1813

SITIO, ASALTO, SAQUEO E INCENDIO DE LAPLAZA DE SAN SEBASTIAN POR TROPAS

ALIADAS ANGLOPORTUGUESAS

1/ Nere Donostikoerritar maiteak,kanta dezagun gogozgure naigabeak,mundubak jakin dezanzer zaigun gertatuta nolako estadubangeraden gelditu.

2/ Bost urte igaro ondoanpenaz beterikanfrantzesa guregandikeziñ botarikan,atzeneko pagubaezta izan gaiztoa,iñork munduban aituez bezelakoa.

3/ Ditxoso izan ustegenduben orduban,orrikari gelditugerade munduban.Etsayak juban etaaliyatubakinarkitzen gera guztizpagu onarekin.

4/ Gure euskaldun errikosoldadu nobleakasiyeran ginduzensitiyadoreak.Gazteluba nai zubenitxaso aldetikartu, eta frantzesakojitu atzetik.

5/ Jende eta denboragutxi galdurikanlibre gelditzen giñanetsayetatikan.Baña nola Inglesadegun jaun ta jabe,laster utzi gindubenespañolik gabe.

6/ Iru ogei milla bala,bonba eta granadaerriyan sartu daladuda gabea da.Eztu iñork mundubaninglesa aboanplaza fuertiagorikizango gogoan.

7/ Bazterrez ta itxasozillabete biyanberen ustez egondudirade guardiyan.Amar bat milla gizon,gañera ontzi asko,frantzes txaluparikanez igarotzeko.

8/ Santa. Klara-ko islazutenian artu,etzuten uste iñorzitegian sartu.Baña nola zeguanfrantzesa kontuban,gau faltatu gabesartzen zan portuban.

9/ Ingeles Portugesakarturik erriyabiyak egin digutezenbait pikardiya.Biolatu eta ill,sakiatu guztiya,eta gero ondorenerre Donostiya.

10/ Bost milla alimaliedo zagi erariDonostiya kostatuzayo ingelesari.Aguardientaz beteriknagusi-morroyak,egunaz eta gabazguztiyak ordiyak.

11/ Mozkorrak daude betiburubak galdurik,eta ikusten ez duteiñon peligrorik.Fusilla aguardintazkarga baliteke,bala gustoz aboanartuko luteke.

12/ Donostiar tristeakzer egingo degu!nola negu gogorraigaroko degu!Ez erri eta ez etxeezta ere erroparik,jatekoa garestita ez izan dirurik.

IKUSI: “Euskal-Erria”. 69, 1913, 162 orri-alde. “Euskal-Erria” errebistaren ale ontan suban jartzendu; bestean juban. Bigarren era ontan jarri degu,lenengoan esan-nairik etzualako. “Euskal-Erria”, 17, 1887, 190 orri-alde. Ontan erebadatoz kanta auek, bañan 10 eta 11-garrena falta ditulata gañerakoak an ta emen garbitzaleren batek ikututa:1/1: Donostiyako; 1/2: ditzagun; 1/7: ta nolako moduban;3/1: Doatsu; 3/5; juban; 3/6: laguntzakoakin; 4/1: Euskal-erriko; 4/4: sitiyatzalleak; 4/5: zuten; 4/8: arrapatuatzetik; 5/5: ingelesa; 6/6: ingelesen; 6/7: plazagogorragorik; 8/4: zitekian; 8/7: gau bat faltatu gabe; 9/4:gaitza ugariya; 9/5-6: onra galdu eta ill, lapurtu guztiya;12/6: ezta ere jantzirik; 12/7: garisti.

(1814)

VILLANCICOS EUSKAROSCANTADOS POR NAVIDAD EN EL CORO DELA PARROQUIA DE SAN VICENTE DE LACIUDAD DE SAN SEBASTIAN, EL AÑO DE1814

INTRODUCCION

1/ Esna ari, Pratxubel,ator, Antoniyo,erotu dek nere ustezgure Gregoriyo;arestiyan pasa dekojuka mendiyan,Jesusa jayo dalaBeleneko erriyan.

2/ Guazen, jarrai zayoguntxabolak largata,Manubel Inaziyo,jo zak arrabeta;salto, brinko eta dantza,prime, kompañero,deskansatuko gaitukbueltakuan gero.

ZORTZIKO

1/ Jaungoiko zerukoagizon egiñikanmundura etorri daMariyagandikan;Beleneko ate zarbatzuben azpiyanjayo da otzak ikarazgaurko gaberdiyan.

2/ Guazen, para gaiteanlasterka bidean,Jesus aur eder uraarkitu artean;orra izar argi batbegiyen aurreanjarriko gaitubenaBelengo lurrean.

3/ Zeruko aingerubaksoñu ederrakinjatxirik emen daudebeste guztiyakin;au da billatzen degunleku erogarriya,ona Jesus, Jose taBirjiña Mariya.

4/ Belaun eta begiyakjarririk lurreanbiyotza jaso zagunJaunaren aurrean,eskatubaz guztiyokbarka dizaigula,eta bere doaiabetiko digula.

ESTRIBILLO

Manutxu itxi izumollan bitxiguba,ez du antxi antxikan,ene koitaduba,erdu ona, Txomintxu,erdu, neskatilla,ariñ kaderak, txutxu,Jesusaren billa.

IKUSI: “Euskal-Erria”, IV, 1881, 283 orri-alde. “Euskal-Erria”, 51, 1904, 578 orri-alde:“Introducción” edo sarreraren bigarren bertsoa falta du;Zortzikoaren 3/6: leku nai garriya; Estribilloa: ...ara nondan Txomintxu, - ara neskatilla, / arin saltoka, txutxu, -Jesus aren billa. “Euskal-Erria”, 61, 1909, 577 orri-alde:Introducción: 1/7-8: Jesus jayo dala - Belengo erriyan;2/2: txabolak lajata; Zortziko: 1/7: jayo ta otzak ikaraz.

(1815)

EGUBERRI KANTAKDONOSTIYAKO SANTA MARIYAKO

PREMILEIZAN KANTATUBAK1815-GARREN URTEAN

SARRERA

1/ Egurra ebakitzennekatu ta ondoanaritz baten oñeanerdi lo nengoan;amets egin dedaladadukat gogoan,guztizko berri onakdirala beingoan.

2/ Ekusi det zeruba,gero begiyetanargitasun aundi batalde guztiyetan;norbaitek belarriraesan dit onetanJauna jayoko dalagaur amabiyetan.

ZORTZIKO

Gau eder zoragarrizoriyonekoa,lurrera etorri zanagure Jaungoikoa,asmegitari onakagindutakoa,egunik argiyenaez bezelakoa.

2/ Ukullu zar bateanBelen-eko erriyangure Jesus jayo dagabaren erdiyan;jakindurik agudoartzayak mendiyanjatxi dira lasterkadenbora gutxiyan.

3/ Izar argi eder batlagun arturikaniru errege datozOriyentetikan;galdezka igaro diraJerusalendikan,Jesusaren jayotzazduten berririkan.

4/ Ekusi ta ezagutudutenean Jauna,lasterka jarri dutelurrean belauna;biyotzak altxaturikJesusarenganairurak egin duteeskariyo bana.

5/ Aingeru zerukoaklurrera etorriyakJesusen ingurutanan daude guztiyak;an daude erregeak,an daude artzayak,aur eder arri emannairikan begiyak.

6/ Jesus eta Mariyaona Joserekin,ona emen aingerubaksoñu ederrakin;ona zeru guztiyaJaungoikoarekin,ona gaurko gabeanlurrean gurekin.

EUSKARITXOA

Guazen, ekus dezagunaur jayo berriya,guazen, egin zayogunongi etorriya;guazen, eman zayogunjana ta erariya,oya, legorpea tajantzi-erantziya.

IKUSI: "Euskal-Erria", IX, 1883, 542 orri-alde.

(1816)

“La primera fiesta de esta índole de que hallamosnoticia es la Estudiantina del jueves de Carnaval del añode 1816, para la cual escribió el citado D. José Vicente deEchegaray una Tirana, compuesta de doce cuartetascastellanas y un estribillo. Aunque como muestra suelebastar un botón, vamos a copiar algunos de estos versosque, si poéticamente son ciertamente de escasísimomérito, merecen reproducirse por su sabor de época ypor las alusiones que contienen a la historia y el estadode la Ciudad.

He aquí las cuartetas 1.ª, 3.ª, 4.ª 5.ª, 6.ª, 7.ª, 11.ª y12.ª:

Privados en muchos añosde tunas y correríaspor fin con la paz de Europavolvemos a nuestros días.

San Sebastián desgraciada,venimos a ver tu suelo,con la música y el cantoa procurar tu consuelo.

Una destructora guerray una británica manotu desolación eternadecretaron, pero en vano.

Derribaron, es muy cierto,tus edificios suntuosos,aquella brillante plazay sus cubiertos (?) hermosos.

No por eso te desmayesque tus hijos te sostieneny de revivir tus cenizasgrandes esperanzas tienen.

No pierdas tu genio afable,pobre víctima inocente,que Fénix será el escudocolocándose a tu frente.

Todo quedará vencido,tú serás la victoriosa,y volverás a llamarte:San Sebastián deliciosa.

Adiós , pueblo placentero,digno de otra mejor suerte,adios, donostiar maiteac,urrengo iñauteriyac arte.

El domingo de Carnaval del mismo año hubo unaAndaluzada, o comparsa de majos y toreros, para la cualel mismo Sr. Echegaray escribió, en estilo que pretendíaser flamenco, una Tirana, compuesta de 12 cuartetas,más un estribillo, de las que pueden servir de muestra lasdos siguientes:

Hemos visto algo de buenoen las provincias toditas,pero nos hayamos locoscon estas guipuzcoanitas.

Tanto nos ha cautivadoel carácter de estas chonas,que parece ya no somosdueños de nuestras personas.

Y el lunes del mismo Carnaval una Comparsa de ciegosvalencianos, para la cual compusieron una Tirana el Sr.Legarda y un Bolero el popular Echegaray”. (1)

(1) José Manterola: “Breve noticia de algunas comparsasy fiestas de Carnaval habidas en San Sebastian en elpresente siglo” (“Euskal-Erria”, VIII, 1883, 97 orri-alde).

(1816)

EGUBERRI KANTAKDONOSTIYAKO SANTA MARIYAKO

PREMILEIZAN KANTATUBAK 1816-GARRENURTEAN

SARRERA

1/ Au gauaren guztizkoeder ta alaya,berak ekarri diguJaunaren doaya;garaiturik beingoaninfernuko etsaya,gelditzen da zerukoatea idikiya.

2/ Kristabak, aitor zagungure doikerra,zeren Jauna izan danain kupidakorra,esanaz biyotzetikfede andiarekin:“Jauna izan dedillabetiko gurekin”.

ZORTZIKOA

1/ Gau eder aukerakoparerik gabea,zuk ekarri gaituzuErredentorea;zuk kristau guztiyentzatdakartzu bakea,lurrera jetxirikangaur gure jabea.

2/ Irugarren personaTrinidadekoakgaur idiki dizkiguate zerukoak;bere onesgillekoobra birtuteakgaraitu du etsayata urratu kateak.

3/ Ona Trinidadekobigarren personadigun amoriyuazegiñik gizona;Mariya batzayarenErrayetatikanlurrera etorri dakristabagatikan.

4/ Gaur egikaritu dazoriyon gureanGuzi-al-dubenarennaigiña lurrean;gaur Betlengo estalpebeartu bateangure Jesus maiteadago trosa artean.

5/ Herodesek jakiñikaurraren jayotza,bereala nai diyoeman eriotza;bañan egiztatzekolendandik esana,aingeru bat jatxi daaita Josegana.

6/ Ametsetan aitu duesaten diyolaEjiptoko bideanjarri dediyela;guazen, jarrai zayogunkristabak munduban,gero arki dezagunguztiyak zeruban.

EUSKARITXOA

Guazen guztiyok, guazen,lasterka Belena,guazen, gaur da jayotzagure Jesusena;guazen, gaur da lurrekogaurik ederrena,guazen, kristau maiteak,guazen bada aurrena.

IKUSI: “Euskal-Erria”, IX, 1883, 543 orri-alde. “Euskal-Erria”, 55, 1906, 578 orri-alde. Bañan ontanZortzikoa-ren bertsoak beste orden ontan daude: 1, 3, 5,2, 4, 6. 1.850-garren urtean kanta-paper batean argitaratuziran bertso auek: Kanta-papera (Manterola-ren bertso-bilduma,Donosti). Kanta-papera jira guztian ertzetatik ebakitadago. Beraz, moldiztegiaren izena zuana izan zitekean,gaur gabe badago ere.

Aldaketak: Izenburua: DONOSTIAKOGAZTETXOAK JESUSEN JAYOTZARI 1850-GARRENGO URTEAN. Sarrera 1/8: sarrera garbia; 2/2:gure doaikera; 2/6: fede onarekin; Zortzikoa 1/1: Gaueder aukeratu; 1/5-6: zuk gaur kristabarentzat - dakartzupakea; 1/8: guztion jabea: 2/7-8: garaitu du etsaya, -urratu kateak; 3/5: Mari Birjiñaren; 3/7: etorri da lurrera;4/8: dago trotxartean; 5/5-7: baña egitutzeko - lendanazesana / aingerua jatxi da; 6/4: ipin dediela; 6/8: guztiok;EUSKARITXOA jarri bearrean, COROA jartzen du;Euskaritxoan 8: guazen gu lenena.

(1817)

“El domingo 7 de febrero de 1817 hubo unaMascarada de ciegos valencianos, y el día 13 (?) delmismo mes y año un Arzaigokia, pastorela o comparsade pastores. Para la primera el famoso D. José Vicentecompuso una Tirana, compuesta de seis cuartetas conEstrivillo y Recitado, una Jota y un Bolero en seguidillas;para la 2.ª una Marcha, Pastorela y Zortzico, que damosa conocer íntegros, por separado, en este mismo número.

El estrivillo de la Tirana era el siguiente:

Viva San Sebastian, viva,viva pues que ya revive,viva que tan halagüeñaal forastero recibe.” (1)

“...y ya el Carnaval del año siguiente de 1817 seorganizó la primera Comparsa de pastores (Arzaigokia),dirigida por el famoso D. José Vicente de Echegaray, queescribió para ella composiciones bascongadas, propiasdel acto, y alusivas a la historia y estado de la Ciudad,

(1) José Manterola: “Breve noticia de algunas comparsasy fiestas de Carnaval...” (“Euskal-Erria”, 8, 1883, 97orri-alde).

tomando parte activa en la misma Comparsa, en la quedesempeñó el papel de Aita Melchor.

Esta fiesta fué el prólogo de una larga serie decomparsas de análoga índole...” (2)

(2) “Recuerdos del Carnaval de 1817.-, “Euskal-Erria”, 8,1883, 109 orri-alde. (Egillearen izenik ez badu ere,Manterola-rena da, batere dudarik gabe.)

(1817)

ARTZAIGOKIADONOSTIYAN OTSAILLAREN AMAIRU-GARREN EGUNEAN MILLA ZORTZIEUN DA , AMAZAZPIGARREN URTEAN

MARTXA

Guazen, artzayak, guazen, andreak,ekus dezagun erriya,auxe bera da billatzen degunerretako Donostiya.¡Au jende ederra eta alegria!¡au jantziyaren garbiya!ezta ezagun mayorazkua,ezta ere nekazariya.

ARTZAI-KANTA

Ona gaur DonostiyanGreziyako artzayak,urtebetetik onuntzeuskera ikasiyak:ekusirik errikoliburu zarretaneuskaldunak giñalalengo denboretan.

Ona guztiyon Aitagure Meltxor jauna,argitasun aundiyakeman dizkiguna:beti zorko diyoguberari graziya,gizon eta andreakeuskera ikasiya.

Jakin dituguneanzuben naigabeak,ikaratu ez gaitubatere bideak:iñon gelditu gabesei illabetean,gaur Donostiyan gaudezoriyon gurean.

Euskaldunen artzeeraekusi ta ondoanbertan bizi izateadaukagu gogoan:emen ere badiraugari artzayak,eta urruti gabedauzkagu mendiyak.

Etorriko geradenoiztik eta noragazta-esne zuriyakzubei ekartzera:guztiya izango dagarbiro egiña,ezta eskas izangogure alegiña.

Gure amoriyuaEuskaldunentzakoizango da firmeasekuletarako:erriyan ta mendiyannola txaboletangogoango ditugugure egunetan.

EUSKARITXOA !

Soñu eta kantakindatoz Greziyatikartzayak arturikanandreak ondotik:esanaz biyotzetikguztiyok batian:Donostiya que viva,viva San Sebastian!

ZORTZIKOA

Donostiyan gaudelaezin sinisturiketxe abei begiragaude arriturik:zeren etorri geranbidean aiturikeztegula arkitukoparetak besterik.

Ekusten degu badaAtsegiñarekinbearra egiten dalalangille askorekin:etxe galanta frankoaurre ederrakin,denda, ganbara, sotoeta balkoyakin.

Gure begiyak daudeezin asperturikekusten naigabeakzaudetela azturik:kale berri zabalakzuzen idikirik,eta gañera asmoakaurrerako arturik.

Konzeju-etxe taplaza egin ondoanfama zabalduko damunduban beingoan:ez leneko denboraneta oraingoanonelako erririkeztala gogoan.

IKUSI: “Euskal-Erria”, VIII, 1883, 110 orri-alde.

(1817)

“Los días 16 y 17 de Setiembre de este mismo años de1817 hubo extraordinarias fiestas y regocijos públicos,con motivo de la medición de la nueva Plaza de laConstitución y la colocación de la primera piedra. Lamañana del 16 concurrieron al lugar que ocupó la antiguaPlaza todas las Autoridades, Cabildo, la Junta de obras,los principales propietarios y el pueblo en masa. Sedemarcó la plaza, y se colocaron solemnemente laspiedras de las columnas angulares, celebrándose elfausto suceso con bailes, ezpata-dantzaris y otrosfestejos. Con motivo de esta solemnidad compusotambién el Sr. Echegaray un Zortzico bascongado, que secantó la ya citada noche del 17.” (1)

“Esta composición se cantó en San Sebastián el 17 deSetiembre de 1817, al día siguiente de haber dadoprincipio la construcción de la nueva plaza, que hoy sellama de la Constitución, en cuyo honor fueroncompuestos estos versos.” (2)

(1) José Manterola: “Breve noticia de algunas comparsasy fiestas de Carnaval...” (“Euskal-Erria”, VIII, 1883).

(2) (“Euskal-Erria”, XV, 1886, 236 orri-alde.)

(1817)

DONOSTIAKO PLAZA BERRIKOMETARRIYEN ASIERARI

ZORTZIKOA

1/ Egun konsolagarrizorionekoa,amaseigarrenekoAgorrillekoa:neurritu dana PlazaDonostiyakoa,aztu bear dubenalen erretakoa.

2/ Atzo goiz berandubanDonostiko erriyanekusgarririk askozan plaza berriyan:alkiyak ipiñirikinguru guztiyan,agintariyak zeudenjarririk erdiyan.

3/ An ziran kabildo taErrege gizonak,an ziran gure juntaobretako jaunaketxegille nagusiagintariyenak,ezpata-dantzari tasoñurik onenak.

4/ Edertasun andi batgoizeko amaiketanzegoan jendezkoaleku guztiyetan:Plazan eta kalekoetxe berriyetan,arri pilla, ley0 zar,pareta gañetan.

5/ Arri urdin biribilllenbizikoetanatzo sartu diradePlaza-kantoyetanpaper eta dirubakfrasko ederretan,noizbait jakin dediyenondorengoetan.

6/ Ekarriko diradebereala arriyak,egiteko bertatikpillare berriyak:guztiz izango dirasendo ta egokiyak,orpoetan urdiñak,gañean zuriyak.

7/ Gero asiko diraegiten etxeak,ogei ta bosterañoposible ez obeak:berdintasunarekinbanaita gabeakartuko dituztenakPlazan iru aldeak.

8/ Konzejuko etxeakbeteko du urrenagure plaza berrikoalde laugarrena:zimenduak sendokiegiñik aurrena,izango da errikolanik ederrena.

EUSKARITXOA

Oroipena gaur zurigure Donostiya,utzirikan alde batnaigabe guztiya:zuri gaur oroipena,zuri, gure erriya,kanta ta dantzatubazzortziko berriya.

IKUSI: “Euskal-Erria”, XV, 1886, 236 orri-alde.

(1817)

EGUBERRI KANTAKDONOSTIYAKO SANTA MARIYAKO

PREMILEIZAN 1817-GARREN URTEKOEGUBERRIYETAN KANTATUBAK

SARRERA

1/ Atozte, langilleak,laster egizute,zuben neke izerdiyautzi ezazute;jarraituko nazutenegun badet usteatsegiñez beterikala zar non gazte.

2/ Jakin bear dezuteJesus jayo dala,estalpe zar bateanBelenen datzala:eskas izan ez dezangure egin-ala,nere lagun maiteak,guazen bereala.

ZORTZIKOA

1/ Jaunari alabantzak,Jaunari graziyak,kristabaren izenadadukan guztiyak,kunplitu diralakoegun profeziyak,bere abo santutikgizonari utziyak.

2/ Lendanaz emanikanMoises-i legea,mundura etorri daErredentorea:ezagutu dezagunbere bondadea,irikitzera datorzeruko bidea.

3/ Estalpe zar bateanBeleneko erriyangure Jesus jayo dagabaren erdiyan,Birjiña Amagandikanumildade aundiyan,otzak eta bearreziltzeko zoriyan.

4/ Zeruban ta lurreanJaun ta jabe danalarru gorriyan datorkristabarengana,zeren umiltasunabear dan aurrenaarkitzeko zerukobiderik onena.

EUSKARITXOA

Guazen, igeltseroak,argiñ eta arotzak,gaur Jesus adoratubear du bakoitzak;Birjiña Amarekinikaraz dago otzakmundura etorriyagu salbatzekotzat.

IKUSI: “Euskal-Erria”, I, 1880, 278 orri-alde. “Euskal-Erria”, 57, 1907, 548 orri-alde. OnekZortzikoaren lenengo bertsoa ta Euskaritxoa falta ditu.

(1818)

DONOSTIYAKO GAZTEAK ERREGEENGURTEA EDO ADORAZIYUA, BEREN

EGUNAREN BEZPERA GABEAN, MILLAZORTZI EUN DA EMEZORTZI-GARREN

URTEAN

OTSASTETXOA

Izan arren mundubanondasuna ugari,enperadore, errege,jaun eta agintari,guztiya zor dioguJesus maiteari;berari alabantzak,graziyak berari.

Ona gaurko gabeanbertan ejenploa,adoratu dezagungure Jaungoikoa,birtuterik onenaumildadekoa,iru errege magokemanitakoa.

ZORTZIKOA

1/ Iru errege datozOriyentetikan,Jaunak izar eder batlagun emanikan,kriyaduz ta erregalozondo beterikan,Jesus adoratzerabiyotz guztitikan.

2/ Irurok ipiñirikbelaunak lurreanemen arkitzen geraJaunaren aurrean,esperantzaz beteakdiyogun fedeanjarriko gaitubelazeruko bidean.

3/ “Zu zera, Jesus, gureErredentorea,zurea da eskaintzendizudan urrea;Zu zerade MeltxorrenJaun eta jabea,zurea da lurra tazeruba zurea.”

4/ Alabantzaz beterikzure izen santuba,Gasparrek ofrezitzendizu intzensuba:“Au da Arabiyakoarbolen frutuba,aurtxo paregabea,zuretzat bilduba.”

5/ Baltasarrek eskaintzendizu, Jesus ona,Ejiptoko arbolenurik gozoena:“Mirraren balsamua,gure goiko Jauna,borondatez beterikdakart zuregana, ”

EUSKARITXOA

Belenen argitu daeguna gabean,atozte ekusterazeruba lurrean:ona non aingerubakdabiltzan aidean,Jesus MariyarekinJoseren gañean.

IKUSI: “Euskal-Erria”, IX, 1883, 565 orri-alde.

(1818)

“El 29 de Enero de 1818 se celebró, bajo la direcciónde los seîiores Echegaray, Leizaur y Yun, la primeraComparsa de Jardineros, en la que tomaron partejóvenes de uno y otro sexo; y el martes de Carnaval delmismo año recorrió las calles una Estudiantina. Paraambas escribió Echegaray las poesías necesarias, enbascuence y castellano. Las estrofas 2.ª, 3.ª y 4.ª del Zortzico compuesto parala Comparsa de jardineros dan idea bastante exacta delos trajes que lucieron los jóvenes que figuraron en ella.”(1)

“La primera (Comparsa de jardineros), a que nosreferimos, se celebró el 29 de Enero del año 1818, siendosus directores y principales protagonistas los señores D.José Vicente de Echegaray y Leizaur, encargados ambosdel papel de Aita Josepe, y el Sr. Yun, que representabael de Bartolo. El primero de ellos, poeta obligado de todas las fiestaslocales, escribió en lengua bascongada todas las poesíasnecesarias.... Las estrofas 2.ª, 3.ª, 4.ª y 5.ª del Zortzico del Sr.Echegaray dan completa idea de los trajes que lucieronlos jóvenes de uno y otro sexo que tomaron parte en laprimera Comparsa de jardineros celebrada en estaCiudad.” (2)

(1) José Manterola: “Breve noticia de algunas comparsasy fiestas de Carnaval...” (“Euskal-Erria”, VIII, 1883).(2) “Recuerdos del Carnaval de San Sebastian - LasComparsas de Jardineros” (“EuskalErria”, X, 1884, 55orri-alde).

(1818)

JARDINZAYEN FESTADONOSTIYAN BELTZILLAREN OGEI TABEDERATZIGARREN EGUNEAN MILLAZORTZI EUN DA EMEZORTZIGARREN

URTEAN

MARTXA

1/ Donostiyako Alkate Jaunakemanikan lizenziya,goizetik datoz Jardiñeruakkantatzen martxa berriya:konpasa artubaz umore onezalegratzeko erriya,soñuba dute guztiz ederraberen artean jarriya.

2/ Joxe biyak (3) eta Bartolo (4)

jardiñetako maisubakantziñatikan gure arteanizan dirade deitubak:beti lanian aurtasunetikneke izerdiyan oitubak,buruko illea eta bizarradakazkite zuritubak.

(3) El autor y Leizaur. (Euskal-Erriaren oarra.)(4) Yun el padre. (Euskal-Erriaren oarra.)

OTSASTETXOA

1/ Donostiyara Jardiñeruakbaratza eder batekinapaindurikan datoz guztiyakberen Jardiñerarekin.

2/ Iñork nai badu belar onikan,naiz dala lore aziya,gure baratzan arkituko duasma diteken guztiya.

3/ Zer nai gauzatik lore ta belarugari dauka jardiñak:ispligu gozo, azitrai berde,arros, klabelin, jazmiñak.

4/ Albaraka ta lirio eder,bioletatxo morea,oreganoa, limoi belarra,naiz laranjaren lorea.

EUSKARITXOA

Zarrak eta gazteakernai soñubaribozaroki oneanguztiyok kantari:batere larga gabenork bere lanari,arreta baratzakolore belarrari,

ZORTZIKOA

1/ Emanikan Jardiñazer dan aditzera,oraiñ soñekoakindegu asiyera:zer gauza ederra danburutik oñeraJardiñeruak egunduten jantziyera.

2/ Gizasemeak duteaitzur bat eskuban,lore eta zintakintxapela buruban:pañubelua betileneko moduban,txalekua beterikmirtoz inguruban.

3/ Lazadakiñ gerrikosedazko gorriyakalkandoren gañetikederki jarriyak:ankinazko galtzakingaltzerdi zuriyak,kolorezko zapatakguztiz egokiyak.

4/ Ez daude eskasagogure emakumeak,lastozko txapelakin,luzean illeak:lorez eta belarrezentero beteakzintaz estalirikansoñeko trajeak.

5/ Zesto bana eskubanbakoitzak arturik,nork bere gizonarilagun egin nairik,gabaz eta egunazbeti nekaturik,beren aurraren malurakezin gelditurik.

6/ Gure seme ta alabakurte gutxirekinnekean asten dirabat bestearekinetxeko atariyanbaratzatxoakingero lana egitekoaita ta amarekin.

EUSKARITXOA

Biba ostegun gizen,biba iñauteriya,biba Jardiñeruak,biba Donostiya,biba pobre ta aberatsmunduko guztiya.

IKUSI: “Euskal-Erria”, X, 1884, 56 orri-alde.

(1819)

EGUBERRIYETAKO KANTAK (1)

SARARTEA

1/ Beleneko erriyan,mendi zelayetan,txabola, legorpe tabide ingurubetan:Aingerubak diyoteleku guztiyetanJesus jayoko dalagau erdi onetan.

2/ Allegatu da badagabaren erdiyaguazen arki dezagunBeleneko erriya:bide-lagun arturikZeruko argiya,guazen adoratzeraaur jayo berriya.

ZORTZIKOA

1/ Oria misteriyoaparerik gabea,ona Birjiñagandikdatorren lorea:Jesus maitea, gureErredentorea,Jaungoiko zerukoa,lurraren jabea.

2/ Ona Onenzarokogau egun egiña,Ama gelditu zanaMariya Birjiña:Jaunaren amoriyogeiago eziña,guztiya deritzayokristabaren diña.

3/ Gizon egiñik datorlurrera Zerutik,kristabaren etsayagaraitzeagatik:eziñ geiago egiñlezake gugatik,eman dizayozkaguneskerrak bertatik.

4/ Sekulako mendeanarturik etsaya,Jesus maitagarriyakgugana du deya:bitarte ipiñirikBirjiña Mariya,biyotzetik galdetzendiyogu graziya.

EUSKARITXOA

Zorioneko gau ondoayez betea,Zuk ekarri gaituzuLurrera pakea,Mesias egiyazkoJaun eta jabea,gure Jesus, BirjiñaAmaren semea.

(1) Santa Maria eta San Bizente, DonostiakoPremieleiza biyetan, beretako kapillako maisu soñularinagusi On Mateo Antonio Pérez Albeniz jaunak musikanipiñiyak, eta 1819-garren urtean kantatuak. (Euskal-Erria-ren <15, 1886> oarra.) IKUSI: “Euskal-Erria”, 15, 1886, 535 orri-alde. “Euskal-Erria”, 53, 1905, 497 orri-alde. Oarra:“Versos cantados en las iglesias de Santa María y SanVicente de la ciudad de San Sebastián, en la Navidad delaño 1819, siendo sus autores, de la letra José Vicente deEchagaray, y de la música Mateo Antonio Pérez deAlbeniz.

(1820)

“Del año 1819 no tenemos noticia sino de unaComparsa de sastres que hubo por San Antonio el día 13de Junio. La Jota y Bolero para esta fiesta fueroncompuestos por el mismo incansable Sr. Echegaray,ambos en castellano, aunque la Jota glosada con unlauko euskaro.

El año 20, además de una Estudiantina el domingo deCarnaval, para la cual compuso Tirana y Bolero el mismopoeta tantas veces citado, se celebró la 2.ª Comparsapastoril o Arzaigokia, letra del mismo Echegaray,compuesta de Marcha, Pastorela y Zortziko.

Las estrofas 3.ª y 4.ª de este último, dan a conocer losprogresos que había hecho ya la edificación en la nuevaCiudad.” (1)

(1) José Manterola: “Breve noticia de algunasComparsas y fiestas de Carnaval...“, (“Euskal-Erria”,VIII, 1883).

(1820)

BIGARREN ARTZAIGOKIA DONOSTIYAN,OTSAILLAREN 10-GARREN EGUNEAN,

1820-GARREN URTEAN

MARTXA

1/ Soñuba joaz, martxa kantariDonostiyako kaleraorain iru urte egondutakoartzayak etorri gera:pozez biyotzak zabaldurikanbegiyak ez nai alde egiñ,edertasunez ingurutuakgure barrenak atsegiñ.

2/ Eziñ aspertuz begira gaudeDonostiya berriari,ikusten nola denbora gutxinegin dan lana ugari:erriya guztiz ederra badajendearen naitasunaiñon ere eziñ arki litekeemen dan bañon obea.

ARTZAI KANTA

1/ Greziyako artzayakona Donostiyan,iru urteren burubanbigarren aldiyan:lenago Greziyatikoraiñ menditikan,zubek ikusi gabeeziñ etsirikan.

2/ Greziyatik etorrieta berealagaztigatu gendubentxit ondo giñala:adiskide gureakdutenian jakiñdatoz bere andre taseme-alabakiñ.

3/ Atsegiñez beteriknai degun erara,eziñ obeto pozezemen bizi gera:ikusten gaituztelabegi onarekiñ,Euskal-erriyan artubeso zabalakiñ.

4/ Gure aldetik geraaurten lenekoakdenbora guztietanesker onekoak:ezaguturik betiemengo jendeaizan ta izango dalaparerik gabea.

EUSKARITXOA

Oraiñ iñauteriyaknekeaz azturikez daukagu gogoanpena naigaberik:egunaz eta gabazdibertitu nairik,ez da kanta, dantza tasoñuba besterik.

ZORTZIKOA

1/ Urbildu geraniangaur Donostiyara,elkarri begirakagu gelditu gera:gero ikusirikanerriko sarrera,arriturik eskastuzaigu zentzuera.

2/ Ezagutu eziñikgure begiyetanesna arkitzen geranedo gauden lotan:Donostiyako kaleberri ederretanedo ArkadiakoPeloponesetan.

3/ Lenagoko antzikanez dauka erriyak,beste bat irudi duoraiñ Donostiyak:berriro moldaturikeder, egokiyak,etxe, kale, plaza taeleiz atariyak.

4/ Adiskide maiteak,au da Donostiya,orain sei urte t’erdierretako erriya:polita zan lenago,gaur ederregiya,beti paregabeata maitagarriya.

EUSKARITXOA

Artzayak oroipenaostegun gizeni,guztiyok arratseraguztiyok kantari:esker onez beteakgu Donostiyari,zorion berarekiñbere jendeari.

IKUSI: “Euskal-Erria”, 26, 1892, 127 orri-alde.

(1827)

“Después de una laguna de siete años, que abarca elagitado período de 1820 a 1827, nos encontramos eldomingo de Carnaval de este último año con unaComparsa de gitanos andaluces; el lunes inmediato(astelen iñauteri eguerdiyan) con la primera Fiesta deZapateros (Zapatari festa); el martes con LaEstudiantina de Salamanca, y el segundo día de Pascuade Resurrección con una Comparsa de gitanosandaluces en Uba.

Para todas ellas se acudió al ingenio de D. José Vicenteque, cual siempre, proveyó de todos los versosnecesarios, ya en casteIlano, ya en bascuence.”

(1827)

DONOSTIYAN ZAPATARI FESTA 1827-GARREN URTEKOA ASTELEN IÑAUTERI

EGUERDIYAN

KRISKITIN

(Ariya biyurtzen)

Aritxo ori ondo biyurtu,biyotz nereko laztana,eltziak ondo irakin gabeetxetik nator zugana,plazara lasterka zureganajakinik dantzan zerana. (1)

IRIYARENA

(Larruari koska egitean)

Nere ortztxuak,ortza nereak,begira miñ artu,begira miñ artu,larrubari kontuz agarratu.

KONTRAPASA

(Ariyari figura ematen)Nere maitea dago, dago,tableru gañean, ean,umore onarekinkantari lanean,eskubetan arturik, turik,pikea ta ariya, iya,nere kutuntxo goxoburu galgarriya.

ZAPATARIENA

(Zapatari orman puntada ematean)Nere zapataritxo maiteak,orman sarturik zapata,polikitxo eta guztiz berdin,puntuak ondo artu etapanparroi dauka zapata,dauka panparroi zapata.

ARRE POTXO

(Soluba biguntxean)Txatka, txatka ari dazure matrilluba,arriyaren gañeanbiguntzen soluba,eta soñutxo orrekemen barrenean,

txatka, txatka egiten ditnere biyotzean.

ARIN ARIN

(Leun gomarekin zapata apaintzian)

Leun gomarekinzapata apaintzennere guztizkotxoaari da oraintxen,baldin badu biyotzanik bezin leuna,lastertxo izango detetxian laguna.

(1) Zerala zion; zerana jarri degu, dudarik gabe alabear dualako. IKUSI: Jose Manterola-ren bertso-bilduma,Donostian, eskuz idatzia. Oar auek jartzen dizkio: (Venia inmediatamente un Bolero, por ciertomuy malo, en castellano.) (Autor: José Vicente de Echagaray.) “Euskal-Erria”, 30, 1894, 94 orri-alde; Kriskitin:“Ariya biurtutzian”; Iriyarena/2: osotxo neriak; ta“Larruari koska egitean” falta du; Kontrapasa: “Ariyaripikia ematian”; “ZAPATARIKOA”: Polikitxo eta guztiz berdiñ /puntubak ondo artuta / nere zapataritxo maitiak / ormansartu du zapata.ARIN ARIN: Leungarriarekiñ zapata apaintzian; 1:Leungarriyarekiñ; 3: guztizkoztxoa.

(1828)

“La mañana del domingo de Carnaval de 1828 severificaron la tercera comparsa de pastores (Irugarrenarzaigokia) y una Comparsa de caldereros turcos.

La primera tuvo lugar en la Plaza de la Constitución,tomando parte en ella jóvenes de ambos sexos, y el Sr.Echegaray escribió la letra bascongada para la Marcha,la Pastorela y el Zortziko que se ejecutaron.” (1)

(1) José Manterola: Breve noticia de algunas Comparsas yfiestas de. Carnaval...” (“Euskal-Erria”, VIII, 1883).

(1828)

DONOSTIYAN IRUGARRENARZAIGOKIA 1828-GARRENEKO IGANDE

IÑAUTERI GOIZEAN

MARTXA

1/ Atozte arzayak, ariñ atozte,guazen guztiyok festara,Aita Josepe buru degulaDonostiako plazara:kaletarrai eskaintzen gatozamoriyozko doaya,soñu ederrak, dantza politak,kanta euskerazko eztiya.

2/ Greziyatikan etorri etaamaikagarren urtean,irugarrena degu arzayakDonostiyako kalean:Iñauteriyan soñubarekinixildu gabe kantatzen,gabaz ta egunaz beti dantzan tabeñere ez gera nekatzen.

ARTZAI KANTA

1/ Eman genuben itzalenago bi aldiz,etorriko giñalaiñoiz edo berriz:irugarren aldiyanaurten emen gera,Donostiar maiteak,zubek ikustera.

2/ Oraiñ amaika urteeta oraiñ zortzi,Donostiya gendubenlenago ikusi:ordutik onerañoez genduben usteaurreratu ziralalanak onenbeste.

3/ Etorri geranianplaza-kantoyera,dira pozez malkoakagertu begira:esan nayagatikanda esan eziñagure biyotzak artuduten atsegiña.

4/ Berrirotik egitenzauden Donostiya,ederra bezelaxezerade alaya:guztiz maitagarriyazedorren jendea,eziñ izan ditekedan baño obea.

EUSKARITXOA

Artzayak oroipenaIñauteriyari,goizetik arratseradantzan ta kantari:beti umore onagure soñubakin,adiskide ta maitedonostiarrakin.

ZORTZIKOA

1/ Zortzikoa kantarimenditik kalera,Donostiyara pozezgaur etorri gera:ariñ makil saltoanAldapetan bera,Iñauteriyetakofestak ikustera.

2/ Artzayak izan arrengure dantzariyak,dira guztiz lirañak,datoz txit galayak:kolore ederrezkoberdiñak jantziyak,eskubetan politakmakil ta ustayak.

3/ Dantza-leku ederraolezko biguña,plazan dago berrirogaur bertan egiña:ikusteko nork dubenzankoa ariña,eta zeñek obetodarabillen oña.

4/ Zer ikusi geiagoizan dezan festak,eta luzeagoairaupena goizak:artzayakin bateandatoz gaur modistak,josten eta bordatzenlangille politak.

5/ Guztiz ondo dakiteegiten kofiyak,kolorezko zintakinmodara jarriyak:oi ez bezelakoakdira neurri-gayakburu kolokak etaillez estaliyak.

6/ Len, oraiñ eta beti,kaletar maiteak,zubentzat esker onezbiyotzak beteak:oroituko geradejuan arren urteak,gure denboran, etaondoren semeak.

IKUSI: “Euskal-Erria”, 18, 1888, 85 orri-alde. “Euskal-Erria”, 30, 1894, 57 orri-alde. (Bañan ontanMARTXA ta ARTZAI KANTA bakarrik daude.) “Euskal-Erria”, 12, 1885, 83 orrialde. (OntanZORTZIKOA bakarrik dago.) “Kanta-papera”, moldiztegiaren izenik gabea (JoseManterola-ren bertso-bilduma, Donosti) (Ontan ere ezdago ZORTZIKOA besterik.)

(1828)

“En el mes de Junio de este mismo año (1828) secelebraron extraordinarias fiestas, de cuya reseña nosocuparemos quizás otro día más despacio, con ocasión dela venida de SS. MM. su estancia en esta Ciudad durantevarios días y de la colocación de la primera piedra de lanueva Casa Consistorial.” (1)

(1) José Manterola: Breve noticia de algunas Comparsasy fiestas de Carnaval...” (“Euskal-Erria”, VIII, 1883).

(1828)

DONOSTIYAKERREGE ETA ERREGIÑAREN

ZORIONEKO ETORRERARI

ZORTZIKOA

Biotz nereko sememaite geyegiyak,itxoroten dizuteama Donostiyak:beso zabal laztankaatozte guztiyak,aditzera pozezkozorion berriyak.

Laugarren egunean,Garagar illean,degu Corpus bezperaaurtengo urtean:egun artan sartukodirade goizeanErrege ta ErregiñaDonosti lurrean.

Gure Errege FERNANDOoberik eziña,AMALIA onegigure Erregiña:Donostiarrak eginarren alegiña,ez liteke beñereizan zuben diña.

Denbora laburra dagelditzen zaiguna,baña borondateaaundiya ta ona:egin dezagun badagogoz al deguna,gabaz eta egunazutzi gabe lana.

Erregeak agertzendiran istantean,festak asiko diralurrean ta urean:eleizan, itxasoan,kanpoan, bidean,gazteluan, murallan,kayean, kalean.

Kontxan egongo diratxalupa ta ontziyak,banderaz apaindurikerrenkan guztiyak:eta beren mariñeljende egokiyakErregeri egitenongi etorriyak.

Arku bat egongo dasorotik aldean,poliki ipiniyaSan Martin bidean,bere pillare ederberdiñen gañean,apainduba guztiyagoyen eta bean.

Ezpata-dantzariyakirtenak biderazanko aztal ariñakager egitera:Erregeren aurretikbiurtuko dirabere Palaziyokoplaza atarira.

Dantza-modu guztiyakizango dirade,egunaz eta gabaz,goiz ta arratsalde:brokeadu, jorrariesku, gizon, andre,artzai ta beste millazeñek bere alde.

Piramide galantakedo metarriyakplazaren bi aldetanberdin ipiniyak:guztiz ederrak etaekusigarriyak,egunaz itxugarri,gabean argiyak.

Iru egunez dirailtzeko zezenak,Nafarroan arkitzendiran oberenak:Españian autubakarteko gizonak,pika, banderilla taezpata onenak.

Txit panparroya dagoegiten karroza,edertuko dubenaaundizkiro plaza:eman bear diyotelau idik laguntza:adar urrezkoetanloturikan lanza.

Barrenen juango diranaikeran jantziyakberrogeyetarañodama ta galayak:kantari, soñularieta dantzariyak,etxeandre, manuak, (1)gazteak guztiyak.

Gabak egun egiñikgure begiyetan,argi ta subak ederplaza kalietan:baile ekusgarriyakagintariyetan,soñubak eta dantzakleku guztiyetan.

Ez naiz aspertu bañaasko degu gaurko,utzi dezagun badazerbait gerorako:Donostiyan diranakdute ekusikoemen esan ez degungauzarikan asko.

(1) Matronas y Genios. (Egillearen oarra.) IKUSI: Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabea.(Bibliothéque Nationale, Paris.) Paperak eskuz idatzitako oar auek ditu: (1828) (Manterola-ren letraz.) (Manterola, 1878: 8ra 16) (beste norbaiten letraz.) (José Vicente de Echagaray). (Manterola-ren letraz.)

(1828)

A LOS REYES NUESTROS SEÑORESARKADIAKO ARTZAYAK

MARTXA

¿Zer gertatzen da gaur Donostiyan?¿nondik dator gure poza?¿nora dijoaz gure begiyak?¿zeñek darama biyotza?Gure Fernando maitea etaGure Amalia eztiyaemen arkitzen dirade etaesana dago guztiya.

Gure egun eta denborarakozerubak zeukan gordeazoriyon aundi antziñetakoerak ekusi gabea:Donostiyara etorririkanGure Jaun eta jabea,Erregeetan dan oberenaeta Erregiña Andrea.

Zor aundiyetan gelditzen geraonenbeste mesederi,ez dan bezela baliteke izangure eman gaya ugari:Jauna, artu bada borondate on,esker eta oroipenak,Donostiarrak biyotz osotikeskaintzen dizkizutenak.

ZORTZKOA

Adorado Fernandozazpigarrengoa,¡oh Rey esclarecidoEspañiakoa!Majestad Soberanabiyotz gurekoa,recibe el homenajeDonostiakoa.

Estrella de Sajonia,gure Erregiña,de las virtudes centrozerubak egiña:de la bondad modelooberik eziña,cándida como tiernaiñor ez adiña.

Con huéspedes tan magnosdago Donostiyade admiración y gozobeterik guztiya:a felicidad tantaez erakutsiyamira, ve, palpa, duda,bere on zoriya.

San Sebastian felice,gaur zure semeakson los más venturosos,doayez beteak:con música los unos,kantari besteak,todos entonan looreszar eta gazteak.

Los San Sebastianenses,adiskide arrotzak,todos grata memoriaesker on bakoitzak:con voluntad os rindenamoriyo pozak,acogida y obsequios,gañera biyotzak.

El Rey Fernando vivaAmaliarekin,vivan largas edadesbiyak alkarrekin:felices venturososbat bestearekin,y después en la gloriaJaungoikoarekin.

IKUSI: Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabea(Bonaparte-ren bertso bilduma, Chicago). Eskuz idatzia: J. Manterola-ren bertso-bilduma,Donostin. Azkenean alaxe dio:(Autor; J. Vicente de Echagaray.)

(1828)

DONOSTIYAKO GAZTETXOAK MILLAZORTZI EUN DA. OGEI ETA ZORTZIGARREN URTEKO EGUBERRI BEZPERAGABEAN (1)

BASERRI-KANTA

1/ Zarrak eta gazteak,etxian, auzoan,gaur zoratu diradeentero beingoan:aditu dutelakoJesusen jayotza,dantzan eta kantariojuka dabiltza.

2/ Nekatzen diranekoegiñikan suba,baniatu dediyenapari-moduba:munduba egon arrenpozak ernaituba,ez dago gure tripabeñere aztuba.

3/ Agertzen dira puskaetxeko guztiyak,tupiña, burruntzali,padera, paziyak,eltze, bombilla, pitxar,txaltxiñak, kaikubak,plater, baso, damboliñ,poto, katillubak.

4/ Sukalde-bazterretanez dago eskasa,bakallaba, txardiña,bitxigu, legatza,opill, ogi, taloa,gaztaña, arraultza,udarea, sagarra,esnea ta gazta.

5/ Bultzatzeko ederkionenbeste jende,sagar eta mats-urakguztiz on dirade:baña eratekoankontu neurriyari,ez gabiltzala gerolurrean igeri.

EUSKARITXOA

Donostiyara gatozagirando billa,ez gerade bakarrakbadirade milla:kapusayak burutik,eskuban makilla,soñu eta kantariarreta, mutilla.

ZORTZIKOA

1/ Arreta, jende onak,kristabak, atozte,gure lege adiñaadi ezazute,milla bat zortzi euneta ogei urte,zortzi geyagorekinaurten dira bete.

2/ Ordu ezkero betida urterokoaoroipen atsegiñakristabakikoa,berriturik zoriyongau arretakoa,Zeruko Aitak berakemanikakoa.

3/ Orduban etorri zangizonarengana,guztiya egiñ etaegingo duena,zerubak eta lurrakegiñ zituena,asiyera azkenikiñoiz ez dubena.

4/ Bera da santuarenegiyazko jauna,zerutarren erregeeta jabe dana,sortutako guztiyamendean daukana,diyotena guztiyakmakurtzen belauna.

5/ Guztiya al dubenakguztiya emanik,ez du bear mesedeesker iñorenik:baña amoriyuageyegi izanik,gizonarekin dagogaur lagun ekiñik.

6/ Ogei ta amairuurte bizitu zanumill eta pobreaneke ta penetan,beti gizonarekinzegoen izketan,egiya erakustenordu guztiyetan.

EUSKARITXOA

Gaur zelebratzen deguJesusen jayotza,gaur da zoriyonekokristabaren poza:gaur dago atsegiñezbeterik biyotza,gaur guztiyok alegre,kontentu bakoitza.

(1) Gabon-kanta auek Echagaray-renak dirala, ez duiñork iñon esaten; bañan itxura guzia arena dute. Argatikjarri ditugu liburu ontan. IKUSI: Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabea.(Bonaparte-ren bertso-biduma, New Library, Chicago.) Paperak, norbaiten eskuz auxen erantsita dauka:“Donosti... ......... 1856 P. Baroja”. Puntoz jarri deguntokian, paperean ezin irakurri ditugun letra batzuk daude.

(1829)

DONOSTIYAKO GAZTEAK ERREGEENGURTEA EDO ADORAZIYOA BERENEGUNAREN BEZPERA GABEAN 1829GARREN URTEAN

MARCHA

1/ Humildes criados, leales, gratos,Errege jaun irurenak,ha trece días que caminamosOriyentetik Belena:al fin llegamos de gozo llenoszoriyon leku onetan,y nos hallamos postrados todosJaungoikoaren oñetan.

2/ Le adoramos y le rogamosarren gaitzala urriki,le alabamos y le pedimosbarkaziyoa umilki,nada ofrecemos, porque sabemosbera dala egilleade cielos, tierra, ángeles, hombres,dan guztiyaren jabea.

OTSASTETXOA

1/ Gure Jesus maiteajayo dan orduban,izar bat agertu daberriya zeruban:guztiya da argiyabere inguruban,argiya begiyetan,argiya zentzuban.

2/ Argi onen argiyanargi degu ikusi,zer modutan aurrerabear degun bizi:lege berriya argidigu erakutsi,ta Jaunaren graziyanipiñi (y) arazi.

3/ Miragarrizko argita graziyarekinbereala diyogubideari ekin:gu izarrarekin taizarra gurekin,Jerusalenerañobeti alkarrekin.

4/ Erri nombratu artangeranean sartu,ezin izan ditugubegiyak argitu:zeren gure izarrazaigun ezkutatu,eta illundurikangeraden arkitu.

5/ Herodes aditu tanaigabez beterik,aruntza biyurtzekoez degu asmorik:gaiztotasun arrenaguk ezaguturik,bere aurrera juanagaude damuturik.

6/ Gero geradeneanandik ateratu,gure zoriyon pozalaster da berritu:gure izar argiyada berriz agertu,oneraño beraridiyogu j arraitu.

7/ Ona guk nai gendubenBelengo erriya,ona zori onekoportale azpiya:ona billatzen degunaur jayo berriya,ona emen zerubalurrera jatxiya.

8/ Graziyaz ta doayezbeterik beingoan,Ama maite Mariyaona non dagoan:bere seme ederraarturik besoan,ona aita ordekoJoseren iondoan.

EUSKARITXOA

Kristabak, berri onakdoaya ta poza,atsegin zoriyoneznaikeran bakoitza,esker on aukeretanbeterik biyotza,zelebratu dezagunJesusen jayotza

ZORTZIKOAN ADORAZIYOA

1/ Aurtxo jayo berriya,zeruko lorea,zure oñetan dagoMeltxor Erregea:eman dizu biyotza,eskaintzen urrea,ez du bererik ezer,guztiya zurea.

2/ Jesus, zure aurreanda Gaspar arkitzen,zaitu adoratzen tazaitu alabatzen:eskaintzen inzensuba,biyotza ematen,barkaziyoa etagraziya eskatzen.

3/ Mesias egiyazkojabe on bakarra,Jesus zerubetatikjatxitako aurra:Baltasarren eskutikar ezazu mirra,eta indazu arrenzure on eskerra.

Irurak:

4/ Ona Jesus, gure Jaunzeruko aundiya,emen zure oñetanauspez ipiniyagizonaren lurrekoaginte guztiya,galdez barkaziyoa,eskatzen graziya.

EUSKARITXOA

Atozte ikusteraatozte jendeak,Jesusaren oñetaniru Erregeak:emen berdintzen diraaberats pobreak,berdiñak badiradegure birtuteak.

IKUSI: Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabea.(Bonaparte-ren bertso-bilduma, The New Library,Chicago.) “Euskal-Erria”, XVI, 1887, 7 orri-alde: Martxa: 2/5:pues que sabemos; Otsastetxoa, 4/1: erri sonatu artan;5/1: Erodesi aditu ta.

(1829)

EGUERRITAKO KANTAK SANTA MARIA ETASAN BIZENTE DONOSTIAKO PREMILEIZA

BIETARAKO, BEREN KAPILLAKO MAISU D.PEDRO ALBENIZ JAUNAK SOÑUBAN

IPIÑIAK 1829-GARREN URTEAN

SARARTEA

Artzayak, onera bildu,arren guztiyok ixildu,zeren jayo dan aurrakgure jabe bakarrakezin zabalduz begiyadauka haren premiya,

Ixill eta motz jolasa,itza bakan ta eskasa,ojurik egin gabeegoten bagerade,loa laster datorkiyo,otzak utzitzen badiyo.

Gaur utzirikan Zeruakjatxi dira Aingeruaklaguntzera Aurrarilo-soñuba kantari,artzayak, ixil, arreta,aditu kanta polita.

AINGERU LOA

Jesus maitea, lo ta loegiñ ezazu gozoro,lo oraiñ eta lo gero,lo egiñ zazu luzaro.

Semetxo ona, nere bakarra,Zeruetako lorea,ona, enetxoa, opill zuriyabiguñ azalik gabea.

Nere kutuntxo laztan maitea,ona goxoa zuretzat,zopatxo mami saldaz bustiya,eztiya ere badaukat.

Zure aita da Zeruko Jauna,ama mantxarik gabea,zure seaska arri gogorra,eta Zu nere jabea.

Zuretzat eta Josepherentzatditut, Amatxo Birjiña,ollo-saldatxo, egazti, arrai,arraultza, talo, gaztaña.

GAU ONA

Umore ona zoriyon pozagaurko gabean gurekiñoi dira beti, kristau maiteak,Jesusen Jayotzarekiñ:aitormen urtero berritubagaberdi ernai autuba.

Soñu ederra, kanta berriyak,ipintzen dira urtero,denbora eta leku guztiyan,Jesus jayo zan ezkero:oroimen atsegiñ aundikiyaZerubetatik jatxiya.

Doairik bada mundu onetanda kristabaren legea,izanarekin gaurko gabekomisteriyoan fedea:sinismen bide berdiñ zuzenaZeruko atearena.

EUSKARITXOA

Atozte, guazen ariñkontentuz Belena,atozte ekusteraJesus jayo dana:ariñ guazen, atozteBelena kontentuz,ekustera atoztedana jayo Jesus.

ZORTZIKOA

Eguberri bezperangabaren erdiyandator Jesus munduragure on zoriyan:estalpetxo bateanBelengo erriyan,elur aize otzetanleku irikiyan.

Ama ta Aita daudeguztiz negargarri,otzak ikara biyakbegira elkarri:nola berak ez dutensoñean zer jarri,ez dakite semeazerekin estali.

Lasto txetu piska bat,amaren magala,gañera beyarekinastotxo bakarra:oben eta aitarenasnase makala,ez da beste gairikanberotzeko aurra.

Aurtxo au da, kristabak,gure Jesus ona,Mesias egiyazkobillatzen deguna:Trinidade Santukobigarren persona,Zeru eta lurrarenEgille ta Jauna.

VILLANCICOS EN CASTELLANOSolo:

Venid, venid, mis zagales,veréis el mayor milagro:el Hijo de Dios nacidoen un miserable establo.

Dúo:

Vamos, vamos y adoremosal Rey de reyes por quienserá redimido el mundoy tendrá gloria Belén.

CORO

Lleguemos, lleguemosa adorar a Dios,que dignó humanarsenaciendo entre nos:con gozo y locuracelebrado seaprodigio tan grandeque es gloria a la Aldea.

IKUSI: Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabea.(Bibliothéque Nationale, Paris.) Eskuz erantsita oar auekditu: (Manterola, 1878, 8ra 16.) (Compuestos. por Dn. José Vicente de Echagaray.) Gure iritzian beintzat, sail ontako bertso guziak ezdira Echagaray-k asmatuak, baizik Echagaray-k erriarenaotik jasoak, batzuk beintzat.

(1830)

“El domingo de Carnaval de 1829 se celebró El Triunfodel defensor de la Cruz Demetrio Ispilanti, representadoen la Plaza nueva de San Sebastian por una comparsa degriegos y turcos, con baile, música militar y canto.

Con tal motivo se escribieron sobre el asunto unHimno y Coro en castellano y otro en bascuence, yaunque parece raro, no fué autor de ellas el tantas vecescitado D. José Vicente de Echegaray. Ignoramos quién lofuera.

El jueves gordo (18 de Febrero de 1830) hubo unaComparsa de ciegos valencianos; al mediodía deldomingo de Carnaval (igande iñauteri eguberdian) secelebró la primera Comparsa de oficios o artesanos(Langille maisuben festa), y el lunes inmediato unaComparsa de panaderos franceses, que se transformó elmartes en Comparsa de manolos.

La bonachona musa del simpático Echegaray proveyóa todas estas fiestas, escribiendo para la primera unaTirana con Estrivillo y Recitado, y un Bolero; para lasegunda, Marcha, Belaun-chingoa, Kriskitin, Chulo-chulito y Zortziko, todo en bascuence; Marcha y laCancion del Trabajo, con su Estrivillo, para la tercera; yuna Tirana y Bolero para la cuarta.

He aquí por vía de muestra, las cuartetas l.ª, 2.ª, 5.ª y6.ª de la Tirana compuesta para la Comparsa de ciegosvalencianos:

A San Sebastian llegaronotros ciegos valencianos,cuando ella no existíaahora catorce años.

Solo existían las ruinaspara renacer de entre ellasotra linda ciudad nuevala más bella de las bellas.

Entonces entre las ruinaste cubrían los escombros,hoy te descubres hermosade cuantos te ven asombro.

Tus casas, calles y plazasadmiran a cuantos miran,su buen gusto y simetríaa cuantos miran admiran.

Ahí van como muestra del Bolero las seguidillas 1.ª y3.ª, que dan alguna noticia del carácter de nuestrasfiestas locales de Carnestolendas:

Mascaradas vistosas,bellas comparsas,en esta ciudad llenancalles y plazas,y las nochesen bailes muy lucidosson elegantes.

Decimos y diremosen todos tiemposque aquí no se distinguenmozos y viejos,alegres todosbailan y se diviertenen paz y unidos.

Los versos podrán ser malos, pero son muy gráficos ypintorescos como la mayor parte de los del buenEchegaray. En la Comparsa de oficios tomaron parte ocho parejasde ambos sexos, hallándose representados los siguientesoficios: el zapatero, carpintero, linternero, tornero,herrador, el afilador, el vendedor de ropas y el calderero. La siguiente estrofa de la marcha viene a confirmar loque hemos expuesto y repetido sobre el Carnaval en SanSebastián:

Beti pakean, beti naikeranDonostiako jendia,nola egunean ala gabeanatsegin da ekustia:Iñauteriyan ez da ezagunnor dan zarra, zeiñ gaztea,giza-semea, emakumea,aberats edo pobrea.

Por último, como muestra de los versos compuestospor el señor Echegaray para la Comparsa de panaderosfranceses, ahí va la Marcha, literalmente copiada de sucolección completa:

1/ Alon an aban marchè,alon moncher bolanchè,e cant tut sera arranchèa trabaler comancè:pur gañar de bon archantraballe vus an marchan,alon mon petit anfanchanté pur le Carnabal.

2/ Le bon Carnabal chantonsan cumpliman, san fason,alon, compañon, danzonsote don mon bon garzon:che sui bocu fateguèalon bon metre cet asèalon buar pur finicèa votre bone santé.” (1)

(1) José Manterola: Breve noticia de algunasComparsas y fiestas de Carnaval...” (“Euskal-Erria”, 8,1883, 97 orri-alde.

(1830)

DONOSTIAKO GAZTEAKLANGILLE MAISUBEN FESTA,

IGANDE IÑAUTERI EGUERDIAN1830-GARREN URTEAN

MARTXA

1/ Erritar gure Donostiakojende artzalle maiteak,ditugu guztiz gauza ederrakugari eta merkeak:soiñ egokiyak, zapata pollit,armariyo eta kutxak,barrika, parol, pertza, paziyaeta guraize txorrotxak.

2/ Donostiarrak oi dira betiumore onean oitubak,Iñauterian ageri dutebertako kanta soñubak:gaur bertan ondo degu erakustenbere langille maisubak,goizetik arrats geroni etaandreak dibertitubak.

3/ Beti pakean, beti naikeranDonostiako jendea,nola egunean ala gabeanatsegin da ikustea:Iñauteriyan ez da ezagunnor dan zarra, zeiñ gaztea,giza-semea, emakumea,aberats edo pobrea.

BELAUN-TXINGOA

1/ Zortzi langille maisu guztiyak gazteak,eta emazteak,arintzen nekeak,gatoz plaza berrira umore onean,dantzari lanean,kantari nekean;soñubarekin gera alegre dantzatzen,ez gera nekatzen,ez ere aspertzen;salto bada, gizonak ta andreak saltaegiñ lana, kantata nekean dantza.

2/ Dendariyaren andre lanera egiñia,guztiz jostun fiña,da esku ariña;zapatariyak duben betiko laguna,andretxo kutuna,enterozko ona;arotzaren andrea lana egin naya,arkitzen du gayagerriko linaya;linterna-egilleak duben emaztea,moduzko gaztea,biziro maitea.

3/ Tonorgille andrea lanean azkarra,maite du senarra,biyotztxo bakarra,da perratzallearen andretxo gajoatxit lagun gozoa,entero jasoa;paziyagillearen emazte eztiya,ondo ikasiyakonpontzen paziya;txorrotxgillea nola len zan alarguna,artu du laguna gazte diruduna.

KRISKITIN

1/ Eguna aisa, denbora lasterigarotzen da lanean,gogoarekin jardun ezkeroegitekoa danean:gogoak arintzen du nekeaeta sortzen lanbidea.

2/ Badegu gogo, lana badegu,ofiziyoko jendeak,argatik gaude beti kontentugizonak eta andreak:egunaz gogotik bearreaneta deskantsuz gabean...

TXULO-TXULITO

1/ Festara gatoz festara,eta nor bere laneraDonostiako plazara,gero ondoren dantzara;penak utzi tamaite polita,atoz zu nere ondora.

2/ Neke ondoren dantzatzendirade penak aztutzen,zankoak dira arintzeneta ezurrak biguntzen:atoz nigana,maite laztana,lagun zadazu kantatzen.

ZORTZIKOA

1/ Donostiako plazandira gaur agerigauza merkeak etanaikeran ugari:lenbiziko atsegiñeman begiyari,gero diru ederraekartzeko guri.

2/ Zernai gauza badeguzubentzako diña,puntada txearekinmodara egiña:kasaka ta pantaloioyalezko fiña,galtza, lebita, kapaeta esklabiña.

3/ Ditugu botak etazapata sendoak,ixkindokiyak, kutxaketa armariyoak:pitxarrak, inbutubak,parol eskukoak,paziya txiki etaaundi kobrezkoak.

4/ Pertzak ditugu neurriguztiyetakoak,sulla, barrika, barrileta tiñakoak:arri leunak, bestekez bezelakoak,guraize ta labanaktxorrotxtutzekoak,

IKUSI: “Euskal-Erria”, XVI, 1887, 145 orri-alde.(Argitaraldirik zarrena ezta, bañan bai osoena, ta, seguruasko, egillearen eskuz-idatziaren bistan egiña gañera;argatik gure argitaraldi ontarako giaritzat artu degu.) Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabea.(Manterola jaunaren bertso-bilduma, Donostin.)Echagaray-ren beraren denborako papera da. Manterola-ren eskuz idatzita auxe du: (J. V. de Echagaray.) Aldaketak: falta ditu: Martxa-ren irugarren bertsoa;1/7: perra, paciya; Belauntxingoa-ren lenengo bertsoa;Txulo-txulito osoa. Izenean dio: igande iñauterian;

Martxa 1/7: perra; Belaun-txingoa 2/4: Zapatariyak betiduben laguna: 2/6: enteroko; 3/1: Tonergille; 313:biyotzeko; Zortzikoa 4/1: Perrak. Bonaparte-ren bertso-bildumak ere badu bertso-paperau. “Euskal-Erria”, 38, 1898, 126 orri-alde: Belaun-txingoa 2/3: du esan ariña; Zortzikoa 1/4: naikuak ugari.

(1830)

EGUERRITAKO KANTAK (1)

SARARTEA EDO IDIARENA

1/ Arren laster atozte,adiskide maiteak,utzi zuben nekeak,larga zeren lanak,aditu diranak,berri, berri,zerubak emanak.

2/ Bei-elea bildurikgaur illunabarreanukullu bazterreannagoala lotan,amets jolasetan,Jesus, Jesus,agertu zait bertan.

3/ Beleneko sarrerandago jayo-lekuba,antxe dago zeruba,an ama maitea,an aita-ordea,antxe, antxe,Erredentorea.

4/ Asnas-lurriñarekinberotubaz lastoa,daude idi, astoa,ardia, bildotxa,bigundu naiz otza:guazen, guazen,lasterka bakoitza.

ARTZAIGOKIA

1/ Artzai maiteak, zorion,gure deya du zerubak,utzi agudo txabolaketa zuben ganadubak.

2/ Artzaiak, ariñ lasterkaguazen guztiok Belena,Jabe Jaun bakar gureaadoratzera aurrena.

3/ Jaso biotzak batera,begiak umildu bera,eta belaunak lurrera,guazen Jaunaren aurrera.

4/ Agudo guazen bidean,guazen artzaiak kontentuz,zorion gurean datorgaur gizonagana Jesus.

KOPLARIA

1/ Aterik ate nabillJesusaren galdez,eziñ iñon jakiñikjayo dan edo ez:nabill etxerik etxeJesusen galdezka,erregalo egin nainiyoke siaska.

2/ Ditut troxa oyalak,arkume-larruba,aurraren berogarriondo legortuba:amaren saldatxoazez nago aztuba,eta det aitarentzatapari-moduba.

EUSKARITXOA

Agur, aurtxoa, salbe, Jesusa,zerala ongi etorri,zeruko lore zuri ederra,salbe guztiok zedorri.

ZORTZIKOA

1/ Egiñ arren gizonakbere alegiña,izan arren gogoaborondate diña,ez du erakutsikobear dan adiña,miragarri gaurkoaZerubak egiña.

2/ Lendanaz du MariaJaunak bedeinkatu,bere berdiñik ez dulurrean arkitu:Espiritu Santuakgero du argitu,gaur da ama egiñikbirjiña gelditu.

3/ Mariagandik datorgure Egillea,asierarik etaazkenik bagea:berea da zeruba,lurra’re berea,berarena guztiya,goya eta bea.

4/ Egiña dago badaJaunak aginduba,zabal irikirikandaukagu zeruba:barkatuba bertatikdago bekatuba,egiaz biotzetikbadator damuba.

(1) Estos villancicos, puestos en música por elafamado maestro D. Pedro Albeniz, se cantaron en 1830en las parroquias de Santa María y San Vicente de estaCiudad. (Euskal-Erria-ren oarra, 17, 1887, 530 orri-alde.)

Santa Maria eta San Bizente Donostiako Premieleizabietarako beren kapilla maisu On Pedro Albeniz jaunaksoñuban ipiñiak, 1830-garren urtean. (Euskal-Erria-renoarra, 19, 1888, 539 orri-alde.)

IKUSI: “Euskal-Erria”, 17, 1887, 530 orri-alde.Koplaria 1/2: Jesusen galdezka. (Oso nabarmen dago

punturako gaizki dagoana; ala, urrengoan dagoan bezelajarri degu.)

EUSKARITXOA, 1: Euskal-Erria-ren ale onek“salbe, o Jesus” jartzen du, eta besteak berriz “salbe,Jesusa”. Bigarren era ontan jarri det, garai artan “Jesus”bearrean, “Jesusa” esaten zalako, eta, ori ez jakiñiknunbait, Euskal-Erria ale onek ori aldatzen ibilli dalaematen dualako.

“Euskal-Erria”, 19, 1888, 539 orri-alde. Sarartea 1/4:zeron; Koplaria 1/8: sieska; Zortzikoa 2/6: arkitu.

(1831)

GAMBRACO GAZTEAK (1)1831-GARREN URTEKO EGUBERRI

BEZPERAN

ARTZAIGOKIA

Gure Jesus maiteagaur dator mundura.Beraren izeneangu ate ondora:urtero beon galde,etxe barrengoak,eman dizayotelagau on Jaungoikoak.

EUSKARITXOA

Salbe, adiskideak,jende onak, abur,etxe onetan Jesusarki dedilla gaur,etxekoak, adiyo,Pazkua jai ona,bake, amoriyuaeta osasuua.

ZORTZIKOA

Ez dago gaur negarrik,pena, naigaberik,samiñik ez dago gaureta dolorerik:guztia da kontentu,doai atsegiña,biotz barrengo pozageyago eziña.

Aingerubak, artzayak,zerutar ta gizon,guztiak nai dute gaurzelebratu gabon:nornai da soñulari,koplari edozeiñ,iñork iñon ez dakigaur nor ote dan zeiñ.

(1) “Gambrako gazteak son indudablemente jóvenespertenecientes á la música local de los Gambaros, queexistía por aquella fecha en San Sebastián, y que tomó sunombre de la palabra euskara ganbara, por ser undesban el punto de sus reuniones. (Euskal-Erria-renoarra.) IKUSI: “Euskal-Erria”, IV, 1881, 236 orri-alde

(1832)

“El domingo de Carnaval de 1832 hubo una nuevaComparsa de jardineros, para la cual compuso unamarcha y letrilla castellanas el señor D. Paulino deMutiozabal, y un zortzico de nueve estrofas el señorEchegaray; en medio del tablado central de la Plaza,convertido en jardín, se improvisó un bonito kiosko deflores, según nos refiere el poeta en los siguientes versos:

“Baratzan bertan deguegiña berrirolore etxolatxuapolita biziro...” (1)

“La segunda comparsa de jardineros se celebró eldomingo de Carnaval del año 1832, y tuvo por objetocelebrar el feliz alumbramiento de S. M. la Reina D.ªCristina, y el natalicio de la infanta D.ª María LuisaFernanda.

Esta comparsa, como la anterior, se verificó en la plazanueva o de la Constitución y suponemos que, como laprecedente, sería dirigida por los mismos Sres. Leizaur,Yun y Echegaray.

La Marcha, letrillas y coros en castellano fueroncompuestos por D. Paulino de Mutiozabal, y el zortzicoen bascuence por D. José Vicente de Echegaray.

(1) José Manterola: Breve noticia de algunas Comparsasy fiestas de Carnaval...” (“Euskal-Erria”, VIII, 1883).

Ignoramos quién fué el autor de la música, si el Sr. D.Pedro de Albeniz, organista a la sazón de ambasparroquias, 0 su sucesor el popular maestro Santesteban.De todos modos, los que deseen conocer la del zortzico,la encontrarán en la Colección de aires bascongados, deeste último, en la que figura con el número 49.

Esta vez como la anterior, se erigió un tablado en laplaza sobre el que se improvisó el jardin, en cuyo centrose levantó un elegante templete.

Los trajes debieron ser análogos a los de 1818, y en lacomparsa debieron tomar parte 24 parejas de ambossexos.” (2)

(2) “Recuerdos del Carnaval de San Sebastian - LasComparsas de Jardineros” (“Euskal-Erria, X, 1884).

COMPARSA DE JARDINEROS CON CANTO YBAILE EN LOS PUBLICOS REGOCIJOS, CONQUE ESTA M. N. Y M. L. CIUDAD DE SANSEBASTIAN CELEBRA EL FELIZALUMBRAMIENTO DE LA REINA NUESTRASENORA

MARCHA

De Flora bella los que cultivanlos gratos dones en dulce paz,llenos de gozo marchan festivosnuevas venturas a celebrar.El gran Fernando y Cristina hermosahoy a la España propicios danotra flor tierna, fresca y lozana,joya preciosa, pura beldad.

En sus gorjeos los pajarillosno cesan ledos de publicarla nueva dicha que Hesperia todacon tal suceso llega a gozar.Y el Urumea, claro y risueñoque el valle ameno besa jovial,en tono dulce y blando murmullotan fausto caso quiere cantar.

Las ninfas tiernas, lindas, graciosas,de la muy pulcra San Scbastian,engalanadas vienen en tropanuestros festejos a realzar.Marchemos todos a los vergelesbellas guirnaldas a preparar,y entre albas rosas y verde mirtovistosos bailes a ejecutar.

LETRILLAS

Cual pimpollito tiernoaparece lucidaDe Fernando y Cristinanueva prenda de amor;y el enojoso invierno,sorprendido por Flora,pierde su saña torva,su fiereza y rigor.

Al ábrego inclementeel céfiro sucede,al hielo y a la nievebella y fragante flor;en gracias se convierteel triste y mustio prado,marchito, despobladopor frígido aquilón.

Natura ufana ostentatodas sus galas ricaspor celebrar con risastan dulce aparición:festiva se presenta,magnífica, pomposa,cual en Abril hermosaornada de esplendor.

Del Urumea alegrelos fieles jardineroscon bailes y con juegosexpresan au placer:sus pechos siempre alberguefueron firme y segurodel amor tierno y puroque tienen a su Rey.

CORO

Del son de nuestro acentounánime, leal,puéblese el raudo viento,llénese el ancho mar;y el eco lisonjerolleve al Alcázar Realel viva placenterode nuestra fiel Ciudad

ZORTZIKOA

1/ Erderaren ondorengerok ipiñiadegu baratzgilleakzortziko berria:euskaldunaren kantabiotz pozgarria,itz neurtu dantzarakoguztiz egokia.

2/ Uda berria ederagertu da aurtenEspañia guztiandenbora baño len:lore gaiñ gañeko batjayo da Madriden,biotzean daukagulegor ez dedien.

3/ Uda berri ederra,gure doai ona,dezu biguntzen otza,alaitzen eguna,garaiturik negukogau luze illuna,kanpoa loratzen tapoztutzen gizona.

4/ Uda berrian datozpozturik txoriakegun sentiarekinaundi ta txikiak:milla moduz aitortzengure on zoriak,arbola gañetarakantari guztiak.

5/ Orain uda berriraurturik elurra,sustraia samur dago,indarrean lurra:guztia dator berde,loratsu, ederra,aziya, landarea,osto ta belarra.

6/ Uda berriko dagobaratza gurea,eziñ arki ditekebeste bat obea:belar onak oparo,ugari lorea,usaya gozo etaeder kolorea.

7/ Baratzan bertan deguegiña berrirolore etxolatxuapolita biziro,naikeran egotekoudan eguneroeralditxo bateannekatu ta gero.

8/ Ez gaude, damatxuak,zubetzaz aztubak,lore-mordo ederrakdauzkagu bildubak:belar usai gozokoaukeran batubak,sortatxoak egin tazintakin lotubak.

9/ Artu, jende maiteak,Donostiakoak,oroipen aitormenakbiotz gurekoak,egiazko naitasunborondatezkoak,esker on eta pozaamoriozkoak.

IKUSI: Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabe.(Bonaparte-ren bilduma, The New Library, Chicago.)

Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabe au ere.(Manterola jaunaren bertso-bilduma, Donosti.)

Onek, euskerazko bertsoak bakarrik ditu, etaManterola-ren eskuz idatzita, auxe du: (Compuestopor D. José Vicente de Echagaray, para laComparsa de Jardineros celebrada en SanSebastián, el Carnaval de 1832.) Ta kanta-paperarenizena: JARDINZAYEN ZORTZICOA.

“Euskal-Erria”, 10, 1884, 73 orri-alde.

(1832)

“El martes inmediato (zanpanzart eguerdian) secelebró la segunda Comparsa de oficios, para la cualcompuso Echegaray marcha y zortziko. De este últimoformaban parte (aunque se suprimieron en lo impreso,probablemente por el deseo de no extenderlo más de unahoja) los siguientes bellísimos zortzikos, que más tarde sehicieron populares y aun han llegado hasta nosotros:

Festarik bear badabego Donostia,betikoa du famaondo merezia:bestetan ez bezelaemen gazteriaamaren sabeletikdator ikasia.

Donostiarrak duteaukera doaia,urtero asmatzekofesta bat berria:beren modutxoa daguztiz egokia,zer-nai gauzetarakoarkitzen du gaia.” (1)

(1) José Manterola: Breve noticia de algunas Comparsasy fiestas de Carnaval...” (“Euskal-Erria”, VIII, 1883).

(1832)

DONOSTIAKO GAZTEAK LANGILLEMAISUEN FESTA 1832-GARREN URTEKOZANPANZART EGUERDIAN

MARTXA

1/ Oraiñ urte bi etorri giñanZalduniote goizeanDonostiara, andre ta gizonkantari eta lanean:Aurten berriro gatoz PlazaraZanpanzart bazkal aurreankanta, soñu eta dantzakinpozez umore onean.

2/ Gurekin dator aita Josephe,agure gordiñ maitea,maisu aditu aspaldikoa,langille pare bagea;ona Josephe, gizon zintzoa,nagusi prestu gurea,nekean pizkor, jolasean zareta festetan gaztea.

BELAUN-TXINGOA

Zortzi langille maisu, guztiak gazteak,eta emazteak,arintzen nekeak,gatoz plaza, berrira umore onean,dantzari lanean,kantari nekean.Soñubarekin gera alegre dantzatzen,ez gera nekatzen,ez ere aspertzen:salto bada, gizonak, ta andreak, salta,egiñ lana, kanta,ta nekean dantza.

IRU DAMATXO

1/ Donostiako festara gatozberri onakin kantari,emen lendanaz jakin diralaplazan ondo da ageri;Infanta maitea, jayotxo berria,salbe, ta ongi etorri.

2/ Infantatxoa zeren dan jayo,Donostiako jendea,festan egunaz, gabean festan,dago naikeraz betea:atsegiñ, zorion, biotz leyalekopozaren ezin gordea.

ZORTZIKOA

1/ Zortzi ofiziotandegu gure lana,atozte lenbizikodendariagana:eramango dezutebeti gauza ona,burutik oñetarajazteko persona.

2/ Zapatariak ditubiziro sendoakbota ederrak merkeeta modakoak:zapata polit, larruoyal sedazkoak,ondo erribetatueta neurrikoak.

3/ Arotzak ugari tamerke dauzka gayak,egiteko apalak,kutxak eta oyak:iskindokiak, mairak,ate, leyo, mayak,alki, armarioaketa arilkayak.

4/ Kupelgilleak dituzuben serbitzeko,tonel, barrika, barril,sulla ta tiñako:ontzi burniz josiakbañubak artzeko,ustai eta zumeaklana egiteko.

5/ Itxarkizayak dauzkaparol eskukoak,inbutu, kafe-ontzi,olio-txarroak,kandelero, neurriak,platerak, potoak,alanbre-sare etaenzuluzetxoak.

6/ Perratzalleak bereiltze ta perretanegitekoa urridauka plaza ontan:bañan beti ugariordu guztietanmandazai, idizai taostalarietan.

7/ Pazigilleak beraknai duben adiñazarrak adobakitzenbadu zer egiña:txokolateratxoa,pertza, zartagiña,pazi, tupi, kalderaeta kalderiña.

8/ Txorrotxgillea berearri leuneanbururik jaso bageari da lanean:eguna argitzetikillundu arteanguraize labanakinkale-kantoyean.

9/ Adio, Donostia,asko da, jendeak,despeditzen zaituzteoraiñ langilleak:esker onez beterik,gizon ta andreak,oroituko geradejoan arren urteak.

IKUSI: Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabea.(Bonaparte-ren bertso-bilduma, The New Library,Chicago.) “Euskal-Erria”, 18, 1888, 115 orri-alde. Martxa: 2/4:pare gabea; 3/5: ixkindogiak; 4/2: zubek serbitzeko; 9/2:aski da, jendeak. “Euskal-Erria”, 34, 1896, 115 orri-alde: Martxa: 2/4:pare gabea; Iru damatxo: 2/4: dago naigeaz betea;Zortzikoa: 3/5: iskindogiak; 4/2: zubek: 5/1: Itxasgizayak dauzka.

(1832)

Estos villancicos se cantaron con música del Sr.Delgado. Gambrako gazteak eran indudablemente jóvenespertenecientes a la música local de los Gámbaros, queexistía por aquella fecha en San Sebastian, y que tomó sunombre de la palabra euskara ganbara, por ser undesván el punto de sus reuniones. (Euskal-Erriarenoarra.)

VILLANCICOS EUSKAROS GAMBRAKOGAZTEAK 1832-GARREN URTEKO EGUERRIBEZPERA GABEAN

PASTORELA

1/ Erri, baserri, borda,soro zelayetantxabola, mendi, bide,bazter legorretan,itxasoan, ontziyaneta txalupetan,umore ona da gaurleku guztiyetan.

2/ Eskallera-buru taate-ondoetanjendea franko dabilagirandoetan:eta gu soñubakinalde guztietan,gelditubaz kantarikale-kantoyetan.

EstribilloGuazen lasterka, guazen,Belena kontentuz,soñu eta kantakinikustera Jesus.Atozte laster, guazenpozez Belenera,kanta ta soñubakinJesus ikustera.

CoroAtozte laster, guztiok ernai,irazar bedi bakoitza,gaurko gabean zelebratzen daJesus onaren jayotza:zerutik datoz bakea etaatsegiñ, zorion, poza,soñuba, kanta, tinbal, atabal,dantza, ojuba, jolasa.

ZORTZIKOA

1/ Noche maravillosa,zorionekoa,admirable prodigiozerubetakoa:iris de paz eternakristabakikoa,origen y principiolege berrikoa.

2/ Preñez inexplicablekastidadekoa,de Madre virgen puramantxa bagekoa:nacimiento divinota Jaungoikozkoa,obra, incomprensiblegaur gau erdikoa.

IKUSI: “Euskal-Erria”, VII, 1882, 395 orri-alde.

(1833)

IRU ERREGE GABEAN, DONOSTIAN ILIONBERRIKO GAZTEAK 1833-GARREN URTEAN

KANTARIDIA

Esna, mutillak, ernai, lagunak,ariñ atozte gugana,guztiok pozez aitor dezagungure doai zoriona:adiskideak, jende maiteak,Eguberriren urrenaoroikarria izendatuairu Errege eguna.

ARTZAIGOKIA

1/ Aurten ibilliya dajendea naikeran,agirandoen billaErrege-bezperan:jakia, sagardoa,ardoa aukeran,afaldu eta gerotrago onak eran.

2/ Biotza zabaldurikjan eta ondoan,barrengo atsegiñalaster da kanpoan:kontentuz beterikangorputza beingoan,naigabe mintasunikez dago gogoan.

EUSKARITXOA

Agure, Errege gaba,betoz Erregeak,salbe, Orientekojaun agintariak:oroipena Ilionberriko gazteak,batzuek soñu jotzenkantari besteak.

ZORTZIKOA

1/ Iru errege datozneketan bideanamabi egun etaamabi gabean:izar argi bat dutelaguntzen aurrean,berak ipiñi dituBelengo lurrean.

2/ Amaren besoetanikusirik Jauna,irurak jatxi dutelurrera belauna:biotzak jasorikanaurtxo arengana,umill egin dioteeskario bana.

IKUSI: “Euskal-Erria”, 43, 1900, 585 orri-alde.

(1833)

DONOSTIAKO GAZTEAK JESUSENJAYOTZARI 1833 GARREN URTEKOONENZARO GABEAN

PASTORELA

1/ Ernai, guztiok, ez da gaur lorik,alegra bedi bakoitza,atozte bada zelebratzeraJesus onaren jayotza:ager dezagun, aitor dezagunalegre zorion poza,soñuarekin jaso dezagunJaunarengana biotza.

2/ Gaurko gaua da oroigarriazeruan eta lurrean,Aingeruakin daude gizonakJesus onaren oñean:guazen gu ere ikus dezagunportal azpian lurreanSantu guzien zeruko Jaunaukullu pobre batean.

CORO

Ez da orain sortua,ez da aurtengoa,baizik da lege zarradenboretakoa,agirando galdeaOnenzarokoa.

ZORTZIKOA

1/ Beti umore onaoi degu gazteak,ez dakigu zer diranpena naibageak:eta gaur zorionezbeingoan beteak,soñuakin kantarinaikera gureak.

2/ Poza ezin gorderikgaurko gauarekinkristabaren izenaizan utsarekin:Jesus, Maria, Josedirade gurekin,adoratu ditzagunbiotz garbiakin.

3/ Zeru eta lurrarenJaun ta jabe dana,digun amorioazegiñik gizona:Ama Birjiñagandikdator guregana,Trinidade Santukobigarren persona.

4/ Egiazkoa badagure eskarioa,damutasun gureabada ziñezkoa,zabalduko digutebide zerukoa,degun beren gloriasekuletakoa.

CORO

Jesus Salbadorea,Salbe zure ama,eta aita-ordekozeruak emana.

IKUSI: Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabea.(The New Library, Chicago.)

Kanta-paperaren atzean, eskuz idatzita, oar auekdaude: Echegarai ta Donostian ... a 3 July 1856 / Baroja.

“Euskal-Erria”, 43, 1900, 548 orri-alde: Pastorela:1/6: agertu zorion poza; Coro bearrean Kantaridia dio.Zortzikoa: 1/4: Naigabeak. Onek esaten du kanta auek1833-ngoak dirala, ta ola jarri degu.

Chicago-ko kanta-papera 1856 urtekoa da. Beraz,bearbada 1833-ngoak izango dira, bañan kanta-paperan1856 urtean agertuko ziranak.

“Euskal-Erria”, 59, 1908, 586 orri-alde. OnekPastorela-ren bi bertsoak bakarrik ditu, ta 1853 -garrenurtean kantatu zirala dio.

(1838)

Manterola-k onela dio:

“Echagaray, que profesaba ideas liberales, ha dejadoentre sus canciones políticas sus Chapel-churi euscaldunbaten Ay, ay, ay, cantac, (escritas en 1838); su CarlosBostagarren erregue deitzendanari Euscaldunaczortzicoa (1838), y una composición en vascuence ycastellano A la paz, escrita en 1839, todas las cualesfueron impresas sin nombre de autor.” (1)

1838-ngoa, “A la paz” deritzan ori, ez degu iñon erearkitu. Bañan beste biak bai.

Beste bi oyetako lenengoan, iduripenez karlista ukatuedo ernegatu bat asmatzen du, onek esango lituzkenakbertsotan jarriaz.

Bigarrena izugarria da; Echegaray-k euskeraren itzikzital-amorratuenak bildu ta Don Carlosen gañerairaultzen ditu. Ori zergatik ote dan jakiten errez dago:

1837-ngo Mayatzean, Don Carlos Euskalerritik aterazan 17 batalloyekin eta milla bat zaldizkoekin.Mayatzaren 24-an, Huesca-n, karlistak liberalai jorraldilatza eman zieten, auen buru, Iribarren jenerala, bertanzauritu ta gero ilda geraturik.

Urrena, Garagarrillaren 2-an, Barbastro-n, karlistakberriro garaille gertatu ziran, liberalak Oráa jeneralaburu zutela.

(1) José Manterola: “CANCIONERO VASCO” Segundaserie, Tomo IV, pág. 55.)

Orregatik dio Echegaray-k 6-gn bertsotan: “Jaca-tikHuesca-ra, andik Barbastro-ra”. Eztakigu Jaca zertakoaitatzen duan; karlistak ez baitziran andik pasa.

Bañan, liberalak jipoituak izanik, bi burruka oyek doi-doi aitaturik, Lerida-ko Gra deritzayon erriko burrukazpozez eta luzaro mintzatzen da, eraso ontan liberalak -barón de Meer jenerala buru zutela- irabazi zutelako. OriSan Antonio bezperan gertatu zan.

Cabrera apaizgai izana zan. Ori naikoa du Echegaray-kari “apaiz ernegatua” deitzeko 8-gn bertsoan.

Bañan, Don Carlos eta Cabrera andik pixka batera,San Pedro egunean, alkartu ziran, Cherta deritzayonerrian, Don Carlosen batalloyak Ebro ibaya txalupetanigarotzen ari ziran bitartean, Cabrera-k Borso jeneralliberala menderatuaz.

Manterolak ala esaten badu ere, ez degu usteEchegaray-k bertso auek 1838-gn. urtean jarri zituanik.Izan ere, ez du ez beste burrukarik eta ez beste iñolakogertaerarik aitatzen, ainbat alako 1838 urtea baño lengertatu izanagatik.

Urrengo burruka Chiva-n (Valencia) izandu zan,Uztaillaren 15-an; ontan liberalak -Oráa jenerala buru-gertatu ziran garaille.

Urrena, Abuztuaren 24-an, Villar de los Navarrosderitzayon errian (Zaragoza) izandu zan, ontan karlistakirabazirik, liberalak Buerens jenerala buru zutela.

Andik abiatuta, pausorik utsegin gabe, Agorraren 12-an, karlistak Madriko ateetaraño, Vallecas-eraño, iritxiziran.

Batalloyak Madrid asaltatzea nai zuten, bañan, oriegin bearrean, erretiratzeko agindua izan zuten, Madrid

aurrean geldirik egonda gero. Eraso izan baliote, Madridberea zutela diote liburu askok. Andik Euskalerrira itzuliziran, ziur asko gerra irabazteko aukerarik ederrenaeskutik galduta.

Dana dala, oso nabarmen dago bertso auek karlistenjoan-etorri oyen denboran egiñak daudela, liberalakestuasunik gorrienean ikaraz aidean zeudelarik.

Bolara artan iñoiz baño aundiagoak esan zizkatenliberalak karlistai: “hordas de asesinos” eta ortikaurrerakoak. Alakoekin beterik daude orduko liberal-paperak.

Ez da, beraz, arritzekoa, Echegaray-k ere beste itz-jariorik ez badu.

KARLOS BOSTGARREN ERREGE DEITZENDANARI EUSKALDUNAK ZORTZIKOA

1/ Basoko erregea,Karlos bizar gorri,Majestade aundia,gaur agur zerorri:Isabelen tronuannai badezu jarri,Madrilla joan oi zeraametsetan sarri.

2/ Karlos odolgiroa,zital arritua,zori ordu gaitzeanmundura sortua:errege txantxetakomadarikatua,gizatxar mendekaridollor kaltetsua.

3/ Karlosek lege bagenai luke agindu,gogoak dionaribizia ekendu:zar eta gaztearenegunak azkendu,Ezpañiako lurraezurrez apaindu.

4/ Illobaren koroaezin atziturik,osaba Karlos dabilburua galdurik:txoratua beingoanez dauka zentzurik,ez arrazoi, ez lege,ez ezaguerarik.

5/ Ezkurrean ametsadu txerri goseak,eta beti MadrillenKarlos erregeak:arbolari begiradio azeriak:eldu bageak daude,oraindik berdeak.

6/ Emen eror, an altxa,bera eta gora,eskintxoka dijoaKarlosen denbora:Jaca-tik Huesca-ra,andik Barbastro-ra,gero etorri zaigutxoria eskura.

7/ Madrilla bearreangaldurik bideaCataluña-ra joan dasasi-erregea:bakan etorri oi dabakarra kaltea,bidea galdu etaondoren jendea.

8/ Apaiz ernegatuajeneral Cabrera,zegoan irtentzekoKarlosen bidera:bata eta besteaitzuli joan dira,zergatik Baron de Mersartu dan erdira.

9/ Aita San Antoniobezpera eguna,illaren amabiaetzuben txit ona:korde bage zegoanKarlos alargunagaldurikan ugari,gizonan, gizona.

10/ Karlos ikaraturikegon da begira,nola bere jendeadijoan mendira:amorratu zorianigeska asi da,ortzak estutu etailleari tira.

11/ Karlosen konsejarijakintsun bakarra,Abarca Obispoa,jeneral azkarra:Eleizaren abea,fedeko indarra,bedeikazioakinegiten du gerra.

12/ Karlos iltzen danekogordetzen fedea,aurreratua dagobere aldarea:Abarca-k garbituazeruko bidea,Requiescant in paceapaiz erregea.

IKUSI: Moldiztegiaren izenik gabeko kanta-papera.(New Library, Chicago.)

TXAPELTXURI EUSKALDUNERNEGATU BATEN

Ai, ai, ai KANTAK

1/ Amabi bertso berriona, euskaldunak,aditu nere miñak,gaitz eritasunak:ai, ai, ai ikasinola naizen bizi.

2/ Karlos jaunaren aldeartu nuben arma,negarretan utzirikaita eta ama:ai, ai, ai gaixoaknere gurasoak.

3/ Laster berritu ziranetxeko malkoakaditu utsarekinjende fedekoak:ai, ai, ai zitalaketa gizatxarrak.

4/ Fedea da beltzarenodol egarria,ondamen, suba, garrata lapurreria:ai, ai, ai likitsakleoy katamotzak.

5/ Esku batean duteKristo gurutzean,odola dariolaezpata bestean:ai, ai, ai biyetanbeti odoletan.

6/ Txuri ta beltzik bageleneko legeanguztiok bizi giñangloriyan pakean:ai, ai, ai ez alagaurko egunean.

7/ Ez dakit zertarakogabiltzan onelaespañolak itxurtzenelkarren odola:ai, ai, ai zer penaeta itxumena!

8/ Zer egiteko deguKarlosen gauzetan,soldadu ibiltzekobere banderetan:ai, ai, ai, neketangau ta egunetan.

9/ Aberatsaren kontrapobrearen gerradenbora guztietanizan da okerra:ai, ai, ,ai zer txarradan damu-negarra!

10/ Erregek diru gutxi,jendea ez asko,guztia eskas daukagerra egiteko:ai, ai, ai gazteak,egin dik gureak.

11/ Karlosek, egin arrenbere alegiña,eziñ garai lezakeiñoiz erregiña:ai, ai, ai txuriakzer barrengo miña!

12/ Akabatzera noa,agindu det eta,orain amabirekingaurko bertsoketa:ai, ai, ai barkatunere jarduketa

IKUSI: Moldiztegiaren izenik gabeko kanta-papera(New Library, Chicago. )

(1841)

“El lunes de Carnaval de 1841 se verificó la terceraComparsa de jardineros, para la cual escribió el Sr.Echegaray el Zortziko, que fué puesto en músita por elrespetable comerciante y distinguido filarmónico nuestroconvecino D. José Manuel de Brunet. Este zortziko, al que se ha puesto recientemente nuevamúsica, es el que comienza con la estrofa:

Nekazariak maite - degu zortzikoa,dantza beste lekutan - ez dan modukoa:kanta biotz pozgarri - Euskal-errikoa,plaza soñu egoki - denboretakoa.” (1)

(1) José Manterola: Breve noticia de algunas Comparsasy fiestas de Carnaval...” (“Euskal-Erria”, VIII, 1883).

COMPARSA DE JARDINEROSEN LA CIUDAD DE §AN SEBASTIAN

EL CARNAVAL DE 1841

HIMNO DE LA MARCHA

Virgen Flora, delicia del cielo,dulce encanto del alma Natura,cuya espléndida aureola fulguramás que el sol del Oriente al zenit. Acoged, o deidad peregrina,de Urumea la fácil coronaque en tus aras de fuego abandonade tus Ninfas el coro gentil. Ya la pira en tu altar elevandovaga nube de aromas al viento,a ti lleva sonoro el acentocon que el valle saluda al Abril. Vibra, pues, de Urumea en las aguasesa luz creadora en que brillas,y embellece sus blandas orillascon las flores del Turia y Genil. Sin tu alfombra de sándalo y rosas,¿quién al mundo prestara consuelo?¿quién al prado, a la selva y al cielosu frescura, fragancia y matiz? Por ti suena del claro arroyueloy del ave la fiel melodía:por ti el encanto de amable poesía,por ti sola el mortal es feliz.

CANCION EN EL JARDIN

Coro

Mil himnos cantemosal Numen creadorque vierte en los camposla Paz y el Amor.

El dueño:

Seguid, caros hijosde Flora y Cibeles;poblad mis verjelesde mirto y azahar. Seguid, que las flores,marchitas del hielo,consigue el anhelomás bellas alzar.Coro

Los jardineros:

Venid, jardineras,que al veros la rosarecela envidiosabrotar del capuz. Nos veis, embebidosen vuestros amores,dejar las laboresy herir el laúd.Coro

Las jardineras:

Mancebos, de quienesel nombre se escuchatan bravo en la luchacuan tierno al pensil: del ámbito iberola faz de esmeraldasos brinda guirnaldasde lauro y jazmín.Coro

ZORTZIKOA

1/ Nekazariak maitedegu zortzikoa,dantza, beste lekutanez dan modukoa,kanta biotz pozgarriEuskal errikoa,plaza-soñu egokidenboretakoa.

2/ Belar edo lorea,usai gozo fiña,ispligu, albaraka,arros, klabeliña,bioleta, liriyo,aleli, jazmiña,dauzka gure baratzakeziñ esan diña.

3/ Emakumeak datozbaratzgilleakin,apainduak soñekopolit berriakin,plazara dantzatzerasoñu ederrakin,eta gero etxeranor berearekin.

4/ Jateko alkatxofak,laranjak, limoñak,melokotoi, aranak,gingak, gereziyak,illar, baba, baberrun,matsa, marrubiyak,esparragoa, azak,letxuga, meloyak.

5/ Uda berriko dagobaratza gurea,belar onak ugari,oparo lorea,usaya txit gozoa,eder kolorea,indarrean sustraya,berde landarea.

6/ Lore, berdura, frutaesan ez dan asko,gure baratzan lasterdira agertuko,beren sasoy denborandiranak elduko,eta oraiñ adiyoemendik orduko.

IKUSI: Kanta-papera: “Imprenta de I. R. Baroja”.(José Manterola zanaren bertso-bilduma. Donostian.) Eskuz idatzita auxe du: (Autor del Zortzico: D. JoséVicente de Echagaray.) “Euskal-Erria”, 16, 1887, 153 orri-alde. Onek izenaonela du: “Zortzico para la Comparsa de Jardineros, ellunes de Carnaval de 1841, con marcha y canción en eljardín”. Ta beste orden ontan dakarzki bertsoak: 1, 3, 5,2, 4, 6. Eta erderazko bertsorik ez dakar. 4/7-8:esparragoak azak - letxugak, meloyak. “Euskal-Erria”, 28, 1893, 96 orri-alde. Onek Euskal-Erria bezela dauka dana, auek izan ezik: 2/5: bioleta,lilia; 4/6: eta marrubiyak.

(1843)

“El 19 de Febrero de 1843 hubo una nuevaestudiantina, para la que compuso el indispensable Sr.Echegaray la letra de una Jota coreada, un Recitado yBolero; el lunes de Carnaval del mismo año (astelenioteeguerdian) la tercera Comparsa de Oficios (Langillemaisuen festa); y el martes otra de Gitanos andaluces.

En la fiesta del lunes se cantaron por vez primera loszortzikos de Echegaray: Festarik bear bada... etc.,compuestos en 1832, y de que hemos hecho menciónanteriormente.” (1)

(1) José Manterola: Breve noticia de algunas Comparsasy fiestas de Carnaval...” (“Euskal-Erria”, VIII, 1883).

COMPARSA DE ESTUDIANTESEL CARNAVAL DEL AÑO DE 1843

JOTA

En tiempo de vacacionesla juventud escolarno cuida de repasardel dómine las lecciones.

Prefiere correr la tuna,sin pecunia ni embarazo,libremente a campo raso,en tinieblas, sol y luna.

Fidelis con esperanzasufre fríos y calores,trabajos mil, sinsabores,soñando en la pitanza.

A todo manjar que alcanzacon la vista 0 el olfato,sin necesidad de platosu cucharita se lanza.

Más feliz en otros tiempos,cuando había refectorios,de la sopa y accesoriosle surtían los conventos.

Faltan aquellos fragmentoscon la falta de los frailes,de chanfaina y otros talessustanciosos alimentos.

Existen algunas monjas,que a pesar de los trastornos,nos abren sus tristes tornoscon mendrugos sin lisonjas.

Discurriendo con templanzael bandullo siempre espera,la panza no desespera,y continúa la holganza.

Con esperanza tan firmese toca la retirada,es más suave la jornada,y daré antes de irme,

al afable vecindariogracias, veces infinitas,y a las lindas señoritasdel guipuzcoano emporio.

CORO

Sigamos la bromay vamos pidiendo,cantemos diciendo:Viva de bayetala ropa talar,manteo y sotana,cómoda alpargatay la chirigaita.

RECITADOEl dómine don Esurio,traslado fiel de un osario,abate sexagenario,horno maximus, gran ingenio,va echando florecitasa las nescachas politas.

Ser amable, sexo hermoso,hechizo maravilloso,eres imán poderoso,atractivo prodigioso.

Embeleso de estudiantes,del dómine y sus pasantes,que dicen ahora y antes.De prendas tan relevantes

San Sebastián es la cuna,en ocasión oportunarepiten todos a unacuantos van corriendo tuna.

BOLERO

Bolerita mi navese denomina,es de primera marcha,veloz camina:vela latina,tripulada de genteestudiantina.

Navega el Estudiantecon viento en popa,antes que la maniobracuida la sopa:se vuelve sordoa la voz del piloto:vira de bordo.

Dando la popa al vientono se marea,y aquel que no es toreronunca capea:con el capeose prolonga el viajey me mareo.

El timonel expertoda una orzada,y dice al estudiante:habrá posada;en el momentose ve el puerto deseadode salvamento.

La cuchara de paloes mi divisa,que a la nave enemigaaborda a prisa:si halla comida,riesgos, borrascas, penas,todo lo olvida.

De palo la cucharaes diestro remoque al puerto de mi bocasigue su rumbo:bucea tantoque zambullendo sacapeces del plato.

IKUSI: Kanta-papera: “IMPRENTA de PIOBAROJA, Plaza nueva, n.º 10.” (Bibliothéque Nationale,Paris.) Eskuz erantsita, paperak au dauka:[Manterola 1878, 8re 16Esta Jota y Bolero fueron compuestos por D JoséVicente de Echagaray (Au, Manterola-ren eskuzidatzita dago.)

(1843)

DONOSTIAKO GAZTEAKLANGILLE MAISUEN FESTA

1843-GARREN URTEKO ASTELENIOTEEGUERDIAN

IBIL BERDIÑA

1/ Iñauterian oitu bezelaDonostiako gazteakmartxa kantari batzuek etasoñuarekin besteak:datoz plazako dantza-lekuragaur esker onez beteak,bakoitza bere bear-gayakinerakustera nekeak.

2/ Zortzi langilIe maisu jakiutsun,andreak aldamenean,garbi egoki apaindurikanjazkai onenak soñean:pozez kantari gogoarekindaude nor bere lanean,eta sarritan dantza oi dirabearrik ez dutenean.

BELAUN TXINGOA

Nere langille maiteak, zar eta gazteak,aditu nekeak,pena naibageak,igaro ditugunak, gizon zital dollorrakaisa sinisturik,gaude damuturik:ontzietan joan giñan Montevideora,galtzera denbora,alperkeriara:goseak erdi illak, ez ezeren jabe,lan ta diru bagean egon gerade.

PISPILIN

1/ Dendari eta Zapatariaberak nor baldin badira,egitekoa badute etatxit ongi biziko dira:pispilin, pozpolin, plazara danbolin,goseak ilko ez dira.

2/ Arotzak eta Pitxargilleakoi dute lana ugari,bearra gogoz egiñarekinkobru ematen lanari:pispilin, pozpolin, plazara danbolin,izan ditezke txit ongi.

3/ Kupelagille, Perratzalleakbearra urri bakana,biak gogoa on dute baña,nai duten diña ez lana:pispilin, pozpolin, plazara danbolin,beti eskasa jornala.

4/ Pazingille ta Txorrotzallealana egiten oituak,atzerrikoak izanakatikbearrerako zintzuak:pispilin, pozpolin, plazara danbolin,biak gizontxo prestuak.

ARDO TXURRUT

Senarrak:

Beti beargiñeanneke azpian,bururik jaso gabenere bizian;Iñauterianatxeren-alditxo batdet Donostian,eguntxo biangoiz arratsaldeeta eguerdian,plaza berrian,egunaz eta gabazordu guztian.

Emazteak:

Ezkondu nintzan etaez det damurik,ezin artuko nuensenar oberik,leyalagorik,berarekin bizi naizpozez beterik,penak azturik,ez du nere gizonakbere parerik,beargillerik,iñork ikusi ez dubentxo geldirik.

BAI, BAI, BAI

1/ Nagusi, etxekoandreeta mirabeakplazan daude, itxiriketxeko ateak;bai, bai, bai, festetanzar eta gazteak.

2/ Egunero badatozjende kanpokoakikustera eralde (a)plaza berrikoak;bai, bai bai, festatxoIñauterikoak.

(a) Eralde Comparsa (Egillearen oarra).

ZORTZIKOA

1/ Festarik bear badabego Donostia,betikoa du famaondo merezia:bestetan ez bezelaemen gazteriaamaren sabeletikdator ikasia.

2/ Donostiarrak duteaukera, doaia,urtero asmatzekofesta bat berria:beren modutxoa daguztiz egokia,zer-nai gauzetarakoarkitzen du gaia.

3/ Aurten iñaute festakeder eta luze,Otsailla beingoanoso bete dute:iñoiz ez det ikusiiñon onenbeste,eta gerora ereez ikusi uste.

4/ San Bizente goizeanbostak jo etzuten,atabal danboliñaknenguen entzuten:ordu bian argirikez nuen ikusten,logale nintzan bañaetziraden uzten.

5/ Ill onen asieranlenengo jayean,egun sentiarekinnentzala oyean,iñudeak aurrakinzebiltzan kalean,ta gotxo-saltzalleaberakin batean.

6/ Beste zenbait badiraarrezkerozkoak,festa eder egokiDonostiakoak:gero estudianteeta ijitoak,zortzi. maisu langillegerade gaurkoak.

IKUSI: Kanta-papera: San Sebastián: “Imprenta deIgnacio Ramón Baroja”. (José Manterola-ren bertso-bilduma, Donosti.)

Onek, Manterola-ren eskuz idatzita auxe du: (Autor:Dn. José Vicente de Echagaray.)

Bertso-paper au ertzetatik jira guztian ebakita dago taetzayo moldiztegiaren izenik arkitzen. Bañan Bonaparte-ren bilduman (The New Library, Chicago) osorik dago,ta moldiztegiaren izena oso garbi dauka.

“Euskal-Erria”, XXXII, 1895, 148 orri-alde. OnekArdo Txurrut eta Zortzikoa falta ditu. Ta aldaketa audu: Pispilin 2/3: gogor.

* * *

Manterola-k (“Breve noticia de algunas Comparsas yfiestas de Carnaval...“, “Euskal-Erria”, VIII, 1883 106orri-alde) onela dio:

“...1859, en cuyo martes de Carnaval se celebró porquinta vez la Comparsa de oficios o de artesanos.

El famoso Echegaray había muerto ya,desgraciadamente sin dejar sucesor que le reemplazara, yasí es que para esta Comparsa hubo que echar mano de laMarcha, Belaun-txingoa, Pispilin, Bai-bai-bai, Ardo-txurrut, y el Zortziko, escritos por aquél para la del año1843, que se reimprimieron al pie de la letra.

Bigarren argitaraldi ontakoak dira:

Kanta-papera: “San Sebastián: imprenta tipo-litográfica de Pío Baroja. - 1859” (BibliothéqueNationale, Paris). Kanta-paper onek eskuz idatzita oarauek ditu: “1843” (Manterola-ren letraz) “(Manterola,

1878 8ra 16)” (Beste letraz) “(Compuestos por D. JoséVicente de Echagaray) (Manterola-ren letraz au ere).Kanta-paper onek asiera ola du: DONOSTIAKOGAZTEAK LANGILLE MAISUEN FESTA 1859-garren urteko Zanpanzart eguerdian.

Eskuz idatzitakoa, Manterola-ren bertso-bilduman,Donosti.

“Euskal-Erria”-k (44, 1901, 102 orri-alde) argitaratuzituan urte ontako Ardo Txurrut eta Zortzikoa. Izenaola jarri zion: “Senar-emazte Donostiarrak lengoiñauteriyetan”. Ta aldaketa auek sartu zituan:Senarraren bertsoaren asieran: Beti bear nuen nik;Emaztearenean: eziñ autuko nuen; Zortzikoa: 3/1: Betiiñaute festa; 4/1: Iñauteri goizean; 4/7: nintzala; 5/7: tagoxo saltzalleak; 6/5: gero ixturiyante; 6/7-8: zortzilangille maisu - ta gañerakuak.

LOS GITANOS ANDALUCESEN SAN SEBASTIAN, EN EL CARNAVAL

DE 1843

INTRODUCCION

1/ Viva la gente gitana,viva zu garbo y zu zal,naide espresie su calaña,que es de mucha caliá.¡Pué no ez ná!¡Al avío! camaráas,¡Arsa y ole! a trazquilá,y al compazentonemoun cantá.

2/ El Gitano va onde quierajasia el campo o la siudá,y hazta los montes shumiyanpara dejale pasá.¡Pué no ez ná!iAl avío! camaráas, etc.

3/ Si alguna jembra arreparaen zu onaire selestial,¡sacabó! que al estanticotraz él la vizta se le vá.¡Pué no ez ná!¡Al avío! camaráas, etc.

4/ Y en jisiendo ¡ole con ole!un Gitano si se enfaa,¡Jezucristo ! el mundo enterode mieo ze pone a temblá.¡Pué no ez ná!¡Al avío! camaráas, etc.

TIRANA

¡Juy! Zalero e mis jentrañas,sandunguera zin igual,esde hoy tu chairo he de zer,y tú mi chula zerás.

Cuando a mí guelves los ojozcon eza dulse miráa,¡ay, Jezús! ¡qué tentasión!yo mesmayo, y no pueo más.

Por verte tan jechisera,tan gayarda y rezaláa,los Zerafines del sieloa la tierra quieren bajá.

Que no hay rosa o claveyinatan frezca y tan coloráa,como eze palmito e caray eza boquiya e coral.

¡Pué y aqueya pantorriya!y aquel... ¡juy! ¡no he icho ná!Bendito zea el jolivoque tales jolivas da.

Joye, reina e las jermosas,si tú me yegas a amar,¡por vía! no habrá dengunacon más rumbo en la siudá.

Que aunque so probe y gitano,tengo jumo y caliá,y má fachenda y má joleque el mesmísimo zultán.

Y jentose mi jaquiya,que es senteya pa volar,tú en las ancas, yo en la siya,a escape nos yevará.

Yo iré jisiendo a too el mundoy a la corte selestial:“¡Paso a la reina e las majas!“¡Esta e mi chula! ¡jatrás!”

Y zi algún esgalichaotu lus satreve a mirá,¡Voto a bríos!, de un resoplíole lanso a la eterniá.

Que so yo mu duro e genio,y en yegándome a amozcar,so jombre pa regolverla tierra, el sielo y la mar.

Amaina pues, cuelpo ivino,no te jagas de rogá,y jalivia a este esdichaopor la Santa Treniá.

ESTRIBILLO

Ajuera el zuelo andaluz,Ajuera Ronda y Zeviya,ezto e jecho! yo me muoa la tierra e Donoztiya, (1)

que hay aquí erramando amoresun lusero, una curriya,con toa la zal de Jezús,que el corasón macribiya,

(1) Llámase así en vascuence a la Ciudad de SanSebastián. (Kanta-paperak daukan oarra.)

BOLERO

1/ A tu reja la nochepaso cantando,tú eztás mu sosegáay yo penando.¡Zal! prenda mía,que zi azoma tu lumbrela noche ez día.

2/ Ni el zol po la mañanabriya en los sielos,ni el luserol en la nochezin tuz ojuelos.Que yo en sus senteyastengo yo, cara e rosa,mi zol y estreyas.

3/ Si no te compaesesde mis clamores,¡Curriya! yo me muerode mal damores;y e crua zuerteque en ves de darme víame des la muerte.

4/ ¿Pa qué tiene la flortan dulse briyo,si naide ha de gosarsu jolorsiyo?¡Mira, zaláa!que el tesoro escondíono sierve e náa.

5/ No te jaga tan fieratu rostro ivino,que al fin toito ze vacomo ze vino.¡Jay! Arreparaantes que la esperiensiate cueste cara.

6/ Si hoy espresias a tóostan presumía,¡cuidiao! quisá mañanazerá otro día.Y tal puieraque cuando tú a tos quierasnaide te quiera.

IKUSI: Kanta-papera: “En la Imprenta de IgnacioRamón Baroja”. (Bibliothéque Nationale, Paris.)

(1844)

DONOSTIAKO GAZTETXOAKIRU ERREGE BEZPERA GABEAN

1844-GARREN URTEAN

MARTXA

Marchan los reyes, llevan por guíaizar berri bat argia,astro brillante y prodigiosozeruetatik jatxia;El los dirige, ellos le siguen,jakintsua da laguna,camino recto sin extravíozuzen dijoaz Belena.

PASTORELA

1/ Celebrado el origende nuestra redención,obra incomprensiblede gran veneración,sigue otra divinaque causa admiración:de los tres Reyes Magosla santa adoración.

2/ Caminando Melchor,Gaspar y Baltasar,un astro luminosollegan a alcanzar,que desciende del Cieloy les viene a guiar,marchando por delanteal sagrado lugar.

3 /Llegan llenos de gozoal dichoso portal,oro, incienso y mirrallevan para ofrendar;postrados a los piesdel niño celestial,humildes y contritosse ponen a adorar.

4/ De Madre Virgen puraal fruto sin mancilla,los Angeles, los Reyes,le doblan la rodilla;al divino Mesíasque al nacer tanto brilla,al criador de todo,todo se le humilla.

CORO

Hoy víspera de Reyescon nuestra Orquestacantamos pedigüeñosde puerta en puerta;aguinaldos buscamosque es cuenta nuestra,el darlos o negarlosla cuenta es vuestra.

ZORTZIKOA

1/ Jesusaren jayotzaOnentzarokoaurtero berritzeaez da oraingoa;Erregien bezperada ondorengoa,kristabaren oroitzedenboretakoa.

2/ Meltxor, Gaspar, Baltasar,iru Erregeak,Orienteko jaunak,naikeraz beteak,aisa utzi dituzteberen aginteak,eta erraz ikasiBelengo bideak.

3/ Izar berri eder batjatxi da Zerutik,Errege jaun oberilaguntzeagatik;gidatzalle argiadijoa aurretikBelengo portalerabide zuzenetik.

4/ Izarraren argiaestali danean,Erregiak arkitudira Portalean;ipiñirik bertatikbelaunak lurrean,irurak umil daudeJesusen aurrean .

5/ Frutu bedeinkatuaBirjiña Amarena,jayotzetik ainbesteagintze duena;Aingeru, Erregiakdirade aurrena,ipintzen diotenalurrean belauna.

EUSKARITXOA

Gaur Errege bezperanaterikan ategure eskarioaaditu bezate:agirandotxo zerbaiteman nai badute,beren etxekoetanegin bage kalte.

IKUSI: Kanta-papera: “SAN SEBASTIAN:imprenta de Pio Baroja, plaza nueva n. 10.” Paperakeskuz idatzita auxe du: Autor: D. José Vicente deEchegaray. (José Manterola zanaren bertso-bilduma,Donostia-n.)

Kanta auek bigarren argitaraldia ere izan zuten.Kanta-papera Chicago-n (New Library) dago.

Paper onek urtea aldatzen du (1855 garren urtean),lenengo bertsoa, MARTXA deritzana, falta du, tamoldiztegiaren izena onela dakar: SAN SEBASTIAN:Imprenta de Pío Baroja. Gañerakoan berdiñ-berdiñak dira bi paperak.

(1845)

DONOSTIARRAK 1845-EKOIÑAUTERIYETAN

1/ Beti Donostiakodamatxo, galayak,gizon eta andreak,dibertitu nayak:soñuak eta kantakdira onen gayak,ala erakusten dugure gaurko deyak.

2/ Adiskide arrotzakditugu lagunak,ageri dan bezela,aditzalle onak:gugana etorriak,galai ta gizonak,zuentzat on eskerrezbeteak diranak.

3/ Alde bat utzirikansamiñ naigabeak,elgarganatzen dirazar eta gazteak:udan eta neguanarturik nekeak,soñu eta kantakinnaikeraz beteak.

4/ Gure biotzak daudepozak zabaldurik,atsegiñ ematekoeskerrez beterik:borondate gureakez dauka oberik,neke gai aiñ artuazez degu damurik.

5/ Aurten Otsagillarenseigarren gabeanelkarganatu geraDonosti maitean;soñu eta kantakiñumore onean,atsegiñ ona nairikalegiñ gurean.

6/ Erritar maite etaarrotz errikoak,ona gure aitormentxit egiazkoak:oroipen biotzekoDonostiakoak,len, oraiñ eta betiobe bagekoak.

IKUSI: “Euskal-Erria”, 44, 1901, 96 orri-alde. (Bertso auetaz ez du Manterola-k ezer esaten.Etzituan ezagutuko, beraz.)

COMPARSA DE VALENCIANOSEN SAN SEBASTIIAN

EL LUNES DE CARNAVALDEL AÑO DE 1845

TIRANA

Ya otra vez deja, tirana,el valenciano su tierra,otra vez vuelve, inhumana,a declararte la guerra.

Guerra sí, mas no te asustes,no pido sangre y horror,que mis guerras, tiranilla,son siempre guerras de amor.

Arcos son tus bellos ojos,tus miradas flechas son,sea el blanco de tus tirosmi amoroso corazón.

Y verásme cuán rendidopido a tus plantas favor,que en estas lides, tirana,quien se humilla es vencedor.

Eres bella entre las bellas,de belleza celestial,eres ángel, eres diosa,eres mi perla oriental.

¿Ves qué blanca y qué saladaes la espuma de la mar?Pues más blanco es aún tu cuello,más salado es aún tu hablar.

Mas no imites a los mares,niña, en su inconstante afán,no seas como las olasque en cuanto vienen se van.

Fija en mí tu amor constante?ten, por Dios, de mí piedad,que aliviar a un afligidoes obra de caridad.

Mira, hermosa, te prometo,si te llegas a amansar,por un sí de esa boquitadejar mi campo y hogar;

que no tengo, retrechera,en mi fértil heredad,árbol, planta, flor ni fruta,que prefiera a tu beldad.

Y no digas “aún soy joven,tiempo tengo para amar”,que la flor de la hermosuraay! se suele marchitar.

Ama, pues, ámame pronto,cese ya tu indiferencia,ay! monona, no me dejesa la luna de Valencia.

ESTRIBILLO

Hermosa enemigade mi corazón,que ves y no premiasmi tierna pasión;ay! deja, te pido,tan fiero rigor,que es flor sin aromaniña sin amor.

BOLERAS

Si tú supieras, niña,lo que es amor,a fe que no mostrarastanto rigor.Que amor es frutaque en probando una veza todos gusta

Dícesme que nos causamil sinsabores,mas también nos prodigadulces favores.Y si examinas,nadie deja la rosapor las espinas.

Si burlas hoy de amor,bella inhumana,tal vez se burle amorde ti mañana;mira, no fíes,no sea que al fin lloressi ahora ríes.

Es amor tan tiranoen cuanto ordena,que a quien más se resistemás encadena.Y es más prudentequien antes a su yugodobla la frente.

Cede ya y compadecemi triste suerte,sin ti, prenda adorada,la vida es muerte:por Dios siquiera,di una vez que me quieresy luego muera.

Mas no, hermosa, no piensesque he de matarme,por mucho que te empeñesen desdeñarme;que al fin, querida,las tiranas son muchasy una al vida.

IKUSI: Kanta-paperak: “Imprenta de IgnacioRamón Baroja”. (Bibliothéque Nationale, Paris.)

(1845)

1845-ngo Abuztuaren 23-an, Donostira etorri ziranIsabel II erregiña, bere ama María Cristina, ta bere aizpaLuisa Fernanda. Donostiak arrera ederra egin zien.Txakur-Txulo zeritzayon ostatuan jarri ziran. Ostatu oriBoulevard eta kale nagusiko kantoyean omen zegoan.Musika-jaialdi bat eman zuan erriak, Luisa Femanda-renonran, danetan azkena zortziko bat kantatuaz.Zortzikoaren itzak, Etxegaray jaunak asmatuak zirannoski.

(1845)

JAYO ZIÑAN ORDUTIK

1/ Jayo ziñan ordutik,Luisa Fernanda,amairu urte t’erdiorain arte joan da:eta gaur Donostialengua bera da,ziñez biotz osotikbeti zurea da.

2/ Infanta gaztetxoaEspañiakoa,Isabelen aizpatxobiotz gurekoa:erregeren alabazorionekoa,ar ezazu oroitzeDonostiakoa.

3/ Salve, Luisa, salve,infanta maitea,erregiñaren aizpabakartxo gaztea:lore gain gañekoaberdiñik gabea,aingeru ezti edernaikeraz betea.

IKUSI: “Euskal-Erria”, 53, 1905, 165 orri-alde. (Naiduanak or arkituko du argibide geyago.)

(1845)

ZORTZIKOAAGORRILLAREN AMARREKO

GABOTSANDEANERREGIÑARI

BERE AMA ANDRE ETA AIZPATXOARIKANTATUA

1/ Isabel bigarrena,aingeru maitea,Erregiña gurea,berdiñik gabea:euskaldunaren doai,atsegiñ betea,eta Donostiarenzorion jabea.

2/ Guztiz pozgarria daAgor illa aurten,bere asieratikdigu erakusten:amar egunez gaudeIsabel ikusten,eta gure begiakez dira aspertzen.

3/ Izan arren txit gutxigure alegiña,borondatea deguaundizkiro fiña:leyaltasuna ereoberik eziña,ondo arki dedienemen Erregiña.

4/ Egiazkoak dira,eta ez gaurkoak,ez berri, ez laburrak,baizik betikoak:apaingora gabeakitz Donostikoak,eta bere eskeñiakbiotz onekoak.

5/ Bere Erregientzatbiziro leyaladenbora guztietanDonostia dala:antzin liburuetanaitortzen da ala,sinisten ez duenakirakor ditzala.

6/ Jargoitu izan diranErrege guztiak,argitara dituzteaitormen egiak:Donostiaren onkaiotsare aundiak,eta isildu ereberaren etsayak.

7/ Serbikintzak millazkaDonostiakoakdira guztiz argiakantziñetakoak:ala itxasozkoaknon legorrezkoak,len, oraiñ eta betiborondatezkoak.

8/ Damurik ez degunaondo da ageri,biotzak eman nairikgaur Erregiñari:gure barrena argiager al baledi,ez genuke bekaitzikizango iñori.

KANTARIDIA

Erregiña maiteabigarren Isabel,salbe Donostiarrak,salbe milla bider:salbe zuri, Kristina,bere ama andrea,eta salbe, Luisa,aizpatxo gaztea.

IKUSI: Kanta-papera: “DONOSTIAN, IgnacioRamon Baroja-ren moldiztegian. (Bonaparte-ren bertso-bilduma, The New Library, Chicago.)

Kanta-paper ontan ez da esaten egillea nor dan; bañanjoskera eta itxura guzia Echagaray-rena dan ezkero,liburu ontan sartu degu.

(1845)

GURUTZE SANTU LEZOKOARENBEDERATZIURRENEKO GOZOA. (1)

1/ Erromerian dator jendeaLezoko Kristorengana,zeren munduak ondo dakientxit miragarria dana:dijoazenak ta datozenakLezon daukate meaztarra,biotz barrendik egiñarekinberen damuaz negarra.

2/ Euskal-erriko guztiak etamillaka erbestekoakdira Lezoko Santo Kristorenegiazko debotoak:lasterka datoz ager egitenpekatu antziñakoak,damuarekin Gurutzearigaldezka barkazioak.

3/Mutuak, gorrak, itxu ta errenakLezoko eleiza onetanikusi dira, ez bein bakarrik,baña bai asko alditan:itza egiten, ondo entzuten,argitzen, ibill lasterkan,fedearekin erreguturikSanto Kristoren oñetan.

4/Ez da eririk, ez da gaxorik,dolore ta samiñikan,Lezoko Kristo miragarriaksendatuko ez duenikan:denborarekin batzueketa beste asko bertatikan,fedearekin biotz barrendikumill erreguturikan.

5/ Itxasoetan erdi itoakegon diraden jendeak,salbatu ditu milla ta millaGurutze Santu gureak:promesa egin ta ekarri dituesker on eta fedeak,negar-malkoa dariotelaala zar nola gazteak.

6/ Katibuturik egon diranakkate burnizkoz lotuak,legen zauriaz denbora luzezurrikari bizituak,Lezon arkitu izan dituzteerremedio zerukoak;au ta geiago egiten dakiGurutz Santu bertakoak.

7/ Kristaurikan dan gaiztoenak,biotzik dan gogorrenak,zeruko bide berdiñ ederraLezon daukate dianak:beterik amar mandamentuakKristori dagozkionak,bere grazia santua lasterbetiko dauka gizonak.

8/ Gurutze Santu miragarriakmundu guztian du fama,zeren beraren amorioakgordetzen duen anima:bitartekotzat ipiñirikanMaria Birjiña Ama,urrikiaren galdezka gaude,gure jabe eta Jauna.

KOROA

Lezora guazen fedearekin,an dago Zeruko Jauna,gurutze baten iltzez josia,besoak zabal gugana.

(1) “Euskal-Erria”-k (56, 1907, 367 orri-alds) izen-burua onela du: HIMNO AL SANTO CRISTO DE LEZOescrito por los años de 1845 por el poeta donostiarra JoséVicente de Echagaray, y cantado por los romeros deaquella época. IKUSI: “Euskal-Erria”, 17, 1887, 230 orri-alde. “Euskal-Erria”, 56, 1907, 367 orri-alde.

(1846)

DONOSTIAKO GAZTEAKMAISU LANGILLE FESTA,

ZANPANZART IÑAUTE EGUARDIAN1846-GARREN URTEAN

MARTXA

1/ Zanpanzart jauna iñaute azkenegun berdiñik gabea,goizetik arrats aspertzen ez dajan eranean jendea:gaur langilleak, ase ta bete,txit urri degu nekea,eta andreak ardatza nagi,beren linaya betea.

2/ Soñuarekin kantari datozplaza berrira gazteak,zortzi langille maisu azkarraketa beren emazteak:Donostiarrak iñauteriandira beti lenokoak,zaldunak eta emakumeaktxit umore onekoak.

ZORTZIKOA

1/ Lorua bezelaxenator kantatzera,zeren biyotzetikanmaisu det euskera,aditzen dezutenaipar eragitera,eta neri esker onakager egitera.

2/ Ez dakienarentzatguztia da gaitza,eta nere tokianjar bedi bakoitza:ez jakiñean dedanzoruaren antza,barkatuko zaiteladaukat esperantza.

3/ Azkeneko gabeannere lagunakinkunplitu nayan nagoDonostiarrakin:adiskide-legeanadiyo batekin,urrengo aldi arteesker onarekin.

4/ Merezi ez ditugunmesede aundiak,ager egin dizkiguaurten Donostiak:ematen diozkagubertatik graziak,eta gurekin daudenalegin guztiak.

5/ Erri eder alayaDonostiakoa,jende maitagarriapare-bagekoa:ar ezazu oroitzenbiotz gurekoa,egiazko naitasunbeti betikoa.

6/ Adiskidetasunaarturik zuekin,ezin sinistuz nagobarren-pozarekin:munduak zuen famaondo dezan jakin,zabalduko detgozoz atsegiñarekin.

7/ Zuen modu naikerakez ditu aztuko,zuekiko ezaguerakbeñere damuko:despeditzen zaituztet,bañan ez betiko,ez-adiyo, maiteak,asko degu gaurko.

DESPEIDA

Erriko agintari danentzatnago atzarez betea,arrazoya da gaur despeidakoesker onak ematea:prestuak dira eta dakitenaitasun aundi gurea,barkatutzeko egindako utsjakinduria bagea,ezaguturik ezin obeadegula borondatea.

KONTU GERO...

Goi goyenetik begira zaudeniru txorroko txapela,geldirik utzi neskatxa arri,kontu nerekin bestela:aztu bazaitzu, jakiñ ezazupake guardian zaudela,eta batere emakumerikpalaka ez dezazula.

IKUSI: “Euskal-Erria”, XL, 1899, 126 orri-alde.

Kanta-papera: “San Sebastián. Imprenta de PíoBaroja. - 1846”. (Bonaparte-ren bertso-bilduma, TheNew Library, Chicago.)

Onek, asiera ta lenengo bi bertsoak, Euskal-Erria-kbezelaxe dakarzki, bañan urrena lau bertso ditu, ta oyek1830-ngo Langille Maisuen festa-ko Zortzikoarenakdira.

Manterola-k ere (“Breve noticia...“, “Euskal-Erria”,VIII, 1883, 105 orri-alde) onela dio: “y el martes de 1846se verificó la cuarta Comparsa de Oficios o artesanos.Para ella no se compuso más que nueva Marcha, pues serepitió el mismo Zortziko de 1830.)

1899 urtean Manterola illa zan; beraz, bertso auekEuskal-Erria errebistan atera zituanak, Manterola-kezagutu etzuan tokiren batetik eskuratu zituan.

(1846)

ZORTZIKOAERREGIÑA ISABEL BIGARRENAREN

EZKONTZARI IPIÑIYAETA KANTATUA DONOSTIAN IGANDE

GAUEAN (1)

1/ Isabel bigarrenagure Erregiña,aingeru maitagarrizeruak egiña:ar ezazu, Donosti,leyaltasun fiña,beti izan dizunaoberik eziña.

2/ Amasei urte betedituzun eguna,autu dezu artzekosenar on laguna:lengusu D. FranziskoAsis gure Jaunaegiñ dezu Erregedeiturik zugana.

3/ Ezkontza onen onrandago Donostia,naikeraz eta pozezbeterik guztia:atsegin aundietanerakutsi nayabere zorionekozor dizun doaya.

4/ Jayo ziñan ordutikurte bi baño len,Donostiko semeakfusillakin geunden,biotzeko Isabel,zure defenditzen,guztiok borondatezodola itxurtzen.

5/ Orduan eta orainbeti gera lenak,leyaltasunarekinIsabeltxorenak:garai gaitzan baña lenetsai berarenak,eriotztuko gaitugazte zar geranak.

6/ Ezkontza oroigarriaundi geyegia,Isabelen biotzatxit urrikaria:zuek barka dezuteuts egin guztia,eta zabaldu ateaskori itxia.

7/ Gaur guztia da festa,soñu eta dantza,umore onarekinkontentu bakoitza:zelebratzen Isabelonaren ezkontza,guztiz ezaguna dagure barren poza.

8/ Isabelen ezkontzaegiñik aurrena,bereala eragin duaizpatxoarena:biak bizi diteanalbait ondoena,eska zagun graziaJaungoikoarena.

(1) 1846-ngo Urriaren 10-an ezkondu zan erregiña.Arekin batera, bere aizpa Maria Luisa Fernanda ezkonduzan. IKUSI: Kanta-papera, moldiztegiaren izenik gabea.(Bonaparte-ren bertso-bilduma, The New Library,Chicago.) (Bertso auek ere Echagaray-renak ematen dute.Argatik jarri ditugu liburu ontan; bañan bestearrazoirikan ez degula aitortu bearrean gaude.

(1848)

“El domingo y martes de Carnaval de 1848 hubocorridas de toretes de muerte, organizadas por lasociedad La Tertulia, siendo todos los lidiadores, así de apie como de a caballo, músicos, alguacil, maceros,repartidores de banderillas, etc., aficionados de lapoblación.

Las corridas se verificaron en la Plaza de laConstitución, que fue cerrada con barreras para esteobjeto, y de ellas nos ha dejado memoria el señorEchegaray en unos Zortzikos que figuran en su coleccióncon este epígrafe: ILTZEKO ZEZENAK Donostiako plazaberrian, zalduniote eta azken iñautez 1848-garrenurtean, zortziko que fue puesto en música por D. ManuelDelgado. (1)

(1) José Manterola: “Breve noticia de algunas Comparsasy fiestas de Carnaval...” (“Euskal-Erria”, VIII, 1883,106 orri-alde.

(1848)

ILTZEKO ZEZENAKDONOSTIAKO PLAZA BERRIAN

ZALDUNIOTE ETA AZKEN IÑAUTE1848 GARREN URTEAN

ZORTZIKOA

1/ Adiskide anaitutertulia-koak,gal ez ditezen festaIñauterikoak,berri bat egitekodituzte asmoak,gizon eta galayakDonostiakoak.

2/ Lasturdik ekarriakaukeran sei zezen,bi iru urtekoakjokatzeko emen:oraiñ arte Plazaraez diranak irten,Iñauteri festetanillko dira aurten.

3/ Igande, asteartebi arratsaldetan,dira zezenak aurtenIñauterietan:bola zurezkoakinadar zorrotzetan,toliatzalle iñorkmiñik ar ez dezan.

4/ Aurten beti bezelaaundizkirakoakdira Iñaute festaDonostiakoak:jendez guztiz beteakbazter plazakoak,doarik ikustekozezen illtzekoak

5/ Lendanaz apaindurikerara jarria,dago Plaza ederkibarreraz itxia:eser-leku luzeaalgaindu josia,aukerakoa etaguztiz egokia.

6/ Festagille guztiakdira errikoak,pikadore, ezpata,banderilleroak:egokiak dituztejantzi soñekoak,ala zaldi gañekonola oñezkoak.

7/ Plaza zaldunak eredira bertakoak,aguazil nagusiak,baita mazeroak:Plazaren alaigarrizaldi antzekoak,ate-zai, soñularieta zortzikoak.

8/ Beti nai izan oi detlaburtxo gelditu,ez kanta luzeakinjendea nagartu:aitormen au egiñikez iñor gogaitu,aditzalle maiteak,guztiok barkatu.

IKUSI: Kanta-papera: “DONOSTIAN: Pio Baroja-renmoldiztegian.” (The New Library, Chicag0.)

Bertso-bilduma ontan bertan, urrena kanta auen doñuadago. Onela dio: “ZORTZICO / Compuesto para lascorridas de toros / del Carnaval del año 1848. / porMANUEL DELGADO / Poesia de D. VICENTEECHAGARAY / SAN SEBASTIAN / Se halla deventa en la Administracion de Loterías / de estaCiudad. / Precio 4 rs.

“Euskal-Erria”, 34, 1896, 153 orri-alde: 5/1:Lendanaz apaindua; 5/5: isiri leku luzea.

(1848)

PELEGRINOAREN BIZI-MODUNEGARGARRIA

DONOSTIAN AMAR ZORTZIKOTANAGURTUA

1848-GARREN IÑAUTERIAN (1)

1/ Pelegrino-bizianai duenak jakiñ,erraz ikasiko dutxanpontxo batekiñ:gure kanta berriakerostiarekin,irakurtzen baditufede onarekin.

2/ Pelegrinoak ditu,nork bere modura,esklabiñan kuskullaksolbardatik bera:bordoyetik zintzilikkurkubitan ura,barrena bustitzekoegarri bagera.

3/ Guztiz gogorrak dirasamiñez beteaksinistatu eziñikgure naigabeak:eta gero gañeraez dira obeakoñezko ibilleranekeko luzeak.

4/ Beren gazte denborannekera oituabear nai duenakikusi mundua:indarra, osasunaeta soportua,bestela laster daukabizia galdua.

5/ Neguan elur aizeormakin bidean,erropa milla puskaegiña soñean:oñak erdi estali,aztalak aidean,gabaz ezin berotuzotzak legorpean.

6/ Udako beroakinbeti eguzkitan,kiskaltzeko zorianordu guztietan:beroak erre nairikneke izerditan,mingaña aterarikgose egarritan.

7/ Gure alde daukagugauza bat bakarrik,ez zaigula irtetzenbidera lapurrik:gurekin galdu gabedenbora alperrik,ez diogute badabatere bildurrik.

8/ Pelegrinatzen oñezgatoz Erromatik,Aita Santu Piorenbere oñetatik:Donostiako erriaikusteagatik,eta zerbait limosnabildutzeagatik.

9/ Emendik zuzeneandaukagu -asmoaikusteko PatroiaEspañiakoa:Apostol SantiagoCompostela-koa,gure fedeko santudeboziozkoa.

10/ Uste det kanta obekaditu ondorenbiotzik gogorrenakbigunduko diren:erremedia bitezjendeak lenbailen,esperantza orrekindespeitzen naiz emen.

(1) El mismo año (1848) hubo una estudiantina yComparsa de peregrinos, a las que proveyó también deversos, en castellano y en bascuence, el tantas vecescitado poeta easonense. (José Manterola: “Brevenoticia...”, “Euskal-Erria”, VIII, 1883, 106 orri-alde.) IKUSI: “Euskal-Erria”, 32, 1895, 120 orri-alde.

(1849)

“...para socorro de las víctimas de un naufragio se arreglóun Nacimiento y se cantaron versos alusivos al acto.

He aquí el encabezado y la primera de las estrofas:

LOS JOVENES DE SAN SEBASTIAN AL NACIMIENTODE JESUS. AÑO 1845

Zelebra zagun, gure kristabak,gure Jesusen jayotza,alegra bedi bakoitza.Eman zayogun esker oneanmaitasunekin biotza.

En aquel año, la Nochebuena, se pidió el aguinaldocantando versos euskaros del condescendiente caballero,del insigne donostiarra D. José Vicente de Echagaray.

(Mendiz-Mendi: “Para los pobres: El Nacimiento”.“Euskal-Erria”, 53, 1905, 553 orri-alde.)

(Onek 1845 urtean kantatua dala dio; bañan kanta-paperak eta Manterola-k berriz, 1849-garrenean diote.Auei kaso egiten diegu noski.)

José Manterola: “Cancionero Vasco”, Segunda serie,Tomo IV, pág. 56. Julio de 1878: “La Introducción(asieraco jolasa) y la Pastorela (arzai-canta) queaparecen en primer térmio, forman parte de losVillancicos que escribió para Noche-buena de 1849.”

(1849)

EGUBERRIKO KANTAK DONOSTIAKOAKSOÑUAN IPIÑIAK BERE MAISU KAPILLAKO

D. J. J. SANTESTEBAN-EK,JAUNAREN 1849 GARREN URTEAN

ASIERAKO JOLASA

1/ Zelebra zagun, nere kristabak,gure Jesusen jayotza,zeruetako obra onekinalegra bedi bakoitza:eman zayogun esker oneanfedearekin biotza.

2/ Onetarako adora zagunpozez kontentuz lurrean,bere graziak ipiñi gaitzanzeruetako bidean,sinisturikan biotz osotikbeti beraren legean.

3/ Urriki zaite pekatariaz,zeru lurraren jabea,Erredentore gizonarena,Jaungoik0aren Semea:barka gaitzazu ofendituazure ontasun aundia.

ARTZAI KANTA

1/ Guazen lasterka, guazen Belena,ez degu bear gelditu,Jesus maitea jayo berriadezagun arte arkitu:zeru argia lagun degulagaltzen utziko ez gaitu.

2/ Adora zagun biotz guztitikaingeruakin batean,bere grazia eta pakeadigula beti lurrean,zeruetako bere gloriaeman dizagun artean.

3/ Adora zagun Trinidadekobere bigarren persona,alaba zagun Jesus gureagaur egin dana gizona,obra zeruko miragarriazori onean egiña.

4/ Eska zayogun iruki gaitzanbere grazian munduan,libra gaitzala etsayetatikeriotzeko orduan,eta ondoren artu gaitzalabere glorian zeruan.

BIRJIÑA AMAREN LENENGOAMABOST URTEAK

ZORTZIKOA

1/ Amaren sabeletikmantxarik bageaNazareten jayo zanBirjiña Maria:amoriozko ama,zeruko bidea,len orain eta betigraziaz betea.

2/ Nazaretkoak ziranaita eta ama,eta beren izenakJoakin eta Ana:esperantzaz beteakJaungoikoagana,Berak eman ziotenBirjiña Ama dana.

3/ Guraso on obekinegon zan Maria,iru urte egitenaingeru-bizia:aurtasunetik zuenJaunaren grazia,jakinduria etabirtute aundia.

4/ Gero amabi urteegon zan temploanJaunaren etxe santuJerusalengoan:munduko zan guztiautzirik beingoan,ageri zuen ondobere ejemploan.

KOROA

Salbe lore zerukoaur jayo berria,izan zaitea, Jesus,ongi etorria:salbe ama maiteaBirjiña Maria,Jose aita ordekoJaunak ipiñia.

IKUSI: Kanta-papera: “Donostian: Ignacio RamónBaroja-ren moldiztegian.” (Bonaparte-ren bertso-bilduma, The New Library, Chicago.) José Manterola: “Cancionero Vasco”, Segunda serie,Tomo IV, pág. 57: Artzai kanta, 4/3: etsaitatican.

DONOSTIAKO GALAI GAZTETXOAKJESUSEN JAYOTZARI

1849-GARRENEKO URTEAN

PASTORELA

1/ Txanton koplari latza,Pello kantaria,eta auzoko Txominarrabetaria,adiskide azkarrakditugu gurekin,gau ona pasatzekopozez elkarrekin.

2/ Gure eskarioada urterokoa,agirandotxo zerbaitborondatezkoa:Eguerri jai obekzelebra ditzagunberon esker oneanala gau non egun.

ESTRIBILLO

Soñuba joaz, kanta, mutillak,umore ona gurekin,etxeko jende prestu maiteak,agur onenbesterekin,urte askoan bizi beiteaJaunaren graziarekin.

ZORTZIKOA

1/ Gaurko misterioaparerik gabea,Birjiñagandik datorErredentorea:zeruetatik datozama ta semea,Jesus eta Mariagraziaz betea.

2/Berakin dute Joseaita ordekoa,gizon justu, ejemplokastidadekoa:ezagutzen duenadala zerukoaBirjiñaren frutoagaur jayotakoa.

ESTRIBILLO

Guazen, lagun maiteak,Belengo atera,aurtxo jayo berriaguazen ikustera:guazen arin lasterkaportale azpira,adoratzera Jaunazerukoa bera.

IKUSI: Kanta-papera: “Imprenta de Ignacio RamónBaroja”. (Bonaparte-ren bertso-bilduma, The NewLibrary, Chicago.)

Kanta auek norenak diran, ez du iñork esaten; bañanitxura dana Echagaray-rena duten ezkero, liburu ontanjarri ditugu.

(1850)

DONOSTIAKO GAZTEAK1850 GARREN URTEKO ERREGE

BEZPERA GAUEAN

MARTXA, EDO IBIL BERDIÑA

Iru errege Orientetikdatoz Belengo bidean,zeruko izar argi ederralagun dutela aurrean:berak emanik argitasunaMesias jayo danean,berealaxe sinistu dutebiotz osotik fedean.

Errege obek eman diguteejenplo ona gaur bertan,nola agertu, zer moduz egon,Jesus onaren oñetan:eskatzen beti biotz barrendikgogoz ordu guztietan,gorde gaitzala bere grazianbizi geran egunetan.

PASTORELA, EDO ARTZAI-KANTA

Pozez, kontentuz,naikeran, etaguztiz umore onean,egondu giñanetxe onetanOnenzaroko gauean:gaur ere berrizonera gatozadiskide on legean,zelebratzeraErrege egunabezperatikan pakean.

Jakin dezatengure esker onabeti izan dala egia,adi bezate arretarekin,zabal bezate begia:ikus dezatengure egin nayaberontzat dala aundiasoñua, kanta,jayotz-lekua,guztia degu berria.

ZORTZIKOA

1/ Etxekoai gau onakemanik aurrena,zelebratzera gatozErrege-eguna:berak bezela deguizarra laguna,adoratu dezagungure Jesus ona.

2/Jai ona bezperatikdegu gaur gazteak,batzuek soñuakin,kantari besteak:ontarako gurekindatoz Erregeaklendanaz aitortuazberon bondadeak.

3/ Errege santu obekOrientekoak,izan arren lenagomago legekoak:sinistatu dituzteobra on gaurkoakargiturik beingoanizar zerukoak.

4/ Beren umiltasunakdigu erakutsigloria zerukoanola erabazi:gaurdandikan ikastenbear degu asi,eta oitu bezelaez geroko utzi.

KOROA

Beron agirandoazOnenzaroetanoroituko geradegure egunetan:orduan etorriaez gaude damutan,ageri dan bezelaoraiñ emen bertan.

IKUSI: Kanta-papera: “Donostian. Ignacio RamonBaroja-ren moldizteguian”. (Bonaparte-ren bertso-bilduma: The New Library, Chicago.)

“Euskal-Erria”, XIV, 1886, 38 orri-alde.

(1850)

“El Carnaval de 1850 se repitieron la Comparsa deJardineros y la de Peregrinos, para las que escribiónuevos Zortzicos el Sr, Echagaray. (José Manterola:“Breve noticia...”, “Euskal-Erria”, VIII, 1883, 106 orri-alde.)

COMPARSA DE JARDINEROSEJECUTADA

EN LA CIUDAD DE SAN SEBASTIANEL DOMINGO DE CARNAVAL DE 1850

MARCHA

Alma Ceres, benéfica diosa,tú que bordas de ricos colores,alfombrando de espigas y flores,los espacios del monte y verjel;grata acoge la fácil ofrendaque dejando los rústicos lareste brindamos en dulces cantarescon guirnaldas de rosa y clavel.

Cuando nace la cándida aurora,entre nubes de púrpura y grana,vienes tú con la fresca mañanapor los campos la vida a sembrar;y al sentirse con blando murmullopor tu plácido aliento mecidas,en su tallo las plantas dormidasse levantan tu seno a besar.

Llena entonces la vasta campiñaun rumor de apacible armonía,que amorosa la tierra te envíadespertando a tu soplo creador;y doquier por sus ámbitos vuelanen balsámicas ondas flotandolos aromas que vas derramandocon tu dulce vivífico ardor.

Y por eso las auras te oreanen el llano y la verde enramada,y las aves te dan la alboradarevolando en alegre tropel;y por eso nosotros tus hijos,venturosos en rústicos lares,te cantamos en dulces cantarescon guirnaldas de rosa y clavel.

HIMNO

Coro

Cantemos a Ceresen himnos sin fin,orlando su frentede rosa y jazmín.

Su mágico alientoen germen fecundovertiendo en el mundoel fruto y la flor,los valles esmalta,las mieses ondea,y el bosque sombreacon fresco verdor.

En paz cultivandola vega florida,pasemos la vidaen grato solaz,cual pasa en el pradoregando su sueloel manso arroyuelocon onda fugaz.

La yerba mullidanos da blanda alfombrael árbol su sombra,el sol su calor;nos dan los jardinessus flores y galas,las bellas zagalassu cándido amor.

Y así venturososen plácida calmasin sombra en el almade triste pesar,a Ceres cantandoen voces canorastranquilas las horasmiramos pasar.

ZORTZIKOA

1/ Gaindu dedien festabaratzetakoa,berriro moldatuadegu zortzikoa,euskaldunaren kantaantziñetakoa,itz neurtu egokiabiotz gurekoa.

2/ Donostiako festaIñauterikoakdira ikusgarriaketa betikoak:gaur agertzen dizutegazte bertakoak,plazan egiten lanakbaratzetakoak.

3/ Gurdiaren gañeangure ama Flora,eder, panparroi dagoigoa jargoira,ninfa biren erdianegiten denbora,laster uda berrianjoateko kanpora.

4/ Gure emakumeaknor bere aldian,oituak gu bezelaneke izerdian,laguntzalle ditugujoan dan aspaldian,baratzako lanetandenbora guztian.

5/ Gaur polita badagobaratza gurea,gerora egongo daoraindik obea:belar ona naikeran,aukeran lorea,usaya gozo etaeder kolorea.

6/ Nagusi, etxekoandre,baratz lanekoak,ditugu agintaridenboretakoak,biak guztiz azkarraketa jakintsuak,beren aurtasunetiknekean oituak.

7/ Berakin ikasiakbaratza-lanetan,gerok aitortzen degu,ez gaude damutan:esker onez beteakedozein lekutan,oroituko geradegure egunetan.

8/ Onelako gayakinerraza da lana,ikasi nai duenabetor guregana:alfer eta nagiaez bada gizona,emen arkituko dubillatzen duena.

KOROA

Aurten iñauterikofesta eguneangaude baratzgilleaknaikera betean:soñu eta kantakinumore onean,aitzurtzen eta dantzandenbora berean.

IKUSI: Kanta-papera: “Imprenta de IGNACIORAMON BAROJA”. (Bibliothéque Nationale, Paris.)

Paperak oar au du inprentaz: “La música se vende enla Litografía de Gordon hermanos”.

Ta beste auek eskuz idatzita: “(Manterola, 878: 8re,6) ta (Este Zortzico fue compuesto por D. José Vicentede Echagaray.) Bigarren oar au Manterola-ren letrazidatzita dago.

“Euskal-Erria”, 40, 1899, 95 orri-alde: Onek asieraonela du: BARATZAGILLEAK IÑAUTE FESTAN,1850-GARREN URTEAN. Azkenean egillearen izenajartzen du: José Vicente Echagaray. Ta aldaketa au du:2/5: gaur agertzen dirade. Erderazko bertsorik ez dakar.

(1850)

PELEGRINOAK BEREN DONOSTIARAETORRERAN,

EGIÑ ETA ONDOREN SANTIAGO-KOPROMESA,

1850-GARREN URTEKO IÑAUTERIAN

ZORTZIKOA

1/ Erromatikan bueltanorain da bi urte,Donostian egonaez genduen kalte:ez ere ibilliaemen atez ate,beron limosna onezbete giñan arte.

2/Aitortu geniotenorduko kantetan,gure bizi-moduaneke ta penetan:guztiz urrikariaordu guztietan,erromerietakobide luzietan.

3/ Dira gure naigabearrezkerokoaksinistatu eziñak,negargarrizkoak:urrikari gogorrakneke bidekoak,trabajuak aundiakkabu bagekoak.

4/ Eun legua bideSantiagotikan,euri, elur, jelakinbeti bustirikan:legorpe bat eziñikotzak ikaretan,ala egiñ zaizkiguzauriak oñetan.

5/ Pena obek guztiakigaro ondoan,arkitzen gera kaleDonostiakoan:aldi lenagokoadaukagu gogoan,eta fede aundiajende bertakoan.

6/ Esperantza onekindegu barren poza,urrikituko dalaerriko bakoitza:Jaunak degiotelabigundu biotza,au da pelegrinoakdegun konfiantza.

7/ Erroparik txarrenazoko-baztertua,zernai janari-gauza,naiz eratekoa:beron karidadeaborondatezkoada pelegrinoareneskea gaurkoa.

8/ Legorpe bat edozeindegu ostatua,gure gorputza dagoguztira oitua:degun oirik onenada lasto txetua,oraindik obiagoberotzeko sua.

9/ Eskeintzen diogutezortziko berria,gaur bertan Donostiangerok ipiñia:txanpon bana bakoitzaberontzat guztia,ez deritzagu dalagauza garestia.

10/ Amargarren bertso auda azkenekoa,agur bada, jende onDonostiakoa:artu gure oroipenbiotz barrengoa,oraiñ eta beñereez aztutzekoa.

IKUSI: Kanta-papera: “Donostia-n: Ignacio RamonBaroja-ren moldiztegian”. (Bonaparte-ren bertso-bilduma, The New Library, Chicago.)

“Euskal-Erria”, XLII, 1900, 124 orri-alde.Aldaketak: Izen-buruan: Santiagora: 5/5-6: aldilenagokoak dauzkagu gogoan; 9/1: diotegu.

AL NACIMIENTO DEL HIJO DE DIOS

PASTORELA

1/ Venid, lindas pastoras,venid en este díalatiendo de alegríael joven corazón:y al niño que ha nacidoen míseros pañalescon ecos celestialesrendid adoración.

2/ Venid; bellas coronastejed de puras flores,de mágicos coloresy aroma celestial:venid, que al tierno niñode amor y vida llenoaduerme ya en su senola madre virginal.

CORO

Cerquen la pobre cunallenos de amor los ángelesy entonen los arcángelessu mística oración:y formen con sus alasde mil y mil coloresde eternos resplandorespurpúreo pabellón.

ZORTZIKOA

1/ Gau eder aukerakoparerik gabea,ekarri gaituzunaErredentorea:mundu guztiarentzatdakartzu pakea,Belenen jayorikanJaun eta Jabea.

2/Irugarren PersonaTrinidadekoak,zabal idiki dituate Zerukoak:bere obra birtuteonezgillekoak,kunplitu dira lenazagindutakoak.

3/ Trinidade Santukobigarren Personadigun amorioazegin da gizona:Zerua utzirikanjetxi da gugana,Birjiña Mariarenseme Jesus ona.

4/ Beleneko portalezori onekoa,estalpe doaitsuabide Zerukoa:kristabaren sor-lekulege berrikoa,toki iñon bestetanez bezelakoa.

KOROA

Salbe, lore Zerukoaur jayo berria,izan zaitea Jesusongi etorria:Salbe, Ama maiteaBirjiña Maria,Jose aita ordekoJaunak ipiñia.

IKUSI: Kanta-papera: “San Sebastian: imprenta dePio Baroja”. (Bonaparte-ren bertso-bilduma, The NewLibrary, Chicago.)

(Paper ontako azken bertsoa, 1849-ngo “EguberrikoKantak Donostiakoak” deritzayon paperaren azkenbertso ber-bera da. Beraz, paper ura Echagaray jaunakaterea bada, au ere ala izango da, ta argatik jarri deguliburu ontan. Bañan zein urtetan kantatu ziran jakin-ezean, atzenean jarri ditugu.

(1852)

ZORTZIKOA

1/ Erregiña andreaEspañiakoa,Isabel bigarrenabiotz barrengoa;ar ezazu oroipengurea gaurkoa,leyaltasun betikoDonostiakoa.

2/ Jakiñ. Gendueneanzure naigabea,ez da erraz esatengure dolorea;pena samiñ negarrazori gaitz gurea,barrena pisu etatxea asnasea.

3/ Gero jakindu deguzorion gureangaur jartzeko ziñalaAtotxa bidean;beingoan sendaturikosasun betean,esker on emateraJaunaren aurrean.

4/ Guk ere gaur nai degudenbora bereanesker ona agertuJaunaren oñean;biotz osotik otoitzgure egiñalean,gorde zaitzan Isabeldenbora luzean.

IKUSI: Kanta-papera. Onek izenburua onela du:HIMNO cantado la noche del 15 de Febrero de 1852en el teatro de San Sebastián. Urrena erderazko iru-laubat bertso datoz, ta urrena onera aldatu degunZORTZIKOA.

Onek ere itxura dana Echagaray-rena du. Orregatikjarri det emen. Bañan aitortzen det arrazoi ori bakarrikizan detala.

(1853)

DONOSTIAN, 1.853-GARREN URTEKOIÑAUTERIYETAN

ZORTZIKO BERRIYA

1/ Kanta eta dantzakosoñu egokia,zerade, zortzikoa,biotz pozgarria:txoill eder, kutun etabertso oben gayaargira ematekonere esan naya.

2/ Oraiñ baño lenagobada amar urte,oroigarri izan zanastelen iñaute:Donostiako plazankantatu zan arte,kale asko ziralamenditarrez bete.

3/ Elkarren gain bultzakaerri barrenianbaserritarrak ziransoka-muturrian:bañan arrantzaliakbildu ziranianatzeratu zituztenumore onian.

4/ Noizbait arkiturikanbaka ixkiñianmakiña bat atzaparzuten bizkarrian:guztiyak lagun onakanaitasunian,bazkariya sartzekotripa zimurrian.

5/ An oroitzen zitzayenetxeko txokua,amaren porru-saldata az-oliyua,beren jaiotz-errikobizitza modua,iñoren gaitzik gabeIñauterikua.

6/ Adiskide maitiak,euskaldun neriak,ernai eta arretazar eta gaztiak:jardun denborarekinnork bere nekiak,elkar palakatuaznaikeran pakiak.

IKUSI: “Euskal-Erria”, 50, 1904, 118 orri-alde.