JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA

WIZARA YA FEDHA NA MIPANGO

UFAFANUZI WA HOJA ZA WAHESHIMIWA

WABUNGE AKICHANGIA HOTUBA ZA WAZIRI WA

FEDHA NA MIPANGO MHE. DKT. PHILIP I. MPANGO (MB)

AKIWASILISHA BUNGENI TAARIFA YA HALI YA UCHUMI 2015 NA

MPANGO WA MAENDELEO WA TAIFA 2016/17 PAMOJA NA BAJETI

KUU YA SERIKALI KWA MWAKA 2016/17

JUNI 20, 2016

DODOMA

1

A. UTANGULIZI

1. Mheshimiwa Spika, napenda kutumia fursa hii kukushukuru wewe

binafsi, Naibu Spika na Wenyeviti wa Bunge kwa kuendesha vizuri

majadiliano kuhusu Taarifa ya Hali ya Uchumi wa Taifa 2015 na Mpango

wa Maendeleo wa 2016/17 pamoja na Makadirio ya Mapato na Matumizi

ya Serikali kwa Mwaka 2016/17, niliyowasilisha tarehe 8 Juni, 2016.

2. Mheshimiwa Spika, Kipekee, ninampongeza sana Mhe. Naibu

Spika kwa umahiri na weledi wa hali ya juu alioonesha katika kusimamia

Kanuni za Bunge wakati wote wa kikao hiki cha Bunge la bajeti. Hakika

viwango vyake ni vya kimataifa. Japokuwa Mhe. Joseph Kakunda,

mwanafunzi wangu Idara ya Uchumi Chuo Kikuu cha Dar-es-Salaam

alichomekea sehemu fulani akidai kwamba mimi ni bahiri, (nadhani

alimaanisha bahiri wa kutoa maksi za upendeleo!), nataka niliambie

Bunge lako tukufu kwamba kwa viwango ambavyo Mhe. Naibu Spika

alivyoonesha humu ndani, hakika ningempa maksi za haki asilimia 100

kama walivyofanya maprofesa wake wa sheria UD na UCT. Hongera sana.

3. Mheshimiwa Spika, napenda kutambua michango iliyotolewa na:

Kamati ya Bajeti, chini ya M/kiti wake Mheshimiwa Hawa Abdulrahman

Ghasia, Mbunge wa Mtwara Vijijini; Mheshimiwa David Ernest Silinde,

Mbunge wa Momba, Naibu Msemaji Mkuu wa Kambi Rasmi ya Upinzani

Bungeni kuhusu Wizara ya Fedha na Mipango, na waheshimiwa Wabunge

wote waliochangia kwa kuzungumza au kwa maandishi hapa Bungeni.

Ninawashukuru wote.

2

4. Mheshimiwa Spika, jumla ya Wabunge 158 wamechangia hoja

niliyowasilisha. Kati ya hao, 133 wamechangia kwa kuzungumza na 25

kwa maandishi.

B: HATUA ZILIZOPONGEZWA NA WABUNGE WENGI

5. Mheshimiwa Spika, Hatua zilizopongezwa na Wabunge wengi

wakati wa mjadala juu ya Mpango wa Maendeleo wa Taifa na Bajeti ya

Serikali 2016/17 ni pamoja na zifuatazo:

Kuthubutu kutenga asilimia 40 ya bajeti yote kwa ajili ya

kutekeleza miradi ya maendeleo, ikiwa pamoja na kuanza ujenzi

wa reli mpya ya kati kwa kiwango cha standard gauge, barabara,

umeme, ununuzi wa meli mpya ziwa Victoria na ndege tatu za

abiria;

Kuongeza ukusanyaji wa kodi na mapato yasiyo ya kodi hadi

kufikia wastani wa shilingi 1.2 trilioni kwa mwezi kwa kuziba

mianya ya uvujaji wa mapato na kuimarisha matumizi ya vifaa vya

kielektroniki (EFDs) katika ukusanyaji wa mapato, na Hazina kutoa

fedha hizo kama ilivyopangwa;

Kusimamia nidhamu ya matumizi na kupunguza matumizi yasiyo

ya lazima ikiwa pamoja na safari za nje, posho, sherehe, kuondoa

watumishi hewa katika utumishi wa umma;

Kuhimiza azma ya kufanya kazi na kurejesha nidhamu ya

watumishi kazini kwa ajili ya maendeleo ya Taifa;

3

Kuwapunguzia wafanyakazi mzigo wa PAYE na SDL kwa waajiri;

Kuanzisha mahakama ya kushughulikia mafisadi;

Kuweka kipaumbele katika kufufua na kujenga viwanda ili

kupanua fursa za ajira na wigo wa kodi; na

Kujielekeza kutekeleza Ilani ya CCM 2015, ahadi za viongozi

wakuu na Dira ya Taifa ya Maendeleo 2025 ili kutatua kero za

wananchi, hasa masikini.

C: USHAURI ULIOTOLEWA NA WABUNGE WENGI

6. Mheshimiwa Spika, Wabunge wengi pia walitoa ushauri katika

maeneo mbalimbali, ili yazingatiwe katika bajeti hii au bajeti zijazo.

Naomba kurejea ushauri muhimu uliotolewa na Wabunge kama

ifuatavyo:

Kuongeza tozo kwenye mafuta ili mapato hayo yatumike kupanua

huduma za maji na na kukamilisha vituo vya afya na zahanati

vijijini;

Kuboresha mfumo wa kodi ikiwa pamoja na kufuta kodi, ushuru

na tozo za kero kwa wakulima, wafugaji, wavuvi, wafanyabiashara

wadogo, wakati na wakubwa/ wawekezaji, lakini pia kutoa ahueni

ya kodi kwenye taulo za akinamama na vifaa vya watu wenye

ulemavu, vifaa vya michezo, zana za uvuvi, na kulinda viwanda

vya ndani;

4

Kuchukua hatua za ziada kuimarisha sekta ya kilimo, mifugo na

uvuvi kwa kuongeza kilimo cha umwagiliaji, pembejeo, ugani,

utafiti, mnyororo wa thamani, masoko, ruzuku, mikopo na bajeti

ya kilimo;

Kuimarisha utalii kwa kuzingatia fursa za kipekee za Tanzania

katika sekta hii;

Kuchukua hatua madhubuti kulinda mazingira na kukabiliana na

athari za mabadiliko ya tabianchi;

Shilingi milioni 50 zilizoahidiwa kwa kila kijiji ziwekewe utaratibu

mzuri na endelevu;

Kuongeza kasi ya kulipa madeni ya ndani (watumishi, wastaafu,

wakulima, watoa huduma & makandarasi);

Kuimarisha elimu na kuhakikisha inaendana na mahitaji ya

wataalam wa Tanzania ya leo na kesho;

Kupanua wigo wa kodi hususan katika sekta zenye mapato

makubwa kama mawasiliano, madini, maliasili na ardhi, na sekta

nyingine zenye fursa kama uvuvi na biashara kwenda nchi jirani,

e-commerce, gawio kutoka katika mashirika ya umma, sambamba

na kuhakikisha kila mwananchi analipa kodi stahiki ili kuchangia

maendeleo ya Taifa na kupunguza utegemezi;

5

Kupambana na uvujaji wa mapato hususan katika biashara ya

mafuta, miamala ya kielektroniki, transfer pricing na misinvoicing,

misamaha ya kodi, wizi na udanganyifu katika ukadiriaji wa kodi,

maduka ya jumla, n.k.

Kuimarisha ushirikishwaji wa wadau ikiwa ni pamoja na Bunge,

katika maandalizi ya mipango na bajeti ya Serikali;

Kuendeleza utulivu wa uchumi ikiwa pamoja na kudhibiti mfumuko

wa bei, kuongezeka kwa kasi deni la Taifa, kushuka kwa thamani

ya shilingi, matumizi ya dola sambamba na shilingi (dollarisation),

kupanua huduma za kibenki hadi vijijini na kupunguza riba;

Kuboresha sheria mbalimbali ili kuboresha mazingira ya uwekezaji

na kufanya biashara nchini;

Kuchukua tahadhari katika kufanya mageuzi katika mfumo wa kodi

na tozo nchini ili kuepuka kudhoofisha halmashauri na utekelezaji

wa dhana ya (ugatuaji madaraka D by D);

Kutoa msukumo zaidi kwa ushiriki wa sekta binafsi katika

utekelezaji wa miradi ya kipaumbele, ikiwa pamoja na PPP;

Kuanzisha duka la kununua madini kutoka kwa wafanya biashara

wadogo kutoka nchi jirani na kutoza kodi ya asilimia moja

Kuandaa mikakati mahsusi kwa ajili ya kukabiliana na umasikini

6

katika mikoa masikini zaidi ikiwa ni pamoja na kuangalia upya

uwiano katika mgawanyo wa fedha na rasilimali nyingine za

umma; na

Kuongeza bajeti ya Ofisi ya Taifa ya Ukaguzi ili kuiwezesha

kufanya kazi zake kwa ufanisi;

D: UFAFANUZI WA BAADHI YA HOJA

7. Mheshimiwa Spika, zipo hoja zilizotolewa na Kamati ya Bajeti, Kambi Rasmi ya Upinzani Bungeni na kurudiwa na Waheshimiwa Wabunge

wengi, ambazo baadhi yake napenda kuzitolea ufafanuzi kama ifuatavyo:

Hoja Na. 1: Pendekezo la kuongeza Tozo ya shilingi 50 kwenye

mafuta kwa ajili ya kutunisha Mfuko wa maji na kukamilisha

ujenzi wa vituo vya afya na zahanati vijijini

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika, hili ni pendekezo lenye lengo zuri na Serikali

inalipokea. Hata hivyo, ni vema kutambua kwamba kufuatia

kupungua kwa bei ya mafuta katika soko la dunia, gharama ya

mafuta yote yaliyoagizwa kutoka nje imepungua (kwa takriban

20%) na kuchangia kushuka kwa mfumuko wa bei (sasa umefikia

5.2%). Mwenendo huu hakika umeleta ahueni kwa wananchi wetu

wengi. Hivyo, kwa sasa Serikali imeamua kutoongeza tozo kwenye

mafuta ili wananchi waendelee kunufaika na unafuu huo wa bei ya

mafuta. Ni dhahiri kuwa ongezeko la tozo katika mafuta ya petroli

na dizeli litasabisha kupanda kwa bei ya mafuta nchini jambo

7

ambalo litaongeza gharama za uzalishaji, usafirishaji na

usambazaji wa chakula na bidhaa kama vifaa vya ujenzi na

huduma nyingine.

Aidha, wataalam wa uchumi wanashauri kuwa kipindi kama hiki

cha uwepo wa bei ndogo ya mafuta ni fursa nzuri kwa nchi

kuwekeza, hususan katika ujenzi wa miundombinu, viwanda

(energy-intensive sectors) na kuendeleza ujuzi na teknolojia.

Ndiyo sababu Serikali inaona kuwa ni busara Zaidi badala ya

kuongeza tozo kwenye mafuta, tujielekeze kuongeza bajeti ya

kutekeleza miradi mikubwa ya miundombinu ya usafirishaji, nishati

na elimu sambamba na kutumia fedha zilizopangwa kwa ufanisi

Zaidi.

Hata hivyo, kwa kutambua umuhimu mkubwa wa kuboresha

huduma ya maji nchini, ambayo ni ahadi ya muhimu katika Ilani

ya CCM, bajeti ya maendeleo kwa Wizara ya Maji kwa mwaka wa

fedha 2016/17 fedha za ndani zimeongezwa kwa asilimia 85

kutoka shilingi bilioni 373.01 mwaka 2015/16 hadi Shilingi bilioni

690.16 mwaka ujao wa fedha 2016/17. Kufuatia jitihada kubwa

zinazoendelea kuongeza ukusanyaji wa mapato, Serikali

itahakikisha fedha hizi zinapatikana na kutolewa kwa ajili ya

utekelezaji wa miradi ya maji vijijini kama ilivyokusudiwa. Aidha,

kwa upande wa haja ya kukamilisha ujenzi wa zahanati vijijini na

vituo vya afya katika kata, Wizara ya afya inajipanga kufanya

kwanza tathmini ya majengo hayo katika mwaka 2016/17 kwa ajili

ya utekelezaji 2017/18.

8

Hoja Na. 2: Pendekezo la kuondoa msamaha wa kodi ya Mapato

kwenye kiinua mgongo cha Waheshimiwa Wabunge.

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Kwa mujibu wa Sheria ya Kodi ya Mapato, Sura 332 kodi ya

mapato hutozwa kwenye vyanzo vyote vya mapato (global

income);

Kiinua mgongo ni chanzo kimojawapo cha mapato

kinachotambuliwa na Sheria na hutozwa kodi;

Kupitia Jedwali la Pili la Sheria ya Kodi ya Mapato, kiinua mgongo

kinacholipwa kwa wabunge wakati wanamaliza muhula wa miaka

mitano kimesamehewa kodi;

Msamaha huu hauzingatii kanuni ya usawa ya utozwaji kodi, kwani

watu wengine wote wanaopata malipo ya kiinua mgongo, iwe

katika sekta binafsi au utumishi wa umma, hutozwa kodi katika

mapato hayo. Kwa hiyo, hatua hii imechukuliwa ili kujenga misingi

ya usawa na haki katika ulipaji wa kodi; na

Lengo la kufanya marekebisho hayo sasa ni kwa ajili ya kuweka

utaratibu wa kisheria ambao utatumika kukokotoa stahili za

Mbunge endapo ukomo wa Mbunge yeyote utatokea katika kipindi

cha kuanzia Julai, 2016 na kuendelea. Aidha, mabadiliko haya

9

yanafanyika sasa ili kuzingatia msingi wa utozaji kodi ambao

inataka kodi iwe inatabirika (predictability principle).

Mheshimiwa Spika, Naomba niliarifu Bunge lako Tukufu kwamba

siku nilipowasilisha pendekezo hili kwa Mhe. Dkt. John Pombe

Joseph Magufuli, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania,

aliridhia mara moja na kusisitiza kwamba kulipa kodi ni wajibu wa

Watanzania wote ili tujenge nchi yetu. Na kwa kuwa kiongozi

lazima aongoze kwa mfano alielekeza kuwa yeye ni Mbunge wa

Tanzania nzima na anapenda awe wa kwanza kukatwa kodi stahiki

kwenye mafao yake ya kustaafu!

Hivyo, napenda kufafanua kwamba marekebisho niliyowasilisha

mbele ya Bunge lako Tukufu tarehe 8 Juni 2016 katika hotuba

yangu ya Mapendekezo ya Serikali Kuhusu Makadirio ya Mapato

na Matumizi ya Fedha kwa mwaka 2016/17 maana yake ni kuwa

kiinua mgongo cha viongozi wote wa kisiasa waliotajwa

kusamehewa kodi chini ya Sheria ya Mafao ya Viongozi wa kisiasa

(The Political Service Retirement Benefits Act 1995) sasa kitakatwa

kodi! Hivyo, kiinua mgongo cha Mhe. Samia Suluhu Hassan

Makamu wa Rais, kitakatwa kodi! Mhe. Kassim M. Majaliwa, Waziri

Mkuu wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na Mbunge wa

Ruangwa naye atakatwa kodi! Vivyo hivyo, Mhe. Spika na Naibu

Spika watakatwa kodi! Aidha, Mawaziri (wakianza na Waziri wa

Fedha) na Naibu Mawaziri wote sisi ni wabunge, hivyo kiinua

mgongo chetu kitakatwa kodi! Wakuu wa Mikoa na Wilaya

kadhalika kiinua mgongo chao kitakatwa kodi!! Mabadiliko haya ni

10

kwa mujibu wa kifungu 10(3) cha Sheria ya Kodi ya Mapato

ambacho kimeweka sharti la kutotambua misamaha mingine

yoyote ya kodi ya mapato ambayo haijatolewa kwa mujibu wa

sheria hii.

Hoja Na.3: Ofisi ya Taifa ya Ukaguzi (NAO) ametengewa fedha

kidogo sana kuweza kutekeleza majukumu yake ipasavyo. Hivyo,

bajeti ya ofisi hiyo iongezwe.

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Ukomo wa bajeti ya matumizi mengineyo (OC) uliotengwa kwa

mafungu mbalimbali umezingatia maamuzi na mkakati wa Serikali

wa kupunguza matumizi ya kawaida na kuelekeza fedha nyingi

katika bajeti ya miradi ya maendeleo;

Katika kufikia ukomo wa matumizi mengineyo kwa Serikali nzima

(Wizara, Idara, Taasisi za Kiserikali, Mikoa na Halmashauri)

uchambuzi wa kina ulifanyika kubaini mahitaji ya fedha ambayo

siyo ya lazima kwa wakati huu na hivyo hayawezi kuathiri utendaji

wa taasisi husika. Miongoni mwa mahitaji yaliyopunguzwa ni:

gharama za kumbi za mikutano, mafunzo na safari nje zisizo za

lazima, maadhimisho na sherehe, posho na kudhibiti matumizi ya

magari kwa mafungu yote. Aidha Serikali iliangalia miradi ambayo

inaweza kutekelezwa kwa awamu;

11

Hata hivyo, Serikali inatambua umuhimu na majukumu ya msingi

ya Ofisi ya Taifa ya Ukaguzi, kama ilivyo kwa taasisi nyingine

nyeti, ikiwemo vyombo vya ulinzi na usalama, mihimili mingine ya

Dola na uwezo wa kukabiliana na dharura. Hivyo, endapo

kutajitokeza mahitaji ya lazima ambayo yatakwama kutekelezwa

na ofisi ya CAG kutokana na ufinyu wa bajeti, Serikali itahakikisha

mahitaji hayo yanazingatiwa wakati wa mapitio ya utekelezaji wa

bajeti kwa kipindi cha nusu mwaka.

Hoja Na.4: Ushuru wa bidhaa kutozwa kwenye ada ya miamala ya

uhawilishaji wa fedha utaathiri mtumiaji wa mwisho na si

makampuni ya simu

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Ushuru wa bidhaa unaopendekezwa katika miamala ya fedha

(Excise Duty on Money Transfer) hautakatwa kwenye fedha

zinazotumwa au kupokelewa, bali katika ada inayotozwa na benki

au kampuni ya simu;

Kwa sasa Sheria inatamka kwamba ada hii itatozwa katika kutuma

fedha tu. Hata hivyo, baadhi ya kampuni za simu na benki

zimekuwa zikitumia mwanya wa Sheria hiyo kupunguza wigo wa

kodi kwa kutoza ada wakati wa kupokea tu;

Kwa mapendekezo haya, ushuru wa bidhaa utatozwa kwenye ada

ya miamala ya uhawilishaji fedha ama wakati wa kutuma au

kupokea fedha au vyote viwili kadri itakavyotozwa; na

12

Mantiki yake ni kuwa, ushuru huu utalipwa na benki au kampuni

ya simu na siyo mtumaji au mpokeaji. Hata hivyo, Mamlaka ya

Udhibiti wa Mawasiliano Tanzania (TCRA) kwa kushirikiana na

Mamlaka ya Mapato Tanzania (TRA) na Benki Kuu ya Tanzania

(BoT), itawajibika kuhakikisha kwamba tozo hiyo inaendana na

uhalisia wa huduma itolewayo na kufanya ukaguzi (cyber forensic

audit) wa miamala ya makampuni ya simu kabla na baada ya tozo

ili yasihamishie mzigo kwa mtumiaji wa mwisho.

Hoja Na. 5 Tathmini ya hali ya umasikini kimkoa

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Viashiria vya kupima hali ya umaskini nchini hupatikana kwa

kutumia Utafiti wa Mapato na Matumizi katika kaya ambao

hufanyika kila baada ya miaka mitano hapa Nchini. Utafiti wa

mwisho ulifanyika mwaka 2011/12.

Mheshimiwa Spika,

i. Hali ya umaskini katika kaya hupimwa kwa kuangalia mahitaji ya msingi (basic needs) kwa kila mwanakaya ukijumuisha mahitaji ya chakula yenye kiwango cha kilo kalori 2,200 kwa mlo kwa siku na hii ni kutokana na Kipimo cha Shirika la Afya Duniani - WHO. Mbinu hii inaonesha kiwango cha chini kabisa cha kipato anachohitaji mtu kwa ajili ya kukidhi mahitaji mbali mbali ya msingi.

ii. Kiwango cha umaskini wa chakula hupimwa kwa gharama ya

kiwango cha chini cha aina mbali mbali ya vyakula vyenye

13

kufikia kiwango cha kilo kalori 2,200 kinachohitajika kwa mlo wa mtu maskini kwa siku katika mwezi. Kwa utafiti huu gharama ya kununulia chakula cha mtu mmoja kwa siku bila kujali eneo alilotoka ni Shillingi 858. Kiwango cha umaskini wa chakula ni gharama ya matumizi yote ya kaya ambayo yapo chini ya gharama wanayohitaji ili kukidhi mahitaji ya chakula yaani (Food Poverty Line). Na kwa umaskini wa mahitaji ya msingi ambao huhusisha chakula ni Tshs. 1,216 (Basis Needs poverty line) kwa siku kwa kila mtu mmoja tu.

Mheshimiwa Spika, utafiti wa kukusanya taarifa za kupima hali

ya umasikini nchini hukusanya matumizi na mapato ya kaya.

Taarifa zinazokusanywa ni umri, hali ya ndoa, elimu na afya,

manunuzi na matumizi ya kaya, umiliki wa bidhaa za matumizi na

mali, makazi na vifaa vya ujenzi, upatikanaji wa huduma na vifaa,

shughuli za ajira na kiuchumi, utalii na shughuli za kilimo.

Uchambuzi wa kina wa hali ya umaskini katika ngazi ya mkoa na

wilaya yaani (Poverty Mapping) uliongozwa na wataalam wa

REPOA na ulibainisha kuwa: Region Watu Wanaoishi Chini Mstari

wa Umaskin 2000/01 (%)

Watu Wanaoishi Chini

Mstari wa Umaskini

2011/12 (%)

Mwanza 43 35

Kagera 29 39

Kigoma 38 49

Singida 49 38

Geita Included in Mwanza 44

14

Mheshimiwa Spika, sababu zinazoeleza kwanini kiwango cha

umasikini katika Mikoa kama Mwanza, Kigoma, Singida, Geita, na

Kagera ni kikubwa zaidi ukilinganisha na mikoa ya Lindi na Mtwara

ni nyingi.

Umasikini wa kipato ni mkubwa zaidi pale ambapo wananchi

wengi zaidi wanaishi vijijini (33.3%) ikilinganishwa na mijini

(21.7%). Mfano: Mwaka 2000/01 umaskini wa Kipato mkoa wa

Mwanza ulikuwa 48%. Baada ya kugawanywa na kutolewa Wilaya

ya Geita ambayo ilikuwa inaongoza kwa Umaskini wa Kipato

62.3% na kuwa Mkoa mpya wa Geita kiwango cha umasikini Mkoa

wa Mwanza kinaonekana kupungua kutoka 43% (2000/01) hadi

35% (2011/12). Aidha, kwa mkoa wa Geita, sababu mojawapo ya

umasikini wa kipato (44%) ni kiwango kikubwa cha uzazi (wastani

wa watoto 7 kwa kila mwanamke mwenye umri wa kuzaa). Hivyo,

shughuli za kiuchumi zinaelemewa na ongezeko kubwa la idadi ya

watu (population explosion).

Aidha, wilaya za Kwimba na Sengerema umaskini wa kipato ni

39% na Misungwi 50% mwaka 2011/12. Wilaya za Mijini ambazo

ni Nyamagana na Ilemela umaskini wa kipato ni 17% na 15%.

Hivyo wananchi wengi vijijini kutegemea kilimo, ufugaji na uvuvi

usio na tija, havitoshi kupunguza umaskini wa kipato kwa kasi

inayotakiwa. Hivyo, zitahitajika jitihada za makusudi kuongeza tija

katika shughuli za msingi za kiuchumi vijijini.

15

Mheshimiwa Spika, umasikini katika mkoa wa Kigoma

unachangiwa na miundombinu hafifu ya usafirishaji ambao

unapunguza fursa za masoko. Pia Kigoma inabeba mzigo mkubwa

wa wakimbizi na hivyo kusababisha ziada inayozalishwa kutumika

zaidi kulisha wakimbizi na kupunguza ustawi wa Kaya katika mkoa

husika.

Kwa mikoa ya Lindi na Mtwara umaskini huenda umepungua

kutokana na kuongezeka kwa shughuli za biashara na uchumi

kufuatia ugunduzi wa gesi asilia na ujenzi wa Kiwanda cha Saruji.

Aidha, ongezeko la idadi ya watu kwa mwaka kwa mikoa hii ni chini

ya wastani wa Taifa wa 2.7%. maana yake ni kuwa

kinachozalishwa kinatumika katika kustawisha uchumi katika kaya

zao.

Mheshimiwa Spika, kwa mkoa wa Pwani, Wakazi wake wengi

wanafanyia shughuli zao za kuongezea kipato katika Jiji la Dar es

Salaam ambalo lina fursa nyingi Kiuchumi. Kadhalika, Pwani

imepata fursa nyingi za Wakazi wake kujiongezea kipato chake

kutokana na kuimarika kwa miundombinu ya barabara, maji na

umeme ambazo ni vichecheo vya kuinua kipato cha Mwananchi

mmoja mmoja.

16

Hoja Na. 6 Wizara ya Fedha na Mipango iangalie upya kuondoa

misamaha ya kodi kwenye taasisi za dini kwa kuwa zinatoa

huduma za kijamii kama shule, hospitali, n.k.

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Baada ya kupokea maoni kutoka kwa wadau mbalimbali pamoja

na waheshimiwa wabunge, utaratibu niliopendekeza kwa taasisi za

kidini kulazimika kulipa kodi kwanza kwa bidhaa watakazonunua

au kuagiza nje na kodi hiyo kurejeshwa baada ya ukaguzi

kufanyika na kujiridhisha kuwa bidhaa hizo zimetumika kwa

malengo yaliyokusudiwa umeonekana unaweza kukwamisha au

kuchelewesha utekelezaji wa miradi inayotekelezwa na taasisi za

kidini na kusababisha athari katika upatikanaji wa huduma

muhimu kwa jamii. Kwa kutambua mchango mkubwa wa taasisi

mbalimbali za kidini katika utoaji wa huduma za elimu na afya,

napendekeza kufuta utaratibu niliotangaza katika hotuba ya bajeti

na badala yake Serikali itaimarisha zaidi hatua mbalimbali za

udhibiti wa misamaha ya kodi kama ifuatavyo:

i. Taasisi za kidini kuwasilisha vifaa vinavyotarajiwa kununuliwa kutoka nje ya nchi kila mwanzo wa mwaka wa kalenda, na kuthibitisha kama vifaa vilivyopewa msamaha mwaka uliopita vilitumika kama sheria inavyotaka;

ii. Kuwasilisha majina ya watu walioidhinishwa na Shirika au

Taasisi kuandika barua za kuomba msamaha wa kodi, wakiainisha cheo, saini, picha, anwani na namba zao za simu.

17

Taarifa hizo ni muhimu katika kuiwezesha Mamlaka ya Mapato Tanzania kufuatilia bidhaa zilizoombewa na kupewa msamaha kama zimepata kibali cha taasisi hizo na zimetumika kutekeleza miradi iliyotarajiwa. Pia wanapaswa kuandika barua ya kumuidhinisha wakala wa forodha waliomteua kutoa mizigo itakayokuwa ikiagizwa kutoka nje;

iii. Kila wanapoomba msamaha wanapaswa kupata barua kutoka

kwa Afisa Mtendaji wa Serikali ya Mtaa na Mkuu wa Wilaya mahali Taasisi au Mradi unaotekelezwa ulipo ili kuthibitisha kuwepo kwa Taasisi au mradi na mahitaji ya vifaa vinavyoombewa msamaha;

iv. Magari yanayoagizwa kwa msamaha yawe na namba na rangi

maalum za utambuzi mfano: TEV 222 AXZ kama njia ya kudhibiti matumizi yake; na

v. Taasisi ya dini itakayothibitika kutumia vibaya msamaha wa

kodi itafutiwa usajili na Serikali.

Mheshimiwa Spika, utaratibu na hatua mbalimbali za udhibiti

wa misamaha ya kodi kwa wafanyabiashara, watumishi wa umma

na taasisi zisizo za kiserikali utatangazwa katika gazeti la Serikali

na kupitia vyombo vya habari.

18

Hoja Na.7: Uwezo wa TRA kukusanya Kodi ya Majengo

Ufafanuzi

Mheshimiwa Spika,

TRA ni mamlaka ambayo ina uzoefu wa kutosha katika ukusanyaji

kodi za Serikali na ina vituo vya ukusanyaji kodi katika Wilaya na

Mikoa yote Tanzania;

TRA inatekeleza majukumu yake kupitia sheria mbalimbali ambazo

zinarahisisha ukusanyaji wa kodi kwa kupitia utaratibu wa kisasa

wa Benki pamoja na njia za kielektroniki. Aidha, Kamishna Mkuu

anaruhusiwa kama ataona inafaa, kuazima baadhi ya watumishi

wenye uzoefu wa utozaji kodi ya majengo toka maeneo mengine

ya serikali ikiwemo serikali za mitaa kwa lengo la kujenga

ushirikiano na kuongeza ufanisi; na

Kwa kutumia uzoefu na mifumo iliyopo ya TRA, ni wazi kuwa kodi

ya majengo itakusanywa kwa ufanisi mkubwa na kwa uwazi zaidi,

tofauti na sasa ambapo wananchi wengi hawalipi kodi hiyo.

Kuhusu Viwango vya Kodi ya Majengo

Waziri wa Fedha na Mipango ataweka viwango vya kodi ya

majengo baada ya kushauriana na Waziri wa Nchi Ofisi ya Rais

TAMISEMI ili kuweka uwazi na kujumuisha maoni ya wadau wote

muhimu zikiwemo Halmashauri husika; na

Kodi ya majengo itatozwa kwa kuzingatia mazingira ya maeneo

husika ambapo TRA itakuwa na jukumu la kutoza, kukusanya na

19

kuwasilisha makusanyo hayo kwenye akaunti maalumu kwa

manufaa ya serikali za mitaa.

Mapato kutokana na kodi ya majengo yataingizwa katika mfuko

mkuu. Mawaziri wenye dhamana ya Fedha na TAMISEMI

watashauriana kuhusu mgawanyo wa fedha hizo kwa kuzingatia

bajeti za Halmashauri husika.

Hoja Na.8: Kutoza Kodi ya Ongezeko la Thamani (VAT) katika

Huduma za Utalii

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Kabla ya hotuba ya bajeti ya 2016/17 nchi zote wanachama wa

Jumuiya Afrika Mashariki zilikuwa zinatoza VAT kwenye huduma

ya utalii isipokuwa Tanzania ambayo imependekeza kutoza katika

bajeti yake ya mwaka 2016/17;

Mwaka 2014 Serikali kupitia Bunge ilitunga sheria ya VAT. Sheria

hii ilitungwa ili kutatua upungufu uliokuwepo katika sheria ya VAT

ya mwaka 1997;

Msamaha wa VAT kwenye huduma za utalii ulifutwa mwaka 2014

baada ya kukubaliana na wadau ambao waliiomba Serikali mwaka

moja toka Novemba 2014 ili kulinda mikataba iliyoingiwa kabla

ya kutunga sheria ya VAT ya mwaka 2014;

20

Idadi ya watalii waliotembelea mbuga za wanyama kwa kipindi

2011 hadi 2014 katika nchi za Tanzania, Kenya na Afrika Kusini

zinaonyesha kwamba Tanzania licha ya kutotoza VAT kwenye

huduma hii bado imetembelewa na watalii wachache kuliko nchi

hizo kama ifuatavyo:

Serikali inapendekeza kutoza VAT kwenye huduma za utalii kwa

sababu VAT sio kigezo kikubwa kinachoangaliwa na Mtalii wakati

anafanya maamuzi kufanya utalii. Baadhi ya vigezo muhimu

vinavyoangaliwa ni vivutio, usalama, huduma kwa watalii na hali

ya usafiri.

Hoja Na.9: Serikali ina mkakati gani wa kukabiliana na tatizo la

watoa huduma kutoza bei kwa kutumia fedha za kigeni kama Dola

ambalo linapelekea kushuka kwa thamani ya shilingi?

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Dollarization ni matumizi ya sarafu ya kigeni katika nchi moja

sambamba na sarafu ya nchi hiyo;

Mwaka

Idadi ya Watalii

Tanzania Hakuna VAT

Kenya Kuna VAT

Afrika Kusini Kuna VAT

2011 867,994 1,750,000 8,339,000

2012 1,077,058 1,619,000 9,188,000

2013 1,095,884 1,434,000 9,537,000

2014 1,140,156 1,261,000 9,549,000

21

Matumizi makubwa ya fedha za kigeni katika uchumi

husababishwa na mambo kadhaa yakiwemo vita vya muda mrefu

katika nchi, kuongezeka kwa mfumuko wa bei na kuporomoka kwa

thamani ya sarafu ya nchi husika ikilinganishwa na sarafu ya

kigeni. Kama nilivyoeleza katika hotuba yangu, kushuka kwa

thamani ya shilingi yetu kulitokana na kuimarika kwa Dola ya

Kimarekani, kuchelewa kwa upatikanaji wa fedha za kigeni kwa

ajili ya bajeti ya serikali pamoja na mapato madogo ya fedha za

kigeni yasiyokidhi mahitaji ya uagizaji wa bidhaa na huduma nje;

Kwa ujumla, mahitaji ya fedha za kigeni kwa ajili ya uagizaji wa

bidhaa na huduma nje ya nchi hayawiani na uuzaji wa bidhaa na

huduma nje. Kwa mfano katika mwaka 2015, thamani ya mauzo

ya bidhaa na huduma nje ilikuwa Dola za Kimarekani milioni

9,450.0 ikilinganishwa na Dola milioni 12,528.2 zilizotumika

kuagiza bidhaa na huduma kutoka nje. Hali hii inasababisha

kuongezeka kwa nakisi ya urari wa biashara ya bidhaa na

huduma;

Mwenendo wa thamani ya Shilingi umekuwa ni chanzo kikuu kwa

wafanya biashara nchini kupanga bei za bidhaa na huduma zao

kwa fedha za kigeni. Hivyo basi, namna nzuri na endelevu ya

kupunguza au kuondoa matumizi ya fedha za kigeni katika

matangazo ya bei au malipo ya bidhaa na huduma mbalimbali

kwenye soko la ndani ni kuimarisha thamani ya Shilingi yetu na

kuendelea kudhibiti mfumuko wa bei. Hali hii itawezekana kwa

kuendelea kutekeleza sera madhubuti ya fedha na kuhakikisha

22

kunakuwa na ongezeko la uzalishaji wa chakula pamoja na

kuboresha usambazaji wa chakula nchini. Hii inajumuisha pia

kuboresha miundombinu itakayowezesha kilimo cha umwagiliaji na

kusafirisha chakula kirahisi kutoka sehemu zenye ziada kwenda

sehemu zenye upungufu;

Aidha, kuongeza uzalishaji wa bidhaa za mauzo nchi za nje

kutapunguza nakisi katika urari wa biashara ya bidhaa na huduma

nchi za nje na hivyo kusaidia kudhibiti kuporomoka kwa thamani

ya Shilingi. Hivyo basi, kupunguza matumizi ya fedha za kigeni

(dollarization) ni suala la muda wa kati linalohitaji kuimarisha sera

madhubuti za uchumi jumla ikiwa ni pamoja na kuendelea kuweka

mifumo thabiti itakayoleta ongezeko la haraka la uzalishaji wenye

tija na hivyo kuongeza mauzo ya bidhaa na huduma nje;

Si nia ya Serikali kurejesha sera ya udhibiti wa umiliki wa fedha za

kigeni (administrative de-dollarisation) kwani madhara yake ni

makubwa na baadhi ya nchi zilishajaribu zikashindwa na hivyo

kurudisha sera ya soko huria. Udhibiti wa umiliki wa fedha za

kigeni utaleta ushawishi kwa watanzania kutunza fedha za kigeni

katika mabenki ya nje kinyume na sheria (capital flight). Hii

itasababisha upungufu mkubwa wa fedha za kigeni na hivyo

kufanya nchi kushindwa kulipia mahitaji yake kutoka nje. Pia, hali

hii itasababisha kushamiri kwa soko lisilo rasmi (parallel market) la

fedha za kigeni cf. IMF (2015) Dollarization in SSA: Experience

and Lessons;

23

Serikali itaendelea kusimamia kwa karibu kuhakikisha kwamba

matumizi ya fedha za kigeni katika uchumi wetu yanafanyika kwa

kufuata utaratibu uliowekwa kisheria. Sheria ya Benki Kuu ya

mwaka 2006, sehemu ya tatu, kipengele cha 26, inatamka wazi

kuwa shilingi ya Tanzania itakubalika na kutumika kama fedha

halali kwa malipo (legal tender) ndani ya nchi yetu. Hii

inamaanisha kuwa shilingi ya Tanzania ndiyo fedha pekee ambayo

haiwezi kukataliwa na mtu yeyote kwa malipo halali ndani ya nchi

yetu. Hivyo, ni kosa kukataa kupokea shilingi ya Tanzania kwa

malipo halali nchini; na

Vile vile, Sheria ya Usimamizi wa Fedha za Kigeni ya mwaka 1992

(The Foreign Exchange Act, 1992) inaruhusu mtu yeyote kupokea,

kumiliki na kutumia fedha za kigeni kwa shughuli zake za

kiuchumi. Vile vile, Sheria hiyo inatamka kwamba mtu yeyote

anaruhusiwa kuwa na akaunti ya fedha za kigeni katika benki

iliyoruhusiwa na Benki Kuu kwa ajili hiyo.

Hoja Na.10: Serikali ipunguze kukopa katika mabenki ya ndani ili

kutoa fursa kwa sekta binafsi kupata mikopo.

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Nakisi ya bajeti kwa mwaka 2016/17 ni asilimia 4.5 ya Pato la

Taifa ikilinganishwa na asimilia 3.7 mwaka 2013/14, asilimia 3.6

mwaka 2014/15 na asilimia 4.2 mwaka 2015/16. Kiwango cha

nakisi ya bajeti kimeongezeka kwa asilimia 0.3 ya Pato la Taifa

24

ikilinganishwa na mwaka 2015/16. Ongezeko hilo limetokana na

nia nzuri ya Serikali ya kutekeleza kwa dhati Mpango wa pili wa

maendeleo wa miaka mitano;

Kigezo kimojawapo cha uchumi mpana katika kuanzishwa kwa

Umoja wa Fedha wa Jumuiya ya Afrika Mashariki, ni kuwa na

kiwango cha nakisi ya bajeti kwa Pato la Taifa cha asilimia 3 pindi

ifikapo 2021/22. Katika kutekeleza hili, Serikali imepanga

kupunguza kiwango cha nakisi hatua kwa hatua bila kuathiri

utekelezaji wa bajeti;

Katika mwaka 2016/17, Serikali imepanga kuziba nakisi ya bajeti

ya asilimia 4.5 ya Pato la Taifa kwa kukopa kutoka katika vyanzo

vya ndani na nje. Kati ya kiasi hicho, asilimia 3.0 ya Pato la Taifa

itakopwa kutoka vyanzo vya nje na asilimia 1.5 ya Pato la Taifa

itakopwa kutoka katika vyanzo vya ndani. Ukopaji huo hufanyika

kwa kuuza hatifungani kwenye soko la ndani la fedha badala ya

kukopa moja kwa moja kwenye benki za biashara; na

Kwa maana hiyo, kiasi kitakachokopwa kutoka soko la ndani

kinazingatia ukomo wa ukopaji ambao hauathiri utoaji wa mikopo

kwa sekta binafsi ambapo mikopo kwa sekta binafsi imekuwa

ikiongezeka kwa zaidi ya asilimia 20 kwa mwaka. Ongezeko hili

linawiana na lengo la ukuaji wa mikopo kwa sekta binafsi kama

ilivyoainishwa katika Tamko la Sera ya Fedha. Aidha, kiwango cha

mikopo ambayo imekuwa inayotolewa na benki za biashara kwa

sekta binafsi ni zaidi ya asilimia 80 ya mikopo yote, wakati mikopo

25

inayotolewa na benki za biashara kwa Serikali ni chini ya 2%

Hoja Na. 11: Kuondolewa kwa misamaha ya kodi katika maduka

na migahawa ya vyombo vya ulinzi na usalama kunaondoa

motisha katika taasisi hizo. Ikiwa msamaha wa kodi utafutwa,

bidhaa na vifaa vilivyopo katika bohari za majeshi yetu

zitapelekwa wapi? Na zipo kiasi gani?

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Uamuzi wa Serikali wa kuwapa motisha watumishi wa vyombo vya

ulinzi na usalama bado upo palepale. Mapendekezo ya kuondoa

msamaha wa kodi katika maduka na migahawa ya vyombo vya

ulinzi na usalama ni kutokana na misamaha hiyo kutumika vibaya.

Ili kuondoa kasoro hiyo, Serikali imeamua kuweka utaratibu wa

kuwalipa posho watumishi wa vyombo vya ulinzi na usalama ili

wanufaike moja kwa moja kama walengwa. Kiasi cha posho

atakayolipwa askari kitakokotolewa baada ya mashauriano na

vyombo husika.

Serikali inakamilisha utaratibu wa bidhaa ambazo zimesamehewa

kodi katika maduka yote ya vyombo vya ulinzi na usalama.

Utaratibu huo utakapokamilika wahusika watajulishwa.

26

Hoja Na.12: Kodi kwenye “transit goods” ni kinyume na taratibu

kwa kuwa kodi hiyo hulipwa na mlaji. Hii itasababisha waagizaji

wa mizigo kuhamia bandari nyingine za Beira na Mombasa.

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Sheria ya VAT ya Mwaka 2014 imeweka viwango viwili vya kutoza

kodi ambavyo ni asilimia 18 kwa bidhaa na huduma zinazotumika

hapa nchini na asilimia 0 pale bidhaa na huduma inaposafirishwa

nje ya nchi (Exported);

Huduma zinazotolewa kwenye mizigo inayosafirishwa kwenda nchi

za jirani kupitia Tanzania siyo “exports” bali zinatolewa na

kutumiwa ndani ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania kwa

maana kodi ya ongezeko la thamani (VAT) haitozwi kwenye transit

goods bali hutozwa kwenye huduma ambapo mtumiaji na mtoaji

wako Tanzania. Huduma hizi zinaweza kutolewa mahali popote

ndani ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania na siyo bandarini tu,

na hivyo ni sahihi kabisa huduma hizi kutozwa asilimia 18;

Utafiti uliofanywa kubaini kama kutoza kodi ya VAT huduma hizi

kunaathiri biashara kwenye bandari umeonesha kwamba katika

kipindi cha Julai, 2015 hadi April, 2016 mizigo iliyopita kwenye

bandari ya Dar es Salaam imepungua kwa asilimia 15 ukilinganisha

na mizigo iliyopita katika Mwaka wa Fedha 2014/15 katika kipindi

kama hicho. Katika Bandari ya Mombasa ambapo huduma hizi

zimesamehewa kodi ya VAT mizigo imepungua kwa asilimia 25

27

katika kipindi hicho. Kwa ujumla biashara ulimwenguni kote

imeshuka katika kipindi hiki, na hivyo kuathiri ukuaji wa uchumi

jumla; na

Kwa misingi hiyo si sahihi kusema kwamba kutoza kodi ya VAT

kwenye huduma zinazotolewa kwenye mizigo inayosafirishwa

kwenda nchi jirani ndicho chanzo cha kushuka kwa biashara katika

bandari zetu.

Hoja Na.13: Serikali iangalie upya mfumo wa “Single Customs

Territory” unaodaiwa kusababisha kupungua kwa mapato ya

bandari kutokana na baadhi ya nchi jirani kuepuka kutumia

bandari ya Dar es Salaam.

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Mfumo wa “Single Customs Territory (SCT)” ulianza kutumiwa na

nchi wanachama wa Jumuiya ya Afrika Mashariki. Mfumo huu

ulionesha manufaa makubwa katika kuwezesha biashara na

kudhibiti uvujaji wa mapato baina ya nchi husika. Mfumo huu

huruhusu wafanyabiashara wanaotumia bandari zetu kupitisha

mizigo kwenda nchi jirani kulipa kodi kwenye nchi zao kwanza na

pindi mzigo huo unapowasili bandarini na kujiridhisha kuwa kodi

husika zimelipwa, mzigo huo huruhusiwa na hivyo kuepusha

uwezekano wa kuingizwa nchini bila kulipiwa kodi. Utaratibu huu

pia hurahisisha uondoshaji wa kadhia forodhani. Mfano mzuri wa

mafanikio ya mfumo huu ni mizigo inayokwenda Rwanda kwani

28

imeongezeka kwa asilimia 16 kwa kipindi cha kuanzia Julai 2015

hadi Aprili 2016 ukilinganisha na kipindi kama hicho katika mwaka

wa fedha 2014/15. Pia muda wakusafirisha mzigo kutoka muda wa

kuingia na kutoka (from entry to exit) umepungua;

Mfumo huu wa SCT kwa mizigo inayokwenda Jamhuri ya

Kidemokrasia ya Congo (DRC) umeanza kutumika kufuatia

makubaliano kati ya serikali za nchi hizi mbili. Lengo lake ni

kuharakisha biashara kwa kupunguza muda wa kutoa na

kusafirisha mizigo kwenda DRC na kudhibiti mapato kwa nchi zote

mbili. Hivyo kushuka kwa biashara kati ya Tanzania na nchi jirani

hakujasababishwa na SCT;

Kwa upande mwingine, dunia imeshuhudia kupungua kwa

biashara ya kimataifa katika kipindi hiki ambako kumesababishwa

na kudorora kwa uchumi wa China, kushuka kwa bei ya bidhaa

(commodities) na mafuta ikiwa pamoja na madini mbalimbali.

Hivyo, kupungua kwa mizigo inayokwenda nchi jirani na ile

inayotumika hapa nchini, hakujaiathiri Tanzania peke yake bali

hata bandari ya Mombasa mizigo ya nchi jirani yaani transit

ilipungua kwa asilimia 25 kwa kipindi cha kati ya Julai 2015 hadi

Machi 2016 ikilinganishwa na kipindi kama hicho mwaka 2014/15.

Utafiti uliofanywa hivi karibuni na TRA/Serikali umebainisha

sababu za muda mfupi na muda mrefu zilizosababisha kupungua

kwa mizigo kwenye bandari ya Dar es Salaam ikiwa ni pamoja na

mizigo inayokwenda nchi jirani na ile kwa ajili ya matumizi ya

ndani ya nchi (imports);

29

Sababu za muda mfupi ni pamoja na:- Maandalizi ya Uchaguzi

Mkuu kwenye Nchi za kanda yetu kama vile Tanzania, Uganda,

Burundi, machafuko nchini Burundi na Sudan Kusini, kushuka kwa

bei ya shaba katika soko la dunia kuliathiri uchumi wa Zambia na

hivyo kushuhudia kupungua kwa mizigo ya kwenda na kutoka

Zambia, na maboresho ya miundombinu yaliyofanywa na nchi ya

Msumbiji na Afrika kusini kwa mfano Msumbiji imejenga reli ya

standard gauge na kuboresha bandari na hivyo kuifanya bandari

kuwa na miundombinu bora ukilinganisha na bandari yetu. Hali hii

imeifanya bandari ya Beira kupendelewa zaidi na nchi jirani;

Sababu za muda mrefu ni pamoja na:- Ufanisi mdogo wa bandari

ya Dar es Salaam ukilinganisha na bandari zingine, miundombinu

hafifu ya kusafirisha mizigo hususan kwa njia ya reli na hivyo

kufanya njia pekee ya uhakika kusafirisha mizigo kuwa ni barabara

ambayo ni ghali zaidi ukilinganisha na reli; na

Serikali ya Awamu ya Tano imedhamiria kikamilifu kuondokana na

changamoto hizo ikiwa ni pamoja na kuboresha huduma za

bandari na kuimarisha miundombinu ya usafirishaji ikiwa ni

pamoja na kujenga reli ya kati kwa kiwango cha standard gauge.

30

Hoja Na.14: Tamko la kufuta retention kwenye Taasisi za

kimkakati kama TPDC, Serikali ikishindwa kupeleka fedha kwa

wakati, itapoteza mapato mengi kwa sababu watashindwa

kusimamia kwa ufanisi mapato kutoka kwa wawekezaji.

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Utaratibu wa kubakiza sehemu ya mapato (Retention) ulikuwa na

lengo la kuongeza ufanisi katika utekelezaji wa shughuli kwa

baadhi ya Wizara na Taasisi. Katika baadhi ya Wizara na Taasisi

hizo ufanisi wa ukusanyaji maduhuli umeongezeka;

Hata hivyo, kumejitokeza dosari katika utekelezaji wa utaratibu

huo, ikiwa ni pamoja na matumizi makubwa yasiyowiana na

majukumu ya msingi na kutochangia inavyostahili katika mfuko

mkuu wa Serikali; na

Ili kurekebisha dosari na kuhakikisha kuwa Taasisi husika zinapata

fedha kwa wakati, Serikali imeelekeza Taasisi hizo kuwasilisha

mpango kazi na mtiririko wa mahitaji ya fedha (action plan and

cash flow), vigezo ambavyo vitazingatiwa katika utoaji wa fedha

31

Hoja Na. 15 Ushuru wa Forodha kwenye Sukari ya Viwandani

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Katika ukurasa wa 71 kwenye kitabu cha Hotuba ya Bajeti

2016/17 niliyoisoma hapa Bungeni nilieleza kuwa, waagizaji wa

sukari ya viwandani watatakiwa kulipa ushuru wa asilimia 15

kwenye sukari wanayoagiza badala ya asilimia 10 wanayolipa sasa

katika mwaka wa fedha 2015/16. Hilo lililenga kutekeleza

maamuzi ya Baraza la Mawaziri wenye dhamana ya masuala ya

fedha wa Jumuiya ya Afrika Mashariki ya kupunguza msamaha

kwenye sukari ya viwanda hatua kwa hatua hadi kufikia asilimia 25

kama ifuatavyo: mwaka 2016/17 kiwango kitakuwa asilimia 15,

2017/18 kiwango kitakuwa cha asilimia 20 na 2018/19 kiwango

kitakuwa asilimia 25.

Mheshimiwa Spika, pamoja na kuwa maamuzi ya kuanza kutoza

ushuru wa forodha wa asilimia 15 kwenye sukari inayoingizwa

nchini kwa matumizi ya viwanda ulikuwa ni uamuzi wa pamoja wa

mawaziri wenye dhamana ya masuala ya fedha wa Jumuiya ya

Afrika Mashariki ni Tanzania pekee ndiyo ingetekeleza

maamuzi haya katika mwaka wa fedha 2016/17. Nchi za

Burundi, Kenya na Uganda zimeomba muda wa kujiandaa ili

waweze kuanza kutekeleza hatua hii katika mwaka wa fedha

2017/18. Rwanda wanatumia mfumo tofauti ambapo sukari yote

hutozwa asilimia 25 badala ya kutumia ushuru wa forodha wa

asilimia 100 au Dola za Marekeni 460 kwa tani moja kwa

32

kutegemea kiwango kipi ni kikubwa zaidi. Sababu ya nchi hizi

kutotumia kiwango hicho cha ushuru wa forodha ni ukweli kuwa

bidhaa hizi hazizalishwi ndani ya Jumuiya ya Afrika Mashariki.

Aidha, ili kujiandaa kwa utekelezaji wa hatua hii, Kenya imepewa

unafuu wa ushuru wa forodha kwa kuruhusiwa kuingiza sukari

ghafi kwa kutumia kiwango cha asilimia 0 badala ya asilimia 100

au Dola za Marekani 460 kwa tani kwa kipindi cha mwaka mmoja.

Baada ya kupokea maoni ya watengenezaji wa vinywaji pamoja na

kutafakari juu ya umuhimu wa bidhaa hiyo ambayo hutumika

kama malighafi ya viwanda vyetu, Serikali imeamua kusitisha

utekelezaji wa hatua hii hadi mwaka wa fedha 2017/18 kama

ilivyo kwa nchi nyingine za Jumuiya ya Afrika Mashariki. Hata

hivyo, Serikali itaendelea kuwataka watumiaji wa sukari hii

kuendelea kulipia kodi ya asilimia 25 kwanza na kurejeshewa

asilimia 15 baada ya kuthibitisha uhalali wa matumizi.

Hoja Na.16: Wizara ya Fedha na Mipango ijihadhari na madalali

wa mikopo (transaction agents) maana wataongeza gharama za

mikopo.

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Ukopaji wa fedha unafanywa kwa mujibu wa Sheria ya Mikopo,

Dhamana na Misaada Sura 134. Sheria hiyo imetoa Mamlaka kwa

Waziri wa Fedha na Mipango kukopa mikopo ya ndani na nje kwa

niaba ya Serikali. Kwa mujibu wa taratibu zilizoainishwa katika

sheria hiyo, Waziri wa Fedha na Mipango hujadiliana moja kwa

33

moja na wakopeshaji ambao wanaweza kuwa ni Nchi (Bilateral

Creditor), Benki moja moja au kundi la mabenki;

Hata hivyo, kutokana na muundo (structure) wa soko la fedha la

ndani au la kimataifa, wakati mwingine Waziri wa Fedha anaweza

akateua taasisi nyingine kumsaidia ili kurahisisha upatikanaji wa

fedha kutoka soko la fedha husika. Mathalan, kwa sasa Benki Kuu

ya Tanzania inatumika kama wakala (Agent) wa Serikali katika

kuuza Hati Fungani na Dhamana za Serikali na kuiwezesha Serikali

kupata Fedha kutoka Soko la Ndani;

Kwa upande wa soko la fedha la kimataifa, mikopo mikubwa

huchangiwa na taasisi nyingi za fedha yakiwemo mabenki na

wakopeshaji wengine. Taasisi hizo huteua benki au taasisi moja

miongoni mwao kuwa Wakala yaani Agent/lead arranger au lead

manager kuwasikilisha mabenki hayo katika majadiliano na

mkopaji. Huu ni utaratibu wa kawaida kwenye masoko ya fedha

ya kimataifa na hufanya hivyo ili kurahisisha majadiliano na

upatikanaji wa fedha kwa wakati;

Sifa za Wakala huyo anayechaguliwa na mabenki au wawekezaji

kwenye soko la fedha la kimataifa lazima ni pamoja na kuwa

uwezo wa kuitangaza nchi kikamilifu katika soko la fedha la

kimataifa hivyo kuifanya nchiyo kupata fedha na kwa gharama

nafuu ya soko, kwa upande mwingine, Wakala huyo anatakiwa

awe na taarifa za kutosha za mkopaji ikiwemo hali ya uchumi,

siasa na masuala ya kijamii ya nchi husika na uwezo wa nchi hiyo

34

kurejesha mikopo. Aidha, mkopaji lazima ajiridhishe na kukubali

kutumia Wakala huyo; na

Utaratibu huu hutoa uhakika kwa Serikali kupata mikopo kwa

masharti yanayokubalika baina ya pande mbili zinazo husika. Kwa

mujibu wa Sheria ya Mikopo, Dhamana na Misaada SURA 134.

Sheria hii imeweka utaratibu maalum wa kuufuata wakati wa

kukopa. Kwa mujibu wa Sheria hii kuna Kamati Maalum ambazo

huchambua masharti ya kila mkopo na kujadiliana na wakopeshaji

na baada ya majadiliano kukamilika, Kamati hizi ndizo zinamshauri

Waziri wa Fedha na Mipango kukopa mkopo husika.

Hoja Na.17: Serikali ishirikishe Kamati ya Kudumu ya Bunge ya

Bajeti katika maandalizi ya bajeti.

Ufafanuzi:

Mheshimiwa Spika,

Serikali imekuwa ikiishirikisha Kamati ya Bunge ya Bajeti na

Waheshimiwa Wabunge katika hatua mbalimbali za maandalizi ya

bajeti. Ushirikishwaji huo hufanyika katika hatua zifuatazo:

Maandalizi ya Mwongozo wa Mpango na Bajeti Kamati za Kudumu

za Bunge za Kisekta; na

Kamati ya Bunge ya Bajeti, ambayo hushirikishwa kikamilifu katika

kuchambua makadirio ya bajeti ya Serikali; kupitia rasimu ya

mfumo wa bajeti; kupitia hoja za kibajeti zinazoibuka kwenye

35

sekta mbalimbali; kushauriana na Serikali kuhusu vyanzo vipya vya

mapato.

Hata hivyo, ili kulinda kazi ya Bunge ya kuishauri na kuisimamia

Serikali ni muhimu kwamba Bunge lisijiingize katika kazi za

kiutendaji katika maandalizi ya bajeti na badala yake Bunge

lichambue na kushauri kuhusu mapendekezo ambayo tayari

yanakuwa yameridhiwa na Serikali.

F: HITIMISHO

8. Mheshimiwa Spika, tuna dhamana ya kuleta mabadiliko makubwa

katika uendeshaji wa shughuli zote za umma na matumizi ya rasilimali za

Taifa ili kuwezesha kupiga hatua kubwa ya kuiondoa nchi yetu katika

umaskini. Katika hili, kila mwananchi atambue wajibu wake wa kufanya

kazi kwa bidii, kuwa na nidhamu ya hali ya juu katika nyanja zote na

uzalendo kwa Taifa letu.

9. Mheshimiwa Spika, nirudie tena kuzielekeza Wizara, Idara

zinazojitegemea, Taasisi na Wakala za Serikali, Sekretarieti za Mikoa na

Mamlaka za Serikali za Mitaa kuzingatia hatua za kuimarisha ukusanyaji

wa mapato; usimamizi wa matumizi ya Serikali na hatua za kupunguza

gharama; na kulipa na kuzuia ongezeko la madeni ya Serikali. Serikali ina

dhamira ya dhati kabisa ya kuchukua hatua hizo na ninaomba Watanzania

wote watambue kwamba ni lazima kujinyima, kujituma na kuvuja jasho ili

kupata maendeleo na kupunguza utegemezi. Wajibu wa kwanza wa

kuiendeleza Tanzania ni wa Watanzania wenyewe. Tuna akili za kutosha,

36

rasilimali nyingi na fursa tele kuifanya Tanzania kuwa nchi ya viwanda na

Uchumi wa Kipato cha Kati ifikapo 2025.

10. Mheshimiwa Spika, ninawaomba tena Waheshimiwa Wabunge kuunga mkono hatua zinazoongozwa na Serikali ya Awamu ya Tano

kuhakikisha kuwa tunaimarisha ukusanyaji wa mapato ya ndani ya kodi na

yasiyo ya kodi na kuelekeza matumizi kwenye maeneo yenye tija kwa

manufaa ya watanzania wote.

11. Mheshimiwa Spika, naomba kutoa hoja.