jan bollansee, “databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”
TRANSCRIPT
![Page 1: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/1.jpg)
Databanken in de
bibliotheek: klik hier voor
meer informatie
Studiedag VRB/VVBAD: Digitale bibliotheek
en erfgoed. Ook iets voor mij?!
Jan Bollansée
KU Leuven Universiteitsbibliotheekdiensten
6 mei 2015
![Page 2: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/2.jpg)
Programma
I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie
II. Licensed to inform: databanken en licenties
III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken
IV. Gebruik van databanken
V. Samenvattend
![Page 3: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/3.jpg)
I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie
1. Wat is een databank?
o moeilijke kwestie
onderscheid met website niet altijd duidelijk
bij definities dikwijls uitwendige kenmerken gebruikt
die niet uniek zijn
vorm voortdurend in ontwikkeling
![Page 4: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/4.jpg)
I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie
1. Wat is een databank?
o website FOD Economie, K.M.O., Middenstand en
Energie: Intellectuele eigendom -> rechtsbescherming
van databanken
• zowel elektronisch als niet elektronisch
• verzameling van gegevens
• samenstellende elementen zelfstandig/onafhankelijk van elkaar
te raadplegen
• samenstellende elementen niet noodzakelijk auteursrechtelijk
beschermd
• systematisch of methodisch geordend
• met hulpmiddel om elk element afzonderlijk te kunnen vinden
(index, inhoudstafel, zoekfunctie)
http://economie.fgov.be/nl/ondernemingen/Intellectuele_Eigendom/Rechtsbescherming_databanken/wat/#.VUfBFvntmko
(geraadpleegd 4 mei 2015)
![Page 5: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/5.jpg)
I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie
2. Elektronische databanken
o CD-rom of online
o gratis/Open Access vs betalend/Deep Web
o algemeen/multidisciplinair voor een grote gebruikers-
groep of specifiek voor een afgebakende doelgroep
o aggregator vs afzonderlijke uitgever
o archieven/back files vs. actuele informatie
![Page 6: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/6.jpg)
I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie
2. Elektronische databanken
o diverse types naargelang de inhoud
- numerieke, statistische en andere berekende gegevens
- catalogi
- zuiver bibliografisch: A&I services = Abstracting & Indexing
- “full text” databanken: niet alleen referenties, ook de inhoud
tekstueel
auditief (streaming audio)
visueel (afbeeldingen)
audiovisueel (streaming video)
- citatiedatabanken: bibliografie + bibliometrie
![Page 7: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/7.jpg)
I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie
2. Elektronische databanken
o verdere ontwikkelingen
- Traditionele onderscheiden vervagen: het “artikel van de
toekomst” bestaat uit een combinatie van tekst, audiovisueel en
grafisch materiaal
- Institutional repositories: Open Access databanken van
onderwijs- en onderzoeksinstellingen (zie OpenDOAR)
- Nieuwste type: catalogi en repositories met research data –
uitdaging voor organisaties (opslagcapaciteit) én bibliotheken
(beschrijving en ontsluiting)
![Page 8: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/8.jpg)
I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie
3. Inhoudelijke bijdrage aan bibliotheekcollecties
o A&I / bibliografische databanken aanvankelijk het
neusje van de zalm, met geavanceerde zoek-
functionaliteit
o MAAR zoekproces ogenschijnlijk danig vereenvoudigd
door gebruiksvriendelijke elektronische zoekmachines
o GEVOLG:
- gebruikers zijn verwend en willen met een minimum aan clicks
full text kunnen raadplegen
- aantal zoekacties en sessies in bibliografische databanken op
paar jaar tijd drastisch teruggelopen, terwijl aantal full text
downloads onverminderd stijgt
![Page 9: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/9.jpg)
I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie
3. Inhoudelijke bijdrage aan bibliotheekcollecties
o Rechtstreekse toegang tot full text is belangrijker
geworden dan een weloverwogen zoekstrategie
o bibliotheken investeren beperkt budget liever meteen in
content, die de eindgebruiker sowieso weet te vinden
o zuiver bibliografische bronnen opwaarderen d.m.v.
OpenURL link resolver
- praktische tool met linking op basis van metadata en unieke ID’s
- vertrekkend van bibliografische beschrijving in databank X de
gebruiker zo dicht mogelijk bij full text in databank Y brengen,
indien beschikbaar in de eigen collectie
![Page 10: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/10.jpg)
I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie
4. Acquisitieproces
o Kleine bibliotheek: eigen verantwoordelijkheid
o Grote instelling met deelbibliotheken: eigen en gedeelde
verantwoordelijkheid
o Al dan niet in overleg met doelpubliek
(collectieverantwoordelijken, gebruikers, …)
o Hoe groter het budget, en hoe talrijker de gegadigden,
hoe langer en complexer het besluitvormingsproces
![Page 11: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/11.jpg)
I. Databanken in de academische bibliotheekcollectie
4. Acquisitieproces
o Criteria voor besluitvorming
Inhoud
Prijs
Impactfactoren
gebruik
o Try before you buy: trial / proefperiode
![Page 12: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/12.jpg)
II. Licensed to inform: Databanken & licenties
1. Wat?
o overeenkomst tussen licentiegever/licensor en
licentienemer/licensee: standaardtekst, desgevallend
aangevuld met specifieke addenda/supplementen
o bepaalt welke bron je aangeschaft hebt
o stipuleert rechten & plichten van beide betrokken
partijen
o zowel voor gratis als betalende bronnen
![Page 13: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/13.jpg)
II. Licensed to inform: Databanken & licenties
2. Bijzondere licentiebepalingen
o Definitie van geautoriseerde gebruikers
leden van de organisatie: in geval van universiteiten huidige staf
& studenten / gepensioneerden en alumni NIET
walk-in users: geregistreerde gebruikers die geen lid zijn van de
organisatie, maar voor de duur van hun bezoek ter plaatse
toegang krijgen
o Prijsbepaling op basis van aantal (potentiële) gebruikers
FTE: totaal aantal mogelijke gebruikers
Sim Users: aantal gebruikers dat de databank tegelijkertijd kan
raadplegen
![Page 14: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/14.jpg)
II. Licensed to inform: Databanken & licenties
2. Bijzondere licentiebepalingen
o Specifieke gebruiksvoorwaarden
• interbibliothecair leenverkeer
• on / off campus
• gebruik van gelicentieerd materiaal in elektronische
leeromgeving
• bijzondere software: bv. toepassing om documenten te lezen
• …
![Page 15: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/15.jpg)
II. Licensed to inform: Databanken & licenties
2. Bijzondere licentiebepalingen
o Uitzonderlijke gebruiksvoorwaarden
• link met de organisatie: aparte regelingen bedingen voor
ongewone omstandigheden
• uitgever kan tijdelijke maatregelen treffen: bv. extra toegangen
tijdens examenperiode, ter gelegenheid van conferentie, …
![Page 16: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/16.jpg)
III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken
1. Aanbod bekendmaken
catalogus
Website en sociale media
• link (naar simple of advanced search)
• inhoudelijke beschrijving
• informatie over gebruik
info- en/of hands-on sessies
promotiemateriaal in de bib (brochures)
![Page 17: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/17.jpg)
2. Integratie in discovery service
discovery service omvat
o traditionele catalogus: overzicht van beschikbare –
fysieke, elektronische en digitale – materialen op
titelniveau
o gegevens uit wetenschappelijke databanken en full text
collecties
• hetzij via federated search (live zoekacties in externe
databanken)
• hetzij via centrale geaggregeerde index van wetenschappelijke
publicaties = ‘Google’ ervaring: gebruiker kan alle/deel van de
beschikbare bronnen op één platform doorzoeken
III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken
![Page 18: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/18.jpg)
3. Toegangsregeling voor betalende databanken
verschillende manieren van authenticatie
o traditionele vorm: logingegevens (gebruikersnaam +
wachtwoord)
• Wachtwoordenbeheer
• Bezorging aan eindgebruiker
III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken
![Page 19: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/19.jpg)
3. Toegangsregeling voor betalende databanken
verschillende manieren van authenticatie
o nu wijdverspreid: IP-adresherkenning
• organisatie of instelling registreert IP-adres(sen)/IP-
range(s) bij uitgever of leverancier
• iedere gebruiker die vanop die adressen/ranges surft, krijgt
ongehinderd toegang tot de gelicentieerde bron(nen)
• Probleem: gebruikers vaak buiten institutioneel netwerk
• Oplossing: proxy server – maar extra investering & werk
III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken
![Page 20: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/20.jpg)
3. Toegangsregeling voor betalende databanken
verschillende manieren van authenticatie
o nieuwste methode: shibboleth / institutionele login
• via nationale Belnet Research & Education Federation
• speelt bemiddelende rol tussen Identity Providers (organisaties &
instellingen) & Service Providers (uitgevers & leveranciers)
• ‘single sign on’: toegang tot eigen toepassingen én externe
databanken = groot gebruiksgemak voor eindgebruiker
• wel ook investering: papierwerk (juridisch) & configuratie
(technisch)
III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken
![Page 21: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/21.jpg)
3. Toegangsregeling voor betalende databanken
voordeel van authenticatie: meetbaar gebruik
o uitgevers van betalende databanken stellen gebruiks-
gegevens ter beschikking
databanken: aantal zoekacties & sessies
full text databanken: downloadcijfers
o belangrijk hulpmiddel bij evaluatie van databanken met
het oog op eventuele hernieuwing
III. Databanken ontsluiten en toegankelijk maken
![Page 22: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/22.jpg)
1. Databanken & de eindgebruiker
verwachtingspatroon: de informatievaardige gebruiker die
o nood aan informatie kan erkennen en bepalen
o efficiënt de nodige informatie kan opzoeken
o gevonden informatie kritisch kan evalueren en verwerken
o zoekresultaten kan bewaren en beheren
o gevonden informatie correct weet te gebruiken, rekening
houdend met de economische, juridische en sociale
aspecten van dat proces
IV. Gebruik van databanken
![Page 23: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/23.jpg)
1. Databanken & de eindgebruiker
databanken zijn bij uitstek nuttige instrumenten
o geavanceerde zoekfunctionaliteit (onderwerpen en
trefwoorden / operatoren voor complexe zoekacties)
o opportuniteiten voor bewaren en beheren van zoek-
resultaten
• zoekacties opslaan & attenderingen instellen
• records exporteren naar bibliografische software
o citatiedatabanken bieden extra gegevens voor analyse
en evaluatie van informatie binnen het wetenschappelijk
domein
IV. Gebruik van databanken
![Page 24: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/24.jpg)
1. Databanken & de eindgebruiker
MAAR databanken zijn complexer dan zoekmachines
o verschillende inhoud
o verschillende interfaces
o beschikbare zoekfunctionaliteit telkens weer anders
DAAROM…
IV. Gebruik van databanken
![Page 25: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/25.jpg)
2. Databanken & de bibliothecaris
Bibliothecaris moet over didactische vaardigheden beschikken
o onderliggende principes achter uiterlijke verschillen
duidelijk maken
o per databank inhoudelijke troeven & concrete mogelijk-
heden inzake zoeken + beheer van zoekresultaten
toelichten
o gebruiker informatievaardiger maken met behulp van
handleidingen
kennisclips en andere online leermaterialen
tutorial
IV. Gebruik van databanken
![Page 26: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/26.jpg)
V. Samenvattend
Elektronische databanken belangrijke troeven
- online bereikbaar, voor gebruikers van grote
organisaties met de nodige infrastructuur zelfs 24/7
- geavanceerde zoekmogelijkheden
- gecontroleerde inhoud, in toenemende mate ook
meteen beschikbaar
- meetbaar gebruik
![Page 27: Jan Bollansee, “Databanken in de bibliotheek: klik hier voor meer informatie”](https://reader030.vdocuments.site/reader030/viewer/2022032616/55a865e71a28abf43f8b46e6/html5/thumbnails/27.jpg)
V. Samenvattend
Elektronische databanken belangrijke troeven
… maar vergen wel inspanningen van de bibliothecaris
• financieel
• ontsluiting
• toegankelijkheid
• gebruik