104 Novosti iz struke i nauke

JAVNA PREDAVANJA NA GRAĐEVINSKOM FAKULTETU UNIVERZITETA U SARAJEVU U 2013. GODINI

U OKVIRU NAUČNE I TEHNOLOŠKE SARADNJE IZMEĐU BOSNE I HERCEGOVINE I REPUBLIKE SLOVENIJE

U okviru naučne i tehnološke saradnje između Bosne i Hercegovine i Republike Slovenije, odobren je naučno-istraživački projekat pod nazivom ''Praktično korištenje lidar tehnologije – Practical use of lidar technology''. U okviru pomenutog projekta realizovana su javna predavanja eminentnih naučnika iz oblasti daljinskih istraživanja na Građevinskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu. Predavači su bili uposlenici Inštituta za antropološke in prostorske študije ZRC SAZU-a (Institut za antropološke i prostorne studije Naučno-istraživačkog centra slovenske akademije nauka i umjetnosti).

PREDAVANJE ''OBJEKTNO ORIJENTISANA KLASIFIKACIJA I PRIMJENE NA PODACIMA

DALJINSKIH ISTRAŽIVANJA'' Dana 28.10.2013. godine na Građevinskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu, organizovano je javno predavanje na temu ''Objektno orijentisana klasifikacija i primjene na podacima daljinskih istraživanja''. Predavanje je održala dr.sc. Tatjana Veljanovski, uposlenica Naučno-istraživačkog centra Slovenske akademije nauka i umjetnosti (ZRC SAZU), koja je u ZRC SAZU član Odjeljenja za daljinska istraživanja pri Institutu za antropološke i prostorne studije (IAPŠ).

Slika: Detalj sa predavanja dr.sc. Tatjane Veljanovski

Kolegica Veljanovski je prilikom predavanja istakla sljedeće: Klasifikacija snimaka jedan je od najvažnijih procesa pri obradi snimaka daljinskih istraživanja, a koji predstavlja vezu između daljinskih istraživanja i geografskih informacionih sistema (GIS). Pridruživanje piksela određenoj klasi označava karakteristiku izvedive veličine, koja se zove klasifikacija. Budući da se radi o spektralnim karakteristikama objekata, opravdano je njihovu klasifikaciju nazvati i spektralnom klasifikacijom. Postoji više načina klasifikacije snimaka, a naredna dva se najčešće koriste: nenadzirana (engl. unsupervised) i nadzirana (engl.

Novosti iz struke i nauke 105

supervised) klasifikacija. Nadzirana klasifikacija ima znatno veću primjenu kod daljinskih istraživanja. U dugogodišnjem razvoju daljinskih istraživanja naučnici su razvili brojne metode klasifikacije. Od svih alternativa, koje postoje, značajno je da analitičar odabere klasifikaciju koja najbolje odgovara analiziranom snimku. Sa dolaskom visokorezolucijskih snimaka u zadnjih 10-15 godina klasifikacija dobiva novu paradigmu. Piksel kao osnovna jedinica obrade nosi mnogo veći detalj, pa zbog toga tradicionalni postupci nisu više efikasni. Razvija se pristup tzv. objektno-orijentisane klasifikacije, gdje obrada počinje stvaranjem homogenih zona (segmenata), koje nadalje kombinujemo i preraspodjeljujemo, sa ciljem formiranja relevantnih geografskih objekata. Pri objektno-orijentisanoj klasifikaciji prvo se slikovni elementi (pikseli) u fazi segmentacije udružuju u segmente (pod-objekte), koji se u drugom koraku analiziraju i razvrstavaju (semantička klasifikacija). To znači da generisani segmenti utiču na konačni ishod klasifikacije, iako možda u toku analiza još ne predstavljaju konačni objekat koji nas interesuje (npr. zgrada, drvo, itd.). Segmentacija i klasifikacija su stoga u međusobnoj ovisnosti, jer se detalji i tačnost prvih prenose na druge. Zaključni dio obrade je post-klasifikacija, gdje se rezultati klasifikacije provjeravaju, po potrebi modeliraju i generališu. Objektno-orijentisana klasifikacija trenutno daje najbolji odgovor na kompleksnu obradu i interpretaciju snimaka daljinskih istraživanja, i to zbog toga što na najbolji način predstavljaju ljudsku percepciju prostora. Navedeni su različiti primjeri primjene objektno-orijentisane klasifikacije, a najinteresantniji su bili primjeri širenja bespravne gradnje u Najrobiju u Keniji, kao i širenje invazivnih vegetacionih vrsta u Republici Sloveniji.

PREDAVANJE ''MAPPING AND MODELING NEWLY DISCOVERED ARCHEOLOGICAL

SITES IN MEXICO'' - ''KARTIRANJE I MODELIRANJE NOVOOTKRIVENIH ARHEOLOŠKIH NALAZIŠTA U MEKSIKU''

Dana 29.10.2013. godine na Građevinskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu, organizovano je javno predavanje na temu ''Mapping and modeling newly discovered archeological sites in Mexico'' (''Kartiranje i modeliranje novootkrivenih arheoloških nalazišta u Meksiku''). Predavanje je održao Aleš Marsetič, uposlenik Naučno-istraživačkog centra Slovenske akademije nauka i umjetnosti (ZRC SAZU), koji je u ZRC SAZU član Odjeljenja za daljinska istraživanja pri Institutu za antropološke i prostorne studije (IAPŠ). Aleš Marsetič je od aprila do juna 2013. godine, bio dio arheološke ekspedicije u državi Campeche u Meksiku. Ekspediciju je vodio poznati slovenski arheolog dr. Ivan Šprajc, koji se bavi istraživanjem ovog područja dugi niz godina. Pored kolege Marsetiča i dr. Šprajca, u istraživanja su bila uključena dva meksička arheologa, šest lokalnih radnika i kuharica. Cilj ekspedicije je bilo istraživanje mogućeg nalazišta u sjevernom dijelu Calakmulske biosfere, koja je od 1989. godine zaštićeno područje prirode. Približne koordinate ciljnog područja dobivene su na osnovu aerofotogrametrijskih snimaka u mjerilu 1:5000, na kojima je potencijalno nalazište vizuelno lokalizovano. Početak ekspedicije bio je u mjestu Xpujil, a do nalazišta su se kroz prašumu (pomoću mačeta i motornih pila) probijali punih mjesec dana. Sveobuhvatnim pregledom nalazišta, koje je kasnije nazvano Chactun (crveni kamen), utvrđeno je da se isto sastoji od tri glavna arhitektonska kompleksa sa piramida visina većih od 20 metara i nekoliko palača. Na licu mjesta pronašli su više ritualnih oltara i lijepo isklesane statue.

106 Novosti iz struke i nauke

Slika: Dr. Ivan Šprajc i Aleš Marsetič sa kolegom iz Meksika Slika: Jedan od

pronalazaka

Sa snimanjem i kartiranjem nalazišta počelo se nekoliko dana nakon otkrića. Korištena je totalna stanica Leica i 4 prizme za brzo snimanje terena. Snimanje je započeto na zapadnom dijelu kompleksa, koje je ujedno najopsežnije. Snimanje zapadnog kompleksa trajalo je 25 dana. Snimanje jugoistočnog dijela kompleksa trajalo je 13 dana, dok je za snimanje sjevero-istočnog dijela utrošeno 6 radnih dana. Nakon završetka mjerenja napravili kreirani su rezultati u obliku 2D i 3D prikaza tj. modeli nalazišta. Kreirani su digitalni modeli visina, osjenčeni reljef, izohipse područja i 3D modeli pojedinih kompleksa.

Slike: Rezultati geodetskih mjerenja na terenu

Novosti iz struke i nauke 107

Slika: Detalj sa predavanja Aleša Marsetiča Svi rezultati orijentisani su mjerenjem položaja Sunca, a tamo gdje je to dopuštala situacija na terenu korištena su GNSS mjerenja. Nakon povratka u Sloveniji, pokušali su korištenjem aerofotogrametrijskih snimaka i fotogrametrijskih metoda dobiti dodatne informacija o području nalazišta a koje nisu bili u mogućnosti ispitati direktno na terenu. Korištenjem digitalizovanih stereoparova sa 60% preklopom kreiran je ortofoto i digitalni model površine. Za potrebe računanja unutrašnje orijentacije snimaka korištene su rubne markice, a za vanjsku orijentaciju kontrolne i vezne tačke. Budući da je vegetacija bila veoma gusta tačnost kontrolnih tačaka bila je manja, tako da su konačni rezultati apsolutnog pozicioniranja bili nešto lošiji. Ipak, korišten je digitalni model površine za potrebe identifikacije položaja mogućeg puta koji je povezivao komplekse i nekoliko potencijalnih objekata u blizini mjerenih područja. Ovim arheološkim otkrićem na kartu drevnih gradova naroda Maja dodano je još jedno veliko nalazište. Uspješna ekspedicija podržana je geodetskim mjerenjima i kao rezultati kreirani su 2D i 3D modeli nalazišta čime je ovo veliko nalazište predstavljeno u prostoru. Rezultati ekspedicije objavljeni su u vodećim naučnim časopisima, kao i u dnevnoj štampi mnogih zemalja (između ostalih i u Bosni i Hercegovini).

Admir Mulahusić