11

‘Edward Snowden is een dadaïst zonder humor’

Wat doet een wetenschapsfi losoof op een avond met vliegtuigpropellers en honderd metrono-men op het podium? “ik heb altijd een zwak

gehad voor dada.” Jeroen Struys

Jean Paul Van Bendegem (60) is naar eigen zeggen ‘fi losoof in het leven, wiskundige van opleiding’. Maar in de professor Logica aan de VUB schuilt ook een groot liefh ebber van avant-gardemuziek. In de Handels-beurs brengt hij een lezing bij het futuristische ‘Ballet Mécani-que’ van George Antheil, uitge-voerd door het Ictus Ensemble. ‘Een godsgeschenk’, zo zegt de notoire atheïst. Et voilà: een algebraïsch interview à la dada.

muziek = wiskunde?“Oh ja, muziek is doordrongen van wiskunde. Witte ruis uit-gezonderd, zit muziek vol wis-kundige patronen. Anders had-den Mozart en Bach nooit zo’n gigantische productie kunnen voortbrengen. In de moderne

tijd zijn er ook echte componis-ten-wiskundigen opgestaan: zoals Iannis Xenakis, die muziek maakte met statistiek; of Gordon Mumma, die tijdens een opvoering via elektronica speelt met echo.”

muziek = wiskunde + uitvoering?“Een foute stelling, want ook bij wiskunde is de uitvoering be-langrijk. Een wiskundig bewijs moet ook gebracht worden voor een publiek, dat doorgaans be-staat uit leerlingen en collega’s. Er is zelfs variatie toegestaan bij de uitvoering: de wiskundige kan stappen in de bewijsvoe-ring overslaan, de schikking aanpassen, uitweiden. Net als muzikanten hebben wiskundi-gen allemaal een eigen, soms herkenbare stijl. Trouwens, je kan een wiskundig bewijs ook muzikaal brengen. Daarom heb ik de bewijsvoering voor de stel-ling van Pythagoras zelf in een pianocompositie omgezet.”

muziek = wiskunde + gevoel?“Opnieuw foutief. Ook wiskunde kan gevoelens losweken. Ja, ik kan ontroerd raken door een formule, net als door muziek. Het heeft te maken met een leer-proces. Om iets te voelen bij een vierstemmige fuga moet je een soort muzikale training hebben gehad – anders hoor je gewoon een hoop lawaai. Dat geldt ook voor wiskunde: als je erin bent opgeleid, ervaar je er gevoelens bij.”

ictus zal ook een stuk brengen van György Ligeti, ‘Poème Symphonique’ voor 100 metronomen. muziek of wiskunde?“Beide! Geweldig stuk is dat, ik kan daar uren naar luisteren. Elke uitvoering moét wel ver-schillend zijn, want bij honderd metronomen zijn de variaties wel, euhm, toch bijna oneindig.”

de metronoom heeft ook een rol in uw biografi e.“Ja, ze heeft me gered van het stotteren. Ik had als tiener mijn ouders zo gek gekregen om een buff etpiano te kopen, en heb met behulp van een Prismapocket mezelf piano aangeleerd – ik heb met ruime voorsprong de waanzinnigste vingerzetting van het land. Rond diezelfde periode had ik veel last van stotteren. Ik had gemerkt dat het kwam door-dat ik te snel praatte, en met de metronoom heb ik mezelf aan-geleerd om trager te spreken.”

dada was een anti-beweging, de uiting van een verlangen om uit het systeem te stap-pen. Heeft 2013 nog dada nodig?“Er is altijd nood aan mensen die uit het systeem stappen. Een van de kwaliteitsnormen voor democratie is de mate waarin ze haar dwarsliggers koestert. Misschien kunnen we Edward Snowden dus ook een dadaïst noemen, maar dan zonder de humor. Tegenwoordig is de lach geen aanvaarde reactie meer. Dat zou het zijn: een politicus die een vraag in Terzake be-antwoordt met een bulderlach. Helaas, we hebben de lach uit-besteed aan cabaretiers.”

Wat iS Het ‘BaLLet mÉCaniQue’?

Even terugspoelen naar de roaring twenties. ‘Ballet

mécanique’ is een composi-tie die de Amerikaan George Antheil schreef als de sound-

track bij de gelijknamige dadaïstisch fi lm van Fernand

Léger. Het muziekstuk is een ode aan de grootstad,

geschreven voor pianola’s, slagwerk, sirenes en vlieg-

tuigpropellers. Samen met de uitvoering van

het stuk toont de Handels-beurs de legendarische fi lm,

met beelden van Man Ray.

Za 26.10.2013— ictus & Jean Paul Van Bendegem: ‘Ballet mécanique’

© b

. ME

RG

AE

Rt

S

Radio 1, partner van Handelsbeurs Concertzaal

‘wISKUNDE KANONTROEREN’

Jean Paul Van Bendegem

over muziek Van Bendegem

over muziek Van Bendegem

met honderd metronomen