ÁÖÖ¾ÖÛúÖ»ÖÖ Æê ÃÖÖ¸ê ¿ÖŒµÖ †ÃÖŸÖ ®ÖÖÆß. ¬Ö´ÖÖÔ¾Ö¸ ×ÛÓ¾ÖÖ ¤ê¿Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö ¾ÖÖ Ûãú™ãÓ²Öß •Ö®ÖÖÓ¾ÖÖ¸ †Ö¯Ö¢Öß

†Ö»Öß ŸÖ¸ ŸÖÖê ¯ÖÎÖÞÖ¯ÖÞÖÖ®Öê ן֓ÖÖ ¯ÖÎןÖÛúÖ¸ Ûú¸ß»Ö, ¬Ö´ÖÖÔÃÖÖšß ¾ÖÖ ¯Ö¸×ÆŸÖÖÃÖÖšß ¯ÖÎÃÖÓÝÖß †ÃÖŸµÖÆß

²ÖÖê»Öê»Ö; ¯ÖÖÞÖß - ´ÖÖŸÖßÃÖָܵÖÖ ¾ÖßÖæ ®Ö ¤êŸÖÖÆß ‘Öê‡Ô»Ö, þָ֤ - ÃÖÓŸÖÖêÂÖ šê¾Öæ®Ö ‡ŸÖ¸ ×áֵÖÖÓ®ÖÖ ´ÖÖŸÖÖ -

³Ö×ÝÖ®Öß ´ÖÖ®Öê»Ö ¾Ö ¯Ö׸ÝÖÎÆÖ“Öê ¯ÖδÖÖÞÖ š¸¾Öæ®Ö ŸµÖÖÆæ®Ö †×ŸÖ׸ŒŸÖ ¬Ö®Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö ŸÖ£ÖÖ ¸Ö™Ò×ÆÃÖÖšß

¤Ö®Ö¬Ö´ÖÖÔŸÖ ÜÖ“ÖÔ Ûú¸ß»Ö. Æß ¾µÖ¾ÖãÖÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔŸÖ †×ŸÖ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ÛúÖ»ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö - †ÖפŸÖߣÖÕÛú¸ ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö

¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö “ÖÖ»ÖŸÖ †Ö»Öß †ÖÆê ¾Ö †Ö•ÖÆß ŸÖß †ÜÖÓ›ºþþ¯ÖÖ®Öê ÃÖãºþþ †ÖÆê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öê Æê ‹Ûú

¾Öî׿Ö™¶ ÆÖêµÖ. µÖÖ ¤é™߮Öê ´Öã®Öß ¾Ö ÁÖÖ¾ÖÛú , ÃÖÓ®µÖÖÃÖß ¾Ö ÝÖéÆÃ£Ö ¬Ö´ÖÔõÖê¡ÖÖŸÖ ×ÛÓ¾ÖÖ †ÖŸ´ÖÖê®®ÖŸÖß“µÖÖ

²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ‹Ûú ¯ÖÎÛúÖ¸“µÖÖ ‹ÛúÖŸ´Ö³ÖÖ¾Ö®Öê®Öê ¸ÖÆŸÖÖŸÖ ¾Ö †Ö¯ÖÖ¯Ö»µÖÖ ¿ÖŒŸÖß®ÖãÃÖÖ¸ ¸Ÿ®Ö¡ÖµÖºþþ¯Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß

¯ÖÖ»Ö®ÖÖ Ûú¸ßŸÖ †ÖŸ´Ö×¾ÖÛúÖÃÖ ÃÖÖ¬ÖŸÖÖŸÖ. ¬Ö´ÖÖÔ¸Ö¬Ö®ÖêŸÖ ¯Öã¹ýÂÖÖ²Ö¸Öê²Ö¸ ×áֵÖÖÓ®ÖÖÃÖã¬¤Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê

×¾Ö׿Ö™ ´ÖµÖÖÔ¤ê¯ÖµÖÕŸÖ ÃÖ´ÖÖ®Ö †×¬ÖÛúÖ¸ פ»ÖÖ †ÖÆê. ŸÖߣÖÕÛú¸ ³ÖÝÖ¾ÖÓŸÖÖ“µÖÖ ÃÖÓ‘Ö¾µÖ¾ÖãÖêŸÖ ´Öã®Öß,

†Ö×µÖÔÛúÖ, ÁÖÖ¾ÖÛú ¾Ö ÁÖÖ×¾ÖÛúÖ †ÃÖê “ÖÖ¸ ÝÖ™ ¯ÖΣִ֯ÖÖÃÖæ®Ö ×¾ÖªÖ´ÖÖ®Ö †ÖÆêŸÖ. †ÖŸ´ÖÖê®®ÖŸÖß Ûú¸ŸÖÖ®ÖÖ

¾ÖÞÖÔ, •ÖÖŸÖß, ×»ÖÓÝÖ ¾ÖÖ ¾ÖµÖ, ŸÖÃÖê“Ö ÝÖ׸²Öß ¾ÖÖ ÁÖß´ÖÓŸÖß Æê ²ÖÖÊ ³Öê¤ †Ö› µÖê‰ú ®ÖµÖêŸÖ †ÃÖê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ

†ÖÝÖÎÆÖ®Öê ÃÖÖÓÝÖŸÖÖê ¾Ö ŸÖÃÖê þÖÖŸÖÓ¡µÖ ÃÖ¾ÖÖÕ®ÖÖ ¯ÖÎ¤Ö®Ö Ûú¸ŸÖÖê; µÖÖ´Öãôê“Ö ŸÖÖê †Ö¯Ö»Öê ÝÖÖֿÖÖ»Öß †×ß֟¾Ö

×™Ûú¾Öæ®Ö †ÖÆê. ‹¾Öœê“Ö ®Ö¾Æê ŸÖ¸ ²ÖÆã•Ö®Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖ ŸÖÖê †Ö¤¸ÞÖßµÖ ÝÖÞÖ»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê, †ÃÖê פÃÖæ®Ö µÖê‡Ô»Ö.

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß †¿Öß Ã£Öæ»Ö ºþþ¯Ö¸êÂÖÖ †ÖÆê. ŸµÖÖ“Öê ×¾ÖßÖéŸÖ ¾Ö ÃÖæõ´Ö þֺþþ¯Ö ŸÖ¢¾ÖÖ£ÖÔÃÖæ¡Ö,

¸Ÿ®ÖÛú¸Þ› ÁÖÖ¾ÖÛúÖ“ÖÖ¸, †®ÖÝÖÖ¸ ¾Ö ÃÖÖÝÖÖ¸ ¬Ö´ÖÖÔ´ÖéŸÖ †Ö¤ß ÝÖÎÓ£ÖÖÓ¾Öºþþ®Ö †³µÖÖÃÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö. ו֖ÖÖÃÖæ®Öß

ŸÖê †¾Ö¿µÖ •ÖÖÞÖæ®Ö ‘µÖÖ¾Öê.

( ‘ ÃÖ®´Ö×ŸÖ ’ ´ÖÖ×ÃÖÛú, ®ÖÖê¾ÆêÓ²Ö¸, 1952 )

… 3 …

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß ¯ÖÎÖ“Ö߮֟ÖÖ

þ֟ÖÓ¡ÖŸÖÖ ¾Ö ¯ÖÎÖ“Ö߮֟ÖÖ

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ ×ÆÓ¤ããÖÖ®ÖÖŸÖᯙ ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ¬Ö´ÖÖÕ¯ÖîÛúß ‹Ûú ¬Ö´ÖÔ †ÖÆê. µÖÖ ÝÖÖê™ߓÖß •ÖÖÞÖß¾Ö ÃÖ¾ÖÖÕ®ÖÖ —

ÖÖ»Öß †ÖÆê †ÃÖê פÃÖŸÖ ®ÖÖÆß. ÛúÖÆß ¾ÖÂÖÖÕ¯Öæ¾ÖßÔ »ÖÖêÛúÖÓ“Öß †¿Öß ÃÖ´Ö•ÖæŸÖ ÆêÖŸÖß Ûúß, •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ ‡ÃÖ¾Öß

ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ ÃÖÆÖ¾µÖÖ ¿ÖŸÖÛúÖŸÖ ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ´ÖÆÖ¾Ö߸ µÖÖÓ®Öß ¯ÖÎן֯ÖÖפ»ÖÖ ¾Ö ŸÖê¾ÆÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö †Ö•ÖŸÖÖÝÖÖµÖŸÖ ŸÖÖê

Ûú´Ö߆׬ÖÛú ¯ÖδÖÖÞÖÖŸÖ ×ÆÓ¤ããÖÖ®ÖÖŸÖ †×ß֟¾ÖÖŸÖ †ÖÆê. ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ´ÖÆÖ¾Ö߸ÖÓ“µÖÖ ¯Öæ¾ÖßÔÆß •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ¯ÖΓÖ×»ÖŸÖ

ÆÖêŸÖÖ Æß ¾ÖßÖã×ã֟Öß »ÖÖêÓÛúÖÓ®ÖÖ ´ÖÖÆßŸÖ ®Ö¾ÆŸÖß ¾Ö ŸÖß ÛãúÞÖß ÃÖÖÓÓ×ÝÖŸÖ»Öß ŸÖ¸ß ´ÖÖ®µÖ Ûê»Öß •ÖÖŸÖ ®ÖÃÖê;

ÛúÖ¸ÞÖ ŸµÖÖ ¾ÖßÖã×ã֟Öß»ÖÖ ¯Öæ¸Ûú †ÃÖÖ ÃÖ²Öô ‹êןÖÆÖÃÖ×Ûú ¯Öã¸Ö¾ÖÖ ŸµÖÖ ¾Öêôß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ®Ö¾ÆŸÖÖ; ¯Ö¸ÓŸÖã

¯Öãœê •ÖÃÖ•ÖÃÖÖ ×¾Ö«Ö®Ö ¯ÖÎÖ“µÖ×¾ÖªÖ - ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÛú›æ®Ö ¾Ö ‡×ŸÖÆÖÃÖÛúÖ¸ÖÓÛú›æ®Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ÃÖÜÖÖê»Ö

†³µÖÖÃÖ ÆÖê‰ú »ÖÖÝÖ»ÖÖ, ŸÖÃÖŸÖÃÖÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ‡×ŸÖÆÖÃÖ ˆ•Öê›ÖŸÖ µÖê‰ú »ÖÖÝÖ»ÖÖ. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß

ŸÖ¢¾Ö¯ÖÎÞÖÖ»Öß ¾Ö †Ö“ÖÖ¸¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö ÛúÖÆß ¯ÖδÖÖÞÖÖŸÖ ²ÖÖ ¬Ö´ÖÖÔ¿Öß •ÖãôÞÖÖ¸ß †ÃÖ»µÖÖ®Öê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ

²ÖÖ¬Ö´ÖÖÔ“Öß“Ö ‹Ûú ¿ÖÖÜÖÖ †ÖÆê, †¿Öß •Öß »ÖÖêÛúÖÓ“Öß ¯ÖãÂÛúô פ¾ÖÃÖÖÓ¯ÖÖÃÖæ®Ö Ûú»¯Ö®ÖÖ —ÖÖ»Öß ÆÖêŸÖß, ŸÖß

µÖÖ ®Ö¾Öß®Ö ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö®ÖÖ®Öê ¤æ¸ Ûê»Öß ÝÖê»Öß. ŸÖÃÖê“Ö •µÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ ²ÖÖ ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ³ÖÖÝÖ ®ÖÖÆß

ŸµÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê ŸÖÖê ×ÆÓ¤æ ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖÆß ³ÖÖÝÖ ®ÖÖÆß, Æê µÖÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓ®Öß ÃÖÖ¬ÖÖ¸ ¤ÖÜÖ¾Öæ®Ö פ»Öê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öê

þ֟ÖÓ¡Ö †×ß֟¾Ö †¿ÖÖ ¸ßŸÖß®Öê ´ÖÖ®µÖ —ÖÖ»µÖÖ®ÖÓŸÖ¸ ŸµÖÖ ¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ ¯ÖÎÖ“Ö߮֟ÖêÜÖ ¯Öο®Ö ¯ÖÎÖ´ÖãܵÖÖ®Öê ¯Öãœê †Ö»ÖÖ

¾Ö ¾ÖêÝÖ¾ÖêÝÖóµÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ÃÖÖ¬Ö®ÖÃÖÖ´ÖãÝÖÎß¾Öºþþ®Ö ŸÖÖê ÃÖÖê›×¾ÖÞµÖÖ“Öê ¯Öε֟®Ö ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓÛú›æ®Ö

ÃÖãºþþ —ÖÖ»Öê ¾Ö †•Öæ®Ö “ÖÖ»Öæ †ÖÆêŸÖ.

×ÜÖÎßÖÖ²¤¯Öæ¾ÖÔ †Öš¾µÖÖ ¿ÖŸÖÛúÖŸÖᯙ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ

ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓ“µÖÖ µÖÖ †×¾Ö¸ŸÖ ¯Öε֟®ÖÖÓ®ÖÖ »Ö¾ÖÛú¸“Ö µÖ¿Ö †Ö»Öê. ŸµÖÓÖ®Öß ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ¯Öã¸Ö¾µÖÖ×®Ö¿Öß

†ÃÖê ׬¤ Ûúºþþ®Ö ¤ÖÜÖ×¾Ö»Öê Ûúß, ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ´ÖÆÖ¾Ö߸ÖÓ®ÖÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ÃÖÓãÖÖ¯ÖÛú ´ÖÖ®ÖÞÖê ¾Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß

ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ ÃÖÆÖ¾µÖ ¿ÖŸÖÛúÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö —ÖÖ»Öß †ÃÖê ´ÖÖ®ÖÞÖê Æê ÃÖ¾ÖÔ£Öî¾Ö “ÖæÛú †ÖÆê; ÛúÖ¸ÞÖ

³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ¯ÖÖÀ¾ÖÔ®ÖÖ£Ö Æê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öê ¯Öξ֟ÖÔÛú ÆÖê‰ú®Ö ÝÖêê»Öê ¾Ö ŸµÖÖ ¾Öêôß •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß ˆ¯ÖÖÃÖ®ÖÖ »ÖÖêÛú Ûú¸ßŸÖ

ÆÖêŸÖê. ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ¯ÖÖÀ¾ÖÔ®ÖÖ£Ö Æß ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ¾µÖŒŸÖß ÆÖê‰ú®Ö ÝÖê»Öß ¾Ö ן֮Öê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ¯ÖγÖÖ¾Öß ¯ÖΓÖÖ¸ Ûê»ÖÖ

Æê ×ÃÖ¬¤ —ÖÖ»µÖÖ®Öê ÃÖÖÆוÖÛú“Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ ¯ÖÎÖ“Ö߮֟Öê“Öê »ÖÖêÞÖ ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ“µÖÖ ¯Öæ¾ÖßÔ †Öš¾µÖÖ

¿ÖŸÖÛúÖ¯ÖµÖÕŸÖ ®ÖêÞµÖÖÃÖ ´ÖÖ®µÖŸÖÖ ¤êÞÖê ÃÖ¾ÖÖÔÓ®ÖÖ ³ÖÖÝÖ ¯Ö›»Öê.

¾Öê¤ÛúÖ»Öß®Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ

•µÖ †£ÖßÔ ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ †Öš¾µÖÖ ¿ÖŸÖÛúÖŸÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ²Ö·µÖÖ“Ö »ÖÖêÛúÖÓÛú›æ®Ö ×®Öšê®Öê ¯ÖÖô»ÖÖ

•ÖÖŸÖ ÆÖêŸÖÖ, ŸµÖÖ †£ÖßÔ ŸµÖÖ ÛúÖ»ÖÖ“µÖÖ †Ö¬ÖßÆß ŸÖÖê ¯ÖΓÖ×»ÖŸÖ ÆÖêŸÖÖ ×ÛÓ¾ÖÖ ÛúÖµÖ, µÖÖ ÝÖÖê™ßÛú›ê

ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓ“Öê »ÖõÖ ¾Öô»Öê. ‡×ŸÖÆÖÃÖ - ¿ÖÖáÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê •µÖÖ ÛúÖ»ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö »ÖÖêÛúÖÓ®ÖÖ ×»ÖÆÖ¾ÖµÖÖ“µÖÖ ×»Ö¯Öß“Öê

–ÖÖ®Ö †¾ÖÝÖŸÖ —ÖÖ»Öê ¾Ö •µÖÖ ÛúÖ»ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ÛúÖêÞÖŸµÖÖ ŸÖ¸ß ×»Ö¯ÖßŸÖ ×»Ö×Æ»Öê»Öê ×»ÖÜÖÖÞÖ ×´ÖôŸÖê, ŸµÖÖ

ÛúÖ»ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»ÖÖ“Öß ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ ÆÖêŸÖê ¾Ö ŸµÖ ¯Öæ¾ÖßÔ“µÖÖ ÛúÖ»ÖÖ»ÖÖ ´ÆÞÖ•Öê ÛúÃÖ»ÖêÆß ×»ÖÜÖÖÞÖ

ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ®ÖÃÖ»Ö껵ÖÖ ÛúÖôÖ»ÖÖ ¯ÖÎÖÝÖîןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»Ö †ÃÖê ´ÆÞÖŸÖÖŸÖ. ×ƤããÖÖ®Ö“ÖÖ ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»Ö

‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ“µÖÖ ¯Öæ¾ÖßÔ •Ö¾Öô•Ö¾Öô 1500 ŸÖê 2000 ¾ÖÂÖÖÔÓ¯ÖÖÃÖæ®Ö ÃÖãºþþ ÆÖêŸÖÖê; ÛúÖ¸ÞÖ

ŸµÖÖ ÛúÖ»ÖÖŸÖ ×»Ö×Æ»Öê»Öê ¾Öê¤ ¾ÖÝÖî¸ê ÝÖÎÓÓ£Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö †ÖÆêŸÖ ¾Ö ´ÆÞÖæ®Ö“Ö ŸµÖÖ ÛúÖ»ÖÖ»ÖÖ ¾Öê¤ÛúÖ»Ö †ÃÖê

´ÆÞÖŸÖÖŸÖ. ŸÖê¾ÆÖ ¾Öê¤ÛúÖ»Ö ÆÖ ×ÆÓ¤ããÖÖ®Ö“µÖÖ ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»ÖÖŸÖᯙ ¯Ö×Æ»ÖÖ ÛúÖ»ÖÜÖÓ› †ÃÖ»µÖÖ®Öê •Öî®Ö

¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ †×ß֟¾ÖÖ“µÖÖ ¤é™߮Öê ¾Öê¤ÛúÖ»ÖÖ“ÖÖ ÃÖÖÓÝÖÖê¯ÖÖÓÝÖ †³µÖÖÃÖ Ûú¸Ö¾ÖµÖÖÃÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓ®Öß ÃÖãºþþ¾ÖÖŸÖ

Ûê»Öß. µÖÖ †³µÖÖÃÖÖ¾Öºþþ®Ö †ÃÖê ¤é™Ö꟯֢ÖßÃÖ µÖêŸÖê Ûúß, ¾Öê¤ÛúÖ»Öß ×»Ö×Æ»Ö껵ÖÖ ¾Öê¤, ÃÖÓ×ÆŸÖÖ, ²ÖÎÖÊÞÖê,

ˆ¯Ö×®ÖÂÖ¤ê ¾ÖÝÖî¸ê ÝÖÎÓ£ÖÖŸÖ ¤Öê®Ö ¯Ö¸Ã¯Ö¸Ö×¾Ö¹ý¬¤ ×¾Ö“ÖÖ¸¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö ÝÖÎ×£ÖŸÖ —ÖÖ»Ö껵ÖÖ †ÖÆêŸÖ. ŸµÖÖÓ¯ÖîÛúß ‹Ûú

¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö µÖ–Ö Ûú¸ÞÖê ¾Ö µÖ–ÖÖŸÖ ¯Ö¿ÖæÓ“Öê ²Ö×»Ö¤Ö®Ö Ûú¸ÞÖê µÖÖ ¤Öêê®Ö ÝÖÖê™ßÓ®ÖÖ ´ÖÆ¢¾Ö ¸¤êŸÖê, ŸÖ¸ ¤ãÃÖ¸ß ¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö

µÖ–ÖµÖÖÝÖÖ¤ß ÛéúŸµÖÖŸÖᯙ ×ÆÓÃÖê“ÖÖ ÛúÃÖæ®Ö ×®ÖÂÖê¬Ö Ûú¸ŸÖê. Æß ¤ãÃÖ¸ß ¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö •Öî®ÖÖÓ“Öß ÆÖêŸÖß ¾Ö ŸÖß ´Öãܵ֟Ö

: ´ÖÝÖ¬Ö ¤ê¿ÖÖŸÖ •ÖÖÃŸÖ ¯ÖÎ²Ö»Ö ÆÖêŸÖß. µÖÖ ¤Öê®Ö ¯Ö¸Ó¯Ö¸ÖÓŸÖ †Öœôæ®Ö µÖêÞÖÖ·µÖÖ ×¾Ö“Öָ׳֮®ÖŸÖê´Öãôê“Ö †ÖµÖÖÔ“µÖÖ

¯ÖÎÖ“Öß®Ö ÝÖÎÓ£ÖÖÓŸÖæ®Ö Ûãúºþþ - ¯ÖÖÓ“ÖÖ»Ö ¤ê¿ÖÖŸÖᯙ »ÖÖêÛúÖÓ¿Öß ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö šê¾Öæ ®ÖµÖêŸÖ †¿ÖÖ ÃÖæ“Ö®ÖÖ ×¤»Ö껵ÖÖ ×¤ÃÖæ®Ö

µÖêŸÖÖŸÖ. µÖÖ ¤ãÃÖ·µÖÖ ¯Ö¸Ó¯Ö¸êŸÖ ´Öãܵ֟¾ÖêÛúºþþ®Ö †ÖµÖêÔŸÖ¸ »ÖÖêÛú ÆÖêŸÖê. ŸÖê †Ö“Ö׸ŸÖ †ÃÖ»Öê»ÖÖ ¬Ö´ÖÔ ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö

¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö µÖÖÓ®Öß Ã£ÖÖׯֻÖê»ÖÖ ÆÖêŸÖÖ. Æê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÃÖÓãÖÖ¯ÖÛú ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ¾ÖéÂÖß³Ö®ÖÖ£Ö ¾Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ ´ÖÖÝÖæ®Ö —

ÖÖ»Öê»Öê ‡ŸÖ¸ ¬Ö´ÖÔ¯Öξ֟ÖÔÛú ŸÖߣÖÔÛú¸ µÖÖÓ®ÖÖ ¯Ö×Æ»µÖÖ ¯Ö¸Ó¯Ö¸ê“µÖÖ »ÖÖêÛúÖÓÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ¬Ö´ÖÔÝÖÎÓ£ÖÖÓŸÖæ®Ö ïÖ™

´ÖÖ®µÖŸÖÖ ×¤»Öß †ÖÆ. ŠúݾÖê¤ÖŸÖ ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö ¾Ö †×¸Â™®Öê´Öß µÖÖ ¤Öê®Ö •Öî®Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“ÖÖ ˆ»»ÖêÜÖ †Öœôæ®Ö

µÖêŸÖÖê; ŸÖ¸ µÖ•Öã¾ÖêÔ¤ÖŸÖ ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö, †×•ÖŸÖ®ÖÖ£Ö ¾Ö †×¸Â™®Öê´Öß µÖÖ ŸÖß®Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“ÖÖ ®ÖÖ´Ö×®Ö¤êÔ¿Ö Ûê»Öê»ÖÖ

†ÖÆê. ŸÖÖê •Öî®ÖÖÓ®ÖÖ ˆ§ê¿Öæ®Ö“Ö Ûê»ÖÖ ÝÖê»Öê»ÖÖ †ÃÖÖ¾ÖÖ, †ÃÖê ÝÖé×ÆŸÖ ¬Ö¸ÞµÖÖŸÖ µÖêŸÖê; ÛúÖ¸ÞÖ ¾ÖΟÖê †Ö“Ö¸ÞÖ¸

ÃÖ´ÖÖ•Ö ŸÖÖê ¾ÖÎÖŸµÖ ÃÖ´Ö•Ö †Ö×ÞÖ •Öî®Ö Æê“Ö †×ÆÓÃÖÖ¤ß ¾ÖΟÖê †Ö“Ö¸ÞÖÖ¸ê ÆêŸÖê ¾Ö ‡ŸÖ¸ »ÖÖêÛú µÖ–ÖµÖÖÝÖÖ¤ß

ÛéúŸµÖ ÛúÞÖ¸ê ÆÖêŸÖê; ´ÆÞÖæ®Ö“Ö †£Ö¾ÖÔ¾Öê¤ŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ ‘ ´ÖÆÖ¾ÖÎÖŸµÖ ’ ¿Ö²¤ ¾ÖéÂÖ³Ö¤ê¾ÖÖÃÖÖšß ¾ÖÖ¯Ö¸»Öê»ÖÖ

†ÃÖÖ¾ÖÖ †ÃÖê ÃÖ´Ö•ÖÞµÖÖŸÖ µÖêŸÖê. ×¾ÖÂÞÖã¯Öã¸ÖÞÖ ¾Ö ³ÖÖÝÖ¾ÖŸÖ¯Öã¸ÖÞÖ µÖÖ ¤Öê®Ö ÝÖÎÓ£ÖÖÓ´Ö¬µÖê ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£ÖÖ»ÖÖ ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö

×¾ÖÂÞÖæ“ÖÖ ¯Öæ¾ÖÔ³Ö¾ÖÖŸÖᯙ †¾ÖŸÖÖ¸ ´ÖÖ®ÖÞµÖÖŸÖ †Ö»Öê †ÃÖæ®Ö ŸµÖÖŸÖ ×¤»Öê»Öê ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£ÖÖ“Öê “ÖÖ׸¡Ö •Öî®ÖÖÓ®Öß

×»Ö×Æ»Ö껵ÖÖ “Ö׸¡ÖÖ¿Öß ŸÖÓŸÖÖêŸÖÓŸÖ •ÖãôŸÖê. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖδÖÖÞÖÖÓ¾Öºþþ®Ö ¾Öê¤ÛúÖ»ÖߤêÜÖᯙ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ¯ÖΓֻÖߟÖ

ÆÖêŸÖÖ †ÃÖê ´ÖÖ®ÖÖ¾ÖµÖÖÃÖ ¯ÖΟµÖ¾ÖÖµÖ ×¤ÃÖŸÖ ®ÖÖÆß. µÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ †ÃÖÖ Ûúß, ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ †Öš¾µÖÖ

¿ÖŸÖÛúÖŸÖ“Ö ®Ö¾Æê ŸÖ¸ ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ •Ö¾Öô •Ö¾Öô 2000 ¾ÖÂÖêÔ ´ÆÞÖ•Öê ×ÆÓ¤ããÖÖ®Ö“µÖÖ ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú

ÛúÖ»ÖÜÖÓ›Ö“µÖÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ߯ÖÖÃÖæ®Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ †×ß֟¾ÖÖŸÖ ÆÖêŸÖÖ ¾Ö Æê ´ÖŸÖ ´ÖÖ®µÖ Ûú¸ÞµÖÖÛú›ê

‡×ŸÖÆÖÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓ“Öß ¯ÖξÖé¢Öß ×¤ÃÖæ®Ö µÖêŸÖê.

‡×ŸÖÆÖÃÖ¯Öæ¾ÖÔÛúÖ»Öß®Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ

Æß —ÖÖ»Öß ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»ÖÜÖÓ›Ö“µÖÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖß“Öß ¯Ö׸×ã֟Öß. ¯ÖÎÖÝÖîןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»Öß ´ÆÞÖ•Öê

‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ •Ö¾Öô•Ö¾Öô 3000 - 3500 ¾ÖÂÖêÔ ×ÆÓ¤ããÖÖ®ÖÖŸÖ ×ÃÖÓ¬Öæ ®Ö¤ß“µÖÖ ×¾Ö¿ÖÖ»Ö ÜÖÖê·µÖÖŸÖ ‹Ûú

ÃÖ´Ö鬤 ÃÖÓÃÛéúŸÖß ®ÖÖÓ¤ŸÖ ÆÖêŸÖß, †ÃÖê ŸµÖÖ ÜÖÖê·µÖÖŸÖᯙ ´ÖÖêÆêÓ•ÖÖê¤Ö¸Öê ¾Ö Æ¸¯¯ÖÖ µÖÖ ÝÖÖ¾Ö“µÖÖ —ÖÖ»Ö껵ÖÖ

ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖ¾Öºþþ®Ö †Öœôæ®Ö †Ö»Öê»Öê †ÖÆê. Æß ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖß ×ÆÓ¤ããÖÖ®ÖÖŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ÃÖÓÃÛéúŸÖß

†ÃÖæ®Ö ×ÆÓ¤ããÖÖ®Ö“ÖÖ ‡×ŸÖÆÖÃÖ †ÖŸÖÖ †ÖµÖÖÕ“µÖÖ †ÖÝÖ´Ö®ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ´ÆÞÖ•Öê ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ •Ö¾Öô•Ö¾Öô

1500 ¾ÖÂÖÖÕ¯ÖÖÃÖæ®Ö ÃÖãºþþ ®Ö ÆÖêŸÖÖ ŸÖÖê µÖÖ ¯ÖÎÖÝÖîןÖÆÖ×ÃÖÛú ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖ߯ÖÖÃÖæ®Ö ÃÖãºþþ ÆÖêŸÖÖê. ×ÃÖÓ¬Öæ

®Ö¤ß“µÖÖ ÜÖÖê·µÖÖŸÖᯙ Æß ÃÖÓÃÛéúŸÖß ¾ÖîפÛú ÃÖÓÃÛéúŸÖ߯ÖÖÃÖæ®Ö ¯ÖãÂÛúô †Ó¿Öß ×³Ö®®Ö ÆÖêŸÖß. ¯Ö×Æ»Öß ®ÖÖÝÖ¸

ÃÖÓÃÛéúŸÖß ÆÖêŸÖß, ŸÖ¸ ¤ãÃÖ¸ß ÝÖÎÖ´ÖßÞÖ Ã¾Öºþþ¯ÖÖ“Öß ÆÖêŸÖß. ¯Ö×Æ»Öß ŸÖÖ´ÖεÖãÝÖ ¾Ö ÛúÖõֵÖãÝÖ µÖÖ ÛúÖ»ÖŸÖ

¯ÖΓÖ×»ÖŸÖ ÆÖêŸÖß, ŸÖ¸ ¤ãÃÖ¸ß »ÖÖêµÖãÝÖÖŸÖ ³Ö¸³Ö¸Ö™ßÃÖ †Ö»Öß. ¸Ö•ÖÛúßµÖ, †Ö×£ÖÔÛú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú ²ÖÖ²ÖßÓ¯ÖêõÖÖ

¬ÖÖ×´ÖÔÛú ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ¤Öê®Ö ÃÖÓÃÛéúŸÖßÓŸÖ ±úÖ¸ ŸÖ±úÖ¾ÖŸÖ ÆÖŸÖß. ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖßŸÖ ×¤ÃÖ®Öæ µÖêÞÖÖ¸ß ¤ê¾Ö¤ê¾ÖŸÖÖÓ“Öß

¯Öæ•ÖÖ, ×»ÖÓÝÖ¯Öæ•ÖÖ, ´ÖæןÖÔ¯Öæ•ÖÖ ¾Ö ¾ÖéÂÖ³Ö¯Öæ•ÖÖ µÖÖ ÝÖÖê™ßÓ®ÖÖ ¾ÖîפÛú ÃÖÓÃÛéúŸÖßŸÖ †×•Ö²ÖÖŸÖ £ÖÖ¸Ö ®Ö¾ÆŸÖÖ;

ÛúÖ¸ÞÖ ¾ÖîפÛú ÃÖÓÃÛéúŸÖß Æß ×ÆÓ¤ããÖÖ®ÖÖŸÖᯙ ±úÖ¸ ¯Öã¸ÖŸÖ®Ö †¿ÖÖ †ÖµÖêÔŸÖ¸ ¸×ƾÖÖ¿ÖÖÓ“Öß ÆÖêŸÖß. †¿ÖÖ

¯ÖÎÛúÖ¸ê ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖß •Ö¸ß ¾ÖîפÛú ÃÖÓÃÛéúŸÖ߯ÖÖÃÖæ®Ö ²Ö¸ß“Ö ¾ÖêÝÖóµÖÖ ¬ÖŸÖßÔ“Öß ÆÖêŸÖß, ŸÖ¸ß ŸÖß ×ÆÓ¤ß

ÃÖÓÃÛéúŸÖß“µÖÖ ×¾Ö¹ý¬¤ †Ö¿ÖµÖÖ“Öß Ûú¬Öß“Ö ®Ö¾ÆŸÖß. ×ÛÓ²ÖÆæ®ÖÖ †×ŸÖ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖß ¾Ö ¯ÖΓÖ×»ÖŸÖ

×ÆÓ¤ß ÃÖÓÃÛéúŸÖß µÖÖ ¤ÖêÆÖêÓ´Ö¬µÖê ‹Ûú ¯ÖÎÛúÖ¸“ÖÖ †ÓÝÖÖÓÝÖß³ÖÖ¾Ö ( Organic Relaction ) †ÖÆê; ÛúÖ¸ÞÖ

ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖߟÖᯙ ´ÖÖŸÖé¤ê¾ÖŸÖê“Öß ( Mother Goddess ) ¯Öæ•ÖÖ †Ö•ÖÆß ÝÖÎÖ´Ö¤ê¾ÖŸÖÖÓ“µÖÖ Ã¾Öºþþ¯ÖÖŸÖ

†¾µÖÖÆŸÖ “ÖÖ»Öæ †ÖÆê. ŸµÖÖ ÃÖÓÃÛéúŸÖߟÖᯙ ¯Öã¹ýÂÖ¤ê¾Ö ( Male God ) ÆÖ Æ»»Öß“µÖÖ ×¿Ö¾ÖÖ“Ö¾ÖÖ ¯Öæ¾ÖÖÔ¤¿ÖÔ

( Prototype ) †ÖÆê. ŸµÖÖ ¾Öêô“Öß ¾ÖéõÖ¯Öæ•ÖÖ, ×»ÖÓÝÖ¯Öæ•ÖÖ, ´ÖæןÖÔ¯Öæ•ÖÖ ¾ÖÝÖî¸ê ¯Öæ•Öê“Öê ¯ÖÎÛúÖ¸ †Ö•ÖŸÖÖÝÖÖµÖŸÖ

µÖÖ ®ÖÖ ŸµÖÖ Ã¾Öºþþ¯ÖÖŸÖ ×¤ÃÖæ®Ö µÖêŸÖÖŸÖ. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ÝÖÖê™ßÓ“ÖÖ †£ÖÔ †ÃÖÖ Ûúß, ×ÆÓ¤æ ¬Ö´ÖÖÔŸÖ ÃÖ¬µÖÖ ¯ÖΓÖ×»ÖŸÖ

†ÃÖ»Ö껵ÖÖ ¬ÖÖ×´ÖÔÛú †Ö“ÖÖ¸ÖÓ“ÖÖ ˆÝÖ´Ö ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖßŸÖ †Öœôæ®Ö µÖêŸÖÖê ¾Ö ´ÆÞÖæ®Ö“Ö ×ÆÓ¤æ ¬Ö´ÖÔ ÆÖ ¯ÖÎÖ“Öß®Ö

¬Ö´ÖÔ ÃÖ´Ö•Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê.

µÖÖ“Ö ¬ÖŸÖßÔ¾Ö¸ •Öê®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“ÖêÆß ¯ÖÎÖ“Ö߮֟¾Ö š¸×¾ÖŸÖÖ µÖêÞµÖÖÃÖÖ¸ÜÖê †ÖÆê; ÛúÖ¸ÞÖ ÃÖî¬Ö¾ÖßÓ

ÃÖÓÃÛéúŸÖß“µÖÖ ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖŸÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öê †×ß֟¾Ö ÃÖæ×“ÖŸÖ Ûú¸ÞÖÖ¸ê †¾Ö¿ÖêÂÖ †Öœôæ®Ö †Ö»Öê †ÖÆêŸÖ.

ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖßŸÖ ¯Öã¹ýÂÖ¤ê¾ÖŸÖÖÓ¯ÖêõÖÖ ( Male Deities ) áÖߤê¾ÖŸÖÖÓ“µÖÖ“Ö ( Female Deities )

†ÖÛéúŸÖß •ÖÖÃŸÖ ÛúÖœ»Ö껵ÖÖ ×¤ÃÖŸÖÖŸÖ †Ö×ÞÖ •µÖÖ ÛúÖÆß ¯Öã¹ýÂÖ¤ê¾ÖŸÖÖÓ“µÖÖ †ÖÛéúŸÖß †ÖÆêŸÖ, ŸµÖÖ ÃÖ¾ÖÔ£Öî¾Ö

®ÖÝ®Ö †ÃÖ»Ö껵ÖÖ †Öœôæ®Ö µÖêŸÖÖŸÖ. µÖÖ ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖŸÖ ¯ÖÎÖ´ÖãܵÖÖ®Öê ³ÖÖÝÖ ‘ÖêŸÖ»Ö껵ÖÖ ›Öò. †®ÖêÔÙ ´ÖòÛê µÖÖ

†ÖÓŸÖ¸¸Ö™ÒßµÖ ÛúߟÖßÔ“µÖÖ ×¾Ö«Ö®Ö, ¯Öã¸ÖŸÖ¢Ÿ¾Ö - ¿ÖÖá֖ÖÖ®Öê µÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ‘ The Indus

Civilization ’ µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ´ÖÖ®µÖ ÝÖÎÓ£ÖÖŸÖ ÜÖÖ»Ö߻֯ÖδÖÖÞÖê ¯ÖÎן֯ÖÖ¤»Öê †ÖÆê :

‘ For some reason, which it is dificult to understand, figures of male

deities in pottery are distinctly rare and are enrirely nude, in contrast with

the female figures, which invariably wear a little clothing, necklaces and

bangles may be worn, but this is by no means always case. ’

›Öò. ´ÖòÛê µÖÖÓ“Öê ´ÆÞÖÞÖê †ÃÖê †ÖÆê Ûúß, ‘ ¯Öã¹ýÂÖ ¤ê¾ÖŸÖÖÓ“µÖÖ Ûê»Ö껵ÖÖ ´ÖÖŸÖß“µÖÖ ´ÖæŸÖßÔ ±úÖ¸“Ö Ûú´Öß

¯ÖδÖÖÞÖÖŸÖ †Öœôæ®Ö µÖêŸÖÖŸÖ ¾Ö •µÖÖ †ÖÆêŸÖ ŸµÖÖ ÃÖÓ¯ÖæÞÖÔ ®ÖÝ®Ö †ÖÆêŸÖ. ÛúÖÆßÓÓ“µÖÖ ÝÖóµÖÖŸÖ ´ÖÖôÖ ¾Ö ÆÖŸÖÖŸÖ

ÛÓÛúÞÖê פÃÖŸÖÖŸÖ; ¯ÖÞÖ µÖÖ ¾ÖßÖæ †ÃÖŸÖÖŸÖ“Ö †¿ÖÖŸÖ»ÖÖ ³ÖÖÝÖ ®Ö¾Æê - †Ö×ÞÖ †ÃÖê ÛúÖ †ÃÖÖ¾Öê µÖÖ“Öê ÛúÖ¸ÞÖ

ÃÖ´Ö•ÖÞµÖÖÃÖ ÛúšßÞÖ †ÖÆê. ’ ›Öò. ´ÖòÛê µÖÖÓ®ÖÖ ®Ö †Öš¾Ö»Öê»Öê ÛúÖ¸ÞÖ ˆ‘Ö› †ÖÆê Ûúß ŸµÖÖ ´ÖæŸÖßÔ •Öî®ÖÖÓ“µÖÖ

†ÃÖÖ¾µÖÖŸÖ; ÛúÖ¸ÞÖ ±úŒŸÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔŸÖ“Ö ¯Öæ¾ÖßÔ¯ÖÖÃÖæ®Ö ®ÖÝ®Ö ´ÖæŸÖßÔ“Öß ¯Öæ•ÖÖ Ûú¸ÞµÖÖ“ÖÖ ¯ÖΑÖÖŸÖ “ÖÖ»Öæ †ÖÆê ¾Ö

•Öî®ÖÖÓ“Öß ÃÖÓܵÖÖ †Ö•Ö“µÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê ŸµÖÖ ÛúÖôߤêÜÖᯙ Ûú´Öß †ÃÖÞµÖÖ“µÖÖ ÃÖÓ³Ö¾Ö †ÃÖ»µÖÖ®Öê †¿ÖÖ ¯ÖÎÛúÖ¸“µÖÖ

®ÖÝ®Ö ´ÖæŸÖßÔ ±úÖ¸ £ÖÖê›¶Ö ¯ÖδÖÖÞÖÖŸÖ ÃÖÖ¯Ö›»µÖÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ ®Ö¾Ö»Ö ®ÖÖÆß. ´ÖÖŸÖß“µÖÖ ®ÖÝ®Ö ´ÖæŸÖßÔ¾Öºþþ®Ö •ÖÃÖÖ

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ †×ß֟¾ÖÖ“ÖÖ ¯Ö¢ÖÖ »ÖÖÝÖŸÖÖê, ŸÖÃÖÖ ¯Ö¢ÖÖ ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖŸÖ ´ÖÖêš¶Ö ¯ÖδÖÖÞÖÖ¾Ö¸ ÃÖÖ¯Ö›»Ö껵ÖÖ ´Öã¦ÖÓ (

Seals ) ¾Ö¸ ÛúÖ긻Ö껵ÖÖ †ÖÛéúŸÖßÓ¾Öºþþ®ÖÆß »ÖÖÝÖŸÖÖê. ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖ¾Ö¸ß»Ö ¯ÖδÖãÜÖ †×¬ÖÛúÖ¸ß ÃÖ¸ •ÖÖò®Ö

´ÖÖ¿ÖÔ»Ö µÖÖÓ®Öß ×»Ö×Æ»Ö껵ÖÖ ¾Ö †×¬ÖÛéúŸÖ ´ÖÖ®Ö»µÖÖ ÝÖê»Ö껵ÖÖ ‘ Mohenjo - daro and the Indus

Civilization ’ µÖÖ ÝÖÎÓ£ÖÖ“µÖÖ ×ŸÖÃÖ·µÖÖ ÜÖÓ›ÖŸÖᯙ 118 “µÖÖ ×“Ö¡Ö¯Öéš־ָ ( Plate ) פ»Öê»Öê B 426

µÖÖ ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ ´Öã¦ê“Öê ×“Ö¡Ö ¯ÖÖ×Æ»Öê ŸÖ¸ ŸµÖÖÓŸÖ ÃÖÆÖ ®ÖÝ®Ö ¯Öã¹ýÂÖÖÓ“µÖÖ ˆ³µÖÖ †ÖÛéúŸµÖÖ ÛúÖ긻Ö껵ÖÖ †ÖÆêŸÖ

†ÃÖê פÃÖæ®Ö µÖê‡Ô»Ö. µÖÖÓŸÖᯙ ¯ÖΟµÖêÛú †ÖÛéúŸÖß ¤Öê®Æß ¯ÖÖµÖ •Ö¾Öô šê¾Öæ®Ö, ¤Öê®Æß ÆÖŸÖ †ÓÝÖÖ•Ö¾Öô ŸÖÖš

šê¾Öæ®Ö, ®ÖÝ®Ö †¾ÖãÖêŸÖ ¬µÖÖ®Ö´ÖÝ®Ö ×ã֟ÖßŸÖ ˆ³Öß †ÃÖ»Öê»Öß ¤ÖÜÖ×¾Ö»Öê»Öß †ÖÆê †Ö×ÞÖ Æê ÃÖ¾ÖÔÁÖãŸÖ †ÖÆê

Ûúß, ¾Ö¸ß»Ö¯ÖδÖÖÞÖê ˆ³Öê ¸ÖÆæ®Ö ¬µÖÖ®Ö Ûú¸ÞµÖÖ“Öß ¯Ö¬¤ŸÖ ±úŒŸÖ •Öî®ÖÖÓ“Öß“Ö †ÃÖæ®Ö ןֻÖÖ ÛúÖµÖÖêŸÃÖÝÖÔ ×ã֟Öß

( Standing Posture ) †ÃÖê ´ÆÞÖŸÖÖŸÖ. ŸÖê¾ÆÖ •µÖ †£ÖßÔ ŸµÖÖ †ÖÛéúŸÖß ®ÖÝ®Ö †ÖÆêŸÖ ¾Ö ÛúÖµÖÖêŸÃÖÝÖÔ

†ÖÃÖ®Ö ¬ÖÖ¸ÞÖ Ûúºþþ®Ö ¬µÖÖ®Ö Ûú¸ßŸÖ †ÖÆêŸÖ, ŸµÖÖ †£ÖßÔ ŸµÖÖ •Öî®Ö ŸÖߣÖÔÛú¸ÖÓ“µÖÖ“Ö †ÖÛéúŸÖß †ÃÖÖ¾µÖÖŸÖ

†ÃÖê ´ÖÖ®ÖÞµÖÖÃÖ Æ¸ÛúŸÖ פÃÖŸÖ ®ÖÖÆß.

ŸÖÃÖê“Ö ŸµÖÖ“Ö ÝÖÎÓ£ÖÖ“µÖÖ ×ŸÖÃÖ·µÖÖ ÜÖÓ›ÖŸÖᯙ 116 “µÖÖ ×“Ö¡Ö¯ÖéÂšÖ¾Ö¸ß»Ö 29 ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ †ÖÛéúŸÖßŸÖ ¾Ö

118 ¾µÖÖ ×“Ö¡Ö¯ÖéÂšÖ¾Ö¸ß»Ö 11 ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ †ÖÛéúŸÖßŸÖ •µÖÖ ¯Öã¹ýÂÖ¤ê¾ÖÖÓ“µÖÖ ¬µÖÖ®ÖÃ£Ö ´ÖæŸÖßÔ ÛúÖ긻Ö껵ÖÖ

פÃÖŸÖÖŸÖ, ŸµÖÖÆß •Öî®Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“µÖÖ †ÃÖÖ¾µÖÖŸÖ †ÃÖê ¾ÖÖ™ŸÖê; ÛúÖ¸ÞÖ ‹Ûú ŸÖ¸ µÖÖ ´ÖæŸÖßÕ®ÖÖ ‹Ûú ‹Ûú ŸÖÖêÓ›

¤ÖÜÖ×¾Ö»Öê †ÃÖæ®Ö ŸµÖÖ ÜÖÖ»Öß ²ÖÃÖæ®Ö ¬µÖÖ®Ö Ûú¸ßŸÖ †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“µÖÖ ´ÖæŸÖßÔ¯ÖδÖÖÞÖê ³ÖÖÃÖŸÖÖŸÖ ¾Ö

¤ãÃÖ¸ê ´ÆÞÖ•Öê •µÖÖ ×¿Ö¾Ö¤ê¾ÖÖ“µÖÖ ¯Öæ¾ÖÖÔ¤¿ÖÖÔ“Öß ¯Öæ•ÖÖ ŸµÖÖ¾Öêôß Ûê»Öß •ÖÖŸÖ †ÃÖê, ŸµÖÖ ×¿Ö¾Ö¤ê¾ÖÖ»ÖÖ ŸÖß®Ö

ŸÖÖêÓ›ê, ŸÖß®Ö ›Öêôê ¾Ö ŸÖß®Ö ×¿ÖÓÝÖê †ÃÖŸÖÖŸÖ †ÃÖê ¤ÖÜÖ×¾ÖÞµÖÖ“Öß ŸµÖÖÓ“Öß ¯ÖΣÖÖ ÆÖêŸÖß, †ÃÖê ŸµÖÖ“Ö ÝÖÎÓ£ÖÖ“µÖÖ

¯Ö×Æ»µÖÖ ÜÖÓ›ÖŸÖᯙ 12 ¾µÖÖ ×“Ö¡Ö¯ÖéÂšÖ¾Ö¸ß»Ö 17 ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ †ÖÛéúŸÖßŸÖ ×¤ÃÖæ®Ö µÖê‡Ô»Ö. µÖÖ׿־ÖÖµÖ ˆ³µÖÖ

®ÖÝ®Ö †ÖÛéúŸÖß ÛúÖ긻µÖÖ †ÃÖæ®Ö ŸµÖÖ“µÖÖ ÜÖÖ»Öß ²Öî»ÖÖ“Öê ×“Ö¡Ö ¤ÖÜÖ×¾Ö»Öê»Öê †ÖÆê. µÖÖ †ÖÛéúŸÖß ÁÖß

¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“µÖÖ †ÃÖÖ¾µÖÖŸÖ †ÃÖê ÜÖÖ¡Öß®Öê ´ÆÞÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö; ÛúÖ¸ÞÖ ¾ÖéÂÖ³Ö ´ÆÞÖ•Öê ²Öî»Ö †Ö×ÞÖ

´ÆÞÖæ®Ö ²Öî»ÖÖÓ“µÖÖ ×“Ö¡ÖÖ¾Öºþþ®Ö ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“ÖÖ ²ÖÖê¬Ö ÆÖêŸÖÖê. ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“Öê »ÖÖÓ”®ÖÆß

²Öî»Ö“Ö ÆÖêŸÖê. ŸµÖÖ“Ö²Ö¸Öê²Ö¸ •Öî®ÖÖÓ®ÖÖ ¯Ö×¾Ö¡Ö †ÃÖ»Ö껵ÖÖ Ã¾Ö×ßÖÛú ד֮ÆÖÓ“ÖêÆß ®Ö´Öã®Öê µÖÖ ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖŸÖ

ÃÖÖ¯Ö›»Öê †ÖÆêŸÖ. ¾Ö¸ ˆ»»Öê×ÜÖ»Ö껵ÖÖ ÃÖ¸ •ÖÖò®Ö ´ÖÖ¿ÖÔ»Ö µÖÖÓ“µÖÖ ÝÖÎÓ£ÖÖ“µÖÖ ×ŸÖÃÖ·µÖÖ ÜÖÓ›ÖŸÖᯙ 14 ¾µÖÖ

ד֡֯Öéš־ָ 500 ŸÖê 515 ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ ´Öã¦Ö þÖ×ßÖÛú ד֮ÆÖÓ×ÛúŸÖ †ÖÆêŸÖ ¾Ö ŸµÖÖÓ¯ÖîÛúß 502, 503, 506 ¾Ö

514 ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ ´Öã¦ÖÓ¾Ö¸ ÛúÖ긻Ö껵ÖÖ Ã¾Ö×ßÖÛú ד֮ÆÖÓ“Öß ¯Ö¬¤ŸÖ ¾Ö •Öî®ÖÖÓ“Öß Ã¾Ö×ßÖÛú Ûú֜޵ÖÖ“Öß ¯Ö¬¤ŸÖ

‹Ûú“Ö †ÖÆê. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖδÖÖÞÖÖÓ¾Öºþþ®Ö †ÃÖê פÃÖæ®Ö µÖê‡Ô»Ö Ûúß, ×ÆÓ¤æ ¤ê¾Ö¤ê¾ÖŸÖÖÓ“µÖÖ ¯Öæ•Öê²Ö¸Öê²Ö¸ •Öî®Ö

ŸÖߣÖÔÛú¸ÖÓ“Öß ¾Ö ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖ: ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“Öß ¯Öæ•ÖÖ Ûú¸ÞµÖÖ“Öß ¯ÖΣÖÖ ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖßŸÖ “ÖÖ»Öæ ÆÖêŸÖß

´ÆÞÖæ®Ö ‡×ŸÖÆÖÃÖ¯Öæ¾ÖÔÛúÖ»Öß®Ö ´ÆÞÖ•Öê ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ •Ö¾Öô •Ö¾Öô 3000 ¾ÖÂÖêÔ¤êÜÖᯙ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öê

†×ß֟¾Ö ÆÖêŸÖê †ÃÖê ´ÖÖ®ÖÖ¾ÖµÖÃÖ Æ¸ÛúŸÖ פÃÖŸÖ ®ÖÖÆß. µÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ †ÃÖÖ Ûúß, •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ

×ÆÓ¤æãÖÖ®ÖÖŸÖᯙ ‹Ûú ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ¬Ö´ÖÔ †ÃÖæ®Ö ŸÖÖê ¯ÖÎÖÝÖîןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö †Ö•ÖŸÖÖÝÖÖµÖŸÖ “ÖÖ»Öæ †ÖÆê.

… 4 …

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ †Ö×ÞÖ ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖÖ

³ÖÖ¾Ö®ÖÖŸ´ÖÛú, ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú †Ö×ÞÖ ¸Ö™ÒßµÖ

³ÖÖ¾ÖÖ®ÖÖŸ´ÖÛú ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖÖ

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ ³ÖÖ¸ŸÖÖŸÖᯙ ‹Ûú ¯ÖδÖãÜÖ †Ö×ÞÖ ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ¬Ö´ÖÔ †ÃÖæ®Ö ŸµÖÖ“Öß ¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö †Ö•ÖŸÖÖÝÖÖµÖŸÖ

³ÖÖ¸ŸÖÖ“µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ³ÖÖÝÖÖÓŸÖ †¾µÖÖÆŸÖ¯ÖÞÖê “ÖÖ»Öæ †ÖÆê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ¯Ö¸Ó¯Ö¸ê“Öê Æê ÃÖÖŸÖŸµÖ †²ÖÖ׬֟֯ÖÞÖê †Ö×ÞÖ

†×¾Ö¸ŸÖ¯ÖÞÖê ¿ÖŸÖÛúÖ®Öã¿ÖŸÖÛê “ÖÖ»Öæ ¸ÖÆÞµÖÖÃÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê פ»Öê»Öß ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖê“Öß ×¿ÖÛú¾ÖÞÖæÛú ´Öãܵ֟Ö:

ÛúÖ¸ÞÖß³ÖæŸÖ †ÖÆê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ •Ö¸ß †»¯ÖÃÖÓܵÖÖÛúÖÓ“ÖÖ ¬Ö´ÖÔ †ÃÖ»ÖÖ ŸÖ¸ß •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ †®ÖãµÖÖµÖÖÓ®Öß

ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÎÖ×ÞÖ´ÖÖ¡ÖÖÓ¿Öß ³ÖÖ¾Ö®ÖÖŸ´ÖÛú þֺþþ¯ÖÖ“Öê †Ö¯Ö»Öê¯ÖÞÖÖ“Öê ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ×®ÖÝÖÎƯÖæ¾ÖÔÛú ¯ÖÎãÖÖ×¯ÖŸÖ Ûú¸Ö¾ÖêŸÖ, ÃÖ¾ÖÔ

»ÖÖêÛúÖÓ¿Öß ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ¯Ö¸Ã¯Ö¸ÖÓ®ÖÖ ÃÖÖÆÖµµÖ³ÖæŸÖ ÆÖê‡Ô»Ö †ÃÖê †Ö¯Ö»Öê ¤î®ÖÓפ®Ö †Ö“Ö¸ÞÖ

•ÖÖÞÖß¾Ö¯Öæ¾ÖÔÛú šê¾ÖÖ¾Öê †Ö×ÞÖ ³ÖÖ¸ŸÖÖ“µÖÖ ¸Ö™ÒßµÖ ‹ÛúŸÖꓵÖÖ ³ÖÖ¾Ö®Öê“Öß †®ÖêÛú ¯ÖÎÛúÖ¸ê ×®Öš֯Öæ¾ÖÔÛú

•ÖÖê¯ÖÖÃÖ®ÖÖ Ûú¸Ö¾Öß, †¿ÖÖ ŸÖ·Æê“Öê ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖê“Öê ¤Ó›Ûú •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê †ŸµÖÓŸÖ †ÖÝÖÎƯÖæ¾ÖÔÛú ¯ÖÎן֯ÖÖ¤®Ö Ûê»Öê

†ÖÆêŸÖ.

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔŸÖᯙ †ÖŸ´ÖÖî¯Ö´µÖ¤é™ß

³ÖÖ¾Ö®ÖÖŸ´ÖÛú ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖꓵÖÖ ÃÖÓ¤³ÖÖÔŸÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê ´ÖÖ®Ö¾ÖÖ»ÖÖ ‹Ûú ÜÖÖÃÖ ¤é™ßÛúÖê®Ö פ»ÖÖ †ÖÆê.

µÖÖ ×¾Ö¿¾ÖÖŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÔ »ÖÆÖ®Ö£ÖÖê¸ †Ö×ÞÖ ¯ÖÎÝÖŸÖ - †¯ÖÎÝÖŸÖ •Öß¾ÖÖÓÛú›ê, ´ÖÝÖ ŸÖê ‹ÛêÓúצµÖ †ÃÖÖêŸÖ Ûúß ¯ÖÓ“ÖêÓצµÖ

†ÃÖÖêŸÖ, ×¾Ö׿Ö™ ¸ßŸÖß®Öê ¯ÖÖÆÞµÖÖ“ÖÖ ŸÖÖê ¤é×™ÛúÖê®Ö ÆÖêµÖ. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ •Öß¾ÖÖÓ´Ö¬µÖê ‹Ûú ÃÖ´ÖÖ®Ö ¾Öé¢Öß ¯ÖÎÛúÂÖÖÔ®Öê

¯ÖΟµÖµÖÖÃÖ µÖêŸÖê †Ö×ÞÖ ŸÖß ´ÆÞÖ•Öê

ÃÖ¾¾Öê •Öß¾ÖÖ ×¾Ö ‡“”Ó×ŸÖ •Öß×¾ÖˆÓ ®Ö ´Ö׸ו•ÖˆÓ …

ŸÖ´ÆÖ ¯ÖÖ×ÞÖ¾ÖÆÓ ‘ÖÖê¸Ó ×®ÖÝÝÖÓ£ÖÖ ¾Ö••ÖµÖÓ×ŸÖ ÞÖÓ ……

×¾ÖÀ¾ÖÖŸÖᯙ ¯ÖΟµÖêÛú •Öß¾ÖÖ»ÖÖ ÃÖãÜÖ Æ¾Öê †ÃÖŸÖê †Ö×ÞÖ ¤ã:ÜÖ ®ÖÛúÖê †ÃÖŸÖê. ŸÖÃÖê“Ö ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÎÖÞµÖÖÓ®ÖÖ

†Ö¯Ö»ÖÖ •Öß¾Ö ¯µÖÖ¸Ö †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖÓ®ÖÖ ÃÖãÜÖ “ÖÖÓÝÖ»Öê ¾ÖÖ™ŸÖ †ÃÖŸÖê, ŸµÖÖÓ®ÖÖ ¾Ö¬Ö †×¯Ö뵅 †ÃÖŸÖÖê †Ö×ÞÖ ŸÖê

®ÖêÆ´Öß •ÖÝÖæ ‡×“”ŸÖÖŸÖ. µÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ †ÃÖÖ Ûúß, ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÎÖÞµÖÖÓ®ÖÖ •Öß¾Ö®Ö †ÝÖ¤ß ×¯Ö뵅 †ÃÖŸÖê Æß †×ŸÖ¿ÖµÖ

´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ÝÖÖê™ †ÖÆê. ŸÖê¾ÆÖ ‹ÛúÖ ¯ÖÎÖÞµÖÖ®Öê þ֟Ö: “µÖÖ ÃÖãÜÖÖÃÖÖšß ‡ŸÖ¸ •Öß¾ÖÖÓ®ÖÖ ¤ã:ÜÖ ¤êÞÖê µÖÖêÝµÖ ®ÖÖÆß,

ÛúÖ¸ÞÖ ŸµÖÖ ‡ŸÖ¸ •Öß¾ÖÖÓ®ÖÖÆß ÃÖãÜÖ Æ¾Öê †ÃÖŸÖê; ´ÆÞÖæ®Ö ¯ÖΟµÖêÛú ´ÖÖÞÖÃÖÖ®Öê ‡ŸÖ¸ ¯ÖÎÖ×ÞÖ´ÖÖ¡ÖÖÓ×¾ÖÂÖµÖß ‘

†ÖŸ´ÖÖµÖ ³ÖÖ¾Ö®ÖÖ ’ ×ÛÓ¾ÖÖ †ÖŸ´ÖÖî¯Ö´µÖ¤é媧 ’ ²ÖÖôÝÖ»Öß ¯ÖÖ×Æ•Öê, †¿Öß ¾Öî׿Ö™¶ ¯ÖæÞÖÔ •Öß¾Ö®Ö¤é媧 •Öî®Ö

¬Ö´ÖÖÔ®Öê פ»Öß †ÖÆê.

µÖÖ •Öß¾Ö®Ö¤é™ߓµÖÖ †Ö¬ÖÖ¸Ö¾Ö¸ ‘ †ÖŸ´Ö®Ö: ¯ÖÎןÖÛæú»ÖÖ×®Ö ¯Ö¸êÂÖÖÓ ®Ö ÃÖ´ÖÖ“Ö¸êŸÖË … ’ ´ÆÞÖ•Öê ‘

†Ö¯Ö»µÖÖ»ÖÖ ®ÖÛúÖê †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ÝÖÖê媧 ‡ŸÖ¸ÖÓ®ÖÖ »ÖÖÝÖæ Ûúºþþ ®ÖµÖêŸÖ ’ †ÃÖÖ ¤Ó›Ûú •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê ‘ÖÖ»Öæ®Ö

פ»ÖÖ. ŸÖÃÖê“Ö ¸Öê•Ö ÃÖÖ´ÖÖ×µÖÛú ×ÛÓ¾ÖÖ ×“ÖÓŸÖ®Ö Ûú¸ŸÖÖ®ÖÖ ---

ÃÖŸ¾ÖêÂÖã ´Öî¡ÖßÓ ÝÖã×ÞÖÂÖã ¯ÖδÖÖê¤Ó

׌»Ö™êÂÖã •Öß¾ÖêÂÖã Ûéú¯ÖÖ¯Ö¸Ÿ¾Ö´ÖË …

´ÖÖ¬µÖãֳÖÖ¾ÖÓ ×¾Ö¯Ö¸ßŸÖ¾Öé¢ÖÖî

ÃÖ¤Ö ´Ö´ÖÖŸ´ÖÖ ×¾Ö¤¬ÖÖŸÖã ¤ê¾Ö ……

´ÆÞÖ•Öê ‘ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÎÖÞµÖÖÓ¾Ö¸ŸÖß ´Öî¡Öß³ÖÖ¾Ö, ÝÖãÞÖß »ÖÖêÛúÖÓ×¾ÖÂÖµÖß ¯ÖδÖÖꤳÖÖ¾Ö, ¤ã:ÜÖß •Öß¾ÖÖ×¾ÖÂÖµÖß

Ûú¹ýÞÖÖ³ÖÖ¾Ö †Ö×ÞÖ ×¾Ö¯Ö¸ßŸÖ ¯ÖÎÃÖÓÝÖß ´Ö¬µÖãֳÖÖ¾Ö ¸ÖÆÖê, ’ †¿Öß ¸Öê•Ö ¯ÖÎÖ£ÖÔ®ÖÖ Ûú¸Ö¾Öß †ÃÖê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê

†ÖÝÖÎƯÖæ¾ÖÔÛú ¯ÖÎן֯ÖÖ¤®Ö Ûê»Öê †ÖÆê. ŸµÖÖ“Ö¯ÖδÖÖÞÖê ----

ÜÖ´´Ö×´Ö ÃÖ¾¾Ö•Öß¾ÖÖÞÖÓ ÃÖ¾¾Öê •Öß¾ÖÖ ÜÖ´ÖÓŸÖã ´Öê …

×´Ö¢Öß ÃÖê ÃÖ¾¾Ö ³Öæ‹ÃÖã ¾Öê¸Ó ´Ö•—ÖÓ ÞÖ ÛêÞÖ×¾Ö ……

´ÆÞÖ•Öê ‘ ´Öß ÃÖ¾ÖÔ •Öß¾ÖÖÓ®ÖÖ õÖ´ÖÖ Ûú¸ßŸÖ †ÖÆê. ÃÖ¾ÖÔ •Öß¾ÖÖÓ®ÖÖ ´Ö»ÖÖÃÖã¬¤Ö õÖ´ÖÖ Ûú¸Ö¾Öß. ÃÖ¾ÖÖÕ²Ö§»Ö ´ÖÖ—

µÖÖ ´Ö®ÖÖŸÖ ×´Ö¡ÖŸ¾Ö³ÖÖ¾Ö †ÖÆê †Ö×ÞÖ ´ÖÖÓ—Öê ÛãúÞÖÖ¿ÖßÆß ¾Öî¸ ®ÖÖÆß, ’ †¿Öß õÖ´ÖÖ³ÖÖ¾Ö®ÖÖ ´ÆÞÖ•Öê ´Öî¡Öß³ÖÖ¾Ö®ÖÖ

¯ÖΟµÖêÛú ¾µÖŒŸÖß®Öê ‡ŸÖ¸ÖÓ×¾ÖÂÖµÖß ®ÖêÆ´Öß ²ÖÖôÝÖ»Öß ¯ÖÖ×Æ•Öê †ÃÖê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê Ûú™ÖõÖ¯Öæ¾ÖÔÛú ÃÖÓÖ×ÝÖŸÖ»Öê †ÖÆê.

ŸÖê¾ÆÖ ‡ŸÖ¸ÖÓ®ÖÖ ¡ÖÖÃÖ ¤ê‰ú®Ö •ÖÝÖÞµÖÖ¯ÖêõÖÖ Ã¾ÖŸÖ: •ÖÝÖæ®Ö ‡ŸÖ¸ÖÓ®ÖÖ ¤êÜÖᯙ •ÖÝÖÞµÖÖ“Öß ÃÖÓ¬Öß ¤êÞÖê

Æß“Ö ÜÖ¸ß ´ÖÖ®Ö¾ÖŸÖÖ †ÖÆê, Æß ×¾Ö¿ÖÖ»Ö ×¾Ö“ÖÖ¸¯ÖÎÞÖÖ»Öß •Öî®Ö ´ÖÖÝÖÖÔ®Öê ºþþœ Ûê»Öß ´ÆÞÖæ®Ö ‘ •Öß¾ÖÖê •Öß¾ÖõÖ

•Öß¾Ö®Ö´ÖË ’ ´ÆÞÖ•Öê ¯ÖΟµÖêÛú •Öß¾ÖÖÓ“ÖÖ ®ÖÖ¿Ö Ûúºþþ®Ö •ÖÝÖÖ¾Öê Æê ŸÖÓ¡Ö ®Ö †¾Ö»ÖÓײ֟ÖÖ ‘ ¯Ö¸Ã¯Ö¸Öê¯ÖÝÖÎÆÖê

•Öß¾ÖÖ®ÖÖ´ÖË ’ ´ÆÞÖ•Öê ¾ÖÔ •Öß¾ÖÖÓ®Öß ¯Ö¸Ã¯Ö¸ÖÓ®ÖÖ ˆ¯ÖÛúÖ¸Ûú ¸ßŸÖß®Öê ¾ÖÖÝÖÖ¾Öê, †¿Öß ³ÖÖ¾Ö®ÖÖŸ´ÖÛú ‹ÛúŸÖê“Öß

¤é媧 •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê †ŸµÖÓŸÖ ´ÖÆ¢¾Ö¯ÖæÞÖÔ ´ÖÖ®Ö»Öß †ÖÆê.

4 ) ²ÖÓ¬Ö

¾Ö¸ß»Ö Ûú´ÖÔÃÛÓ¬ÖÖÓ“ÖÖ †ÖŸ´Ö¯ÖΤê¿ÖÖÓ¿Öß ¤æ¬Ö - ¯ÖÖÞµÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê ‹Ûú õÖê¡ÖÖ¾ÖÝÖÖƺþþ¯Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ÆêÖÞÖê Æê ‘

²ÖÓ¬ÖŸÖ¢¾Ö ’ ÆÖêµÖ. µÖÖê“ÖÆß ¾Ö¸“µÖÖÃÖÖ¸ÜÖê“Ö ¿Öã³Ö ¾Ö †¿Öã³Ö²ÖÓ¬Ö ŸÖÃÖê“Ö ³ÖÖ¾Ö²ÖÓ¬Ö ¾Ö ¦¾µÖ²ÖÓ¬Ö †ÃÖê ³Öê¤

†ÖÆêŸÖ. •Öß¾ÖÖ“Öê ×´Ö£µÖÖ¢¾Ö, †×¾Ö¸ŸÖß ( †ÃÖÓµÖ´Ö ), ¯ÖδÖÖ¤, ÛúÂÖÖµÖ ¾Ö µÖÖêÝÖºþþ¯Ö ³ÖÖ¾Ö µÖÖ Ûú´ÖÔ²ÖÓ¬ÖÖ“Öê

ÛúÖ¸ÞÖ †ÃÖ»µÖÖ®Öê ŸµÖÓÖ®ÖÖ“Ö ‘ ³ÖÖ¾Ö²ÖÓ¬Ö ’ ´ÆÞÖŸÖÖŸÖ ¾Ö †ÖŸ´µÖÖ¿Öß ÆÖêÞÖÖ·µÖÖ ¦¾µÖÛú´ÖÖÔ“µÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖÃÖ ‘

¦¾µÖ²ÖÓ¬Ö ’ ®ÖÖ¾Ö †ÖÆê. µÖÖ ²ÖÓ¬Ö®ÖÖ´Öãôê †ÖŸ´ÖÖ ¾Ö •Ö› Ûú´ÖÔ µÖÖÓ“µÖÖ ´Öæô þֳÖÖ¾Ö¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ®ÖÖ¿Ö ÆÖêŸÖ ®ÖÖÆß;

¯ÖÞÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖŸÖ ×¾ÖÛéúŸÖß ×®Ö´ÖÖÔÞÖ ÆÖêŸÖê, Æê“Ö ÃÖÓÃÖÖ¸¯Ö׸³ÖδÖÞÖÖ“Öê ´Öæô †ÖÆê †Ö×ÞÖ ŸµÖÖŸÖæ®Ö“Ö †®ÖÓŸÖ ¤ã:ÜÖê

•Ö®´Ö ¯ÖÖ¾ÖŸÖÖŸÖ. ÃÖÓÃÖÖ¸ÖŸÖ •µÖÖ»ÖÖ †Ö¯ÖÞÖ ÃÖãÜÖ ÃÖ´Ö•ÖŸÖÖê, ŸÖß Ûê¾Öô ¤ã:ÜÖÖ®Öã³Ö¾ÖÖŸÖᯙ ŸÖ¸ŸÖ´ÖŸÖÖ“Ö

†ÃÖŸÖê. ›ÖꌵÖÖ¾Ö¸ß»Ö †Öê—Öê ÜÖÖÓªÖ¾Ö¸ ‘ÖêŸÖ»µÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê Ûú´Öß ¤ã:ÜÖÖ»ÖÖ“Ö ³ÖÎÖÓŸÖß®Öê ÃÖãÜÖ ®ÖÖ¾Ö ¤êŸÖÖê ‹¾Öœê“Ö.

†¬µÖÖŸ´Ö¤é™߮Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ Ûú¸ŸÖÖ, ŸÖÖê Ûê¾Öô ÃÖãÜÖÖ³ÖÖÃÖ ÆÖêµÖ, ŸÖê ÜÖ¸ê ÃÖãÜÖ ®Ö¾Æê.

5 ) ÃÖÓ¾Ö¸

†ÖŸ´µÖÖÛú›ê ×®ÖŸµÖ µÖêÞÖÖ·µÖÖ µÖÖ Ûú´ÖÔÃÛÓ¬ÖÖÓ®ÖÖ ¸ÖêÜÖÞÖê ÆÖ ‘ ÃÖÓ¾Ö¸ ’ ÆÖêµÖ. †ÖŸ´ÖþֳÖÖ¾ÖÖ“Öß

¯ÖΟÖߟÖß, –ÖÖ®Ö ¾Ö †ÓŸÖ»ÖßÔ®ÖŸÖÖºþþ¯Ö “Ö׸¡Ö µÖÖÓ´Öãôê ®Ö¾Öß®Ö Ûú´ÖÔ²ÖÓ¬Ö £ÖÖÓ²ÖŸÖÖê. ´ÖÖêõÖ´ÖÓפ¸Ö“µÖÖ ×¤¿Öê®Öê

†ÖŸ´µÖÖ“Öß ¾ÖÖ™“ÖÖ»Ö ÃÖãºþþ ÆÖêŸÖê. Ûú¬ÖßÆß ®Ö †®Öã³Ö¾Ö»Ö껵ÖÖ †ŸÖßÓצµÖ †Ö®ÖÓ¤Ö“ÖÖ ¾Ö ÃÖãÜÖÖ“ÖÖ ŸµÖÖÃÖ

þÖÖ¤ µÖê‰ú »ÖÖÝÖŸÖÖê †Ö×ÞÖ •ÖÃÖ•ÖÃÖÖ ÆÖ Ã¾ÖÖ¤ †×¬ÖÛú µÖêŸÖÖê, ŸÖÃÖŸÖÃÖÖ ŸÖÖê ×¾ÖÂÖµÖÃÖãÜÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ¯Ö¸Ö¾Öé¢Ö

ÆÖêŸÖÖê. ¯ÖãÞµÖÖꤵÖÖ®Öê ¯ÖÎÖ¯ŸÖ ¾Öî³Ö¾Ö¤êÜÖᯙ ŸµÖÖÃÖ ŸÖã“”Ó ‹¾ÖÓ ¸ÃÖÆß®Ö ¾ÖÖ™æ »ÖÖÝÖŸÖê. †ÖŸ´µÖÖ“µÖÖ •µÖÖ

×¾Ö¿Ö㬤 ¯Ö׸ÞÖÖ´ÖÖÓ®Öß Æê ‘Ö›ŸÖê ŸÖÖê ‘ ³ÖÖ¾ÖÃÖÓ¾ÖÖ¸ ’ †Ö×ÞÖ ¯ÖΟµÖõÖ ¦¾µÖÖÄÖ¾Ö ¸ÖêÜÖ»ÖÖ •ÖÖÞÖê ÆÖ ‘

¦¾µÖÃÖÓ¾ÖÖ¸ ’ ÆÖêµÖ.

6 ) ×®Ö•ÖÔ¸Ö

¯Öæ¾ÖÔ²Ö¬¤ Ûú´ÖÔ †ÖŸ´Ö¯ÖΤê¿ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ׿Ö×£Ö»Ö ÆÖê‰ú®Ö ÛδÖÖ®Öê ¤æ¸ ÆÖêŸÖ •ÖÖÞÖê ‘ ×®Ö•ÖÔ¸Ö ’ †ÖÆê.

†ÖŸ´µÖÖ“µÖÖ ×®Ö´ÖÔ»Ö ¾ÖߟָÖÝÖ ¯Ö׸ÞÖŸÖß“µÖÖ †ÜÖÓ› †³µÖÖÃÖÖŸÖæ®Ö ŸÖÖê ÃÖÖ¬Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. µÖÖ †³µÖÖÃÖÖ»ÖÖ“Ö ‘

³ÖÖ¾Ö×®Ö•ÖÔ¸Ö ’ ´ÆÞÖŸÖÖŸÖ ¾Ö Ûú´ÖÔ ×¾Ö¿ÖßÞÖÔ ÆÖêŸÖ ¤æ¸ ÆÖêÞÖê Æß ‘ ¦¾µÖ×®Ö•ÖÔ¸Ö ’ ÆÖêµÖ. ŸÖß®Ö ÝÖ㯟Öß, ¯ÖÖ“Ö

ÃÖ×´ÖŸÖß, ˆ¢Ö´Ö õÖ´ÖÖ¤ß ¤¿Ö×¾Ö¬Ö ¬Ö´ÖÔ, ²ÖÖ¸Ö †®Öã¯ÖÎêõÖÖ, ²ÖÖ¾ÖßÃÖ ¯ÖÎÛúÖ¸“ÖÖ ¯Ö¸ßÂÖÆ•ÖµÖ, ¯ÖÖ“Ö ¯ÖÎÛúÖ¸“Öê

“Ö׸¡Ö †Ö×ÞÖ ²ÖÖÊ ¾Ö †³µÖÓŸÖ¸ ŸÖ¯Ö ( þÖÖ¬µÖÖµÖ, ¬Ö´ÖÔ¿ÖãŒ»Ö ¬µÖÖ®ÖÖפ ) µÖÖÓ´Öãôê †®ÖÓŸÖ Ûú´ÖÖÔ“Öß ×®Ö•ÖÔ¸Ö

ÆÖêŸÖê ¾Ö †ÖŸ´ÖÖ ‘ ¯Ö¸´ÖÖŸ´ÖÖ ’ ²Ö®ÖÞµÖÖÃÖ ¯ÖÖ¡Ö ×®Ö ÃÖ´Ö£ÖÕ ÆÖêŸÖÖê.

7 ) ´ÖÖêõÖ

Ûú´ÖÔ²ÖÓ¬ÖÖ®ÖÖŸÖæ®Ö †ÖŸ´µÖÖ“Öß ÃÖÓ¯ÖæÞÖÔ ´Ö㌟Öß ÆÖ“Ö ‘ ´ÖÖêõÖ ’ ÆÖêµÖ. ‹Ûú¤Ö ´ÖãŒŸÖ —ÖÖ»Öê»ÖÖ •Öß¾Ö

¯Öã®ÆÖ ÃÖÓÃÖÖ¸ÖŸÖ µÖêŸÖ ®ÖÖÆß. ¯Ö¸´ÖÖŸ´ÖÖ Ûú¹ýÞÖÖ²Ö㬤߮Öê •ÖÝÖÖ“µÖÖ Ûú»µÖÖÞÖÖÃÖÖšß ¯Öã®Ö: ¯Öã®ÆÖ †¾ÖŸÖÖ¸ ‘ÖêŸÖÖê

Æß Ûú»¯Ö®ÖÖ ³ÖÎÖ´ÖÛú †ŸÖ‹¾Ö ×´Ö£µÖÖ †ÃÖ»µÖÖ®Öê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔÃÖ ´ÖÖ®µÖ ®ÖÖÆß. †ÖŸ´µÖÖ“Öß ´Öæô ¿Ö㬤 þֳÖÖ¾Ö

¯ÖæÞÖÔŸÖµÖÖ ¯ÖÎÛú™ —ÖÖ»µÖÖ¾Ö¸ ¯Öã®ÆÖ Ûú´ÖÔ²ÖÓ¬Ö“Ö ÃÖÓ³Ö¾ÖŸÖ ®ÖÖÆß; ´ÖÝÖ ¿Ö¸ß¸ ¾ÖÖ ÃÖÓÃÖÖ¸ Ûãúš»ÖÖ ? •µÖÖ

¯Ö׸ÞÖÖ´ÖÖÓ®Öß Æß ¿ÖÖÀ¾ÖŸÖ ¿ÖË㬤־ÖãÖÖ ¯ÖÎÛú™ ÆÖêŸÖê ŸÖÖê ‘ ³ÖÖ¾Ö´ÖÖêõÖ ’ ¾Ö Ûú´ÖÔ²ÖÓ¬Ö ¯ÖæÞÖÔŸÖµÖÖ ×¾Ö»ÖµÖ ¯ÖÖ¾ÖÞÖê ÆÖ

‘ ¦¾µÖ´ÖÖêõÖ ’ ÆÖêµÖ.

Ûú´ÖÔ×ÃÖ¬¤ÖÓŸÖ

¾Ö¸ß»Ö ×¾Ö¾Öê“Ö®ÖÖ¾Öºþþ®Ö •Öî®Ö¤¿ÖÔ®ÖÖŸÖᯙ Ûú´ÖÔ×ÃÖ¬¤ÖÓŸÖÖ“Öß Ã£Öæ»Ö Ûú»¯Ö®ÖÖ µÖê‰ú ¿ÖÛê»Ö. •Öî®Ö

¬Ö´ÖÖÔŸÖ Ûú´ÖÖÔ»ÖÖ •Ö› ¯Öã¤ËÝÖ»Ö ´ÖÖ®Ö»Öê †ÖÆê. µÖÖ ×¾ÖÀ¾ÖÖŸÖᯙ †®ÖÓŸÖ ¯Öã¤ËÝÖ»Ö ÃÛÓ¬ÖÖ´Ö¬µÖê ‘ ÛúÖ´ÖÖÔÞÖ ’ ¾Ö ‘

®ÖÖêÛúÖ´ÖÖÔÞÖ ’ •ÖÖŸÖß“Öê ÛúÖÆß ÃÛÓ¬Ö †ÖÆêŸÖ. ¯ÖîÛúß ÛúÖ´ÖÖÔÞÖ •ÖÖŸÖß“Öê ÃÛÓ¬Ö •Öß¾ÖÖ“µÖÖ ¸ÖÝÖ«êÂÖÖ¤ß ×¾Ö³ÖÖ¾Ö

³ÖÖ¾ÖÖ´Öãôê †ÖŸ´µÖÖ¿Öß ²Ö¬¤ ÆÖêŸÖÖŸÖ, ŸÖê¾ÆÖ ŸµÖÖÓ®ÖÖ ‘ Ûú´ÖÔ ’ Æß ÃÖÓ–ÖÖ ¯ÖÎÖ¯ŸÖ ÆÖêŸÖê. µÖÖ Ûú´ÖÖÔ»ÖÖ“Ö ‘

ÛúÖ´ÖÖÔÞÖ ¿Ö¸ß¸ ’ †ÃÖêÆß ´ÆÞÖŸÖÖŸÖ. ®ÖÖêÛúÖ´ÖÖÔÞÖ ÃÛÓ¬ÖÖÓ“µÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖŸÖæ®Ö •Öß¾ÖÖ“Öê ®ÖÖ®ÖÖ×¾Ö¬Ö ¿Ö¸ß¸, ‡ÓצµÖê,

¿¾ÖÖÃÖÖꓔ˾ÖÖÃÖ, ³ÖÖÂÖÖ, ´Ö®Ö †Ö¤ß ŸÖµÖÖ¸ ÆÖêŸÖÖŸÖ. µÖÖ ®ÖÖêÛúÖ´ÖÖÔÞÖ ÃÛÓ¬ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö •Öß¾ÖÖ¿Öß ¯Öæ¾ÖÔ²Ö¬¤

Ûú´ÖÖÔ®ÖãÃÖÖ¸“Ö ÆÖêŸÖÖê; ´ÆÞÖæ®Ö Ûú´ÖÖÔ»ÖÖ ®ÖÖêÛú´ÖÖÔ“Öê ´Öæô ÛúÖ¸ÞÖ ´ÖÖ®Ö»Öê •ÖÖŸÖê; ŸµÖÖ´Öãôê“Ö †®µÖ ¤¿ÖÔ®ÖÖŸÖ

Ûú´ÖÖÔ»ÖÖ ‘ ÛúÖ¸Þָֿ߸ ’ ×ÛÓ¾ÖÖ ‘ ×»ÖÓÝָֿ߸ ’ ´Æ™»Öê †ÖÆê. •Öß¾Ö †Ö¯Ö»µÖÖ ¿Öã³ÖÖ¿Öã³Ö ³ÖÖ¾ÖÖ®ÖãÃÖÖ¸

¯ÖãÞµÖ¯ÖÖ¯Öºþþ¯Ö Ûú´ÖÔ²ÖÓ¬Ö Ûú¸ŸÖÖê ¾Ö ŸµÖÖ“Öê“Ö ²Ö¸ê - ¾ÖÖ‡Ô™ ±ú»Ö µÖÖ »ÖÖêÛúß †£Ö¾ÖÖ ¯Ö¸»ÖÖêÛúß ¯ÖÎÖ¯ŸÖ Ûú¸ŸÖÖê.

µÖÖ¾Öºþþ®Ö †Ö¯Ö»µÖÖ ‡Æ ¾ÖÖ ¯Ö¸»ÖÖêÛúÖŸÖᯙ ÃÖãÜÖ - ¤ã:ÜÖÖ»ÖÖ •Ö²ÖÖ²Ö¤Ö¸ •Öß¾Ö Ã¾ÖŸÖ:“Ö †ÖÆê; ¤ãÃÖ¸Ö ÛãúÞÖß

ŸµÖÖ ÆßÖõÖê¯Ö Ûúºþþ ¿ÖÛúŸÖ ®ÖÖÆß Æê פÃÖæ®Ö µÖê‡Ô»Ö. ‡Ô¿¾Ö¸ ¾ÖÖ †®µÖ ÛãúÞÖß †Ö¯ÖÞÖÖÃÖ ÃÖãÜÖ¤ã:ÜÖ ¤êŸÖÖê Æß

Ûú»¯Ö®ÖÖ •Öî®Ö ŸÖ¢¾ÖÖ®ÖãÃÖÖ¸ ×´Ö£µÖÖ ¾Ö †–ÖÖ®Ö´Öæ»ÖÛú †ÖÆê. ¯ÖΟµÖêÛúÖ»ÖÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ÛéúŸÖÛú´ÖÖÔ“Öß “ÖÖÓÝÖ»Öß -

¾ÖÖ‡Ô™ ±ú»Öê þ֟Ö:“Ö ³ÖÖêÝÖÖ¾Öß »ÖÖÝÖŸÖÖŸÖ; ´ÆÞÖæ®Ö“Ö †Ö“ÖÖµÖÖÕ®Öß ´Æ™»Öê †ÖÆê -

þֵÖÓ ÛéúŸÖÓ Ûú´ÖÔ µÖ¤ÖŸ´Ö®ÖÖ ¯Öã¸Ö, ±ú»ÖÓ ŸÖ¤ßµÖÓ »Ö³ÖŸÖê ¿Öã³ÖÖ¿Öã³Ö´ÖË …

¯Ö¸êÞÖ ¤¢ÖÓ µÖפ »Ö³µÖŸÖê ñãú™Ó, þֵÖÓ ÛéúŸÖÓ Ûú´ÖÔ ×®Ö¸£ÖÕÛÓ ŸÖ¤Ö ……

†ÖŸ´µÖÖ®Öê •Öê Ûú´ÖÔ ¯Öæ¾ÖßÔ Ã¾ÖŸÖ: Ûê»Öê, ŸµÖÖ“Öê ¿Öã³ÖÖ¿Öã³Ö ±ú»Ö ŸÖÖê ( ¾ÖŸÖÔ´ÖÖ®ÖÛúÖôß ) “ÖÖÜÖŸÖÖê. Æê

±ú»Ö ¤ãÃÖ·µÖÖÛú›æ®Ö פ»Öê •ÖÖŸÖê †ÃÖê ´ÖÖ®Ö»Öê ŸÖ¸ þ֟Ö: Ûê»Öê»Öê Ûú´ÖÔ ×®Ö¸£ÖÔÛú š¸ê»Ö. ÃÖÖ¸ÖÓ¿Ö, †Ö¯Ö»µÖÖ

Ûú´ÖÖÔ“ÖÖ ÛúŸÖÖÔ, ŸµÖÖ“µÖÖ ±ú»ÖÖ“ÖÖ ³ÖÖꌟÖÖ ¾Ö ŸµÖÖ Ûú´ÖÖÔ¯ÖÖÃÖæ®Ö ´ÖÖꌟÖÖÆß ( ÃÖã™ÛúÖ Ûúºþþ®Ö ‘ÖêÞÖÖ¸Ö )

•µÖÖ“ÖÖ ŸÖÖê“Ö †ÖÆê, ŸµÖÖŸÖ ¤ãÃÖ¸Ö ÛãúÞÖßÆß Æê¸±ê¸ Ûúºþþ ¿ÖÛúŸÖ ®ÖÖÆß, ÆÖ •Öî®Ö ¤¿ÖÔ®ÖÖŸÖᯙ †ŸµÖÓŸÖ

´ÖÆ¢¾ÖÖ“ÖÖ ×ÃÖ¬¤Ö®ŸÖ †ÖÆê. µÖÖŸÖæ®Ö“Ö ÃÖÖÓÃÖÖ׸Ûú ÃÖãÜÖ¤ã:ÜÖÖ“µÖÖ ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ÛúÖµÖÔÛúÖ¸ÞÖ - ÃÖÓ²ÖÓ¬ÖÖ“ÖÖ

µÖ£ÖÖ£ÖÔ ²ÖÖê¬Ö ÆÖêŸÖÖê; ´ÆÞÖæ®Ö Æê ×¾Ö¾Öê“Ö®Ö ŸÖÛÔ¿Ö㬤 ¾Ö ¿ÖÖáÖßµÖ Ã¾Öºþþ¯ÖÖ“Öê ( Rational and

Scientific ) ¾ÖÖ™ŸÖê.

µÖÖ¾Öºþþ®Ö †Ö¯Ö»µÖÖ ÛéúŸµÖÖ“µÖÖ ¯Ö׸ÞÖÖ´ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö †Ö¯Ö»Öß ÃÖã™ÛúÖ ¾ÆÖ¾Öß µÖÖ ÆêŸÖæ®Öê ¯Ö¸´Ö꿾ָÖÛú›ê

µÖÖ“Ö®ÖÖ Ûú¸ÞµÖÖ“Öê ¯ÖεÖÖê•Ö®Ö ®ÖÖÆß. ŸÖ¿ÖÖ µÖÖ“Ö®Öê®Öê ŸÖÖê ŸµÖÖ ¯Ö׸ÞÖÖ´ÖÖŸÖ ÛúÖÆß ´Ö¬µÖãÖß ¾ÖÖ õÖ´ÖÖ Ûú¸ŸÖÖê

‡ŸµÖÖ¤ß Ûú»¯Ö®ÖÖ †–ÖÖ®Ö¯ÖÞÖÖ“µÖÖ †ŸÖ‹¾Ö ÃÖ¾ÖÔ£Öî¾Ö ×´Ö£µÖÖ ×®Ö ³ÖÎÖ´ÖÛú †ÖÆêŸÖ Æê פÃÖæ®Ö µÖê‡Ô»Ö. †Ö¯ÖÞÖ

•Öß¾Ö®ÖÖŸÖ •Öê “ÖÖÓÝÖ»Öê - ¾ÖÖ‡Ô™ ×¾Ö“ÖÖ¸ - ˆ““ÖÖ¸ ¾Ö †Ö“ÖÖ¸ Ûúºþþ ŸµÖÖ“Öê ±ú»Ö Ûú´ÖÔ²ÖÓ¬ÖÖ®ÖãÃÖÖ¸ †£ÖÖÔŸÖ

ŸµÖÖŸÖᯙ “Öœ - ˆŸÖÖ¸Ö®ÖãÃÖÖ¸ †Ö¯ÖÞÖÖÃÖ ×®ÖÃÖÝÖÔŸÖ:“Ö ×´ÖôŸÖ †ÃÖŸÖê, ŸÖê †Ö¯ÖÞÖ ¿ÖÖÓŸÖ¯ÖÞÖê ³ÖÖêÝÖ»Öê ¯ÖÖ×Æ•Öê.

ŸµÖÖ ¾Öêôß †Ö¯Ö»ÖÖ ×¾Ö¾ÖêÛú •ÖÖÝÖéŸÖ šê¾Öæ®Ö ¾ÖßÖãþֳÖÖ¾ÖÖ“Öê ¯Ö׸–ÖÖ®Ö Ûúºþþ®Ö ‘ÖêÞµÖÖ“ÖÖ ¯Öε֟®Ö Ûê»ÖÖ ¯ÖÖ×Æ•Öê

†ÃÖê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÃÖÖÓÝÖŸÖÖê. µÖÖ´Öãôê ®Öî¸Ö¿µÖ ¾Öé¢Öß •ÖÖ‰ú®Ö †ÖŸ´Ö×¾Ö•ÖµÖ ×®Ö ×¾ÖÛúÖÃÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ×¾Ö¿¾ÖÖŸÖ ×®Ö´ÖÖÔÞÖ

ÆÖêŸÖÖê. †Ö¯Ö»Öê ³ÖÖÝµÖ ¾ÖÖ †³ÖÖÝµÖ ¤ãÃÖ·µÖÖ“µÖÖ †¬Öß®Ö ®ÖÃÖæ®Ö ŸÖê ÃÖ¾ÖÔþÖß Ã¾ÖÖ¬Öß®Ö †ÖÆê, Æß •ÖÖÞÖß¾Ö

ˆŸ¯Ö®®Ö ÆÖêŸÖê ¾Ö ŸµÖÖµÖÖêÝÖê ´Ö®Öã嵅 ¯ÖæÞÖÔ Ã¾ÖÖ¾Ö»ÖÓ²Öß ²Ö®ÖŸÖÖê. Ûú´ÖÔ×ÃÖ¬¤ÖÓŸÖÖŸÖᯙ Æê ¸ÆÃµÖ »ÖõÖÖŸÖ ‘ÖêŸÖÖ,

²ÖÖÊ ‡Ô¿¾Ö¸¾ÖÖ¤Ö»ÖÖ ×ÛÓ¾ÖÖ ‡Ô¿¾Ö¸Ö“µÖÖ ÃÖé×™ÛúŸÖéÔŸ¾Ö Ûú»¯Ö®Öê»ÖÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔŸÖ ÛúÖ Ã£ÖÖ®Ö ®ÖÖÆß, Æê ¬µÖÖ®ÖÖŸÖ

µÖêŸÖê †Ö×ÞÖ ŸµÖÖµÖÖêÝÖê •Öß¾Ö®ÖÖŸÖᯙ ÃÖãÜÖ - ¿ÖÖÓŸÖßÃÖÖšß ¯Ö¸Ö¾Ö»ÖÓ²Ö®ÖÖ“Öß ³Öæ×´ÖÛúÖ •ÖÖ‰ú®Ö þÖÖ¾Ö»ÖÓ²Ö®ÖÖ“Öß

ˆ““Ö ³Öæ×´ÖÛúÖ ŸÖµÖÖ¸ ÆÖêŸÖê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ¾Ö ŸµÖÖŸÖᯙ ´Öã×®Ö•Ö®Ö †£Ö¾ÖÖ ¾ÖΟÖß ÁÖÖ¾ÖÛú¾ÖÝÖÖÔ“ÖêÆß †Ö“ÖÖ¸¿ÖÖáÖ

•Öê ÃÖæõ´Ö ×®Ö ÛúÖ™êÛúÖê¸ ²Ö®Ö»Öê †ÖÆê ŸµÖÖ“Öê ÛúÖ¸ÞÖ Æê“Ö. Ûú´ÖÔ×ÃÖ¬¤ÖÓŸÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öß †×ŸÖ×¾ÖßÖéŸÖ ¾Ö

ÃÖæõ´ÖÖןÖÃÖæõ´Ö “Ö“ÖÖÔ •Öê¾Öœß •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ¿ÖÖáÖÖÓŸÖæ®Ö Ûê»Öê»Öß †ÖœôŸÖê, ŸÖê¾Öœß ŸÖß †®µÖ ÛúÖêÞÖŸµÖÖÆß ¬Ö´ÖÖÔŸÖ

†ÖœôŸÖ ®ÖÖÆß.

´ÖÖêõÖ ¾Ö ´ÖÖêõÖ´ÖÖÝÖÔ

ÛúÖêÞÖŸµÖÖÆß ¬Ö´ÖÖÔ“Öê †Ó×ŸÖ´Ö ÃÖÖ¬µÖ ´Ö㌟Öß †£ÖÖÔŸÖ ÃÖÓÃÖÖ¸¤ã:ÜÖÖŸÖæ®Ö ÃÖã™ÛúÖ Æê“Ö †ÃÖŸÖê. µÖÖ»ÖÖ“Ö

´ÖÖêõÖ, ×®Ö¾ÖÖÔÞÖ, ×ÃÖ¬¤ß, ×®Ö¸Ó•Ö®ÖÖ¾ÖãÖÖ, ÛéúŸÖÛéúŸµÖŸÖÖ †Ö¤ß ®ÖÖ¾Öê †ÖÆêŸÖ. ´ÖÖ®Ö¾ÖÖ“Öê †ÜÖ긓Öê ¬µÖêµÖ ¾ÖÖ

‡ÔׯÃÖŸÖ Æê“Ö †ÖÆê; ¯ÖÞÖ ŸÖê ÛúÖêÞÖŸµÖÖ ´ÖÖÝÖÖÔ®Öê ¾ÖÖ ˆ¯ÖÖµÖÖ®Öê ¯ÖÎÖ¯ŸÖ ÆÖê‡Ô»Ö, µÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖΟµÖêÛú ¬Ö´ÖÖÔ´Ö¬µÖê

†Ö¯ÖÖ¯Ö»µÖÖ ŸÖÖ×¢¾ÖÛú ³Öæ×´ÖÛê®ÖãÃÖÖ¸ ×¾Ö“ÖÖ¸ Ûê»Öê»ÖÖ †ÖœôŸÖÖê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®ÖãÃÖÖ¸ ´ÖÖêõÖÖ“Öê þֺþþ¯Ö ¾Ö¸

ÃÖÖÓ×ÝÖŸÖ»Öê“Ö †ÖÆê. •Ö› Ûú´ÖÔ²ÖÓ¬ÖÖŸÖæ®Ö †ÖŸ´ÖŸÖ¢¾ÖÖ»ÖÖ ¯Öé£ÖÛË Ûúºþþ®Ö ŸµÖÖ“µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ Ã¾Ö³ÖÖ¾ÖÝÖãÞÖÖÓ“Öß ¯ÖæÞÖÔ

†×³Ö¾µÖŒŸÖß ÆÖêÞÖê ÆÖ“Ö ´ÖÖêõÖ ×ÛÓ¾ÖÖ ×®Ö¾ÖÖÔÞÖ ÆÖêµÖ. †ÖŸ´µÖÖ“Öß ¿Ö㬤ß, ×ÃÖ¬¤ß ¾Ö ÛéúŸÖÛéúŸµÖŸÖÖ µÖÖŸÖ“Ö †ÖÆê,

†ÃÖê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ´ÖÖ®ÖŸÖÖê. ×ÃÖ¬¤Ö¾ÖãÖêŸÖ †ÖŸ´ÖÖ ×®ÖÝÖãÔÞÖ - ×®Ö¸ÖÛúÖ¸ ²Ö®ÖŸÖÖê †ÃÖê ÛúÖÆß ¬Ö´ÖÔ ÃÖÖÓÝÖŸÖÖŸÖ;

¯ÖÞÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®ÖãÃÖÖ¸ ÝÖãÞÖ¸×ÆŸÖ ¦¾µÖ †ÃÖæ“Ö ¿ÖÛúŸÖ ®ÖÖÆß. ÝÖãÞÖÖÓŸÖᯙ Ûú´ÖÔ•Ö®µÖ ×¾ÖÛéúŸÖß ¾ÖÖ ¤ÖêÂÖ ÃÖ¾ÖÔ£ÖÖ

¤æ¸ ÆêÖÞÖê ¾Ö ŸÖê ´Öæô þֳÖÖ¾ÖÖŸÖ †×³Ö¾µÖŒŸÖ ÆÖêÞÖê Æß“Ö ´Ö㌟Öß †ÃÖê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÃÖÖÓÝÖŸÖÖê. ´ÖãŒŸÖ •Öß¾ÖÖÓ“ÖÖ

†ÖÛúÖ¸Æß ŸµÖÖÓ“µÖÖ ¿Öê¾Ö™“µÖÖ ¿Ö¸ß¸¯ÖδÖÖÞÖÖÆæ®Ö ×ÛÓ×“ÖŸÖ Ûú´Öß †ÃÖŸÖÖê. ®Ö¾Öß®Ö ¿Ö¸ß¸Ö“Öß ˆŸ¯Ö¢Öß

®ÖÃÖ»µÖÖ´Öãôê ¯ÖÎÖ¯ŸÖ †Ó×ŸÖ´Ö †ÖÛúÖ¸ ²Ö¤»ÖÞµÖÖ“Öê ÛúÖ¸ÞÖ ˆ¸ŸÖ ®ÖÖÆß.

‹Ûú¤Ö †Ó×ŸÖ´Ö ÃÖÖ¬µÖÖ“Öê þֺþþ¯Ö š¸»µÖÖ¾Ö¸ ÃÖÖ¬Ö®ÖÖ“ÖÖÆß ×¾Ö“ÖÖ¸ †Öê‘ÖÖ®Öê µÖêŸÖÖê“Ö. µÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖߟÖ

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê ×®Ö׿“ÖŸÖ †ÃÖê ´ÖÖÝÖÔ¤¿ÖÔ®Ö Ûê»Öê †ÃÖæ®Ö ÃÖ´µÖÛË ¤¿ÖÔ®Ö, ÃÖ´µÖÛË –ÖÖ®Ö ¾Ö ÃÖ´µÖÛË “ÖÖ׸¡Ö µÖÖ

ן֮ÆßÓ“µÖÖ ¯ÖæÞÖÔŸÖÃÖê ´ÖÖêõÖ´ÖÖÝÖÔ ´ÖÖ®Öê»Ö †ÖÆê. ‘ ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®Ö - –ÖÖ®Ö - “ÖÖ׸¡ÖÖ×ÞÖ ´ÖÖêõÖ´ÖÖÝÖÔ: ’ †ÃÖê

†Ö“ÖÖµÖÔ ˆ´ÖÖþÖÖ´ÖßÓ®Öß ´ÖÖêõÖ¿ÖÖÃ¡Ö - ŸÖ¢¾ÖÖ£ÖÔ ÃÖæ¡ÖÖ“µÖÖ ¯ÖΣִÖÖ¸Ó³Öß ÃÖÖÓ×ÝÖŸÖ»Öê †ÖÆê. µÖÖ»ÖÖ“Ö •Öî®Ö

ÝÖÎÓ£ÖÖÓŸÖæ®Ö ‘ ¸Ÿ®Ö¡ÖµÖ ’ †ÃÖêÆß ÃÖÓ²ÖÖê׬ֻÖê •ÖÖŸÖê. Æê ŸÖß®Ö ×³Ö®®Ö ׳֮®Ö ´ÖÖêõÖ´ÖÖÝÖÔ ®ÖÃÖæ®Ö ŸµÖÖÓ“Öß ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖÖ

¾Ö ¯ÖæÞÖÔŸÖÖ ÆÖ“Ö ‹Ûú´Öê¾Ö ´ÖÖêõÖ´ÖÖÝÖÔ ÆÖêµÖ. †®µÖ ¬Ö´ÖÖÕŸÖᯙ ÛúÖÆ ÃÖÓ¯ÖÎ¤ÖµÖ ( ³ÖÝÖ¾ÖŸÖÖ¤ß ) Ûê¾Öô ¤¿ÖÔ®Ö

†£ÖÖÔŸÖ ÁÖ¬¤ê»ÖÖ - ³ÖŒŸÖß»ÖÖ ´ÖÆ¢¾Ö ¤ê‰ú®Ö ŸÖê¾Öœ¶Ö ‹ÛúÖ®Öê¤êÜÖᯙ ´ÖÖêõÖ ×´ÖôŸÖÖê †ÃÖê ´ÖÖ®ÖŸÖÖŸÖ ŸÖ¸ ÛúÖÆß

ÃÖÓ¯ÖÎ¦ÖµÖ ( †«îŸÖ ¾Öê¤Ö®ŸÖß †Ö¤ß ) Ûê¾Öô –ÖÖ®ÖÖ®Öê ×ÛÓ¾ÖÖ ´Öß´ÖÖÓÃÖÛúÖ¤ß ÛúÖÆß ÃÖÓ¯ÖÎ¤ÖµÖ Ûê¾Öô “ÖÖ׸¡ÖÖ®Öê -

×ÛεÖÖ´ÖÖÓ›Ö®Öê ´ÖÖêõÖ¯ÖÎÖ¯ŸÖß ÆÖêŸÖê †ÃÖêÆß ´ÖÖ®ÖŸÖÖŸÖ. ÛúÖÆß•ÖÞÖ µÖÖ ŸÖ߮֯ÖîÛúß ¤Öê®ÆßÓ®ÖßÆß ( ³ÖŒŸÖ ¾Ö –ÖÖ®Ö,

³ÖŒŸÖß ¾Ö ×ÛεÖÖ, ×ÛÓ¾ÖÖ –ÖÖ®Ö ¾Ö ×ÛεÖÖ ‹¾Öœ¶Ö®ÖêÆß ) ´ÖÖêõÖ ×´ÖôŸÖÖê †ÃÖê ´ÖÖ®ÖŸÖÖŸÖ. ¯ÖÞÖ Æß ´ÖÖ®µÖŸÖÖ

²Ö¸Öê²Ö¸ ®ÖÃÖ»µÖÖ®Öê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÃÖÖÓÝÖŸÖÖê. ŸµÖÖ“Öê ´ÆÞÖÞÖê ‹ÛêÛú ¾ÖÖ ¤Öê‘ÖÖÓ“Öê µÖãÝÖ»Ö ´ÖÖêõÖÖ“Öê ÃÖÖ¬Ö®Ö ÆÖêŸÖ

®ÖÃÖæ®Ö ןÖÆßÓ“Öß ÃÖÖ´Öæ×ÆÛú ¯ÖæÞÖÔŸÖÖ ´ÖÖêõÖÖ“Öê ÃÖÖ¬Ö®Ö †ÖÆê. •µÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê ¸ÖêÝÖ ¤æ¸ ¾ÆÖµÖ“ÖÖ †ÃÖê»Ö ŸÖ¸

†ÖîÂÖ¬ÖÖ“µÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÝÖ߯ÖÞÖÖ¾Ö¸ Ûê¾Öô ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ šê¾Öæ®Ö ×ÛÓ¾ÖÖ ŸµÖÖ“Öê –ÖÖ®Ö †ÃÖæ®Ö ³ÖÖÝÖŸÖ ®ÖÖÆß, ŸÖ¸

×¾Ö¾ÖêÛú¯Öæ¾ÖÔÛú ŸµÖÖ“Öê ÃÖê¾Ö®ÖÆß Ûê»Öê ¯ÖÖ×Æ•Öê; ŸÖ«ŸÖË ´Ö㌟ÖßÃÖÖšß - ¤êÜÖᯙ †ÖŸ´ŸÖ¢¾ÖÖ“Öß ÃÖ´Öß“Öß®Ö ÁÖ¬¤Ö,

ŸµÖÖ“Öê µÖ£ÖÖ£ÖÔ –ÖÖ®Ö ¾Ö ŸµÖÖ“µÖ þָ¯ÖÖ¿Öß ¯ÖæÞÖÔ ÃÖ´Ö¸ÃÖŸÖÖ, ŸµÖÖŸÖ †ÓŸÖ»ÖßÔ®ÖŸÖÖ µÖÖ ×ŸÖ®ÆßÓ ÝÖÖê™ßÓ“Öß •Ö¹ý¸ß

†ÖÆê.

µÖÖ ¸Ÿ®Ö¡ÖµÖºþþ¯Öß ´ÖÖêõÖ´ÖÖÝÖÖÔ“Öß ®ÖêÆ´Öß ×¿Ö›Öê¿Öß ŸÖã»Ö®ÖÖ Ûê»Öß •ÖÖŸÖê. ׿֛ߓµÖÖ ¤Öê®Ö ²ÖÖ•ÖæÓ“µÖÖ

ÛúÖš¶Ö ´ÆÞÖ•Öê ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®Ö ¾Ö ÃÖ´µÖÛË–ÖÖ®Ö †Ö×ÞÖ ×¿Ö›ß“µÖÖ ¯ÖÖµÖ·µÖÖ ´ÆÞÖ•Öê ÛδÖÖÛδÖÖ®Öê ÃÖ´µÖÛË

“ÖÖ׸¡ÖÖ“Öß ¾Öé¬¤ß ÆÖêµÖ. ׿֛ߓµÖÖ ÃÖÖÆÖµµÖÖ®Öê ´ÖÓפ¸ÖŸÖ •ÖÖµÖ“Öê ŸÖ¸ ŸµÖÖ“µÖÖ ¤Öê®Æß ²ÖÖ•Öæ ¾Ö ¯ÖÖµÖ·µÖÖ

´Ö•Ö²ÖæŸÖ ¾Ö ‹Ûú´ÖêÛúÖÓ¿Öß ÃÖãÃÖÓ²Ö¬¤ ¯ÖÖ×Æ•ÖêŸÖ, ŸÖÃÖê“Ö ´ÖÖêõÖ´ÖÓפ¸ÖÛú›ê •ÖÖÞµÖÖÃÖÖšß ¾Ö¸ß»Ö ¸Ÿ®Ö¡ÖµÖÖ“Öß

ÃÖãÃÖÓÝÖŸÖ ¾Ö ‹ÛúÖŸ´Öºþþ¯Ö †Ö¸Ö¬Ö®ÖÖ Æ¾Öß. ŸÖã™Ûú ¾ÖÖ ÜÖÓ×›ŸÖ †Ö¸Ö¬Ö®ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÝÖÖ“Öß ®ÖÖÆß.

1 ) ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®Ö

¤êÆ, Ûú´ÖÔ ×ÛÓ¾ÖÖ ¸ÖÝÖ«êÂÖÖ¤ß ×¾ÖÛúÖ¸ÖÓÆæ®Ö ׳֮®Ö †¿ÖÖ ¿Ö㬤 †ÖŸ´ÖŸÖ¢¾ÖÖ“Öß ¯ÖΟÖߟÖß - ÁÖ¬¤Ö Æê

ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®Ö ÆÖêµÖ. ¾Ö¸ ÃÖÖÓ×ÝÖŸÖ»Ö껵ÖÖ 7 ŸÖ¢¾ÖÖÓ“Öß †ÖêôÜÖ —ÖÖ»µÖÖ׿־ÖÖµÖ Æê ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®Ö ÆÖêŸÖ ®ÖÖÆß;

´ÆÞÖæ®Ö“Ö ‘ ŸÖ¢¾ÖÖ£ÖÔÁÖ¬¤Ö®ÖÓ ÃÖ´µÖݤ¿ÖÔ®Ö´ÖË ’ †ÃÖê †Ö“ÖÖµÖÔ ˆ´ÖÖþÖÖ´Öß ´ÆÞÖŸÖÖŸÖ. ¾ÖߟָÖÝÖ ¤ê¾Ö, ×®ÖÝÖÎÔ®£Ö

ÝÖãºþþ ¾Ö ×ÃÖ¬¤Ö®ŸÖ¿ÖÖÃ¡Ö µÖÖÓ¾Ö¸ ×®Ö:¿ÖÓ×ÛúŸÖÖ¤ß †Öš †ÓÝÖÖÓ®Öß ÃÖ×ÆŸÖ ¾Ö ¿ÖÓÛúÖ¤ß †Öš ¤ÖêÂÖ, †Öš ´Ö¤Ë,

ŸÖß®Ö ´Ö期ÖÖ ¾Ö ÃÖÆÖ †®ÖÖµÖŸÖ®Öê †¿ÖÖ ¯ÖÓ“Ö¾ÖßÃÖ ¤ÖêÂÖÖÓ®Öß ¸×ÆŸÖ ÁÖ¬¤Ö ÆêÆß ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®Ö“Ö ÆÖêµÖ.

ÃÖ´Öß“Öß®Ö ŸÖ¢¾ÖÖ£ÖÔ - ÁÖ¬¤Ö®ÖÖŸÖæ®Ö“Ö Æß ÁÖ¬¤Ö ˆŸ¯Ö®®Ö ÆÖêŸÖê. µÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öß ×¾ÖßÖéŸÖ ´ÖÖ×ÆŸÖß •Öî®Ö

¿ÖÖáÖÖŸÖæ®Ö •ÖÖÝÖÖê•ÖÖÝÖ ×´ÖôŸÖê.

†ÃÖê ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®Ö Æß ´ÖÖêõÖ´ÖÓפ¸Ö“Öß ¯Ö×Æ»Öß ¯ÖÖµÖ¸ß ÃÖÖÓ×ÝÖŸÖ»Öß ÝÖê»Öß †ÖÆê. µÖÖ׿־ÖÖµÖ –ÖÖ®Ö ¾Ö

“ÖÖ׸¡ÖÖÃÖ ÃÖ´µÖÛË ¯ÖÞÖÖ“Ö ¯ÖÎÖ¯ŸÖ ÆÖêŸÖ ®ÖÖÆß. ´ÖÝÖ ŸµÖÖÓ“Öß ¾Ö鬤Öß ¾Ö ¿Öã¬¤ß ¤æ¸“Ö. •ÖÆÖ•ÖÖ»ÖÖ •ÖÃÖê

ÃÖãÛúÖÞÖæ ŸÖÃÖê •Öß¾Ö®ÖÖ»ÖÖ ÃÖ´µÖÛËÁÖ¬¤ê“Öê ÃÖãÛúÖÞÖæ ƾÖê“Ö. ŸµÖÖ׿־ÖÖµÖ •Öß¾Ö®Ö®ÖÖîÛúÖ ‡Â™Ã£Öôß ¯ÖÖêÆÖê“Öæ

¿ÖÛúŸÖ ®ÖÖÆß. ן֮ÆßÓ ÛúÖ»ÖÖÓŸÖ ¾Ö ן֮ÆßÓ •ÖÝÖÖÓŸÖ ÃÖ´µÖÛËŸ¾ÖÖÃÖÖ¸ÜÖÖ ×´Ö¡Ö ¾ÖÖ ²ÖÓ¬Öæ ®ÖÖÆß ¾Ö ×´Ö£µÖÖŸ¾ÖÖÃÖÖ¸ÜÖÖ

¿Ö¡Öæ ®ÖÖÆß; ÛúÖ¸ÞÖ µÖÖ ×´Ö£µÖÖŸ¾ÖÖ´Öãôê“Ö †£ÖÖÔŸÖ ¤êÆÖŸ´Ö²Öã¬¤ß ¾Ö ×¾ÖÂÖµÖ - ÛúÂÖÖµÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ¯ÖÎߟÖß µÖÖ´Öãôê ÆÖ

•Öß¾Ö ®ÖÖ®ÖÖ ÛãúµÖÖê®ÖßÓ´Ö¬µÖê •Ö®´Ö ‘ÖêŸÖ ³Ö™ÛúŸÖ ¸ÖÆŸÖÖê. •Öê¾ÆÖ ŸµÖÖÃÖ ÃÖ´µÖÛËŸ¾ÖÖ“ÖÖ - ¿Ö㬤 †ÖŸ´ÖŸÖ¢¾ÖÖ“ÖÖ -

²ÖÖê¬Ö ÆÖêŸÖÖê, ŸÖê¾ÆÖ ŸµÖÖ“Öê ³ÖδÖÞÖ £ÖÖÓ²Öæ®Ö ŸµÖÖ“µÖÖ ˆŸ£ÖÖ®ÖÖÃÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ ÆÖêŸÖê. ˆ““Ö ´Ö®Öãµֵ֯ÖÖÔµÖ, ¤ê¾Öꮦ-

¯Ö¤, “ÖÛξÖןÖÔŸ¾Ö ×ÛÓ¾ÖÖ ŸµÖÖÆß¾Ö¸“Öê †³µÖ㤵ÖÖ“Öê ÃÖ¾ÖÔÁÖêš ŸÖߣÖÔÛú¸ ¯Ö¤ Æß ÃÖ¾ÖÔ µÖÖ ×¾Ö¿Ö㬤

ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®ÖÖ“Öß ÃÖã±ú»Öê ÆÖêŸÖ. ‹ê×ÆÛú †³µÖ㤵ÖÖ´Ö¬Öᯙ †ÃÖê ‹ÛúÆß Ã£ÖÖ®Ö ®ÖÖÆß Ûúß •Öê †¿ÖÖ

ÃÖ´µÖÛˤé媧 †ÖŸ´µÖÖÃÖ ×´ÖôŸÖ ®ÖÖÆß; ´ÆÞÖæ®Ö“Ö µÖÖ ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®ÖÖ“Öê ´ÖÖêõÖ´ÖÖÝÖÖÔŸÖ †×ŸÖ¿ÖµÖ ´ÖÆ¢¾Ö ÝÖÖ×µÖ»Öê

ÝÖê»Öê †ÖÆê. †ÖŸ´Ö×¾ÖÛúÖÃÖÖ“ÖÖ ŸÖÖê ´Öæ»Ö´ÖÓ¡Ö ÆÖêµÖ.

2 ) ÃÖ´µÖÛË–ÖÖ®Ö

¾Ö¸ß»Ö ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®ÖÖ“µÖÖ ¬Ö¾Ö»Ö ¯ÖÎÛúÖ¿ÖÖŸÖ ¿Ö㬤 †ÖŸ´ŸÖ¢¾ÖÖ“Öê ¾Ö ŸµÖÖ²Ö¸Öê²Ö¸ †®ÖÖŸ´ÖŸÖ¢¾ÖÖ“ÖêÆß

ÃÖ´Öß“Öß®Ö –ÖÖ®Ö Æê ‘ ÃÖ´µÖÛË–ÖÖ®Ö ’ ÆÖêµÖ. ÁÖ¬¤ê¯ÖδÖÖÞÖê –ÖÖ®Ö ÆÖ ¾ÖÖßÖ×¾ÖÛú †ÖŸ´µÖÖ“ÖÖ“Ö ÝÖãÞÖ; ¯Ö¸ÓŸÖã

¤êÆÖ»ÖÖ“Ö †ÖŸ´ÖÖ ÃÖ´Ö•Öæ®Ö ¯Ö¸¯Ö¤Ö£ÖÖÔŸÖ ‡Â™Ö×®Ö™ ²Ö㬤ߓÖÖ ¾µÖÖ´ÖÖêÆ ( ³Ö뫅 ) •ÖÖê¾Ö¸ †ÖÆê, ŸÖÖê¾Ö¸ ŸÖß

ÁÖ¬¤Ö ¾Ö ŸÖê –ÖÖ®Ö ×´Ö£µÖÖ ´Æ™»Öê •ÖÖŸÖê †Ö×ÞÖ ŸÖ¢¾Ö×®ÖÞÖÔµÖÖŸÖæ®Ö ŸÖÖê ³Ö뫅 ¤æ¸ ÆÖêŸÖÖ“Ö ŸÖß ÁÖ¬¤Ö ¾Ö –ÖÖ®Ö

ÃÖ´Öß“Öß®Ö ÆÖêŸÖÖŸÖ. µÖÖ –ÖÖ®ÖÖ´Öôê †ÖŸ´ÖÖ ¾Ö †®ÖÖŸ´ÖÖ µÖÖÓŸÖß»Ö Ã¾Ö³ÖÖ¾Ö³Öê¤ Ã¯Ö™ »ÖõÖÖŸÖ µÖêŸÖÖê †Ö×ÞÖ

ŸµÖÖ®ÖÓŸÖ¸ †®ÖÖŸ´Ö ŸÖ¢¾ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê, ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖ: ¯ÖÓ“ÖêצµÖÖÓ“µÖÖ ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê †ÖÛúÂÖÔÞÖ- ¯ÖÎߟÖß Ûú´Öß ÆÖêŸÖ

•ÖÖ‰ú®Ö þֳÖÖ¾Ö×ÃÖ¬¤ †ÖŸ´ÖÝÖãÞÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê †ÖÛúÂÖÔÞÖ ¾ÖÖœŸÖê. ŸµÖÖÓ“ÖÖ ÛδÖÖ®Öê ×¾ÖÛúÖÃÖ ÃÖãºþþ ÆÖêŸÖÖê. †¿ÖÖ

¸ßŸÖß®Öê ¾ÖßÖãŸÖ¢¾ÖÖ“ÖÖ µÖ£ÖÖ£ÖÔ ²ÖÖê¬Ö ÆÖ“Ö ÃÖ¾ÖÔ ÃÖãÜÖÖ»ÖÖ ¾Ö †³µÖ㟣ÖÖ®ÖÖ»ÖÖ ÛúÖ¸ÞÖß³ÖæŸÖ †ÖÆê.

µÖÖ ÃÖ´µÖÛË–ÖÖ®ÖÖ“Öê ´ÖןÖ, ÁÖã¢Ö, †¾Ö׬Ö, ´ÖŸÖ: ¯ÖµÖÔµÖ ¾Ö Ûê¾Ö»Ö †ÃÖê ¯ÖÖ“Ö ³Öê¤ †ÖÆêŸÖ. ¯ÖÖ“Ö ‡ÓצµÖê

¾Ö ´Ö®Ö µÖÖÓ“µÖÖ ÃÖÖÆÖµµÖÖ®Öê •Öê –ÖÖ®Ö ÆÖêŸÖê ŸÖê ´ÖןÖ. ´Öן֖ÖÖ®ÖÖ®Öê •ÖÖÞÖ»Ö껵ÖÖ ¯Ö¤Ö£ÖÖÕ“Öê ×ÛÓ¾ÖÖ ŸÖŸÃÖÓ²ÖÓ¬Öß

†®µÖ ¯Ö¤Ö£ÖÖÕ“Öê ×¾Ö¿ÖêÂÖ –ÖÖ®Ö Æê ÁÖãŸÖ, ¦¾µÖ- õÖê¡Ö- ÛúÖ»Ö - ³ÖÖ¾Ö µÖÖÓ“µÖÖ ´ÖµÖÖÔ¤êŸÖ ºþþ¯Öß ¯Ö¤Ö£ÖÖÔÃÖ †Öן´ÖÛú

¿ÖŒŸÖß®Öê •ÖÖÞÖÞÖê Æê †¾Ö׬Ö, ŸµÖÖ“Ö ´ÖµÖÖÔ¤êŸÖ ¤ãÃÖ·µÖÖ“µÖÖ ´Ö®ÖÖŸÖß»Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ÖÓ®ÖÖ ¾ÖÖ ×¾ÖÂÖµÖ³ÖæŸÖ ¯Ö¤Ö£ÖÖÕ®ÖÖ

†Öן´ÖÛú ¿ÖŒŸÖß®Öê •ÖÖÞÖÞÖê Æê ´Ö®Ö: ¯ÖµÖÔµÖ ¾Ö »ÖÖêÛú - †»ÖÖêÛúÖŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÔ ¦¾µÖÖÓ®ÖÖ ŸµÖÓÖ“µÖÖ ×¡ÖÛúÖ»Ö

†¾ÖãÖÖÓÃÖÆ µÖãÝÖ¯ÖŸÖË •ÖÖÞÖÞÖê Æê Ûê¾Ö»Ö–ÖÖ®Ö ÆÖêµÖ. µÖÖŸÖᯙ ¯Ö×Æ»Öß ¤Öê®Ö –ÖÖ®Öê ‡ÓצµÖê ¾Ö ´Ö®ÖÖ“µÖÖ

ÃÖÖÆÖµµÖÖ®Öê ÆÖêŸÖÖŸÖ; ´ÆÞÖæ®Ö ‘ ¯Ö¸ÖêõÖ ’ ¾Ö ²ÖÖÛúß“Öß ŸÖß®Ö †ÖŸ´ÖÃÖÖ´Ö£µÖÖÔ®Öê ÆÖêŸÖÖŸÖ ´ÆÞÖæ®Ö ‘ ¯ÖΟµÖõÖ ’

´Æ™»Öß •ÖÖŸÖÖŸÖ. †¾Ö×¬Ö ¾Ö ´Ö®Ö:¯ÖµÖÔµÖ –ÖÖ®Ö †¯ÖæÞÖÔ ¾Ö ´ÖµÖÖÔפŸÖ †ÃÖŸÖÖŸÖ; ´ÆÞÖæ®Ö ‘ ×¾ÖÛú»Ö ¯ÖΟµÖõÖ ’

ÆÖêŸÖ †Ö×ÞÖ ±úŒŸÖ Ûê¾Ö»Ö–ÖÖ®Ö Æê ÃÖÓ¯ÖæÞÖÔ ×®Ö´ÖÔ»Ö †ÃÖ»µÖÖ®Öê ‘ ÃÖÛú»Ö ¯ÖΟµÖõÖ ’ ÆÖêµÖ. µÖÖÓ“Öê ×¾ÖßÖéŸÖ ¾ÖÞÖÔ®Ö

•Öî®Ö ¿ÖÖáÖÖÓŸÖæ®Ö •ÖÖÝÖÖê•ÖÖÝÖ Ûê»Öê †ÖÆê.

ÃÖÓ¿ÖµÖ, ׾ָ֯ߟ֯ÖÞÖÖ ¾Ö †®Ö¬µÖ¾ÖÃÖÖµÖ ( †×®Ö׿“ÖŸÖß ) Æê ŸÖß®Ö –ÖÖ®ÖÖÓŸÖᯙ ¤ÖêÂÖ ´ÖÖ®Ö»Öê •ÖÖŸÖÖŸÖ.

µÖÖ ¤ÖêÂÖÖÓ®Öß ¸×ÆŸÖ †ÃÖê ÃÖ´µÖÛË–ÖÖ®Ö Æê“Ö †ÖŸ´µÖÖ“µÖÖ ÜÖ·µÖÖ ÃÖãÜÖÖ“Öê ÛúÖ¸ÞÖ †ÖÆê. †–ÖÖ®Öß •Öß¾Ö

ÛúÖꙶ¾Ö¬Öß •Ö®´Ö ŸÖ¯Ö Ûúºþþ®ÖÆß •Öß Ûú´ÖÔ×®Ö•ÖÔ¸Ö Ûúºþþ ¿ÖÛúŸÖ ®ÖÖÆß, ŸÖß –ÖÖ®Öß ¯Öã¹ýÂÖ ‹ÛúÖ õÖÞÖÖŸÖ

Ûúºþþ ¿ÖÛúŸÖÖê, ÆÖ –ÖÖ®ÖÖ“ÖÖ £ÖÖê¸ ´Ö×Æ´ÖÖ †ÖÆê. •Ö®´Ö, •Ö¸Ö ¾Ö ´Ö¸ÞÖ µÖÖ †®ÖÖפÛúÖ»Öß®Ö ¸ÖêÝÖÖÓ®ÖÖ

×®Ö¾ÖÖ¸ÞÖ Ûú¸ÞµÖÖ“Öê †¯ÖÖ¸ ÃÖÖ´Ö£µÖÔ µÖÖ ÃÖ´µÖÛË–ÖÖ®ÖÖŸÖ“Ö †ÃÖ»µÖÖ®Öê †Ö“ÖÖµÖÖÕ®Öß µÖÖ»ÖÖ ‡Æ»ÖÖêÛúß“Öê ‘

¯Ö¸´ÖÖ´ÖéŸÖ ’ ´Æ™»Öê †ÖÆê. ¯ÖÎ×ÃÖ¬¤ ”ƜֻÖÖÛúÖ¸ ¯ÖÓ. ¤Öî»ÖŸÖ¸Ö´Ö•Öß ´ÆÞÖŸÖÖŸÖ:

–ÖÖ®ÖÃÖ´ÖÖ®Ö ®Ö †Ö®Ö •ÖÝÖŸÖ´ÖêÓ ÃÖãÜÖ ÛúÖê ÛúÖ¸ÞÖ …

‡×Æ ¯Ö¸´ÖÖ´ÖéŸÖ •Ö®´Ö- •Ö¸Ö - ´Öé×ŸÖ - ¸ÖêÝÖ×®Ö¾ÖÖ¸ÞÖ ……

3 ) ÃÖ´µÖÛË“ÖÖ׸¡Ö

×ÆÓÃÖÖ¤ß ²ÖÖÊ ¯ÖÖ¯Ö×ÛεÖÖ ¾Ö ¸ÖÝÖ«êÂÖÖ¤ß †ÓŸÖ¸ÓÝÖ ×¾ÖÛúÖ¸ µÖÖÓ“µÖÖ ×¾Ö¸Öê¬ÖÖŸÖæ®Ö ¯ÖÎÛú™ ÆÖêÞÖÖ¸ß

†ÖŸ´µÖÖ“Öß ×¾Ö¿ÖêÂÖ¿Öã¬¤ß Æê ‘ ÃÖ´µÖÛË“ÖÖ׸¡Ö ’ ÆÖêµÖ. ÃÖ´µÖÛˤ¿ÖÔ®Ö ¾Ö ÃÖ´µÖÛË–ÖÖ®ÖÖŸÖæ®Ö“Ö †ÃÖê “ÖÖ׸¡Ö

×¾ÖÛúÖÃÖ ¯ÖÖ¾ÖŸÖê; ´ÆÞÖæ®Ö “ÖÖ׸¡ÖÖ»ÖÖ µÖÖ ¤Öê‘ÖÖÓ“Öß ×®ÖŸÖÖÓŸÖ †Ö¾Ö¿µÖÛúŸÖÖ †ÖÆê. ŸµÖÖ †³ÖÖ¾Öß ×ÛúŸÖßÆß

“ÖÖÓÝÖ»Öê †Ö“Ö¸ÞÖ ‘Ö›ŸÖ †ÃÖ»Öê ŸÖ¸ß †ÖŸ´ÖÁÖ¬¤Ö ¾Ö †ÖŸ´Ö–ÖÖ®ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÎÛúÖ¿Ö ŸµÖÖ´ÖÖÝÖê ®ÖÃÖ»µÖÖ®Öê ŸÖê ×´Ö£µÖÖ

“ÖÖ׸¡Ö ÝÖÞÖ»Öê •ÖÖŸÖê. ÃÖ´Öß“Öß®Ö ŸÖ¢¾ÖÁÖ¬¤Ö ¾Ö –ÖÖ®Ö¯Öæ¾ÖÔÛú †ÃÖÞÖÖ¸ê “ÖÖ׸¡Ö“Ö †®ÖÓŸÖ Ûú´ÖÖÔ“Öß ×®Ö•ÖÔ¸Ö

Ûúºþþ ¿ÖÛúŸÖê ¾Ö ×“Ö¢ÖÖ»ÖÖ ÜÖ¸ß ¿ÖÖÓŸÖß †Ö×ÞÖ †Ö®ÖÓ¤ ¤ê‰ú ¿ÖÛúŸÖê.

µÖÖ ÃÖ´µÖÛË“ÖÖ׸¡ÖÖ“Öê •Öß¾ÖÖ“µÖÖ †ÖÓŸÖ׸Ûú ¯ÖÖ¡ÖŸÖê®ÖãÃÖÖ¸ †ÖÓ׿ÖÛú ¾Ö ¯ÖæÞÖÔ, †£ÖÖÔŸÖ ‘ ×¾ÖÛú»Ö ’ ¾Ö ‘

ÃÖÛú»Ö ’ †ÃÖê ¤Öê®Ö ³Öê¤ †ÖÆêŸÖ. ÁÖÖ¾ÖÛúÖÓ“µÖÖ †ÖÓ׿ÖÛú ( ãÖæ»Ö ) †×ÆÓÃÖÖ¤ß ¾ÖΟÖÖÓ®ÖÖ †ÞÖã¾ÖÎŸÖ ×ÛÓ¾ÖÖ

×¾ÖÛú»Ö “ÖÖ׸¡Ö ´ÆÞÖŸÖÖŸÖ †Ö×ÞÖ ×®ÖÝÖÎÕÓ£Ö ÃÖÓµÖ´Öß ´Öã®ÖßÓ“µÖÖ ¯ÖæÞÖÔ †×ÆÓÃÖÖ¤ß ¾ÖΟÖÖÓ®ÖÖ ´ÖÆÖ¾ÖÎŸÖ ×ÛÓ¾ÖÖ ÃÖÛú»Ö

“ÖÖ׸¡Ö Æß ÃÖÓ–ÖÖ †ÖÆê. ¾ÖΟÖê ŸÖß“Ö, ¯ÖÞÖ ¯ÖÖ»Ö®Ö Ûú¸ÞµÖÖ“µÖÖ ¤õÖŸÖêŸÖ ¾Ö ÛúÖ™êÛúÖ긯ÖÞÖÖŸÖ †ÖÓŸÖ׸Ûú

×¾Ö¿Ö㬤ߓµÖÖ ŸÖ¸ ´ÖŸÖê®ÖãÃÖÖ¸ ±ú¸Ûú †ÃÖŸÖÖê. ÁÖÖ¾ÖÛúÖ»ÖÖ ÝÖéƯÖίÖÓ“ÖÖ“Öß •Ö²ÖÖ²Ö¤Ö¸ß ÃÖÖÓ³ÖÖôæ®Ö ¾ÖΟ֯ÖÖ»Ö®ÖÖ

Ûú¸Ö¾ÖµÖÖ“Öß †ÃÖŸÖê; ´ÆÞÖæ®Ö ŸµÖÖ“µÖÖ ×¾Ö¿Ö㬤߻ÖÖ ¾Ö ŸµÖÖÝÖÖ»ÖÖ ´ÖµÖÖÔ¤Ö ¯Ö›ŸÖê. †¿Öß ´ÖµÖÖÔ¤Ö ÃÖÓ®µÖßÖ

´Öã×®Ö•Öß¾Ö®ÖÖŸÖ †ÃÖŸÖ ®ÖÖÆß; ŸµÖÖ´Öãôê ŸÖê ¯ÖæÞÖÔ ŸµÖÖÝÖ Ûú¸ÞµÖÖÃÖ ÃÖ´Ö£ÖÔ ÆÖêŸÖÖŸÖ. ¾ÖΟÖÃÖÓµÖ´Ö ×ÛÓ¾ÖÖ “ÖÖ׸¡ÖÖ“Öê

´Öæ»Ö ¯ÖÎÛúÖ¸ ‹Ûú“Ö. †×ÆÓÃÖ, ÃÖŸµÖ, †ÃŸÖêµÖ ( †“ÖÖÔµÖ ), ²ÖÎÊ“ÖµÖÔ ¾Ö †¯Ö׸ÝÖÎÆ. µÖÖ ¯ÖÖ“Ö Ã¾Öºþþ¯ÖÖ“µÖÖ

“ÖÖ׸¡ÖÖ“ÖÖ ÝÖéÆãÖ, ´ÖÝÖ ŸÖÖê ¯Öã¹ýÂÖ †ÃÖÖê ¾ÖÖ Ã¡Öß, †Ö¯Ö»µÖÖ ¿ÖŒŸÖ߯ÖδÖÖÞÖê ãÖæ»Ö †£ÖÖÔŸÖ †Ó¿Öºþþ¯ÖÖ®Öê

†Ó×ÝÖÛúÖ¸ Ûú¸ŸÖÖê ¾Ö ´Öã®Öß ÃÖæõ´Ö †£ÖÖÔŸÖ ¯ÖæÞÖÔ ºþþ¯ÖÖ®Öê Ûú¸ŸÖÖê, ÁÖÖ¾ÖÛú ±úŒŸÖ «ß×®¦µÖÖפ ¡ÖÃÖ ( ãÖæ»Ö )

•Öß¾ÖÖÓ“Öß ¾Ö ןÖÆß ÃÖÓÛú»¯Ö¯Öæ¾ÖÔÛú ×ÆÓÃÖÖ Ûú¸ßŸÖ ®ÖÖÆß; ´ÖÖ¡Ö ÝÖéÆÛéúŸµÖÖŸÖᯙ †Ö¸Ó³Öºþþ¯Ö ×ÛεÖÖ, ˆªÖêÝÖ ×ÛÓ¾ÖÖ

¯Ö¸“ÖÛÎÖ¿Öß ×¾Ö¸Öê¬Ö, †®µÖÖµÖÖ“ÖÖ ¯ÖÎןÖÛúÖ¸ †Ö¤ß Ûú¸ŸÖÖ®ÖÖ ÆÖêÞÖÖ·µÖÖ ×ÆÓÃÖê“ÖÖ ŸµÖÖ»ÖÖ ŸµÖÖÝÖ ®ÖÃÖŸÖÖê; ÛúÖ¸ÞÖ

ŸµÖÖ ÝÖÖê媧 ¯ÖÎÃÖÓÝÖÖ®Öãºþþ¯Ö ŸµÖÖ»ÖÖ Ûú¸Ö¾µÖÖ »ÖÖÝÖŸÖÖŸÖ. ´Öã®ÖßÓ®ÖÖ ´ÖÖ¡Ö µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ“Ö ¯ÖÎÛúÖ¸“µÖÖ ( ÃÖÓÛú»¯Öß,

†Ö¸Ó³Öß, ˆª´Öß ¾Ö ×¾Ö¸Öê¬Öß ) ×ÆÓÃÖê“ÖÖ ŸµÖÖÝÖ †ÃÖŸÖÖê. ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÎÖ×ÞÖ´ÖÖ¡ÖÖÓ¿Öß ˆ¢Ö´Ö õÖ´ÖÖ³ÖÖ¾ÖÖ®Öê“Ö ŸÖê

¾ÖÖÝÖŸÖÖŸÖ. ×ÆŸÖ - ×´ÖŸÖ - ׯÖ뵅 †ÃÖê“Ö ²ÖÖê»ÖŸÖÖŸÖ. ÛúÖêÞÖŸÖßÆß ¾ÖßÖæ ¤êŸÖ ¾ÖÖ ‘ÖêŸÖ ®ÖÖÆߟÖ, ÃÖ¾ÖÔ Ã¡Öß•ÖÖŸÖ

ŸµÖÖÓ®ÖÖ ´ÖÖŸÖÖ - ³Ö×ÝÖ®Öß - ÃÖ´ÖÖ®Ö †ÃÖŸÖê. ¯Ö׸ÝÖÎÆÖ“ÖÖ »Öê¿ÖÆß ŸÖê •Ö¾Öô ²ÖÖôÝÖŸÖ ®ÖÖÆߟÖ.

ÁÖÖ¾ÖÛúÖ»ÖÖ Æê ÃÖÖ¸ê ¿ÖŒµÖ †ÃÖŸÖ ®ÖÖÆß. ¬Ö´ÖÖÔ¾Ö¸ ×ÛÓ¾ÖÖ ¤ê¿Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö ¾ÖÖ Ûãú™ãÓ²Öß •Ö®ÖÖÓ¾ÖÖ¸ †Ö¯Ö¢Öß

†Ö»Öß ŸÖ¸ ŸÖÖê ¯ÖÎÖÞÖ¯ÖÞÖÖ®Öê ן֓ÖÖ ¯ÖÎןÖÛúÖ¸ Ûú¸ß»Ö, ¬Ö´ÖÖÔÃÖÖšß ¾ÖÖ ¯Ö¸×ÆŸÖÖÃÖÖšß ¯ÖÎÃÖÓÝÖß †ÃÖŸµÖÆß

²ÖÖê»Öê»Ö; ¯ÖÖÞÖß - ´ÖÖŸÖßÃÖָܵÖÖ ¾ÖßÖæ ®Ö ¤êŸÖÖÆß ‘Öê‡Ô»Ö, þָ֤ - ÃÖÓŸÖÖêÂÖ šê¾Öæ®Ö ‡ŸÖ¸ ×áֵÖÖÓ®ÖÖ ´ÖÖŸÖÖ -

³Ö×ÝÖ®Öß ´ÖÖ®Öê»Ö ¾Ö ¯Ö׸ÝÖÎÆÖ“Öê ¯ÖδÖÖÞÖ š¸¾Öæ®Ö ŸµÖÖÆæ®Ö †×ŸÖ׸ŒŸÖ ¬Ö®Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö ŸÖ£ÖÖ ¸Ö™Ò×ÆÃÖÖšß

¤Ö®Ö¬Ö´ÖÖÔŸÖ ÜÖ“ÖÔ Ûú¸ß»Ö. Æß ¾µÖ¾ÖãÖÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔŸÖ †×ŸÖ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ÛúÖ»ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö - †ÖפŸÖߣÖÕÛú¸ ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö

¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö “ÖÖ»ÖŸÖ †Ö»Öß †ÖÆê ¾Ö †Ö•ÖÆß ŸÖß †ÜÖÓ›ºþþ¯ÖÖ®Öê ÃÖãºþþ †ÖÆê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öê Æê ‹Ûú

¾Öî׿Ö™¶ ÆÖêµÖ. µÖÖ ¤é™߮Öê ´Öã®Öß ¾Ö ÁÖÖ¾ÖÛú , ÃÖÓ®µÖÖÃÖß ¾Ö ÝÖéÆÃ£Ö ¬Ö´ÖÔõÖê¡ÖÖŸÖ ×ÛÓ¾ÖÖ †ÖŸ´ÖÖê®®ÖŸÖß“µÖÖ

²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ‹Ûú ¯ÖÎÛúÖ¸“µÖÖ ‹ÛúÖŸ´Ö³ÖÖ¾Ö®Öê®Öê ¸ÖÆŸÖÖŸÖ ¾Ö †Ö¯ÖÖ¯Ö»µÖÖ ¿ÖŒŸÖß®ÖãÃÖÖ¸ ¸Ÿ®Ö¡ÖµÖºþþ¯Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß

¯ÖÖ»Ö®ÖÖ Ûú¸ßŸÖ †ÖŸ´Ö×¾ÖÛúÖÃÖ ÃÖÖ¬ÖŸÖÖŸÖ. ¬Ö´ÖÖÔ¸Ö¬Ö®ÖêŸÖ ¯Öã¹ýÂÖÖ²Ö¸Öê²Ö¸ ×áֵÖÖÓ®ÖÖÃÖã¬¤Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê

×¾Ö׿Ö™ ´ÖµÖÖÔ¤ê¯ÖµÖÕŸÖ ÃÖ´ÖÖ®Ö †×¬ÖÛúÖ¸ פ»ÖÖ †ÖÆê. ŸÖߣÖÕÛú¸ ³ÖÝÖ¾ÖÓŸÖÖ“µÖÖ ÃÖÓ‘Ö¾µÖ¾ÖãÖêŸÖ ´Öã®Öß,

†Ö×µÖÔÛúÖ, ÁÖÖ¾ÖÛú ¾Ö ÁÖÖ×¾ÖÛúÖ †ÃÖê “ÖÖ¸ ÝÖ™ ¯ÖΣִ֯ÖÖÃÖæ®Ö ×¾ÖªÖ´ÖÖ®Ö †ÖÆêŸÖ. †ÖŸ´ÖÖê®®ÖŸÖß Ûú¸ŸÖÖ®ÖÖ

¾ÖÞÖÔ, •ÖÖŸÖß, ×»ÖÓÝÖ ¾ÖÖ ¾ÖµÖ, ŸÖÃÖê“Ö ÝÖ׸²Öß ¾ÖÖ ÁÖß´ÖÓŸÖß Æê ²ÖÖÊ ³Öê¤ †Ö› µÖê‰ú ®ÖµÖêŸÖ †ÃÖê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ

†ÖÝÖÎÆÖ®Öê ÃÖÖÓÝÖŸÖÖê ¾Ö ŸÖÃÖê þÖÖŸÖÓ¡µÖ ÃÖ¾ÖÖÕ®ÖÖ ¯ÖÎ¤Ö®Ö Ûú¸ŸÖÖê; µÖÖ´Öãôê“Ö ŸÖÖê †Ö¯Ö»Öê ÝÖÖֿÖÖ»Öß †×ß֟¾Ö

×™Ûú¾Öæ®Ö †ÖÆê. ‹¾Öœê“Ö ®Ö¾Æê ŸÖ¸ ²ÖÆã•Ö®Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖ ŸÖÖê †Ö¤¸ÞÖßµÖ ÝÖÞÖ»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê, †ÃÖê פÃÖæ®Ö µÖê‡Ô»Ö.

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß †¿Öß Ã£Öæ»Ö ºþþ¯Ö¸êÂÖÖ †ÖÆê. ŸµÖÖ“Öê ×¾ÖßÖéŸÖ ¾Ö ÃÖæõ´Ö þֺþþ¯Ö ŸÖ¢¾ÖÖ£ÖÔÃÖæ¡Ö,

¸Ÿ®ÖÛú¸Þ› ÁÖÖ¾ÖÛúÖ“ÖÖ¸, †®ÖÝÖÖ¸ ¾Ö ÃÖÖÝÖÖ¸ ¬Ö´ÖÖÔ´ÖéŸÖ †Ö¤ß ÝÖÎÓ£ÖÖÓ¾Öºþþ®Ö †³µÖÖÃÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö. ו֖ÖÖÃÖæ®Öß

ŸÖê †¾Ö¿µÖ •ÖÖÞÖæ®Ö ‘µÖÖ¾Öê.

( ‘ ÃÖ®´Ö×ŸÖ ’ ´ÖÖ×ÃÖÛú, ®ÖÖê¾ÆêÓ²Ö¸, 1952 )

… 3 …

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß ¯ÖÎÖ“Ö߮֟ÖÖ

þ֟ÖÓ¡ÖŸÖÖ ¾Ö ¯ÖÎÖ“Ö߮֟ÖÖ

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ ×ÆÓ¤ããÖÖ®ÖÖŸÖᯙ ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ¬Ö´ÖÖÕ¯ÖîÛúß ‹Ûú ¬Ö´ÖÔ †ÖÆê. µÖÖ ÝÖÖê™ߓÖß •ÖÖÞÖß¾Ö ÃÖ¾ÖÖÕ®ÖÖ —

ÖÖ»Öß †ÖÆê †ÃÖê פÃÖŸÖ ®ÖÖÆß. ÛúÖÆß ¾ÖÂÖÖÕ¯Öæ¾ÖßÔ »ÖÖêÛúÖÓ“Öß †¿Öß ÃÖ´Ö•ÖæŸÖ ÆêÖŸÖß Ûúß, •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ ‡ÃÖ¾Öß

ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ ÃÖÆÖ¾µÖÖ ¿ÖŸÖÛúÖŸÖ ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ´ÖÆÖ¾Ö߸ µÖÖÓ®Öß ¯ÖÎן֯ÖÖפ»ÖÖ ¾Ö ŸÖê¾ÆÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö †Ö•ÖŸÖÖÝÖÖµÖŸÖ ŸÖÖê

Ûú´Ö߆׬ÖÛú ¯ÖδÖÖÞÖÖŸÖ ×ÆÓ¤ããÖÖ®ÖÖŸÖ †×ß֟¾ÖÖŸÖ †ÖÆê. ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ´ÖÆÖ¾Ö߸ÖÓ“µÖÖ ¯Öæ¾ÖßÔÆß •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ¯ÖΓÖ×»ÖŸÖ

ÆÖêŸÖÖ Æß ¾ÖßÖã×ã֟Öß »ÖÖêÓÛúÖÓ®ÖÖ ´ÖÖÆßŸÖ ®Ö¾ÆŸÖß ¾Ö ŸÖß ÛãúÞÖß ÃÖÖÓÓ×ÝÖŸÖ»Öß ŸÖ¸ß ´ÖÖ®µÖ Ûê»Öß •ÖÖŸÖ ®ÖÃÖê;

ÛúÖ¸ÞÖ ŸµÖÖ ¾ÖßÖã×ã֟Öß»ÖÖ ¯Öæ¸Ûú †ÃÖÖ ÃÖ²Öô ‹êןÖÆÖÃÖ×Ûú ¯Öã¸Ö¾ÖÖ ŸµÖÖ ¾Öêôß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ®Ö¾ÆŸÖÖ; ¯Ö¸ÓŸÖã

¯Öãœê •ÖÃÖ•ÖÃÖÖ ×¾Ö«Ö®Ö ¯ÖÎÖ“µÖ×¾ÖªÖ - ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÛú›æ®Ö ¾Ö ‡×ŸÖÆÖÃÖÛúÖ¸ÖÓÛú›æ®Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ÃÖÜÖÖê»Ö

†³µÖÖÃÖ ÆÖê‰ú »ÖÖÝÖ»ÖÖ, ŸÖÃÖŸÖÃÖÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ‡×ŸÖÆÖÃÖ ˆ•Öê›ÖŸÖ µÖê‰ú »ÖÖÝÖ»ÖÖ. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß

ŸÖ¢¾Ö¯ÖÎÞÖÖ»Öß ¾Ö †Ö“ÖÖ¸¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö ÛúÖÆß ¯ÖδÖÖÞÖÖŸÖ ²ÖÖ ¬Ö´ÖÖÔ¿Öß •ÖãôÞÖÖ¸ß †ÃÖ»µÖÖ®Öê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ

²ÖÖ¬Ö´ÖÖÔ“Öß“Ö ‹Ûú ¿ÖÖÜÖÖ †ÖÆê, †¿Öß •Öß »ÖÖêÛúÖÓ“Öß ¯ÖãÂÛúô פ¾ÖÃÖÖÓ¯ÖÖÃÖæ®Ö Ûú»¯Ö®ÖÖ —ÖÖ»Öß ÆÖêŸÖß, ŸÖß

µÖÖ ®Ö¾Öß®Ö ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö®ÖÖ®Öê ¤æ¸ Ûê»Öß ÝÖê»Öß. ŸÖÃÖê“Ö •µÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ ²ÖÖ ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ³ÖÖÝÖ ®ÖÖÆß

ŸµÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê ŸÖÖê ×ÆÓ¤æ ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖÆß ³ÖÖÝÖ ®ÖÖÆß, Æê µÖÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓ®Öß ÃÖÖ¬ÖÖ¸ ¤ÖÜÖ¾Öæ®Ö פ»Öê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öê

þ֟ÖÓ¡Ö †×ß֟¾Ö †¿ÖÖ ¸ßŸÖß®Öê ´ÖÖ®µÖ —ÖÖ»µÖÖ®ÖÓŸÖ¸ ŸµÖÖ ¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ ¯ÖÎÖ“Ö߮֟ÖêÜÖ ¯Öο®Ö ¯ÖÎÖ´ÖãܵÖÖ®Öê ¯Öãœê †Ö»ÖÖ

¾Ö ¾ÖêÝÖ¾ÖêÝÖóµÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ÃÖÖ¬Ö®ÖÃÖÖ´ÖãÝÖÎß¾Öºþþ®Ö ŸÖÖê ÃÖÖê›×¾ÖÞµÖÖ“Öê ¯Öε֟®Ö ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓÛú›æ®Ö

ÃÖãºþþ —ÖÖ»Öê ¾Ö †•Öæ®Ö “ÖÖ»Öæ †ÖÆêŸÖ.

×ÜÖÎßÖÖ²¤¯Öæ¾ÖÔ †Öš¾µÖÖ ¿ÖŸÖÛúÖŸÖᯙ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ

ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓ“µÖÖ µÖÖ †×¾Ö¸ŸÖ ¯Öε֟®ÖÖÓ®ÖÖ »Ö¾ÖÛú¸“Ö µÖ¿Ö †Ö»Öê. ŸµÖÓÖ®Öß ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ¯Öã¸Ö¾µÖÖ×®Ö¿Öß

†ÃÖê ׬¤ Ûúºþþ®Ö ¤ÖÜÖ×¾Ö»Öê Ûúß, ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ´ÖÆÖ¾Ö߸ÖÓ®ÖÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ÃÖÓãÖÖ¯ÖÛú ´ÖÖ®ÖÞÖê ¾Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß

ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ ÃÖÆÖ¾µÖ ¿ÖŸÖÛúÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö —ÖÖ»Öß †ÃÖê ´ÖÖ®ÖÞÖê Æê ÃÖ¾ÖÔ£Öî¾Ö “ÖæÛú †ÖÆê; ÛúÖ¸ÞÖ

³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ¯ÖÖÀ¾ÖÔ®ÖÖ£Ö Æê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öê ¯Öξ֟ÖÔÛú ÆÖê‰ú®Ö ÝÖêê»Öê ¾Ö ŸµÖÖ ¾Öêôß •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß ˆ¯ÖÖÃÖ®ÖÖ »ÖÖêÛú Ûú¸ßŸÖ

ÆÖêŸÖê. ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ¯ÖÖÀ¾ÖÔ®ÖÖ£Ö Æß ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ¾µÖŒŸÖß ÆÖê‰ú®Ö ÝÖê»Öß ¾Ö ן֮Öê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ¯ÖγÖÖ¾Öß ¯ÖΓÖÖ¸ Ûê»ÖÖ

Æê ×ÃÖ¬¤ —ÖÖ»µÖÖ®Öê ÃÖÖÆוÖÛú“Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ ¯ÖÎÖ“Ö߮֟Öê“Öê »ÖÖêÞÖ ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ“µÖÖ ¯Öæ¾ÖßÔ †Öš¾µÖÖ

¿ÖŸÖÛúÖ¯ÖµÖÕŸÖ ®ÖêÞµÖÖÃÖ ´ÖÖ®µÖŸÖÖ ¤êÞÖê ÃÖ¾ÖÖÔÓ®ÖÖ ³ÖÖÝÖ ¯Ö›»Öê.

¾Öê¤ÛúÖ»Öß®Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ

•µÖ †£ÖßÔ ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ †Öš¾µÖÖ ¿ÖŸÖÛúÖŸÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ²Ö·µÖÖ“Ö »ÖÖêÛúÖÓÛú›æ®Ö ×®Öšê®Öê ¯ÖÖô»ÖÖ

•ÖÖŸÖ ÆÖêŸÖÖ, ŸµÖÖ †£ÖßÔ ŸµÖÖ ÛúÖ»ÖÖ“µÖÖ †Ö¬ÖßÆß ŸÖÖê ¯ÖΓÖ×»ÖŸÖ ÆÖêŸÖÖ ×ÛÓ¾ÖÖ ÛúÖµÖ, µÖÖ ÝÖÖê™ßÛú›ê

ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓ“Öê »ÖõÖ ¾Öô»Öê. ‡×ŸÖÆÖÃÖ - ¿ÖÖáÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê •µÖÖ ÛúÖ»ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö »ÖÖêÛúÖÓ®ÖÖ ×»ÖÆÖ¾ÖµÖÖ“µÖÖ ×»Ö¯Öß“Öê

–ÖÖ®Ö †¾ÖÝÖŸÖ —ÖÖ»Öê ¾Ö •µÖÖ ÛúÖ»ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ÛúÖêÞÖŸµÖÖ ŸÖ¸ß ×»Ö¯ÖßŸÖ ×»Ö×Æ»Öê»Öê ×»ÖÜÖÖÞÖ ×´ÖôŸÖê, ŸµÖÖ

ÛúÖ»ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»ÖÖ“Öß ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ ÆÖêŸÖê ¾Ö ŸµÖ ¯Öæ¾ÖßÔ“µÖÖ ÛúÖ»ÖÖ»ÖÖ ´ÆÞÖ•Öê ÛúÃÖ»ÖêÆß ×»ÖÜÖÖÞÖ

ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ®ÖÃÖ»Ö껵ÖÖ ÛúÖôÖ»ÖÖ ¯ÖÎÖÝÖîןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»Ö †ÃÖê ´ÆÞÖŸÖÖŸÖ. ×ƤããÖÖ®Ö“ÖÖ ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»Ö

‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ“µÖÖ ¯Öæ¾ÖßÔ •Ö¾Öô•Ö¾Öô 1500 ŸÖê 2000 ¾ÖÂÖÖÔÓ¯ÖÖÃÖæ®Ö ÃÖãºþþ ÆÖêŸÖÖê; ÛúÖ¸ÞÖ

ŸµÖÖ ÛúÖ»ÖÖŸÖ ×»Ö×Æ»Öê»Öê ¾Öê¤ ¾ÖÝÖî¸ê ÝÖÎÓÓ£Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö †ÖÆêŸÖ ¾Ö ´ÆÞÖæ®Ö“Ö ŸµÖÖ ÛúÖ»ÖÖ»ÖÖ ¾Öê¤ÛúÖ»Ö †ÃÖê

´ÆÞÖŸÖÖŸÖ. ŸÖê¾ÆÖ ¾Öê¤ÛúÖ»Ö ÆÖ ×ÆÓ¤ããÖÖ®Ö“µÖÖ ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»ÖÖŸÖᯙ ¯Ö×Æ»ÖÖ ÛúÖ»ÖÜÖÓ› †ÃÖ»µÖÖ®Öê •Öî®Ö

¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ †×ß֟¾ÖÖ“µÖÖ ¤é™߮Öê ¾Öê¤ÛúÖ»ÖÖ“ÖÖ ÃÖÖÓÝÖÖê¯ÖÖÓÝÖ †³µÖÖÃÖ Ûú¸Ö¾ÖµÖÖÃÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓ®Öß ÃÖãºþþ¾ÖÖŸÖ

Ûê»Öß. µÖÖ †³µÖÖÃÖÖ¾Öºþþ®Ö †ÃÖê ¤é™Ö꟯֢ÖßÃÖ µÖêŸÖê Ûúß, ¾Öê¤ÛúÖ»Öß ×»Ö×Æ»Ö껵ÖÖ ¾Öê¤, ÃÖÓ×ÆŸÖÖ, ²ÖÎÖÊÞÖê,

ˆ¯Ö×®ÖÂÖ¤ê ¾ÖÝÖî¸ê ÝÖÎÓ£ÖÖŸÖ ¤Öê®Ö ¯Ö¸Ã¯Ö¸Ö×¾Ö¹ý¬¤ ×¾Ö“ÖÖ¸¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö ÝÖÎ×£ÖŸÖ —ÖÖ»Ö껵ÖÖ †ÖÆêŸÖ. ŸµÖÖÓ¯ÖîÛúß ‹Ûú

¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö µÖ–Ö Ûú¸ÞÖê ¾Ö µÖ–ÖÖŸÖ ¯Ö¿ÖæÓ“Öê ²Ö×»Ö¤Ö®Ö Ûú¸ÞÖê µÖÖ ¤Öêê®Ö ÝÖÖê™ßÓ®ÖÖ ´ÖÆ¢¾Ö ¸¤êŸÖê, ŸÖ¸ ¤ãÃÖ¸ß ¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö

µÖ–ÖµÖÖÝÖÖ¤ß ÛéúŸµÖÖŸÖᯙ ×ÆÓÃÖê“ÖÖ ÛúÃÖæ®Ö ×®ÖÂÖê¬Ö Ûú¸ŸÖê. Æß ¤ãÃÖ¸ß ¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö •Öî®ÖÖÓ“Öß ÆÖêŸÖß ¾Ö ŸÖß ´Öãܵ֟Ö

: ´ÖÝÖ¬Ö ¤ê¿ÖÖŸÖ •ÖÖÃŸÖ ¯ÖÎ²Ö»Ö ÆÖêŸÖß. µÖÖ ¤Öê®Ö ¯Ö¸Ó¯Ö¸ÖÓŸÖ †Öœôæ®Ö µÖêÞÖÖ·µÖÖ ×¾Ö“Öָ׳֮®ÖŸÖê´Öãôê“Ö †ÖµÖÖÔ“µÖÖ

¯ÖÎÖ“Öß®Ö ÝÖÎÓ£ÖÖÓŸÖæ®Ö Ûãúºþþ - ¯ÖÖÓ“ÖÖ»Ö ¤ê¿ÖÖŸÖᯙ »ÖÖêÛúÖÓ¿Öß ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö šê¾Öæ ®ÖµÖêŸÖ †¿ÖÖ ÃÖæ“Ö®ÖÖ ×¤»Ö껵ÖÖ ×¤ÃÖæ®Ö

µÖêŸÖÖŸÖ. µÖÖ ¤ãÃÖ·µÖÖ ¯Ö¸Ó¯Ö¸êŸÖ ´Öãܵ֟¾ÖêÛúºþþ®Ö †ÖµÖêÔŸÖ¸ »ÖÖêÛú ÆÖêŸÖê. ŸÖê †Ö“Ö׸ŸÖ †ÃÖ»Öê»ÖÖ ¬Ö´ÖÔ ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö

¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö µÖÖÓ®Öß Ã£ÖÖׯֻÖê»ÖÖ ÆÖêŸÖÖ. Æê •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÃÖÓãÖÖ¯ÖÛú ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö ¾ÖéÂÖß³Ö®ÖÖ£Ö ¾Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ ´ÖÖÝÖæ®Ö —

ÖÖ»Öê»Öê ‡ŸÖ¸ ¬Ö´ÖÔ¯Öξ֟ÖÔÛú ŸÖߣÖÔÛú¸ µÖÖÓ®ÖÖ ¯Ö×Æ»µÖÖ ¯Ö¸Ó¯Ö¸ê“µÖÖ »ÖÖêÛúÖÓÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ¬Ö´ÖÔÝÖÎÓ£ÖÖÓŸÖæ®Ö ïÖ™

´ÖÖ®µÖŸÖÖ ×¤»Öß †ÖÆ. ŠúݾÖê¤ÖŸÖ ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö ¾Ö †×¸Â™®Öê´Öß µÖÖ ¤Öê®Ö •Öî®Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“ÖÖ ˆ»»ÖêÜÖ †Öœôæ®Ö

µÖêŸÖÖê; ŸÖ¸ µÖ•Öã¾ÖêÔ¤ÖŸÖ ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö, †×•ÖŸÖ®ÖÖ£Ö ¾Ö †×¸Â™®Öê´Öß µÖÖ ŸÖß®Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“ÖÖ ®ÖÖ´Ö×®Ö¤êÔ¿Ö Ûê»Öê»ÖÖ

†ÖÆê. ŸÖÖê •Öî®ÖÖÓ®ÖÖ ˆ§ê¿Öæ®Ö“Ö Ûê»ÖÖ ÝÖê»Öê»ÖÖ †ÃÖÖ¾ÖÖ, †ÃÖê ÝÖé×ÆŸÖ ¬Ö¸ÞµÖÖŸÖ µÖêŸÖê; ÛúÖ¸ÞÖ ¾ÖΟÖê †Ö“Ö¸ÞÖ¸

ÃÖ´ÖÖ•Ö ŸÖÖê ¾ÖÎÖŸµÖ ÃÖ´Ö•Ö †Ö×ÞÖ •Öî®Ö Æê“Ö †×ÆÓÃÖÖ¤ß ¾ÖΟÖê †Ö“Ö¸ÞÖÖ¸ê ÆêŸÖê ¾Ö ‡ŸÖ¸ »ÖÖêÛú µÖ–ÖµÖÖÝÖÖ¤ß

ÛéúŸµÖ ÛúÞÖ¸ê ÆÖêŸÖê; ´ÆÞÖæ®Ö“Ö †£Ö¾ÖÔ¾Öê¤ŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ ‘ ´ÖÆÖ¾ÖÎÖŸµÖ ’ ¿Ö²¤ ¾ÖéÂÖ³Ö¤ê¾ÖÖÃÖÖšß ¾ÖÖ¯Ö¸»Öê»ÖÖ

†ÃÖÖ¾ÖÖ †ÃÖê ÃÖ´Ö•ÖÞµÖÖŸÖ µÖêŸÖê. ×¾ÖÂÞÖã¯Öã¸ÖÞÖ ¾Ö ³ÖÖÝÖ¾ÖŸÖ¯Öã¸ÖÞÖ µÖÖ ¤Öê®Ö ÝÖÎÓ£ÖÖÓ´Ö¬µÖê ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£ÖÖ»ÖÖ ³ÖÝÖ¾ÖÖ®Ö

×¾ÖÂÞÖæ“ÖÖ ¯Öæ¾ÖÔ³Ö¾ÖÖŸÖᯙ †¾ÖŸÖÖ¸ ´ÖÖ®ÖÞµÖÖŸÖ †Ö»Öê †ÃÖæ®Ö ŸµÖÖŸÖ ×¤»Öê»Öê ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£ÖÖ“Öê “ÖÖ׸¡Ö •Öî®ÖÖÓ®Öß

×»Ö×Æ»Ö껵ÖÖ “Ö׸¡ÖÖ¿Öß ŸÖÓŸÖÖêŸÖÓŸÖ •ÖãôŸÖê. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖδÖÖÞÖÖÓ¾Öºþþ®Ö ¾Öê¤ÛúÖ»ÖߤêÜÖᯙ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ¯ÖΓֻÖߟÖ

ÆÖêŸÖÖ †ÃÖê ´ÖÖ®ÖÖ¾ÖµÖÖÃÖ ¯ÖΟµÖ¾ÖÖµÖ ×¤ÃÖŸÖ ®ÖÖÆß. µÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ †ÃÖÖ Ûúß, ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ †Öš¾µÖÖ

¿ÖŸÖÛúÖŸÖ“Ö ®Ö¾Æê ŸÖ¸ ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ •Ö¾Öô •Ö¾Öô 2000 ¾ÖÂÖêÔ ´ÆÞÖ•Öê ×ÆÓ¤ããÖÖ®Ö“µÖÖ ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú

ÛúÖ»ÖÜÖÓ›Ö“µÖÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ߯ÖÖÃÖæ®Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ †×ß֟¾ÖÖŸÖ ÆÖêŸÖÖ ¾Ö Æê ´ÖŸÖ ´ÖÖ®µÖ Ûú¸ÞµÖÖÛú›ê

‡×ŸÖÆÖÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÛúÖÓ“Öß ¯ÖξÖé¢Öß ×¤ÃÖæ®Ö µÖêŸÖê.

‡×ŸÖÆÖÃÖ¯Öæ¾ÖÔÛúÖ»Öß®Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ

Æß —ÖÖ»Öß ‹êןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»ÖÜÖÓ›Ö“µÖÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖß“Öß ¯Ö׸×ã֟Öß. ¯ÖÎÖÝÖîןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»Öß ´ÆÞÖ•Öê

‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ •Ö¾Öô•Ö¾Öô 3000 - 3500 ¾ÖÂÖêÔ ×ÆÓ¤ããÖÖ®ÖÖŸÖ ×ÃÖÓ¬Öæ ®Ö¤ß“µÖÖ ×¾Ö¿ÖÖ»Ö ÜÖÖê·µÖÖŸÖ ‹Ûú

ÃÖ´Ö鬤 ÃÖÓÃÛéúŸÖß ®ÖÖÓ¤ŸÖ ÆÖêŸÖß, †ÃÖê ŸµÖÖ ÜÖÖê·µÖÖŸÖᯙ ´ÖÖêÆêÓ•ÖÖê¤Ö¸Öê ¾Ö Æ¸¯¯ÖÖ µÖÖ ÝÖÖ¾Ö“µÖÖ —ÖÖ»Ö껵ÖÖ

ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖ¾Öºþþ®Ö †Öœôæ®Ö †Ö»Öê»Öê †ÖÆê. Æß ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖß ×ÆÓ¤ããÖÖ®ÖÖŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ÃÖÓÃÛéúŸÖß

†ÃÖæ®Ö ×ÆÓ¤ããÖÖ®Ö“ÖÖ ‡×ŸÖÆÖÃÖ †ÖŸÖÖ †ÖµÖÖÕ“µÖÖ †ÖÝÖ´Ö®ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ´ÆÞÖ•Öê ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ •Ö¾Öô•Ö¾Öô

1500 ¾ÖÂÖÖÕ¯ÖÖÃÖæ®Ö ÃÖãºþþ ®Ö ÆÖêŸÖÖ ŸÖÖê µÖÖ ¯ÖÎÖÝÖîןÖÆÖ×ÃÖÛú ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖ߯ÖÖÃÖæ®Ö ÃÖãºþþ ÆÖêŸÖÖê. ×ÃÖÓ¬Öæ

®Ö¤ß“µÖÖ ÜÖÖê·µÖÖŸÖᯙ Æß ÃÖÓÃÛéúŸÖß ¾ÖîפÛú ÃÖÓÃÛéúŸÖ߯ÖÖÃÖæ®Ö ¯ÖãÂÛúô †Ó¿Öß ×³Ö®®Ö ÆÖêŸÖß. ¯Ö×Æ»Öß ®ÖÖÝÖ¸

ÃÖÓÃÛéúŸÖß ÆÖêŸÖß, ŸÖ¸ ¤ãÃÖ¸ß ÝÖÎÖ´ÖßÞÖ Ã¾Öºþþ¯ÖÖ“Öß ÆÖêŸÖß. ¯Ö×Æ»Öß ŸÖÖ´ÖεÖãÝÖ ¾Ö ÛúÖõֵÖãÝÖ µÖÖ ÛúÖ»ÖŸÖ

¯ÖΓÖ×»ÖŸÖ ÆÖêŸÖß, ŸÖ¸ ¤ãÃÖ¸ß »ÖÖêµÖãÝÖÖŸÖ ³Ö¸³Ö¸Ö™ßÃÖ †Ö»Öß. ¸Ö•ÖÛúßµÖ, †Ö×£ÖÔÛú ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú ²ÖÖ²ÖßÓ¯ÖêõÖÖ

¬ÖÖ×´ÖÔÛú ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ¤Öê®Ö ÃÖÓÃÛéúŸÖßÓŸÖ ±úÖ¸ ŸÖ±úÖ¾ÖŸÖ ÆÖŸÖß. ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖßŸÖ ×¤ÃÖ®Öæ µÖêÞÖÖ¸ß ¤ê¾Ö¤ê¾ÖŸÖÖÓ“Öß

¯Öæ•ÖÖ, ×»ÖÓÝÖ¯Öæ•ÖÖ, ´ÖæןÖÔ¯Öæ•ÖÖ ¾Ö ¾ÖéÂÖ³Ö¯Öæ•ÖÖ µÖÖ ÝÖÖê™ßÓ®ÖÖ ¾ÖîפÛú ÃÖÓÃÛéúŸÖßŸÖ †×•Ö²ÖÖŸÖ £ÖÖ¸Ö ®Ö¾ÆŸÖÖ;

ÛúÖ¸ÞÖ ¾ÖîפÛú ÃÖÓÃÛéúŸÖß Æß ×ÆÓ¤ããÖÖ®ÖÖŸÖᯙ ±úÖ¸ ¯Öã¸ÖŸÖ®Ö †¿ÖÖ †ÖµÖêÔŸÖ¸ ¸×ƾÖÖ¿ÖÖÓ“Öß ÆÖêŸÖß. †¿ÖÖ

¯ÖÎÛúÖ¸ê ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖß •Ö¸ß ¾ÖîפÛú ÃÖÓÃÛéúŸÖ߯ÖÖÃÖæ®Ö ²Ö¸ß“Ö ¾ÖêÝÖóµÖÖ ¬ÖŸÖßÔ“Öß ÆÖêŸÖß, ŸÖ¸ß ŸÖß ×ÆÓ¤ß

ÃÖÓÃÛéúŸÖß“µÖÖ ×¾Ö¹ý¬¤ †Ö¿ÖµÖÖ“Öß Ûú¬Öß“Ö ®Ö¾ÆŸÖß. ×ÛÓ²ÖÆæ®ÖÖ †×ŸÖ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖß ¾Ö ¯ÖΓÖ×»ÖŸÖ

×ÆÓ¤ß ÃÖÓÃÛéúŸÖß µÖÖ ¤ÖêÆÖêÓ´Ö¬µÖê ‹Ûú ¯ÖÎÛúÖ¸“ÖÖ †ÓÝÖÖÓÝÖß³ÖÖ¾Ö ( Organic Relaction ) †ÖÆê; ÛúÖ¸ÞÖ

ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖߟÖᯙ ´ÖÖŸÖé¤ê¾ÖŸÖê“Öß ( Mother Goddess ) ¯Öæ•ÖÖ †Ö•ÖÆß ÝÖÎÖ´Ö¤ê¾ÖŸÖÖÓ“µÖÖ Ã¾Öºþþ¯ÖÖŸÖ

†¾µÖÖÆŸÖ “ÖÖ»Öæ †ÖÆê. ŸµÖÖ ÃÖÓÃÛéúŸÖߟÖᯙ ¯Öã¹ýÂÖ¤ê¾Ö ( Male God ) ÆÖ Æ»»Öß“µÖÖ ×¿Ö¾ÖÖ“Ö¾ÖÖ ¯Öæ¾ÖÖÔ¤¿ÖÔ

( Prototype ) †ÖÆê. ŸµÖÖ ¾Öêô“Öß ¾ÖéõÖ¯Öæ•ÖÖ, ×»ÖÓÝÖ¯Öæ•ÖÖ, ´ÖæןÖÔ¯Öæ•ÖÖ ¾ÖÝÖî¸ê ¯Öæ•Öê“Öê ¯ÖÎÛúÖ¸ †Ö•ÖŸÖÖÝÖÖµÖŸÖ

µÖÖ ®ÖÖ ŸµÖÖ Ã¾Öºþþ¯ÖÖŸÖ ×¤ÃÖæ®Ö µÖêŸÖÖŸÖ. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ÝÖÖê™ßÓ“ÖÖ †£ÖÔ †ÃÖÖ Ûúß, ×ÆÓ¤æ ¬Ö´ÖÖÔŸÖ ÃÖ¬µÖÖ ¯ÖΓÖ×»ÖŸÖ

†ÃÖ»Ö껵ÖÖ ¬ÖÖ×´ÖÔÛú †Ö“ÖÖ¸ÖÓ“ÖÖ ˆÝÖ´Ö ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖßŸÖ †Öœôæ®Ö µÖêŸÖÖê ¾Ö ´ÆÞÖæ®Ö“Ö ×ÆÓ¤æ ¬Ö´ÖÔ ÆÖ ¯ÖÎÖ“Öß®Ö

¬Ö´ÖÔ ÃÖ´Ö•Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê.

µÖÖ“Ö ¬ÖŸÖßÔ¾Ö¸ •Öê®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“ÖêÆß ¯ÖÎÖ“Ö߮֟¾Ö š¸×¾ÖŸÖÖ µÖêÞµÖÖÃÖÖ¸ÜÖê †ÖÆê; ÛúÖ¸ÞÖ ÃÖî¬Ö¾ÖßÓ

ÃÖÓÃÛéúŸÖß“µÖÖ ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖŸÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öê †×ß֟¾Ö ÃÖæ×“ÖŸÖ Ûú¸ÞÖÖ¸ê †¾Ö¿ÖêÂÖ †Öœôæ®Ö †Ö»Öê †ÖÆêŸÖ.

ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖßŸÖ ¯Öã¹ýÂÖ¤ê¾ÖŸÖÖÓ¯ÖêõÖÖ ( Male Deities ) áÖߤê¾ÖŸÖÖÓ“µÖÖ“Ö ( Female Deities )

†ÖÛéúŸÖß •ÖÖÃŸÖ ÛúÖœ»Ö껵ÖÖ ×¤ÃÖŸÖÖŸÖ †Ö×ÞÖ •µÖÖ ÛúÖÆß ¯Öã¹ýÂÖ¤ê¾ÖŸÖÖÓ“µÖÖ †ÖÛéúŸÖß †ÖÆêŸÖ, ŸµÖÖ ÃÖ¾ÖÔ£Öî¾Ö

®ÖÝ®Ö †ÃÖ»Ö껵ÖÖ †Öœôæ®Ö µÖêŸÖÖŸÖ. µÖÖ ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖŸÖ ¯ÖÎÖ´ÖãܵÖÖ®Öê ³ÖÖÝÖ ‘ÖêŸÖ»Ö껵ÖÖ ›Öò. †®ÖêÔÙ ´ÖòÛê µÖÖ

†ÖÓŸÖ¸¸Ö™ÒßµÖ ÛúߟÖßÔ“µÖÖ ×¾Ö«Ö®Ö, ¯Öã¸ÖŸÖ¢Ÿ¾Ö - ¿ÖÖá֖ÖÖ®Öê µÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ‘ The Indus

Civilization ’ µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ´ÖÖ®µÖ ÝÖÎÓ£ÖÖŸÖ ÜÖÖ»Ö߻֯ÖδÖÖÞÖê ¯ÖÎן֯ÖÖ¤»Öê †ÖÆê :

‘ For some reason, which it is dificult to understand, figures of male

deities in pottery are distinctly rare and are enrirely nude, in contrast with

the female figures, which invariably wear a little clothing, necklaces and

bangles may be worn, but this is by no means always case. ’

›Öò. ´ÖòÛê µÖÖÓ“Öê ´ÆÞÖÞÖê †ÃÖê †ÖÆê Ûúß, ‘ ¯Öã¹ýÂÖ ¤ê¾ÖŸÖÖÓ“µÖÖ Ûê»Ö껵ÖÖ ´ÖÖŸÖß“µÖÖ ´ÖæŸÖßÔ ±úÖ¸“Ö Ûú´Öß

¯ÖδÖÖÞÖÖŸÖ †Öœôæ®Ö µÖêŸÖÖŸÖ ¾Ö •µÖÖ †ÖÆêŸÖ ŸµÖÖ ÃÖÓ¯ÖæÞÖÔ ®ÖÝ®Ö †ÖÆêŸÖ. ÛúÖÆßÓÓ“µÖÖ ÝÖóµÖÖŸÖ ´ÖÖôÖ ¾Ö ÆÖŸÖÖŸÖ

ÛÓÛúÞÖê פÃÖŸÖÖŸÖ; ¯ÖÞÖ µÖÖ ¾ÖßÖæ †ÃÖŸÖÖŸÖ“Ö †¿ÖÖŸÖ»ÖÖ ³ÖÖÝÖ ®Ö¾Æê - †Ö×ÞÖ †ÃÖê ÛúÖ †ÃÖÖ¾Öê µÖÖ“Öê ÛúÖ¸ÞÖ

ÃÖ´Ö•ÖÞµÖÖÃÖ ÛúšßÞÖ †ÖÆê. ’ ›Öò. ´ÖòÛê µÖÖÓ®ÖÖ ®Ö †Öš¾Ö»Öê»Öê ÛúÖ¸ÞÖ ˆ‘Ö› †ÖÆê Ûúß ŸµÖÖ ´ÖæŸÖßÔ •Öî®ÖÖÓ“µÖÖ

†ÃÖÖ¾µÖÖŸÖ; ÛúÖ¸ÞÖ ±úŒŸÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔŸÖ“Ö ¯Öæ¾ÖßÔ¯ÖÖÃÖæ®Ö ®ÖÝ®Ö ´ÖæŸÖßÔ“Öß ¯Öæ•ÖÖ Ûú¸ÞµÖÖ“ÖÖ ¯ÖΑÖÖŸÖ “ÖÖ»Öæ †ÖÆê ¾Ö

•Öî®ÖÖÓ“Öß ÃÖÓܵÖÖ †Ö•Ö“µÖÖ¯ÖδÖÖÞÖê ŸµÖÖ ÛúÖôߤêÜÖᯙ Ûú´Öß †ÃÖÞµÖÖ“µÖÖ ÃÖÓ³Ö¾Ö †ÃÖ»µÖÖ®Öê †¿ÖÖ ¯ÖÎÛúÖ¸“µÖÖ

®ÖÝ®Ö ´ÖæŸÖßÔ ±úÖ¸ £ÖÖê›¶Ö ¯ÖδÖÖÞÖÖŸÖ ÃÖÖ¯Ö›»µÖÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ ®Ö¾Ö»Ö ®ÖÖÆß. ´ÖÖŸÖß“µÖÖ ®ÖÝ®Ö ´ÖæŸÖßÔ¾Öºþþ®Ö •ÖÃÖÖ

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ †×ß֟¾ÖÖ“ÖÖ ¯Ö¢ÖÖ »ÖÖÝÖŸÖÖê, ŸÖÃÖÖ ¯Ö¢ÖÖ ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖŸÖ ´ÖÖêš¶Ö ¯ÖδÖÖÞÖÖ¾Ö¸ ÃÖÖ¯Ö›»Ö껵ÖÖ ´Öã¦ÖÓ (

Seals ) ¾Ö¸ ÛúÖ긻Ö껵ÖÖ †ÖÛéúŸÖßÓ¾Öºþþ®ÖÆß »ÖÖÝÖŸÖÖê. ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖ¾Ö¸ß»Ö ¯ÖδÖãÜÖ †×¬ÖÛúÖ¸ß ÃÖ¸ •ÖÖò®Ö

´ÖÖ¿ÖÔ»Ö µÖÖÓ®Öß ×»Ö×Æ»Ö껵ÖÖ ¾Ö †×¬ÖÛéúŸÖ ´ÖÖ®Ö»µÖÖ ÝÖê»Ö껵ÖÖ ‘ Mohenjo - daro and the Indus

Civilization ’ µÖÖ ÝÖÎÓ£ÖÖ“µÖÖ ×ŸÖÃÖ·µÖÖ ÜÖÓ›ÖŸÖᯙ 118 “µÖÖ ×“Ö¡Ö¯Öéš־ָ ( Plate ) פ»Öê»Öê B 426

µÖÖ ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ ´Öã¦ê“Öê ×“Ö¡Ö ¯ÖÖ×Æ»Öê ŸÖ¸ ŸµÖÖÓŸÖ ÃÖÆÖ ®ÖÝ®Ö ¯Öã¹ýÂÖÖÓ“µÖÖ ˆ³µÖÖ †ÖÛéúŸµÖÖ ÛúÖ긻Ö껵ÖÖ †ÖÆêŸÖ

†ÃÖê פÃÖæ®Ö µÖê‡Ô»Ö. µÖÖÓŸÖᯙ ¯ÖΟµÖêÛú †ÖÛéúŸÖß ¤Öê®Æß ¯ÖÖµÖ •Ö¾Öô šê¾Öæ®Ö, ¤Öê®Æß ÆÖŸÖ †ÓÝÖÖ•Ö¾Öô ŸÖÖš

šê¾Öæ®Ö, ®ÖÝ®Ö †¾ÖãÖêŸÖ ¬µÖÖ®Ö´ÖÝ®Ö ×ã֟ÖßŸÖ ˆ³Öß †ÃÖ»Öê»Öß ¤ÖÜÖ×¾Ö»Öê»Öß †ÖÆê †Ö×ÞÖ Æê ÃÖ¾ÖÔÁÖãŸÖ †ÖÆê

Ûúß, ¾Ö¸ß»Ö¯ÖδÖÖÞÖê ˆ³Öê ¸ÖÆæ®Ö ¬µÖÖ®Ö Ûú¸ÞµÖÖ“Öß ¯Ö¬¤ŸÖ ±úŒŸÖ •Öî®ÖÖÓ“Öß“Ö †ÃÖæ®Ö ןֻÖÖ ÛúÖµÖÖêŸÃÖÝÖÔ ×ã֟Öß

( Standing Posture ) †ÃÖê ´ÆÞÖŸÖÖŸÖ. ŸÖê¾ÆÖ •µÖ †£ÖßÔ ŸµÖÖ †ÖÛéúŸÖß ®ÖÝ®Ö †ÖÆêŸÖ ¾Ö ÛúÖµÖÖêŸÃÖÝÖÔ

†ÖÃÖ®Ö ¬ÖÖ¸ÞÖ Ûúºþþ®Ö ¬µÖÖ®Ö Ûú¸ßŸÖ †ÖÆêŸÖ, ŸµÖÖ †£ÖßÔ ŸµÖÖ •Öî®Ö ŸÖߣÖÔÛú¸ÖÓ“µÖÖ“Ö †ÖÛéúŸÖß †ÃÖÖ¾µÖÖŸÖ

†ÃÖê ´ÖÖ®ÖÞµÖÖÃÖ Æ¸ÛúŸÖ פÃÖŸÖ ®ÖÖÆß.

ŸÖÃÖê“Ö ŸµÖÖ“Ö ÝÖÎÓ£ÖÖ“µÖÖ ×ŸÖÃÖ·µÖÖ ÜÖÓ›ÖŸÖᯙ 116 “µÖÖ ×“Ö¡Ö¯ÖéÂšÖ¾Ö¸ß»Ö 29 ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ †ÖÛéúŸÖßŸÖ ¾Ö

118 ¾µÖÖ ×“Ö¡Ö¯ÖéÂšÖ¾Ö¸ß»Ö 11 ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ †ÖÛéúŸÖßŸÖ •µÖÖ ¯Öã¹ýÂÖ¤ê¾ÖÖÓ“µÖÖ ¬µÖÖ®ÖÃ£Ö ´ÖæŸÖßÔ ÛúÖ긻Ö껵ÖÖ

פÃÖŸÖÖŸÖ, ŸµÖÖÆß •Öî®Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“µÖÖ †ÃÖÖ¾µÖÖŸÖ †ÃÖê ¾ÖÖ™ŸÖê; ÛúÖ¸ÞÖ ‹Ûú ŸÖ¸ µÖÖ ´ÖæŸÖßÕ®ÖÖ ‹Ûú ‹Ûú ŸÖÖêÓ›

¤ÖÜÖ×¾Ö»Öê †ÃÖæ®Ö ŸµÖÖ ÜÖÖ»Öß ²ÖÃÖæ®Ö ¬µÖÖ®Ö Ûú¸ßŸÖ †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“µÖÖ ´ÖæŸÖßÔ¯ÖδÖÖÞÖê ³ÖÖÃÖŸÖÖŸÖ ¾Ö

¤ãÃÖ¸ê ´ÆÞÖ•Öê •µÖÖ ×¿Ö¾Ö¤ê¾ÖÖ“µÖÖ ¯Öæ¾ÖÖÔ¤¿ÖÖÔ“Öß ¯Öæ•ÖÖ ŸµÖÖ¾Öêôß Ûê»Öß •ÖÖŸÖ †ÃÖê, ŸµÖÖ ×¿Ö¾Ö¤ê¾ÖÖ»ÖÖ ŸÖß®Ö

ŸÖÖêÓ›ê, ŸÖß®Ö ›Öêôê ¾Ö ŸÖß®Ö ×¿ÖÓÝÖê †ÃÖŸÖÖŸÖ †ÃÖê ¤ÖÜÖ×¾ÖÞµÖÖ“Öß ŸµÖÖÓ“Öß ¯ÖΣÖÖ ÆÖêŸÖß, †ÃÖê ŸµÖÖ“Ö ÝÖÎÓ£ÖÖ“µÖÖ

¯Ö×Æ»µÖÖ ÜÖÓ›ÖŸÖᯙ 12 ¾µÖÖ ×“Ö¡Ö¯ÖéÂšÖ¾Ö¸ß»Ö 17 ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ †ÖÛéúŸÖßŸÖ ×¤ÃÖæ®Ö µÖê‡Ô»Ö. µÖÖ׿־ÖÖµÖ ˆ³µÖÖ

®ÖÝ®Ö †ÖÛéúŸÖß ÛúÖ긻µÖÖ †ÃÖæ®Ö ŸµÖÖ“µÖÖ ÜÖÖ»Öß ²Öî»ÖÖ“Öê ×“Ö¡Ö ¤ÖÜÖ×¾Ö»Öê»Öê †ÖÆê. µÖÖ †ÖÛéúŸÖß ÁÖß

¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“µÖÖ †ÃÖÖ¾µÖÖŸÖ †ÃÖê ÜÖÖ¡Öß®Öê ´ÆÞÖŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö; ÛúÖ¸ÞÖ ¾ÖéÂÖ³Ö ´ÆÞÖ•Öê ²Öî»Ö †Ö×ÞÖ

´ÆÞÖæ®Ö ²Öî»ÖÖÓ“µÖÖ ×“Ö¡ÖÖ¾Öºþþ®Ö ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“ÖÖ ²ÖÖê¬Ö ÆÖêŸÖÖê. ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“Öê »ÖÖÓ”®ÖÆß

²Öî»Ö“Ö ÆÖêŸÖê. ŸµÖÖ“Ö²Ö¸Öê²Ö¸ •Öî®ÖÖÓ®ÖÖ ¯Ö×¾Ö¡Ö †ÃÖ»Ö껵ÖÖ Ã¾Ö×ßÖÛú ד֮ÆÖÓ“ÖêÆß ®Ö´Öã®Öê µÖÖ ˆŸÜÖ®Ö®ÖÖŸÖ

ÃÖÖ¯Ö›»Öê †ÖÆêŸÖ. ¾Ö¸ ˆ»»Öê×ÜÖ»Ö껵ÖÖ ÃÖ¸ •ÖÖò®Ö ´ÖÖ¿ÖÔ»Ö µÖÖÓ“µÖÖ ÝÖÎÓ£ÖÖ“µÖÖ ×ŸÖÃÖ·µÖÖ ÜÖÓ›ÖŸÖᯙ 14 ¾µÖÖ

ד֡֯Öéš־ָ 500 ŸÖê 515 ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ ´Öã¦Ö þÖ×ßÖÛú ד֮ÆÖÓ×ÛúŸÖ †ÖÆêŸÖ ¾Ö ŸµÖÖÓ¯ÖîÛúß 502, 503, 506 ¾Ö

514 ®ÖÓ²Ö¸“µÖÖ ´Öã¦ÖÓ¾Ö¸ ÛúÖ긻Ö껵ÖÖ Ã¾Ö×ßÖÛú ד֮ÆÖÓ“Öß ¯Ö¬¤ŸÖ ¾Ö •Öî®ÖÖÓ“Öß Ã¾Ö×ßÖÛú Ûú֜޵ÖÖ“Öß ¯Ö¬¤ŸÖ

‹Ûú“Ö †ÖÆê. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖδÖÖÞÖÖÓ¾Öºþþ®Ö †ÃÖê פÃÖæ®Ö µÖê‡Ô»Ö Ûúß, ×ÆÓ¤æ ¤ê¾Ö¤ê¾ÖŸÖÖÓ“µÖÖ ¯Öæ•Öê²Ö¸Öê²Ö¸ •Öî®Ö

ŸÖߣÖÔÛú¸ÖÓ“Öß ¾Ö ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖ: ¾ÖéÂÖ³Ö®ÖÖ£Ö ŸÖߣÖÕÛú¸ÖÓ“Öß ¯Öæ•ÖÖ Ûú¸ÞµÖÖ“Öß ¯ÖΣÖÖ ÃÖîÓ¬Ö¾Öß ÃÖÓÃÛéúŸÖßŸÖ “ÖÖ»Öæ ÆÖêŸÖß

´ÆÞÖæ®Ö ‡×ŸÖÆÖÃÖ¯Öæ¾ÖÔÛúÖ»Öß®Ö ´ÆÞÖ•Öê ‡ÃÖ¾Öß ÃÖ®ÖÖ¯Öæ¾ÖßÔ •Ö¾Öô •Ö¾Öô 3000 ¾ÖÂÖêÔ¤êÜÖᯙ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öê

†×ß֟¾Ö ÆÖêŸÖê †ÃÖê ´ÖÖ®ÖÖ¾ÖµÖÃÖ Æ¸ÛúŸÖ פÃÖŸÖ ®ÖÖÆß. µÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ †ÃÖÖ Ûúß, •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ

×ÆÓ¤æãÖÖ®ÖÖŸÖᯙ ‹Ûú ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ¬Ö´ÖÔ †ÃÖæ®Ö ŸÖÖê ¯ÖÎÖÝÖîןÖÆÖ×ÃÖÛú ÛúÖ»ÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö †Ö•ÖŸÖÖÝÖÖµÖŸÖ “ÖÖ»Öæ †ÖÆê.

… 4 …

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ †Ö×ÞÖ ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖÖ

³ÖÖ¾Ö®ÖÖŸ´ÖÛú, ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú †Ö×ÞÖ ¸Ö™ÒßµÖ

³ÖÖ¾ÖÖ®ÖÖŸ´ÖÛú ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖÖ

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ ³ÖÖ¸ŸÖÖŸÖᯙ ‹Ûú ¯ÖδÖãÜÖ †Ö×ÞÖ ¯ÖÎÖ“Öß®Ö ¬Ö´ÖÔ †ÃÖæ®Ö ŸµÖÖ“Öß ¯Ö¸Ó¯Ö¸Ö †Ö•ÖŸÖÖÝÖÖµÖŸÖ

³ÖÖ¸ŸÖÖ“µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ³ÖÖÝÖÖÓŸÖ †¾µÖÖÆŸÖ¯ÖÞÖê “ÖÖ»Öæ †ÖÆê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ¯Ö¸Ó¯Ö¸ê“Öê Æê ÃÖÖŸÖŸµÖ †²ÖÖ׬֟֯ÖÞÖê †Ö×ÞÖ

†×¾Ö¸ŸÖ¯ÖÞÖê ¿ÖŸÖÛúÖ®Öã¿ÖŸÖÛê “ÖÖ»Öæ ¸ÖÆÞµÖÖÃÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê פ»Öê»Öß ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖê“Öß ×¿ÖÛú¾ÖÞÖæÛú ´Öãܵ֟Ö:

ÛúÖ¸ÞÖß³ÖæŸÖ †ÖÆê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÔ ÆÖ •Ö¸ß †»¯ÖÃÖÓܵÖÖÛúÖÓ“ÖÖ ¬Ö´ÖÔ †ÃÖ»ÖÖ ŸÖ¸ß •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ †®ÖãµÖÖµÖÖÓ®Öß

ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÎÖ×ÞÖ´ÖÖ¡ÖÖÓ¿Öß ³ÖÖ¾Ö®ÖÖŸ´ÖÛú þֺþþ¯ÖÖ“Öê †Ö¯Ö»Öê¯ÖÞÖÖ“Öê ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ×®ÖÝÖÎƯÖæ¾ÖÔÛú ¯ÖÎãÖÖ×¯ÖŸÖ Ûú¸Ö¾ÖêŸÖ, ÃÖ¾ÖÔ

»ÖÖêÛúÖÓ¿Öß ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ ¯Ö¸Ã¯Ö¸ÖÓ®ÖÖ ÃÖÖÆÖµµÖ³ÖæŸÖ ÆÖê‡Ô»Ö †ÃÖê †Ö¯Ö»Öê ¤î®ÖÓפ®Ö †Ö“Ö¸ÞÖ

•ÖÖÞÖß¾Ö¯Öæ¾ÖÔÛú šê¾ÖÖ¾Öê †Ö×ÞÖ ³ÖÖ¸ŸÖÖ“µÖÖ ¸Ö™ÒßµÖ ‹ÛúŸÖꓵÖÖ ³ÖÖ¾Ö®Öê“Öß †®ÖêÛú ¯ÖÎÛúÖ¸ê ×®Öš֯Öæ¾ÖÔÛú

•ÖÖê¯ÖÖÃÖ®ÖÖ Ûú¸Ö¾Öß, †¿ÖÖ ŸÖ·Æê“Öê ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖê“Öê ¤Ó›Ûú •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê †ŸµÖÓŸÖ †ÖÝÖÎƯÖæ¾ÖÔÛú ¯ÖÎן֯ÖÖ¤®Ö Ûê»Öê

†ÖÆêŸÖ.

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔŸÖᯙ †ÖŸ´ÖÖî¯Ö´µÖ¤é™ß

³ÖÖ¾Ö®ÖÖŸ´ÖÛú ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖꓵÖÖ ÃÖÓ¤³ÖÖÔŸÖ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê ´ÖÖ®Ö¾ÖÖ»ÖÖ ‹Ûú ÜÖÖÃÖ ¤é™ßÛúÖê®Ö פ»ÖÖ †ÖÆê.

µÖÖ ×¾Ö¿¾ÖÖŸÖᯙ ÃÖ¾ÖÔ »ÖÆÖ®Ö£ÖÖê¸ †Ö×ÞÖ ¯ÖÎÝÖŸÖ - †¯ÖÎÝÖŸÖ •Öß¾ÖÖÓÛú›ê, ´ÖÝÖ ŸÖê ‹ÛêÓúצµÖ †ÃÖÖêŸÖ Ûúß ¯ÖÓ“ÖêÓצµÖ

†ÃÖÖêŸÖ, ×¾Ö׿Ö™ ¸ßŸÖß®Öê ¯ÖÖÆÞµÖÖ“ÖÖ ŸÖÖê ¤é×™ÛúÖê®Ö ÆÖêµÖ. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ •Öß¾ÖÖÓ´Ö¬µÖê ‹Ûú ÃÖ´ÖÖ®Ö ¾Öé¢Öß ¯ÖÎÛúÂÖÖÔ®Öê

¯ÖΟµÖµÖÖÃÖ µÖêŸÖê †Ö×ÞÖ ŸÖß ´ÆÞÖ•Öê

ÃÖ¾¾Öê •Öß¾ÖÖ ×¾Ö ‡“”Ó×ŸÖ •Öß×¾ÖˆÓ ®Ö ´Ö׸ו•ÖˆÓ …

ŸÖ´ÆÖ ¯ÖÖ×ÞÖ¾ÖÆÓ ‘ÖÖê¸Ó ×®ÖÝÝÖÓ£ÖÖ ¾Ö••ÖµÖÓ×ŸÖ ÞÖÓ ……

×¾ÖÀ¾ÖÖŸÖᯙ ¯ÖΟµÖêÛú •Öß¾ÖÖ»ÖÖ ÃÖãÜÖ Æ¾Öê †ÃÖŸÖê †Ö×ÞÖ ¤ã:ÜÖ ®ÖÛúÖê †ÃÖŸÖê. ŸÖÃÖê“Ö ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÎÖÞµÖÖÓ®ÖÖ

†Ö¯Ö»ÖÖ •Öß¾Ö ¯µÖÖ¸Ö †ÃÖŸÖÖê. ŸµÖÖÓ®ÖÖ ÃÖãÜÖ “ÖÖÓÝÖ»Öê ¾ÖÖ™ŸÖ †ÃÖŸÖê, ŸµÖÖÓ®ÖÖ ¾Ö¬Ö †×¯Ö뵅 †ÃÖŸÖÖê †Ö×ÞÖ ŸÖê

®ÖêÆ´Öß •ÖÝÖæ ‡×“”ŸÖÖŸÖ. µÖÖ“ÖÖ †£ÖÔ †ÃÖÖ Ûúß, ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÎÖÞµÖÖÓ®ÖÖ •Öß¾Ö®Ö †ÝÖ¤ß ×¯Ö뵅 †ÃÖŸÖê Æß †×ŸÖ¿ÖµÖ

´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ÝÖÖê™ †ÖÆê. ŸÖê¾ÆÖ ‹ÛúÖ ¯ÖÎÖÞµÖÖ®Öê þ֟Ö: “µÖÖ ÃÖãÜÖÖÃÖÖšß ‡ŸÖ¸ •Öß¾ÖÖÓ®ÖÖ ¤ã:ÜÖ ¤êÞÖê µÖÖêÝµÖ ®ÖÖÆß,

ÛúÖ¸ÞÖ ŸµÖÖ ‡ŸÖ¸ •Öß¾ÖÖÓ®ÖÖÆß ÃÖãÜÖ Æ¾Öê †ÃÖŸÖê; ´ÆÞÖæ®Ö ¯ÖΟµÖêÛú ´ÖÖÞÖÃÖÖ®Öê ‡ŸÖ¸ ¯ÖÎÖ×ÞÖ´ÖÖ¡ÖÖÓ×¾ÖÂÖµÖß ‘

†ÖŸ´ÖÖµÖ ³ÖÖ¾Ö®ÖÖ ’ ×ÛÓ¾ÖÖ †ÖŸ´ÖÖî¯Ö´µÖ¤é媧 ’ ²ÖÖôÝÖ»Öß ¯ÖÖ×Æ•Öê, †¿Öß ¾Öî׿Ö™¶ ¯ÖæÞÖÔ •Öß¾Ö®Ö¤é媧 •Öî®Ö

¬Ö´ÖÖÔ®Öê פ»Öß †ÖÆê.

ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖÖ

³ÖÖ¾Ö®ÖÖŸ´ÖÛú ‹ÛúŸÖê²Ö¸Öê²Ö¸ ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú õÖê¡ÖÖŸÖᯙ ‹êŒµÖ ³ÖÖ¾Ö®Öê»ÖÖ ¤êÜÖᯙ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê †ŸµÖÓŸÖ

´ÖÖ®ÖÖ“Öê ãÖÖ®Ö ×¤»Öê †ÖÆê. Æß ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú ‹ÛúÖŸ´ÖŸÖÖ ÃÖ´ÖŸÖꓵÖÖ ÃÖÓÛú»¯Ö®Öê¾Ö¸ †Ö¬ÖÖ¸»Öê»Öß †ÖÆê Æê

×¾Ö¿ÖêÂÖ ÆÖêµÖ. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß Æß ÃÖ´ÖŸÖê“Öß ÃÖÓÛú»¯Ö®ÖÖ ÃÖ¾ÖÔÃÖ´ÖÖ¾Öê¿ÖÛú †Ö×ÞÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖꬤָÛú †¿Öß †ÖÆê.

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“µÖÖ †×ŸÖ¿ÖµÖ ¾µÖÖ¯ÖÛú þֺþþ¯ÖÖ“µÖÖ ÃÖ´ÖŸÖꓵÖÖ ÃÖÓÛú»¯Ö®Öê´Ö¬µÖê †®ÖêÛú ¯ÖÎÛúÖ¸“µÖÖ ÃÖ´ÖŸÖê“ÖÖ

†ÓŸÖ³ÖÖÔ¾Ö ÆÖêŸÖÖê. •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê ¯ÖÎ£Ö´Ö ‘ †ÖŸ´ÖÃÖ´ÖŸÖê ’ “ÖÖ ¯Öã¸ÃÛúÖ¸ Ûê»ÖÖ. ¯ÖΟµÖêÛú †ÖŸ´ÖÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö †ÃÖæ®Ö

ÃÖ¾ÖÔ †ÖŸ´Öê ÃÖ´ÖÖ®Ö †ÖÆêŸÖ †Ö×ÞÖ ŸÖê †®ÖŸÖÓ¤¿ÖÔ®Ö, –ÖÖ®Ö, ÃÖãÜÖ †Ö×ÞÖ ¾ÖßµÖÔ µÖÖ †®ÖÓŸÖ “ÖŸÖ㙵ÖÖ®Öê µÖ㌟Ö

†ÖÆêŸÖ. ‹¾Öœê“Ö ®Ö¾Æê ŸÖ¸ ÃÖ¾ÖÔ †ÖŸ´µÖÖÓ“Öß ´Öæô“Öß õÖ´ÖŸÖÖ¤êÜÖᯙ ÃÖÖ¸ÜÖß †ÖÆê, †¿Öß •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ“Öß

´ÖÖ®µÖŸÖÖ †ÖÆê. ŸÖÃÖê“Ö ¯ÖΟµÖêÛú †ÖŸ´ÖÖ Ã¾ÖµÖÓ ¯Ö׸ÞÖ´Ö®Ö¿Öᯙ †ÃÖ»µÖÖ®Öê þ֟Ö:“µÖÖ ÛúŸÖéÔŸ¾ÖÖ“µÖÖ ²ÖÖ²Öß¾Ö¸

ŸµÖÖ»ÖÖ ×ÃÖ¬¤¯Ö¤ ×´Öô×¾ÖÞµÖÖ“Öê †Ö¯Ö»Öê †Ó×ŸÖ´Ö ˆ×§Â™ ÃÖÖ¬µÖ Ûúºþþ®Ö ‘ÖêÞÖê ¿ÖŒµÖ †ÖÆê †ÃÖÖ ×®Ö¾ÖÖÔôÖ

•Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê פ»ÖÖ †ÖÆê. ÃÖÖÆוÖÛú“Ö ÊÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ÖÓ“µÖÖ «Ö¸Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê ÃÖÖ´ÖÖוÖÛú õÖê¡ÖÖŸÖ

†Ö¬µÖÖן´ÖÛú þֺþþ¯ÖÖ“Öß ÃÖ´ÖŸÖÖ ¯ÖÎãÖÖ×¯ÖŸÖ Ûê»Öß. ×¾Ö¿ÖêÂÖ ´ÆÞÖ•Öê, †ÖŸ´Ö - ÃÖ´ÖŸÖꓵÖÖ †®Öã¸Ö¬ÖÖ®Öê“Ö Ã¡Öß

- ¯Öã¹ýÂÖ ÃÖ´ÖŸÖê“ÖÖ †Ö×ÞÖ ¾ÖÞÖÔ ÃÖ´ÖŸÖê“ÖÖ ¯Öã¸ÃÛúÖ¸¤êÜÖᯙ •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê Ûê»ÖÖ †ÖÆê. ¬Ö´ÖÔ¯ÖÎÞÖßŸÖ †×¬ÖÛúÖ¸

†Ö×ÞÖ †Ö“Ö¸ÞÖ µÖÖÓ“µÖÖ ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ Ã¡Öß †Ö×ÞÖ ¯Öã¹ýÂÖ µÖÖÓ´Ö¬µÖê ÛúÃÖ»ÖÖÆß ³ÖꤳÖÖ¾Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê Ûê»ÖÖ ®ÖÖÆß.

ŸÖÃÖê“Ö •Ö®´Ö´Öæ»ÖÛú ¾ÖÞÖÔ¾µÖ¾ÖãÖê‹ê¾Ö•Öß Ûú´ÖÔ´Öæ»ÖÛú ¾ÖÞÖÔ¾µÖ¾ÖãÖê“Öê ÃÖ´Ö£ÖÔ®Ö Ûúºþþ®Ö •Öî®Ö ¬Ö´ÖÖÔ®Öê ×¾Ö׿Ö™

ÛúÖµÖÖÔ®ÖãÃÖÖ¸ ¾ÖÞÖÖÕ“Öß ×¾Ö³ÖÖÝÖÞÖß Ûê»Öß.