HISTORI

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:43 E diel, 4 nëntor 2012E diel, 4 nëntor 2012E diel, 4 nëntor 2012E diel, 4 nëntor 2012E diel, 4 nëntor 2012

JAJAJAJAJA ARSYET PSE U VENDOS QE HIMNI TE ARSYET PSE U VENDOS QE HIMNI TE ARSYET PSE U VENDOS QE HIMNI TE ARSYET PSE U VENDOS QE HIMNI TE ARSYET PSE U VENDOS QE HIMNI TE DERGOHEJ E PERHAPEJ FILLIMISHT NE KORÇEDERGOHEJ E PERHAPEJ FILLIMISHT NE KORÇEDERGOHEJ E PERHAPEJ FILLIMISHT NE KORÇEDERGOHEJ E PERHAPEJ FILLIMISHT NE KORÇEDERGOHEJ E PERHAPEJ FILLIMISHT NE KORÇE

HILE MOSI SI KENGETARSi e solli dhe e përhapi himnin në ShqipëriSi e solli dhe e përhapi himnin në ShqipëriSi e solli dhe e përhapi himnin në ShqipëriSi e solli dhe e përhapi himnin në ShqipëriSi e solli dhe e përhapi himnin në Shqipëri

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Himni i Flamurit drejt udhëtimittë tij kombëtar panshqiptar

Zgjedhja e Korçës si qyteti krye-sor ku duhej bërë i njohur dhepërhapur himni, ka domethëniene saj shumë të veçantë në ve-përimin atdhetar të kollonive, nëradhë të parë për kryevatrën eBukureshtit nga gjiri i së cilës dhekish marë lindjen dhe udhëtiminajo këngë flakëronjëse.Të mërguarit shqiptarë të Ruman-isë, ata në Egjipt, Bullgari, Eu-ropë, Amerikë dhe Rusi, jo vetëmqë në një përpjesëtim të rëndësish-më ishin nga vetë qëndra e qytetittë Korçës me pasanikët e mbëd-henj që shpesh herë kryesonin sho-qërinë, po dhe gjithë ata që vininnga qarqet e afërta ose të largëta,si për shëmbëll krahina e Po-gradecit me mokrarët dhe gorarëtbesnikë të Nikoll Naços, themel-onjësit siç u kujtua më sipër të tësë parës fletore shqipe në Rumani

më 1888 dhe të së parës shkollënormale shqipe më 1892,- i tërë kyvarg shqiptarësh të njohur dhe tëpanjohur të cilët shërbenin mekushtim në falëtoren e kombit tëvet, kishin për zakon të quhen memburrje korçarë, korçarë përshumë arësye, përmi të cilat qën-dronte ajo e çkëlqimit të Korçës sielement kombëtar në krye të rre-theve të Toskërisë ku ish filluardhe po hiqej pa lodhur vallja emadhe e Rilindjes shqiptare sëvetëdijëshme. Nikoll Naçua, ngaprindër prej maleve të Pogradecit,pronjar sipërmarrës i math dhepatriot i flaktë i Misirit, që kishvrarë me dorën e të - nipt- VangjelNaço- konsullin grek në Mansurëpër çështje kundërshtimi ko-mbëtar, udhëheqës plot vepërimdhe dinamizmë i shoqërisë së tij sëfamshme Drita të Bukureshtitgjatë njëzetenëntë viteve të pal-odhura që më 1884 gjer në shtra-tin e vdekjes 1913, paraqiteshezyrtarisht për...

Nga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush Poradeci

Shqipëri, TShqipëri, TShqipëri, TShqipëri, TShqipëri, Tiranë, Galeriairanë, Galeriairanë, Galeriairanë, Galeriairanë, GaleriaKombëtare. Mes dhjetëra veprashKombëtare. Mes dhjetëra veprashKombëtare. Mes dhjetëra veprashKombëtare. Mes dhjetëra veprashKombëtare. Mes dhjetëra veprash

të të shtuquajturit Realizmi Socialisttë të shtuquajturit Realizmi Socialisttë të shtuquajturit Realizmi Socialisttë të shtuquajturit Realizmi Socialisttë të shtuquajturit Realizmi Socialistbien në sy disa tablo që dëshmojnëbien në sy disa tablo që dëshmojnëbien në sy disa tablo që dëshmojnëbien në sy disa tablo që dëshmojnëbien në sy disa tablo që dëshmojnëmospajtimin me regjimin e Hoxhësmospajtimin me regjimin e Hoxhësmospajtimin me regjimin e Hoxhësmospajtimin me regjimin e Hoxhësmospajtimin me regjimin e Hoxhës

A jeton imazhi? A merrfrymë? Unë luaj me

këtë pyetje e të tjera, kur,me kokën në re gjatëkthimit me avion nga Ti-rana, sjell në mend vizitëntime në Galerinë Ko-mbëtare të Shqipërisë dhetakimin tim me një piktor.Galeria Kombëtare ka sal-la të mëdha e plot dritë, tëmbushura në pjesën më tëmadhe me vepra përfaqë-suese të Realizmit Social-ist, i cili sundonte gjatëdiktaturës së gjatë të En-ver Hoxhës. Kur ai u prishsëpari me BS e pastaj meKinën, sepse ato u larguannga modeli stalinist, Hox-ha ndërtoi mbi 500 mijëbunkerë njëvendësh përmbrojtjen nga sulmet

armike.Njëvendësh!!! Vetëm kurkërkon të përfytyrosh as-fiksinë e një projekti të tillëtë çmendur, mund ta kup-tosh më mirë shkallën e li-risë që gëzonin artistët sh-qiptarë gjatë asaj diktat-ure. Pikturat e ekspozuaranë GKA tregojnë në faktnjë paradë të pandërprerëpunëtorësh, ushtarakësh,partizanësh prometeikë, tëgjithë me ngjyra dheu, tëerrëta. Megjithatë, në ko-mpaktësinë e këtij rreshti-mi, ndihet tek-tuk një spi-ral daljeje: Rafael Dembo,p.sh. pikturon një gruppunëtorësh "vullnetarë",që ndërsa shkojnë nëfushë, nuk buzëqeshin. Mëtej, në dy vepra të viteve'60, Spiro Kristo na nxjerrpara disa aviatorë...

Historia e Dibrës, e përftuar nga laboratori i

njërit prej studiuesve mënë zë, më prodhimtarë e tërëndësishëm të histori-ografisë së sotme ko-mbëtare, vjen si një pasur-im burimor në fushën ehistoriografisë dhe si njëplotësim në historish-krimin shqiptar.Kjo vepër e AkademikProf. Dr. Kristo Frashëri,e shtuar në fushën e histo-riografisë kombëtare përnjë trevë, e cila për arsyetë shumta ka qenë nëqendër të zhvillimeve, nëvrullet e ngjarjeve, ështënjëkohësisht edhe nëvallen, sofrën e historisëkombëtare, është një pjesëqendrore në mozaikun e

historisë kombëtare "...sepse janë përfituarpërmes një procedure tëplanifikuar, sistematike tëshqyrtimit të të gjitha tëdhënave, të kontrollitndërsubjektiv etj., d.m.th.përmes një metode", e cilabën edhe "dallimin ndërm-jet një pohimi teorik shken-cor dhe një pohimi joteorikdhe joshkencor", i cili "nukqëndron aq në përm-bajtjen, por në mënyrën siështë arritur dheb a z u a r " ( H . F e r r a j ,2002:224)Kjo është edhe e veçantadhe baza e kompetencës sënjë historie të shkruar ngaKristo Frashëri, i cili nasjell "Historinë e Dibrës"në kohën kur ai ka akumu-luar maksimumin e mund-shëm në jetën e tij...

Kristo Frashëri nuk e ka pasur një porosiKristo Frashëri nuk e ka pasur një porosiKristo Frashëri nuk e ka pasur një porosiKristo Frashëri nuk e ka pasur një porosiKristo Frashëri nuk e ka pasur një porosishkrimin e historisë së Dibrës, por ajoshkrimin e historisë së Dibrës, por ajoshkrimin e historisë së Dibrës, por ajoshkrimin e historisë së Dibrës, por ajoshkrimin e historisë së Dibrës, por ajoështë shkruar natyrshëm prej tij, dukeështë shkruar natyrshëm prej tij, dukeështë shkruar natyrshëm prej tij, dukeështë shkruar natyrshëm prej tij, dukeështë shkruar natyrshëm prej tij, dukepunuar pa u lodhur për më se 30 vjetpunuar pa u lodhur për më se 30 vjetpunuar pa u lodhur për më se 30 vjetpunuar pa u lodhur për më se 30 vjetpunuar pa u lodhur për më se 30 vjet

si pjesë të misionit të tij prej shkencëtarisi pjesë të misionit të tij prej shkencëtarisi pjesë të misionit të tij prej shkencëtarisi pjesë të misionit të tij prej shkencëtarisi pjesë të misionit të tij prej shkencëtari

Ismail Qemali, flamuriIsmail Qemali, flamuriIsmail Qemali, flamuriIsmail Qemali, flamuriIsmail Qemali, flamuriqë ringjalli një kombqë ringjalli një kombqë ringjalli një kombqë ringjalli një kombqë ringjalli një kombFlamuri që u ngrit në 1912 e ringjalli krejtFlamuri që u ngrit në 1912 e ringjalli krejtFlamuri që u ngrit në 1912 e ringjalli krejtFlamuri që u ngrit në 1912 e ringjalli krejtFlamuri që u ngrit në 1912 e ringjalli krejt

kombin shqiptarkombin shqiptarkombin shqiptarkombin shqiptarkombin shqiptar. Ky flamur i. Ky flamur i. Ky flamur i. Ky flamur i. Ky flamur iuuuuu dha shqiptarëve dha shqiptarëve dha shqiptarëve dha shqiptarëve dha shqiptarëvekredencialet e shtetit si subjekt vetorganizikredencialet e shtetit si subjekt vetorganizikredencialet e shtetit si subjekt vetorganizikredencialet e shtetit si subjekt vetorganizikredencialet e shtetit si subjekt vetorganizi

mi dhe emancipimi, me të drejta të barabartami dhe emancipimi, me të drejta të barabartami dhe emancipimi, me të drejta të barabartami dhe emancipimi, me të drejta të barabartami dhe emancipimi, me të drejta të barabartapërpara gjithë shteteve të tjerapërpara gjithë shteteve të tjerapërpara gjithë shteteve të tjerapërpara gjithë shteteve të tjerapërpara gjithë shteteve të tjera

○ ○ ○ ○

faqe 22faqe 22faqe 22faqe 22faqe 22○ ○ ○ ○

faqe 18faqe 18faqe 18faqe 18faqe 18○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

Hysen Uka*Hysen Uka*Hysen Uka*Hysen Uka*Hysen Uka*

Llambi Blido: Llambi Blido: Llambi Blido: Llambi Blido: Llambi Blido: ArtiArtiArtiArtiArtii diktaturës vuantei diktaturës vuantei diktaturës vuantei diktaturës vuantei diktaturës vuante

nga 'astma piktorike'nga 'astma piktorike'nga 'astma piktorike'nga 'astma piktorike'nga 'astma piktorike'

Në Shën Kostandinin Shqiptar, dr. Giusy Chiaradia,

ka gjetur një mënyrë shumë tëveçantë për të inauguruarmenaxhimin e ri nga ana e saj

ar me një fshat kaq të veçantësi Shën Kostandini, në dakortë-si me mikun e saj, ka braktisurpunën burokratike që pak ipëlqente dhe ka investuar idedhe para në menaxhimin e njëstrukture turistike...

○ ○ ○ ○

faqe 19faqe 19faqe 19faqe 19faqe 19

Speciale Speciale Speciale Speciale Speciale Arbëreshët/ Arbëreshët/ Arbëreshët/ Arbëreshët/ Arbëreshët/ Një "manifest" i përbashkëtNjë "manifest" i përbashkëtNjë "manifest" i përbashkëtNjë "manifest" i përbashkëtNjë "manifest" i përbashkëttë Hotel Restorant Dafne: njëtakim për të shkëmbyer ide meskomuniteteve arbëreshe të Bazi-likatës mbi kulturën etnogas-tronomike dhe përhpajen e saj.Eshtë një bast që Chiaradia kavendosur me veten. E dashuru-

Luca Luca Luca Luca Luca ArnaudoArnaudoArnaudoArnaudoArnaudo

Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

"Historia e Dibrës""Historia e Dibrës""Historia e Dibrës""Historia e Dibrës""Historia e Dibrës"30 vjet në duart e30 vjet në duart e30 vjet në duart e30 vjet në duart e30 vjet në duart eKristo FrashëritKristo FrashëritKristo FrashëritKristo FrashëritKristo Frashërit

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 16-17vijon në faqen 16-17vijon në faqen 16-17vijon në faqen 16-17vijon në faqen 16-17

Në foto:(Majtas)

HileMosi

(Djathtas)Korça

në vitin1912

Moikom ZeqoMoikom ZeqoMoikom ZeqoMoikom ZeqoMoikom Zeqo

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 4 nëntor 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom STUDIMI

HHHHHISTORIAISTORIAISTORIAISTORIAISTORIA FILLESAFILLESAFILLESAFILLESAFILLESATTTTT

Si e solli himnin në ShqipëriHILE MOSI

Hil Mosit i pëlqenin këngët shqip, të cilat i këndonte ditën si dhe nër nete ay vetë, sepse kish edhe zë tëHil Mosit i pëlqenin këngët shqip, të cilat i këndonte ditën si dhe nër nete ay vetë, sepse kish edhe zë tëHil Mosit i pëlqenin këngët shqip, të cilat i këndonte ditën si dhe nër nete ay vetë, sepse kish edhe zë tëHil Mosit i pëlqenin këngët shqip, të cilat i këndonte ditën si dhe nër nete ay vetë, sepse kish edhe zë tëHil Mosit i pëlqenin këngët shqip, të cilat i këndonte ditën si dhe nër nete ay vetë, sepse kish edhe zë tëmirë. Disa këngë shqip të kënduara brenda rretheve ku mblidheshin mëmëdhetarët në Korçë ishin tëmirë. Disa këngë shqip të kënduara brenda rretheve ku mblidheshin mëmëdhetarët në Korçë ishin tëmirë. Disa këngë shqip të kënduara brenda rretheve ku mblidheshin mëmëdhetarët në Korçë ishin tëmirë. Disa këngë shqip të kënduara brenda rretheve ku mblidheshin mëmëdhetarët në Korçë ishin tëmirë. Disa këngë shqip të kënduara brenda rretheve ku mblidheshin mëmëdhetarët në Korçë ishin të

futura prej tij, nga ndonjëherë me tekst të improvizuar midis enthusiazmës.futura prej tij, nga ndonjëherë me tekst të improvizuar midis enthusiazmës.futura prej tij, nga ndonjëherë me tekst të improvizuar midis enthusiazmës.futura prej tij, nga ndonjëherë me tekst të improvizuar midis enthusiazmës.futura prej tij, nga ndonjëherë me tekst të improvizuar midis enthusiazmës.

Nga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush PoradeciNga Lasgush Poradeci

...propagandën, artikujt, pamfle-tet, dhe broshurat e tija me emrine mburrur Nikoll N. Naço-Korça;doktor Spiro Maçuka prej Bobosh-tice, kryetar i shoqërisë së kollo-nisë së shqiptarëve të Rumanisënë Bukuresht prej vitit 1922 e mekëtej, i çquar për merita me deko-ratë prej qeverisë, i theshte veteskudo dhe në çdo ngjarje korçar;Jan Danga i Postènanit, psalti iparë në kishën shqipe, anëtar iKorit Kishëtar dhe kryetar i Ko-munitetit Orthodhoks kombëtar tëBukureshtit, thuheshe përparasyve të botës gjithënjë korçar; ko-rçar ish Kristo Luarasi që ushpërngul nga Bukureshti në Sofjepër punimin e tij të paçmuar nështypëshkronjën Mbrothësija; ko-rçar dardhari Sotir Peci që shër-beu Shqipërinë dhe nderoj katun-din e tij lindjak me zemër të pastërdhe me karakter të pathyer gjernë vdekje në arrati: korçar me plotdëshirë, aq sa qe vetë korçar ko-rçari Thanas Tashko, kryevetera-ni i kuximshëm, i papërmbajturdhe i pathyer në Faium të Egjip-tit, i cili pat lënë pas, si trashëgimtë pasurisë së prishur për mëmëd-henë, një familje të shtuar pa stre-hë shtëpiake dhe një pjellë de-likate të shumëdashuruar që ësh-të bija e tij Teftë Tashko, soprano-ja korçare e ëmbël e kryeqytetit.Rezet e dritës të lëshuara rreth-e-përqark, gjer në fshatin më të

mënjanuar, prej kësaj qëndreshpirtërore të Toskërisë, i këthe-hen kësisoj prapë me mirënjohjedyke i-a dyfishuar ndriçimin dheprestigjin me anën e kushtimit tëbijve të saj më të afërm dhe më tëlargët.Dhe kësisoj pat sjellë, një shëmtëparë po jo më të parën, dhe m'imadhi vjershëtor i Rilindjes qëbrënda atdheut për Korçën NaimFrashëri, shëmbëll e cila përlav-duron me të drejtë njëkohësishtautorin dhe qytetin traditorshumëmerituar te Jugës. Ështëadhurimi i kombit, i parasjellë nëaltarin e falëtores së Dërgimtarëvetë tij nga më të parët:Lumja ti, moj Korça-lule,Q'i le pas shoqet e tua:Si trimi në ballë-u sule,T'a paçim përjetë hua!

Në këtë Korçë pra, foletherrorije për ndriçimin kombëtar,në Korçën-plakë, u menduan kol-loniasit e Bukureshtit të dërgojnëhimnin e shqipëruar dhe të ko-mpozuar gati.

Ishte viti 1908, ndërkohëgjindej aty atdhetari Tashko Ilo,një nga shokët e pasionuar të ko-rit, si dhe poeti kryengritës HilMosi që kish ardhur në gji të koll-onisë pak më von po gjith më 1908.Tashko Ilua përzjehej me zemërnër punët shqipe të shokëve të tijtë tjerë, kurse Hil Mosi, që bëntedhe vjersha kombëtare, i sillej afërmë shumë Asdrenit si përfaqëson-jës poetik i kollonisë që ky kish fil-luar të nëmërohet veçanërisht prejzyrtare të botimit të librës Reze Di-elli në Bukuresht më 1904, me

parathënien e shkruar që më 1903.Anëtarët më të nqasur me jetën

vetore të Asdrenit e njihnin dhe mëparë nga dorëshkrimi atëparëthënie, ku shënohet posaçër-isht dobija e të pasurit të disapërkëthimeve nga këngët e huajanë gjuhën shqipe.

Miqësija e Hil Mosit me Asdre-nin duket çiltazi dhe nga vjershakushtonjëse që ka bërë Hil Mosime rastin e endjes së tij nëpërDrenovë, katundi i freskët lindjaki Asdrenit, i frymëzuar për njëkujtim të përmallshëm ndajshokut të letrave pranë një krojmërmëronjës:"Ktu, afër ktij burimit...";

ngjatjetim në të cilin vjershëtorii kollonisë së Bukureshtit i-upërgjigj me zemër të prekur dhe

me vargjet e një rithmi iambikshumë hijerëndë:

"Sokol, o zog sokoli!..."Këta të dy lajmëtarë të le-

htë dhe të shpejtë të kollonisë imuar me vetëhe partiturat e him-nit të bëra imtësisht gati me fjalëshqip- ato i mbante Hil Mosi- dhei suall të gëzuar dhe kryelartë nëKorçë ku fillonte hapin e parëqëllimi atdhesor i tyre.

Atëhere ishte shpallurpërgjithërisht në Shqipëri koshtu-ta turke, dhe shqiptarët nga gjithëanët e organizatave të tyre nëmërgim sulmonin atdhenë me njëmijë lloj mënyrash propagande sg-juanjëse. Nga më të bukurat dhemë të bujëshmet vepërime të koll-onisë së Bukureshtit, që si përherën e parë ashtu dhe tashi qën-dronte në ballë të simotrave të sajtë kudoshme, ishte ky vendimi idërgimit dhe i përhapjes së him-nit në Korçën disi të çliruar-atëhere simbol flamurtareje midisgjithë qyteteve të lëkundura prejmarrjes frymë shqiptare.

Të dy kasnecët qëndruan në Ko-rçë vëndërisht, Tashko Ilua në sh-tëpi të tij dhe Hil Mosi ne shqip-tari i math Jovan Cico Kosturi, sinëpunës-llogaritar. Këtu në qën-drën e Toskërisë ku u rrah kaqherë mirë e paq mes valave të ris-gjimit, ay e ndjente vetëhen si nëvatrën e vet lindore. Me PashkoVasën dhe Filip Shirokën ay për-bën trishin e pavdekur shkodran,që u pagëzua më së miri dhe ushpirtëzua e vepëroj në mezin dheprej mezit të kollonive kryesishttoskërishte të mërgimit: PashkoVasa në Stamboll, Filip Shiroka nëEgjipt, dhe Hil Mosi në Bukuresht.Dhe kjo mbrujtje me frymën tosketë Rilindjes, që është një frymëgazmore, e shpejtë, vepëronjëse, ebënte Hil Mosin- rëndë të pajosurnga natura me burrëri stërgjy-shore- të hidhet i gatishmë kudoqë bëhej një lëvizje patriotësh,kudo që plaste një kryengritje sh-qiptare: sikundër e ka pavdekë-suar për hirin e këtij vepërimi tëtij të shpënë gjer në pragun e ther-rorisë trupore At Fishta, në

vijon nga faqja 15

Hile Mosi

Asdreni

Dërgimi i himnit nëShqipëri me anën eHil Mosit ka qënë njëfakt i rëndësisë më sëparë për shoqërinë eBukureshtit, dhe njëndodhje fatmirë përçështjen kombëtare

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 4 nëntor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI STUDIMIDërgimi i himnit në Shqipëri me anën e Hil Mosit ka qënë një fakt i rëndësisë më së parë përDërgimi i himnit në Shqipëri me anën e Hil Mosit ka qënë një fakt i rëndësisë më së parë përDërgimi i himnit në Shqipëri me anën e Hil Mosit ka qënë një fakt i rëndësisë më së parë përDërgimi i himnit në Shqipëri me anën e Hil Mosit ka qënë një fakt i rëndësisë më së parë përDërgimi i himnit në Shqipëri me anën e Hil Mosit ka qënë një fakt i rëndësisë më së parë për

shoqërinë e Bukureshtit, dhe një ndodhje fatmirë për çështjen kombëtare. Përhapja parashikonteshoqërinë e Bukureshtit, dhe një ndodhje fatmirë për çështjen kombëtare. Përhapja parashikonteshoqërinë e Bukureshtit, dhe një ndodhje fatmirë për çështjen kombëtare. Përhapja parashikonteshoqërinë e Bukureshtit, dhe një ndodhje fatmirë për çështjen kombëtare. Përhapja parashikonteshoqërinë e Bukureshtit, dhe një ndodhje fatmirë për çështjen kombëtare. Përhapja parashikontenë krye të të gjithave mësimin e këngës, që duhej bërë prej një njeriu të aftë dhe të përshtaturnë krye të të gjithave mësimin e këngës, që duhej bërë prej një njeriu të aftë dhe të përshtaturnë krye të të gjithave mësimin e këngës, që duhej bërë prej një njeriu të aftë dhe të përshtaturnë krye të të gjithave mësimin e këngës, që duhej bërë prej një njeriu të aftë dhe të përshtaturnë krye të të gjithave mësimin e këngës, që duhej bërë prej një njeriu të aftë dhe të përshtatur...............

këngën e Ded Gjo Lulit të lahutës:

Lum për Ty, o i Lumi Zot,Se ç'ka krisun n'at Deçiq,Idhtë tue u gri turq, Grudë e Hot,M'pushkë, m'singija edhè me klliç!Kamë për kamë, por me malcorë,M'Deçiq rra ka 'i djalë i ri:Qaj Hil Mosi, pushkën n'dorëN'parsme flamurin "kuq e zi".Se ky Hila, djalë shkodranë,Per liri të ksajë Shqypnije:Mbathë a dathë, ngranë e pangranë:T'rit e jeten ba kisht' flije!Gjindja ashtu sa i'n tue u coptue,Tuj u ba ata paçariz,Asht turrë djali e t'ka flakrue,Porsi gjarpen, mu n'mjedis;E tue i dhanë aj zjarm "alltis"M' nji "manov" vjellun nga Azija,Zhvillon flamrin e ShqypnisE vrret t'madhe: Rrnoftë Shqypni-ja!

Dërgimi i himnit në Shqipërime anën e Hil Mosit ka qënë njëfakt i rëndësisë më së parë për sho-qërinë e Bukureshtit, dhe njëndodhje fatmirë për çështjen ko-mbëtare. Sepse Hil Mosi që në atëkohë patrioti më i shënjuar që tëplotësojë një detyrë aq të lartë podhe aq të mbushur me vështirësi,të mbushur me njëqind vështirë-sira siç isht përhapja e himnit.Përhapja parashikonte në krye tëtë gjithave mësimin e këngës, qëduhej bërë prej një njeriu të aftëdhe të përshtatur i cili për veç tal-entit muzikor të domosdoshmë tëzotëronte dhe mjeshtërinë emënyrave të njëmijëllojshme përtë tërhequr miqësinë- për të fitu-ar simpathinë dhe besimin e aty-re që do t'a nxinin himnin me

qëllim përhapjeje. Dhe Hil Mosi qepajosur për bukuri me këto cilë-sira të nevojitura të rrethanave tëkohës. Me burrërinë hijerëndë tëvëndlindjes veriore, të trashëguarnga atavizma e fisit, ay kishpërvetësuar siç u tha më sipër dhenaturën e tij të dytë gazmore, sho-qërimtare, të hepurshme, të bash-këjetesës me elementin tosk, aq eduhur për vepërim dhe ndikim nëgjirin e turmës. Aq më tepër kurkjo turmë, nërmes së cilës duhejvepëruar, është lehtë e ekzaltu-arshme po dhe kryefortë sepse fare

e pavarrur në mëndësinë e lirë tëvendimeve të saj.

Hil Mosit i pëlqenin këngët sh-qip, të cilat i këndonte ditën si dhenër nete ay vetë, sepse kish edhezë të mirë. Disa këngë shqip tëkënduara brenda rretheve kumblidheshin mëmëdhetarët nëKorçë ishin të futura prej tij, ngandonjëherë me tekst të improvi-zuar midis enthusiazmës. Kështukëndohej vjersha Drenova- e kush-tuar siç pamë Asdrenit- dhe nëkëndim-e-sipër këngëtorëtndizeshin ca më shumë në strofëne fundme të saj ku ishte fjala për

atdhe:"Ktu, prane kishs tuj ndejun,Shof fshatin ku kè lè;Sesa nji fshat i bukur!Sa i dashtun ky atdhè!"

Këndohej dhe kënga e tij që fillonme vargjet:

"Male dhe fusha ushtojnë sot,Zëri- i atdheut po digjohet",

e bërë enkas për Bandën e Lir-isë në Korçë, trupi i së cilës më1909 përbëheshe prej 25 vetash,

me flikorn, pistone, base, kundër-base, një fyell, dy daullka dhekatër gërneta.

Për sa i përket melodisë sëkëngëve, autorët e tyre si dhe pop-ulli nuk çanin kryet dhe aq shumëpër origjinalitet ose huarjes; i-angjitnin zërin këngës siç i-u tekejse vinte më mirë dhe atje ku e gje-nin, nër këngët e tjera ballkani-ke ose evropjane: përsëritnin dheata një fenomen të përbashkët nëprocesin e përhapjes së këngëvepopullore të melodijuara- të për-bashkët dhe me kombet më tëmbëdhenj të botës: melodinë e një

kënge, qoftë dhe së huaj së vet siçmirnin dhe vjershat e poetëve tëkohës, të rastit, vjersha kulte mëshumë ose më pak, dhe i këndo-nin, i-u ndryshonin tekstin sipaskujtesës dhe nevojës, pas një in-tuite intime të ligjës së poetikëspopullore.

Kjo ngjau dhe me himnin e As-drenit:

"Rreth flamurit të përbashkuar","Pranë flamurit të bashkuar","Flamurit pranë të bashkuar",

që të trija këto varijime, tëbëra prej popullit këngëtor, janë,për këtë, të njëvleftëshme. Pop-ulli desh të këndojë këngë shqipeme çdo mënyrë, e mori tekstin ekëngës atje ku e gjeti, e ndryshojsiç i ardhi më mirë dhe më lehtënë vetëdije, dhe më në fund e zëv-endësoj vargun origjinal:

"Rreth flamurit të përbashkuar"

me vargun e vet popullor siçkëndohet ky në përqindjen më tëmadhe prej të gjithëve dyke mosu përjashtuar krejt as elementishkollor:

"Flamurit pranë të bashkuar"...

Dhe fjalët e himnit Hil Mosi ipëlqente tërësisht, Asdreni aty-re i-u ka dhënë mjaft shkëndijanga shpirti kryengritës - theshte- dhe i pranonte për nga melodijase kishin -siç e theksonte rastër-isht- gjithë mallëngjimin dherrëmbimin e naturës së popujvetë Ballkanit ku mirrnin pjesë dheilirasit shqiptarë.

Nga shkaku i Koshtutës turke

Nga më të bukurat dhe më të bujëshmetNga më të bukurat dhe më të bujëshmetNga më të bukurat dhe më të bujëshmetNga më të bukurat dhe më të bujëshmetNga më të bukurat dhe më të bujëshmetvepërime të kollonisë së Bukureshtit, që si përvepërime të kollonisë së Bukureshtit, që si përvepërime të kollonisë së Bukureshtit, që si përvepërime të kollonisë së Bukureshtit, që si përvepërime të kollonisë së Bukureshtit, që si përherën e parë ashtu dhe tashi qëndronte në ballëherën e parë ashtu dhe tashi qëndronte në ballëherën e parë ashtu dhe tashi qëndronte në ballëherën e parë ashtu dhe tashi qëndronte në ballëherën e parë ashtu dhe tashi qëndronte në ballëtë simotrave të saj të kudoshme, ishte vendimi itë simotrave të saj të kudoshme, ishte vendimi itë simotrave të saj të kudoshme, ishte vendimi itë simotrave të saj të kudoshme, ishte vendimi itë simotrave të saj të kudoshme, ishte vendimi idërgimit dhe i përhapjes së himnit në Korçë...dërgimit dhe i përhapjes së himnit në Korçë...dërgimit dhe i përhapjes së himnit në Korçë...dërgimit dhe i përhapjes së himnit në Korçë...dërgimit dhe i përhapjes së himnit në Korçë...

Korça në vitin 1912

së shpallur, ishte dhe pak si lirinë atdhe, midis këngëve shqipe qëbuçisnin nër rrugët e Korçës kishfilluar tashi të dëgjohet për-së-pari edhe kjo këngë e re e himnit,e sjellë prej të dy lajmëtarëve tëKollonisë së Bukureshtit. Kish tëdrejtë veterani shkodran megjykimin e tij për fjalët dhe përmuzikën e himnit; aq i përsh-tateshin ato, përpara çdo gjëjefjalët, çështjes së kohës për liri,sa ajo këngë e re u flakërua me tëshpejtë si rrufeja nëpër popull, uflakërua pastaj populli përmjetsaj si një zjarr i vetëm me ndjen-ja patriotike, edhe më në fund, meanën e vepërimit shumë të gjallëtë liridashësve nër krahinat sh-qiptare, himni dyke filluar ngaKorça u përhap pas fare pak kohenëpër gjithë Shqipërinë.

Me gjith që ishin përkëthyershqip edhe himne të tjera, simarshi i Bullgarisë (himni ko-mbëtar bullgar) Shumi Marica,marshi i Greqisë (himni kombëtargrek) O ligjiron qe kopteronspathi mu dhe marshi i Francës(himni kombëtar frëng) LaMarseillaise - që gjinden nëkëngëtoren shqipe të shtypëshk-ronjës Albania të Konstancës-,prapë këto përkëthime nuk mund-në të zenë vënd në Shqipëri përt'u kënduar, ashtu siç zuri vënddhe rrënjë himni Pranë flamurit,që i përshtateshe aq nga trajta sanga brëndësija dhe nga fryma ril-indëse kohës shqiptare së atëher-shme.

E thamë aty më sipër se, kur ubë himni jonë i flamurit, kujtmund t'i shkonte ndërmënd se dokrijohej dhe aq shpejt Shqipërija,kush mbesonte se në atë kohë kurperandorija otomane ish èdhe efortë ky himn do të zerë vëndin enjë himni kombëtar! Me fjalë tëtjera himni nuk u pregatit meqëllimin e posaçmë që të shërbejësi Himn Kombëtar, të përmbushëmisionin e shenjtë të këngës sim-bolike zyrtare të popullit. Këtë gjënuk e mendonte asnjeri prej aty-re që hodhë, spontanërisht, sh-këndijën e parë, ose prej të tjerëveqë bashkëpunuan në sendësimindhe krijimin e himnit: aq më pakAsdreni- shprehja vjershëtore edëshirës së përgjithëshme.

Dhe në se himni u përhap nëtërë Shqipërinë dyke zotëruarzemrat shqiptare, kjo ngjau se pop-ulli e gjeti të pëlqyer; vetë e dëshi-roj ay ashtu, nga gjiri i tij i dhatrajtën dhe frymën, vetë e shen-jtëroj dyke e dashuruar me zemërgjer në therrori dhe më shumë emë përtej vetëtherrorisë; i cilihimn dhe e mbaroj punën e tij tëthjeshtë që kish për të bërë, punëne tija ashtu siç qe ay- i vogël aypër një punë të madhe shqiptare:u bë Shqipërija! Po u bë dyke voj-tur me buzëqeshje, dyke u kura-juar me këngën e jetës dhe të vde-kjes nër dhëmbë: me himnin e sajkombëtar shqiptar. Me 'Të luftu-an çetat e kryengritjes që ishinnëpër gjithë viset e atdheut, dhevdiqnë vdekjen e ëmbël dëshmorëte lirisë. Me 'Të u ngrit flamuri nëVlorë, dhe gjith me 'Të u kremtuaNjëzetepesvjetori i vetëqeverimit.

www.shqiptarja.com E diel, 4 nëntor 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom BIBLIOTEKE

LLLLLIBRIIBRIIBRIIBRIIBRI HHHHHISTORIKISTORIKISTORIKISTORIKISTORIK

"Historia e Dibrës""Historia e Dibrës""Historia e Dibrës""Historia e Dibrës""Historia e Dibrës"30 vjet në duart e30 vjet në duart e30 vjet në duart e30 vjet në duart e30 vjet në duart eKristo FrashëritKristo FrashëritKristo FrashëritKristo FrashëritKristo FrashëritNjë vepër me vlera në mozaikun e historiografisë kombëtare. KristoNjë vepër me vlera në mozaikun e historiografisë kombëtare. KristoNjë vepër me vlera në mozaikun e historiografisë kombëtare. KristoNjë vepër me vlera në mozaikun e historiografisë kombëtare. KristoNjë vepër me vlera në mozaikun e historiografisë kombëtare. Kristo

Frashëri nuk e ka pasur një porosi shkrimin e historisë së Dibrës, por ajoFrashëri nuk e ka pasur një porosi shkrimin e historisë së Dibrës, por ajoFrashëri nuk e ka pasur një porosi shkrimin e historisë së Dibrës, por ajoFrashëri nuk e ka pasur një porosi shkrimin e historisë së Dibrës, por ajoFrashëri nuk e ka pasur një porosi shkrimin e historisë së Dibrës, por ajoështë shkruar natyrshëm prej tij, duke punuar pa u lodhur për më se 30 vjetështë shkruar natyrshëm prej tij, duke punuar pa u lodhur për më se 30 vjetështë shkruar natyrshëm prej tij, duke punuar pa u lodhur për më se 30 vjetështë shkruar natyrshëm prej tij, duke punuar pa u lodhur për më se 30 vjetështë shkruar natyrshëm prej tij, duke punuar pa u lodhur për më se 30 vjet

si pjesë të misionit të tij prej shkencëtari në fushën e historisë...si pjesë të misionit të tij prej shkencëtari në fushën e historisë...si pjesë të misionit të tij prej shkencëtari në fushën e historisë...si pjesë të misionit të tij prej shkencëtari në fushën e historisë...si pjesë të misionit të tij prej shkencëtari në fushën e historisë...

Hysen Uka*Hysen Uka*Hysen Uka*Hysen Uka*Hysen Uka*

Historia e Dibrës, e përftuarnga laboratori i njërit prejstudiuesve më në zë, më

prodhimtarë e të rëndësishëm tëhistoriografisë së sotme kombëtare,vjen si një pasurim burimor nëfushën e historiografisë dhe si njëplotësim në historishkrimin sh-qiptar.

Kjo vepër e Akademik Prof. Dr.Kristo Frashëri, e shtuar në fush-ën e historiografisë kombëtare përnjë trevë, e cila për arsye të shum-ta ka qenë në qendër të zhvilli-meve, në vrullet e ngjarjeve, ështënjëkohësisht edhe në vallen, sofrëne historisë kombëtare, është njëpjesë qendrore në mozaikun e his-torisë kombëtare "... sepse janë për-fituar përmes një procedure tëplanifikuar, sistematike tëshqyrtimit të të gjitha të dhënave,të kontrollit ndërsubjektiv etj.,d.m.th. përmes një metode", e cilabën edhe "dallimin ndërmjet njëpohimi teorik shkencor dhe një po-himi joteorik dhe joshkencor", i cili"nuk qëndron aq në përmbajtjen,por në mënyrën si është arritur dhebazuar"(H.Ferraj, 2002:224)

Kjo është edhe e veçanta dhebaza e kompetencës së një historietë shkruar nga Kristo Frashëri, icili na sjell "Historinë e Dibrës" nëkohën kur ai ka akumuluar mak-simumin e mundshëm në jetën e tijshkencore, jetë e pakrahasueshmesi nga shtrirja kohore, tematikat etrajtuara dhe produktiviteti, me tëasnjë studiuesi tjetër në vendintonë; në zenit të njohjes e zotërim-it të metodave dhe teorive shken-core që procedojnë dhe realizojnëproduktin shkencor në fushën ehistorisë, si disiplinë shkencore.

Duke qenë një nga historianëtqë ka trajtuar të gjithat periudhate historisë së Shqipërisë, KristoFrashëri, në ndryshim nga shumëtë tjerë historianë, zotëron një pam-je të plotë, më të gjerë e të thellë tëhistorisë sonë kombëtare, si nëvështrimin diakronik, ashtu edhetematik. Në hartimin e veprës "His-toria e Dibrës", në linjat kryesorembi të cilat mbahet struktura e saj,janë zhvilluar të gjitha periudhat,nga prehistoria; periudha ilire; pe-riudha mesjetare; periudha e push-timit të gjatë të perandorisë os-mane, ku spikat figura e Skënder-beut me Dibrën dhe dibranët nësfondin e kësaj periudhe tëlavdishme me betejat e heroit, pe-riudha e Rilindjes Kombëtare meluftërat, përpjekjet e kontributi fon-damental i trevës së Dibrës nëLidhjen Shqiptare të Prizrenit, pe-riudhën e Pavarësisë dhe të konso-lidimit të shtetit shqiptar, dukembyllur këtë vepër me pragun epushtimit italian të Shqipërisë,mars 1939.

Akademiku Kristo Frashëri izotëron të gjitha mjeshtërit e sh-kencëtarit për të kaluar nga vësh-

trimi i përgjithshëm, tek e pjessh-mja, pa zbehur apo defunksionali-zuar të pjesshmen si element i sëtërës, duke dhënë e marrë me tëtërën si pjesë plotësuese e saj, sielement i një sistemi. Shkrimin enjë historie për Dibrën akademikuKristo Frashëri nuk e ka realizuarsi një qëllim në vetvete, apo si njëego të tijën, por te shkrimi i kësajhistorie autori ka ardhur nëmënyrë të natyrshme gjatëmbledhjes, përpunimit e trajtimittë lëndës së historisë kombëtare nëlaboratorin e tij.

Momenti vendimtar që e lidhishkencëtarin Kristo Frashëri metrevën e Dibrës është puna e gjatë,shumë e madhe që ai ka bërë nëpromovimin dhe mbrojtjen ehipotezës së origjinës së Kastri-otëve nga Dibra, duke e kurorëzuar

atë me një monografi, nga më tëplotat dhe të bazuara shkencërisht,për Heroin tonë Kombëtar GjergjKastriotin (SKËNDERBEU). Kyështë edhe shtegu prej nga KristoFrashëri ka ardhur tek shkrimi injë historie për Dibrën.

Vepra nuk është përmbushje enjë porosie të ardhur nga jashtë,nuk është "mall i porositur", siçshkruhen sot rëndom histori per-sonale, fisesh apo katundesh, porvjen së brendshmi nga vetëdija qëudhëheq shkencëtarët e vërtetë nëpunën e tyre, vepra ngjizet në lab-oratorin e tij, e prirë nga vetëdijadhe vullneti i tij. Një vepër, një his-tori e ardhur në këtë mënyrë përDibrën, është mirësi dhe fat imadh, jo se vepra thotë fjalën e fun-dit, por sepse ata që duan ta shpi-en më tej këtë projekt, kanë një

bazë të mirë për përpjekjet e tyre.Pse është me kredibilitet të lartë

një histori për Dibrën, e shkruarnga akademik Kristo Frashëri?

Veç faktit se ai është nga figu-rat më të mëdha të historiografisëshqiptare, Prof. dr. Kristo Frashëriudhëhiqet nga një skrupulozitet ilartë shkencor, i cili nuk bënëasnjë kompro-mis apo lëshimnë përdorimin efaktit historik.Ai di tai n k u a d r o j ëmjeshtërisht fak-tin në një diapa-zon të gjerë efunksional si ngaana kohore (diak-ronik/sinkronik),ashtu edhe ngamjedisi social-poli-tik e historik, ku kyfakt ka ndodhur.Kristo Frashëri,nuk udhëhiqet ngabindjet dhe simpa-titë e tij personalenë trajtimin e faktevehistorike të mbledhura(gjetura, qëmtuara,ndodhura) në truallinetnokulturor të trevëssë Dibrës apo që lidhendhe evidentojnë Di-brën, por vetëm nga objektivitetidhe kriteret e rrepta shkencore tëkërkimit dhe interpretimit të fak-tit historik. Ai ka një qasje origji-nale, krejt të veçantë me realitetindhe lëndën historike të trevës së Di-brës. Nga njëra anë ai ka pasurshumë kontakte dhe bashkëpun-ime me trevën dhe banorët e saj,gjë që e ilustron më së miri fotoja etij e djalërisë së vet, i veshur mekostumin popullor të krahinës sëDibrës në 25 vjetorin e pavarësisëdhe, nga ana tjetër ai është njëFrashërlli, nga dera famëmadhe elavdiplotë, baballarëve të kombitshqiptarë, Abdylit, Samiut e Naim-it..., aq sa Profesor Kristo shprehetse "Abdyli e ka pasur Dibrën dheIliaz Pashë Qokun, shtëpinë dhevëllazërinë e vet, në luftë e për-pjekje të kohës së ndritur të LidhjesShqiptare të Prizrenit".

Pra, mund të themi se udhën për

tek Dibra, Kristo Frashërit ia kish-in hapur paraardhësit e tij, pr-ijtarët e mëdhenj të çështjes e tëbërjes së kombit shqiptar... Ai nukështë i temperuar nga vala e lidhjessë rrethit të ngushtë farefisnor, etë gjakut me Dibrën dhe dibranët,por nga vlerësimi dhe çmimi që gjenhistoriani në veprat dhe qenien di-brane... Kristo Frashëri është içliruar nga barrierat, nga kufizimetqë të ngre shkrimi i historive tëporositura apo të turbulluara ngasimpatitë e pasionet që pengojnëmetodat dhe arsyen për të arriturnjë produkt të besuar e të refer-ueshëm. Ai nuk e ka pasur një po-rosi shkrimin e historisë së Dibrës,por ajo është shkruar natyrshëmprej tij, duke punuar pa u lodhurpër më se 30 vjet si pjesë të mis-ionit të tij prej shkencëtari në fush-ën e historisë, ndaj vepra e shkru-ar prej tij mund të konsiderohet njëmargaritar që vjen nga zemra e tru-allit dibran.

Kristo Frashëri u ka bërë nderdibranëve, duke iudhënë të shkruara nëkëto rrethana një his-tori për trevën e tyre,në të cilën ka vënëjetën e tij kërkimoree duke shënuar e ori-entuar me këtë gurthemeli një projektmë të madh shken-cor të plotësimit tëmëtejshëm të kësajhistorie edhe megurët e tjerë, të pe-riudhave që vijnë.Guri i parë dhe mëi madhi, ështëmonografia përSkënderbeun, qëe vuri atë saktë-

sisht në truallin sh-qiptar.

Një shërbim tjetërqë bëhet me këtë ve-për është edhe mode-li që ai ofron përkërkuesit e histori-anët e rinj të trevës,

të cilët do të gjejnë në këtë libër silinjat e kërkimit të mëtejshëm, poashtu edhe mjeshtërinë e përdorim-it të teknikave të kërkimit e të in-terpretimit të faktit historik. Nëkëtë vështrim, vepra e KristoFrashërit është një projekt shumëdimensional, gjë që shihet qartë nëtryezën e lëndës së veprës së tij"Historia e Dibrës", njëherësh fronti gjerë pune për historianët ekërkuesit e shqiptarë... Ata që dotë dëshirojnë dhe do të kenë fuqinëe nevojshme për të përballuar vësh-tirësitë e shkencës, do të gjejnë tekvepra e Kristo Frashërit një refer-encë dhe një "parmak" ku tëmbahen për t'u ngjitur të sigurt nëshkallët e shkencës së histori-ografisë.

* Pedagog në Fakultetin e Sh-* Pedagog në Fakultetin e Sh-* Pedagog në Fakultetin e Sh-* Pedagog në Fakultetin e Sh-* Pedagog në Fakultetin e Sh-kencave Politike në Universitetinkencave Politike në Universitetinkencave Politike në Universitetinkencave Politike në Universitetinkencave Politike në UniversitetinILLILLILLILLILLYRIAYRIAYRIAYRIAYRIA

Historia e DibrësProf. Dr. KristoFrashëriBotoi: M&BFaqe: 620Çmimi: 1500 lekë

Prof. Dr. Kristo Frashëri

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 4 nëntor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI SPECIALE

TTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA VVVVVLERALERALERALERALERA

Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Në Shën Kostandinin Shqiptar, dr. Giusy Chiaradia,ka gjetur një mënyrë shumë

të veçantë për të inauguruar menax-himin e ri nga ana e saj të HotelRestorant Dafne: një takim për tëshkëmbyer ide mes komunitetevearbëreshe të Bazilikatës mbi kul-turën etnogastronomike dhepërhpajen e saj.

Eshtë një bast që Chiaradia kavendosur me veten. E dashuruar menjë fshat kaq të veçantë si Shën Ko-standini, në dakortësi me mikun esaj, ka braktisur punën burokratikeqë pak i pëlqente dhe ka investuaride dhe para në menaxhimin e njëstrukture turistike të destinuar qëtë fikej, një gjest që, sidomos në këtëperiudhë krize, është i guximshëm.

Iniciativa e sipërmarrëses së retë diplomuar për juridik, të martu-ar dhe nënë e një vajze të vogël, syn-on të japë një zgjidhje për artin lu-kan në përgjithësi, që thuhet se ësh-të i paktë, dhe sidomos për atë kuli-nar. Kjo pakësi shpjegohet sidomosme mungesën e informacionit dheme vështirësinë për të komunikuarfizikisht në rajon, i cili është parrugë dhe hekurudha efikase. Njëkonformim gjeografik shumë i ng-jashëm me atë të Shqipërisë: mjaf-ton të mendosh që një qytetar iMaschito-s, i Barile-s dhe iGinestra-s për të shkuar në ShënKostandinin Shqiptar dhe në ShënPalin Shqiptar, duhet të kryejë nga190 deri në 220 km rrugë në njëhark kohor që shkon nga dy deri nëtre orë. Tema e takimit ishte kriji-mi i një "manifesti të përbashkët"në dispozicion të pesë komuniteteveitalo-shqiptare, duke parë skarsite-tin demografik dhe vështirësitëlogjistike. "Një manifest kulturor tëpërmbledhur që të përhapë rezo-nancën e veçorive të pesë ishujvegjuhësorë... një rrjet zakonesh, kos-tumesh dhe kulture enogas-tronomike për një marketing terri-toriale", pohon Chiaradia.

Nga fjala e përfaqësuesve të ko-muniteteve albanofone lukane ushfaqën histori dhe dallime kultur-ore që shkojnë nga idioma te ti-pologjia e diasporës e që, larg tëqënit një problem,kthehen në pasuripikërisht për diversite-tin e tyre. Ekspozimi iprodukteve enogas-tronomike u zhvilluanë një atmosferë gëzi-mi e të festës së kos-tumeve të Shën Ko-standinit e valles tip-ike të barinjve.

Në qendër të sallëssë restorantit çdo për-faqësues ekspozoiproduktet e tij tipike,mes të cilëve njëri nëveçanti, i përbashkëtpër të pestë, dallontenga të tjerët: kulaçi. Eshtë prezentnë tavolinat e arbëreshëve lukanëgjatë festës së Pashkës me pak vari-acione te përbërësit dhe në garni-turë: një produkt me bazë mielli dheshumë vezë, me formë të rrumbul-

lakët ose të zgjatur, i përzier me tëverdhë veze. I veçantë është ai qëpërgatitet në Shën Kostandinin Sh-qiptar në rast martesash, shpjegonme krenari zonja Stella Scaldafer-ri, i mbuluar me figura alegorike sizogu në momentin që del nga veza,guacka e vezës së hapur në qendërnë formë foleje (simbolizon familjene re) dhe të një gjarpri që fton Evëntë marrë mollën e mëkatit fillestar,në bashkëpunim me Adamin në pro-jektin për t'i dhënë udhë njerëzim-it. Dërgohet në kishë për ceremon-

inë e dasmës ku do të kthehet sëbashku me verën, ushqim i shenjtëpër çiftin. Në Shën Palin Shqiptarkulaçi dallon për dekorimin e njëkukulle për vajzat që të kujton pakkostumin femëror e festiv koka e tëcilës përbëhet nga veza, ose për atëtë një kali në rastin e meshkujve.Në Ginestra kulaçi është shumë ipërshtatshëm për festën e "Fshatittë shijeve" gjatë shijimit të verës.Maschito prezantoi, përveç kulaçittë stërzgjatur, edhe specialitetin"vërdet", receta e të cilit u përshk-

rua në detaj nga këshilltarja komu-nale Lina Mininni: një pjatë me bazëbimën e finokut të egër të zier memish qingji e salsiçe të prerë hollë,të gatuara veç në lëng; edhe kjo tip-ike e festës së Pashkës. Barile ek-spozoi produktin më të mirë të ra-jonit të Vulture-s: aljanikun, verë ekuqe me cilësi të rrallë për shkak tëtipologjisë vullkanike të terrenit,për klimën dhe lartësinë mbi nive-lin e detit: sipas Daniele Bracuto,president i shoqatës vendase, Bar-ile me 628m dhe kantinat e saj të

ekspozuara në veri dhe komuni-kuese mes tyre është vendi ideal përruajtjen e temperaturës kostantedhe është qendra më e mirë për ru-ajtjen perfekte të verës.Shijimi iprodukteve krijoi mundësinë për tëvlerësuar produktet e ekspozuaradhe për të shkëmbyer ide mbi pro-pozimin e hedhur nga Giusy Chiar-adia, për krijimin në të ardhmen eafërt të strategjive divulgative si ajoe një manifesti të përbashkët. "Sëbashku do të jemi në rrugën e du-hur të përmirësimit të territorit".

Një kartelun së bashkuNë Sh'kostandin, Giusy Chiaradia gjet

një manerë e rallë për të inaugurarnejxhestionën e saj e re së Hotelit RistorantDafne: një mbjedhje e katundevet al-jbëreshë të Bazilikatës për të foljur mbi kul-turës enogastronomike e për përhjapjen esaj. Bëri nje skumesë ve vethenin, zonja

Chiaradia. Ajo iu namurjas këtijkatundi al-jbëreshë i bukurqë ështëSh'Kostandini edhakordu me tëshoqin, lëshoifëtigën burokra-tike që kish, einvestirti ideet esaj personaletek gestjuna enjë struture tur-istike që ish posa të mbllihej enë këta motreçesjunje duhet

kuraxh për të rrëzëkoheshInicjativa e kësaj kupilje imprenditriçe,

e laureartur, e martuar me një biljezë katërvjece, do të vljerësonj atë "pakësi" e rremee kulturës lukane e sidomos asaj e kuçinës.Kjo pakësi kapiret, më se gjithë, ka natura

xheoloxhike e Bazilikatës , pljot me bregjee me pak udha: një xheografi ashtu si ajo eAlbanisë! Po te thuashë se një Bariljot, njëMaskitan ose një i Zhures për të verëSh'Kostandin ose Shën Palj ka të bënj 190/220km e vë dy, tri orë mon. Do kriartur një"Kartelun" së bashku, thot dotoresa Chi-aradia, që të pes katundet lukanë mënd teuzufruirnnjen për të divulgartur kulturëne kuçinës e tyre, tue kapërcier "pakësinë"demografike e loxhistike. "…nje manifestkulturor që ka të mbjedh veçërit e këtyrepes izulla linguistike… një rretë i zakoni ekulture enogastronomike për një market-ing i vendit". Muartin fjaljën raprezentan-det e katundevet aljbëreshë, ka të çiljetdualltin storje e diferenxa kulturore që lar-gu të jenë një problem, janë vetëm njërrëkicë e shtuar.

Ekspozicjona e të ngrënit u shtua mekostumet e shkosnjotvet , me dënxa pas-torale me muzëkën e surdulinavet. Nëmest salës u ekspozuan produktet tipik,në mest te gjithëve Kuljaçi klje ai që gjën-det në çdo tryesë aljbëreshe ndër Pashqitme pak varjante tek ingredjendet e tek"garnitura": një prodhot të ngrëni i rrutul-lup me miell, ve, i ljyer siper me krok veje.Shumë partikolare ështe ai i shkosnjotvetkur martohën, na spjegar zonja StellaScaldaferri, "…sipër i bëhen figura

alegorike:zogu që ështe gati të dalj ka vea,skorca vesë si fulje (një shpi e një fëmiljëe re) e një gjarper qe e fufën Evën ta mar-rë mollën fatale e mkatit, tue shkeljurfjaljen e Tën Zoti e tue ndirkartur Adaminte proxheti i zënësfillë së kishterit ; pësta-jna qellet më kljishë ku bashkë me verënprifti e uzar për të martonj nusën medhëndrin. Në Shen Palj bëhet vetëm ndërPashqë e bëhet me një bambullë me "fash-et" për vajzën e me një kaljith per djaljin.

Në Zhurë kuljaçi bashkohet shumëbukur me verën në festën e "Il borgo deisapori". Për Maskitin, më se për kuljaçin,asesori i kultures Lina Mininni folji për"vërdetin" një pjetanxë me mëraj të egërtë zier me mish qingji e saucicë bërë çika.Barili prësëndoi aljankun, verë e kuqe enjë "qualità" shumë e rallë per dherat vul-kanik e vendit, per klimin, per ljartesinëmbi detin. Sipas Daniele Bracuto, presid-hendi i proloco, Barili me 628m mbi detine me kandinat prej vuresë është vendi ide-al për të vjetrosh verën.

Tue degustartur gjërat që bufeu ofr-irnej u folj shumë për ideen e Chiaradisëpër të bëhet sa më nani. Ka ana saj zonjaChiaradia thot se"… së bashku jemi tekudha e drejtë për mirësonjem jetën tek kivend i shkret".

Përkthimi: Pietro Përkthimi: Pietro Përkthimi: Pietro Përkthimi: Pietro Përkthimi: Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Një "manifest" i përbashkëtNjë "manifest" i përbashkëtNjë "manifest" i përbashkëtNjë "manifest" i përbashkëtNjë "manifest" i përbashkëtIdea e Giusy-t është ajo e krijimit të një manifesti kulturor e përmbledhës që tëIdea e Giusy-t është ajo e krijimit të një manifesti kulturor e përmbledhës që tëIdea e Giusy-t është ajo e krijimit të një manifesti kulturor e përmbledhës që tëIdea e Giusy-t është ajo e krijimit të një manifesti kulturor e përmbledhës që tëIdea e Giusy-t është ajo e krijimit të një manifesti kulturor e përmbledhës që të

përhapë rezonancën e veçorive të pesë ishujve gjuhësorë albanofonë lukanëpërhapë rezonancën e veçorive të pesë ishujve gjuhësorë albanofonë lukanëpërhapë rezonancën e veçorive të pesë ishujve gjuhësorë albanofonë lukanëpërhapë rezonancën e veçorive të pesë ishujve gjuhësorë albanofonë lukanëpërhapë rezonancën e veçorive të pesë ishujve gjuhësorë albanofonë lukanë

www.shqiptarja.com E diel, 4 nëntor 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORI100 100 100 100 100 VJETVJETVJETVJETVJET PPPPPAAAAAVVVVVARËSIARËSIARËSIARËSIARËSI

Flamuri që ringjalli një kombISMAIL QEMALI

Moikom ZeqoMoikom ZeqoMoikom ZeqoMoikom ZeqoMoikom Zeqo Flamuri që u ngrit në 1912 e ringjalli krejt kombin shqiptarFlamuri që u ngrit në 1912 e ringjalli krejt kombin shqiptarFlamuri që u ngrit në 1912 e ringjalli krejt kombin shqiptarFlamuri që u ngrit në 1912 e ringjalli krejt kombin shqiptarFlamuri që u ngrit në 1912 e ringjalli krejt kombin shqiptar.....Ky flamur i dha shqiptarëve kredencialet e shtetit si subjektKy flamur i dha shqiptarëve kredencialet e shtetit si subjektKy flamur i dha shqiptarëve kredencialet e shtetit si subjektKy flamur i dha shqiptarëve kredencialet e shtetit si subjektKy flamur i dha shqiptarëve kredencialet e shtetit si subjekt

vetorganizimi dhe emancipimi, me të drejta të barabarta përparavetorganizimi dhe emancipimi, me të drejta të barabarta përparavetorganizimi dhe emancipimi, me të drejta të barabarta përparavetorganizimi dhe emancipimi, me të drejta të barabarta përparavetorganizimi dhe emancipimi, me të drejta të barabarta përparagjithë shteteve të tjera, pra bëri të mundur që shqiptarët të mosgjithë shteteve të tjera, pra bëri të mundur që shqiptarët të mosgjithë shteteve të tjera, pra bëri të mundur që shqiptarët të mosgjithë shteteve të tjera, pra bëri të mundur që shqiptarët të mosgjithë shteteve të tjera, pra bëri të mundur që shqiptarët të mos

zhdukeshin dhe të harroheshin në arenën e historisë...zhdukeshin dhe të harroheshin në arenën e historisë...zhdukeshin dhe të harroheshin në arenën e historisë...zhdukeshin dhe të harroheshin në arenën e historisë...zhdukeshin dhe të harroheshin në arenën e historisë...Në vitin jubilar, që plotëson një shekullnga shpallja e Pavarësisë, ne shikojmënga optika e kohës sonë një histori shek-

ullore, e cila në vetvete është një proces i ndër-likuar zhvillimi dhe emancipimi. Për të arriturnë cakun e vitit 1912 është një historiparaardhëse e patjetërsueshme dot. Dihet qëShqipëria në shek. XV, pas përfundimit të SagësKastriotase të Lirisë ra nën pushtimin otoman,duke e ndërruar statusin e mëparshëm të saj jovetëm historik, por edhe gjeo-politik. Ky statusi Shqipërisë paraosmane lidhet me kulturën dheqytetërimin evropian dhe kishte të tërandikimet e asaj që u quajt Rilindja Evropianesi një nga epokat më të madhërishme të his-torisë. Por këto ndikime u ndërprenë brutal-isht dhe me një kosto të madhe. Sakrifica e sh-qiptarëve të shek. XV ishte kaq e pashembulltsa kaloi në kufijtë e legjendës. Shteti i Skënder-beut si shteti i shqiptarëve, si njësi e mëvet-shme juridike dhe qeverisëse pushoi së qeni etillë. Për arsyet historike që dihen, Shqipëriadhe tërë trojet shqiptare në gadishull u futënnë strukturimin shtetëror të Perandorisë Os-mane. Pra, statusi i ndryshuar historikisht iShqipërisë tashmë lidhej me një strukturë sh-tetërore të huaj në kuadrin e një perandorieshumëkombëshe me shumë arketipa mentale,religjioze, kulturore dhe organizative që ishinnë kundërshtim me vetëdijen evropiane të sh-qiptarëve. Nga ana tjetër në konceptimin gjeo-politik kombi shqiptar u gjend i inkuadruar nëPerandorinë e madhe që lidhej me Lindjen dhepati një ndërprerje të shumëkohëshme në lidh-jet e mëparshme që i fuqizoi dhe i instituciona-lizoi epoka e Skënderbeut. Ka disa konceptimeqë janë pjesë edhe e metodave historike në lidhjeme jetën e kombit shqiptar nga shek. XV derinë shek. XX, pikërisht në lidhje me referencënkryesore, atë të ekzistencës dhe të mbijetesësnë strukturën perandorake osmane. Një ngakonceptimet e mangëta dhe të sipërfaqshme lid-het me tezën se historia kombëtare e sh-qiptarëve gjatë sundimit osman ka qenë njëboshllëk i madh ose diçka inekzistente. Një tezëtjetër më e ndërmjetme thotë se kombi shqiptargjatë pesë shekujve të sundimit otoman ishtebashkëveprues dhe pati një osmozë, përshtatjedhe ndërlidhje me strukturën perandorake. Tëdyja këto teza janë shfaqur në historigrafinëbotërore në forma dhe cilësi të ndryshme, kanëgjalluar si teza të parakuptuara, por në realitetnjë vështrim i thellë i sendeve dhe vetë lëndëssë historisë tregon qartë se brenda situatës aqtë vështirë të pushtimit otoman megjithatë ekz-iston qartazi dhe dukshëm një histori e vijuarkombëtare e shqiptarëve, me ngritje uljet e sajduke pasur përherë një vektor të qëndresës, tëruajtjes të pa ndërprerë të autenticitetit etnik,gjuhësor dhe kulturor. Asnjë nga shekujt e sun-dimit osman nuk ka qenë një "shekull i bardhë",përkundrazi ka qenë një shekull luftërash dhepërpjekjesh, vërtet ka pasur ngadalësim dhengrirje herë pas here të proceseve, por ka pasuredhe një lëvizje në brendësi që e bën kombinshqiptar një komb të pamposhtur, përherë tëfrymëzuar dhe të motivuar për lirinë dhe dinji-

tetin e tij. Kjo pikë argumentimi nuk ështëaspak e vështirë ndonëse ndërlikueshmëriaështë e shumëfishtë. Megjithatë, të gjitha vone-sat historike që lidheshin me pushtimin osmanduhen parë në një raport më universal, jo vetëmme Perandorinë, por edhe me ngjarjet evropi-ane dhe botërore. Mjafton të kujtojmë se shek-ulli XVI (pra një shekull pasi ishte pushtuarShqipëria) u krijua një trinitet i madh kulturori kulturës shqiptare. Ky trinitet përbëhet ngaemrat e shkëlqyer të humanistit më të madhshqiptar të nivelit evropian Marin Barletit, qëshkroi veprën e tij të pavdekshme për historinëdhe bëmat e Gjergj Kastriot Skënderbeut, meemrin e Gjon Buzukut, i cili më 1555 përktheu

në shqip shkrimet biblike dhe u bë themeluesii shqipes së shkruar si një nga aksionet mëthemelorë dhe më të pazëvendësueshme të iden-titetit dhe të vetëdijes kulturore të dallueshmetë shqiptarëve, si dhe me emrin e artistitikonograf Onufrit, i cili me kryeveprat e tij pik-turike tregoi qartë gjeninë e kombit shqiptar.Po kështu, shekujt XVII-XVIII patën zhvillimete tyre. Emrat e Pjetër Budit, të Pjetër Bogdanitdhe të Frang Bardhit jo vetëm ngritën lart kul-turën shqiptare, por botëkuptimi i aksionit tëtyre kulturor ishte me konotacione evropianetë mirëfillta. Nga shek. XVIII deri në shek. XIXvetëdija e shqiptarëve motivohet dhe riformu-lohet në mënyrë të pakundërshtueshme. Shek-

ulli XIX është një shekull i jashtëzakonshëmpër shqiptarët është shekulli i Rilindjes sonëKombëtare. Jeronim de Rada dhe NaimFrashëri janë në krye të yllësisë së Rilindasvetanë. Veprat e tyre e rikrijuan Shqipërinë nëimagjinatën artistike, duke e bërë një realitetfrymëzues dhe duke evokuar jo vetëm lavdinëe dikurshme para pushtimit osman, por duke idhënë zemër dhe fuqi shpirtërore kombit sh-qiptar për të njohur më mirë vetveten dhe përtë ngritur kokën krahas kombeve të tjera. Nukduhet harruar ndërkaq se poezia dhe letërsiashqipe sado të shkëlqyera dhe cilësore që ishinnuk mund të bënin dot vetëm, pa bërë dhe kon-ceptuar arsimin kombëtar shqip. Shkollat sh-qipe në gjysmën e dytë të shek. XIX përbëninnjë strukturë të mirëfilltë kombëtare shumë mëpërpara sesa të arrihej në formimin e shtetit tëpavarur shqiptar. Ky është një dimension te-jet i rëndësishëm që nuk duhet harruar asn-jëherë. Theksuam se shek. XIX është i jash-tëzakonshëm për shqiptarët sepse atapërqafuan idetë e mëdha evropiane të Revolu-cionit Francez. Këtë përshtatshmëri të shpre-hur ndërmjet Romantizmit shqiptar e bënë nënjë mënyrë të tillë që t'i paraprinte ngjarjeveqë do të saksiononin motivimin e kryengritjevetë shqiptarëve që nuk reshtën kurrë. E pahar-rueshme për historinë e këtij shekulli ishteLidhja Shqiptare e Prizrenit, e cila krijoi idenëe organizimit shtetëror shqiptar dhe të qever-isë shqiptare si një subjekt i mirëfilltë juridikme institucionet e saj, që lidheshin jo vetëmme organizimin e ushtrisë kombëtare, por edheme funksionin e diplomacisë shqiptare që nëkëtë periudhë hodhi themelet e institucionali-zimit të saj në mënyrë të qartë dhe me profe-sionalizëm të lartë. Të gjitha kushtet dhemundësitë teorike ishin që Lidhja Shqiptare ePrizrenit që në 1978 të formulonte edhe jurid-ikisht shtetin e mëvetshëm shqiptar. Pra, sh-qiptarët në këtë pikë nuk ishin aspak të vonu-ar në raport me popujt e tjerë të Ballkanit.Megjithatë kjo gjë nuk u arrit dot. shqiptarëtnuk ia arritën dot kësaj gjëje për arsye mad-hore që lidheshin me aleancat me Fuqitë eMëdha dhe arsye të tjera të konjukturave tërrezikshme apo të faktorëve kryesorë institu-cionalë të Evropës, siç ishte Kongresi i Berlin-it. Një histori serioze e diplomacisë evropianenë këtë periudhë do të qartësonte vështirësitënë raportin e forcave që kishin shqiptarët që ekërkuan dhe sakrifikuan kaq shumë për lirinëe tyre në raport me interesat e kancelarive tëmëdha politike të Evropës, por edhe të Azisë.Çështja e aleancave është tepër e rëndësishmepër një popull të vogël në numër siç janë sh-qiptarët. Kështu që aspekti diplomatik shqiptarluan një rol vendimtar qoftë edhe në momentetë përkohshme. Në këtë aspekt, kombi shqiptarjo vetëm që duhej të mbijetonte, por duhej tëfitonte dhe të drejtën e tij ndërkombëtare. Mi-dis shumë arsyeve që lidhen me kombin sh-qiptar është se kancelaritë diplomatike zotëro-nin informacione të mangëta ose edhe tëparagjykuara mbi shqiptarët. Atëherë çfarëduhej bërë? Duhej thyer monopoli i mosthyerjesdhe i mjegullës mbi shqiptarët. Duhej qartë-suar se çfarë përfaqësonin shqiptarët, ç'ishtegjuha shqipe, ç'ishte autoktonia shqiptare në

Ismail Qemali

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 21www.shqiptarja.comE diel, 4 nëntor 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISTORI

trojet e tyre, ç'ishte kultura dhe qytetërimi sh-qiptar. Pikërisht në Evropën kulturore, shumëmë përpara se në Evropën politike nisi një vep-rim i shumëfishtë kulturor dhe artistik, por edheshkencor, që qartëson njohjen e shqiptarëve sikomb më vete. Shkrimtarë të mëdhenj roman-tikë evropianë, si Xhorxh Bajroni, i cili erdhidhe i njohu nga afër shqiptarët, shpalosi njënjohje të shkëlqyer mbi popullin tonë, duke ebërë jo vetëm një subjekt artistik, por para sëgjithash një subjekt etnik. Dijetari austriak,Georg Hahn, hodhi për herë të parë themelet ealbanologjisë, duke kaluar në domenin e sh-kencës serioze subjektin shqiptar me të gjithapërmasat, origjinalitetin dhe potencialin e tij.Në këtë hulli dijetarët shqiptarë si Pashko Vasodhe Sami Frashëri, por përpara tyre edhe di-jetarë arbëreshë, si Vincenso Dorsa e kuptuanse dimensioni i albanologjisë shkonte shumëmë përtej njohjes së mirëfilltë shkencore dhese ndikonte në vetëdijen evropiane në mënyrëtë pazëvendësueshme. Edhe në rrafshin eimazhit, të artit, pikturës, shumë artistë evro-pianë i paraqitën Evropës portreteikonografish shqiptare, jo thjesht ekzotike poratë të një populli të lirë në shpirt, të një popu-lli vital, të një populli i cili padrejtësisht ishteharruar dhe lënë mënjanë, të një populli që emeritonte plotësisht lirinë. Këto janë rretha-nat e përgjithshme të cilat bënë një kombinimtë përpjekjeve të shqiptarëve për një proces tëdyfishtë emancipimi: atë të emancipimit tëvetvetes, për të kuptuar se kush ishin, çfarëishin dhe se si duhet të ishin; dhe atë të eman-cipimit, që lidhej me popujt e tjerë evropianë.Në këtë mënyrë, kjo njohje e kombinuar do tëishte një bazë e një premisë që kancelaritë evro-piane të mos e shmangnin as për injorancë, aspër mungesë njohjeje, atë që quhej si subjektiproblematik shqiptar. Fundi i shek. XIX ështëfundi i shumë kryengritjeve në të gjitha trojetshqiptare. Për dijetarët dhe atdhetarët sh-qiptarë ishte e qartë se Perandoria Osmane,që mbiquhej edhe si e "sëmura e Bosforit" ndod-hej në pragun e shkatërrimit. Nëse popujt etjerë ballkanikë e kishin fituar lirinë, ndërsaShqipëria jo, kjo kishte ndodhur për arsye jovetëm të përpjekjeve të vetë popujve, por edhetë ndërthurjes dhe të përputhjes së veprimevekombëtare me ato ndërko-mbëtare. Me të drejtë Is-mail Qemali e kuptoi që nëvitin 1900 se struktura enjë shteti shqiptar tëmëvetshëm ishte krejt epashmangshme. Ideja e tijpër autonominë e katërvilajeteve shqiptare ishtenë thelb një ide e mençurnë përshtatshmëri me rre-thanat e kohës. Ismail Qe-mali e kuptoi se rreziku icopëtimit të trojeve sh-qiptare nga orekset e fqin-jëve ishte një rrezik realdhe tejet kërcënues. Tezae autonomisë së katër vila-jeteve synonte ruajtjen etërësisë territoriale të ko-mbit shqiptar, për tëshmangur copëtimin e tij.Duke gjykuar pas një shekulli tezën e autono-misë ne pasardhësit mund të kuptojmë qartëpërtej të gjitha komplekseve dhe paragjykimevese kjo ide politike e Ismail Qemalit nisej jo vetëmnga konceptimi politik i kohës por në radhë tëparë synonte një të ardhme të sigurt të njësisëetnike të kombit shqiptar. Ndonëse në vësht-rim të parë dukej si një tezë minimaliste (vetëme autonomisë) qëllimi i saj ishte në shumë kup-time maksimalist (që Shqipërisë t'i përkiste ajoqë duhej t'i përkiste nga natyra dhe nga histo-ria, trojet shqiptare të banuara nga shqiptarët.Kishte në tezën e Ismail Qemalit për autonom-inë diçka që u vërtetua nga koha. Pikërisht nëperiudhën e luftërave ballkanike u bë e qartëqë plaku i Vlorës kishte të drejtë. Luftërat ball-kanike synonin jo vetëm luftën kundër turqve,

por edhe copëtimin e trojeve shqiptare. Nga viti1900-1911 në mendimin politik të Ismail Qe-malit ka një evoluim të kuptueshëm, ideja e sh-tetit të pavarur shqiptar nga Turqia përfundi-misht ishte një etapë e re e cila do të përballon-te vështirësi akoma më të mëdha. Studimi i his-torisë së Shqipërisë në pragun e Pavarësisë bëntë mundur që të kuptojmë se si në rrethana inextremis, pra në rrethanat më të skajshme qënuk kishin ndodhur kurrë më parë, në rretha-nat ku ishte në rrezik të plotë copëtimi përfun-dimtar i trojeve shqiptare, Ismail Qemali dheatdhetarët e tjerë nisën aksionin e tyremadhështor të mençur dhe rezultativ për tëarritur te shpallja e Pavarësisë. Ky aksion uzhvillua në shumë nivele. Në nivelin kombëtarshpërthyen kryengritjet e mëdha tronditëse tëshqiptarëve. Në nivelin e diplomacisë ndërko-mbëtare përpjekjet qenë jetike dhe decizive.Kështu u arrit në atë pikë të kombinimit tëshumë interesave u arrit në atë gjendje shqetë-suese që përcaktonte problemin se si shqiptarëtjo thjesht si një rebus të pakuptueshëm, por sinjë çështje që kërkonte zgjidhje përfundimtare.

Është shumë e lehtë të mendosh sot për ak-tin e ngritjes së flamurit më 28 Nëntor 1912.Por, po të futesh nën lëkurën e ngjarjeve tëkohës mund të shikohet se vështirësitë qenë

të pamatshme dhe pikërisht në konditat in ex-tremis, në ato kondita kur interesi për Sh-qipërinë dhe kombin shqiptar mund të mjeg-ullohej dhe të injorohej.

Pavarësia e Shqipërisë si akt juridik ështënjë veprim mbarëkombëtar, pra kanë kon-tribut të pamohueshëm tërë trojet shqiptarepa përjashtim. Të gjitha veprimet kryengritëse,memorandumet politike përqendroheshin nënjë pikë, në atë të njohjes së kombit shqiptarsi një i tërë. Si asnjëherë më parë ndasitë fe-tare e krahinore humbitnin dhe treteshin për-para idesë së njësisë së kombit në vetvete. Ësh-të e vërtetë që atdhetarët shqiptarë e patënproblem çështjen e diversiteteve dhe të ndar-jeve midis pjesëve të ndryshme të kombit. Sh-

qipëria nuk ishte një vend monofetar, por ish-te vendi i disa feve, por për shqiptarët mysli-manë, ortodoksë, katolikë e bektashinj,ndërgjegjësimi se ishin në radhë të parë sh-qiptarë bëri që simboli etnik të ngrihej mbi sim-bolet fetare. Po kështu dhe ndarjet krahinoreose të dialekteve në gegë dhe në toskë, nukpërbënte ndonjë vështirësi të pakapërcyeshme,por përkundrazi që të gjithë shqiptarët të ba-zuar te simbolika kombëtare dhe etnike e tyre,e gjuhës dhe e historisë e ndjenë veten të për-bashkuar dhe të lidhur fort për t'u paraqiturpërpara botës si një popull me homogjenitet tëdallueshëm. Shpallja e Pavarësisë shënontejo vetëm ishte ndarja një herë e përgjithmonë,ndarja përfundimtare me Perandorinë Os-mane, por ishte edhe një fillim i madh i jetësdhe i historisë së mirëfilltë kombëtare. Mënyrae organizimit të Kuvendit Kombëtar në Vlorëpër Shpalljen e Pavarësisë me anën e dele-gatëve nga krahina të ndryshme të trojeveshqiptare mbarti një mesazh të domosdoshëmmbarëkombëtar. Ardhja e Isa Boletinit nëVlorë, krahas Ismail Qemalit tregoi qartë jovetëm përshëndetjen dhe miratimin e popul-lit të Kosovës për Pavarësinë, por konfirmoidhe faktin se populli i Kosovës jo vetëm si njëpjesë e pandashme e kombit shqiptar, por

edhe si pjesë e historisë kombëtarei kishte të gjitha të drejtat legjitimesi dhe meritat e padiskutueshmepër këtë Pavarësi. Në këtë kuptimimazhi i Lidhjes Shqiptare tëPrizrenit 1878 ishte i pranishëmnë shtëpinë historike në Vlorë, kuu ngrit flamuri i Pavarësisë. Njëpikë interesante e aktit të Pavarë-sisë është edhe mënyra e qeverisjese konceptuar nga Ismail Qemalidhe qeveria e përkohshme. Në tëgjitha dokumentet konceptimiqeverisës i afrohej në vija tëpërgjithshme ndonëse jo të saktë-suara përfundimisht një forme qëanonte nga një lloj qeverisjeje re-publikane, pra nuk u zgjodh for-ma e mirëfilltë monarkike. Të mosharrojmë se në këtë cak kohor shu-mica e shteteve të Ballkanit, poredhe të Evropës kishi formënmonarkike të qeverisjes. Pra, sh-

teti modern shqiptar pati që në origjinën e tijnjë koncept të përparuar të qeverisjes së vetëshqiptarëve nga shqiptarët. Kjo është një ngapikat më të ndritshme të mendimit politik sh-qiptar dhe të sendërtimit të qeverisë sëpërkohshme të Ismail Qemalit. Por rretha-nat historike, vazhdonin të ishin gjithashtusiç e kemi theksuar disa herë më sipër in ex-stremis. Qeveria e Ismail Qemalit jo vetëm qëbëri të gjitha sakrificat për konfirmimin e ekz-istencës së vet po shtjelloi edhe një veprimtaridiplomatike për njohjen e shtetit të ri shqiptar.Pa këtë njohje nga ndërkombëtarët shteti sh-qiptar i porsakrijuar, do ta kishte të vështirëintegrimin në bashkësinë e shteteve evropi-ane. Por, kancelaritë politike të Evropës kish-

in mendime dhe ide të ndryshme në lidhje metë ardhmen e shtetit shqiptar. Interesa nga mëtë skajshmet synonin mosnjohjen e shtetit sh-qiptar, ndërsa interesa të tjera të fuqive tëmëdha e miratonin njohjen e shtetit shqiptar,por sipas një statusi të formuluar prej tyre dhesipas interesave të tyre. Ishte e qartë se Qever-ia e Përkohëshme e Ismail Qemalit duke e kry-er rolin e saj historik kishte hapur shtigjetdhe mundësitë që Fuqitë e Mëdha ta përcak-tonin statusin e Shqipërisë ashtu siç ndodhinë Konferencën e Londrës më 1913. Fuqia au-toritative e Konferencës së Londrës natyrishtishte shumë e madhe. Në vendimet e Konfer-encës së Londrës u konfirmua njohja ndërko-mbëtare e shtetit shqiptar duke u përcaktuarsi formë monarkike, pra të një mbretërie nëkrye të të cilit u vendos një princ i huaj, i njo-hur si Princ Vidi, dhe kryeqyteti i Shqipërisë i1913 u bë qyteti i Durrësit. Por vendimet eKonferencës së Londrës patën dhe diçka neg-ative dhe të rëndë: në përcaktimin e kufijveshtetërore të Shqipërisë u bë një padrejtësi epaimagjinueshme, pothuaj të gjitha trojet eKosovës dhe troje të tjera shqiptare në lindjedhe në juglindje të Shqipërisë iu dhanë sh-teteve ballkanike. Mund të thuhet se qe bërënjë ndarje drastike për gjysmën e kombit sh-qiptar. Kjo padrejtësi historike ka pasur pa-sojat e saj në historinë e shekullit XX. Vetëmnë fundin e shek. XX, më 1999 kur ndodhilufta për çlirimin e Kosovës nga sundiminjëshekullor serb mund të thuhet se çështjakombëtare shqiptare e arriti një zgjidhje tëpranueshme duke korrigjuar deri diku paso-jat e kushtueshme të ndarjes së kufijve poli-tikë të shtetit shqiptar më 1912. Epoka e re edemokracisë dhe integrimit evropianë, hapjae kufijve, qarkullimi i lirë i ideve dhe injerëzve, ndryshimet e mëdha pozitive dhekonceptuale që ndodhën në fillimin e shek.XXI kanë bërë që çështja kombëtare shqiptaretë konfirmohet më shumë dhe të ngrihet nënjë lartësi të re. Fati i Ismail Qemalit pasmbarimit të funksionit të tij, si kryetar i qever-isë së përkohshme të Vlorës qe fati i një njeriutë madh i cili i kuptonte të gjitha situatat madjeedhe vetë skualifikimin e rolit të tij mbas vitit1913. Nuk duhet harruar asnjëherë se vepra eIsmail Qemalit është vepra e një njeriu mekulturë të shumanshme, me përvojë politiketë admirueshme, me një konceptim inteligjentdhe të guximshëm dhe vendimtar. Në shkrimetdhe intervistat e tij të cilat mund të zënë disavëllime hetohet kthjelltësisht ligjërimi politiki këtij personaliteti të madh. Ismail Qemali, jovetëm e kuptonte kohën që jetoi, por ai kon-ceptoi më tepër të ardhmen e shqiptarëve. Sipolitikan i një niveli të lartë ai kuptoi bash-këveprimin midis faktorëve shqiptarë dhe fak-torëve ndërkombëtarë. Ligjërimi i tij politikshpreh dhe reflekton një të menduar në kush-tet e një globalizmi politik të kohës, duke rua-jtur në dinjitet mëvetësinë dhe autoktoninë eshqiptarëve dhe përurimin e jetës së tyre mod-erne shtetërore. Pra, që nga Skënderbeu nukka një shëmbëlltyrë të dytë si Ismail Qemalinë lidhje me aktin që ai kreu jo vetëm përparagjithë shqiptarëve, por përpara gjithë botës.Ai është kështu një personalitet i cili ka njëkarakter ekskluziv të theksuar. Nisma e tij dheatdhëtarëve që ai përfaqësonte ishte një nismëjetike, absolutisht e domosdoshme dhe që përu-roi tërë historinë që erdhi pas 1912 deri në ditëte sotme. Kështu flamuri që u ngrit në 1912 eringjalli krejt kombin shqiptar. Ky flamur i dhashqiptarëve kredencialet e shtetit si subjektvetorganizimi dhe emancipimi, me të drejta tëbarabarta përpara gjithë shteteve të tjera, prabëri të mundur që shqiptarët të mos zh-dukeshin dhe të harroheshin në arenën e his-torisë por të ishin përherë brenda kësaj arene,duke i përjetuar ngjarjet duke qenë aktorë tëngjarjeve dhe duke zhvilluar principet të sh-tetit dhe të institucioneve shtetërore, përherëme një prirje të pazbehshme dot, ndajqytetërimit evropian dhe demokracisë, lirisëdhe integrimit të shumëfishtë.

Populli feston shpalljen e Pavarësisë

Populli feston shpalljen e Pavarësisë

www.shqiptarja.com E diel, 4 nëntor 201222

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom KRITIKA

PPPPPIKTURAIKTURAIKTURAIKTURAIKTURATTTTT RRRRREGJIMIEGJIMIEGJIMIEGJIMIEGJIMI

Arti i diktaturës vuanteArti i diktaturës vuanteArti i diktaturës vuanteArti i diktaturës vuanteArti i diktaturës vuantenga 'astma piktorike'nga 'astma piktorike'nga 'astma piktorike'nga 'astma piktorike'nga 'astma piktorike'

LLAMBI BLIDO:

Në foto:(Majtas)Llambi

Blido Nepultin e

komandimit,1971

(Djathtas)RafaelDemboVargu i

punëtorëve

Shqipëri, TShqipëri, TShqipëri, TShqipëri, TShqipëri, Tiranë, Galeria Kombëtare. Mes dhjetëra veprash të të ashtuquajturit Realizmiiranë, Galeria Kombëtare. Mes dhjetëra veprash të të ashtuquajturit Realizmiiranë, Galeria Kombëtare. Mes dhjetëra veprash të të ashtuquajturit Realizmiiranë, Galeria Kombëtare. Mes dhjetëra veprash të të ashtuquajturit Realizmiiranë, Galeria Kombëtare. Mes dhjetëra veprash të të ashtuquajturit RealizmiSocialist bien në sy disa tablo që dëshmojnë mospajtimin me regjimin e Hoxhës. E në fundSocialist bien në sy disa tablo që dëshmojnë mospajtimin me regjimin e Hoxhës. E në fundSocialist bien në sy disa tablo që dëshmojnë mospajtimin me regjimin e Hoxhës. E në fundSocialist bien në sy disa tablo që dëshmojnë mospajtimin me regjimin e Hoxhës. E në fundSocialist bien në sy disa tablo që dëshmojnë mospajtimin me regjimin e Hoxhës. E në fund

Luca Luca Luca Luca Luca Arnaudo përfundon në një tavolinën e një bari me piktorin Llambi Blido...Arnaudo përfundon në një tavolinën e një bari me piktorin Llambi Blido...Arnaudo përfundon në një tavolinën e një bari me piktorin Llambi Blido...Arnaudo përfundon në një tavolinën e një bari me piktorin Llambi Blido...Arnaudo përfundon në një tavolinën e një bari me piktorin Llambi Blido...

Të pikturosh positë marrësh frymë

A jeton imazhi? A merr frymë?Unë luaj me këtë pyetje e të tjera,kur, me kokën në re gjatë kthimitme avion nga Tirana, sjell në mendvizitën time në Galerinë Ko-mbëtare të Shqipërisë dhe takimintim me një piktor.

Galeria Kombëtare ka salla tëmëdha e plot dritë, të mbushuranë pjesën më të madhe me veprapërfaqësuese të Realizmit Social-ist, i cili sundonte gjatë diktaturëssë gjatë të Enver Hoxhës. Kur ai uprish sëpari me BS e pastaj meKinën, sepse ato u larguan ngamodeli stalinist, Hoxha ndërtoimbi 500 mijë bunkerë njëvendëshpër mbrojtjen ngasulmet armike.

Njëvendësh!! !Vetëm kur kërkontë përfytyrosh as-fiksinë e një projek-ti të tillë të çmen-dur, mund ta kup-tosh më mirë sh-kallën e lirisë që gë-zonin artistët sh-qiptarë gjatë asajdiktature. Pikturate ekspozuara nëGKA tregojnë nëfakt një paradë tëpandërprerë punë-torësh, ushtar-akësh, partizanëshprometeikë, tëgjithë me ngjyra dheu, të errëta.

Megjithatë, në kompaktësinë ekëtij rreshtimi, ndihet tek-tuk njëspiral daljeje: Rafael Dembo, p.sh.pikturon një grup punëtorësh"vullnetarë", që ndërsa shkojnë nëfushë, nuk buzëqeshin. Më tej, nëdy vepra të viteve '60, Spiro Kris-to na nxjerr para disa aviatorë qëlozin me modelina avionesh, dhemë pas fëmijë me pushkë, dhe menjë shikim dashamirës, ndërsa ibashkon të dy palet- me qëllim ajo? S'dihet: të rritur , fëmini, luftë,dhe lojë, e bën të tërën më njerë-zore. Përmbi çdo gjë tjetër, nuk lar-gohemi dot nga dy pëlhura tëLlambi Blidos, të dyja të fillim-viteve '70. Në fakt ka aty një

kolorit të dritësuar dhe një in-teligjencë kompozimi vërtet të jas-htëzakonshme, që i bëjnë dy figu-rat e paraqitura (një punëtore qëmanovron levat e një fabrike, dhenjë vajzë me shprehje enigmatike)vendosmërisht të dallueshme ngagjithë të tjerat aty pranë.

Falë një serie fatlume takimesh- Tirana në fakt është një botë etërë e vogël - ia dalim ta takojmëBlidon disa orë mbas vizitës në

muze. Na shoqëron Gëzim Pa-naritit, kuratori i GKA, i cili nashpjegon gjatë rrugës se sa i rëndë-sishëm është artisti Blido për Sh-qipërinë, edhe sepse ka mundur tëqëndrojë i huaj brenda regjimit, gjëqë bashkëbiseduesi ynë e përsëritme ton, ishte e vetmja mënyrë emundshme për të rezistuar pa ueliminuar fizikisht. Blido ështëgati 80-vjeç, është i verbër dhevazhdon të pikturojë. Ulur në një

kafe të periferisë, ky njeri i butëna shpjegon se si, pra humbjes për-fundimtare të shikimit, kishte ar-ritur të zhvillonte një teknike tëtijën kombinimi të ngjyrave dhe tëpërdorimit të hapësirave mbi te-lajo, për të vazhduar në errësirë.

Të mbresuar nga një përkush-tim i tillë pikturës, pyesim Blidonç`kuptim i jep punës me pikturënnë kohën e diktaturës.

Na përgjigjet me një leksion të

pasionuar mbi lehtësinë e ngjyrave,pastaj shton se ka menduar gjith-monë që artit zyrtar i mungontefrymëmarrja, vuante nga "asmapiktorike", dhe ishte pikërisht kjofrymëmarrje që ai ka dashur tambajë gjallë nëpërmjet ngjyrave.

Artistë si Edison Gjergo epaguan shumë rëndë për mjaft mëpak: Në 1973 e burgosën se piktu-ra e tij vuante nga "formalizmi",dhe s'dihet ç'kuptonin me këtë.Kurse Llambi qëndroi me dashjenë periferi të skenës artistike qëtë mund të vazhdonte pikturën nëliri, ndërkohë që, si ilustrator përtë fituar jetën, merrte nga historitëvizatimore amerikane që i lejo-heshin, dhe nga koloristët e mëd-henj të çdo kohe frymezimin e tijartistik. Me një fjalë brenda njëbote të burgosur, ai ruantemundësinë e një vrojtimi të lirë:nëpër errësirën e një diktatureparanoiake. Pra, ky artist menatyrë paqësore dhe të pasionuar,kishte kaluar tek një errësirëtjetër, atë të verbimit, por duke di-tur të gjente rrugën për t'u mbi-jetuar të dyjave. Dhe kishte shpë-tuar kësisoj pikturën e tij.

Dalim nga lokali në mbrëmjetashmë, e drejtohemi tek banesattona. Imazhet e Blidos na sho-qërojnë mendërisht, përherë e mëtë qarta, të ndriçuara në errësirënqë na rrethon.

27 shtator 201227 shtator 201227 shtator 201227 shtator 201227 shtator 2012

Luca Luca Luca Luca Luca ArnaudoArnaudoArnaudoArnaudoArnaudo

Në foto: (Lart) LlambiBlido Vajza 1971(Djathtas) Galeria

Kombëtare, pamjee brendshme