jaarverslag 2016 - leisurelands...in 2017 viert leisurelands haar 55-jarig jubileum, een heugelijk...

www.leisurelands.nl

Jaarverslag

2016

Jaarverslag Leisurelands 2016

Duurzaam RecreërenWelkom bij Leisurelands!In 2017 viert Leisurelands haar 55-jarig jubileum, een heugelijk feit dat wij graag inleiden met een nieuwe mijlpaal die wij in 2016 hebben bereikt: wij mochten voor het eerst meer dan zes miljoen bezoekers op onze recreatiegebieden verwelkomen. Dat blijft ons sterken in onze ambitie. Leisurelands wil voorop lopen in de recreatie- en evenementenmarkt door continue verbetering van de kwaliteit en het zo snel mogelijk inspelen op de veranderende wensen van de recreatieconsument. De bijdrage van de vele organisaties waarmee Leisurelands samenwerkt is daarbij onmisbaar. Het thema Duurzaam Recreëren is het fundament onder al onze activiteiten. Leisurelands wil een actieve bijdrage leveren aan het verbeteren en verduurzamen van de leefomgeving en de optimalisering van haar maatschappelijk rendement als organisatie. Duurzaam Recreëren steunt op vijf pijlers:

1. Het borgen van een groene, gezonde omgeving2. Veiligheid en ‘crowd management’3. Verhogen van maatschappelijk rendement4. Energieneutraal opereren, energie genereren5. Kennis delen en uitbouwen

Leisurelands werkt bij al haar activiteiten aan een optimaal evenwicht tussen de 3 P’s:

• People: het gastvrij en veilig ontvangen van bezoekers• Planet: passend voor wat betreft het landschap en de leefomgeving• Profit: duurzame winstgevendheid, gericht op de lange termijn

Wij nodigen al onze relaties graag uit om met ons mee te denken en te werken aan een duurzame ontwikkeling van onze recreatiegebieden en het aanbod.

2


Inhoud

BESTUURS- EN ADVIESORGANEN 5MISSIE VAN LEISURELANDS 6KERNGEGEVENS 7BERICHT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN 9

VERSLAG VAN DE DIRECTIE OVER 2016 10 Toelichting 22 Exploitatie 36 Onroerend goed 40 Interhuis 44 Leisurelands 46 Resultaten 52 Vooruitzichten 53 Corporate Governance 55 Risicoparagraaf 58

JAARREKENING 2016 Geconsolideerde balans 62 Geconsolideerde winst- en verliesrekening 63 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 64 Algemene toelichting en waarderingsgrondslagen 66 Toelichting op de geconsolideerde balans 70 Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening 74 Enkelvoudige balans 76 Enkelvoudige winst- en verliesrekening 76 Toelichting op de enkelvoudige balans 77

OVERIGE GEGEVENS Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 80 Statutaire regeling omtrent bestemming winst en voorstel tot bestemming van het resultaat 2016 82 Persoonlijke gegevens Directie en Raad van Commissarissen 83

3


De Leisurelands thema’s over Duurzaam Recreëren

[THEMA 1] Het borgen van een groene, gezonde omgeving

[THEMA 2] Veiligheid en 'crowd management'

[THEMA 3] Het verhogen van maatschappelijk rendement

[THEMA 4] Energieneutrale opereren, energie genereren

[THEMA 5] Kennis delen en uitbouwen

Leisurelands levert een actieve bijdrage aan het verbeteren en

verduurzamen van de leefomgeving en het optimaliseren van

haar maatschappelijk rendement als organisatie. Onder het motto

‘Duurzaam Recreëren’ zijn vijf pijlers geformuleerd waarmee wij

onze ambitie op dit gebied concreet willen vormgeven. Op de vijf

themapagina’s in dit jaarverslag leest u daar meer over.

Aandeelhouders 22 gemeenten +Gemeenschappelijke Regeling

Recreatieschap Achterhoek Liemers

Leisurelands B.V.

LeisurelandsOnroerend Goed B.V.

LeisurelandsExploitatie B.V. Interhuis B.V.

RGVDelfstoffen B.V. Katerbosch B.V.


Leisurelands B.V.

Raad van Commissarissen:

De heer J. Wegstapel (voorzitter) (tot 10 juni 2016)

De heer F.A.C. van den Broek (met ingang van 3 maart 2016, voorzitter vanaf 10 juni 2016)

De heer J.G.H. Heijmen

Mevrouw J.M.P. Moons (met ingang van 3 maart 2016)

Directie

De heer E.M.J.C. Droogh

Ondernemingsraad

Mevrouw D.M.C.W. Berlage (voorzitter)

Mevrouw W.C. Noorlander - Middelkoop

De heer E. Thomassen

Bestuurs- en adviesorganen

Juridische structuur van actieve vennootschappen met een belang van 100% per 31 december 2016

5

Missie van LeisurelandsVisieLeisurelands heeft de ambitie om in een sterk veranderende wereld en markt verder uit te groeien tot een nog slagvaardiger en toonaangevender recreatiebedrijf. Dat vraagt om een bij de tijd passend aanbod dat afgestemd is op de wensen en eisen van gasten (bezoekers, organisaties) en de op de gebieden gevestigde leisure ondernemers. Daartoe zal het productaanbod kwalitatief en kwantitatief verder worden verbreed en uitgebreid.

Missie van LeisurelandsDe oorsprong van ons bestaansrecht bestaat uit het ontwikkelen, aanleggen, faciliteren, exploiteren en beheren van recreatieve producten. De recreatiegebieden liggen allemaal in het buitengebied met groen en water als decor. Leisurelands levert direct en indirect een maatschappelijke bijdrage aan de leefbaarheid en vrijetijdsbesteding in de regio waar zij actief is. Daartoe wordt ook steeds meer de samenwerking gezocht met organisaties en instellingen die buiten de recreatiesector actief zijn.

Activiteiten Leisurelands

Recreatiegebieden Gelegen in de gemeente(n)Berendonck WijchenBussloo VoorstGroene Heuvels BeuningenHambroekplas Berkelland Heerderstrand HeerdeHilgelo WinterswijkKievitsveld EpeMookerplas Mook en MiddelaarNevelhorst MontferlandNieuw Hulckesteijn NijkerkRhederlaag ZevenaarSlingeplas AaltenStrand Nulde PuttenStrand Horst Ermelo, HarderwijkStroombroek MontferlandSurfoever Hoge Bijssel NunspeetWylerbergmeer Berg en DalZandenplas NunspeetZeumeren BarneveldHaven Hattem Hattem

Missie van Leisurelands


6


Kerngegevens

Bezoekersaantallen recreatiegebieden (x 1.000)IndexBezoekersaantallen exploitatiesrecreatiegebieden (x 1.000)IndexOmzet parkeerinkomsten (x 1.000)Index

Aantal parkeerjaarkaartenAantal evenementenOmzet uit verhuur en verpachting (x 1.000)IndexOverige omzetten, zoals evenementen (x 1.000)(excl. eigen exploitaties)Index

Operationeel resultaat (x 1.000)

IndexNetto resultaat (x 1.000)

Aantal dagen boven 25°C

Aantal gebiedenTotale oppervlakte in haOppervlakte water in ha

Personeelsgegevens / situatie per 31 decemberAantal personeelsleden kantoorAantal personeelsleden buitendienstAantal personeelsleden eigen exploitatiesTotaal aantal personeelsledenAantal personeelsleden in FTE's kantoorAantal personeelsleden in FTE's buitendienstAantal personeelsleden in FTE's eigen exploitatiesGemiddeld aantal personeelsleden over hetboekjaar in FTE'sAantal personeelsleden Leisurelands totaalGemiddelde leeftijdGemiddeld aantal dienstjaren

Investeringen in recreatieve en ondersteunendevoorzieningen (x 1.000) incl. groot onderhoud

2016 2015 2014 2013 20124.369

122

1.866130

1.308112

8.607561

2.608155

838111

3411.275

56

31

192.389

783

1713

030

15,612,8

0

32,630

44,07,9

1.188

4.062113

1.744121

1.257108

8.345649

2.297136

762101

-9242.621

115

29

192.296

783

1815

740

16,414,315,2

47,274

44,07,5

2.546

3.784105

1.646114

1.11596

8.873655

2.045121

69292

-8102.531

111

25

192.079

802

2015

641

18,314,514,7

47,572

43,68,1

3.823

3.44296

1.487103

1.13297

9.260618

1.758104

883117

-1.4003.593

158

29

192.035

802

17101138

15,29,3

18,1

43,267

44,510,1

4.569

3.589100

1.438100

1.167100

9.730654

1.686100

752100

-4482.279

100

26

141.765

702

18101139

16,89,3

17,8

45,373

45,09,2

2.850

7

A73

A325

A50

A50

A50

A50

A12

A12

A15

A15

A30

A50

A28

A28

A1A1

A1

A28

A18N318

N18

N18

N319

N319N348

N339

N332

N312

N346

N315

N319

A28

A348

Nijmegen

Arnhem

Apeldoorn

Doetinchem WinterswijkDidam

BorculoZutphen

Deventer

Zwolle

Harderwijk

Amersfoort

Barneveld

Ede

Wijchen

Cuijck

Dieren

NijkerkBussloo

Kievitsveld

Heerderstrand

Zandenplas

Hoge Bijssel

Strand Horst

Strand Nulde

Zeumeren

Mookerplas

Wylerbergmeer

Berendonck

Groene Heuvels

Rhederlaag

NevelhorstStroombroek Slingeplas

Hilgelo

Hambroekplas

Haven Hattem

Nieuw Hulckesteijn


Leisurelands20 recreatiegebieden in

Nederland

A73

A325

A50

A50

A50

A50

A12

A12

A15

A15

A30

A50

A28

A28

A1A1

A1

A28

A18N318

N18

N18

N319

N319N348

N339

N332

N312

N346

N315

N319

A28

A348

Nijmegen

Arnhem

Apeldoorn

Doetinchem WinterswijkDidam

BorculoZutphen

Deventer

Zwolle

Harderwijk

Amersfoort

Barneveld

Ede

Wijchen

Cuijck

Dieren

NijkerkBussloo

Kievitsveld

Heerderstrand

Zandenplas

Hoge Bijssel

Strand Horst

Strand Nulde

Zeumeren

Mookerplas

Wylerbergmeer

Berendonck

Groene Heuvels

Rhederlaag

NevelhorstStroombroek Slingeplas

Hilgelo

Hambroekplas

Haven Hattem

Nieuw Hulckesteijn


Aan de Aandeelhouders

Het is ons een genoegen om u het jaarverslag over 2016, met daarin opgenomen het verslag van de directie en de jaarrekening, aan te bieden. Het jaarverslag is opgesteld door de directie. De jaarrekening is gecontroleerd door onze accountant Deloitte Accountants BV en voorzien van een goedkeurende verklaring. Deze verklaring is opgenomen in het verslag op bladzijde 80.

De Raad van Commissarissen heeft, in aanwezigheid van de externe accountant, op 7 april 2017 het jaarverslag met de directie besproken. De discussies die in dat verband zijn gevoerd, hebben de Raad van Commissarissen ervan overtuigd dat dit verslag voldoet aan alle voorschriften en aan de eisen van goede governance en transparantie. Het vormt een solide basis voor de verantwoording die de Raad van Commissarissen aflegt voor het gehouden toezicht. De Raad van Commissarissen stemt in met de jaarrekening. Op 22 juni zal de jaarrekening tijdens de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders ter vaststelling aan de aandeelhouders worden voorgelegd. De Raad van Commissarissen stelt u voor de jaarrekening over 2016 vast te stellen en decharge te verlenen aan de directie voor het door haar gevoerde beleid en aan de Raad van Commissarissen voor het gedurende verslagjaar gehouden toezicht.

In 2015 werd de naam van de vennootschap gewijzigd in Leisurelands B.V. Vanaf dat moment worden alle activiteiten van de onderneming onder de naam Leisurelands ontplooid. Ook in 2016 is veel aandacht geschonken aan het inbedden van de nieuwe naam in de markt en de positionering van Leisurelands, alsmede het invullen van het strategisch beleid. In aansluiting op de geformuleerde strategie kon aan het einde van het eerste kwartaal van 2016 de verkoop van de “eigen exploitaties” op recreatiegebied Zeumeren worden geëffectueerd. In het verslagjaar kwam de Raad zeven keer bijeen. Tijdens onze ontmoetingen met de directie hebben wij de gebruikelijke onderwerpen als: financiële gang van zaken, organisatie en management, beleggingen, marktomstandigheden en de strategie van de onderneming besproken.

Per begin juni 2015 legde mevrouw Van Haaren haar functie als lid van de Raad van Commissarissen neer, vanwege haar benoeming tot wethouder van de gemeente Berkelland. De heer Wegstapel gaf te kennen na afloop van zijn lopende termijn in juni 2016, vanwege persoonlijke redenen, niet meer voor herbenoeming in aanmerking te willen komen. Beide commissarissen zijn wij dank verschuldigd voor de inbreng die zij hebben geleverd. In de extra Vergadering van Aandeelhouders op 3 maart 2016, zijn mevrouw J.M.P. (Annemarie) Moons en de heer F.A.C. (Frans) van den Broek benoemd tot lid van de Raad van Commissarissen. Wij zijn verheugd dat de in 2015 en 2016 ontstane vacatures in de Raad van Commissarissen daarmee zijn ingevuld. In de aandeelhoudersvergadering van juni werd de aandeelhoudersovereenkomst met vijf jaar verlengd. Deze verlenging geeft de vennootschap de gelegenheid haar duurzame verdienmodel verder uit te ontwikkelen.

Onze recreatiegebieden trokken in 2016 totaal 6,2 miljoen bezoekers, dit is een nieuw record, waarmee het belang van de onderneming voor de regio wederom werd onderstreept. De resultaten van de onderneming waren in 2016 tevredenstellend. De basisomzet groeide wederom. Ondanks het wegvallen van de omzet uit eigen exploitaties en een lager resultaat uit het vermogensbeheer, kwam het nettoresultaat over 2016 uit op ruim € 1,2 miljoen. Hierdoor is de financiële basis van de onderneming verder versterkt.

Raad van Commissarissen

Arnhem, 7 april 2017

Bericht van de Raad van Commissarissen

9


LEISURELANDS BLIJFT BEWEGEN IN DE NEDERLANDSE VRIJETIJDSMARKTDe naam Leisurelands is inmiddels al stevig gevestigd in de Nederlandse recreatiemarkt. Begin maart 2015 introduceerden wij onze nieuwe naam en huisstijl. Het was een omvangrijke operatie die mede dankzij de goede voorbereiding van de afdeling Marketing, Sales & Communicatie en de inspanningen van alle medewerkers van Leisurelands succesvol is afgerond. Ook in 2016 hebben we veel aandacht besteed aan het ‘laten landen’ van onze nieuwe naam, onder andere door het regelmatig creëren van publiciteit, een actievere aanwezigheid op social media en het uitdragen van onze naam op de recreatiegebieden.

We merken dat de naam Leisurelands langzaam maar zeker steeds meer is ingeburgerd bij onze belangrijkste doelgroepen. Daarnaast krijgen we regelmatig mee dat onze naam voor wat betreft de uitstraling goed past bij de dynamiek van de recreatiemarkt en aansluit op onze ambitie, visie en missie. De vrijetijdsmarkt zal ook de komende jaren fors in beweging zijn en dat vraagt om nog meer slagvaardigheid om in te spelen op de sterk veranderende markt en maatschappelijke omstandigheden. Leisurelands wil daarin een voortrekkersrol vervullen.

Overzicht belangrijkste activiteiten en gebeurtenissen in 2016De resultaten over 2016 stemmen ons tot tevredenheid. Het aantal strandbezoekers (dagrecreanten) steeg, ondanks het grillige verloop van de zomer, tot 4,4 miljoen en nam ten opzichte van 2015 met 7,6% toe. Dit is een positieve ontwikkeling aangezien wij, mede als gevolg van vergrijzing, krimp van de bevolking in het buitengebied en minder vrije tijd, in de afgelopen 15 tot 20 jaar een dalende trend zien in het aantal strandbezoekers. In het klimatologische topjaar 2003 werd voor het laatst een aantal bezoekers, destijds op 15 recreatiegebieden, van boven de 4 miljoen gemeten.

Het aantal bezoekers aan de exploitaties blijft een stijgende trend vertonen. In 2016 bezochten bijna 1,9 miljoen mensen de exploitaties van huurders en pachters op onze terreinen, een stijging met 7% ten opzichte van 2015. In totaal kwam het aantal gasten uit op ruim 6,2 miljoen, zo’n 7,4% meer dan in 2015. Het overzicht op de volgende pagina’s geeft een globaal inzicht in de dynamiek van 2016 voor onze organisatie:

Verslag van de directie over 2016

10


• groei van het aantal bezoekers tot ruim 6,2 miljoen, een record in de historie van Leisurelands;• bij de grootschalige vervanging van de parkeersystemen (een belangrijke inkomstenbron voor Leisurelands), gestart in 2014, is ingezet op de invoering van PIN betalen. In 2016 is deze mogelijkheid sterk uitgebreid. Naast een verhoging van de efficiency is dit vooral belangrijk voor de veiligheid (i.v.m. inbraak en diefstal);• de verkoop van de eigen exploitaties op het recreatiegebied Zeumeren (SchatEiland, Paviljoen en Waterskibaan) is in 2016 afgerond;• het uitbreiden van de experimenten met biomassa, voortbouwend op de ervaringen met de installaties op recreatiegebied Zeumeren;• Leisurelands heeft een belang genomen in Transmatch Energy Advisors B.V., een ‘startup’ die projecten voor grootschalige zonne-energie op daken en op het land gaat realiseren;• het verder brengen van projecten op het gebied van ruimtelijke ordening (op basis van onze ontwikkelvisies) op de recreatiegebieden Strand Nulde, Strand Horst, Kievitsveld, Berendonck en Mookerplas;• de mede-organisatie van de tweede editie van het branche evenement Gastvrij, waar topondernemers en -bestuurders in de gastvrijheidssector het belang van de sector onder de aandacht brengen. Leisurelands is mede-initiatiefnemer van dit evenement;• het initiëren en opstarten van het platform ‘Renaissance van het platteland’, een platform voor nieuwe verbinding tussen stad en platteland, waarin met partijen (BPG, FPG, STIRR, ZLTO, Innocity en HAS Hogeschool) in diverse sectoren wordt samengewerkt;• de herstart van de discussie met de buurtbewoners van Rhederlaag over het hervatten van de zandwinning;• het vernieuwen van wandelen fietspaden op de recreatiegebieden Berendonck, Wylerbergmeer, Bussloo en de wegen op recreatiegebied Groene Heuvels;• het wegwerken van achterstallig onderhoud op de vijf recreatiegebieden in de Achterhoek (in vervolg op de in 2014 afgeronde fusie);• het plaatsen van kunstwerken op de recreatiegebieden Stroombroek, Hilgelo en Hambroekplas;• het planten van rode beuken bij gemeenten in het kader van de introductie van de naam Leisurelands, een initiatief dat de samenwerking met de gemeenten symboliseert;• het adviseren van ministeries, onderwijsinstellingen, terrein beherende organisaties (TBO’s) en andere partijen;• erkenning als leerbedrijf voor opleidingen in de richtingen groene- en buitenruimten, groenvoorziening, recreatiebedrijf, toezicht en veiligheid, bos en natuurbeheer en land, water en milieu;• het behalen van het Certificaat Particulier Natuurbeheer, waarmee Leisurelands zich ook committeert aan het Kwaliteitshandboek van de Federatie Particulier Grondbezit (FPG);• het verder uitwerken van de ontwikkelvisies voor de vijf recreatiegebieden in de Achterhoek, gereed voor realisatie vanaf 2017;• verdere uitbreiding van de aankoop van agrarische gronden als beleggingsobject. Dit in het kader van de structuurverbetering van het landelijk gebied, wat mogelijk maakt dat boerenbedrijven kunnen blijven groeien;• duurzame uitbreiding van het aantal evenementen is afgenomen, rekening houdend met de omgeving en buurtbewoners;• de aankoop van gronden van de gemeente Nijkerk en het volledig in erfpacht uitgeven van het recreatiegebied Nieuw Hulckesteijn met behoud van openbaarheid;

11


• de uitbreiding van recreatiegebied Slingeplas door aankoop van grond en water van het waterschap;• start van gesprekken met diverse instanties voor het plaatsen van windmolens binnen twee Gelderse gemeenten;• het opstellen van een startnotitie met als titel ‘Veluwe op 1’ voor de ontwikkeling voor een strategie, onder andere in samenwerking met de provincie, waarmee de Veluwe actueel doorontwikkeld kan gaan worden (wegnemen ‘belegen’ imago);• bijdrage in de discussie voor de vernieuwing van de wetgeving rond hygiëne en veiligheid voor het zwemmen in oppervlaktewater;• afronding van de leidraad ‘basisveiligheid zwemlocaties’ (in samenwerking met KNRM, OSO, IPO). In dit kader is Leisurelands gevraagd om namens de Europese koepel deel te nemen aan de expert groep die de Europese Commissie adviseert over de Zwemwaterrichtlijn;• evaluatie van de Green Deals die zijn afgesloten met het Ministerie van Economische Zaken en het Ministerie van Infrastructuur & Milieu;• de eerste uitkering ontvangen van de Rijksoverheid ten behoeve van de opleiding en ondersteuning van BOA’s (na een intensieve lobby), waarmee een eerste stap is gezet naar een eerlijker verdeling van de lasten en lusten van BOA’s tussen particuliere werkgevers en de overheid;• het herstellen van de schade op recreatiegebied Mookerplas als gevolg van de aanvaring bij de stuw in Grave. Daarbij is het onduidelijk wie de schade (als gevolg van het lage waterpeil in de Maas) uiteindelijk gaat betalen;• de verkoop van de resterende opstallen in Katerbosch;• het verder ‘investeren in krimp’, van kwantiteit naar kwaliteit, door initiatieven die de recreatiegebieden toekomstbestendig maken;• het werken aan een verdere uitbreiding van het aantal professionele pachters;• het realiseren van wijzigingen in bestemmingsplannen;• de begeleiding van pachters en huurders in de veranderende marktomstandigheden, mede in het licht van de dalende waarde van recreatief onroerend goed.

Leisurelands in 2016Het recreatieseizoen is in 2016 enigszins grillig verlopen. Begin mei startten we voorspoedig en tijdens het Hemelvaartweekend liep het kwik al op tot waarden van 25 graden of meer. De maanden juni, juli en augustus vielen echter tegen. Medio juli was er een zomers warme week met één tropische dag. Daarna leek de zomer niet meer terug te komen, het was regenachtig en soms erg koud voor de tijd van het jaar. Bijna onverwacht kwam in de derde week van augustus het bericht dat er mogelijk een hittegolf zou komen. Een officiële hittegolf bleef uit, maar er waren volop zomerse dagen en enkele tropische dagen. Dit mooie weer hield tot na medio september aan; op 13 en 14 september was het zelfs nog tropisch warm. Ondanks dat dit doordeweekse dagen waren en iedereen alweer aan het werk en naar school was, waren dit de drukste dagen van het seizoen.

Voor het eerst in de historie van Leisurelands mochten wij meer dan zes miljoen bezoekers begroeten, ruim 7,4% meer dan in 2015. Deze procentuele groei is relatief gelijkmatig verdeeld over de strandbezoekers (dagrecreanten) en het aantal bezoekers aan de exploitaties op onze recreatiegebieden.

12


Ontwikkeling omzet en resultaatMede dankzij het recordaantal bezoekers steeg de omzet van onze drie kernactiviteiten: pacht en huur, parkeergelden en evenementen. Dit ondanks de nog steeds stagnerende markt en maatschappelijke onzekerheid, die zou doen vermoeden dat mensen liever thuis blijven. De omzet in pacht en huur, onze belangrijkste omzetcategorie, steeg ten opzichte van 2015 met 13,6%. Deze stijging werd voor het grootste deel (11%) gerealiseerd dankzij de post verpachtingen van agrarische gronden als gevolg van aankopen in de afgelopen jaren. De omzet uit recreatieve verpachting steeg eveneens (4,8%), ondanks de dalende omzet uit kioskverhuur, die daalde in lijn met de trend van de afgelopen jaren, en het afstoten van verhuurd onroerend goed (- 2,2%).

De omzet uit parkeergelden nam in het afgelopen jaar met 4,0% toe. Een positieve ontwikkeling was de toename van het aantal parkeerjaarkaarten met 3,1%, waarmee de licht dalende tendens van de afgelopen jaren lijkt te zijn doorbroken. Meer jaarkaarten betekent in de regel ook meer trouwe bezoekers van onze recreatiegebieden. In 2017 zal een start worden gemaakt met de invoer van twee tarieven (zomer en winter), een differentiatie waarmee wij in het verleden goede ervaring hebben opgedaan.

De omzet uit evenementen nam toe met 6,3%. Het aantal evenementen daalde sterk, omdat met name het aantal kleine evenementen terugliep.

Naast de genoemde drie kernactiviteiten genereert Leisurelands inkomsten uit zandwinning. In vergelijking tot het verleden heeft de omzet uit de zandwinning nu een relatief beperkte omvang. In 2016 bedroeg de omzet uit zandwinning € 265.000,- (2015: € 224.000). Voor het komende jaar verwachten wij een lichte groei. Over de zandwinning op recreatiegebied Rhederlaag, die in 2015 is opgeschort, vindt overleg plaats. De verwachting is dat de zandwinning zal worden hervat. In 2016 is de verkoop van onze eigen exploitaties op recreatiegebied Zeumeren (SchatEiland, Paviljoen en Waterskibaan) afgerond. In de omzet van 2016 zijn slechts de eerste drie maanden van deze exploitaties meegenomen.

13

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Evenementen Parkeergelden Pacht en huur


Figuur 1. Gemiddelde omzetgroei per jaar t.o.v. 1998 in procenten van onze basisomzet pacht en huur, parkeergelden en evenementen.

Gemiddelde omzetgroei per jaar ten opzichte van 1998

Historische ontwikkeling omzet kernactiviteitenDe omzet uit onze drie kernactiviteiten laat in de loop van de jaren een gestage groei zien. Sinds de verzelfstandiging van onze organisatie in 1998 is de omzet gestegen van € 1.105.000,- in 1998 tot € 4.489.000,- in 2016, jaarlijks gemiddeld met 17,0%, in totaal een stijging met 306,2%.

Strategie en trends op de vrijetijdsmarktTrends in de vrijetijdsmarktDe vrijetijdsmarkt is in deze tijd sterk in beweging, zowel aan de vraagkant als aan de aanbodkant. De vrijetijdsmarkt wordt traditioneel sterk beïnvloed door:

• de hoeveelheid vrije tijd;• het besteedbaar inkomen;• de mobiliteit;• het vertrouwen in het algemeen (consumentengedrag);• demografische ontwikkelingen.

Deze factoren zijn zeker ook nu en in de toekomst van belang. In het afgelopen jaar is de economie gegroeid en ook de eerste signalen voor 2017 zijn positief, met de aantekening dat er sprake is van veel turbulentie en onzekerheid in de wereld. Voor grote groepen consumenten is sprake van een (lichte) toename van het besteedbaar inkomen. Aan de andere kant is de drang tot sparen (ondanks de extreem lage rente) of het aflossen van schulden onverminderd

14

hoog. De onzekerheid heeft haar gevolgen. Zo zien we dat mensen minder vaak en minder ver op vakantie gaan, maar wel de allerhoogste eisen stellen. Andere groepen gaan juist weer voor de laagst geprijsde ‘all-in’ arrangementen. Net als bijvoorbeeld in de retailsector is duidelijk dat ook in de recreatiesector het middensegment het lastig heeft. Of de consument gaat voor een bijzondere ‘beleving’ (waarvoor een stevige prijs wordt betaald) of maakt een keuze voor het meest voordelige arrangement. Het betekent dat aan de aanbodkant steeds duidelijker keuzes moeten worden gemaakt. Meer van hetzelfde werkt niet meer.

Deze maatschappelijke trends zijn ook voor Leisurelands van belang. Zo wordt het dagbezoek aan onze recreatiegebieden, onder andere als gevolg van de vergrijzing, minder vrije tijd en de krimp van de bevolking in het buitengebied, minder vanzelfsprekend. De hedendaagse consument zoekt en krijgt op steeds meer plaatsen ‘beleving’ en wil bovenal vermaakt worden. De toename van het aantal grote en middelgrote festivals is daar een duidelijk teken van. We zien een terugloop in de kleine, lokale evenementen. Daartegenover staat een duidelijke groei in de belangstelling voor grote en meerdaagse festivals, een ontwikkeling waar Leisurelands graag op inspeelt en succes mee heeft. Het is voor Leisurelands een grote uitdaging om nu en in de toekomst de gewenste ‘beleving’ te kunnen bieden. Dit in een goede balans met ons streven naar verhoging van het maatschappelijk rendement en het creëren van een duurzame en veilige omgeving voor onze bezoekers, omwonenden en andere stakeholders.

Daarnaast blijft de consument uiterst kritisch waar het gaat om de prijs/kwaliteitverhouding van de aangeboden producten. De afgelopen jaren heeft zich in de vrijetijdsmarkt een ware kortingsslag ontwikkeld waardoor, zeker in deze verzadigde markt, producten soms onder de kostprijs worden aangeboden. Dat leidt tot problemen bij veel aanbieders. Ook in 2016 hebben wij weer kunnen constateren dat er, ondanks de meer gunstige economische signalen, nauwelijks herstel is van prijzen en marges. Dat heeft belangrijke gevolgen voor de markt, ook in de komende jaren:

• het investeringsniveau is en blijft de komende jaren laag, zeker in gebieden waar sprake is van krimp;• de zo broodnodige verbetering van het kwaliteitsniveau wordt niet gerealiseerd, er wordt eerder op bezuinigd (bijvoorbeeld: minder of nog flexibeler en goedkoper personeel);• het innovatiebeleid in de sector wordt te weinig gestimuleerd;• financiers en eigenaren zullen nog het nodige moeten afboeken;• de clustering en schaalvergroting in de sector zal onverminderd doorzetten.

15


Visie en strategieDe realisatie van de strategie van Leisurelands, vastgelegd in het strategisch beleidsplan, ligt stevig op koers. Naast het verder aanscherpen van onze marktgerichte strategie is de continue dialoog met onze aandeelhouders, onder andere over hun rol, van groot belang. In 2016 is de bestaande aandeelhoudersovereenkomst verlengd tot 31 december 2020.

In dat kader van onze strategie blijven de volgende aandachtsgebieden van belang:

• het vergroten van de schaal van onze onderneming, waardoor de kennis en ervaring voor onze organisatie beter geborgd wordt;• in de recreatiemarkt, waarin een toenemende clustering plaatsvindt, zullen wij moeten groeien om onze marktpositie te behouden en waar mogelijk te verstevigen. Met andere woorden: in een krimpende markt is juist volume nodig om slagvaardig te opereren;• deze groei is ook van belang om onze klanten blijvend te voorzien van de juiste, verbeterde en nieuwe producten en diensten;• het kritisch blijven beschouwen en verfijnen van ons verdienmodel. Dat heeft zich nu bewezen en zal zich ook op lange termijn moeten blijven bewijzen;• het borgen van ondernemerschap en niet, ondanks het onzekere tijdsgewricht, naar een beheermodel gaan.

Deze aandachtsgebieden zijn nauw verbonden met belangrijke economische en maatschappelijke trends die wij waarnemen.

Economische en maatschappelijke trendsNaast de eerder genoemde vijf externe factoren, vrije tijd, besteedbaar inkomen, mobiliteit, vertrouwen en demografie, zien wij trends die van grote invloed zijn op onze sector en onze bedrijfsvoering.

16


Bescheiden economische groei, korte horizonSinds 2008 was er geen sprake meer van economische groei. Het besteedbaar inkomen van de meeste consumenten is sinds die periode behoorlijk teruggelopen. De uitgaven van de overheid zijn ondertussen blijven groeien. Vanaf 2015 is er weer sprake van economische groei, waarvan de consument langzaam maar zeker ook wat gaat merken in de vorm van een toename van de koopkracht. Daarnaast zet het herstel van de huizenmarkt zich in sommige delen van het land door en is in sommige steden zelfs sprake van (dreigende) oververhitting. Ook de huizenmarkt weerspiegelt de toenemende tweedeling tussen de Randstad en het buitengebied. In bredere zin is het herstel van de huizenmarkt een belangrijk fundament onder het consumentenvertrouwen. In de retailsector gaat het iets beter, waarbij wij ook zien dat formules in het middensegment nog steeds een sanering ondergaan. De formules die een duidelijke keuze maken voor een hoge toegevoegde waarde of een zeer krachtige prijspropositie zijn de winnaars.

Ondanks de positieve geluiden is het de vraag of er de komende jaren sprake zal zijn van structurele economische groei. De turbulentie en onzekerheid in de maatschappij zijn in 2016 sterk toegenomen, onder andere dankzij de Brexit en de verkiezingen in de Verenigde Staten, en laten de traditionele maatschappelijke structuren op hun grondvesten schudden. In dat kader wordt ook met meer dan gemiddelde spanning uitgekeken naar de verkiezingen in 2017 in onder andere Nederland, Duitsland en Frankrijk.

Al deze ontwikkelingen maken de bekende automatismen uit het verleden, waaronder een jaarlijkse stijging van besteedbaar inkomen, minder vanzelfsprekend. Naast het maatschappelijke sentiment spelen diverse andere factoren een rol, waaronder de vergrijzing, de afname van de beroepsbevolking, de druk op de pensioenen, de leegloop van het ‘buitengebied’, een ander bestedingsgedrag van consumenten en steeds meer ‘kleine baantjes’, al dan niet als ZZP’er. Begin 2016 telde de Nederlandse economie volgens het CBS voor het eerst meer dan 10 miljoen banen. Verdeeld onder 8,8 miljoen mensen betekent dit dat elke werkende 1,13 baan heeft. Een gemiddelde dat de laatste jaren een stijgende trend vertoont. Het gemiddelde aantal uren per baan daalt: in totaal is het aantal gewerkte uren in Nederland de laatste 20 jaar met 16% toegenomen, terwijl het aantal banen met 23% groeide. We zien een beweging van meer banen en minder werk, een ontwikkeling die bijvoorbeeld in de VS al de gewoonste zaak van de wereld is.

Bovendien zien we dat een steeds groter deel van het inkomen wordt opgeslokt door lastenverzwaringen door overheden en het toenemende aandeel in de bestedingen voor gadgets als tablets en ‘all-in-one’ pakketten voor televisie, internet en alle informatie die je in huis kunt halen. Dat laatste heeft uiteraard ook weer gevolgen voor de besteding van de steeds minder wordende vrije tijd. Bovendien blijft het aantal eenpersoonshuishoudens groeien, bij deze huishoudens is gemiddeld ook sprake van minder vrije tijd.

De gevolgen voor onze sector zijn groot. Zo hebben veel bedrijven langdurig ingeteerd op reserves en hun product tegen te smalle marges of zelfs zonder marge in de markt gezet. Dit proces kan niet tot in lengte van dagen duren. Het leidt tot fusies, clustering, bedrijfssluitingen en faillissementen. Hierdoor zal een nieuwe ordening in de recreatiemarkt ontstaan. Opvallend is dat dit proces al jaren gaande is en dat er nog steeds weinig initiatieven zijn om het tij te keren. Met andere woorden: er gebeurt te weinig. De sector zal de handen ineen moeten slaan en samen met partners moeten werken aan innovaties. Leisurelands heeft de ambitie om in dat kader een voortrekkersrol te blijven spelen.

17

[THEMA 1] Het borgen van een groene, gezonde omgeving

Het verduurzamen van onze recreatiegebieden werpt haar vruchten af. Per gebied of regio ontwikkelen wij een concept waardoor:• Het gebied voor bezoekers en andere stakeholders aantrekkelijk is en blijft om er de vrije tijd door te brengen;• Voldoende ‘verdiencapaciteit’ wordt ontwikkeld om dat te financieren;• Een positieve spin-off wordt gerealiseerd voor leefbaarheid, werkgelegenheid en welzijn.In dat kader gaan wij zorgvuldig om met omgevingswaarden, materialen en grondstoffen. Herontwikkeling recreatiegebiedenDe wereld verandert in een hoog tempo. Wij werken continu aan de herontwikkeling van onze recreatiegebieden om ervoor te zorgen dat zij hun maatschappelijke rol, relevantie en waarde kunnen blijven vervullen. Ook de overheid ziet in dat het bestaande beleid voor het buitengebied zal moeten veranderen. De Green Deal die wij hebben afgesloten met het Rijk en de provincie Gelderland helpt in de zoektocht naar meer ontwikkelruimte. In dat kader hebben wij onder andere afspraken gemaakt voor het omvormen van de natuur naar een natuur met een hogere biodiversiteit.

Investeren in krimpOnder het motto ‘investeren in krimp’ streven wij naar kwaliteit in plaats van kwantiteit. Zo zien wij de laatste jaren onder andere dat onze recreatiegebieden te groot zijn door de terugloop in bezoekers op topdagen. Daardoor komt er ruimte vrij voor andere voorzieningen, waarbij wij er naar streven om, in nauwe samenwerking met onze exploitanten, het seizoen te verlengen en het aantal bezoekers op niveau te houden. Als exploitaties het hele jaar open zijn en daardoor bezoekers op onze recreatiegebieden aanwezig zijn, wordt ook de sociale veiligheid verbeterd.

Continu investerenWij blijven continu investeren in onze organisatie en recreatiegebieden om ze aantrekkelijk te houden voor bezoekers, ondernemers en exploitanten. Onze huurders en pachters leveren daar ook een belangrijke bijdrage aan. Het gaat om investeringen in de infrastructuur, biomassa, zonne-energie, parkeersystemen, toiletgebouwen, kiosken en andere faciliteiten. Ook in 2016 hebben wij weer veel activiteiten ondernomen om de aantrekkelijkheid en duurzaamheid van onze gebieden weer op een hoger plan te brengen, onder andere door:• De vervanging van de wandelen fietspaden op de recreatiegebieden Berendonck, Wylerbergmeer, Bussloo en de wegen op recreatiegebied Groene Heuvels; alsmede het wegwerken van achterstallig onderhoud op de vijf recreatiegebieden in de Achterhoek;• Projecten op het gebied van ruimtelijke ordening op de recreatiegebieden Strand Nulde, Strand Horst, Kievitsveld, Berendonck en Mookerplas;• Het ‘implementatie gereed’ maken van de ontwikkelvisies voor de vijf recreatiegebieden in de Achterhoek (in vervolg op de fusie in 2014).


Minder ruimte voor subsidieOverheden zullen hun uitgaven en inkomsten, mede dankzij afstoting van taken door het Rijk, nog meer in balans moeten brengen. Dat leidt tot hogere lasten voor de burgers en bezuinigingen op de uitgaven. Dit proces speelt al vanaf 2008 en blijft actueel. De vraag is hoe lang dat houdbaar is, want het heeft gevolgen voor de economische ontwikkeling en het vertrouwen. Zo klagen steeds grotere groepen burgers, al dan niet terecht, dat zij niets merken van de economische groei en ontstaat bij velen een onbehagelijk gevoel over een tweedeling in de maatschappij.

De overheden hebben in relatief korte tijd veel op hun bord gekregen en genomen, wat in een aantal gevallen leidt tot maatschappelijke onrust, bijvoorbeeld in de thuiszorg en jeugdzorg. Er is een nieuwe balans nodig om het systeem toekomstbestendig te houden. Dat zal gaan leiden tot andere en nieuwe vormen van samenwerking die positief kunnen uitwerken voor onze sector. Overheden hebben namelijk een ongelijk speelveld gecreëerd op de markt van vrijetijdsaanbieders. De geldstroom, die de laatste tientallen jaren naar de kwaliteitsontwikkeling van het buitengebied is gegaan, zal dalen. De subsidiestromen in de landbouw zullen op korte termijn veranderen van inkomenssteun naar een hectaretoeslag. Daarnaast zien wij de eerste signalen van een afbouw van de Europese steun aan de landbouw, ook deze steun is zich aan het verplaatsen richting de stedelijke gebieden. Tevens zijn de melkquota afgeschaft, waardoor er bij ambitieuze boeren vraag is naar grond voor uitbreiding van hun bedrijf. In dit kader is de discussie over de fosfaatrechten snel actueel geworden en wordt gewerkt aan het terugdringen van de veestapel in Nederland. De zoektocht naar extra gelden, ter compensatie van wegvallende subsidiestromen bij natuurbeheerders en landgoedeigenaren, betekent dat er nieuwe toetreders op de vrijetijdsmarkt komen, die al een verzadiging kent. Dit zal leiden tot een versnelde sanering binnen onze sector.

Deze ontwikkeling dwingt de vier partijen, die acteren in het buitengebied en mede verantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van het buitengebied, om keuzes te maken en samen te werken. Die vier partijen zijn: de landbouwsector, terreinbeherende organisaties, landgoedeigenaren en recreatieondernemers. In dit kader zijn wij met een aantal mede-initiatiefnemers, BPG (Brabants Particulier Grondbezit), FPG (Federatie Particulier Grondbezit), HAS Hogeschool, STIRR (Stichting Innovatie Recreatie & Ruimte), ZLTO (ondernemersvereniging boeren en tuinders) en Innocity gestart met een platform onder de titel ‘Renaissance van het platteland’. Dit platform beoogt om de verbinding van de stad met het platteland in ere te herstellen aan de hand van een diepgaande analyse van de huidige problematiek en het benoemen van thema’s en oplossingen die op de (politieke) agenda kunnen worden geplaatst. Daarnaast wil dit initiatief door een krachtenbundeling een bijdrage leveren aan het versnellen van regionale initiatieven. De initiatiefnemers zijn er van overtuigd dat de problemen in de regio’s moeten worden opgelost. Daarvoor is een delegatie van bevoegdheden nodig.

19


In 2016 hebben de initiatiefnemers, mede op basis van een aantal brainstormsessies die in het land zijn georganiseerd, drie kernthema’s geformuleerd waarin stad en platteland elkaar kunnen vinden en versterken:

• gezond en veilig voedsel Duurzaam geproduceerd, eerlijk (geprijsd), verantwoord en klimaatneutraal, met een herwaardering voor de herkomst;• klimaatbestendig, energie Maak ons land klimaatbestendig (denk aan de recente wateroverlast) en zorg ervoor dat ons natuurlijk kapitaal in de vorm van grondstoffen, energie en biodiversiteit beschermd wordt; • recreatie, ontspanning en zingeving Werk aan goede, veilige en moderne voorzieningen, dichtbij, die ruimte geven aan ontspanning, rust en recreatieve beweging. Voorzieningen die duurzame economische ontwikkeling en ‘zinvolle werkgelegenheid’ ondersteunen.

Deze drie kernthema’s, waarmee stad en platteland beter met elkaar gekoppeld kunnen worden, zijn, aangevuld met visies en aansprekende cases, vastgelegd in een eerste publicatie ‘Renaissance van het platteland’ die in november 2016 is verschenen.

Verschuivende verhoudingenDe verhoudingen in onze samenleving zijn duidelijk aan het veranderen. Mede dankzij de opkomst van nieuwe media (social, apps) weten consumenten en bedrijven elkaar steeds directer te vinden en wordt de rol van partijen met een intermediaire functie steeds verder uitgehold. Daardoor verandert ook de rol van overheden. Hierdoor ontstaat een zoektocht naar een nieuwe rol van overheden, die soms gepaard gaat met het teruggrijpen naar oude waarden. De rol van overheden zal mogelijk afnemen, mede omdat bedrijven rechtstreeks zaken oppakken die overheden laten liggen. Er zal een nieuw evenwicht gaan ontstaan, waarin bedrijven en overheden zich nadrukkelijker gaan verbinden met hun omgeving. Ook zien we voorbeelden dat bedrijven / corporaties zaken rechtstreeks regelen met bewoners buiten de overheid om. We bewegen van ‘controle en bescherming’ naar ‘samenwerking, vertrouwen en openheid’. Macht transformeert naar invloed. Belangrijke thema’s daarbij zijn duurzaamheid, aandacht voor de omgeving, authenticiteit (ergens voor staan, leiderschap, kennis delen) en vertrouwen.

De ‘bezitloze’ maatschappijOnze samenleving verandert snel in samenstelling en gedrag. De oudere generaties zijn gewend aan bezit en hebben daar nog veel affiniteit mee. Zij werken hard en kopen met het verdiende geld een huis, tweede huis, boot, caravan of andere materiële zaken waar ze volop van kunnen genieten. De jongere generatie gaat meer uit van het gebruik: huren, lenen, leasen, kortom meer gevarieerd genieten zonder eigenaar te zijn. Bekende voorbeelden zijn AirBNB, Uber en Snappcar, waarin bezit wordt gedeeld zonder tussenkomst van bekende en gevestigde partijen. Het ‘bezitloze’ zien we in feite ook steeds meer terug in de arbeidsmarkt, waarin flexibele en zelfstandige vormen van werk blijven toenemen en de overheid dit probeert in oude banen te leiden met de inmiddels mislukte Wet Werk en Zekerheid.

Deze ontwikkelingen leiden ook tot een grote verschuiving van eigendom in onze sector. Ook de oudere generaties zijn de ‘deeleconomie’ actief aan het ontdekken. Zo zien wij ook AirBNB-achtige concepten ontstaan voor boten en jachten. Wat daar de gevolgen van zijn en welke kwaliteitseffecten dit heeft, is nauwelijks te voorspellen.

20


In ieder geval zal het ertoe leiden dat de waarde van ‘eigendom’ in de toekomst nog verder zal dalen, wat mogelijk een voorbode kan zijn voor een volgende financiële crisis.

Demografische ontwikkelingenDaarnaast spelen er belangrijke demografische ontwikkelingen. De bevolking is sterk aan het vergrijzen en de ‘ontgroening’ leidt nu al tot krimp in sommige regio’s van Nederland en de landen om ons heen. De bevolking trekt naar de stad. Het CBS verwacht de grootste groei voor de vier grote steden, die in 2030 gemiddeld 15% meer inwoners dan in 2015 zullen tellen. Wij zien dat in het buitengebied onder andere terug in de daling van het aantal kinderen en jongeren, de sluiting van scholen en het vertrek van winkels uit dorpen, inclusief de pinautomaat. Het buitengebied vergrijst en het is een gegeven dat ouderen minder consumeren. Ook regionale steden krijgen steeds meer met deze ontwikkeling te maken. Voor onze activiteiten vertaalt zich dat nu al in het verkleinen van de recreatiegebieden en het sluiten van delen van stranden. We zien een ontwikkeling richting gemengde bedrijfsvormen die zich op meer dan één activiteit richten, weg van de monocultuur die iedere sector probeert vast te houden. De effecten van al deze ontwikkelingen op onze sector zijn voor de langere termijn niet te voorspellen, mede omdat zij voor ons als samenleving nieuw zijn.

Financiering steeds lastigerDe producten in onze sector hebben een steeds kortere levenscyclus en zijn in de regel kapitaalintensief. Dit vraagt om ruime marges om te kunnen blijven investeren. De sector kan door de eerder geschetste omstandigheden de benodigde marges niet of nauwelijks meer realiseren. De banken, de grootste financiers van onze sector, zijn daarom erg terughoudend en bouwen in een aantal gevallen zelfs posities af. Ook hier zien we een tweedeling: in de Randstad gebeurt het en het financieren van projecten buiten de Randstad wordt steeds lastiger. Vrijetijdsbedrijven die geen financiering meer kunnen krijgen, moeten andere wegen zoeken om aan geld te komen. Lukt dat niet, dan zal hun product snel verouderen waardoor er geen toekomst meer voor hen is. Het onroerend goed in onze sector is maar voor weinig andere functies te gebruiken. Het moet daarom meer gezien worden als bedrijfsmiddel met de bijbehorende fiscale faciliteiten, waaronder de mogelijkheid tot volledige afschrijving. Tot voor kort hadden banken nog wel de neiging om bedrijven kunstmatig in leven te houden in afwachting van een nieuwe eigenaar of betere tijden. Daar is nu nog nauwelijks sprake van.

Het moeilijk kunnen financieren van vrijetijdsbedrijven zorgt ervoor dat er weinig nieuwe toetreders vanuit de sector zelf zijn. Dat kan gunstig zijn voor de marges. Aan de andere kant zorgt het ervoor dat de sector geen jonge startende ondernemers meer aantrekt en daardoor vergrijst. Een neveneffect is dat de noodzakelijke innovaties achterblijven. Om deze ontwikkeling te keren hebben wij, in samenwerking met partners, in 2014 LI Leisure Investments opgestart. Met LI Leisure Investments willen wij onder andere jonge en veelbelovende jonge ondernemers een kans geven om hun droom te verwezenlijken.

21


Visie: trends bieden ons kansen De hiervoor geschetste trends leiden nu en de komende jaren tot een grote dynamiek in onze sector. Is de bedrijfsvoering op orde, dan leidt beweging altijd tot kansen. Wij willen een aantal van die kansen gaan benutten. Daarbij streven we ernaar om de huidige schaal van onze organisatie verder te vergroten door groei in kwantitatieve zin. Hierdoor wordt het draagvlak groter. We willen ook groeien in kwalitatieve zin om zo onze geïntegreerde bedrijfsvoering te ondersteunen. Daarvoor zoeken we gericht activiteiten die grenzen aan onze core business, de exploitatie van gronden. Daarnaast willen we bewust participeren in onze sector om deze te versterken en te ontwikkelen. Daarvoor hebben we belangrijke redenen:

• we willen de sector niet verder laten afglijden, daar dat ons raakt;• we willen onze bedrijfsvoering versterken door allianties, onze positie tenminste behouden en bij voorkeur versterken.

TOELICHTING OP DE GANG VAN ZAKEN IN 2016

Ontwikkeling recreatiegebiedenHet verduurzamen en actualiseren van onze recreatiegebieden blijft hoog op de agenda staan. Dit beleid is succesvol aangezien het aantal bezoekers op een hoog niveau blijft. Het verduurzamen betekent dat we beleid en concepten per gebied of regio ontwikkelen waardoor:

• het gebied of de regio voor bezoekers aantrekkelijk blijft om er de vrije tijd door te brengen;• er voldoende verdiencapaciteit wordt ontwikkeld om dat te financieren;• en er een positieve maatschappelijke spin-off wordt gerealiseerd voor leefbaarheid, werkgelegenheid en welzijn.

In het verlengde daarvan is het vanzelfsprekend dat er zorgvuldig omgesprongen wordt met omgevingswaarden, materialen en grondstoffen. De grote stroom bezoekers die elk jaar naar onze recreatiegebieden komt, hebben we mede te danken aan het geïntegreerde concept dat we hebben ontwikkeld. De traditionele recreant die op mooie dagen komt, is en blijft welkom. Dit is een groep die over een lange reeks van jaren in volume is gedaald. De laatste jaren is deze daling aan het afnemen, mede als gevolg van ontwikkelingen op de recreatiemarkt (meer korte vakanties, dichterbij huis). Ook de wandelaar en de fietser die het hele jaar door naar de terreinen komen om rond de plas te wandelen, bieden wij de ruimte. Deze stromen zorgen ervoor, samen met de stroom bezoekers die de exploitaties op onze terreinen bezoeken, dat de maatschappelijke impact en het rendement van onze terreinen steeds groter worden. Een extra voordeel van het concept dat we hebben ontwikkeld, is dat de naamsbekendheid van de recreatiegebieden toeneemt. We kunnen namelijk meeliften op de marketinginspanningen van de exploitanten en evenementenorganisaties. Ook wordt de sociale veiligheid verbeterd, omdat de exploitaties het hele jaar open zijn en er daardoor ook het hele jaar gebruikers aanwezig zijn op onze terreinen (seizoensverlenging).

22

[THEMA 2] Veiligheid en 'crowd management'

De grote stroom bezoekers die jaarlijks naar onze recreatiegebieden komt hebben wij mede te danken aan het geïntegreerde concept dat wij hebben ontwikkeld. Naast de traditionele dagrecreanten op zomerse dagen bieden wij bijvoorbeeld ruimte aan wandelaars, vissers en fietsers die het hele jaar door onze gebieden bezoeken. Daarnaast zijn de marketinginspanningen van onze exploitanten belangrijk. Bovendien hebben wij in de loop der jaren veel kennis en ervaring opgedaan met ‘crowd management’, het in goede banen leiden van grote bezoekersstromen.

Veiligheid en kwaliteitVoor de bezoekers van onze recreatiegebieden is veiligheid een belangrijke motivatie. Allereerst moeten de gebieden schoon zijn en mag er geen vuil, glas en dergelijke liggen. Onze ondergrondse vuilopslag (in plaats van de traditionele vuilniszak) levert daaraan een belangrijke bijdrage. Daarnaast is de sociale veiligheid van belang. Ondanks de grote schaal van de gebieden lukt het ons om de bezoekers het juiste gevoel en goede kwaliteit te bieden, mede dankzij de inspanningen van onze vele huurders en pachters.

Inzet buitengewoon opsporingsambtenaar (BOA)Hoewel dat geen verplichting is, zijn onze buitendienstmedewerkers nagenoeg allemaal opgeleid tot BOA, buitengewoon opsporingsambtenaar. Naast hun primaire taak als gastheer en onderhoudsmedewerker kunnen zij, wanneer nodig, optreden bij vandalisme, waaronder brandstichting en vernielingen, (parkeer)overlast en het opsporen en verwijderen van drugsafval. Daarnaast schrijven zij bekeuringen uit die wij invoeren in het CJIB-systeem. Dat leidt tot een extra administratieve lastendruk. In 2016 is, na een intensieve lobby, door de overheid voor het eerst een bedrag uitgekeerd aan BOA-werkgevers. Dit is een eerste stap naar een eerlijker verdeling van de lasten en lusten van BOA’s tussen particuliere werkgevers en de overheid.

Veiligheid en kwaliteit zwemwater Uiteraard houden wij de kwaliteit van het zwemwater op onze recreatiegebieden nauwlettend in de gaten. Zo nemen de waterkwaliteitsbeheerders (provincie en waterschap) regelmatig monsters. De kwaliteit van het zwemwater is in het algemeen uitstekend. Voor wat betreft de veiligheid van het zwemwater is de afgelopen jaren, mede op ons initiatief, een breed platform ontstaan van partijen die allen een belang en ervaring hebben waar het gaat om de veiligheid van het zwemwater. In 2016 hebben wij in samenwerking met KNRM, OSO en IPO de leidraad ‘basisveiligheid zwemlocaties’ afgerond. Tevens zijn we gevraagd om namens de Europese koepel deel te nemen aan de expert groep die de Europese Commissie adviseert over de Zwemwaterrichtlijn.


Grillig verloop van de zomerHet weer en met name de voorspelling daarvan door de media is een belangrijke factor voor de hoogte van de bezoekersaantallen. Daarnaast is het moment belangrijk: een mooie dag in het weekend trekt nu eenmaal meer bezoekers dan doordeweeks. In 2016 waren er 31 mooie, zomerse dagen met een temperatuur van boven de 25 graden. Daarvan werden 5 tropische dagen gemeten met temperaturen boven de 30 graden. Daarmee was de zomer van 2016 gemiddeld net iets zonniger dan die van 2015, waarin sprake was van 29 zomerse dagen (waarvan 3 tropisch). Het seizoen verliep in 2016 grillig, waardoor de verwachtingen voor het seizoen lange tijd onzeker waren. Na een zonnige start in de maand mei vielen de maanden juni, juli en augustus grotendeels in het water. Een prachtig naseizoen, vanaf de tweede helft van augustus, zorgde alsnog voor grote aantallen bezoekers.

Recordaantal bezoekersHet aantal bezoekers (dagrecreatie) steeg in 2016 naar 4.369.000 (2015: 4.062.000). Dit is een voorzetting van de positieve ontwikkeling die we in 2015 ook zagen. Het aantal bezoekers aan dagrecreatieterreinen is op topdagen in de laatste twintig jaar bijna gehalveerd. Die daling lijkt nu wat af te nemen. In deze markt doet Leisurelands het relatief goed met een aantal bezoekers dat nog ruim boven het gemiddelde ligt. Per gebied varieert de ontwikkeling van het aantal bezoekers. Bij drie recreatiegebieden nam het aantal bezoekers af, zeven gebieden trokken juist 10% of meer bezoekers en bij de overige gebieden bleef het aantal bezoekers stabiel.

Of het gemiddeld hoge bezoekersaantal de komende jaren op een dergelijk hoog niveau blijft is, mede gezien de demografische ontwikkelingen, de vraag. Ook wij constateren de laatste jaren dat onze terreinen te groot zijn door de terugloop in bezoekers op topdagen. Investeren in krimp (minder kwantiteit, meer kwaliteit) is voor de komende jaren het devies. Bovendien lukt het door seizoensverlenging om de aantallen bezoekers op niveau te houden. Door het teruglopen van het aantal bezoekers op topdagen komt er ruimte vrij voor andere voorzieningen en bestemmingen op onze terreinen.

Het aantal bezoekers aan de exploitaties op onze terreinen steeg van 1.744.000 in 2015 naar 1.866.000 in 2016, een stijging met 7,0%. In totaal trokken onze terreinen 6.235.000 bezoekers, ten opzichte van 5.806.000 in 2015. Een stijging met 7,4%, waarmee het recordaantal bezoekers in 2015 werd overtroffen.

24

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016bezoekersaantallen bezoekers aan explotaties

Bezoekersaantallen totaal x 1.000

Figuur 2. In 2016 trokken de recreatiegebieden 7,6 % meer bezoekers dan in 2015 (blauw). Het aantal bezoekers aan de exploitaties steeg met 7% (groen). Met in totaal ruim 6,2 miljoen bezoekers was 2016 een recordjaar.

Toename werkgelegenheidDe ontwikkelingen op het gebied van het verduurzamen van onze terreinen leidt er ook toe dat de werkgelegenheid op onze recreatiegebieden jaar op jaar toeneemt. Ook tijdens de crisis (vanaf 2008) wisten de ondernemers op onze terreinen gemiddeld goede zaken te doen. Daardoor kunnen ze hun werkgelegenheid vasthouden en zelfs laten groeien. De directe werkgelegenheid op onze terreinen, exclusief evenementen, wordt voor een groot deel ingevuld door parttimers. Teruggerekend naar fulltimers is de werkgelegenheid gegroeid van 736 FTE naar 751 FTE in 2016. We zijn er trots op dat het onze huurders en pachters lukt om succesvol zaken te doen op onze terreinen.

25

0

100

200

300

400

500

600

700

800

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016


Ontwikkeling directe werkgelegenheid in FTE exclusief evenementen

Figuur 3. De directe werkgelegenheid steeg in 2016 naar 751 FTE. In 2015 was dit 736 FTE.

Aantal bezoekers evenementen constantHet aantal evenementen op onze recreatiegebieden is in 2016 teruggelopen. In totaal werden op onze recreatiegebieden 561 evenementen (2015: 649 evenementen) georganiseerd. Deze terugloop werd veroorzaakt door een verminderd aantal kleine evenementen. Dit onder andere als gevolg van de werkkostenregeling, waardoor werkgevers meer terughoudend zijn met het organiseren van evenementen voor medewerkers, en de trend dat verenigingen, stichtingen en scholen steeds moeilijker vrijwilligers kunnen vinden om mee te helpen met de organisatie van evenementen. Het gemiddeld aantal bezoekers aan de evenementen nam toe, ook waar het gaat om de kleine evenementen. Anders gezegd: de kleine evenementen worden gemiddeld wat groter en professioneler georganiseerd. Het totale aantal bezoekers aan alle evenementen bleef ongeveer gelijk, wel was er sprake van een toename van de omzet. In totaal bedroeg de omzet uit evenementen € 573.000,-, een stijging met ruim 6% ten opzichte van 2015 (omzet € 539.000,-). Wij hebben de evenementen in drie categorieën ingedeeld:

• kleine evenementen, met minder dan 500 bezoekers;• middelgrote evenementen, met tussen 500 en 1.500 bezoekers;• grote evenementen, met meer dan 1.500 bezoekers.

Middelgrote en grote evenementen zijn belangrijk voor de regio en de gemeenten. De organisatoren van deze evenementen maken vaak lange tijd promotie voor onze gebieden en de gemeente waar het evenement gehouden wordt. Deze promotie ondersteunt de positieve beeldvorming van een dynamische regio en gemeente. Voor 2017 verwachten wij een lichte toename van het aantal evenementen op onze recreatiegebieden. Wij willen vooral gaan inspelen op de toenemende belangstelling voor meerdaagse evenementen (‘short breaks’). In het algemeen zijn evenementen en festivals populair bij een breed publiek, waarbij de vraag rijst of deze markt langzamerhand niet aan het verzadigen is, mede door een steeds groter aanbod van evenementen en festivals.

26

0

100

200

300

400

500

600

700

800

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016


Aantal evenementen

Figuur 4. Het aantal evenementen liep in 2016 met ruim 80 terug. In 2016 werden er 561 evenementen op onze recreatiegebieden georganiseerd, in 2015 waren dit er 649.

ParkeerbeleidHet totale bedrag dat wij aan parkeergelden ontvingen steeg met 4,0%. De stijging was met name duidelijk zichtbaar bij de recreatiegebieden in de Achterhoek. Op Kievitsveld namen de inkomsten af omdat het wellnessresort haar parkeerterrein heeft uitgebreid en geen kaartjes meer afnam. Recreatiegebied Nieuw Hulckesteijn werd in 2016 verpacht. In 2014 is een start gemaakt met de ombouw van de parkeersystemen op nagenoeg alle recreatiegebieden. In plaats van vooraf betalen is met de nieuwe systemen sprake van achteraf betalen, wat tijdens drukke dagen de wachttijd voor de slagbomen sterk vermindert. Daarnaast wordt de servicegraad aan bezoekers verhoogd, aangezien de exploitanten ‘achter de slagboom’ hun gasten, indien gewenst, kunnen voorzien van een gratis uitrijkaart. Tevens is het betalen met PIN ingevoerd en in 2016 verder uitgebreid, ook met de mogelijkheid om met creditcard te betalen. Naast efficiency bevordert dit ook de veiligheid. In het recente verleden werden wij meerdere malen geconfronteerd met inbraken in onze parkeerautomaten.

27

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016


Aantal verkochte parkeerjaarkaarten

Figuur 5. In 2016 verkochten wij 8.607 parkeerjaarkaarten. Dit waren er meer dan in 2015, toen verkochten wij er 8.345.

Veiligheid en kwaliteitVoor de gebruikers van onze recreatiegebieden is veiligheid een belangrijk motief voor een bezoek. De gebieden moeten schoon zijn, er moet geen vuil, glas en dergelijke liggen. Ook is de sociale veiligheid van belang. Ondanks de schaal van onze terreinen lukt het ons om onze gebruikers het juiste gevoel te geven en een goede kwaliteit te bieden, dit mede dankzij de hulp van onze vele huurders en pachters. In 2016 hadden wij iets meer schadegevallen, 37. Het totaalbedrag was € 49.784,- (exclusief 6 schadegevallen aan auto’s voor een totaalbedrag van € 4.881,-), waarop de uitkering van verzekeringen en vergoedingen door daders in mindering komt. In dit totale schadebedrag is de gevolgschade van de aanvaring bij de stuw in Grave nog niet meegenomen, aangezien de omvang van deze schade nog niet volledig bekend is. Het aantal aangiftes dat onze medewerkers deden was 22 (2015: 27).

Meer parkeerjaarkaartenHet weer tijdens het voorseizoen is een belangrijke factor bij de verkoop van parkeerjaarkaarten. Als het zomerseizoen laat begint vinden bezoekers het waarschijnlijk te laat om nog een jaarkaart te kopen. De mooie start van het seizoen in 2016, met een mooie meimaand, had een positieve invloed op de verkoop van het aantal jaarkaarten. Het aantal verkochte jaarkaarten steeg in 2016 met 3,3%. Ook het aantal jaarkaarten voor lange voertuigen steeg met 1,6%. Jaarkaarthouders zijn een belangrijke groep klanten van ons. Ze bezoeken onze terreinen vaak en zorgen er voor dat wij al een belangrijk deel van onze parkeergelden hebben veiliggesteld voordat het recreatieseizoen begint. Een ander voordeel voor ons is dat jaarkaarthouders hun kaarten via de mail bestellen. Meestal geven ze aan dat wij hen ook per mail informatie mogen sturen. Het bestand dat wij daarmee hebben opgebouwd voor onze nieuwsbrieven bevat ruim 16.200 adressen.

De stijging in het aantal verkochte parkeerjaarkaarten werd versterkt door de ‘losse verkoop’. Zo stegen bijvoorbeeld het aantal verkochte dagkaarten en trailerkaarten in 2016 met respectievelijk 5,0% en 8,7%.

28


Dit waren bijna allemaal zaken rond vandalisme, zoals brandstichting en vernielingen. Naast schades en vernielingen op onze terreinen door vandalisme vormt de dumping van drugsafval en het opruimen daarvan een steeds groter probleem. De tijd, de negatieve energie en het geld dat wij hieraan besteden zouden wij liever inzetten voor de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten.

Eerste vergoeding voor inzet BOA’sOnze buitendienstmedewerkers zijn, ondanks dat dit geen verplichting is, bijna allemaal buitengewoon opsporingsambtenaar (BOA). Ze treden op als dat nodig is. Ze doen dat naast hun primaire taak als gastheer en onderhoudsmedewerker. De wetgever stelt steeds meer eisen aan onze BOA’s en verscherpt de exameneisen elk jaar. Ze stelt ook steeds meer eisen aan de werkgever. Sinds 2012 wil de wetgever dat wij zelf de bekeuringen die onze BOA’s uitschrijven, invoeren in het CJIB-systeem. Dat bezorgt ons een extra administratieve lastendruk.

De kosten daarvan komen bovenop het bedrag van € 120.000 dat het hebben van BOA’s ons nu al elk jaar kost. Eind 2013 hebben de particuliere werkgevers met BOA’s in dienst de handen ineen geslagen en een position paper geschreven naar de minister. Wij hebben een actieve rol in dit proces en treden op namens deze werkgevers. Op verzoek van de Tweede Kamer hebben wij destijds overleg gehad met minister Opstelten van het Ministerie van Veiligheid en Justitie en Staatssecretaris Dijksma van het Ministerie van Economische Zaken, in 2015 gevolgd door een overleg met minister Van der Steur. Dit heeft uiteindelijk tot een bescheiden doorbraak geleid. In 2016 is voor het eerst een bedrag van € 125.000,- uitgekeerd aan BOA-werkgevers. Dit bedrag is bestemd voor opleidingen en het invoeren van processen-verbaal in het systeem van het CJIB. Dit bedrag komt jaarlijks beschikbaar. Het is een eerste stap in de richting van een eerlijker verdeling van de lasten en lusten van BOA’s tussen particuliere werkgevers en de overheid. Onze BOA’s schreven in 2016 totaal 206 processen-verbaal uit (2015: 338).

29


Ontwikkeling aantal claimsHet aantal claims dat wij in 2016 binnenkregen steeg tot 10 (2015: 7 claims). Deze claims hadden betrekking op schades die mensen hadden tijdens een bezoek aan ons gebied. Het gaat daarbij om relatief kleine bedragen (totaal schadebedrag 2016: € 1.673,26). Ondanks de geringe omvang van de claims blijven wij weerstand bieden tegen het klakkeloos claimen van schades die door betere oplettendheid hadden kunnen worden voorkomen. Aan de andere kant hebben wij zelf vier claims ingediend bij partijen die bij ons schade hebben veroorzaakt.

Hoge administratieve lastendrukOndanks de goede intenties van overheden bleef ook in 2016 de administratieve lastendruk hoog. Een eerdere analyse (2015) leerde ons dat ruim 100 organisaties, afdelingen en instituten onze activiteiten controleren. De kosten die gemoeid zijn met de administratieve lastendruk bedroegen in 2016 in totaal ruim € 324.000,- exclusief loonkosten. Van dit bedrag kan € 156.000,- als structureel worden beschouwd.

Toezicht op zwemwaterIn het kader van de vernieuwing van de wetgeving zoals deze nu is vastgelegd in de Wet Hygiëne Veiligheid Badinrichtingen en Zwemgelegenheden (WHVBZ) zijn ook voor het zwemmen in oppervlaktewater (zoals op onze recreatiegebieden) de komende jaren veranderingen te verwachten. De afgelopen tijd is bij het Ministerie van Infrastructuur & Milieu met name aandacht besteed aan zaken die voor de zwembaden moesten worden geregeld. Het deel dat betrekking heeft op het zwemmen in oppervlaktewater zal worden opgenomen in de Omgevingswet. Wanneer deze wet wordt ingevoerd is nog niet duidelijk. Leisurelands volgt de ontwikkelingen op de voet.

Tevens is in 2016 in samenwerking met diverse partijen (KNRM, OSO, IPO) de leidraad ‘Basisveiligheid Zwemlocaties’ afgerond. De implementatie daarvan staat in 2017 op de agenda. In 2016 is aan Leisurelands gevraagd om namens de Europese koepel (EFCO-HPA) deel te nemen aan een expert groep die de Europese Commissie adviseert over de implementatie en evaluatie van de Zwemwaterrichtlijn. Voor 2020 zal de Europese Commissie deze richtlijn gaan evalueren en eventueel herzien.

Kwaliteit zwemwaterHet water in de meren van Leisurelands staat bekend als goed zwemwater. De meeste meren hebben zelfs de aanduiding ‘uitstekend’ gekregen op basis van strenge Europese normen. De kwaliteit van het zwemwater wordt nauwlettend in de gaten gehouden. In het zwemseizoen, dat loopt van 1 mei tot 1 oktober, wordt het zwemwater iedere twee weken gecontroleerd door instanties als het Waterschap. Daarnaast doen wij regelmatig onderzoek om de kwaliteit van het zwemwater op een hoog niveau te houden.

Mochten er problemen zijn met het zwemwater, dan wordt daarover uitgebreid gecommuniceerd, onder andere op de website van Leisurelands en op zwemwater.nl. In het afgelopen jaar gold voor korte perioden een waarschuwing voor het zwemmen op de recreatiegebieden Hilgelo, Slingeplas, Hambroekplas, Wylerbergmeer en, zeer kortstondig, voor een gedeelte van Bussloo. In alle gevallen ging het om een waarschuwing voor blauwalg. Dit is een bacterie die bij hoge temperaturen in het water ontstaat en giftige stoffen produceert. Als blauwalg optreedt worden maatregelen genomen, waaronder een zwemverbod. Daarnaast neemt Leisurelands maatregelen om de kans op blauwalg zoveel mogelijk terug te dringen.

30


Onze gebruikers denken meeSuggesties, opmerkingen en verbeterpunten, aangedragen door onze gebruikers, zijn voor ons erg belangrijk in het kader van de kwaliteit van de dienstverlening en de veiligheid op onze recreatiegebieden. Deze suggesties krijgen wij via de mail, via directe contacten met onze buitendienstmedewerkers, de contacten met onze huurders, pachters, omwonenden en andere stakeholders. We krijgen ieder jaar veel suggesties, opmerkingen en verbeterpunten. Dat komt mede omdat onze organisatie en onze terreinen steeds bekender worden en de nieuwe media het steeds makkelijker maken om met ons te communiceren. In 2016 kwam het aantal aangedragen verbeterpunten ongeveer uit op hetzelfde niveau als in 2015. Ook in 2016 is er, dankzij de nieuwe parkeersystemen, relatief veel gecommuniceerd over dit onderwerp. Daarnaast ontvingen wij een relatief groot aantal nuttige suggesties rond het onderwerp ‘onderhoud’. Dit laatste geeft ook aan dat wij onze gebruikers actief willen betrekken bij het reilen en zeilen van onze gebieden. Wij vinden het belangrijk dat zij met hun verbeterpunten en wensen een bijdrage leveren aan de kwaliteit van ons aanbod.

We geven graag op alle suggesties, opmerkingen en verbeterpunten een duidelijk antwoord. Intern bespreekt onze operationeel manager de suggesties altijd met de beheerders. Gaat het om zaken die op kantoor spelen, dan behandelen de afdelingshoofden de reacties. De verbeterpunten krijgen aandacht binnen ons managementteam. Bovendien wordt het totaaloverzicht jaarlijks geanalyseerd door de directie met het managementteam. Hieronder ziet u een overzicht van het aantal reacties dat we per categorie binnenkregen.

Aantal suggesties en verbeterpunten

ParkerenWaterkwaliteit

2016 201582

21

8913

HondenEvenementenSanitaire voorzieningenOnderhoudPersoneelSchadeLichamelijk letselBebordingNaturistenGeluidsoverlastBotenhellingGanzenRuitersDuikersVissersOverigeTotaal

1017

215

983

27132

40

20

75

56

80

68

44

48

35

33

67

21

252

359 386

31


Toename maatschappelijk rendementOp basis van de tarieven van openluchtzwembaden (tussen de € 4,- en € 6,- per persoon) en onze ruim 4,3 miljoen bezoekers genereren wij een waarde van tussen de € 17 en € 26 miljoen per jaar waarvoor wij de bezoekers geen vergoeding vragen. Dit beschouwen wij als één van de onderdelen van het maatschappelijk rendement dat wij jaarlijks uitkeren. Dit geldt ook voor besparingen die wij hebben gerealiseerd voor de gemeentelijke en provinciale overheden. Een besparing die gebaseerd is op het afschaffen van exploitatie- en investeringssubsidies en de theoretisch benodigde afkoopsom.

Meer werkgelegenheid Mede dankzij de verduurzaming van onze recreatiegebieden blijft de werkgelegenheid gestaag toenemen. Ook tijdens de crisis (vanaf 2008) wisten de ondernemers op onze gebieden nog steeds goede zaken te doen. Daardoor kunnen zij hun werkgelegenheid vasthouden en zelfs laten groeien. Wij zijn er trots op dat dat het onze huurders en pachters lukt om succesvol zaken te doen op onze recreatiegebieden. De werkgelegenheid die wij creëren op onze recreatiegebieden neemt jaarlijks toe. In 2016 bedroeg het aantal FTE’s 751.

Begeleiding individuele ondernemersLeisurelands biedt individuele ondernemers de mogelijkheid om grond in erfpacht te verkrijgen en daar hun eigen recreatiebedrijf te beginnen. Het in erfpacht uitgeven van gronden levert ons een vaste inkomstenstroom op die een continue basis geeft voor de ontwikkeling en het onderhoud van onze recreatiegebieden. In dat kader wordt dan ook samen met de ondernemers bekeken of de plannen aansluiten bij de ontwikkelingsvisie van Leisurelands. Ondernemers zijn voor ons erg belangrijk en wij bieden hen zoveel mogelijk begeleiding, ook waar het gaat om het sneller doorlopen van tijdrovende procedures. Naast ons streven om het professionele niveau in de bedrijfstak te verstevigen is onze praktische ondersteuning met name gericht op seizoensverlenging, het creëren en behoud van werkgelegenheid en activiteiten die inkomsten genereren voor de ondernemers. Zo is in 2016 in samenwerking met Telstarsurf de recreatieve boulevard op Strand Horst uitgebreid met een strandpaviljoen, terras (240 zitplaatsen) en accommodatie (50 slaapplaatsen). Daarnaast zijn diverse projecten in voorbereiding, waaronder de start van de bouw van Thermen Berendonck.



Marketing, Sales & CommunicatieOok in 2016 hebben wij veel aandacht besteed aan de communicatie rond de naam Leisurelands, die wij in 2015 hebben geïntroduceerd. Het bouwen en laden van een stevige merknaam, met name richting de zakelijke markt, is immers een kwestie van lange adem. In 2016 merkten wij, mede aan de hand van de vele contacten, dat de naam Leisurelands al steeds breder bekend en geaccepteerd is. Uiteraard blijven wij de komende jaren verder bouwen aan de uitbreiding van onze bekendheid en propositie. Voor de consument is de merknaam Leisurelands overigens wat minder belangrijk. Voor deze doelgroep blijven de recreatiegebieden en het verder verhogen van de bekendheid en voorkeur daarvan het belangrijkste uitgangspunt. De consument komt wel indirect in aanraking met de naam Leisurelands, bijvoorbeeld bij bestelling van jaarparkeerkaarten. Dergelijke zaken verlopen via de webshop van Leisurelands.

Ook in 2016 is onze afdeling Marketing, Sales & Communicatie weer druk in de weer geweest met een van haar belangrijkste taken: het zo goed mogelijk contact hebben met onze gebruikers (bijvoorbeeld: dagrecreanten) en klanten (bijvoorbeeld: huurders, pachters, organisatiebureaus evenementen). Voor onze klanten is dat eenvoudiger dan voor de gebruikers. Die laatste groep maakt namelijk anoniem gebruik van onze diensten en terreinen, terwijl onze klanten zich bij ons bekend hebben gemaakt. Dit kunnen particulieren zijn, maar ook verenigingen, non-profit organisaties en profit organisaties. Voor onze communicatie zetten we diverse soorten media in.

PersberichtenActief communiceren betekende dat het aantal verzonden persberichten in 2016 weer op een hoog niveau lag. In 2016 verstuurden we 60 persberichten (2015: 75). Met de aantekening dat het in dit kader niet zozeer om de kwantiteit maar vooral om de kwaliteit. Persberichten zijn voor ons immers een belangrijk medium om te communiceren met onze stakeholders.

WebsiteOnze website werd in 2016 ruim 194.000 keer bezocht door unieke bezoekers (2015: 148.000). In het bezoek aan de website zien we een sterke ontwikkeling richting ‘mobiel’: ruim 60% van de bezoekers kwam binnen via een mobiele telefoon (46%) of een tablet (16%). Ruim 1/3 van de bezoekers bezocht ons via een desktop, de meer traditionele weg. Deze ontwikkeling komt overeen met de algemene trend van een sterke toename van het mobiele verkeer. Ter vergelijking: in 2013 was het aantal unieke bezoekers dat via mobiel onze website bezocht nog ruim een kwart van het totale aantal websitebezoekers. In deze aantallen zijn overigens de bezoekers aan de websites van de recreatiegebieden en de exploitaties van deze gebieden niet meegenomen.

Het bezoek op de site duurde gemiddeld 1 minuut en 48 seconden, dat is ongeveer gelijk aan de gemiddelde bezoekduur in 2015. Het aantal volgers op Facebook (1.148), Twitter (185) en LinkedIn (158) is het afgelopen jaar gegroeid maar in absolute aantallen nog bescheiden. In 2016 hebben wij meer ervaring opgedaan met de inzet en het gebruik van social media en daar wordt in 2017 zeker meer aandacht aan besteed.

33


NieuwsbrievenWe verzonden negen digitale nieuwsbrieven naar gemiddeld ruim 16.200 mailadressen om onze gebruikers te informeren over activiteiten en andere wetenswaardigheden op onze recreatiegebieden. Het aantal nieuwsbrieven bleef in vergelijking tot 2015 gelijk. Dit aantal en de bijbehorende frequentie lijken, gezien de reacties, optimaal. Een verhoging van de frequentie zou op den duur irritatie (‘spamgevoel’) bij de ontvangers kunnen veroorzaken.

LeisureTimes en magazineIn 2016 verscheen ons ‘huisblad’ LeisureTimes twee keer, in april en oktober. Dit blad, gericht op onze stakeholders, werd naar gemiddeld ruim 1.400 adressen verzonden. Eind 2016 hebben wij een lezersenquête ontwikkeld om de tevredenheid over LeisureTimes in kaart te brengen en suggesties te verzamelen. De resultaten worden in het eerste kwartaal van 2017 bekend. De suggesties worden, waar nuttig en mogelijk, meegenomen. GebiedsfoldersOok in het digitale tijdperk blijven de folders van de recreatiegebieden een populaire informatiebron voor de bezoekers aan onze recreatiegebieden. In 2016 hebben wij weer 142.500 gebiedsfolders verspreid. Ze vonden gretig aftrek bij onze gebruikers. Daarnaast hebben wij, ter ondersteuning van specifieke promotieacties, in totaal 15.000 leaflets en 10.000 kortingsbonnen uitgedeeld en verzonden.

GebiedsoverlegVoor alle recreatiegebieden organiseren wij tenminste één keer per jaar een gebiedsoverleg. Hiervoor worden ondernemers, direct omwonenden, de gemeente, hulpdiensten en andere betrokkenen uitgenodigd. Tijdens het gebiedsoverleg wordt het jaar geëvalueerd en wordt vooruit gekeken, onder andere naar geplande ontwikkelingen, activiteiten en evenementen. Iedere aanwezige mag zijn of haar ‘zegje’ doen. De boodschap is met name dat niet het jaarlijkse gebiedsoverleg hoeft te worden afgewacht, men kan te allen tijde bij ons terecht met vragen en suggesties. De deelnemers aan het gebiedsoverleg zijn voor ons de ‘oren en ogen in het veld’. Nuttig en inspirerend.

34

Overige activiteiten‘Bussloo onder de loep’Mede in het kader van het 40-jarig bestaan van recreatiegebied Bussloo heeft Leisurelands een onderzoek georganiseerd onder bewoners in de regio. Bussloo, gelegen in de gemeente Voorst, is een van de drukst bezochte recreatiegebieden van Leisurelands. Met vele vrijetijdsondernemers en evenementen heeft Bussloo een belangrijke maatschappelijke en economische functie in de regio. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Saxion Hogeschool. Bijna 500 inwoners uit de gemeente Voorst hebben de enquête ingevuld. Maar liefst 97% van de respondenten vindt recreatiegebied Bussloo een verrijking voor het wonen en werken in de gemeente en een groot deel daarvan bezoekt het gebied regelmatig. Zo’n 80% is tevreden over het aanbod en 20% denkt graag mee om verbeteringen te realiseren. Voor wat betreft de ruim 200 evenementen die jaarlijks op Bussloo worden georganiseerd ervaart 81% geen of nauwelijks geluidsoverlast. Voor de toekomst is een groot aantal respondenten voorstander van het creëren van overnachtingsmogelijkheden en het organiseren van meer (meerdaagse) evenementen die voor meerdere doelgroepen interessant zijn. Dit soort evenementen hebben een grote economische impact en dat ervaart 65% van de respondenten als een meerwaarde voor de gemeente. De resultaten van de enquête geven een goed inzicht in de mogelijkheden voor verbeteringen en ontwikkelingen op het recreatiegebied. We zijn blij met de actieve betrokkenheid van de inwoners van de gemeente Voorst en omgeving.

Plaatsing kunstwerkenIn 2016 zijn drie kunstwerken geplaatst op onze recreatiegebieden, die feestelijk werden onthuld door de betrokken wethouders:

• ‘de Strandbal’ op Hilgelo, door wethouder Gert-Jan te Gronde;• ‘de Stepper’ op Stroombroek, door wethouder Tanja Loeff - Hageman;• ‘de Zonsondergang’ op Hambroekplas, door wethouder Marijke van Haaren - Koopman.

De kunstwerken symboliseren vrije tijd en ontspanning en hebben als blikvanger een prominente plaats op het recreatiegebied. In totaal zijn er nu door Leisurelands 14 kunstwerken geplaatst, waarvan de fietsen langs de A28 bij Strand Nulde en Strand Horst het meest bekend zijn. Alle kunstwerken zijn ontworpen door Frans Goldhagen en staan in het teken van recreatie. Ze zijn herkenbaar door de witte kleur, die extra opvalt in een groene omgeving.

35


Rode beuken symbool voor duurzame samenwerkingIn verband met de introductie van de naam Leisurelands gaven wij onze aandeelhouders, de gemeenten, een rode beuk cadeau. De rode beuk is een bijzondere boom die bijdraagt aan een mooi landschap en staat symbool voor een lange en duurzame relatie. Leisurelands heeft de wens uitgesproken om samen met de gemeenten het landschap te willen versterken. Het planten van de bomen staat tevens symbool voor het thema ‘Duurzaam recreëren’. In 2015 zijn er al 20 rode beuken geplant en in 2016 10. Hiermee is deze actie bijna is afgerond. Deze activiteit oogst veel positieve reacties bij onze aandeelhouders.

Exploitatie van onze terreinen en toekomstHet operationele resultaat van onze recreatieterreinen kwam in 2016 uit op € 2.551.000,- negatief. In 2015 was het operationele resultaat € 2.296.000,- negatief. Ondanks de gerealiseerde omzetgroei in 2016 is het operationele resultaat iets lager dan in 2015. Dit wordt mede veroorzaakt door het uitvoeren van extra onderhoud op onze recreatiegebieden.

Maatschappelijk rendementEen negatief operationeel resultaat is een logisch gevolg van onze werkwijze. Dagrecreatie-terreinen, zoals wij die exploiteren, zullen altijd verlieslatend zijn door hun aard en door de manier waarop wij ons product aanbieden. Ons product lijkt op dat van een openluchtzwembad of bosbad. Wij bieden ook zwemwaterkwaliteit, ligweiden, kiosken, speelobjecten en toiletten. Maar anders dan openluchtzwembaden hebben wij geen toezicht en kleedhokjes. Bovendien vragen wij geen entreeprijs. De tarieven van openluchtzwembaden variëren van € 4,- tot € 6,- per persoon. Op basis van onze bezoekersaantallen kan men stellen dat wij een waarde genereren van tussen € 17 en € 26 miljoen per jaar waarvoor wij de gebruiker geen vergoeding vragen.

Dit bedrag kan men beschouwen als het maatschappelijk rendement dat wij jaarlijks uitkeren. Datzelfde geldt voor de besparingen die wij, na de verzelfstandiging hebben gerealiseerd bij de gemeentelijke en provinciale overheden. Deze berekening is gebaseerd op de theoretisch benodigde afkoopsom en afschaffing van investeringssubsidies. Op basis van de oude subsidieregelingen zouden we nu jaarlijks ruim € 4 miljoen subsidie ontvangen. De genoemde bedragen zijn niet de gemiste omzet, daar het de vraag is of wij dezelfde aantallen bezoekers mogen verwelkomen indien wij entreegelden zouden vragen.

Bovenstaande informatie hebben wij in onderstaande grafiek weergegeven op basis van bezoekersaantallen exclusief bezoekers van evenementen en op basis van € 4,- entree (prijspeil 2016) voor een openluchtzwembad. Tevens is in het overzicht onze bijdrage aan het maatschappelijk rendement opgenomen in het kader van de werkgelegenheid die wij met onze recreatiegebieden creëren. Deze bijdrage is berekend op basis van het aantal FTE’s vermenigvuldigd met een modaal inkomen.

36

0

5

10

15

20

25

30

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

x €

1mln

.

Bezuinigingen overheden Niet doorbelaste vergoeding consument Directe werkgelegenheid FTE x modaal inkomen


Maatschappelijk rendement

Figuur 6. Het maatschappelijk rendement dat Leisurelands genereerde in 2016 was ruim 47,9 miljoen euro (2015: ruim 45,5 miljoen euro).

Sociale bijdrage met maatschappelijke partnersIn de bovenstaande berekeningen is geen rekening gehouden met onze actieve bijdrage aan de maatschappij waar het gaat om het aanbieden van werk- of dagactiviteiten aan individuen of groepen mensen in het kader van onder andere de uitvoering van door de rechter opgelegde (taak)straffen, projecten voor de sociale werkvoorziening en re-integratie. In dat kader werken wij nauw samen met sociaal maatschappelijke samenwerkingspartners als:

• Zozijn, een instelling voor zorg aan personen met ontwikkelingsproblemen, een verstandelijke beperking of niet aangeboren hersenletsel;• Tactus, een instelling die gespecialiseerd is in verslavingszorg;• Felua, Gresbo, Permar, Hacron en De Groenmakers, allen instellingen die actief zijn in sociale werkvoorziening;• SOLID-Nederland, voor de uitvoering van werkstraffen van taakgestrafte jongeren (leeftijd 12 tot 18 jaar) en jongvolwassenen (in opdracht van de Raad voor de Kinderbescherming).

Leisurelands ziet het als haar taak om ook op dit gebied een actieve bijdrage te leveren. Dat geldt tevens voor de samenwerking met onderwijsinstellingen. Zo bieden wij bijvoorbeeld ruim baan aan stagiaires van Helicon in Velp, verantwoordelijk voor ‘groene’ opleidingen op MBO-niveau. Daarnaast vindt kennisuitwisseling plaats en verzorgen wij regelmatig gastcolleges bij diverse onderwijsinstellingen.

37

[THEMA 4] Energieneutraal opereren, energie genereren

Met 20 recreatiegebieden in Nederland heeft Leisurelands de ambitie om veel te betekenen als het gaat om duurzaam omgaan met energie. Naast activiteiten om energie te besparen richt Leisurelands zich met name op het duurzaam opwekken van energie. Het doel is dat in 2020 alle gebieden van Leisurelands energieneutraal zijn en dat er, waar mogelijk, energie wordt geleverd aan de omgeving. In dat kader worden de nodige initiatieven ontwikkeld:

Biomassa en biovergassing op ZeumerenRecreatiegebied Zeumeren heeft biomassa-installaties die tijdens de wintermaanden het overdekte avonturenparadijs SchatEiland verwarmen. Duurzaam, want als brandstof dienen houtsnippers en houtblokken die verwerkt zijn uit snoeihout. Deze biomassa-installaties zijn een CO2-neutraal verwarmingssysteem. Biomassa wordt vooral gebruikt voor de opwekking van warmte door verbranding. Biovergassing, een nieuw project, wordt ingezet om elektriciteit op te wekken. Dit type biovergassing is uniek in Nederland. Na een aantal jaren van experimenteren is nu het moment aangebroken om deze activiteiten uit te breiden en een stap verder te brengen.

Wind- en zonne-energieZonne-energie speelt een belangrijke factor in ons streven om binnen enkele jaren geheel CO2-neutraal te zijn. Dankzij de plaatsing van zonnepanelen op ons hoofdkantoor en nagenoeg alle regiokantoren zijn wij langzaam maar zeker zelfvoorzienend voor wat betreft de elektriciteit. Voor twee regiokantoren wordt ook al warmte opgewekt. Ook in de komende jaren blijven wij actief werken aan het zoveel mogelijk opwekken van zonne-energie. In dat kader hebben wij in 2016 een belang genomen in Transmatch Energy Advisors B.V., een ‘startup’ die projecten voor grootschalige zonne-energie op daken en op het land gaat realiseren. Daarnaast zijn wij met diverse instanties in gesprek gegaan voor het plaatsen van windmolens in twee gemeenten.

SolarcarDe Solarcar is een bekende verschijning op onze recreatiegebieden. Deze milieuvriendelijke auto’s worden aangedreven door zonne-energie en rijden ongeveer 20 kilometer per uur. De Solarcar wordt, met aanhanger, onder andere ingezet voor onderhoudswerkzaamheden en is een perfect alternatief voor de terreinwagen. Stank en lawaai zijn verleden tijd.


[THEMA 4] Energieneutraal opereren, energie genereren

KostenbeheersingIn 2016 hebben wij dankzij de verkoop van onroerend goed, onder andere bij de exploitaties in Zeumeren en de resterende opstallen in de vennootschap Katerbosch, een daling van de huisvestigingskosten weten te realiseren. Een uitdaging vormt de eventuele vervanging van asbestdaken. Dit moet uiterlijk in 2024 gerealiseerd zijn. Wij kiezen voor een adequate aanpak en starten in 2017 een inventarisatie naar de van asbest ‘verdachte’ daken. Deze gaan we dan waar nodig gefaseerd vervangen of slopen. Het uitgangspunt daarbij is om dit ruim voor de gestelde datum te hebben gerealiseerd.

Aanbod wordt continu geactualiseerdWij verwachten dat de trend die is ingezet in de vrijetijdsbesteding, zich in de komende jaren zal doorzetten. Ondanks een toename van het besteedbaar inkomen in 2016 gaan mensen minder op vakantie in het buitenland en hebben ze minder en kortere vakanties in het binnenland. Dit komt mede door de onveilige situatie die heerst in de traditionele vakantielanden. De sterk teruglopende reizigersaantallen naar Turkije, Egypte en Tunesië zijn daar voorbeelden van. De vrije tijd wordt meer ingevuld met losse dagactiviteiten. Die moeten wel op dat moment passen bij het weer en de behoefte die men dan voelt. In dat kader is de in gang gezette ontwikkeling van onze terreinen naar een vrijetijdsontmoetingsplaats erg gunstig. Er is voor een ieder wat te vinden. Onze terreinen zijn echter nooit uitontwikkeld. Er is nog verdere actualisering van het aanbod en productverbreding nodig. We willen niet dat op elk terrein hetzelfde wordt aangeboden wat we in elke winkelstraat als 'eenheidsworst' zien. We streven ernaar dat onze klanten op onze terreinen een divers lokaal, regionaal en bovenregionaal aanbod van vrije tijdsproducten vindt. Dat aanbod zullen we samen met ondernemers moeten ontwikkelen. Wij bieden ruimte aan ondernemers om hun concepten op onze terreinen tot wasdom te laten komen.

In 2016 zijn er de nodige activiteiten ontplooid om de klantvriendelijkheid, kwaliteit en duurzaamheid van onze recreatiegebieden onder de aandacht én op een nog hoger niveau te brengen. Zo werd de infrastructuur (wegen, wandelen fietspaden) op Berendonck, Wylerbergmeer, Groene Heuvels en Bussloo verbeterd en vond groot onderhoud plaats aan de bekende brug in Bussloo.

Green Deal: groen en groeiWe willen onze terreinen herontwikkelen om te zorgen dat zij hun maatschappelijke rol kunnen blijven vervullen. De 20 recreatiegebieden die Leisurelands exploiteert zijn bedoeld en aangewezen voor een intensief recreatief gebruik. Tevens liggen de recreatiegebieden in het landelijk gebied waar vaak diverse groene wetgeving van toepassing is, waaronder Natura 2000 en Gelders Natuurnetwerk.

Hierdoor kan het realiseren van economische dragers voor de recreatiegebieden worden belemmerd. We merken echter ook dat bestuurders bereid zijn ontwikkelingsruimte te bieden. Zij zien ook in dat het gevoerde beleid voor het buitengebied op termijn niet houdbaar is. Daarnaast zien zij dat Leisurelands fors investeert in groen en landschap en in de verduurzaming van de bedrijfsprocessen. Om groen en groei dichter bij elkaar te brengen en ontwikkelprocessen soepeler te laten verlopen is in juni 2012 de Green Deal recreatiegebieden en Natuur afgesloten met het Ministerie van Economische Zaken, de provincie Gelderland, RECRON, STIRR (Stichting

39


Innovatie Recreatie & Ruimte) en Leisurelands. De Green Deal bevat een samenhangend pakket aan maatregelen en inspanningsverplichtingen om groen en groei tegelijk te bevorderen. De afspraken hebben geen juridische status, het gaat er vooral om dat partijen de intentie hebben om het anders te doen en ervaring op te doen. Het gezamenlijke en bestuurlijke commitment maken het, op basis van vertrouwen en open communicatie, mogelijk om makkelijker slagen te maken. Wij hebben het gevoel en het vertrouwen dat de ingezette weg leidt tot anders denken en meer ontwikkelruimte. Dat kan zorgen voor stimulering van de duurzaamheid die we nastreven.

Als onderdeel van de in 2012 afgesloten Green Deal zijn zes icoonprojecten geselecteerd waarin recreatieondernemers op innovatieve wijze aan de slag zijn gegaan met verdienmodellen voor investeringen in natuur. Rond deze projecten is, in samenspraak met het Ministerie van Economische Zaken, een innovatieprogramma opgezet. Vanuit dit programma zijn de projecten ondersteund, gemonitord en geëvalueerd. Op basis van de evaluatie heeft STIRR de publicatie ‘Aan Tafel!’ gemaakt, met tips en voorbeelden over hoe groen en groei in de gastvrijheidssector succesvol kunnen worden gecombineerd. De groene aanpak van Leisurelands is een van de voorbeelden. Door vooraf al te investeren in milieu, natuur en landschap wordt ontwikkelruimte gecreëerd voor recreatieve bedrijvigheid.

Tevens zijn wij actief betrokken bij het initiatief ‘Burgers en bedrijven voor natuur’. Uit onderzoek van onder andere het Planbureau voor de Leefomgeving komt naar voren dat we er in Nederland onvoldoende in slagen de achteruitgang van de natuur te stoppen. De overtuiging bestaat dat die mogelijkheid er wel is. Dat heeft onder andere te maken met het overheidsbeleid waarin ‘de samenleving’ tot nu toe vooral werd gezien als een bedreiging voor de natuur. Dit terwijl we in de samenleving juist meer initiatieven zien van burgers en bedrijven om natuur te behouden of te versterken. De Rijksnatuurvisie stelt dat twee omslagen nodig zijn. De eerste is de omslag van natuur beschermen tegen de samenleving naar natuur juist versterken met de samenleving. De tweede omslag betreft het niet alleen gericht zijn op natuur in beschermde gebieden, maar gericht zijn op alle natuur in de samenleving. Het initiatief ‘Burgers en bedrijven voor natuur’ past bij de visie van Leisurelands. Maatschappelijke en economische activiteiten kunnen prima worden gecombineerd om duurzame natuurdoelen te bereiken.

Onroerend goedIn het exploitatiemodel dat wij voor van onze terreinen hebben ontwikkeld, is het in erfpacht geven van gronden een van de belangrijkste pilaren. We geven vooral gronden in erfpacht aan exploitanten in de vrijetijdseconomie, maar ook aan agrariërs. Het in (erf)pacht geven van gronden aan agrariërs geeft ons mogelijkheden om kosten te verlagen en opbrengsten te verhogen, en het biedt de agrariërs schaalvoordelen en extra verdiencapaciteit. Agrariërs zijn, naast allerlei andere partners, van groot belang om het landelijk gebied leefbaar te houden. Deze samenwerking leidt ertoe dat het landelijk gebied kwalitatief overeind blijft en dat we kunnen blijven ondernemen.

Uitbreiding erfpachtIn 2016 hebben wij een aantal uitbreidingen gerealiseerd met bestaande erfpachters, in de wellness sector en horeca/outdoor ondernemers. Zo is in 2016 in samenwerking met Telstarsurf op Strand Horst een nieuw surfpaviljoen gerealiseerd en zijn de voorbereidingen gestart voor de bouw van Thermen Berendonck. Daarnaast zijn de exploitaties op recreatiegebied Zeumeren

40

1.000

1.200

1.400

1.600

1.800

2.000

2.200

2.400

2.600

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

verkocht en omgezet van huur naar erfpacht. Tevens hebben wij 100 hectare aan agrarische gronden aangekocht en in erfpacht uitgegeven. In 2016 hebben wij in totaal voor een bedrag van € 5.803.000,- verworven en in erfpacht uitgegeven (looptijd 30 jaar).

Hiermee realiseren wij een stabiele inkomstenstroom voor het onderhoud van onze terreinen. Dankzij deze activiteiten is Leisurelands een sterke speler in het buitengebied geworden, een positie die wij de komende jaren verder willen versterken. Het realiseren van een stabiele inkomstenstroom is immers geen overbodige luxe in deze turbulente en onzekere tijden. In het onderstaande overzicht hebben wij een samenvatting opgenomen van de activiteiten die wij ondernemen tot de uitgifte van gronden in erfpacht.


Aantal hectare in eigendom

Figuur 7. Het aantal hectare dat Leisurelands in eigendom heeft is in 2016 gestegen naar 2.389 ten opzichte van 2.296 in 2015.

De komende jaren gaan we door met het aankopen van gronden om die vervolgens weer in erfpacht uit te geven.

41


Globaal en dynamisch overzicht van projecten die leiden tot uitgifte van gronden in erfpacht

Activiteiten algemeenHet zorgvuldig beheren, onderhouden en vernieuwen van faciliteiten, waaronder de infrastructuur, kiosken, toiletgebouwen, speelobjecten, BBQ-plaatsen, entrees en diverse kleine aanpassingen

Activiteiten per recreatiegebiedBerendonck Realisatie van Thermencomplex Realisatie horeca en groepsaccommodatieBussloo Realisatie van een horeca cluster Thermen Uitbreiding parkeerterrein Uitbreiding tuinen met faciliteiten Thermen Uitbreiding hotel en parkeren Zendmast (telefonie)Groene Heuvels Uitbreiden outdoorHambroekplas Verwerven gronden en omvormen met verblijfsrecreatie en duurzame energie (Energiepark / landschap)Haven Hattem Realisatie van verblijfsrecreatieHeerderstrand Realisatie van een clubgebouw / restaurantHilgelo Realisatie verblijfsrecreatie Realisatie outdoor / horecaKievitsveld Uitbreiding / nieuwbouw gebouw waterskibaan Realisatie van een (ontbijt) hotelMookerplas Uitbreiding jachthaven Uitbreiding en legalisatie horeca/outdoorNevelhorst Afbouwen en omvormen tot wandel en agrarisch gebiedRhederlaag Herstarten zandwinning Invulling van ontwikkellocatie Zendmast (telefonie)Slingeplas Realisatie verblijfsrecreatie Realisatie outdoor en groepsaccommodatie

42

Strand Nulde Realisatie van een (fastfood) restaurant Uitbreiding campingStrand Horst Ontwikkeling van een hotel in relatie met een evenementen locatie Uitbreiden van de surfherbergStroombroek Realisatie van verblijfsrecreatie, uitbreiding outdoor en horecaSurfoever Hoge Bijssel Aankomstlocatie gondel naar FlevolandWylerbergmeer Realisatie horeca en groepsaccommodatieZeumeren Uitbreiding zandwinning Realisatie windmolensAgrarisch Verwerving Realisatie windmolens in Beuningen

Het actualiseren van gebiedsvisies is een continu proces. Terreinen worden omgevormd en aangepast, wat ook weer ruimte geeft voor andere gedachten en ontwikkelingen, inclusief mutaties (plus en min) voor tijdelijke agrarische verpachtingen.


43

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016


Operationeel resultaat Onroerend Goed B.V.De omzet uit huur en pacht van onze Onroerend Goed vennootschap steeg in 2016 met 9,1%. De stijging van de geconsolideerde omzet uit huur en pacht bedroeg 13,6%. Het operationeel resultaat steeg naar € 2.409.673,- (2015: € 1.275.848,-). Deze stijging wordt voor € 638.000,- veroorzaakt door boekwinsten die gerealiseerd zijn bij de verkoop van onroerende zaken. Daarnaast is de stijging gerealiseerd door hogere omzetten en lagere bedrijfskosten.

Omzet uit verhuur en verpachting x € 1.000

Figuur 8. De omzet uit verhuur en verpachting steeg met 13,6% (geconsolideerd).

De komende jaren gaan we door met het kopen van gronden om die vervolgens weer in erfpacht uit te geven.

InterhuisInterhuis B.V. is een tussenholding. Onder Interhuis valt een aantal vennootschappen waarin we zelf exploitaties uitvoeren. In 2016 werd de verkoop van twee dochters afgerond: Zeumeren BV en Schateiland BV. De eigen exploitaties op recreatiegebied Zeumeren (SchatEiland, Waterski Zeumeren en Paviljoen) pasten niet in de strategie van Leisurelands. Leisurelands wil faciliteren, niet exploiteren. De overige drie vennootschappen binnen Interhuis B.V. zijn:

RGV DelfstoffenBinnen deze vennootschap verantwoorden we de zandwinning. De markt van zand was in 2016 weer licht stijgend (ophoogzand en industriezand). Dit zand is bestemd voor de wegen waterbouw, utiliteitsbouw en woningbouw. Met name in de sector bouw is er weer de nodige beweging gekomen. Op de locatie Rhederlaag is de zandwinning door omstandigheden in 2015 stilgezet. Op dit moment vindt overleg plaats over de hervatting van de zandwinning. Wij zijn in gesprek met de buurtbewoners over een al dan niet aangepast plan voor de zandwinning in Rhederlaag. Een eventueel nieuw plan, aangevuld met de benodigde onderzoeken, zal in 2017 zijn afgerond. Het contract met het bedrijf dat de zandwinning op Zeumeren verzorgt is in 2016 weer voor vijf jaar verlengd. Zeumeren is een relatief kleine zandput waar al meer dan 40 jaar zand gewonnen wordt. De zandwinlocatie Hilgelo had in 2016 een bescheiden afzet. Voor de komende jaren verwachten wij dat de omzetten en resultaten van de zandwinningactiviteiten, voor een beperkte periode, weer gaan toenemen.

44


KaterboschBij Katerbosch werden in 2016 alle resterende opstallen verkocht. De resterende gronden zijn overgedragen aan Leisurelands Onroerend Goed B.V. Binnen Katerbosch vinden vanaf 1 januari 2017 geen activiteiten meer plaats.

Biomass Energy ServicesAl in 2013 hebben wij met partners een vennootschap opgericht die de Gasifier Experimenters Kits (GEK) verder zal doorontwikkelen. De GEK is een installatie die stroom en warmte levert en wordt gestookt met onder andere houtsnippers. In 2013 hebben wij de eerste installatie, ontwikkeld op basis van een open source model, in gebruik genomen. In 2014 is een tweede installatie in gebruik gesteld. Beide installaties zijn gestationeerd op recreatiegebied Zeumeren. Zij functioneren als proefstation en om het daar gevestigde attractiepark van stroom te voorzien. Naast een verdere verduurzaming van onze recreatiegebieden is het bijzondere effect van deze installaties dat zij een attractie op zich zijn. De belangstelling uit binnen- en buitenland is groot en wij verzorgen regelmatig rondleidingen voor deze installaties. In 2015 organiseerden wij rond deze installaties het Wilgenoogstfeest ter gelegenheid van de eerste oogst van de speciaal voor dit doel aangeplante wilgenplantage. De installaties komen nu, na een aantal jaren van experimenteren, in een volgende fase. Daartoe zullen in 2017 de benodigde stappen worden gezet.

Initiatieven als deze zijn in onze visie een belangrijke stap voor verdere ontwikkelingen op gebied van kleinschalige duurzame energie opwekking en gebruik. In combinatie met het plaatsen van zonnepanelen is het streven om de recreatiegebieden van Leisurelands op een zo’n kort mogelijke termijn, uiterlijk in 2020, energieneutraal te laten opereren. Daarnaast hebben wij de ambitie om op termijn de kennis en ervaring die wij, met onze partners in dit project, opdoen breder in de markt te zetten. Het belang dat wij in deze vennootschap hebben bedraagt 45%. Deze vennootschap draagt niet bij aan het financiële resultaat.

45

LEISURELANDS

Een duurzaam en effectief bedrijfsmodelOok in 2016 zijn wij door veel partijen benaderd om te praten over advisering en strategische samenwerking. We merken dat onze naam in Nederland behoorlijk stevig gevestigd is geraakt. Ondanks dat wij niet aan ‘internationale promotie’ doen is het juist opvallend dat steeds meer internationale partijen contact met ons leggen. Ook in Europa wordt naarstig gezocht naar oplossingen om het landelijk gebied overeind te houden. Op dit moment liggen er miljoenen hectares braak en er dreigt een grote verloedering. Het risico op verloedering en toename van het aantal braakliggende rurale gebieden neemt toe nu men heeft besloten om de Europese subsidiestromen ten behoeve van het landelijk gebied af te bouwen. In verschillende Europese landen wordt met belangstelling naar ons model gekeken. In de afgelopen jaren is het aantal contacten met de landen om ons heen sterk uitgebreid. Naast contacten in Brussel, waar wij onder andere deelnemen aan de EU platform Business en Biodiversity, zijn er contacten en kennisuitwisseling met Frankrijk, Ierland, Letland, Noord-Ierland, Polen en Portugal.

Versterking activiteitenVoor de versterking van onze activiteiten zijn wij permanent op zoek naar nieuwe mogelijkheden. Deze mogelijkheden moeten passen in de vrijetijdsindustrie waar wij actief in zijn en bij voorkeur synergievoordelen opleveren als gevolg van integratie in of aanvulling op onze bestaande activiteiten. Ook in 2016 is gesproken met diverse partijen. Dit is een continu proces om kansen en mogelijkheden te verkennen en onze focus op de markt te verbreden. Daarnaast weten deze partijen ons uit eigen beweging steeds vaker te vinden.

We dragen bij aan kennis en innovatieOnze experimenten op het gebied van de Green deals en biomassa krijgen veel aandacht, van opleidingsinstituten, regionale overheden en de landelijke overheid. Ook in 2016 hebben wij weer een groot aantal groepen rondgeleid. Ook vanuit het buitenland bestaat er veel interesse voor onze aanpak op het gebied van duurzaamheid en de ontwikkeling van energievoorzieningen als de biomassacentrales.

46


LI Leisure Investments: participatiemaatschappij voor innovatieIn 2014 hebben wij in samenwerking met Molecaten het investeringsfonds LI Leisure Investments opgericht. LI Leisure Investments is een investeringsfonds voor de gastvrijheidssector. Het fonds, te zien als een coöperatieve bank, stimuleert duurzame innovatie in de dag-, verblijfs- en waterrecreatie in het buitengebied en de stadsranden. Ervaren ondernemers stellen via het fonds kennis en geld ter beschikking aan jonge ondernemers die willen innoveren. De projecten moeten aantoonbaar innovatief zijn en een duidelijke meerwaarde hebben voor gasten en de sector. De jonge ondernemers worden begeleid door business coaches.

De wens om een dergelijke participatiemaatschappij op te richten bestond al langer. Naar onze mening stagneert de innovatie in de gastvrijheidssector omdat leuke, goede en haalbare ideeën lastig te financieren zijn. Financiële instellingen laten het steeds vaker afweten in onze sector. Redenen daarvoor zijn het gebrek aan marge, de hoge risicograad, de beperkte alternatieve aanwendbaarheid van het onroerend goed en de onduidelijke richting waarin onze markt zich beweegt. Tegelijkertijd wordt onze sector steeds kapitaalintensiever. De terughoudendheid van financiële instellingen zorgt ervoor dat er steeds minder nieuwe toetreders zijn in onze sector en het ondernemersbestand vergrijst. Voor de korte termijn is het misschien prettig dat er minder toetreders zijn, maar op de middellange en lange termijn is het slecht als de sector steeds verder vergrijst. Onze sector heeft het genereren en implementeren van nieuwe initiatieven hard nodig. Er wordt nu te weinig geïnnoveerd en geïnvesteerd. En dat leidt tot nog verdere achteruitgang in kwaliteit.

LI Leisure Investment is tot stand gekomen met de medewerking van InnovatieNetwerk en STIRR. RECRON en de HISWA vereniging ondersteunen het initiatief. De uitvoering wordt verzorgd door Molecaten en Leisurelands. Het aantal aanmeldingen is nog gering; in 2016 hebben wij een aantal kwalitatief goede ‘leads’ binnengekregen die kunnen worden uitgewerkt en mogelijk kunnen leiden tot participatie.

We delen onze kennisNaast deze projecten leveren wij ook onze bijdrage en kennis aan scholen en instituten. Leisurelands is Erkend leerbedrijf voor diverse groene opleidingsrichtingen en biedt actief stageplaatsen aan. Daarnaast leveren wij sprekers op symposia en congressen of nemen wij zitting in adviescommissies. Wij vinden dit van wezenlijk belang voor ons bedrijf en onze sector. Als de mogelijkheden zich voordoen, blijven we hiermee doorgaan.

Investeringen in onze recreatieterreinenWe investeren elk jaar veel geld in onze organisatie en in onze terreinen om ze aantrekkelijk te houden voor onze gebruikers en klanten. Onze huurders en pachters doen dat ook. Ondanks de terughoudendheid van de financiële instellingen in Nederland is er afgelopen jaar toch weer een bedrag van tegen de € 10 miljoen geïnvesteerd. Van dit bedrag kwam ruim € 1 miljoen voor onze rekening en bijna € 9 miljoen voor rekening van de ondernemers die zijn gevestigd op onze terreinen. Onze investeringen waren in infrastructuur, zoals wegen, fietsen wandelpaden (onder andere op Bussloo, Wylerbergmeer, Berendonck, Groene Heuvels), parkeersystemen, kunstwerken, kantoor en IT. Ook investeerden we veel in kennis en innovatie. Naast de investeringen op de recreatiegebieden investeerden wij ruim € 5,8 miljoen in grondaankopen. Voor wat betreft de investeringen van de diverse recreatieondernemingen lag de nadruk in 2016 op wellness.

47

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Investeringen Leisurelands in recreatieve en ondersteunende voorzieningen x € 1.000

Investeringen door derden op terreinen Leisurelands x € 1.000


Ons vermogensbeheer Op de financiële markten heerst al een groot aantal jaren onzekerheid en turbulentie. De oude financiële modellen en zekerheden gelden niet meer. Ook in 2016 bleef de rente op een ongekend laag niveau en waren de bewegingen op de aandelenmarkten volatiel. De lage rente heeft tot gevolg dat geld nagenoeg geen waarde meer heeft en dat er zelfs sprake is van negatieve rente op staatsleningen in Duitsland en Nederland. De maatregelen die de ECB vanaf 2015 nam hebben tot doel om de dreigende deflatie af te wenden en inflatie te stimuleren. Het is echter nog steeds de vraag of deze maatregelen het beoogde effect gaan hebben en de negatieve effecten op termijn niet zwaarder gaan wegen.

In dit licht hebben wij er in deze financieel onzekere tijden al langer geleden voor gekozen om defensief en duurzaam te beleggen. De resultaten in 2016 op met name mid caps en small caps waren goed. De large caps deden het iets minder goed (2015 was een extreem goed jaar) dan de markt, mede dankzij het feit dat wij duurzaam beleggen. Zo beleggen wij niet in fossiele brandstoffen; deze hadden in 2016 een rendement van gemiddeld 30%.

Investeringen in recreatieve en ondersteunende voorzieningen op recreatiegebieden Leisurelands

Figuur 9. De investeringen in recreatieve en ondersteunende activiteiten op de terreinen van Leisurelands zijn in de grafiek blauw gekleurd. De investeringen door derden op onze terreinen zijn groen gekleurd.

48


Daarnaast zijn we ondervertegenwoordigd in de financiële sector aangezien er weinig duurzaam opererende financiële instellingen zijn. Ook deze sector rendeerde in 2016 uitstekend dankzij de licht oplopende renten.

De omvang van onze deposito’s nam af in verband met de beleggingen in agrarische gronden. De opbrengsten uit het vermogensbeheer waren door de mix van beleggingen bevredigend. In 2016 behaalden wij een rendement van 2,42% op ons belegd vermogen (inclusief deposito’s).

Onze portefeuille is als volgt opgebouwd:

Vastrentende waardeSmallcap/MidcapLarge capsDeposito'sTotaal

-5.751

17.20014.46437.415

€

31-12-2016Bedrag per Rente, dividend

en coupons 2016

-273380

47700

€

(On)gerealiseerdresultaat

-297

33-

330

€

Het verloop van onze portefeuille zag er als volgt uit:

2016

31.80037.415

69961

37.415

€

2015

36.03941.947

773.563

41.947

€Verkrijgingprijs per 31 decemberBeurswaarde = balanswaarde

Beheerkosten vermogensbeheerNettoresultaat vermogensbeheer = W&VBalanswaarde 31 december

49

-25,00%

-20,00%

-15,00%

-10,00%

-5,00%

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Rendement Vermogensbeheer

Figuur 10. Het rendement bedroeg in 2016 2,42%.

Ons personeelsbeleidWij maken onze medewerkers actief deelgenoot van ons (personeels)beleid. Ook in het afgelopen jaar hebben wij regelmatig met onze medewerkers en ondernemingsraad gesproken over zaken en trends die invloed hebben op ons bedrijf, zoals de veranderende samenleving, de economische ontwikkelingen, de geopolitieke verhoudingen, nieuwe media, de veranderende rol van overheden en de impact daarvan op onze bedrijfsvoering. We hebben samen beoordeeld en afgewogen welke maatregelen nodig zijn om ervoor te zorgen dat onze bedrijfsvoering op de veranderende wereld en markten aansluit. Dit overleg heeft er onder andere toe geleid dat wij al vanaf 2015 onze werktijden nog flexibeler inzetten om ervoor te zorgen dat wij er zijn als onze klanten en gebruikers er zijn. Dat betekent dat wij het hele jaar door, ook in de weekenden en wintermaanden, aanwezig / bereikbaar zijn. Het kantoorpersoneel staat voor optimale bereikbaarheid voor klanten en gebruikers. Daarnaast ondersteunen zij in de weekenden en doordeweeks de buitendienstmedewerkers op onze recreatiegebieden. Hierdoor is de afstand tussen binnen- en buitendienst verkleind en de teamgeest vergroot zonder dat dit leidt tot een hogere loonpost. Alle medewerkers en de directie realiseren zich heel goed dat we in deze tijd grotere inspanningen moeten leveren tegen dezelfde prijs, willen we het succes vasthouden.

Financiële instrumenten Wanneer nodig gaan wij transacties en financiële derivaten aan om risicoposities af te dekken die voortvloeien uit onze bedrijfsactiviteiten en beleggingen. Renteswaps en producten om valutarisico’s af te dekken zijn voorbeelden van derivaten die wij kunnen aanhouden om rente- en valutarisico’s af te dekken. Evenals in 2015 is ook in 2016 geen gebruik gemaakt van derivaten.

50

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016


In het licht van de omvang van onze organisatie en wat er van de organisatie gevraagd wordt is het prettig om te constateren dat teamspirit en onderling vertrouwen volop aanwezig zijn. Wij danken al onze medewerkers voor hun geleverde prestaties en de grote inzet.

In 2016 is weer veel aandacht besteed aan opleidingen. In totaal kregen 25 medewerkers één of meerdere opleidingen om bij te blijven in hun vakgebied of om nieuwe vaardigheden te leren. Daartoe is € 17.000,- geïnvesteerd (exclusief loonkosten). Onze medewerkers hebben gezamenlijk 76 dagen aan opleidingen besteed in ‘werktijd’, hetgeen een bedrag ter waarde van circa € 15.000,- vertegenwoordigt. Een investering (van in totaal 2,0% van de loonsom) in de kwaliteit van onze mensen en organisatie waar we trots op zijn.

Leeftijd en ziekteverzuimAls vanzelfsprekend onderdeel van ons personeelsbeleid blijven we het eindejaar gesprek, tussentijds coachen, opleidingen en een adequate beloning gebruiken als personeelsinstrumenten. De gemiddelde leeftijd van ons personeel bleef gelijk: 44 jaar. We hebben ook één medewerker in dienst die ouder is dan 65 jaar. Het ziekteverzuim was in 2016 extreem hoog. Dit werd veroorzaakt door vier langlopende ziektegevallen, hetgeen zwaar drukt op een relatief klein personeelsbestand. Exclusief deze langdurig zieken lag het ziekteverzuim in 2016 op 2,28%. De verzuimfrequentie lag weer op een laag niveau (onder de 1).

Leeftijdsopbouw personeel

Figuur 11. Een medewerker bij Leisurelands is in 2016 gemiddeld 44 jaar oud. In 2015 was dit eveneens 44 jaar.

51

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

14,00

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Ziekteverzuim Verzuimfrequentie


Ziekteverzuim en verzuimfrequentie

Figuur 12. Het ziekteverzuim was in 2016 als gevolg van vier langdurige ziektegevallen hoog: 12,17%. De verzuimfrequentie was opnieuw laag: 0,83.

ResultatenDe krimpende markten waarop wij actief zijn, zorgen ervoor dat we alle zeilen moeten bijzetten om de opgaande lijn van de voorgaande jaren vast te houden. Ook in 2016 is het ons weer gelukt het fundament van onze onderneming te verstevigen door de basisomzetten van huur, pacht en evenementen te vergroten. Er is sprake van een kwalitatieve verbetering van het resultaat. Ons maatschappelijk rendement is verder toegenomen en is er sprake van een verminderende afhankelijkheid van beleggingen. Dat laatste is belangrijk in verband met de blijvende onzekerheid op de financiële markten. Beleggingen kunnen ons resultaat sterk beïnvloeden, wat ook blijkt uit onderstaande overzichten.

Het operationele resultaat was in 2016 hoger en beter dan begroot en kwam uit op € 341.000,- positief (2015: € 924.000,- negatief). De stijging van het operationele resultaat wordt veroorzaakt door een mix van activiteiten en incidenten die zowel een positief als negatief resultaat hadden op het bedrijfsresultaat. De positieve eenmalige baten hadden een grote invloed (waaronder de verkoop van gebouwen), wat zorgde voor een positief operationeel resultaat. Het resultaat op het vermogensbeheer had het grootste effect op het eindresultaat. Er werd € 2.602.000,- minder aan beleggingsopbrengst gerealiseerd dan in 2015.

52

-20.000

-15.000

-10.000

-5.000

0

5.000

10.000

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Resultaatontwikkeling x € 1.000 Operationeel resultaat x € 1.000

Ontwikkeling nettoresultaat en operationeel resultaat

Figuur 13. Het nettoresultaat daalde in 2016 naar € 1.275.264 (2015: € 2.620.846), mede als gevolg van een daling van het resultaat op het vermogensbeheer.

VOORUITZICHTEN 2017Veranderingen en turbulentieOp z’n zachtst gezegd was 2016 in maatschappelijke zin een bewogen jaar en het ziet er naar uit dat deze trend in 2017 zal worden voortgezet. Zo werden we in 2016 onder andere verrast door de Brexit en de verkiezingsuitslag in de Verenigde Staten, waarvan de gevolgen nog niet te overzien zijn. Ook aan het begin van 2017 wordt met spanning uitgezien naar verkiezingen in Duitsland, Frankrijk en in ons eigen land (de verkiezingsuitslag wordt rond het ter perse gaan van dit jaarverslag duidelijk). Het zal ongetwijfeld een bewogen jaar worden, waarin veel aandacht zal zijn voor onderwerpen als de ontwikkeling van de Europese samenwerking in het kader van de schuivende machtsverhoudingen, het renteprogramma van de ECB (‘quantitative easening’), de gevolgen van de klimaatverandering en de vluchtelingenproblematiek.

‘Global risks’ hebben lokale invloedHet Global Risks Report van 2017 van het World Economic Forum, op basis van een peiling onder 750 deskundigen, brengt in het verlengde hiervan de belangrijkste risico’s in kaart. De belangrijkste risico’s zijn massavernietigingswapens, groeiende economische ongelijkheid en de bijbehorende maatschappelijke polarisatie, extreem weer, watercrises, grote natuurrampen en het mislukken van maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan. Met name met het klimaataspect zijn wij het afgelopen jaar in aanraking gekomen. Het grillige verloop van het seizoen en de soms extreme weersomstandigheden leidden tot grote problemen, onder andere bij de diverse festivals die op onze terreinen werden georganiseerd. Er is met man en macht gewerkt en extra geïnvesteerd, samen met de organisatoren, om grote festivals als Down the Rabbit Hole en Dreamfields door te kunnen laten gaan.


53

Recreatiesector moet ruimte krijgen om in beweging te komenHet is duidelijk dat er grote veranderingen in de wereld plaatsvinden, waarbij het in feite niet meer zoveel uitmaakt of die ver weg of dichtbij zijn. De uitdaging is om snel op de veranderingen in te spelen. Ook in de recreatiesector zal de komende jaren sprake zijn van grote veranderingen en staat een koude sanering op stapel. Dat vraagt om het maken van duidelijke, soms scherpe, keuzes en om veel meer samen te werken met partners, ook uit andere sectoren en soms onverwachte hoeken, aan een kwalitatief onderscheidend aanbod. Om te kunnen innoveren zullen we nog meer moeten omschakelen van verticaal denken (binnen de eigen sector) naar horizontaal denken (het bredere perspectief). Daarin is het van groot belang dat overheden in het kader van gebiedsontwikkeling de urgentie gaan zien om mee te denken en in staat zijn om de nu veelal tijdrovende procedures drastisch in te korten. Deze tijd vraagt om bestuurlijk lef, vertrouwen en de durf om zaken los te laten.

Regio in bewegingIn het kader van horizontaal denken en het creëren van een breder perspectief hebben wij in 2016 met een aantal mede-initiatiefnemers, BPG (Brabants Particulier Grondbezit), FPG (Federatie Particulier Grondbezit), HAS Hogeschool, STIRR (Stichting Innovatie Recreatie & Ruimte), ZLTO (ondernemersvereniging boeren en tuinders) en Innocity, het platform met de titel ‘Renaissance van het platteland’ geïntroduceerd. Dit platform beoogt de verbinding met de stad en het platteland in ere te herstellen aan de hand van een diepgaande analyse van de huidige problematiek en het benoemen van thema’s en oplossingen die op de (politieke) agenda kunnen worden geplaatst. Wij zijn er van overtuigd dat beweging vanuit de regio’s zal moeten komen en dat problemen daar worden opgelost. Daarvoor is delegatie van bevoegdheden nodig.

Uitgangspositie verder versterkenOok in de komende jaren zal het tempo van de in dit jaarverslag geschetste trends en ontwikkelingen hoog blijven. Om daar op in te kunnen spelen zijn visie, flexibiliteit en een stevig fundament nodig. Ons beleid is in de afgelopen jaren succesvol geweest en dat heeft geleid tot dat stevige fundament. We hebben een sterke uitgangspositie en weten tegelijkertijd dat zekerheden in deze tijd van korte duur zijn. Het betekent dat wij werken aan continue vernieuwing en verbetering en dat wij ons beleid steeds weer moeten aanscherpen. In dat kader is ons strategische plan 2015-2020, dat wij in 2014 hebben opgesteld, een dynamisch document.


54


Leisurelands bruist van de plannen, zet volop vaart achter de afronding van de procedures voor gebiedsontwikkeling en ruimtelijke ordening, om zo ook weer nieuwe projecten te kunnen opstarten die in met name krimpgebieden voor zinvolle werkgelegenheid gaan zorgen. Bovendien zal er ook de komende tijd veel aandacht zijn voor het optimaliseren van onze communicatie, het faciliteren en inspireren van de vele ‘communities’ en het uitdragen van onze visie en kennis op het gebied van Duurzaam Recreëren.

Intensieve samenwerking met partners Een van onze belangrijkste speerpunten is de samenwerking met onze huurders en pachters. De uitdaging is om hen in een lastige markt zoveel als mogelijk te ondersteunen om succesvol zaken te doen. Ook in breder perspectief zal er voor ons druk op de omzet en marge blijven. Wij willen dit zoveel mogelijk beantwoorden met het bieden van toegevoegde waarde in plaats van te verzanden in een kortingsslag. Onder het motto ‘investeren in krimp’ gaan wij voor kwaliteit in plaats van kwantiteit. Voor de middelmaat is in de recreatiemarkt geen markt meer.

Ontwikkeling duurzame exploitatie De continuïteit in onze basisomzet blijven wij versterken door het verwerven van gronden en deze in pacht uit te geven. Daarnaast oriënteren wij ons op allerlei vormen van samenwerking en bijvoorbeeld mogelijkheden om bij een aantal ondernemingen te participeren. Daardoor kunnen we nieuwe activiteiten toevoegen op onze terreinen. Op het gebied van duurzaamheid gaan we door met experimenteren. Deze experimenten kosten geld, maar leveren een schat aan ervaring op. Gezien de brede belangstelling voor deze activiteiten is het creëren van een verdienmodel een kwestie van tijd.

Vol vertrouwenOok in 2017 hopen wij een aantal nieuwe pachters te mogen begroeten en nieuwe ontwikkelingen in een volgende fase te brengen. Het team van Leisurelands ‘staat’, heeft ambitie, en dat geeft mede de motivatie en capaciteit om in te spelen op de veelzijdige uitdagingen in onze markt. Inclusief de goede verstandhouding met onze overige stakeholders geeft dat veel vertrouwen. Desondanks is het, gezien de turbulentie op de financiële markten en de sterk variërende sentimenten in de wereld, niet verantwoord om concrete uitspraken te doen over te verwachten resultaten voor 2017.

CORPORATE GOVERNANCEHet bestuur van de onderneming, een besloten vennootschap, is in handen van de directie. Zij is verantwoordelijk voor de strategie en het beleid. De Raad van Commissarissen houdt toezicht. Naast deze twee vennootschapsorganen, de directie en Raad van Commissarissen, kent de vennootschap de Algemene vergadering van Aandeelhouders. Binnen dit orgaan kunnen de aandeelhouders hun rechten uitoefenen aangaande de zeggenschap. De ondernemingsraad treedt op als overlegpartner van de directie, als sparringpartner voor de directie bij besluitvorming en als vertegenwoordiger van de werknemers. De manier van werken en de bevoegdheden van deze organen van onze vennootschap zijn geregeld in:

• de wet;• de statuten;• reglementen;• toegesneden beleid.

55

Raad van CommissarissenDe aandeelhouders van Leisurelands hebben ten tijde van de verzelfstandiging uitgesproken om een Raad van Commissarissen na te streven die bestaat uit zogeheten kwaliteitscommissarissen. Hun expertise beslaat de terreinen van financiën / beleggingen, openbaar bestuur en ondernemen. De Raad van Commissarissen acteert onder andere als toezichthoudend orgaan in de breedste zin en brengt daarnaast op persoonlijke titel kennis, expertise, ervaring en toegang tot netwerken in om het bestuur van de organisatie te steunen en te adviseren. Belangrijke maatschappelijke onderwerpen en trends die van betekenis voor de vennootschap kunnen zijn worden bediscussieerd en afgewogen op hun impact. Daarmee dienen zij de vennootschap en al haar stakeholders.

Relaties met belanghebbendenIn de keten van het leveren van diensten en het in stand houden van de recreatieterreinen zijn onze belangrijkste relaties:

• klanten;• gebruikers;• medewerkers;• aandeelhouders;• overheden;• andere belanghebbenden zoals omwonenden en leveranciers.

We leggen graag verbindingen met deze partijen. Die verbindingen zijn ook nodig om in onze markten succesvol te kunnen opereren. Daarom is dit een belangrijke pijler van ons beleid. Hieronder geven we een beeld van de relaties met onze belanghebbenden.

Onze relatie met klantenWe willen voor onze klanten een betrouwbare leverancier van diensten zijn. Een klant is een persoon of organisatie die tegen betaling een dienst of product afneemt. Klanten mogen verwachten dat wij hen ten minste marktconform bedienen. En dat we verder goed communiceren en heldere informatie geven, met een professioneel klachtenmanagement. Door de contacten die we met onze klanten hebben, kunnen we onze dienstverlening steeds verder verbeteren.

Onze relatie met gebruikersDe groep gebruikers van onze producten en diensten is groter dan de groep klanten. Gebruikers zijn personen die diensten en producten afnemen zonder ervoor te betalen. Het is een eenzijdige relatie, waardoor er geen balans is in de relatie. Ondanks dat gaan wij zorgvuldig om met de belangen van deze groep. We hebben een professioneel klachtenmanagement en treden direct en indirect in contact met deze groep. Ook via onze klanten krijgen we veel belangrijke informatie over de groep gebruikers. Informatie die wij meewegen in onze dienstverlening.

56

Onze relatie met onze medewerkersMedewerkers die zich ontwikkelen en ontplooien en meebewegen met onze organisatie, binden we graag aan ons. Wij vinden het belangrijk dat onze medewerkers werk verrichten dat ze op hun niveau kunnen doen. We stimuleren dat medewerkers opleidingen volgen en vaardigheden ontwikkelen om bij te blijven in hun vakgebied. Wij bieden onze medewerkers een veilige en betrouwbare werkomgeving en bevorderen hun gezondheid. We streven naar een personeelsbezetting die op de eerste plaats past bij onze omgeving en diensten en daarnaast een afspiegeling is van de maatschappij. We houden periodiek eindejaargesprekken die een tweezijdig karakter hebben. De ondernemingsraad overlegt periodiek met de directie. Onder meer over:

• de cultuur van onze onderneming;• (maatschappelijke) veranderingen;• hoe het personeel daarmee kan omgaan.

Via interne communicatie houden we het personeel op de hoogte van de belangrijkste gebeurtenissen.

Onze relatie met aandeelhoudersWe willen waarde voor onze aandeelhouders creëren op een manier die de belangen van alle stakeholders meeweegt. Lokale overheden zijn onze aandeelhouders. Wij zorgen voor een laagdrempelig en breed vrijetijdsaanbod. We betrekken de aandeelhouders bij de vennootschap. Naast de officiële ontmoetingen tijdens aandeelhoudersvergaderingen hebben we ook informele contacten met individuele of groepen aandeelhouders. Die zijn dan niet gebaseerd op de aandeelhoudersrol, maar op actuele onderwerpen die partijen raken. Bij het geven van informatie aan onze aandeelhouders laten we ons leiden door:

• wettelijke regels;• wat in het algemeen gebruikelijk is voor marktgerichte ondernemingen.

Onze relatie met overhedenWe hebben diverse contacten met overheden in hun functie van toezichthouder in het kader van (ruimtelijk) beleid en weten regelgeving. Deze contacten liggen op landelijk, provinciaal, regionaal en lokaal niveau. Het niveau hangt af van de controlerende taak die de verschillende overheden hebben. Behalve contacten in het kader van hun controlerende taak hebben we ook contact met de overheden in hun rol van verstrekker van vergunningen. Ook voor informatie om beleid te ontwikkelen kunnen de diverse overheden een beroep op ons doen. Wij stellen het op prijs goede contacten met diverse overheden te onderhouden. Als duurzaam en innovatief recreatiebedrijf, dat midden in onze samenleving staat, zijn wij positief kritisch en is onze grondhouding positief en realistisch.

Onze relatie met andere belanghebbendenDeze relatie zien wij breder dan de relatie met de lokale, regionale of landelijke samenleving. Wij staan voor duurzaam ondernemen. Op dat punt kunnen we een belangrijke voortrekkersrol vervullen op de gebieden die ons raken. Onder meer daarom hebben we relaties en samenwerkingsverbanden met:


57


Brancheorganisaties en belangenbehartigersWij werken nauw samen met brancheorganisaties en belangenbehartigers als het Overleg Samenwerkingsorganen Openluchtrecreatie (OSO), RECRON, Federatie Particulier Grondbezit (FPG), Gelders Particulier Grondbezit (GPG) en Koninklijke Horeca Nederland (KHN).

Innovatie en ondernemerschapSamenwerking met de Stichting Innovatie Recreatie en Ruimte (STlRR) en diverse ondernemingskringen is belangrijk waar het gaat om het stimuleren van innovatie en ondernemerschap.

KennisinstellingenSamenwerking op diverse niveaus, waaronder Landbouw-Economisch Instituut (LEI), Wageningen University & Research centre (Wageningen UR), Saxion, Helicon, Landstede, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN), Hogeschool Van Hall Larenstein en Radboud Universiteit.

Certificerende instantiesDe samenwerking met certificerende instanties, waaronder TÜV Nederland, is belangrijk voor de borging van de kwaliteit en veiligheid op onze recreatiegebieden.

Ministeries Wij onderhouden nauwe contacten met diverse ministeries, waaronder het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, het Ministerie van Veiligheid en Justitie en het Ministerie van Economische Zaken.

Bovendien onderhouden we goede contacten met:

• Leveranciers• Mensen die rondom onze recreatiegebieden wonen• Niet-gouvernementele organisaties (NGO’s)• De pers• En andere partijen die in het maatschappelijk speelveld een rol spelen.

We vinden het van groot belang dat onze producten breed gedragen worden binnen de organisatie en al haar medewerkers en alle belanghebbenden.

RISICOPARAGRAAFAls onderneming hebben we te maken met een aantal risico’s. Ons algemene uitgangspunt is dat we die risico’s alleen extern afdekken als we ze zelf niet kunnen dragen. Het gaat vooral om de volgende financiële risico’s.

CalamiteitenRisico’s zoals vernielingen, breuk en ijsgang dekken we niet af. Risico’s als brand wel, ook voor twee bosgebieden.

Claims van bezoekersClaims vormen een onzeker risico waarvan wij de impact niet goed kunnen overzien. We hebben ons hiervoor verzekerd, met een redelijk eigen risico.

58


Claims door werkzaamhedenOok de omvang van deze claims kunnen we niet overzien. Daarom hebben we een adequate verzekering voor claims die voortvloeien uit onze werkzaamheden en de uitvoering van werken. Als het mogelijk is, schuiven we claims bij de aanbesteding door naar de uitvoerders van deze werken.

Langdurig zieke medewerkersDe kosten en risico’s van langdurige ziekte dragen we gedeeltelijk zelf. Arbeidsongeschiktheid is wettelijk afgedekt.

WerkloosheidsuitkeringenWe dragen voor een deel van het personeelsbestand, werkzaam bij Leisurelands, zelf het risico voor het betalen van werkloosheidsuitkeringen aan medewerkers die ontslag krijgen. We vinden dit risico acceptabel gezien ons personeelsbestand.

Inboedel en opstallenWe hebben niet veel inboedel en opstallen en ze liggen erg verspreid. Toch hebben we ze verzekerd met een acceptabel eigen risico.

Onderhoudsrisico’sDeze risico’s dekken we af met een voorziening waaraan de gerealiseerde kosten van groot onderhoud worden onttrokken.

InkoopcontractenMet diverse leveranciers sluiten we inkoopcontracten. Daardoor liggen prijzen voor enige tijd vast en worden we niet geconfronteerd met plotselinge prijsverhogingen.

59


Ondernemingsrisico’sDit zijn onder meer het risico dat projecten niet doorgaan waarin we voorinvesteringen hebben gedaan, risico’s die te maken hebben met het weer en het seizoen en onheil van buiten zoals waterkwaliteit, ziektes en epidemieën. We beperken deze risico’s zo veel mogelijk door procedures, maar kunnen ze niet helemaal uitsluiten. We dragen deze risico’s zelf.

Beleggingsrisico’sDeze risico’s proberen wij te beperken door financiële instrumenten, zoals derivaten. Debiteurenrisico’s dragen we zelf. Door een strak incassobeleid proberen we die risico’s te beperken.

Negatieve publiciteitHet risico dat voortvloeit uit al dan niet terechte negatieve publiciteit is niet te voorzien. Dat geldt ook voor politieke besluitvorming die betrekking heeft op ontwikkelingen of bedrijfsvoering van onze terreinen.

We beperken risico’s zo veel mogelijkDoor opleiding en training van ons personeel en gebruik van richtlijnen en procedures beperken we de risico’s voor onze onderneming en ons personeel. De opleidingen, trainingen, richtlijnen en procedures gaan onder meer over omgaan met lastig publiek, controle van gereedschappen, logboeken voor speeltoestellen, afdrachten van gelden, arbo-richtlijnen en het nakomen van de wet en eisen van lokale en provinciale overheden en het waterschap.


DirectieE.M.J.C. Droogh

60

[THEMA 5] Kennis delen en uitbouwen

Leisurelands is er van overtuigd dat Duurzaam Recreëren vraagt om het delen van zoveel mogelijk kennis. Dat doen wij onder andere met een breed scala aan samenwerkingsverbanden, educatieprojecten met onderwijsinstellingen (gastcolleges, stages en adviezen) en initiatieven die de recreatiesector overstijgen.

Renaissance van het PlattelandMaatschappelijke en demografische ontwikkelingen leiden tot de urgentie dat de vier partijen die medeverantwoordelijk zijn voor de kwaliteit van het buitengebied gaan samenwerken. Dit zijn de landbouw, terrein beherende organisaties, landgoedeigenaren en recreatieondernemers. Het platform Renaissance van het Platteland beoogt de verbinding tussen stad en platteland in ere te herstellen. Naast Leisureland werkt een aantal mede-initiatiefnemers, BPG, FPG, HAS Hogeschool, STIRR, ZLTO en Innocity samen aan het analyseren van thema’s en oplossingen die op de (politieke) agenda kunnen worden geplaatst. Daarnaast wil het platform een bijdrage leveren aan het versnellen van regionale initiatieven. De eerste publicatie van Renaissance van het Platteland, met kernthema’s, visies en aansprekende cases, is in november 2016 verschenen.

Veluwe op 1 In 2016 hebben wij een startnotitie met als titel ‘Veluwe op 1’ opgesteld. Deze notitie is bedoeld om, onder andere in samenwerking met de provincie, een strategie te ontwikkelen waarmee de Veluwe actueel ontwikkeld kan worden om ‘volhoudbaar’ in stand te blijven. Dit willen we bereiken met diverse initiatieven en met het wegnemen van het wat ‘belegen imago’ door het unieke, onderscheidende karakter van De Veluwe veel duidelijker over het voetlicht te krijgen.

Evenement ‘Gastvrij’Leisurelands is initiatiefnemer en mede-organisator van het branche evenement Gastvrij. Tijdens de tweede editie in 2016 brachten topondernemers en -bestuurders in de gastvrijheidssector het belang van de sector uitgebreid onder de aandacht. Het doel van dit evenement is om de sector naar een hoger niveau te tillen en om samenwerkingen binnen en buiten de sector te realiseren.

LI Leisure InvestmentIn 2014 heeft Leisurelands in samenwerking met Molecaten het investeringsfonds LI Leisure Investments opgericht. Dit fonds voor de gastvrijheidssector, te zien als een coöperatieve bank, stimuleert duurzame innovatie in de gastvrijheidssector. Het fonds is gericht op jonge ondernemers die hun droom willen realiseren met innovatieve ideeën. In 2016 hebben wij een aantal kwalitatief goede ‘leads’ binnengekregen die kunnen worden uitgewerkt.

Samenwerking onderwijsinstellingenLeisurelands is erkend als leerbedrijf voor opleidingen in de richtingen groene- en buitenruimten, groenvoorziening, recreatiebedrijf, toezicht en veiligheid, bos en natuurbeheer, en land, water en milieu. We werken nauw samen met diverse onderwijsinstellingen (MBO, HBO, Universiteit), waarbij kennisuitwisseling en het verzorgen van gastcolleges, stages en de opzet van traineeprogramma’s centraal staan.


Jaarrekening 2016 Leisurelands

Jaarrekening 2016(alle bedragen in duizenden)

Vaste activa

Geconsolideerde balans Leisurelands B.V.(na resultaatverwerking)

Materiële vaste activaFinanciële vaste activa

31-12-2016 31-12-2015€ €

32.98740.734

29.48542.680

Vlottende activaVoorradenVorderingenLiquide middelen

-1.854

899

8602.234

703

Totaal vlottende activa 2.753 3.797

Totaal activa 76.474 75.962

Groepsvermogen

VoorzieningenLanglopende schulden

Kortlopende schulden

56.279

15.722147

4.326

55.004

15.673178

5.107

76.474 75.962Totaal passiva

62


Geconsolideerde winst- en verliesrekening Leisurelands B.V.

Bedrijfsopbrengsten

Kostprijs van de omzetSalarissen en sociale lasten

2016 2015€ €

5.174 5.589

AfschrijvingenOverige bedrijfskosten

2.328-561

2.932

Totale bedrijfslasten 4.833 6.513

Operationeel resultaat 341 -924

17

961

-34

944 3.541

2.6171.285

4

1342.325

6933.250

245

RentebatenOpbrengstvermogensbeheerRentelasten en soortgelijkekosten

14

3.563

-36

Totaal financiële baten en lasten

Resultaat voor deelnemingen

Deelnemingen -10

Resultaat boekjaar 1.275 2.621

63



Geconsolideerd kasstroomoverzicht

Kasstroom uit operationele

2016 2015€ €

activiteitenOperationeel resultaatAanpassingen voor:AfschrijvingenOverige waardeveranderingenMutatie voorzieningen

Mutaties in werkkapitaal:Operationele vorderingenVoorradenOperationele schulden

Kasstroom uit bedrijfsactiviteiten

Ontvangen interest, dividend enbeleggingresultaten

Kasstroom uit investeringsactiviteitenInvesteringen in materiële vaste activaDesinvesteringen in materiële vaste activaInvesteringen in deelnemingenInvesteringen in overige financiële vaste activaVerkoopresultaat deelnemingenDesinvesteringen in overige financiële vaste activaOpbrengsten uit financiële vaste activaWaardevermindering financiële vaste activa

341 -924

-71659

-606

-96 1.268

365860

-783

-80539447

442 906

687 1.250

733 794

Kasstroom uit operationeleactiviteiten 1.420 2.044

-6.0092.662

-24-4.874

-108.831

834-

Kasstroom uitinvesteringsactiviteiten

-14.503413

--5.499

412.608

5.31927

1.410 -1.631

561 662

64


2016 2015€ €

Kasstroom uitfinancieringsactiviteitenBetaalde interestAflossing van langlopende schuldenLeningen u/g personeelLeningen u/g ontvangen aflossingenLeningen u/g verstrekte gelden

Kasstroom uitfinancieringsactiviteiten

-32-31

2233

-2.806

-38-31

4314

-358

-2.634 -109

Netto kasstroom 196 304

Verloop van de geldmiddelenStand per begin boekjaarStand per einde boekjaar

703899

196

399703

304Mutatie geldmiddelen65



Algemene toelichting en waarderingsgrondslagen

AlgemeenLeisurelands is een samenhangende groep vennootschappen, die zich bezighoudt met één kernactiviteit en een aantal ondersteunende activiteiten. De kernactiviteit laat zich in het kort omschrijven als ‘het (laten) exploiteren van dagrecreatieve voorzieningen voor een breed publiek’.

Aan het hoofd van deze groep staat Leisurelands B.V. statutair gevestigd te Arnhem, kantoorhoudende te Arnhem, Kermisland 110.

Grondslagen voor consolidatieIn de geconsolideerde jaarrekening van Leisurelands B.V. zijn de financiële gegevens verwerkt van de tot de groep behorende maatschappijen waarin een volledige zeggenschap kan worden uitgeoefend. De geconsolideerde jaarrekening wordt opgesteld met toepassing van de grondslagen voor de waardering en de resultaatbepaling van Leisurelands B.V. De financiële gegevens van Leisurelands B.V. zijn verwerkt in de geconsolideerde jaarrekening zodat, gebruikmakend van art. 2:402 BW, is volstaan met een verkorte winst - en verliesrekening in de enkelvoudige jaarrekening. De financiële gegevens van de groepsmaatschappijen worden volledig in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen onder eliminatie van de onderlinge verhoudingen en transacties.

In de consolidatie zijn betrokken de financiële gegevens van Leisurelands B.V. en de volgende groepsmaatschappijen (per 1 januari 2016):

Naam Statutaire zetel Aandeel in het geplaatste kapitaalLeisurelands Onroerend Goed B.V. Arnhem 100%Leisurelands Exploitatie B.V. Arnhem 100%Interhuis B.V. Apeldoorn 100% SchatEiland Zeumeren B.V. * Arnhem 100%RGV Delfstoffen B.V. Apeldoorn 100%Katerbosch B.V. Arnhem 100%Zeumeren B.V. * Arnhem 100% * Op 31 maart 2016 zijn alle aandelen in Zeumeren B.V. en SchatEiland Zeumeren B.V. verkocht. In de geconsolideerde winst- en verliesrekening is van beide vennootschappen het resultaat over de periode 1 januari tot en met 31 maart 2016 mee-geconsolideerd.

De volgende deelnemingen zijn niet in de consolidatie opgenomen:Biomass Energy Services B.V. Arnhem 45%LI Leisure Investment B.V. Arnhem 50%Transmatch Energy Advisors B.V. Soest 15%

66


Waarderingsgrondslagen

AlgemeenDe geconsolideerde jaarrekening is opgesteld volgens de bepalingen van Titel 9, Boek 2 BW.De grondslagen die worden toegepast voor de waardering van activa, passiva en resultaatbepaling zijn gebaseerd op historische kosten. Voor zover niet anders is vermeld, worden activa en passiva opgenomen tegen nominale waarde. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Winsten worden slechts opgenomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.

SchattingenBij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt de directie van Leisurelands zich verschillende oordelen en maakt schattingen die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien dit voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen in de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten.

Financiële instrumenten Onder de financiële instrumenten worden zowel primaire financiële instrumenten, zoals vorderingen en schulden, als afgeleide financiële instrumenten (derivaten) verstaan.

Grondslagen voor balanswaardering

Materiële vaste activaDe waardering van de materiële vaste activa geschiedt op basis van de historische aanschafwaarde of verkrijgingsprijs onder aftrek van lineaire afschrijvingen berekend naar de economische levensduur en rekeninghoudend met een eventuele restwaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikname. Op terreinen wordt niet afgeschreven. Er wordt rekening gehouden met bijzondere waardeverminderingen. Voor de kosten van periodiek groot onderhoud wordt een voorziening gevormd. Deze voorziening is opgenomen onder de voorzieningen aan de passiefzijde van de balans.

InvesteringssubsidiesSubsidies in verband met de aanschaf van (materiële) vaste activa worden in mindering gebracht op het geïnvesteerde bedrag zelve.

67



Financiële vaste activaDe ter beurze genoteerde aandelen en obligaties behoren tot een handelsportefeuille en worden gewaardeerd tegen de beurswaarde per balansdatum, waarbij zowel ongerealiseerde als gerealiseerde waardeveranderingen direct in de winst - en verliesrekening worden verantwoord.

De (hypothecaire) leningen zijn verstrekt aan derden. Deze leningen zijn opgenomen tegen nominale waarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid.

Deelnemingen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd op de nettovermogenswaarde, doch niet lager dan nihil. Deze nettovermogenswaarde wordt berekend op basis van de grondslagen van Leisurelands B.V. Als de nettovermogenswaarde negatief is, wordt de deelneming op nihil gewaardeerd. Daarbij worden tevens andere langlopende belangen in aanmerking genomen die feitelijk moeten worden aangemerkt als onderdeel van de netto-investering in de deelneming. Wanneer de vennootschap geheel of ten dele instaat voor schulden van de desbetreffende deelneming, respectievelijk de feitelijke verplichting heeft de deelneming (voor haar aandeel) tot betaling van haar schulden in staat te stellen, wordt een voorziening gevormd. Bij het bepalen van de omvang van deze voorziening wordt rekening gehouden met reeds op vorderingen op de deelneming in mindering gebrachte voorzieningen voor oninbaarheid.

Deelnemingen waarin geen invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd op verkrijgingsprijs en indien van toepassing onder aftrek van bijzondere waardeverminderingen.

VoorradenVoorraden gronden hulpstoffen en handelsgoederen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of lagere netto-opbrengstwaarde onder correctie van een eventuele afwaardering voor incourantheid. Deze correctie wordt bepaald door individuele beoordeling van de verschillende voorraden. Onder voorraden wordt ook begrepen onroerend goed dat wordt aangehouden voor verkoop. Waardering is tegen kostprijs of lagere verwachte netto-opbrengstwaarde.

VorderingenDe vorderingen worden bij de eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De reële waarde en geamortiseerde kostprijs zijn gelijk aan de nominale waarde. Noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid worden in mindering gebracht. De voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen.

Liquide middelen De liquide middelen zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. Indien middelen niet ter vrije beschikking staan, dan wordt hiermee bij de waardering rekening gehouden.

PensioenenDe pensioenregeling wordt gefinancierd door afdrachten aan de pensioenuitvoerder. De pensioen-verplichtingen worden gewaardeerd volgens de ‘verplichting aan de pensioenuitvoerder benadering’. In deze benadering wordt de aan de pensioenuitvoerder te betalen premie als last in de winst-en-verliesrekening verantwoord. Leisurelands B.V. is aangesloten bij het bedrijfstakpensioenfonds van de Stichting Pensioenfonds ABP en Leisurelands Exploitatie B.V. is aangesloten bij het bedrijfstakpensioenfonds van de Stichting Pensioenfonds Recreatie. Zeumeren B.V. heeft een pensioenregeling die wordt uitgevoerd door stichting pensioenfonds Horeca & Catering. Alle genoemde pensioenregelingen zijn toegezegde-pensioenregelingen. De toegezegde-pensioenregelingen zijn verwerkt als zou sprake zijn van toegezegde-bijdrageregelingen. Dit omdat de vennootschap in geval van een tekort geen verplichting heeft tot het voldoen van aanvullende bijdragen anders dan door hogere toekomstige premies.

68


Voorziening groot onderhoudEr wordt gedoteerd aan de voorziening groot onderhoud op basis van een onderhoudsplan ten behoeve van zaken die geen verdiencapaciteit hebben, en waarvoor de termijn waarin het onderhoud benodigd is langer is dan 10 jaar. Uitgevoerd onderhoud wordt ten laste van deze voorziening gebracht.

Overige voorzieningenDe overige voorzieningen worden opgenomen tegen de beste schatting van de bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreffende verplichtingen en verliezen per balansdatum af te wikkelen.

Grondslagen voor de bepaling van het resultaat

BedrijfsopbrengstenHieronder wordt verstaan de opbrengst uit verkoop en levering van goederen en diensten onder aftrek van kortingen, provisies en van over de omzet geheven belastingen.Tevens zijn de rente-opbrengsten van de (hypothecaire) leningen u/g hieronder opgenomen.

Kostprijs van de omzetDe kostprijs van de omzet omvat de kostprijs van de verkochte en geleverde goederen, bestaande uit het direct materiaalverbruik, de directe loon-en machinekosten en de overige directe en indirecte kosten die aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend.

ResultaatHet resultaat wordt bepaald als het verschil tussen opbrengst van leveringen en diensten enerzijds en kosten en andere baten en lasten anderzijds.

Opbrengst vermogensbeheerOnder de opbrengst vermogensbeheer is begrepen de rente, de dividenden, gerealiseerde koersresultaten en ongerealiseerde koersresultaten.

VennootschapsbelastingDe groep is sinds 1 januari 2016 belastingplichtig voor vennootschapsbelasting. De vennootschappen maken allen deel uit van de fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting.Momenteel vindt nog overleg/afstemming plaats met de belastingdienst over de (gehanteerde) uitgangspunten ten aanzien van de fiscale openingsbalans 2016. Wel is, vooruitlopend op deze afstemming met en goedkeuring door de belastingdienst, een concept fiscale positie 2016 opgesteld. Op basis van deze concept fiscale positie is het resultaat 2016 fiscaal gezien negatief en derhalve is geen VPB-last in de commerciële jaarrekening 2016 opgenomen. Daarnaast is bij het opstellen van de concept fiscale positie onderzoek gedaan naar mogelijk tijdelijke waarderingsverschillen (commercieel - fiscaal). Op grond hiervan zijn wij van mening dat geen sprake is van actieve of passieve latenties die op balans 2016 verantwoord moeten worden.

Grondslagen voor de opstelling van het kasstroomoverzicht

Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit liquide middelen. Winstbelastingen en ontvangen dividenden en interest worden opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. Betaalde interest en betaalde dividenden worden opgenomen onder de kasstroom uit financieringsactiviteiten. De verkrijgingsprijs van verworven groepsmaatschappijen wordt opgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geldmiddelen heeft plaatsgevonden. Hierbij worden geldmiddelen aanwezig in deze groepsmaatschappijen afgetrokken van de aankoopprijs. Transacties waarbij geen ruil van geldmiddelen plaatsvindt, worden niet in het kasstroomoverzicht opgenomen.

69



Toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2016

Vaste activa

Stand per 31-12-2015

AanschafwaardeOverige waardeverminderingCumulatieve afschrijvingen

Boekwaarde per 31-12-2015

Mutaties:Correctie overige waardevermindering 2015Correctie cumulatieve afschrijving 2015InvesteringenMateriële vaste activa in uitvoeringAanschafwaarde desinvesteringenAfschrijvingen 2016 Afschrijvingen desinvesteringenTerugname waardevermindering desinvesteringenOverige waardevermindering

Per saldo

Stand per 31-12-2016AanschafwaardeCumulatieve overige waardeverminderingCumulatieve afschrijvingen

Boekwaarde per 31-12-2016

De afschrijvingspercentages zijn:

Materiële vaste activa

Bedrijfs-gebouwen

en gebieden

€

29.986-2.127-1.337

26.522

175-175

5.921-

-2.769-136648

682-5

4.341

33.138-1.275-1.000

30.863

0 - 33,3%

Machinesen

installaties

€

4.648-62

-1.905

2.681

28-2840

--1.724

-3331.293

34-

-690

2.964-

-973

1.991

10 - 20%

Andere vaste

bedrijfs-middelen

€

3.851-116

-3.453

282

76-7661

-13-736

-87626

--

-149

3.163-40

-2.990

133

10 - 50%

Totaal

€

38.485-2.305-6.695

29.485

279-279

6.022-13

-5.229-556

2.567

716-5

3.502

39.265-1.315-4.963

32.987

Van de totale investeringen ad € 6.022 heeft € 5.803 betrekking op de aanschaf van agrarische gronden, welke vervolgens in erfpacht zijn uitgegeven.

De desinvesteringen hebben voor het grootste deel betrekking op verkoop van onroerende zaken die verband houden met de verkoop van SchatEiland Zeumeren B.V. en Zeumeren B.V. (aanschafwaarde € 4.822).

70


Financiële vaste activa

Deelnemingen Interhuis B.V. heeft een 45% belang in Biomass Energy Services B.V. ad nominaal € 8.100,-. Leisurelands B.V. heeft een 50% belang in LI Leisure Investment B.V. ad nominaal € 1.000,-. Leisurelands B.V. heeft in 2016 een 15% belang verworven in Transmatch Energy Advisors B.V. ad nominaal € 2.700,- (agio € 21.300,-).

EffectenDe verdeling van de effectenportefeuille per 31 december 2016 is als volgt:

AandelenDepositoRekening-courant

Totaal effecten

Leningen u/g

Hypothecaire leningen u/gLeningen (gepensioneerd) personeel u/g

Totaal leningen u/g

Verkrijgings-prijs

€

17.33614.387

77

31.800

Beurs-waarde

31-12-2016€

22.95114.387

77

37.415

Balans-waarde

31-12-2016€

22.95114.387

77

37.415

3.23452

3.286

Balans-waarde

31-12-2015€

21.50020.071

376

41.947

67154

725

Vlottende activa

Voorraden

Voorraden

Vorderingen

Belastingen en premies sociale verzekeringenDebiteurenOverige vorderingen

Totaal vorderingen

31-12-2016€

-

581.519

277

1.854

31-12-2015€

860

1431.813

278

2.234

Op de debiteuren is een voorziening voor mogelijke oninbaarheid in mindering gebracht ad€ 59.220,-. In 2015 was dit € 72.695,-.

Liquide middelen

De liquide middelen staan volledig ter vrije beschikking.

71



Groepsvermogen

Het groepsvermogen bestaat naast het geplaatste en gestorte kapitaal en de algemene reserves uit een bij oprichting en fusies van de deelnemingen ontstaan agio, welke vrij van belastingen is. Verwezen wordt naar de toelichting op het eigen vermogen van de enkelvoudige balans op pagina 78 van dit verslag.

De jaarrekening 2015 is vastgesteld in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 9 juni 2016.De Algemene Vergadering van Aandeelhouders heeft de bestemming van het resultaat vastgesteldconform het daartoe gedane voorstel.

VoorzieningenStand

01-01-2016€

12.6432.726

22282

15.673

Voorziening groot onderhoudVoorziening zandwinningVoorziening jubilea personeelVoorziening monitoring

Totaal voorzieningen

Toevoeging

€

1.04267

-12

1.121

Onttrekking

€

-774-187

-7-

-968

Vrijval

€

-104---

-104

Stand31-12-2016

€

12.8072.606

15294

15.722

De voorzieningen zijn overwegend langlopend.

Langlopende schulden

De aflossingen die in 2017 op de leningen plaatsvinden zijn opgenomen onder de kortlopende schulden. Van de leningen heeft een bedrag van € 36.302,- een looptijd langer dan 5 jaar.

Saldo per01-01-2016

€

64145

209

Afgelost/verkregen

in 2016

€

1318

31

Saldo per31-12-2016

€

51127

178

Af te lossen in 2017

€

1318

31

Restant opgenomen

onder langlopende

schulden€

38109

147

LeningenBNG 6,62%BNG 5,35%

Totaal langlopende schulden

Er is een gemiddelde gewogen rente verschuldigd van 5,71%.

72


Kortlopende schulden31-12-2015

€

31406131103

3.515921

5.107

31-12-2016€

31277

98111

2.5631.246

4.326

AflossingsverplichtingenHandelscrediteurenBelastingen en premies sociale verzekeringenReservering vakantiegeld en - dagenVooruitontvangen / gefactureerde bedragenOverige schulden en overlopende passiva

Totaal kortlopende schulden

Vooruitontvangen / gefactureerde bedragenDeze post bestaat uit op de balansdatum vooruit gefactureerde huur- en pachtbedragen, alsmede vooruitontvangen bedragen van een zandwinner (per 31-12-2015).

Overige schulden en overlopende passivaDeze post bestaat voornamelijk uit voorziene loonkosten en voorziene kosten betreffende de zandwinning.

Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen

BankgarantiesEr zijn 2 bankgaranties verstrekt voor een totaalbedrag van € 450.000,- ten behoeve van de zandwinning.Deze garanties zijn gevestigd op een tegoed op een spaarrekening, welke onder de financiële vaste activa is opgenomen.

InvesteringsverplichtingenPer balansdatum is één verplichting (koopovereenkomst) aangegaan ten behoeve van de aankoop van agrarische gronden, voor een bedrag van € 329.400,-. Voor de financiering met de bank is een compte-joint overeenkomst afgesloten inhoudende onder andere hoofdelijke aansprakelijkheid van de in de financiering betrokken groepsmaatschappijen.

(latente) Geschillen/gedingen:Voorzover er latente geschillen c.q. gedingen spelen bij de vennootschappen, zijn deze, indien er financiële gevolgen aan verbonden zijn, adequaat voorzien.

Gebeurtenissen na balansdatumNa balansdatum hebben geen gebeurtenissen plaatsgevonden, die van belang zijn voor de jaarrekening 2016.

73



Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening

Bedrijfsopbrengsten2015

€

2.2971.2101.257

4.764

825

5.589

2016€

2.608401

1.308

4.317

857

5.174

Pacht en huurEigen exploitatiesParkeer- en liggelden

Netto omzet

Overige opbrengsten

Totaal bedrijfsopbrengsten

Onder de overige opbrengsten zijn met ingang van 2016 ook de rente-opbrengsten opgenomen van de verstrekte (hypothecaire) leningen. De vergelijkende cijfers van het boekjaar 2015 zijn op deze wijze aangepast.

Kostprijs verkopenDit omvat een getroffen reservering voor toekomstige kosten betreffende de zandwinning, alsmede inkopen ten behoeve van de verkoop van goederen en horecaproducten.

1.840351137

2.328

1.916244165

2.325

Salarissen en sociale lastenSalarissenSociale lastenPensioenpremies

Totaal salarissen en sociale lasten

LoonkostenontwikkelingOnderstaand een overzicht van CAO en periodieke verhogingen van het personeel en salarisontwikkeling van de directie op basis van maandsalarissen januari, op jaarbasis.

Percentage loonsverhoging directiePercentage loonsverhoging personeel

2016

3,005,81

2015

1,001,97

2014

0,001,31

2013

2,013,76

2012

0,002,09

Beloning directie en commissarissen De vennootschap heeft één statutair directeur. De WNT-norm is niet van toepassing op Leisurelands B.V.

Bijdrage pensioen

€ 11.680,-€ 28.021,-

Variabele beloning

€ 65.000,-€ 50.000,-

Vaste beloning

€ 227.711,-€ 222.707,-

Directie

E.M.J.C. Droogh 20162015

Aan de directie zijn geen leningen en voorschotten verstrekt. De directie heeft, conform haar arbeidscontract, recht op een variabele beloning van € 98.693,- over 2016 en over 2015 een recht van € 95.818,-.

74


Commissarissen De vergoeding bestaat uit vacatiegelden.

2015€

-5.000,-

12.000,--

15.500,-

32.500,-

2016€

11.953,--

12.000,-10.000,-

7.750,-

41.703,-

F.A.C van den Broek (vanaf 03-03-2016 en voorzitter vanaf 10-06-2016)M.H.H. van Haaren - Koopman (tot 10-06-2015)J.G.H. HeijmenJ.M.P. Moons (vanaf 03-03-2016)J. Wegstapel (Voorzitter tot 10-06-2016)

Totaal commissarissenvergoeding

AfschrijvingenAfschrijving materiële vaste activaOverige waardevermindering*

Totaal afschrijvingen

556-1.117

-561

65736

693

* Hierin zijn terugnames van waardeverminderingen uit voorgaande jaren begrepen van € 716.000,- met betrekking tot de materiële vaste activa en van € 406.000,- met betrekking tot de voorraad onroerend goed.

WerknemersHet totaal aantal personeelsleden op basis van volledige diensttijd bedraagt 32,64 waarvan 3,08 in dienst van de eigen exploitaties (dit betreft over 2016 in totaal 43 vaste werknemers en 59 oproepkrachten). In 2015 bedroeg het totaal 47,25 waarvan 15,7 in dienst van de eigen exploitaties. Stagiairs en commissarissen worden in deze cijfers niet meegenomen.

*

75



31-12-2015€

13796.815

26494

358

97.310

55.004

22

41.690

594

97.310

31-12-2016€

15293.565

141857

998

94.715

56.279

15

37.585

836

94.715

Enkelvoudige balans Leisurelands B.V.(na resultaatbestemming per 31 december)

Vaste activaMateriële vaste activaFinanciële vaste activa

Vlottende activaVorderingenLiquide middelen

Totaal vlottende activa

Totaal activa

Eigen vermogen

Voorzieningen



Totaal passiva

Enkelvoudige winst- en verliesrekening Leisurelands B.V.

2015€

1222.499

2.621

2016€

51.270

1.275

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefeningResultaat deelnemingen

Resultaat

76


Toelichting op de enkelvoudige balans en winst- en verliesrekening Leisurelands B.V.

WAARDERINGSGRONDSLAGENDe enkelvoudige jaarrekening is opgesteld volgens de bepalingen van Titel 9, Boek 2 BW.

De onder de financiële vaste activa opgenomen meerderheidsdeelnemingen zijn gewaardeerd tegen netto-vermogenswaarde. De waarderingsgrondslagen van activa en passiva en de resultaatbepaling zijn gelijk aan de grondslagen van de geconsolideerde jaarrekening. Wij verwijzen daarom naar de toelichting op de geconsolideerde balans en winst-en-verliesrekening.

Vaste activaMateriële vaste activa

31-12-2015€

10235

137

41.947

52.3052.499

-

54.804

5410

96.815

31-12-2016€

9854

152

37.415

54.8041.270

24

56.098

52-

93.565

Gebieden en gebouwenAndere vaste bedrijfsmiddelen

Totaal materiële vaste activa

Financiële vaste activaEffecten

GroepsmaatschappijenStand per 1 januariResultaat boekjaarVerwerving nieuwe deelneming

Stand per 31 december

Leningen personeelLeningen overige

Totaal financiële vaste activa

De overige leningen hebben een nominale waarde van € 10.000,- en zijn 100% voorzien voor het risico van oninbaarheid.

Vlottende activa

26494

358

141857

998

Vorderingen

Overige vorderingenLiquide middelen

Totaal vlottende activa

77



Eigen vermogen

KapitaalHet maatschappelijk kapitaal bedraagt € 900.000,- bestaande uit 900.000 gewone aandelen à € 1,- nominaal. Per 1 januari 2016 zijn 196.707 aandelen geplaatst en volgestort. Gedurende het boekjaar zijn er geen mutaties geweest in het geplaatste en volgestorte kapitaal.

31-12-2015€

47.285-

47.285

4.9012.621

7.522

19747.285

7.522

55.004

31-12-2016€

47.285-

47.285

7.5221.275

8.797

19747.285

8.797

56.279

Agioreserve

Stand per 1 januariStorting bij emissie van aandelen


Algemene reserveStand per 1 januariResultaat boekjaar


SamenvattendKapitaalAgioreserveAlgemene reserve

Totaal eigen vermogen

78



31-12-2015€

17845.512

41.690

31-12-2016€

14737.438

37.585

Leningen derdenSchulden aan groepsmaatschappijen

Totaal langlopende schulden

De leningen derden kennen een rentepercentage van 5,35% en 6,62%. De schulden aan groepsmaatschappijen betreffen de beleggingen die de holding voor haar dochters verzorgt. De schulden aan groepsmaatschappijen zijn niet direct opeisbaar tenzij in geval van faillissement, surséance van betaling, staking, beslaglegging of ontbinding van de vennootschap. De dochtervennootschappen hebben als zekerheid voor het door Leisurelands B.V. gevoerde vermogensbeheer, een pandrecht op het naar rato deel van het door Leisurelands B.V. belegde vermogen.

De rente op de vorderingen en schulden op groepsmaatschappijen is mede gerelateerd aan het gerealiseerd beleggingsrendement.


314975

110329

594

31708180

574

836

AflossingsverplichtingenCrediteurenReservering vakantiegeld en -dagenBelastingen en premies sociale verzekeringenOverige schulden

Totaal kortlopende schulden

Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen

Leisurelands B.V. maakt onderdeel uit van de fiscale eenheden Leisurelands B.V. voor zowel de omzet- als vennootschapsbelasting en is uit dien hoofde hoofdelijk aansprakelijk voor de belastingschulden van de fiscale eenheden als geheel.

Voor de financiering met de bank is een compte-joint overeenkomst afgesloten inhoudende onder andere hoofdelijke aansprakelijkheid van de in de financiering betrokken groepsmaatschappijen.

Gebeurtenissen na balansdatumNa balansdatum hebben geen gebeurtenissen plaatsgevonden, die van belang zijn voor de jaarrekening 2016.


Directie Raad van Commissarissen E.M.J.C. Droogh F.A.C. van den Broek J.G.H. Heijmen J.M.P. Moons

79


Overige gegevens

Controleverklaring van de onafhankelijke accountantAan de Algemene Vergadering van Leisurelands B.V. te Arnhem

Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 2016

Ons oordeelWij hebben de jaarrekening 2016 van Leisurelands B.V. te Arnhem gecontroleerd. Naar ons oordeel geeft de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Leisurelands B.V. op 31 december 2016 en van het resultaat over 2016 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

De jaarrekening bestaat uit:1. De geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2016.2. De geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2016.3. De toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en

andere toelichtingen.

De basis voor ons oordeelWij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie “Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening”.

Wij zijn onafhankelijk van Leisurelands B.V. zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen andere informatie

Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit:• het verslag van de directie over 2016;• de hoofdstukken bestuurs- en adviesorganen, de missie van Leisurelands en de kerngegevens;• bericht van de Raad van Commissarissen;• de overige gegevens.

Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie:• met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat;• alle informatie bevat die op grond van Titel 9 Boek 2 BW is vereist.

Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat.

Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in Titel 9 Boek 2 BW en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening.

De directie is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het verslag van de directie over 2016 en de overige gegevens, in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

80


Beschrijving van verantwoordelijkheden met betrekking tot de jaarrekening

Verantwoordelijkheden van de directie voor de jaarrekening De directie is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. In dit kader is de directie verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die de directie noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.

Bij het opmaken van de jaarrekening moet de directie afwegen of Leisurelands B.V. in staat is om haar werkzaamheden in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemd verslaggevingsstelsel moet de directie de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij de directie het voornemen heeft om de vennootschap te liquideren of de bedrijfsactiviteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is.

De directie moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of Leisurelands B.V. haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten, toelichten in de jaarrekening.De raad van commissarissen is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van Leisurelands B.V.

Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekeningOnze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel.Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid, waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken.

Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fraude of fouten en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel.

Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit:• het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang

bevat als gevolg van fouten of fraude, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing;

• het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van Leisurelands B.V.;

• het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door de directie en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan;

• het vaststellen dat de door de directie gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens het op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of Leisurelands B.V. haar bedrijfsactiviteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen.

81


Overige gegevens

Statutaire regeling omtrent bestemming winst en voorsteltot bestemming van het resultaat 2016

De regeling omtrent de bestemming van de winst is opgenomen in artikel 21 van de statutenvan de vennootschap. Deze regeling houdt in dat de winst ter beschikking staat van de AlgemeneVergadering. Vooruitlopend op de goedkeuring van de jaarrekening 2016 door de Algemene Vergaderingstelt de directie voor het resultaat ten gunste te brengen van de algemene reserve. Dit is conformafspraak met de aandeelhouders. Dit voorstel is in de balans verwerkt.

Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een vennootschap haar continuïteit niet langer kan handhaven;

• het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen;

• het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen.

Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang bepaald van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen. Bepalend hierbij zijn de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de volledige financiële informatie of specifieke posten noodzakelijk was.

Wij communiceren met de directie onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

Arnhem, 7 april 2017Deloitte Accountants B.V.Was getekend: drs. M. Knip RA

82


RAAD VAN COMMISSARISSEN

De heer F.A.C. van den Broek

Geboortejaar 1957

Nationaliteit Nederlandse

Hoofdfunctie Directeur Van den Broek Management Advies en Interim Management BVPartner bij Baeknet

Belangrijke nevenfunctie Voorzitter van Business Club Salland

Jaar van toetreding2016 (3 maart 2016)

Laatste jaar van lopendebenoemingstermijn 2020

De heer J.G.H. Heijmen

Geboortejaar1952


Hoofdfunctie Directeur Magical Cruising B.V.

Jaar van toetreding 2008 (18 december 2008)

Laatste jaar van lopende benoemingstermijn 2018

Mevrouw J.M.P. Moons

Geboortejaar 1965


Hoofdfunctie Voorzitter College van Bestuur Stichting WellantCollege

Belangrijke nevenfuncties • Lid Raad van Toezicht Woningcorperatie

Huis en Erf te Schijndel• Voorzitter Stichting Climate Adaptation Services• Voorzitter Kennisplatform Veehouderij en

Humane Gezondheid• Lid Raad van Commissarissen Logistieke Hotspot Rivierenland

Jaar van toetreding 2016 (3 maart 2016)

Laatste jaar van lopendebenoemingstermijn 2020

Persoonlijke gegevens Directie en Raad van Commissarissen

DIRECTIE

De heer E.M.J.C. Droogh

Geboortejaar1956

NationaliteitNederlandse

HoofdfunctieDirecteur Leisurelands B.V.

Belangrijke nevenfuncties• Lid Raad van Advies Stichting Innovatie

Recreatie & Ruimte (STIRR)• Lid Raad van Toezicht Stichting Innovatie

Recreatie & Ruimte (STIRR)• Directeur Leisure Investments B.V. • Directeur Biomass Energy Services B.V. • Voorzitter Overlegorgaan Samenwerkingsverbanden Openluchtrecreatie (OSO)

83

LEISURELANDSLeisurelands B.V.Kermisland 110

Postbus 2108 6802 CC Arnhem

026 384 88 [email protected]

KvK 08080175

jaarverslag 2016 - leisurelands...in 2017 viert leisurelands haar 55-jarig jubileum, een heugelijk...

Documents