ISTORIJA UMETNOSTI I KULTURESLIKARSTVO I VAJARSTVO

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Sadraj

Sadraj:Praistorija

NASTANAK UMETNOSTI (magija i ritual, umetnost praistorijskog oveka)................3Stari vek

EGIPATSKA UMETNOST....................................................................................................4 STARI BLISKI ISTOK UMETNOST MESOPOTAMIJE..............................................6 EGEJSKA UMETNOST.........................................................................................................8 GRKA UMETNOST.............................................................................................................9 ETRURSKA UMETNOST....................................................................................................13 RIMSKA UMETNOST..........................................................................................................14 RANOHRIANSKA UMETNOST....................................................................................16 VIZANTIJSKA UMETNOST...............................................................................................17Srednji vek

PREROMANIKA...................................................................................................................19 ROMANIKA...........................................................................................................................21 GOTIKA..................................................................................................................................23 RENESANSA..........................................................................................................................28 RANA RENESANSA NA SEVERU POZNA GOTIKA..................................................28 RANA RENESANSA U ITALIJI..........................................................................................30 VISOKA RENESANSA U ITALIJI......................................................................................33 MANIRIZAM I DRUGI PRAVCI........................................................................................36 RENESANSA NA SEVERU..................................................................................................39 BAROK....................................................................................................................................41 BAROK U ITALIJI................................................................................................................41 BAROK U NEMAKOJ.......................................................................................................42 BAROK U FLANDRIJI.........................................................................................................43 BAROK U HOLANDIJI........................................................................................................44 BAROK U PANIJI...............................................................................................................45 BAROK U FRANCUSKOJ KLASIKA XVII VEKA......................................................46 ROKOKO................................................................................................................................49Novi vek

MODERNI SVET...................................................................................................................52 NEOKLASICIZAM...............................................................................................................52 ROMANTIZAM.....................................................................................................................55 REALIZAM............................................................................................................................59 IMPRESIONIZAM................................................................................................................61 POSTIMPRESIONIZAM......................................................................................................65

2

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Praistorija

NASTANAK UMETNOSTI(MAGIJA I RITUAL, UMETNOST PRAISTORIJSKOG OVEKA) PRAISTORIJA LJUDSKOG DRUTVA: 1. EOLIT (pojava kamenog doba, 1 000 000 500 000 godine p.n.e.) 2. PALEOLIT (starije kameno doba, 500 000 20 000 godine p.n.e.) 3. MEZOLIT (srednje prelazno kameno doba, 20 000 12 000 godine p.n.e.) 4. NEOLIT (novo mlae kameno doba, 12 000 3 000 godine p.n.e.) 5. BRONZANO DOBA (3 000 1 000 godine p.n.e.) 6. GVOZDENO DOBA (1 000 godine p.n.e. 1 000 godine) EOLIT Veina umetnike proizvodnje u ovom periodu je izgubljena zbog nepostojane podloge na kojoj je nastala (kora drveta, drvo, koa), tako da se umetnost u paleolitu javlja kao ve zrela. PALEOLIT MEZOLIT Najznaajnija dela paleolitskog oveka su slike ivotinja urezane ili naslikane u dubini peina. Najei motivi su bizon, jelen, konj, goveda itd. Najei par su bizon konj (Evropa) i slon irafa (Afrika). Ove slike su bile sastavni deo magijskog obreda koji je trebao da obezbedi uspean lov. Osim ovih crtea ljudi mlaeg paleolita su radili male crtee i rezbarije u kosti, rogu, kamenu, kao i enske figurice, simbole plodnosti Venere i slike ljudi - ritualne igre i slike lova. Slike u peinama:

-

Altamira (u paniji) Ranjeni bizon, 15 000 10 000 godine p.n.e. Lascaux (u Francuskoj) peinske slike ivotinja, 15 000 10 000 godine p.n.e. La Madelaine (u Francuskoj) Naga ena, 15 000 10 000 godine p.n.e. Addauri (Monte Pellegrino Palermo) Ritualna igra, 15 000 10 000 godine p.n.e.

NEOLIT Mlae kameno doba poinje neolitskom revolucijom na Bliskom istoku (bilo je to doba poslednjeg ledenog perioda u Evropi, tako da se nije mogla ni javiti. Klima severno od Alpa je bila kao sad u Sibiru i na Aljasci). Ona je trajala vie hiljada godina i poela je oko 8.000 godine p.n.e. kad su ljudi po prvi put sa uspehom pripitomili ivotinje i proizveli zrnastu hranu. To je bio put prelaska od lova ka zemljoradnji. Nomadski ivot se zamenjuje sedelakim. Novim nainom ivota u trajnim seoskim zajednicama dolo je i do novih pronalazaka: grnarija, tkanje i predenje. Osnovne metode graevinskih konstrukcija su od drveta opeke i kamena. Iz ovog perioda poznati su ostaci veoma impresivnih skulptura ljudskih glava strogih individualnih obeleja Jerihonske glave, oko 7000 godine p.n.e., (lobanja obloena obojenim gipsom sa oima od koljki). Ljudi Neolita su verovali u duhove predaka i verovalo se da se oni nalaze u glavi oveka, koja je mogla da nadivi telo i zadri mo nad sudbinom svojih pokoljenja. Zato su oni te duhove trebali umiriti. Sauvane glave bile su klopke za duhove. Pored verovanja u duhove predaka postojalo je i verovanje u animizam u svakoj stvari postoji duh. U svakodnevnom dodiru sa svetom duhova primitivan ovek se nije zadovoljio to e samo vriti obrede, ve je oseao potrebu da svoj odnos izrazi igrama i slinim dramskim ceremonijama, stavljajui maske, a ta opinjenost traje i do dananjih dana.

Istorija umetnosti

Stari vek

EGIPATSKA UMETNOSTSa razvitkom zemljoradnje i stoarstva, tj pripitomljavanjem biljaka i ivotinja ovek odnosi pobedu nad prirodom. Meutim u dolinama velikih reka, neolitska revolucija je doivela veliki uspeh i dozvolila je lokalnom stanovnitvu da se umnoi vie nego to je dozvoljavala postojea koliina hrane. Reenje je meuplemenski rat ili ujedinjavanje u vea i naprednija drutva nastaju prva utvrenja, prve civilizacije. Pronalaskom pisma poinje istorija. Egipat nastaje u dolini reke Nil. Bila je razvijena zemljoradnja. Robovlasniko drutvo sa faraonom na elu (sin boga Ra, predstavljao boanstvo, glavnu karakteristiku egipatske civilizacije i odreivao razvoj egipatske umetnosti). Pod Narmerom (Menes), koji je bio vladar Gornjeg Egipta, ujedinjuje se Gornji i Donji Egipat i nastaje Staro Carstvo. STARO CARSTVO (3000 2105 godine p.n.e.), kraj carstva zbacivanjem VI dinastije SREDNJE CARSTVO (2050 1778 godine p.n.e.), XI XII dinastija NOVO CARSTVO (1500 1166 ili 1570 - 1085 godine p.n.e.) XVIII XX dinastija Egipani su verovali u kult mrtvih, to ih je povezivalo sa neolitskom prolou, ali mrani strah od duhova mrtvih nije postojao, izbrisana je granica izmeu ivota i smrti. Egipanin je opremao svoju grobnicu kao neku vrstu replike u senci svoje svakodnevne okoline, da bi njegov duh, njegov Ka mogao da uiva u njoj i gledao je da za svoj Ka obezbedi mumificirano telo ili statuu. Egipani su sebi gradili grobnice (mastabe, piramide), domainstvo za njihov Ka. One su bile graene da veno traju i nae poznavanje egipatske civilizacije poiva samo na grobnicama i njihovom sadraju. Religija diktira monumentalnost, uniformnost, frontalnost i ukoenost u umetnosti, meutim egipatska umetnost se koleba izmeu konzervatizma i novatorstva, ali nikad nije statina. Osim arhitektonskih ostvarenja egipatsku umetnost ine: - portretne statue - biste - slike - reljefi PORTRETNA SKULPTURA Radi se za sluaj da mumija propadne. Svojstva: smiren stav i kod sedee i kod stijee figure. Ponekad izbaena noga, ona ne pokazuje kretanje, ve poveava statinost. Uzdranost, ukoenost reprezentativnost, monumentalnost. Naglaena je osa simetrije. Vajalo se pomou projekcija pa su figure sapete i predstavljene su eono. Zadnja strana skulpture je vezana za zid pozae, te figure nikad nisu slobodne. RELJEF I SLIKARSTVO Imaju iste pobude kao i skulptura motivi vezani za ivot, ilustruju ivot umrlog. Sagledava se i put umrlog ka onom svetu. Reljef je plitak i blii slikarstvu nego vajarstvu. Postoje dve vrste: - niski bareljef (blago ispupeni oblici) - uputen reljef (urezan) Reljef je blizak gravuri, nema svetlosti i senke, (plitak je), esto je bojen istim bojama kao u slikarstvu. Muka tela su tamnija od enskih. Bojenje je kontinuirano i uniformno, bez nijansi. U slikarstvu nema tree dimenzije. U egipatskoj umetnosti vai zakon frontaliteta, ortogonalno predstavljanje i uglovi se menjaju za 90 ili 180 stepeni. Oblici se vide pod pravim uglom. Ne poznaju perspektivu. Glava je prikazana u profilu, oko je frontalno, noge su u profilu, stopala su razmaknuta i oba viena sa strane palca. Posrednim putem su doaravali dubinu prostora. Poznavali su samo upravan nain predstavljanja. Postoji princip superponiranja za dubinu prostora. Koriste

4

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

izokefalij glave linosti istog ranga su u istoj veliini (hijerarhijsko dimenzionisanje), robovi su najmanji, a vladari najvei. SKULPTURA 1. STARO CARSTVO Naglaena je snaga, muka i enska figura su ravnopravne. Figure su zdepaste, kubine, zaobljenih formi, simetrine su, dostojanstvene, realistine, bez osmeha, a glava je perikom vezana za trup. Dela:

-

Princ Rahotep sa enom Nofret, 2610 godine p.n.e., obojen krenjak Kefren, 2530 godine p.n.e., diorit Mikerin i njegova ena, 2500 godine p.n.e. Pisar, 2400 godine p.n.e.

2. SREDNJE CARSTVO Poveava se uoptavanje i idealizacija forme. Javljau se elegantnije proporcije. Skulptura predstavlja nastavak umetnosti Starog carstva. Dela:Sestrozis III, 1850 godine p.n.e., kvarcit

3. NOVO CARSTVO Izuzetan luksuz, nain eljanja, svola, draperija. Dolazi do naturalizovanja figura. Uzimaju se otisci za posmrtne maske. Umetnost tei ka eleganciji. Figure su gracioznije, krhkije, nisu vie zdepaste. Dela:

-

Kraljica Nefretiti, portretna bista, 1365 godine p.n.e., krenjak (izuzetno prefinjena figura, graciozna, vitka, jednostavna, prelepa linija profila) Statua Ramzesa III (konvencionalna i stilizovana)

4. SAITSKO DOBA Naturalistike pojedinosti, izvetaeno, hladno, kruto, optereenje plastike. SLIKARSTVO 1. STARO CARSTVO Ukoen stav, vertikalna osa simetrije, manje vane linosti pravljene od tronih materijala. Reljefi su puni ivota, raeni po utvrenim pravilima, bez perspektive, plitki. Dela:Paleta kralja Narmera, 3100 godine p.n.e., kriljac Portret Hesy Raa, 2650 godine p.n.e., drvo Ti posmatra lov na nilske konje, 2400 godine p.n.e., bojeni reljef u krenjaku

2. SREDNJE CARSTVO Javlja se tenja za novim detaljima i pozama, perspektiva je prikladna, kolorit je raznovrstan, naglaen je realizam 3. NOVO CARSTVO Doba egipatskog akademizma, figure due sa duim vratovima. Raznolikost se javlja u skali tonova, istoti linija i boja, prefinjenou detalja i inventivnou dela. Dela:Brat preminuloga, 1375 godine p.n.e Akhenaton (Amenhotep IV), 1365 godine p.n.e., tei da otkravi ukoenost Akhenatonove keri, 1365 godine p.n.e.

5

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

STARI BLISKI ISTOK UMETNOST MESOPOTAMIJEMesopotamija je skup razliitih kultura i naroda koji su se nastanjivali oko 2500 godine p.n.e., na podruju izmeu reka Tigra i Eufrata. Ovo je podruje stalnih ratova i doseljavanja raznih naroda, koji su se prilagoavali osnovnoj kulturnoj matrici koju su stvorili Sumeri, te je tako omoguen kontinuitet u razvoju umetnosti. Epohe : Sumer (3500 2340 godine p.n.e.) glavni grad Uruk Akad (2340 2180 godine p.n.e.), stapanje Semita sa Sumerima, vladar Sargon i njegovi naslednici, njegov unuk je Naram-Sin 2180 2125 godine p.n.e., vladaju plemena sa severoistoka Novosumersko razdoblje (2125 2000 godine p.n.e.), glavni grad Ur, samo je Laga bio samostalan grad-drava vladar Gudea 2000 1000 godine p.n.e., Hiksi i drugi narodi u Mesopotamiji, samo je Vavilon od 1760 1600 godine p.n.e. samostalan, osniva Hamurabi Asirija (1000 612 godine p.n.e.), od 2000-1500 godine p.n.e. Hititi naseljavaju Anadoliju, a Mitanci Siriju, Asur i SZ Mesopotamiju. 1360 godine p.n.e. Hititi pokoravaju Mitance, te Asirija ponovo stie samostalnost. 612 godine p.n.e. pad Asirije, dok juni deo drave ostaje slobodan Novi Vavilon Novi Vavilon (612 539 godine p.n.e.), vladar Navukodonosor, Semiramidini vrtovi Persija (osvaja Vavilon 539 godine p.n.e. do 331 godine p.n.e. kad je osvaja Aleksandar Veliki), dinastija Ahmenida, vladar Kir Veliki Persija dinastija Sasanida SUMER (dravno ureenje teokratski socijalizam) Sumeri su tvorci klinastog pisma. Imaju malo ostataka iz oblasti arhitekture, jer je njihov graevinski materijal erpi i drvo. Neoptereeni ivotom posle smrti, njiohova umetnost je utilitarna i pragmatina uz veoma malo religijskih motiva. Sumerska skulptura je geometrijska i ekspresivna, a ne realistina, uz oseanje sumerskog vajara za formu putem kupe i valjka, a ne isto i kubino kao kod egipana. Mnogo elastiniji i realistiniji je kod skulpture koja je raena dodavanjem, a ne oduzimanjem (modelovana od raznih vrsta materijala da bi bila izlivena u bronzi ili kombinuje vie maaterijala). Figure su snane zdepaste, zamiljenog izraza, neidealnih proporcija: kratak vrat, iroka ramena, veliki nos, bez istaknutog pokreta. Oi su velike. Reljef: nema perspektive i skraenja, vai zakon frontaliteta (oko i gornji delovi tela frontalno, a lice i noge u profilu), dubina se prikazuje pomou ravni. Dela:enska glava iz Uruka, 3500 3000 godine p.n.e. Kipovi iz Abuovog hrama, 2700 2500 godine p.n.e. Stijeg iz Ura, 2500 godine p.n.e.

AKAD Umetnost se nala pred novim zadatkom glorifikacija suverena. Udaljavanje od formalne apstrakcije kod skulptura, kao novo shvatanje kraljevskog dostojanstva. Reljef postaje slobidniji piramidalne kompozicije. Vea je realistinost predstavljanja. Slike priaju priu, a ne prikazuju lepotu. Umetnost je svetovnog karaktera i velia kralja. Javlja se stilizacija kose i brade. Dela:Glava akadskog vladara 2300 2200 godine p.n.e., bronza Pobednika stela Naram Sina, 2300 2200 godine p.n.e., najstariji spomenik u slavu osvajaa

NOVOSUMERSKO RAZDOBLJE Arhitektura je religijska. U skulpturi su sugestivnost i sakralnost vie izraene. Dela:Glava Gudea

6

Jandri Jovan

Istorija umetnosti VAVILON

Stari vek

Kulturno sredite Sumera. Hamurabijev zakonik. Umetnost slina novosumerskoj. Mnotvo fantastinih ivotinja, bikova i lavova, straari na vratima. Dela:Hamurabijeva stela, 1760 godine p.n.e, diorit

ASIRIJA Asirci su bili za Sumere ono to su rimljani bili za Grke. Palate asirskih vladara dostigle su veliku veliinu i sjaj. Zgrade su od opeke, a kapije i nii delovi unutranjih zidova vanih prostorija oblagali su velikim kamenim ploama. One su ukraene niskim reljefima ili pak predstavljaju demone uvare u kombinaciji reljefa i slobodne plastike sa zadatkom da na pojedinca ostave utidak moi i velianstva kralja. U palatama su se nalazili reljefi koji su opisivali kraljeve vojnike podvige sa natpisima i drugim podacima. To su najstariji narativni reljefi slikarsko pripovedanje. Reljef je plitak, ali zahvaljujui utananoj gradaciji povrine, velike je mase i zapremine. ivotinje su velike fizike snage. Reljef je pun dramatske snage. Dela:Kapija na tvravi Sargona II krilati bik sa ljudskom glavom, 721 705 godine p.n.e. Asurbanipal II u lovu na lavove, reljef, 850 godine p.n.e. Smrtno ranjena lavica, reljef, 650 godine p.n.e.

NOVI VAVILON Vavilonska kula, najpoznatije arhitektonsko delo, od klesanog kamena, peane i gleosane opeke. Dela:Itarine dveri, ulazna kapija u Vavilon, gleosana opeka sa bordurom i modelovano ivom bojom. ivotinje su ljupke i vedre, elegantne i graciozne

PERSIJA Persijanci su bili stalni nomadi, nemaju trajnih spomenika i pisanih izvetaja. Njihovu umetnost poznajemo sa predmeta koje su sahranjivali sa mrtvima. Takvi predmeti od kosti drveta ili metala, predstavljaju vrstu pokretne umetnosti, kako nazivamo nomadsku opremu: oruje, konjska oprema, kope, fibule, pehari, zdele i slino. Svim predmetima je zajedniki repertoar oblika poznat kao ivotinjski stil. Persijska vera uenje Zoroastra, dualizam svetlosti i mraka. Nemaju religioznu arhitekturu, verski obred vre pod vedrim nebom na oltarima sa vatrom. Skulptura je u arhitektonskom okviru, ceremonijalna. Reljefi su sa figurama u sveanom maru, bez uzora sa slojevima odee jednim preko drugog. Ramena i ruke se fino probijaju kroz draperiju. Persijska umetnost pod Ahmenidima je sinteza vie elemenata, naodvezuje se na mesopotamsku tradiciju, nasleujui njena temeljna obeleja. Od Asiraca uzimaju celebrativni reljef. Statina je. Preokupirana je dekorativnim efektima iz nomadske prolosti. Za vreme Sasanida umetnost je meavina rimskih elemenata i elemenata umetnosti bliskog istoka. Statina je. Svilene tkanine su ponos sasanidske umetnosti.

7

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

EGEJSKA UMETNOSTEgejska umetnost nije samo geografski pojam, ve oznaava i civilizacije koje su se razvile u ovoj oblasti tokom III i II milenijuma p.n.e. To su tesno povezane, ali ipak odvojene: 1. KRITSKA (MINOJSKA) umetnost 2. KIKLADSKA umetnost, 2600 1100 godine p.n.e. 3. HELADSKA (MIKENSKA) umetnost Svaka od njih je podeljena u tri faze: najstariju, srednju i najmlau. KIKLADSKA UMETNOST umetnost Kikladskih ostrva Ljudi koji su naseljavali Kikladska ostrva u periodu 2600 1100 godine p.n.e. nisu ostavili za sobom skoro nikakve tragove, osim svojih skromnih kamenih grobova i stvari koje su sahranjivali sa mrtvima. To su uglavnom mermerni idoli i skoro svi predstavljaju nagu ensku figuru u stojeem stavu, za koju se pretpostavlja da je bila majka i boginja plodnosti. Imale su pljosnat, klinast oblik tijela, stubast vrat, dugaak nos u obliku grebena. Figure su u izvesnom obliku elegantne i prefinjenje sa nenim oblinama obrisa. Kikladski vajari II milenijuma p.n.e. stvorili su prve enske aktove u pravoj veliini, za koje mi znamo i vie stotina godina su jedino oni to inili. KRITSKA (MINOJSKA) UMETNOST Minojska civilizacija je najbogatija, ali i najneobinija u egejskom svijetu, a ono to je izdvaja je nepostojanje kontinuiteta. Religiozni ivot minojskog Krita je teko odrediti, a sedita ovog ivota bila su posveena mesta, peine i gajevi, a glavno boanstvo bilo je enskog roda blisko majci ili boginji plodnosti. Minojski stanovnici nisu gradili hramove, te nisu ni imali ni velikih kultnih statua, a ak i dela manjih dimenzija sa religioznim temama su retka. To su uglavnom vitke enske figure, tranke u struku, frontalnog stava, otkrivenih grudi, u ritualnoj igri sa zmijama, to je paradoks jer na Kritu nije pronaen kult zmija. Ovi likovi bujaju od ivota ivost ritualnih igri. Figure su obojene. Oi su velike, a suknj je kupasta. Gradili su raskone palate sa oslikanim unutranjim zidovima. U periodu 2000 1700 godine p.n.e. na Kritu je raena uvena grnarija po svom tehnikom savrenstvu i dinaminom spiralnom ornamentu sa apstraktnom arom. Kasnije slike su biljnog i ivotinjskog sveta: ribe, koljke, hobotnice. Od svih vidova umetnosti najznaajnije je zidno slikarstvo. Velik broj ovih slika prikazuje scene iz prirode koje prikazuju ivotinje ili ptice meu rastinjem ili morske ivotinje (omiljena tema minojskog slikarstva). Minojskom umetniku je vanija elastina lakoa pokreta, nego injenina tanost ili dramatska snaga. Zastupljen je ritmian talasast pokret, a oblici su lieni teine, oni prosto lebde. Tela su vitka. Dela:Zmijska boginja, 1600 godine p.n.e., terakota Krag sa siskom, kamares stil, 1800 godine p.n.e. Vaza sa oktopodom, 1500 godine p.n.e. Freska toreadora, 1500 godine p.n.e.

MIKENSKA UMETNOST Skromni grobovi iz perioda 2000 godine p.n.e. dali su samo neto jednostavne grnarije i poneki komad bronzanog oruja. Oko 1600 godine p.n.e. javljaju se duboke grobnice u vidu okna, a malo kasnije i konine kamene komore konice npr. Atrejeva riznica. U njima je naeno veoma mnogo predmeta za linu upotrebu: posude za pie, nakit, oruje, maske i sl. dobrim dijelom zlatnih i izvrsno zanatski izraenih. Iako nisu naene pretpostavlja se da je postojala bogata dekorativna ema zidnih slika i plastinih ornamenata u kraljevskoj dvoravi za audijencije megaron. U domenu mikenskog vajarstva naena je skulptura bogato izvajanog oblika i gipkih pokreta, ije se poreklo vezuje za mit o boanskom detetu koje su odgajile nimfe, boginje ili ak ivotinje. Tu se javlja nena igra pokreta i prisno ljudsko oseanje. Na njihovu umetnost su uticale minojska tradicija i egipatska umetnost. Dela:Riton u obliku ljavlje glave, 1550 godine p.n.e., zlato

8

Jandri Jovan

Istorija umetnostiTri boanstva, 1550 1400 godine p.n.e., slonovaa

Stari vek

9

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

GRKA UMETNOSTGrka civilizacija se formirala od 1100 700 godina p.n.e. Nju formiraju plemena koja se oko 1100 godine p.n.e. doseljavaju sa severa na grko poluosrvo. Dve glavne grupe plemena ine: Dorci plemena koja su se naselila uglavnom na kopnu Jonci naseljavaju grka ostrva i oblinju obalu Male Azije I pored jakog oseanja srodstva i povezanosti, zasnovane na jeziku, veri i tradiciji, kao sto su npr.: etiri velike Panhelenske (Svegrke) sveanosti, Grci su ostali podeljeni u puno malih nezavisnih polisa (grad-drava). Poetna taka grke hronologije je 776 godina p.n.e. osnivanje Olimpijskih igara. Helenski narodi su u skulpturi, slikarstvu i arhitekturi stvorili tipove i oblike i vrednosti na kojima se temelji zapadna estetika. Oni su bili prvi narod u istoriji koji je opirno pisao o svojim umetnicima, a te izvetaje su revnosno sakupljali Rimljani i preneli ih nama. Mi, dakle, grku umetnost poznajemo sa originala, pisanih izvetaja i rimskih kopija. Periodi u grkoj umetnosti: GEOMETRIJSKI STIL (XI VIII vek p.n.e.) ARHAJSKI STIL (kraj VII vek p.n.e. - 480 godina p.n.e.) STROGI STIL (480 polovina V veka p.n.e.) je rana faza klasinog vajarstva KLASIKA (polovina V 400. godina p.n.e.) KLASIKA (400 325 godina p.n.e.) pozna klasika ili predhelenizam HELENIZAM (325 - 31 godina p.n.e.) GEOMETRIJSKI STIL Geometrijski stil je najstariji karakteristino grki stil u umetnosti. Mi ga poznajemo samo sa bojene grnarije i sitne skulpture. Grnarija je najpre bila ukraena apstraktnilm arama (trouglovi, ahovski ornament, koncentrini krugovi), ali oko 800-te godine p.n.e. u okviru tog geometrijskog ornamenta javljaju se ivotinjske i ljudske figure. Dela su slobodna, nisu vezana za arhitekturu. Raene su figurine malih dimenzija, oblici su ematski, ksoane skulpture od drvenog debla ija je primarna forma forma debla. Skulpture su svedene i geometrijske, glava je predstavljena kao krug, torzo kao trougao, noge su paralelne, a ruke su uz telo. Sve je raeno bez detalja i neskladno. Oko 700 godine p.n.e. grka umetnost ulazi u novi period orijentalizujui stil , koji je pod snanim uticajem Egipta i Bliskog Istoka. Razvoju ovog stila je doprineo razvoj trgovine. Geometrijski ornament je jo uvek prisutan, ali je ogranien na periferne zone amfora i vaza, a zapaamo i spiralne preplete i rozete kao nove motive. Najvee partije odreene su za narativne scene, tj. figure su jasnije i dominiraju u odnosu na dekorativne elemente. Dela:Dipilonska vaza, VIII vek p.n.e. Amfora iz Eleuzine oslepljenje Polifema i Gorgone, 675 650 godina p.n.e.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

ARHAJSKI STIL Arhajski stil je period procvata umetnosti, ne samo u grnariji, ve i u monumentalnoj arhitekturi i vajarstvu. Ovaj stil je bio vii po rangu od geometrijskog. Iako mu nedostaju glavne odlike klasinog stila uravnoteenost i oseanje savrenog, odlikuje se sveinom. Arhajske vaze su manje od svojih prethodnica (grnarija nije vie sluila za nadgrobne spomenike). Mnogo je jae isticanje teme, a prikazani su prizori iz mitologije, legendi i ivota. Naroito visok umetniki nivo uoavamo meu atinskim vazama (atinski stil crne figure na crvenoj podlozi VI vek p.n.e.). Na posuu iz sredine estog veka se nalazio potpis umetnika. Neke od arhajskih vaza poseduju tako karakteristian stil da se njihov umetniki rukopis moe poznati i bez potpisa. Arhajsko slikarstvo nije bilo ogranieno samo na vaze. Raeno je i zidno slikarstvo i slike na ploama. Za arhajsko slikarstvo je karakteristina jasna ravnomerna boja, pa prema tome zidne slike se nisu razlikovale od slika na posuu. U V veku p.n.e. grko zidno

10

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

slikarstvo dolazi do punog izraza, a dolazi do opadanja slikanja grnarije. stil crnih figura (kompozicije sa crnim siluetama na crvenkastoj podlozi, detalji urezani iglom, bele dodato preko crnog da se istaknu delovi) VI vek p.n.e.. Ovakva procedura favorizuje dekorativni i dimenzionalni efekat. U V veku p.n.e. crne figure na crvenoj podlozi postaju crvene figure na crnoj podlozi (figure se ostavljaju crvene, pozadina se boji). Arhajska skulptura. Grci su radili skulpturu u mermeru, bronzi, slonovai i zlatu. Skulptura je monumentalna, slobodna ili vezana za arhitekturu. Veza izmeu arhitekture i skulpture je tano odreena bez improvizacija. Rane grke statue (650-625 godina p.n.e.) su tretirane ukoeno, frizure nalik na periku i pripijene odee (enska skulptura). Grke statue devojke (Kore) obuene i mladia (Kurosa) nagog, su zaista slobodne skulpture. Njihovi preci su egipatske statue, ali na egipatskim figurama nikada nema upljina. Dotle se Grki vajar ne boji upljina ni najmanje, pa stoga odvaja ruke od rupa i noge jednu od druge. Dok egipatske skulpture izgledaju smirene, Grke su napete i pune skrivenoga ivota. Direktan pogled njihovih ogromnih oiju prua najreitiji kontrast nenom izgubljenom pogledu Egipatskih figura. Grka statua je udno neizdiferencirana, one nisu ni bogovi ni ljudi, ve neto izmeu kao ideal fizikog savrenstva i ivotnosti koji pripada i smrtnima i besmrtnima. Tempo razvoja grke statue je oigledan i tako Kuros umesto otro uokvirenih apstraktih povrina dobija zaobljene krivine. Celo telo pokazuje veu svesnost masivnih zapremina, ali i jednu novu elastinost i bezbroj anatomskih detalja koji su dati mnogo funkcionalnije nego ranije. Tip kore je neto promenjiviji nego tip Kurosa, mada i taj razvoj ide po istoj emi. Dok se ranija Kora ponavlja kao odjek povrine etvorougaone ploe, nova tzv. Hera izgleda kao oiveli stub. Isto tako nov je i mnogo organskiji nain obrada kose koja pada na ramena u nekim kovrdavim pramenovima, za razliku od preanje masivne krute perike. Hera ima mnogo prirodniji i neniji osmeh od svih do tada vienih. Poslednja Kora gubi svoju krutost, a dobija na kitnjastoj, preterano prefinjenoj ljupkosti, tome doprinosi i boja. Paralelno sa gradnjom hramova javlja se i plastika vezana za arhitekturu u vidu skulpture reljefa. Pored zabata koji je sadrao narativne scene nije bilo jos puno mesta za koje su Grci smatrali pogodnim za plastiku na arhitekturi. Eventualno su stavljali slobodne skulpture na vrh i krajeve zabata, a reljef ispod zabata. Od raskonog plastinog dekora najjai utisak ostavlja friz. Neto kasnije reljef na zabatima se naputa, a na njegovo mesto dolaze pojedinane staute , slobodne, komponovane da se uklope u zabat. Raene su kao slobodne skulpture, ali ne stoje slobodno moemo ih zvati super reljef. Izraena je plemenitost duha. Visoki reljef i duboko zaseene figure doaravaju prostor u dubinu, blie figure su dublje izvajane. Dela:Atika amfora iz Vulija Herakle davi Nemejskog lava, slika, 525 g.p.n.e, Psijaks Dionis u unu, 540 g.p.n.e., slika, Eksekijas Kora, 650 g.p.n.e. Kuros, 600 g.p.n.e. Kuros, 525 g.p.n.e. Moskoforos, nosa teleta, 570 g.p.n.e. Glava Rampin, 560 g.p.n.e., prikazuje arhajski osmeh Hera sa Samosa, 570 560 g.p.n.e. Friz Sifinijske riznice, 530 g.p.n.e.

STROGI STIL Krajem VI v.p.n.e. razvijaju se polis i demokratija a dolazi i do uspona i u umetnosti. VI i V v.p.n.e. predstavljaju doba razvoja filozofije, dramskih umetnosti i knjievnosti. Umetnici ovog doba su: Hagelades, Kritijas i Talamis. Gubi se frontalnost i simetrija, ima vie fantazija. Draperija nije vie tako kruta, a glava dobija lak pokret, nestaje arhajski osmeh znak ivota, a zamenjuje ga zamiljen izraz. ivot proima celu figuru. Javlja se uravnoteena nesimetrija oputenog prirodnog stava contrapposto (protivtea). Statua po prvi put stoji u punom smislu rei, tj. neusiljeno. Desna noga je isturena i njeno koljeno je nie od koljena leve noge. Ona se naziva slobodnom nogom , dok druga noga koja nosi

11

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

glavni deo teine se zove angaovanom nogom. Osa tela vie nije ravna nego je blago kriva u obliku slova S. Sve ove osobine su karakteristine za ranu fazu klasinog stila iliti strogog stila. Velike slobodno postavljene statue u pokretu najvanije su ostvarenje strogog stila. Dela:Kritijev mladi, 480 g.p.n.e., mermer, prvi put contrapposto Auriga (vozar), 470 g.p.n.e., bronza Dva zabata sa Zevsovog hrama u Olimpiji, 460 g.p.n.e. Posejdon, 460 - 450 g.p.n.e., bronza, najlepa statua u pokretu, prelaz ka klasici

KLASIKA Grka klasika poinje 461 g.p.n.e.. Posle pada Tiranida probija se vrsti Dorski stil koji dovodi do stvaranja klasike V veka novog pravca. Grko persijski ratovi zaustavljaju arhaiku, a posle vladavine Tiranida Perikle uvodi demokratiju 510 g.p.n.e. u Atini. Istie se duh i telo iz ijeg odnosa proizilazi stav o lepom. Tei se ravnotei duha i tela, spoljne manifestacije i unutranje sadrine. Klasika ne prikazuje oveka onakvim kakvim jeste, ve prikazuje ideal oveka koji je uskladio sebe spolja i iznutra, tj. svoj duh i telo. U arhaici je bila prisutna fantazija, a u klasici je panja usresreena na ljudsku figuru koja se analizira kroz proporciju, poloaj u mirovanju, pokret i kompoziciju. Za sklad proporcija, besprekornu anatomsku istotu, jasnou figure kroz odreen stav - kontrapost i pokret moemo rei da su osnovne karakteristike klasike. Umetnost ide ka optem tipu, univerzalnom tipu lepote, nema linog izraza. Skulptura se ne zanima za portretnu umetnost, ali se javlja i specifian nain oblikovanja glave i lica. Lepota tela iskazuje i duhovnu lepotu. Za klasinu Grku umetnost je karakteristian prikaz patnje (patos) koja je plemenita i uzdrana, a ne uasavajua. Klasika tei neporemeenom miru. Hagelad koji je pripadao strogom stilu je bio uitelj Mirona, Polikleta i Fidije. POLIKLET je pomerio stopala, prebacio teite na desnu nogu, usavrio kontraposto, utvrdio ljudske proporcije ( glava: telo=1:7 ). Napisao je delo o proporcijama Kanon. Do detalja razradio anatomiju tela. Dela:Doriforos (koplonoa), 450-440 g.p.n.e., uzor otelovljenja klasinog ideala ljudske lepote

MIRON istraivao figure u naglaenom pokretu. Delo:Diskobol

FIDIJA, radio enske figure koje su pokrivene draperijom kroz koju se pokazuje anatomija tela. Haljina je pripijena uz telo. Radio je u slonovai i zlatu, kao i nacrte za Partenonski friz i skulpture Partenona urasle u pozadinu. Fidijin stil dominirao je do kraja V v.p.n.e.. Dela:Doriforos Diskobol Niobida na umoru, 450 - 440 g.p.n.e., prvi put patos, najstariji enski akt kod Grka Partenonski friz, 160m, ritnmina ljupkost kompozicije, najznaajnija grupa klasine skulpture Hegesina stela, stapanje reljefa sa pozadinom, zbog Peloponeskog rata (431-404 g.p.n.e.) obustavljena izrada velikih skulptura

SLIKARSTVO Slikari ovog razdoblja su bili veoma uznapredovali u osvajanju iluzionistikog prostora. Iako do danas nije sauvano slika ni na drvetu ni na zidovima, pa tu teoriju moemo proveriti sa slika sa posua. Posebno su vane slike sa grupa vaza lektijosi (krazi za ulje) za prinoenje rtve na pogrebu. One imaju belu prevlaku na kojoj je slikar mogao da slika slobodno i sa istim prostornim efektima kao i njegov moderni naslednik koji se sluio hartijom i perom. Grki slikar je savladao skraenje. Poikuao je da proiri svoju skalu boja, ali nije uspeo da seni i modeluje na vazama. Najpoznatiji su: Zeuksid, Eufranor, Skopas itd.

12

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

POZNA KLASIKA Najoiglednija razlika izmeu klasike V i klasike IV v.p.n.e. vidimo na Mausoleumu, ima tri friza istoni uradio Skopas . Predhelenistiku skulpturu karakteriu velike statue, neklasina estina, fizika i emocionalna, izraena napetim pokretima i strasnim izrazima lica. Duboko usaene oi Skopasov stil. Povezanost i sklad bili su rtvovani da bi svaka figura dobila vie slobode za snane i neobuzdane pokrete. Ovo je stil eksplozivne snage. Figure ovog perioda imaju jasno izraene line osobine portretne (statua Mausola, moda Brijaksisovo delo). Novi motiv je linija nabora u obliku slova S preko grudi koja stvara efektnu protivteu obliku tela ispod nje. Najznaajniji umetnici ovog perioda: SKOPAS on unosi strast, patetinost, promene u oblikovanju glave, unosi emocije i naruava miran izraz lica. Duboko usaene oi. Dela:Istoni friz na Mausoleumu, borba Grka i Amazonki, 360 - 350 g.p.n.e.

PRAKISTEL najvei Atinski predstavnik lepog stila. On tei ka eleganciji, njegove figure poseduju mekou senke. Ovaj umetnik je doprineo promeni kontra posta, uveo je oslonac pod ruku i dobio veu izvijenost tela. Majstor je enske ljupkosti i ulnog oivljavanja puti. Dela:Afrodita, 330 g.p.n.e., mermer, najslavnija statua, simbol savrenstva, prva potpuno naga slika ove boginje Grupa Hermes sa malim Bahom, 330 - 320 g.p.n.e.

LISIP tree vano ime predhelenistike ere. Menja polikletove proporciji, dolazti do vitkijeg tela (glava : telo = 1:8). Analizira i menja kontrapost tako to prikazuje figuru u trenutku promene oslonca s jedne noge na drugu. Ucinio je smeli prodor u prostor, rukom opruene u horizontalno ispred tela i time osposobio figuru za spontan trodimenzionalni pokret. Slobodu naglaava i dijagonalna linija slobodne noge i neposluna kosa. Dela:Apoksimenos (struga) Pesniar, kopija Heraklo koji se odmara, kopija

HELENISTIKA ERA SKULPTURA O razvoju grke skulpture u prvom veku helenistike ere znamo malo. Dela su brojne teme iz svakodnevnog ivota, a velika produkcija dovodi do serijskog stvaranja. Posle Fidijske vedre snage, Prakistelove enjive lepote i Lisipove elegenacije, ostalo je da se izrazi, patetika, grimasa, teatralnost i fiziki bol. esto se javlja meuzavisnost izmeu statue i prosotra, npr. Nike sa Samotrake. Vana grana grkog vajarstva je portret. Poev od IV v.p.n.e. portret i sad cveta. U ovoj eri su raene i male skulpture za privatne vlasnike. Teme: osim mitolokih, prosjaci, ulini svirai, seljaci, mlade pomodarke i sl. Groteskno, aljivo i slikovito. ak se prikazuju i motivi iz ljubavne mitologije. Naracija je jaka, umetnost pria i zabavlja, prenaglaenost je izraza, koriste se nevani efekti. To nisu svojstva skulpture velike umetnosti. Dela:Gal na umoru, 230 220 g.p.n.e., kopija, prikazan etniki tip, dostojanstvo i patos, razdvajanje duha i tela Faun Barberin, 220 g.p.n.e., kopija Friz Zevsovog hrama u Pergamu, 180 g.p.n.e., 120m, duboko klesane figure Nike sa Samotrake, 200-190 g.p.n.e., uravnoteen pokret,iva draperija, aktivna povezanost figure i prostora, najvee remek delo helenistike ere Glava sa Delosa, bronza, original, odraz duhovnog, portret, prikazana strepnja i psiholoki patos Igraica pod velom, 200 g.p.n.e., bronazana statueta

13

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

ETRURSKA UMETNOSTBronzano doba na Italijanskom poluostrvu se zadralo do VIII veka p.n.e.. U tom veku Etrurci naseljavaju podruje dananje Toscane (legenda o postanku Rima 753 g.p.n.e.). Po Herodotu oni su doli iz Male Azije to je i danas predmet i rasprava. U kulturnom i istorijskom pogledu tesno su vezani za Malu Aziju i stari Bliski Istok. Takoe kopiraju Grke. Razvijali su se paraleleno sa Grkom, od Grka preuzimaju alfabet, a pretee su Rima. 280 g.p.n.e. Toscanu osvajaju Rimljani, a u I v.p.n.e. prestaje administrativno da postoji Etrurska drava. Njihova kultura je trpela Grke uticaje, ali je bila samostalna u tokovima umetnosti. Faze Etrurske umetnosti: GEOMETRIJSKA FAZA, do VII v.p.n.e. (istovremeno sa Grkom) ORIJENTALNA FAZA, VII poetak VI v.p.n.e. ARHAIKA, VI i V v.p.n.e. (meanje sa Grkom umetnosti) PRODUENA ARHAIKA, od V v.p.n.e. (arhajska dekadencija) HELENIZAM Etrurci su bili mnogoboci kao i Grci, ali im je religija mrana i mistina. Etrurci su radili monumentalne grobnice koje kasnije Rimljani nisu skrnavili i iz njih mi poznajemo svu njihovu umetnost. Urna je sud od peene gline sa ostacima pokojnika i opremom potrebnom za zagrobni ivot. Oko 700 g.p.n.e. urne dobijaju ljudski oblik (poklopac predstavlja glavu). U periodu VI do kraja V v.p.n.e. etrurska umetnost je pokazala najvie ivotne snage. Grobnice postaju sve sloenije, pokojnici su predstavljeni u punoj veliini u poluleeem stavu na poklopcu sarkofaga koji je imao oblik leaja, kao da uestvuje u kakvom sveanom obredu, dok im je arhajski osmeh poigravao sa usana. Etrurski slikar (zidno slikarstvo) znao je da postavi oveka u prirodan okvir, pun efekata, uz suprotnost u boji tela muke i enske figure. Tokom V v.p.n.e. etrursko shvatanje zagrobnog ivota postaje kompleksnije, manje sklono veselju, pa smrt znai rastanak, a ne produetak ivota. Etrurska monumentalana skulptura odlikuje se masivnou, trodimenzionalnou, snagom i naznakom da je telo u pokretu. Etrurci su posvetili veliki znaaj portretu u vidu glave bronzanih statua. Oni su bili majstori u obradi metala, imali su visok kvalitet livakog rada i doterivanja poev od VI v.p.n.e. rade bronzane statuete, ogledala i sl. za domae trite i izvoz. Dela:Sarkofag iz Cerverterija, 520 g.p.n.e Mladi i demon smrti (sud za pepeo), IV v.p.n.e. Apolon iz Veja, 500 g.p.n.e., glina Vuica, 500 g.p.n.e., bronza, po legendi odhranila Romula i Rema Portret deaka, bronza, III v.p.n.e. Plesaica i plesa, 520 g.p.n.e., detalj sa zidne slike iz groba sa lavicama, energija i ivahnost plesa, dela su zdepasta i miiava, stopala i noge i glava u profilu, trup iz anfasa

1. 2. 3. 4. 5.

POREENJE:

Grka umetnost1. 2. 3. 4. namenjena estetskom uivanju teme manifestacije ljudskog ivota optimistina beli mermer, zlato, bronza, slonovaa analizira se cela figura

Etrurska umetnost1. 2. 3. 4. 5. zagrobnog karaktera tema zagrobnog ivota sumornost, oporost, turobnost peena zemlja, bronza, meki kamen razvoj portreta

5.

14

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

RIMSKA UMETNOSTRimljani se 509 g.p.n.e. pobunjuju proiv Etruraca i osnivaju republiku. 396 g.p.n.e. razaraju Veje i poinju potinjavati Etrurce. Grade ogromnu dravu (od 331 g.p.n.e. postaje carstvo sa Oktavijanom Augustom na elu) koja se 395 godine deli na Zapadno i Istono Rimsko Carstvo. 476 god. pad Zapadnog Rimskog Carstva, a Istono Vizantija traje jo hiljadu godina. Rimska umetnost je produetak etrurske umetnosti pod velikim grkim uticajem, naroito posle 146 g.p.n.e. kad Rimljani osvajaju Grku. Oni prihvataju grku kulturu, mitologiju, nain oblaenja, umetnost i zanatski perfekcionizam. Uvoze na hiljadu originala arhajskih, klasinih i helenistikih dela, a jo ih vie kopiraju. Bili su zadovoljni kopijama i nije im smetalo to su originali bili neponovljivi. Ipak ostaje injenica da je rimska umetnost u celini drugaija od grke umetnosti. Mnogi njihovi umetnici su grkog porekla. Rimljani nisu posedovali stepene uspona u likovnom stvaranju i nikada nisu dostigli vrh kao Grci. Nemaju velikih umetnika, a i dela su retko potpisivana. Njihova dela su bila angaovana i u slubi drave, umetnost je slavila velike pobede Rima i rimskih imperatora osnova za portrete. VAJARSTVO I RELJEF Vajarstvo i reljef osljanjaju se na grku skulpturu, ali se njena originalnost ogleda u portretu, tj. realistinom prikazu lica, dok su poza i draperija uzeti od Grka, mada je rimska toga obilnija i sa vie nabora. Skulptura je samo spoljna manifestacija oblika, nikada nisu dostigli grki duh u skulpturi (idealizovau lepotu i apstraktan tip). Rimljani su lepotu traili u karakteru (portret i kada je svean u prvi plan iznosi line osobine). Najjae ukorenjene teme u rimskoj skulpturi: portret, istorijski narativni reljef i reprezentativna statua. PORTRET koreni su u helenizmu. Period oko 75 g.p.n.e. znaajan je po uobliavanju monumentalnog i nesumnjivo rimskog stila. Tela su tipska, a glave dodavane.u rimskom portretu retko se iskazala elja za dubljim doivljavanjem dela, oni su imali kult pokojnika. Dok helenistika (grka) glava ostavlja na nas utisak svojim utananim poimanjem psihologije modela, rimska nam na prvi pogled izgleda samo kao podroban izvetaj o topografiji lica i kao da karakter izbija na povrinu samo sluajno. A zapravo se radi o praotakom liku strahovitog autoriteta. U ovakvim portretima se vidi prastari rimski obiaj da se, kada umre glava porodice, pravi votana figura njegovog lica koja se uva u udubljenju zida ili porodinom oltaru. Vremenom se ovakvi portreti poinju raditi u mermeru, te postaju trajniji i monumentalniji u fizikom i duhovnom smislu. Dela:Portret rimljanina, 80 g.p.n.e., mermer Rimski patricije sa poprsjem svojih predaka, 30 g.p.n.e., mermer

REPREZENTATIVNA STATUA Rimske politike i vojne voe bile su odlikovane na taj nain to su se njihove statue postavljale na javnim mestima. Takoe, postojale su ematizovane poze za odreenu drutvenu funkciju. U periodu Augustove vladavine figura je trebalo da predstavi i boga i ljudsko bie, a ovakvo poimanje boanskog vladara potie iz Egipta i sa Bliskog Istoka. Glava iako idealizovana (helenizovana) ima potisnute detalje, a panja je usresreena na oi nadahnutog pogleda. Portret iz Trajanovog vremena (98 117 godine) zrai udnom snagom , slino grkom patosu, pretvorenom u rimsku plemenitost ksraktera. U III veku krize, kriza se odraava i u umetnosti. Velika je relistinost portreta (oi) iji je cilj u izrazu, a ne u dokumentu. Prikazuju se sve mrane ljudske strasti ljudske naravi: strah, podozrenje i svirepost. Osea se psiholoka obnaenost koja nas podsea na agoniju rimskog sveta, koja nije bila samo fizika ve i duhovna. Neto kasnije Plotin filozof je u tolikoj meri prezirao nesavrenstvo fizikog sveta da upote nije ni hteo da ima portret, (bio je

15

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

ruan, pa zbog toga i kompleksa prim. autora), a ovakvo gledite predstavlja kraj portretne umetnosti koja je do tad postojala. Pod uticajem hrianstva (koje je 313. godine legalizovano Milanskim ediktom, a 395. godine postalo dravna religija) menja se rimski portret. U hrianstvu su oi prozori due, te se uveavaju, postaju izuzetno znaajne i oblikovane. Dela:August iz Primaporte, 20 g.p.n.e., mermer enski portret, 90 godina,mermer Trajan, 100 godina Konjanika statua Marka Aurelija, 160 180 godina Filip Arabljanin, 244 249 godina Karakala , 211 217 godina Plotin, kraj III veka Konstantin Veliki

ISTORIJSKI (NARATIVNI) RELJEF Nastao iz elja rimskih imperatora da ovekovee svoje najznamenitije podvige u narativnim reljefima na monumentalnim oltarima, slavolucima i stubovima. Koristi se tehnika skjaaturo, tj. doaravanje dubine prostora na reljefu uputanjem oblika na osnovnu ravan. Prvi je plan malo izbaen, drugi malo uputen tj. figure koje su nam blie su izraene u veoj plastici. Reljefi:na Ari Pacis (Oltar mira) izraen 13 g.p.n.e. teme su idealizovane, ali pune stvarnih pojedinosti. Tu je helenski stil koji tei ka klasinom, dostigao svojh najvei izraz. Uoava se vea briga za dubinu prostora nego kod prethodnika iz klasine Grke. Trajanov stub izraen 106 113 godine u ast pobede nad Daanima. Reljef ne uspeva da pomiri ciljeve imperijalne umetnosti (narativne ili simboline) sa realistinom obradom prostora. Ovaj friz po broju figura i gustini pripovedanja i duini od preko 190m predstavlja do tad najambiciozniju kompoziciju. On je takoe i najvei promaaj, jer bi posmatra morao da tri oko stuba da bi pratio priu. reljefi na Konstantinovom slavoluku slavoluk je izgraen 312 315 godine. Reljefi na njemu prikazuju novi konstantinovski stil u punoj snazi. Ovde nema kosih linija, nema skraenja, arhitektura je spljotena uz pozadinu reljefa. Figure podsjeaju na lutke: velike glave, patuljasta tela i neralanjena. Nestao je kontraposto.kompozicija je simetrina i naglaava poloaj imperatora u frontalnom stavu.

-

SLIKARSTVO U slikarstvu uoavamo uticaj grke i etrurske umetnosti. Osnovni koncept i grkog i rimskog slikarstva je realistiko-iluzionistiki. Zastupljene su sve teme: mitoloke, istorijske, pejsai, anr-scene, portreti, mrtva priroda i dr. Koristi se linearna perspektiva skenografia, ali je nedosledna i nije nauno dokazana, i ima vie nedogleda i vazduna perspektiva skiagrafia. Boje su biljne i vetake. Slikalo se na drvetu, zidu i sl. Tehnike: 1. FRESKA, slikanje na vlanom Al Fresco, na polusuvom Meco Fresco i na suvom malteru Al Seco 2. MOZAIK, utiskivanje raznobojnih kamenia u sve malter na podu, zidu ... 3. ENKAUSTIKA, dve vrste: a preko oslikane povrine utiskuje se sloj voska b vosak se mea sa pigmentom, nanosi, pa glaa Najranija faza zidnog slikarstva tzv. prvi stil iz II v.p.n.e. je povezana sa helenizmom. Oko 100 g.p.n.e. ovaj stil zamenjuje jedan mnogo ambiciozniji, sloeniji stil, kojim se htelo pomou iluzionistikih perspektiva i prozorskih efekata, ukljuujui predele i figure, probiti i produbiti ravna povrina zida. Izdvojene su tri faze ovog drugog stila: drugi, trei i etvrti stil. Poto je perspektiva nedosledna i kod arhitektonskih crtea i kod pejsaa jedinstvo slike i crtea nije strukturno, ve poetsko. Ni senke nisu dosledne. Slikanje portreta kao i portetnih poprsja sluilo je kultu predaka, ali nita nije sauvano. Poznati su fajanski portreti. Dela:Bitka kod Isa, kopija u mozaiku Igra piljaka, I vek p.n.e., prefinjen linearni stil na mermernoj ploi Soba sa Iksionom, Pompeja, 63 79 godine, 79 godine Pompeju zatrpao je Vezuv Arhitektonska panorama, I vek p.n.e. Friz od zidnih slika u Vili Misterija, 50 godine

16

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

RANOHRIANSKA UMETNOSTJavlja se sa pojavom hrianstva i traje od II do poetka VI veka. Iz nje se razvija vizantijska umetnost i preromanika. Granice izmedju ranohrianske i vizantijske umetnosti nisu tano odreene. Ranohrianska umetnost je osnova srednjevekovne evropske civilizacije. Sve do 313 godine kad je car Konstantin legalizovao hrianstvo, o hrianskoj umetnosti znamo veoma malo. Do 200 godine nemamo nikakvih sauvanih spomenika ranohrianske umetnosti. Prvi ouvani oblici ranohrianske umetnosti potiu iz katakombi, sa mermernih ploa za zatvaranje grobova (hriani u rimskom carstvu bili su proganjani, te su se skrivali u katakombama podzemne prostorije za zajedniki obred i grobna mesta). Pogrebni ritual i obezbeenje predstvljali su vitalni interes za ranog hrianina, ija je vera poivala u nadi u veni ivot. Umetnost je kultnog karaktera, veliaju se duhovne osobine. Potencira se duhovno, a verske istine se prikazuju kroz simbole (kosmos, venost, smrt). Zanemaruju se likovne i estetske karakteristike. SLIKARSTVO Slikarstvo katakombi jasno izraava preokupaciju za drugim svetom. Slikar katakombi koriste tradicionalni renik da saopti novu simbolinu sadrinu, pa je za njega prvobitno znaenje oblika manje vano. Ovaj umetniki izraz odlikuje logika povezanost i jasnoa. Brz razvoj hrianske arhitekture velikih dimenzija imao je revolucionarno dejstvo i na razvoj ranohrianskog slikarstva. Odjednom je trebalo ogromne povrine zidova pokriti slikama dostojnim njihovog arhitektonskog okvira. Naalost, od dekoracije crkava IV veka je jako malo ostalo, tako da se ovaj razvoj slikarstva teko moe pratiti. Nasledstvo prolosti je i apsorbovano i preraeno. Iz ovog procesa rodio se jedan novi umetniki oblik ranohrianski zidni mozaik. Mozaik je kompozicija sastavljena od sitnih obojenih komada materijala, usaenih u gipsani malter. Ranohrianske crkve zahtevaju mozaik isto kao to su grki hramovi zahtevali skulpturu. Mozaik negira ravninu zidne povrine da bi ostvario iluziju nestvarnosti nebeskog carstva. Izbegavano je modelovanje. Figure su u dve dimenzije i udaljuju se od realizma. Figura nosi poruku ima velike oi, a veoma su esto u molitvenom stavu sa podignutim rukama. Pozadina ne igra nikakvu ulogu, kasnije prerasta u zlatno simbol boijeg. Teme su scene iz Starog i Novog Zaveta. Ljudske figure su sve izduenije, dobijaju formalni izraz i transcedentni karakter. Umetnost podrava crkvu koja je kosmika struktura. Dela:Slikana tavanica u katakombama Sv. Petra i Sv. Marcellina, Rim, poetak IV veka Mozaik u kupoli, crkva Sv. ora, Solun, kraj IV veka Razilazak Lota i Avrama, 430 godina, crkva Sta Maria Maggiore, Rim Minijatura iz Vatikanskog Vergilija iz Biblije, poetak V veka

VAJARSTVO U poreenju sa slikarstvom i arhitekturom imalo je sporednu ulogu. Biblijska zabrana u pogledu idola zabranjuje velike kultne statue, pa se esto u skulpturi moralo kloniti figura u pravoj veliini. Tako se vajarstvo od samog poetka razvijalo u antimonumentalnom pravcu (od prostorne dubine i masivnih razmera grko-rimskih statua ka plitkim oblicima malih dimenzija i ipkastoj dekoraciji povrina). Najstarija dela hrianske skulpture su mermerni sarkofazi. Prikazivani dogaaji i linosti nemaju ulogu da priaju svoju istoriju, fiziku ili emocionalnu, ve da u naem duhu prizovu jedno vie simboliko znaenje koje ih vee. Kada je monumentalna skulptura izgubila pokroviteljstvo crkve zadrala je neko vreme pokroviteljstvo drave. Ve od 450 godine spoljanja slinost portretne skulpture se povlai pred likom duhovnog ideala, katkad veoma izraajnog, ali sve bezlinijeg. Ne samo individualnost lika, ve ni samo ljudsko telo, nije vie opipljiva realnost. To je bio kraj grke tradicije slobodne skulpture za narednih 100 godina. Dela:Sarkofag Junija Basa, Vatikanske peine, 359 godina Arhaneo Mihailo (krilo diptiha), poetak VI veka, slonovaa Eutropijev portret, 450 godona, mermer

17

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

VIZANTIJSKA UMETNOST395 godine car Teodosije deli Rimsko Carstvo na dva dela: Zapadno Rimsko Carstvo (pad 467 godine) i Istono Rimsko Carstvo Vizantija (pad 1453 godine). Vekovne rasprave o primatu u crkvi izmeu rimskih papa i carigradskih patrijarha dovodi do crkvenog raskola 1054 godine. Vizantijski carevi su prvo bili svetenici, pa tek onda svetovni vladari. Vizantijska umetnost (vizanzijski stil, stil carskog dvora u Carigradu) izdvaja se ubrzo posle deobe carstva, ali sve do poetka VI veka teko ju je razlikovati od ranohrianske umetnosti. Iz ranohrianske umetnosti ostaje otpor prema vajarstvu, te nema monumentalne skulpture, tako da je zastupljeno samo slikarstvo tj. mozaik, ikona i freska. Vizantijska umetnost se razvija na grkom tlu: Mala Azija, Grka, Balkan, Italija, ali ona nije nastavak grke umetnosti. Vizantijska umetnost je simbolina, edukativna i komemorativna. Osnovne teme su religiozne. Antropomorfizam ovde dobija novi smisao. Figure su idealizovane, asketizam izraza priguuje line crte, a figure su predmet divljenja i slue za tumaenje religiozne teme. Oi su velike i one su prozori due. Figure su viestruko naglaene: kompoziciono, prostorno, dimenzionalno. Postoji disproporcija izmeu figure i prostora, figure i pejzaa, koji je namerno smanjen. Ide se ka ortogonalizmu, negira se perspektiva i zastupljena je polihromija. Simbolika u vizantijskoj umetnosti: svetlosni zraci usmerena energija Boije volje boje: crvena Boanska energija bela Boanska svetlost crna smrt zelena mladost i cvetanje plava veno, nebesko, transcedentno hram simbolina pedstava celog kosmosa Dekor u crkvi: mozaik u gornjem delu hrama, dok se ispod njega sputaju polihromne mermerne ploe. Svaki deo crkve, poto ima odreenu simboliku, ima i specifinu dekoraciju. Periodi u vizantijskoj umetnosti: I epoha Zlatno Justinijanovo doba (527 726 godine) II epoha Ikonoklazma (VIII IX vek) III epoha doba Makedonske dinastije (IX XI vek), drugo zlatno doba IV epoha doba vladara Komnena (XI XIII vek) V epoha Latinsko carstvo (1204 1261 g.), doba Krstakih ratova VI epoha epoha Paleologa i kraj vizantijske umetnosti (XIII XV vek) SLIKARSTVO Vizantijsko slikarstvo je religiozno i crkveno, ali i raskono, sveano, dvorsko. Slui i Bogu i vladarima. Vizantijsko slikarstvo je dalo Hrianstvu poseban umetniki izraz. Slika iskazuje Boiju istinu. Ona utie na matu vernika dematerijalizacijom. Vizantijsko slikarstvo je spiritualno, prikazivane su linosti iz Jevanelja. To je umetnost koja negira stvarnost i ne imitira realnost. Izraz duhovnog je vaniji od prikaza telesnog. U vizantijskom stilu dominira kruta hijerarhinost, mirna sveana poza i odmeren sveani gest dvorskog ceremonijala ili crkvenog obreda. Figura vie lebdi, nego to stoji ili sedi. Tei se dvodimenzionalnoj predstavi. Podloga je plava ili zlatna. Predmeti su lieni teine ili zapremine. Tela su laka i izduena. Pojedini predmeti su postavljeni u tzv. inverznoj perspektivi, da bi se stvorila dubina prostora, ali se zadrava utisak iracionalnog. Disk oreola u kompoziciji igra vanu ulogu. Forma lica, ruku, nabora, dekoracije i dr. je ustaljena. Glava je ovalna, elo je visoko pamet, nos je dug, usta mala, oi su ogromne i one su prozori due. Svaki predmet ima svoju perspektivu i prikazuje se tako da se vidi ono najvanije. Ljudska figura je osnovni motiv u vizantijskoj umetnosti. Bog otac se nikad ne prikazuje, on se samo evocira. Ako su u kompoziciju uneti arhitektonski elementi ili elementi pejsaa, njihova uloga je da objasne mesto deavanja radnje i oni su odreeni kao dekorativni dodaci. Osnovni vidovi slikarstva:

18

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

IKONA je portretna slika Bogorodice, Hrista, svetaca ili predstava scena. Raena je na drvenoj ploi prepariranoj gipsnom podlogom u tehnici tempere. Slikani portreti razvili su se u ranom hrianstvu iz grko-rimskih portreta. Veza sa grko-rimskim portretnim slikarstvom nije samo u medijumu enkaustici (tehlika slikanja starih Grka koja se sastojala u tome da se votane boje putem zagrevanja prenose na osnovu slike, obino na drvo), nju vidimo i po finoj gradaciji svetlosti i senke. Ikona je izvanredno snano delo, verovalo se u natprirodno poreklo svetih slika. Najdragocenije su raene u tehici mozaika. Sa pravoslavnom verom slikarstv ikona dolazi i na Balkan i Rusiju. Jedna od glavnih tema su 12 velikh praznika iz Jevanelijskog ciklusa. Frontalnost i krupne oi dominiraju nad asketskim telom. MOZAIK se radi utiskivanjem malih kockica bojenog stakla u sve malter i uglavnom se nalazi u gornjim delovima hrama. FRESKA je slika na vlanom, polusuvom i suvom malteru. Pokriva velike povrine u unutranjosti hrama. Jeftina je tehika, a u vizantijskoj umetnosti je malo ima. VAJARSTVO Poto u vizantijskoj umetnosti nema monumentalnog vajarstva,a statue velikih razmera izumrle su sa poslednjim carskim portretima, vajarstvo je ogranieno na arhitektonske ornamente i reljefe manjih razmera, naroito u slonovai i metalu. I epoha Za vreme vladavine Justinijana 527 565 g. najvie se radi mozaik, dok se ikonografija tek zainje. Figure su neobino tanke i visoke, tela izgledaju sposobna samo za ceremonijalne spore pokrete. Svaki nagovetaj pokreta je iskljuen. Odea je prikazana u raskonim arama. II epoha Poinje carskim ediktom,izdao Lav III, 726 godine kojim su zabranjene religiozne slike. Borba je trajala 100 godina. Postojala su dva tabora: Ikonoborci eleli su ograniiti umetnost na apstraktne simbole, na biljne i ivotinjske oblike, elemente su crpili iz helenistikog dekora i savremene ornamentike islamskog istoka. Ikonofili podravali su izradu ikona. III epoha 843 godine pobeuju ikonofili. Ova epoha je bila drugo zlatno doba vizantijske umetnosti. Dolazi do obnavljanja svetovne umetnosti, kao i poznih klasinih motiva. Najlepa dela odlikuju se klasicizmom koji je skladno sajedinjen sa duhovnim idealom ljudske lepote. Kompozicija je uravnoteena i jasna. Najznaajniji vid klasinog naslea je emocionalan, to je onaj plemeniti patos izraen gestovima i izrazima lica. Najvee ostvarenje II zlatnog doba je unoenje samilosne crte u crkvenu umetnost. IV epoha - je period vrhunca u slikarstvu. Glavni elemenat stila je linearna arabeska,ornament na arapski nain. Figure su izrazito izduene i vitke. Kompozicje su velike sa vie figura datim u irokim potezima. V epoha Zapoinje padom Carigrada u toku IV Krstakog rata. Period stagnacije u umetnosti. Linearni stil se zamenjuje plastinim stilom, vea je monumentalnost. Izbegava se dekorativnost VI epoha Izrazito narativan period. Zbog slabljenja i osiromaenja carstva freske se vie rade. Javlja se nagomilavanje novih ikonografskih tema. Naglaena je inverzna perspektiva. Kompozicije su manje. Figure su plastinije, naglaava se pokret, draperija je esto pokrenuta radi pojaavanja dramatinosti prikazivanja. Vie je boja i detalja, nema monumentalmosti.dela:Justinijan sa pratnjom, mozaik, 547 g., crkva S. Vitale, Ravena Carica Teodora sa pratnjom, mozaik, 547 g., crkva S. Vitale, Ravena Bogorodica, enkaustika na drvetu, crkva Sta Francesca Romana, Rim, VI VII vek Unutranjost apside u crkvi S. Apollinare in Classe, Ravena, 533 549 g. Mozaik na kupoli, manastirska crkva u Dafni, Grka, XI vek Prizori iz Knjige Postanja, mozaik, 1200 g., katedrala Sv. Marka, Venecija Anastazis, freska, 1310 1320 g., crkva Svetog Spasa u Hori, Carigrad Starozavetna Trojica, ikona, 1410 1420 g., Andrej Rubljov Bogorodica na prestolu, XIII vek, ikona

19

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Stari vek

20

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Srednji vek

PREROMANIKAPreromanska umetnost je umetnost Zapadne Evrope i samo se prirodno razlikuje od umetnosti Istone Evrope. Podela Rimskog Carstva izazvala je rascep hrianske crkve na istonu pravoslavnu i zapadnu katoliku. Ipak, zajedniki imenitelj obe crkve je Hrianstvo. Paralelno sa vizantijskom umetnou na zapadu se javljaju preromanika, romanika i gotika. Sadraj preromanske umetnosti je uglavnom religiozan. Stil je anarhian, slau se elementi razliitih kultura da bi nagovestili formiranje novog kulturnog jedinstva. Uticaji razliitih kultura: 1. ostaci antike kulture 2. istono hrianska kultura 3. kultura varvara Dozvljeno je trodimenzionalno prikazivanje figure, naglaavanje svetlosti i senke. ee je slikarstvo, nego vajarstvo. Na preromaniku skulpturu uticalo je mnogo inilaca, nema skulpture veih razmera jer je postojao strah od paganske idolatrije. Razvija se vrlo plitka plastika, plitak reljef u dve ravni. Skulptura je vezana za arhitekturu (vrata, presto i sarkofazi) i reljefna. Motivi su ogranieni ikonoklasinim temama zoomorfni, geometrijski, ivotinjski oblici, i plastikom hrianskog istoka. Podela preromanike: 1. VI VIII vek Kultura varvara, doba Merovinga 2. VIII IX vek Karolinka umetnost 3. X XI vek Otonska umetnost KULTURA VARVARA, 650 750 g., (mrano doba, doba neprosveenosti) Germanska plemena koja su prodrla u Zapadnu Evropu sa istoka nosila su sa sobom jednu staru i duboko rasprostranjenu tradicuju tzv. ivotinjskog stila. Ovakva umetnost karakteristina je za sve varvare: Kelte, Slovene, Normane i dr. To je umetnost seobe naroda. ivotinjski stil se odlikuje kombinacijom geometrijskih (apstraktnih) oblika i organskih oblika slobodne uobrazilje, disciplinom forme i ornamentalnog karaktera. On je znaajan element u keltsko-garmanskoj umetnosti ranog srednjeg veka. Uglavnom su izraivani predmeti primenjene umetnosti. Rad u metalu razliitih vrsta i tehnika u zanatskom pogledu esto izvanredno prefinjen, bio je glavni medijum ivotinjskog stila. Takoe se dosta radilo u drvetu i koi, a to su troni materijali, tako da je ostataka veoma malo. U toku perioda neprosveenosti ovi se elementi ivotinjskog stila u Zapadnoj Evropi rade i u kamenu i u iluminaciji rukopisa. Irci su tokom ovog perioda preuzeli duhovno i kulturno vostvo Zapadne Evrope, pa je period od 600 800 g. nazvan Zlatno doba Irske. Njihove pisarne radionice scriptarie postale su sredite umetnikih nastojanja. Za njih su slike koje su ilustrovale biblijske dogaaje bile sasvim malo zanimljive, dok veliku panju poklanjaju dekorativnom ukraavanju, ornamentu i arama ivotinjskog stila. Jedino ouvano slikarstvo su bile minijature. Dela:Stranica sa krstom iz Lindisfarnskog etvorojevanelja, 700 g. Raspee, sa knjikog poveza, VIII vek,Dablin, Irska Reljef sa parapetne ploe, potpis patrijarha Sigvalda, 725 750 g., mermer, krstionica katedrale Cividale, Italija Simbol Sv. Marka iz Ehternakog etvorojevanelja, 700 g., Irska

KAROLINKA UMETNOST 751 g. Pipin Mali je krunisan za kralja Franake drave. Njegov naslednik Karlo Veliki je pokuao da rekonstrie Rimsko Carstvo, a 800 g. je proglaen od strane pape za cara Rimljana. Samim tim umetnost Zapadne Evrope ponovo vee za antiku, kao deo svesne politike obnove. Karolinka obnova moe se nazvati prvom i najvanijom fazom stvarnog sjedinjavanja keltsko-germanskog duha sa duhom sredozemnog sveta. Likovne umetnosti imale su vanu ulogu u karolinkom programu. Iz knjievnih izvora saznajemo da su se u karolinkim crkvama nalazili zidne slike, mozaici i reljefi, ali je sve

21

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Srednji vek

skoro iezlo. Sauvali su se samo iluminirani rukopisi, radovi u slonovai i zlatu. Umetnik naglaava prozorski vid slike. Dinamizam linije podsea na plahovit pokret iz doba neprosveenosti. Poznata je Renska kola karolinkih rukopisa. Kraj karolinke umetnosti se poklapa sa krajem Karolinkog Carstva, druga plovina IX veka. Karakteristike karolinke umetnosti: 1. orijentacija od simbolike ka naraciji 2. uvedena ljudska figura koje ima negativan odnos prema antici 3. funkcionalno dimenzionisanje figure, prema znaaju 4. rade se minijature i freske 5. skulpture nemaju treu dimenziju Dela:

-

Odo iz Melza, katedrala u Aachenu, 796 895 g., (westwerk spajanje svetovnog i duhovnog) Sv. Mateja iz Jevanelja Karla Velikog, 800 810 g. Sv. Marko iz Jevanelja renskog nadbiskupa Eba, 816 835 g., ustreptala energija koja sve stavlja u pokret Ilustracije iz Utrehtskog psaltira Adam i Eva iz Biblije Karla elavog, 850 g., ivahno pripovedanje Prednje korice etverojevnelje iz Lindaua, 870 g., zlato idrago kamenje

-

OTONSKA UMETNOST Raspadom Karolinkog Carstva 843 g., Verdenskim ugovorom, nastaju tri anarhina kraljevstva, kojim vladaju saksonski kraljevi. Stalne provale Normana predstavljaju smetnju decenijama dalji razvoj umetnosti. etiri vana dogaaja za razvoj Otonske umetnosti su: 1. 910 g. osnovana opatija Cluny, sto predstavlja znaajnu versku obnovu 2. 936 g. Oton I u Aachenu je krunisan za cara, krunisao ga Sv. Benedikt, obeava obnoviti dravu Karla Velikog 3. enidba Otona I udovicom langobardskog kralja, te ga papa 962 g. krunie za cara Svetog Rimskog Carstva 4. 972 g. Oton II eni vizantijsku kneginju (princezu) Teofanu Nemaka, dakle, postaje vodea sila u Evropi u politikom i kulturnom pogledu. Otonska umetnost poinje kao obnova karolinkih tradicija, uz jake vizantijske uticaje, uz dodatno naglaavanje ceremonijalnih i kulturnih vrednosti. Otonski umetnik prevodi vizantijski jezik na jezik skulpture velikih dimenzija. Plemeniti patos menja izraajnim realizmom, koji od tada postaje glavna snaga nemake umetnosti. Linearni je stil. Plavo vidljivo nebo menja zlatnu pozadinu. Radilo se slikarstvo, skulptura reljef i crte snane grafike. Od vizantije je uzet estetski simbolizam. Dela:

-

Gerovo raspee, 975 1000 g., drvo, katedrala u Kelnu Bronzana vrata biskupa Bernwarda za crkvu St. Michael, 1015 g., Hildeshajm Korice za Codex Aureus iz Echternacha, 983 g. Minijature iz Jevanelja manastirske poglavarice Hilde, poetak XII veka,Darmstadt

22

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Srednji vek

ROMANIKATraje od 1050 1200 godine. Razvija se od doba Karla Velikog i Otona III. Sastoji se od velikog broja raznolikh regionalnih stilova, karakteristinih i tesno povezanih. Francuska ima vodeu ulogu, a potom panija, Italija, Nemaka i Engleska. Javlja se u itavoj Zapadnoj Evropi. To je doba intenzivne intelektualne aktivnosti. Zrela romanika se javlja u XII veku. Romanika umetnost nije nastala iz jednog izvora. Osnovni faktori su: 1. naslae iz karolinke i otonske umetnosti 2. poruke iz Cluny-ja se uvruju do 1000 g. i poinju se iriti po Zapadnoj Evropi (Cluny-jevski Benediktinski red je drao glavne manastirske crkve na hodoasnikim putevima ka Santiago da Campostelu i Rimu) 3. pobeda Hrianstva u Evropi: hristijanizacija Viknga pad Kordovskog kalifata 1031 g. hodoasniko putovanje dostiglo je vrhunac u Krstakim ratovima 4. obnavljanje trgovine u Sredozemlju, te samim tim i obnova gradova: Venecija, enova , Piza... Dolazi do poveane graevinske aktivnosti, a crkve dobijaju jednostavnu koncepciju. One su masivne, arhitektonski oblici su svedeni na pravilne geometrijske oblike, bogato su razuene, imaju bogatu spoljnu dekoraciju, ornament i skulpturu, brodovi su zasvoeni. Dakle, daleko su vie rimske po izgledu od starohrianskih, otonskih, karolinkih i vizantijskih crkvi, te dobijaju te dobijaju naziv romanike pa otud i naziv romanika. Vajarstvo i slikarstvo su u slubi arhitekture. VAJARSTVO Romaniko vajarstvo se javlja u dva vida: 1. monumentalna skulptura 2. kamena reljefna dekoracija vezana za arhitekturu Obnova monumentalne skulpture zauuje, jer ni karolinka, ni otonska umetnost nisu pokazivale tenju u tom pravcu. Dotle su arhitektonski dekorativni reljef i slikarstvo imali kontinuiran tok razvoja. Razvoj vajarstva u kamenu se najpre deava u JZ Francuskoj i Sj. paniji na i u crkvama, koje se nalaze na hodoasnikom putu za Santiao da Campostelu, oko 1050 1100 g. Razlog: masivni, veliki, trodimenzionalni, reljefni likovi su mnogo vie realni od slika. Skulptor se boji prazne povrine, te je pretrpava likovima u horizontalnom ili vertikalnom rasporedu. Nema smisla za red. U kompoziciji postoji nebeska i zemaljska hijerarhija, nebesko je iznad zemaljskog. Takoe postoji i izokefalij, funkcionalno dimenzionisanje delovi tela u akciji su naglaeniji i obraeniji od onih u mirovanju. Romanika uvodi figuraciju u skulpturu, ali se javljaju problemi proporcije i anatomije. Njeno korienje je ogranieno na dekoraciju kapitela i portala. Veoma je retka slobodna skulptura. Javljaju se raznovrsne dekoracije kapitela, skulptura je u timpanonu, u nii i uz trimo (srednji stub koji nosi nadvratnik). Skulpture u nii: imaju arhitektonski okvir poreklo iz vizantijskog izvora, frontalni strav, masivnost. Skulpture uz trimo i bone stubove portala: obraene su sa neverovatnom savitljivou uz stub, nemaju samo dekorativnu namenu, ve i izraajnu. Predstavljaju zaleene demone ili figure uvare. Skulpture na portalima: imaju snaan izraz, neobuzdanu matu i nervoznu gipkost oblika - uticaj iz iluminiranih rukopisa. Mezanska romanika skulptura: izvrsni radovi u metalu i skladne kompozicije i dobra izrada. Bronzani krazi za vodu u obliku lavova, zmajeva, grifona i slinih ivotnja se uvode u crkvenu slubu (ritualno pranje ruku svetenika), a nadahnuti su motivima sa Biskog Istoka. Benedetto Antelami je najvei vajar u Italiji romanike umetnosti. Izraena mu je monumentalnost i lini stil. Dela:

23

Jandri Jovan

Istorija umetnosti-

Srednji vek

Apostol, crkva St. Sernin, Touluse, kamena ploa, 1090 g. Juni portal crkve St. Pierre, Maissac, poetak XII veka Strani Sud, zapadni timpanon katedrale u Autunu, 1130 1135 g. Odailjanje apostola, timpanon srednjeg portala narteksa, Vezelay, 1120 1132 gKralj David, zapadno proelje katedrale Fidenca, 1180 1190 g., Benedetto Antelami, fiziki slobodno stoji u nii, ali zahteva arhitektonski okvir Spomenik Lava, bronza, 1166 g., trg pred katedralom, Braunschweig, jedina potpuno slobodna romanika statua

SLIKARSTVO Romaniko slikarstvo se ne odlikuje kao i skulptura iznenadnim revolucionarnim razvojem. Ono predstavlja kontinuirani razvoj karolinkog i otonskog slikarstva, plus razni uticaji, naroito iluminiranih rukopisa. Isezao je i poslednji trag klasinog iluzionizma, plastinog modelovanja renske kole i njenog nagovetavanja svetlosti i prostora. Figure su oiviene debelom konturom, koje su ispunjene svetlim, punim bojama, tako da je trodimenzionalnost slike svedena na naleganja ravnih ploa. Slikarska dela su jasna i precizna i tek sad moemo rei da su figuralni, simbolini i dekorativni elementi kompozicije spojeni u jedinstven sklop. Dakle, postoji snano oseanje za kompoziciju. Zidno slikarstvo je raeno u tehnici Al Fresco. Glavni cilj slikarstrva je naracija, a ne likovna lepota. Figure su stilizovane, ne reprodukuju prirodne proporcije i forne, te pokrete i stavove. Kao i kod vizantijskog slikarstva tei se iluziji prostora. Radi se na jednoobraznoj podlozi, svetloj ili tamnoj, koja slui da istakne predstave figura i predmeta, kao kod Vizantije. Ljudska figura je dominantna u odnosu na arhitekturu. Od mnotva regionalnih stilova najvea ostvarenja proizala su iz manastirskih pisarnica Sj. Francuske, Belgije i J. Engleske. Ubrzo posle 1150 g. osea se zunatna promena u stilu: umesto apstraktne eme javljaju se trodimenzionalni oblici sa nagovetavanjem oble mase tela. Obnavlja se interesovanje za perspektivu. Polako se sve vie uvaava lepota antikih umetnikih dela. To je poetak postepenog prelaza u gotiku.dela.Sv. Marko iz Jevanelja u Corbieu, 1025 1050 g. Zidanje Vavilonske kule, crkva St.Savin-sur Gartempe, freska, oko 1110. Sv. Mihovil, Notre-Dame, Le Puy, freska, XI vek Portret lekara, minijatura, 1160. g. Prelazak preko Crvenog mora, Nikolas iz Verduna, 1181. g; emajlirana ploa, Austrija Proletni pejsa, iz rukopisa Carmina Burana, poetak XIII veka, prvi pejza u umetnosti Zapada posle klasinog doba

24

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Srednji vek

GOTIKATraje od XII XV veka. Gotiku moemo tumaiti kao proizvod novog tumaenja sveta, koje se ogleda u nebeskoj i zemaljskoj hijerarhiji sveta. Nestaje strogi dualizam koji je do tad postojao. Materijalni svet je proizvod dobrote stvaranja Boga, a Bog vie ne kanjava nego prata. Gotika umetnost poinje u Francuskoj, tanije u Ile-de-Franceu i iri se u celoj Evropi, poznata pod imenom Opus Modernum ili Francigenum (moderan ili francuski rad). Tek u renesansi dobija ime gotika, kao pogrdno ime za stil koji predstavlja poslednje razdoblje srednjevekovnog stvaranja, kao stil manje vredan, varvarski (gotski). Izraz gotiki je prvenstveno skovan za stil u arhitekturi, a u arhitekturi se karakteristike ovog stila najlake raspoznaju i dostiu svoju najviu manifestaciju. Gotika poinje u arhitekturi. Gotika umetnost, kao ni jedan stil do tada, ima tano odreeno mesto i vreme postanka. Javlja se od 1137 1144 godine kada je opat Suger preziivao (proirio i prepravio) opatijsku crkvu u Saint-Denisu, kada je kao savetnik Luja XVI iskovao savez monarhije i crkve i u slavu toga podigao ovu opatiju. Suger je eleo da ova opatija bude duhovno sredite Francuske, najprestinjia hodoasnika crkva, te ia verskih i rodoljubivih oseanja. Podela Gotike: 1. RANA GOTIKA, period od kraja XII do poetka XIII veka 2. RAZVIJENA GOTIKA, XIII i XIV vek 3. POZNA (CVETNA) GOTIKA, XV i XVI vek Gradovi postaju centri umetnosti, ali se umetnost i dalje smatra vidom zanata. Osobine: slobodnija kompozicija, proporcionalnost oblika, javlja se lina nota, osim verskih i profane teme (kalendari, zodijaki znaci, profane linosti), sadraji su humaniji (roenje Hrista, Poklonjenje mudraca, krunisanje Bogorodice), simboliku zamenjuje naturalizam i realizam. Gotika umetnost poinje kao lokalna forma, iri se po celoj Evropi, u XIII veku gubi svoju uvoznu ar, a regionalne varijante preovlauju, sredinom XIV veka ove varijante imaju jak meusobni uticaj, pa oko 1400. godine gotika predstavlja homogen, internacionalan stil. Ubrzo posle toga ovo jedinstvo se raspada. Italija sa Firencom stvara ranu renesansu, a Flandrija poznu gotiku. VAJARSTVO FRANCUSKA Gotiko vajarstvo traje od 1150 1420. godine. Razvija se iz romanikog vajarstva. Dostiglo vrhunac 1220 1420. godine. Do 1200. godine skulptura je bila strogo vezana za arhitekturu, a u poznoj gotici dolazi do odvajanja skulpture od arhitekture. Vajarstvo ostaje u sastavu arhitekture, ali gubi dekorativni karakter i arhaine stilizovane forme. Zagovara se trodimenzionalnost. Stil XIII veka je idealistiki, odlikuje se vedrinom, plemenitou i duhovnou, od XIV veka idealizam zamenjuje ivopisni realizam. Skulptura je bila polihromna, al boje su nestale Gotski vajani dekor: u okviru portala, prozora, na kapitelima, konzolama i drugo. Poto je gotiko vajarstvo poelo u Francuskoj, a bilo je veinom vezano za crkveni dekor, njegov razvoj moemo pratiti razvojem skulpture na portalima katedrala u Francuskoj. Uporeenje gotskog sa romanikim portalom: novo oseanje za red, figure kao da stoje mirno naglaava se simetrija i jasnoa, naspram zbijenosti figure stoje kao samostalni entiteti, te nisu meusobno povezane figure na dovratnicima su u sutini statue sa sopstvenom osnovom, to je prvi korak ka osvajanju monumjentalne skulpture. Kruti obliasti oblik stuba pozajmljen za ljudksu figuru uzrokovao je da ove skulpture budu apstraktnije nego romanske prethodnice, no one nee dugo odrati tu nepominosti i neprirodnu srazmeru - glave figure na dovratnicima odiu plemenitou i ovenou, naglaavajui realizam gotikog vajarstva figure na timpanonima meusobno opte pogledom ili gestom

25

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Srednji vek

Rana faza zrele gotike skulpture poinje 1195. godine kad su izgraeni novi portali katedrale u Chartresu posle poara. Simbioza statue i stuba se razlae, irina figure i njihova detaljno obraena postolja zasenjuju stub. Osa tela je slobodna, blago kriva u obliku slova S. Detalji su tano odraeni. Figura je iva, ali ne samo zbog realizma, ve zbog vedre i uravnoteene slike oveka koji taj realizam izraava. Vrhunac gotikog klasicizma 1225 1245. g., (na dovratnicima katedrale u Reimsu). Stubovi su totalno potisnuti, izraenija je krivina ose tela. Dominira profil, ali se radi i anfas. Draperija je bogato naglaena. Poetkom XIV veka nestaje i poslednji trag klasicizma iz gotike skulpture. Figura postaje upljikava i apstraktna. Izboine su svedene na minimum, pa izgledaju kao linije, a ne kao zapremine. Statua je bestelesna, izvijena, nema vie nikakve veze sa klasinim kontrapostom. Gotiki realizam je realizam osobitog, usresreen na pojedinosti, a ne na celinu figure sladunjava elegancija. Najznaajnija dela ovog stila su skulpture manjih dimenzija. Statua je sauvala emocionalnu dra sr gotike umetnosti. Dela:Zapadni portal, katedrala u Chartresu, 1145 1170 g. Portal junog transepta, katedrala u Chartresu, 1215 1220 g. Smrt Bogorodice, timpanon na portalu junog transepta, Katedrala u Strasbourgu, 1220g. Blagovesti i Poseta, zapadni portal katedrale u Reimsu, 1225 1245 g. Melhisadek i Avram, unutranji zapadni zid katedrale u Reimsu Pariska Bogorodica, poetak XIV veka, Notre-Dame, Pariz

irenje gotikog vajarstva izvan Francuske posle 1200. godine: ENGLESKA Najbogatiji materijal nam pruaju grobnice, koje nisu unitili borci protivnika katolicizma, koje pokazuju pokojnika u snanoj akciji palog junaka. Delo:Grob viteza, 1230 1250. godine

NEMAKA Nemako vajarstvo je manje bilo vezano za arhitektonski okvir. Najlepa dela su stvarana za unutranjost crkve. To prouzrokuje individualnost i izraajnu slobodu veu nego kod Francuza. Unosi se to vea emocionalna snaga u skulpturu. Pred kraj XIII veka dolazi do nove vrste religioznih kipova namenjene za privatne potrebe vernika Andachtsbild. Najkarakteristiniji tip je Pieta (Bogorodica oplakuje Hrista u traginom realizmu), odraz mravosti i splasnulosti. Dela:Raspee, na horskoj pregradi, katedrala u Naumburgu, 1250 1260 g., herojski i dramski patos Judin poljubac, na horskoj pregradi, katedrala u Naumburgu, 1250 1260 g. Ekkeheard i Uta, katedrala u Naumburgu, 1250 1260 g. Pieta, poetak XIV veka, statua u drvetu, Pokrajinski muzej, Bon

Tek posle 1350. godine javlja se ponovno oseanje za masivnost i zapreminu. Vrhunac je 1400. godine u doba Meunarodnog stila. Figure postaju toliko velike da gue arhitektonski okvir. Najpoznatiji nosilac ovog stila je Claus Sluter, nizozemac, koji je radio u slubi burgundijskog vojvode. Dela:Portal kartuzijanskog manastira, 1385 1393 g., u Champmolu, kod Dijona, Claus Sluter Mojsijev kladenac, 1395 1406 g., Kartuzijanski manastir u Champmolu, kod Dijona, Claus Sluter, remek-delo kasnogotikog naturalizma, figure su toliko velike da skoro gue arhitektonski okvir

ITALIJA Gotika skulptura kao i arhitektura u Italiji stoji po strani od itave Evrope. Skulptura ima oigledan, jako izraen klasini stil. Statue u niama, kao i reljefi manjih dimenzija, istiu ljudsko saoseanje, po emu ovo i jeste gotika skulptura. U italijanskom gotikom vajarstvu nalazimo i veoma razvijen crkveni mobilijar (predikaonice, horske pregrade, krinje, nadgrobne spomenike). Najpoznatiji predstavnici su: Nicola Pisano (delovao 1258 1278. godine), Giovanni Pisano (sin), Arnolfo di Cambio.

26

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Srednji vek

Tokom druge polovine XIV veka severna Italija prihvata uticaje severno od Alpa, tzv Meunarodnog stila, gde smo zapazili novo smelo naglaavanje prostornog okvira, mnogo prirodnije oseanje dubine i prvi put posle klasine antike doivljavamo pozadinu ploe, ne kao radnu povrinu, ve kao prostor iz kojeg izranjaju vajani oblici. Dela:Mermerna predikaonica, 1259- -1260 g., krstionica Piza, Nicola Pisano Roenje Hristovo, 1265 1268 g., propovedaonica u katedrali u Sieni, Nicola Pisano Grobnica kardinala de Brayea, 1282 g., San Domenico, Orivieto, Arnolfo di Cambio Roenje Hristovo, 1302 1310 g., na mermernoj predikaonici, katedrala Piza, Giovanni Pisano Madona, 1315 g., mermerna statua, katedrala Prato, Konjanika statua Cana Grande della Scala, 1330 g., nadgrobni spomenik, Muzej Verona

SLIKARSTVO (1200 1420 g.) Za razliku od arhitekture i skulpture gotiko zidno slikarstvo se sporije razvijalo. Do zapostavljanja dolazi iz konstruktivnih razloga arhitekture katedrala skeletni konstruktivni sistem gotikih katedrala nije ostavljao mnogo povrina za zidne slike. Nasprot zidnom slikarstvu, tehnika vitraa (bojeno staklo) kao sastavnog dela gotike arhitekture (skeletni sistem je stvorio ogromne prozore) doivljava puni razvoj, koji potie iz romanike. U drugoj polovini XII veka vitra postaje vodea grana slikarstva zamenjujui iluminirane rukopise. Vitra: je tehnika bojenog stakla raena ubacivanjem velikog broja komada bojenog stakla izmeu olovnih traka. Dakle, nije se slikalo na staklu ve pomou stakla. Jedino fini detalji su naknadno slikani. Umetnik je sastavljao nacrt, slino nacrtu za slaganje ploica mozaika. Prozor uva dvodimenzionalnost, nema pokuaja stvaranja dubine prostora. Kompozicija je apstraktna i monumentalna. Od 1200 1250 g. je zlatno doba bojenog stakla. Boje: rubin crvena, nijanse plave, jarko zelena i oker. Kompozicija je velika, kolorit sveden, nema nijansi, ni senke, olovne trake ine crte. Krajem XIV veka slabi kvalitet vitraa, rade se velike jednobojne sive povrine stakla, sa malim minijaturama u obojenom staklu. Vie je figura, manje su kompozicije, doslikavaju se elementi, puno je nijansi, ak i do 300. U XV veku propada vitra, trai se trodimenzionalna predstava. Ve od 1250g. u slikarstvu primat opet preuzimaju iluminirani rukopisi, ali sad ve potpuno pod uticajem vitraa i vajarstva. Figure pokazuju karakteristike elegantnog stila (uticaj skulpture), utananog i prefinjenog ukusa, zbog kojeg dvorska umetnost Pariza postaje uzor celoj Evropi. Do XIII veka iluminacija rukopisa je usresreena na pisarnice po manastirima. Figure su vee, reljefnije, okvir ne gospodari kompozicijom. Slikarstvo na drvetu, mozaik i zidno slikarsto su tehnike koje nikad nisu uhvatile maha severno od Alpa, za razliku od Italije. ITALIJA Krajem XIII veka u Italiji dolazi do eksplozije stvaralake energije u slikarstvu. Romanike elemente, koji su se zadrali u italijanskom slikarstvu, preplavljuje novi talas vizantijskog stila. Ovaj novovizantijski stil, kojeg su Italijani zvali grki manir, se javlja ubrzo posle etvrtog krstakog rata (1202 1204 g.) i preovlauje do 1300 godine. Veoma je temeljna apsorpcija vizantijske tradicije. 1300 g. gotiki uticaj se proiruje i na slikarstvo i iz uzajamnog delovanja ovih elemenata javlja se novi revolucionarni stil. Predstavnici: CENNI DI PEPPI CIMABUE (delovao 1272 1302 g.) Vodio je firentinsku slikarsku kolu. Ponekad koristi grki manir. Bio je Giottov uitelj. Cimabue je slikar za koga je Giorgio Vasari rekao da je prvi slikar koji je raskinuo sa vizantijskom tradicijom. Poseduje snaan stil, bez kasnovizantijske linearnosti, te jak oseaj za plastinost i patetinost. Dela:Madona na prestolu, 1280 1290 g., velika slika na drvetu, gore je zavrena na zabat Raspee Hristovo, pre 1284 g.

27

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Srednji vek

GIOTTO DI BONDONE (1267 1337 g.) Bio je Cimabueov uenik u Firenci. Od poetka je bio veoma blizak grkom maniru. Za njega ja 1440 g. Cennino Cennini (firentinac) rekao da je slikarsku umetnost sa grkog preveo na latinski. On je zaetnik ere slikarstva. Dela mu izgledaju ivotno. Od Cimabua je nasledio smisao za monumentalnost razmera, bio je prvenstveno zidni slikar. Tradicionalnu emu u pogledu prostora i narativih detalj oto je podvrgao korenitom uproavanju. Predio, arhitektura su svedeni na minimum. Fresco tehnika, sa ogranienom skalom i intenzitetom boja naglaavaju otvu jednostavnost. Njegovo delo je snano i on ini da smo mi uesnici, a ne posmatrai u delu. Oblicima daje snanu trodimenzionalnost. elja mu je da celinu obuhvatimo jednim pogledom. Originalan je i jedan od retkih ljudi u istoriji umetnosti koji je bio radikalni inovator. Kompozicija mu je savreno usklaena sa emocionalnom sadrinom slike. 1334 godina je prekretnica, oto je postavljen na elo radionice pri katedrali u Firenci. Dela:Oplakivanje Hrista, 1305 1306 g., freska, kapela Arena, Padova Madona na prestolu, 1309 g., slika na drvetu, galerija Uffizi, Firenca

DUCCIO DI BUONINSEGNA (1260 1318 g.) On je osniva i najslavniji predstavnik Sienske kole. On je siensko slikarstvo preveo sa vizantijske na gotiku tradiciju. Duovo slikarstvo poseduje sjajnu senzitivnost, uz velianstvenu upotrebu boje, elegantno oblikovanje i ivahno pripovedanje. U Ducciovim rukama grki manir nije vie tako ukoen, krute uglaste draperije su talasaste i meke, senenje zlatnim crtama svedeno je ne minimum, a figure su neno zaobljene. Zadrao je gotiki element meusobno optenje figura pogledom. Inovator je, jer je upotrebio novu vrstu slikarskog prostora. Prvi put u istoriji slikarstva uspeo je da dve figure postavi u arhitektonski okvir, tj. da on ne bude iza njih ve da ih sadri. Dela:Madona na prestolu, 1309 g., srednja ploa oltara Maesta, muzej katedrale; Siena Hristov ualzak u Jerusalim, sa poleine oltara Maesta Aneo najavljuje Bogorodici Smrt, sa oltara Maesta

SIMONE MARTINI Duov naslednik. Dela:Prestolje mudrosti, 1315 g., Siena, freska Put do Golgote, 1340 g., slika na drvetu,

PIETRO i AMBROGIO LORENZETTI Pietro je ostvario da povrina slike dobije odliku providnog prozora kao u stvarnosti. To je uspio kombinujui Duov arhitektonski slikarski prostor i otov vajarski slikarski prostror. Dela:Roenje Bogorodice, 1342 g., triptih, Pietro L: Dobra i zla uprava, 1338 1340 g., freska, Siena, Ambrogio L.

FRANCESCO TRAINI Dela:Trijumf smrti, 1325 1350 g., freska, Piza, Camposanto Trijumf smrti, 1325 1350 g., sinopija, Piza, Camposanto

GOVANNI DA MILANO Dela:Pieta, slika na drvetu, 1365 g.

Prve etiri decenije Firenzu i Sienu pogaaju niz katastrofa, pa se javljaju nove tema u slikarstvu trijumf smrti. Sinopije su skice crvenom bojom na malteru preko kojih su se slikale freske.

28

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Srednji vek

SEVERNO OD ALPA (FLAMANSKO SLIKARSTVO) U drugoj polovini XIV veka gotiko slikarstvo je bilo odreeno uticajem velikih Italijana. Karakteristini su fantastini crtei drolories (lakrdije) na marginama iluminiranih rukopisa. Sadre niz motiva: fantazija, basna, groteska, ala. 1400 g. vlada meunaraodni stil. Minijature su glavni vid slikarstva severno od Alpa. JEAN PUCELLE Dela:Blagovesti, 1325 1328 g., raeno u Parizu, delo sa lakrdijama

MELCHIOR BROEDERLAM Dela:Sretenje i bekstvo u Egipat, 1394 1399 g., slika na drvetu, naivan arhitektonski prostor, lii na kuu za lutke, utananost modelovanja

BRAA IZ LIMBOURGA Delo: Minijature iz kalendarskog molitvenika, Les tres riches heures du Duc de Berry, 1413 1416 godine,Minijatura Januar, jedini gruoni prizor u enterijeru Minijatrura Februar, najstariji oredeo sa snegom u istoriji umetnosti Minijatura Oktobar, tema je sejanje ozimog ita, prikaz gotikog Louvrea, prvi put senke na tlu posle klasine antike

GENTILE DA FABRIANO On je najvei slikar meunarodnog stila. Dela:Roenje Hristovo, slika na drvetu, svetlost gospodari celom slikom, ona je nezavisan inoic, jako senenje Poklonjenje mudraca, slika na drvetu

29

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Srednji vek

RENESANSAU XV veku humanizam i renesansa raskidaju sa srednjevekovnom sholastikom tradicijom. Obnavlja se zanimanje za jezik, knjievnost i uda antikog sveta. U Italiji se umetnici okreu rimskoj umetnosti , a u flamanskim gradovima obnova se izraava u jaoj sklonosti ka naturalizmu. Iz spoja ova dva tumaenja se zapravo rodila moderna evropska umetnost. Svest o renesansi se rodila u Italiji. 1330 g. Petrarka italijanski pesnik i humanista. Renesansa u arhitekturi se javlja ubrzo posle 1400 g. Renesansa u slikarstvu se javlja oko 1420 g. istovremeno u Firenci i Holandiji, dok neki istoriari smatraju da poinje sa otom. Cilj renesanse nije bio da se dela antike podraavaju, ve da se dostignu i prevaziu. Homo universale je umetnik renesanse. On je i arhitekta i slikar i skulptor i pesnik i naunik. Umetnik poseduje veliku individualnost, lini stil i izraz. Prvi je put spomenut termin renesansa u knjizi ivoti najslavnijih slikara, skulptora i arhitekata Giorgio Vasaria (1511 1574 g.). Renesansa je prvi period u istoriji koji je svestan svog postojanja i koji je sam sebi dao ime. Postoji spremnost da se posumnja u tradicionalno verovanje i obiaje. U umetnosti preovlauje problem proporcije ljudskog tela, istrauje se pokret i perspektiva. Renesansa se deli na: 1. RANA RENESANSA kraj XIV - poetak XV veka ( 1495 godina). 2. VISOKA RENESANSA 1495 -1520 godine 3. MANIRIZAM (i drugi pravci) 1525 1600

RANA RENESANSA NA SEVERU POZNA GOTIKASLIKARSTVO Poinje u Flandriji 1420 godine. Naziv pozna gotika ne odgovara u potpunosti karakteru severnjakog slikrstva XV veka. Za razliku od Italijana oni nisu odbacili meunarodni stil, on im je polazna taka. U Flandrijskom slikarstvu nema naglog raskida sa prolou. U oima Italijana pozno gotiko slikarstvo javlja se kao postmedijevalno. Prvu fazu slikarske revolucije u Flandriji odlikuju: neograniena dubina, stabilnost, povezanost i potpunost, dok slikari meunarodnog stila nikad nisu teili tolikoj doslednosti. Prvu fazu slikarske revolucije u Flandriji predstavlja jedan umetnik poznat kao: MAJSTOR IZ FLEMALLEUA To je verovatno bio Robert Campin. On je podraavao istinu i potpunu istinu. Svakom detalju pa i najmanjem daje maksimalnu konkretnost, individualni oblik i veliinu, boju, materijal, fakturu povrine, stepen elastinosti i tretman osvetljenja. Na svojim slikama ak pravi tanu razliku izmeu direktnog i difuznog osvetljenja. Smelo naputanje tradicije (religiozne predstave nadprirodnih dogaaja iz simbolinih okvira stavlja u svakodnevni ambijent) namee mu problem kako da svakodnevni ambijent ne bude trivijalan. Zato on koristi tzv. prerueni simbolizam, ime on svakoj pojedinosti na slici daje simbolinu poruku. Majstor iz Flemallea se drao istovremeno realizma i simbolizma. Dela:Oltar Merode, triptih, slika na drvetu, 1425 1428 g., svakodnevni ambijent + prerueni simbolizam (svea, miolovka i dr.)

Dok je osnovna tehnika u srednjevekovnom slikarstvu bila tempera (meavina fino samlevene boje sa razblaenim umancetom), u poznoj gotici to je tehnika ulja. Ova tehnika omoguava: bolji tonalitet, skale boja su elastinije i prelivi su meki i iri, omoguava tzv. glazuru - tanke providne premaze, pa sve do impasta (debele naslage guste teke boje), omoguuje barunasto tamne prelaze, te ive prikaze (naturalistine) vidljive stvarnosti. Zato flamanske majstore zovemo oevima modernog slikarstva. Posle njih, ulje postaje osnovni medijum slikanja.

30

Jandri Jovan

Istorija umetnosti

Srednji vek

BRAA HUBERT