Prof. Nicole NauUAM, IJ 2015/2016

Językoznawstwo i nauka o informacji, III rok

Językoznawstwo … porównawcze

Drugie i trzecie zajęcie13.10. + 20.10.2015

Różne klasyfikacje języków� Klasyfikacja genetyczna => dzisiaj� Klasyfikacja typologiczna� Klasyfikacja geograficzna� Klasyfikacja socjolingwistyczna, np.

�według liczby mówców�według statusu w danym kraju�według stanu zagrożenia(zob. np. Ethnologue)

Klasyfikacja genetyczna: podziałMajewicz 1989 Ruhlen 1987fyla językowa phylumgałąź językowa stockrodzina językowa familygrupa językowajęzyk languagezespół dialektówdialekt dialectgwara (poddialekt)

+ makrofyla/subfyla, makrogałąź/ podgałąź, makrorodzina/ podrodzina itp.

Przykładfyla = gałąź = rodzina języki indoeuropejskie

podrodzina języki słowiańskie

grupa językowa języki zachodniosłowiańskie

podgrupa językowa języki lechickie

język polski

dialekt wielkopolski

Uwaga!„Linguists are, however, less consistent in their use of categorical names than are biologists; certain terms, especially family and phylum, are frequently used ambiguously. Thus, in addition to its proper categorical meaning (a group of related languages), family is often used synonymously with the generic terms „group”, „node”, and „unit”” (Ruhlen 1987)

� Terminologia w „Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa” (2001):typ – szczep – rodzina – gał ąź – grupa –podgrupa(więc gałąź jest mniejszy od rodziny)

� Wikipedia, hasło „języki słowiańskie”j. bałtosłowiańskie = podrodzina j. słowiańskie = grupa j. zachodniosłowiańskie = zespół językowyj. lechickie = grupa

Inne kłopoty

� Chiński – język, zespół, grupa, rodzina?Majewicz (1989): 7 grup dialektów: � pólnocnochińska (w tym mandariński)� yue (w tym kantoński)� hakka� min� ziang (hunański)� wu� gan

� chińsko-tybetańska rodzina lub ? „Genetyczna jedność języków chińsko-tybetańskich, dawno klasyfikowana jako rodzina, jest obecnie mocno kwestionowana bądź odrzucana. Jednostka określona tym terminem obejmuje ponad trzysta języków sklasyfikowanych w pięciu rodzinach (gałęziach) językowych:”

� chińskiej� kam-taj� miao-yao� tibeto-birmańskiej� dzorgajskiej,

(Majewicz 1989)

� japoński i języki (lub dialekty?) ryukiuańskie

� japoński i koreański� japoński, koreański i języki ałtajskie

Trochę mniej kłopotliwe: języki indoeuropejskie

Języki indoeuropejskie

Języki świata: rodziny językowe

14 dużych rodzin języków (liczba języków) – gdzie mówione?� Afroazjatycka (250)� Ałtajska (70)� Austroazjatycka (100-150) � Austronezyjska (500)� Chińsko-tybetańska (>300)� Drawidyjska (24)� Indoeuropejska (>132)� Kaukaska (37)� Khoisan (32)� Niger-kongijska i nilo-saharyjskie (1000)� Papuaska (740)� Uralska (28) oraz: j. australijskie (> 200)

Klasyfikacja genetyczna: jak?� Co znaczy, 2 języki są pokrewne?� Jak to wiemy? Jak można to pokazać?� Jakie mogą być trudności?

Tadeusz Milewski: Językoznawstwo„Przez rodzinę języków rozumiemy zespół języków, w których elementy systemu morfologicznego[..1..] oraz morfemy składniowe [..2..] wszystkie lub w stanowczej większości sobie odpowiadają, wywodząc się ze wspólnego prajęzyka. Pochodzenie słownictwa nie ma znaczenia rozstrzygającego. Jedynie skład zasadniczego zasobu wyrazów pierwiastkowych (np. wilk, dom, jest, wie) bierze się pod uwagę.”1 alternacje morfologiczne, afiksy, zaimki, liczebniki2 przyimki, spójniki, partykuły

Językoznawstwo historyczne i metoda historyczno-porównawcza

� Koniec 18 wieku: William Jones odkryje pokrewieństwo sanskrytu z łaciną i grecką

� Pierwsza pokolenia indoeuropeistów:� Rask, Rasmus Kristian (1787-1832)� Grimm, Jakob (1785-1863)� Bopp, Franz (1791-1867)

� Druga:� Schleicher, August (1821-1868)� Whitney, William Dwight (1827-1894)

� Trzecia pokolenia („młodogramatyce”)� Delbrück, Berthold (1842-1922)� Paul, Hermann (1846-1921)� Osthoff, Hermann (1847-1909)� Brugmann, Karl (1848-1919) i inni

Pokrewieństwo języków� można rekonstruować wspólny prajęzyk;� stałe odpowiedniości między głoskami (można

ustalić prawa głosowe);� podobieństwo w systemach morfologicznych

(odmiana czasownika, rzeczownika itp.);� podobieństwo elementów gramatycznych,

takie jak: afiksy, zaimki, przyimki, spójniki;� podobieństwo wyrazów słownictwa

podstawowego ('być', 'jeść', 'żyć', 'matka', 'głowa' …)

Przykład: polski i czeski

PolskiPragagawiedźginąćkochaćcichyAle…hańbaobywatel

CzeskiPrahahavědhynoutikochatitichy

hanbaobyvatel

polski kaszub-ski

rosyjski litewski angielskiniemieckiłacińcki

gród gard

(Star-gard)

goro da'miasto'

gardas'zagroda'gardis'ogrodze-nie'

gardenGarten

hor tus'ogród'

stale odpowiedniości: Vr : VrV : rVCo było na początku? Jak się rozwinęło?

Przykład: języki słowiańskie, bałtyckie,

germańskie

Metoda historyczno-porównawczaJęzyki austronezyjskie (handout)

GLOSS MALAY SAMOAN MARANAO HAWAIIAN1. ‘two’ dua lua dua lua2. ‘five’ lima lima lima lima3. ‘sky’ laŋit laŋi laŋit lani4. ‘to cry’ taŋis taŋi ula’ul kani5. ‘louse’ kutu ‘utu kutu ‘uku6. ‘lobster’ udaŋ ula udaŋ ula7. ‘I’ aku a’u aku a’u8. ‘rafters’ kasaw ‘aso aku a’u9. ‘mistake’ salach sala sala’ hala10. ‘eye’ mata mata mata maka11. ‘pandanus’ pandan fala raguruy hala12. ‘hibiscus’ baru fau wagu hau13 ‘house’ balay fale walay hale14. ‘coconut’ ñiur niu niug niu15. ‘hardwood’ teras toa tegas koa16. ‘die’ mati mate matay make17. ‘way, path’ jalan ala lalan ala18. ‘drink’ minum inu inum inu

Rezultat