SLAMIN KULLUK BLNC ve EKOLOJK KRZE YNELK SOSYOLOJK BR YAKLAIM brahim KESKN[footnoteRef:1] [1: Yrd. Do. Dr.Mu Alparslan niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Sosyoloji Blm 0 505 801 07 16i.keskin@alparslan.edu.trefk67@hotmail.com]

zetGnmz dnyas krizlerin evrenselletii bir dnyadr. evre tehditleri yakn gelecekte en byk tehlikeler olarak deerlendirilmektedir. evresel tehditler; atk maddelerin retimi, kirlenme ve kaynaklarn tketilmesi eklinde balkta ele alnmaktadr. Sz konusu tehlike sadece evreyle ilgili ve teknolojik bir sorun olmaktan te toplumsal bir sorun olarak karmza kmaktadr. evreyi tahrip eden insan kapitalizmin kresel yaylmasnn sonucudur. Kazanmay, tketmeyi, hazz ve gc insani varoluun en nemli unsuru olarak alglayan a gzl insan, dnyay sz konusu sorun ile kar karya brakmtr. Modern benlik kendisini tanrya ve gelenee mracaat etmeksizin olumlamak veya ina etmek suretiyle hkimiyet istenciyle byk bir kibir iine dmtr. inde yaadmz sorunsaln modern insann benlik algsnn sonucu olduu iddiasndayz. nancn insann dnce ve benlik inasnda oynad rol gz nne aldmzda, slam inanc ve prensiplerinin hem modern benlik algsnn hem de sz konusu benliin aa karm olduu tahrifatn nlenmesinde yegne imkn oluturduunu dnmekteyiz. Kulluk bilinci insan haddini bilmeyi retir. nsann haddini bilmesi modern kibirlilik durumunun aa karm olduunu dndmz problemin stesinden gelebilmenin imknn sunar. slam ahlak israf haram klmtr. Yaadmz kriz halinin stesinden gelmek kulluk bilinci ve bununla ilikili olarak israftan kanmakla mmkndr. Anahtar Kelimeler: Ekolojik Kriz, Ben draki, Kulluk Bilinci, slam AhlakGiriGnmz itibariyle ilerlemeye duyulan gven sarslm ya da en azndan bir sorgulamaya tabi tutulmu olsa da, hi kimsenin modern yaam biiminin veya biimlerinin getirmi olduu konfordan vazgeme hususunda istekli olmadn gzlemleyebiliyoruz. Hatta byle bir tercihin dillendirilmesi bile olduka tuhaf karlanacaktr. Herkes modern teknolojinin ve modern yaam biiminin getirmi olduu eyleri bir ilerleme ve insan yaamnn kolaylatrlmas olarak deerlendirmektedir. Fakat gnz sosyolojisi ilerlemenin ok byk bir risk tadn, ok byk bir kumar olduunu sylemektedir.ki bin yl geride brakan dnyamz daha nceki zamanlara gre ya da birinci bin ylla kyaslandnda daha sefalet dolu bir fiziksel durum iinde grnmektedir. Bilim insanlar doal evre sorunlarn ok ciddi biimde dillendiriyor olsa da, bunun bir sonu olduu ya da neyin sonucu olduu meselesi gz ard edilmektedir. Doal evrenin bozulmas, fiziksel dzen zerinde insan hkimiyetine ilikin aydnlanmac dncenin ve bu dnceyle ilikili Protestan kapitalist ahlak yoluyla pratie dklm materyalizm ile organik bir ilikiye sahiptir. Kresel Deiim ve Ekolojik Bunalm: Bir problem olarak Ekolojik Krizok byk oranda sanayi retiminin yaygnlamasnn bir neticesi olarak evreye neredeyse telafisi mmkn olmayan zararlar verilmi durumdadr. Sanayinin gelimesinden sonra insann doaya saldrs o kadar youn olmutur ki insann etkinliklerinden etkilenmeyen ok az doal ilem bulunmaktadr. evre ekolojisi sorunu, sorunla uzaktan yakndan hibir ilgisi olmasa ve soruna temel tekil eden yaam biimlerinden olduka uzak olsa da hepimizin kar karya kald bir sorundur. Alman sosyolog Ulrich Beck bu durumu bir risk toplumu yaratmak olarak ifade etmitir.[footnoteRef:2] [2: Beck, Ulrich, Risk Society, Towards a New Modernity. London, Sage Publications, 1992, s.260 ]

evre sorunlar her ne kadar tarihin bilinen her aamasnda insanolunun yzlemek zorunda olduu bir problem olarak kabul edilse de, evre sorunlarnn yaygn bir ekilde modern dnemde, zellikle de ikinci dnya sava sonrasna rastlamaktadr.1950lerden sonra zellikle kresel snma dnya iin ok ciddi bir sorun olarak grlmeye balanmtr. evre sorunlarna ve ekolojik problemlere dikkat ekmeye alan evreci hareketler 1970'li yllarda younlamaya balam, 1980'li yllara gelindiinde ise kresel snmann etkileri belirginlemeye balamtr. Tm gelimeler bata birlemi milletler olmak zere birok uluslararas kurumlarn konuya ciddiyetle eilmesine neden olmu ve birok alma yaplmtr. Aralk 2009'da Kopenhag'da dzenlenen iklim kongresine 195 lke temsilciyle katlm ve ekolojik sorunlara karlk alnmas gereken nlemler zerinde durulmutur.[footnoteRef:3] [3: http://www.abhaber.com/ozelhaber.php?id=5009 (25.04.2010).]

evre sorunlar ve zellikle de kresel snma balangta teknolojik gelimelerin ve ar sanayilemenin sonucu olarak alglanm, bu sorunun aslnda bir insan ve ahlak sorunu olduu gzden karlmtr. Fakat evre sorunlarnn kresel bir hal almasyla aslnda karlalan sorunun bir insan ve ahlak sorunu olduu, yaanan durumun bir sonu olduu da deerlendirilmeye balanmtr.[footnoteRef:4] Gnmz itibariyle ise genelde evre sorunlar zelde de kresel snmada insann en nemli unsur olduu kabul edilmi durumdadr.2009 ylnda yaynlanan birlemi milletler evre raporu kresel snmada insan faktrnn etkisini %90 olarak belirtmitir.[footnoteRef:5] evre sorunlarnn balca aktr insan olmakla beraber sz konusu sorunlar en fazla hisseden ve sonularndan en fazla etkilenen de insan olmaktadr. Gnmzde milyonlarca insan ya dengesinin bozulmasndan etkilenerek evini terk etmek zorunda kalmtr. Bu ise evrensel dzlemde bir g ve gmen sorununu aa karmtr. Fakat sorunlar bununla kalmam beraberinde baka birok sorunu da dourmutur. sizlik sorunu, evsizler problemi, yaam koullarnn darl hatta rklk sorununun yeniden hortlamas sz konusu etkilere rnek olarak verilebilir. Comment by SONY: bak giddens, sosyoloji, neden ekolojik kriz sosyolojik bir sorun haline gelmitir. [4: brahim zdemir, Yalnz Gezegen, Kaynak Yaynlar, stanbul 2001, ss.3-7.] [5: http://www.kuresel-isinma.org/kuresel-isinma/kuresel-isinmanin- nedenleri.html (29.12.2009).]

Ekolojik krize sebep olan evresel tehditler temel olarak birka trde deerlendirilebilir: kirlenme, yeniden kullanlacak hale dntrlemeyen ve ksa vadede elden kartlamayan atklarn oluumu ve yerine yenisi konulamayan doal kaynaklarn tketimi. Sanayilemi toplumlarda daha yaygn ve youn olan fakat genel olarak tm dnyada p tenekelerine giden atklarn miktar olduka fazlalam durumdadr. Yiyeceklerin byk ounluu gnn sonunda frlatlp atlan paketlerde satlr hale gelmitir. Olduka yaygn kullanlan naylon trleri byk bir atk problemi oluturmaktadr. Fakat evre sorununa sebep olan atk maddeleri sadece kaldrlp atlan tketim maddelerinden mteekkil deildir. Atmosfere yaylan gaz atklar da olduka endie verici boyutlara ulamtr. Elektrik santralleri ve arabalardaki petrol ve kmr gibi yaktlardan kaynaklanan karbondioksit ve sprey tpleri, yaltm malzemeleri ve soutma sistemlerinin kullanmndan kaynaklanan gazlar bu atklarn rneklerini oluturmaktadr. Bilim adamlar atmosfere salnan karbondioksit ve dier gazlarn ozon tabakasna zara verdiini ve ozon tabaksnda meydana gelen zararn da kresel snma srecinin temel faktr olduunu sylemektedirler. Teknoloji kirlilii, enformasyon kirlilii, yerel kltrlerin yok oluu, fakirlik ve sefaletin artan ykselii, varlkl olanlarla fakir olanlar arasndaki farkn gittike bymesi, artan silahlanma oranlar, kirli bilim, topran verimliliindeki d ve artan lleme oranlar,, yerel kltrlerin hzla yok oluu vb. bir ok problemler hakknda konumak sorunun ancak grnen yzne ynelik bir eyler sylemek anlamna gelmektedir. Tm bunlarn yannda gremediimiz ya da henz grlebilir dzeye ulamam birok problem de muhtemeldir. Tm farkllklarna ramen sorunlarn ortak kaynan insan ve ahlakilik sorununun sonu olduunu syleyebiliriz.

Ekolojik Kriz Durumu ve Modern Benlik likisiYukarda da ifade etmeye altmz gibi, endie verici sorunlar tek sorununu sonucu olarak deerlendirmek mmkndr. Modern kimlik ya da benlik sadece modern tarihi deil tm modern toplumu ve kltr ekillendiren temel unsurdur.[footnoteRef:6] Dolaysyla baz evreci dnrlerin evre sorunlarnn temelinde modern dnya grnn yattn sylemekte srarl oluu bir iddiadan daha te anlam tamaktadr. evre sorunlarnn gndeme gelmesinden itibaren sorunun nasl zleceine ynelik sorular sorulduu kadar nedenlerine ynelik sorgulamalar da yaplmtr. Bu sorgulamalara modern insann varolu biimini de sorgulamay dourmutur. Modern insan hem kendisiyle hem toplumla hem de doal evreyle top yekun bir problem hali yaamaktadr. Bu durum iinde bulunduumuz a endie, stres, bunalm ve aspirin a eklinde tanmlamaya sebep olmutur.[footnoteRef:7] Aydnlanmac idealler 20.yy.n bandan itibaren bilim ve teknolojinin, akl ve mantn insanln maruz kald tm sefaletten kurtaracan, yeryznde bir refah toplumunun ina edileceini varsaymt. Oysa gnmz itibariyle gelinen durum modernitenin ideallerine ynelik olduka phe dolu bir durumdur. nsanln sefaletten kurtarlmas bir kenara eitsizliklerin olduka keskinletii, yoksulluun daha da yaygnlat vb. gibi durumlar daha da belirgin hale gelmi durumdadr. [6: Taylor, Charles, The Sources of The Self: The Making of Modern Identity, Cambiridge, Mass, Harvard University Pres, 1989] [7: Horney, Karen, amzn Tedirgin nsan, ev.: Ayda Yrekan, Tur Yaynlar, stanbul 1980]

Kartezyen aklclktan doan ve aydnlanmann bilim ve akla besledii gvenin temelini oluturan modern idealler modern kimlie de temel tekil etmitir. Modern benlik kendisini tanrya veya gelenee mracaat etme gereksinimi duymadan olumlamaktadr. Hatta bu olumlama mracaat etme gereksinimin de tesinde bir kartlk ilikisiyle ina edilmitir. Modern benlik bilim, mhendislik, teknoloji ve sanatta yaratc olan, moderniteye uyan ve moderniteyi pozitif bir deer olarak gren Faustu ve Prometheusu benliktir.[footnoteRef:8] Sz konusu dnce modernitenin yeni olan iin srekli yaratc ve zgrletirici koullar saladn varsaymtr. Modernitenin bu yaratc benlik dncesi ounlukla elitist ve kitlelere gvensizlik duyan, bilim ve arasal rasyonaliteye duyduu gveni de kitlelere duyduu gvensizlikle birletirmi bir dncedir. Comment by SONY: Faust, felsefeyi, tbb, doa bilimlerini, teolojiyi aratrm, genlik ve olgunluk an yeryznn srlarn zmek iin tketmitir. Yeni an balarnda tarihi Faust (14801538) gibi itibarl bir aratrmac ve retmen olan Heinrich Faust, hayatnn bilanosunu karr ve olduka sarsc bir sonula kar karya kalr: Bir bilim adam olarak derin bir aratrmadan ve gerekli karmlardan yoksun kaldn ve hayatn dolu bir ekilde yaamay beceremediini anlar. Bu ikilem arasnda skp kalrken, memnuniyetsizlik ve huzursuzluktan kendini kurtarmay baarrsa, ruhunu eytana satacana dair ona sz verir. Faustu tekrar hayata balayacana, kendisinin, yani Faustun beeri zevk ve hazlarda anlam bulacana dair bir antlamaya varrlar, eytan Faustu genletirerek dnyay gezmek zere onu yannda gtrr. Ve Gretchen olarak adlandrlan gen Margarete ile olan ak iin Fausta yardm eder. Faust'un bu aray eytan' (Mefistofeles) rahatsz etmektedir. nk pek ok insan felaketlerle yok etmesine, pek ok insan dnyasal hazlarla uuruma drmesine karn, yeryzndeki Faust adndaki doktor, akl ve bilgi ile kendisine direnmektedir. Tanr'dan Faust'u doru yoldan karmak iin izin isteyen Mefistofeles,onun bunalmlar iinde olduu bir gece karsna kar ve Faust'a dnya hazlarn vaad eder.Bir iddiaya girerler. Mefistofeles, onun bilgi hastalndan kalbini kurtaracak, yaataca en gzel hazlar karsnda Faust "Dur ey zaman, ne gzelsin!" diyecek olursa iddiay Mefistofeles kazanm olacaktr. Mefistofeles, Faust'u genletirir ve ona ak duygusunu tattrr. Faust, bu duyguyu sadece Gretchen adl gen bir kzdan ok tede Helene idealine kadar hissedecek, ama her eye karn Mefistofeles'e bekledii cevab vermemekte diretecektir.Comment by SONY: Jung's Red Book: Healing the Faustian Egohttp://www.chalquist.com/redbook.htmlComment by SONY: bunlara baklacak.Comment by SONY: Prometheus, teki kardeleri gibi, tanrsal dzene kafa tutmu, kar km ne var ki teki kardelerinden farkl olarak sonunda insanolunu yaratarak ve onlara atei (yaratcl, bilimi, uygarl) vererek bu dzeni deitirmeyi baarmtr. Tanrlar'nn kuvvet ve kudretine karlk, Prometheus'da kurnazlk ve zeka vardr. Titanlarn isyanlar srasnda tarafszln korumu ve bakaldrmam bir Titan olu olarak Zeus'un gzne girmeyi baarmt. Zeus onu Olympos'daki lmszlerin arasna ald. Oysa o Zeus ve arkadalarna kar kin besliyordu. Dedelerinin cn almak iin, kendi gzyayla yourduu balktan ilk insan yaratt. Sonra onun acizliine acyarak, Hephahistos (Ate Tanrs) alevler saan ocandan bir kvlcm ald ve insanlara armaan etti. Bunun iin Tanr Zeus tarafndan Kafkas Danda zincire vurulmu ve Prometheus Desmotes (zincire vurulmu Prometheus) adyla anlmtr. Tanrlarca grevlendirilen bir kartal(bazen akbabayla kartrlr) srekli olarak, her gece yeniden oluan karacierini kemirmektedir. Onu Kafkas dann tepesindeki bu ikenceden Zeus'un olu yar tanr, lml Herakles kurtarr. Prometheus; "Zeus tahtndan dmedike benim ikencelerimin sonu yoktur" der, bylelikle insanla zgrln yolunu gstermi olur.Bu arada Zeus, kendisini hie sayan insanlara da bir ders vermek iin, Hephaistos'a su ve balktan ilk bakirenin heykelini yaptrd ve kalbine ruh yerine Prometheus'un atei ald yerden ald bir kvlcm koydu ona Pandora ismini verdi. Onu insanlara yollarken eline verdii kutuda [8: Hollinger, Robert, Postmodernizm ve Sosyal Bilimler, ev.: Ahmet Cevizci, Paradigma Yaynlar, stanbul 2005, s. 69 ]

Modern dnya gr Hristiyan ortaa dnya grne bir tepki olarak doduundan manevi, geleneksel ve dini olan her eyi reddetmeye meyilli bir dnya gr olarak konumlanmtr. Gerek bilgini yegne biimi olarak deney ve gzleme dayanan bilimsel bilgiyi kabul ederek, dini inanlar, metafizik deerleri reddetme eilimi gstermitir. Bunun sonucu olarak insann toplum ve tabiatla olan ilikileri tamamen sekler ve hmanist kabuller zerine bina edilmitir. Dnya, kinat ve bizzat insann kendisi akn ve mutlak varlkla olan ilikiye dayal anlamn yitirmi, sadece bir nesne konumuna indirgenmitir. Her ne kadar modern dnceye kart bir pozisyonda kendini konumlandran, Alman Romantikleri ile balayan Aristoteles ve Hegel'in kendini gerekletirme geleneini benimseyen fakat Tanr ve gelenekle ban koparan grler mevcut olsa da, modernite kartl ile zdeleen bu grler modernitenin en az modernite taraftar dnceler kadar bir parasn oluturmaktadr.[footnoteRef:9] Sz konusu her iki dnme biimine sahip benlik Tanr olma arzusunu cisimletirir ve her iki benlik modernizmin ikircikli doasnn bir ifadesi olarak deerlendirilir. Sz konusu modern kimlik anlaylar ortak temalar iermektedir ve hmanizmin "insan tanrdr" kabulnn modern z olumlamasnn ve tanrnn lm anlaynn varyasyonlarn oluturmaktadrlar.[footnoteRef:10] Comment by SONY: bu benlik anlaynn aa karm olduu sorunlara gei yap [9: Hollinger, a.g.e., s.70] [10: Hollinger, a.g.e., s.71]

Bireyin evreye ynelik ynelimini "sahip olma" ve "emanet olarak grme" eklinde iki temel balk altnda ele almak mmkndr.[footnoteRef:11] Doa zerinde her trl tasarruf hakkna sahip olduunu dnen insan, modern benlik algsnn sonucu olan insandr. Byle bir bilince sahip olan insan tabiatn mutlak anlamda sahibi olduunu dnerek, onu diledii gibi kullanabilecei bir tketim kayna olarak grr ve ona kullan, tket ve at eklinde yaklar.[footnoteRef:12] Gnmz insann daha ok sahip olma arzusu tayan insanlar olduunu birok dnr dillendirmektedir. Byle bir ynelim insann tabiat mmkn olabildiince kullanaca bir nesne olarak alglamaktadr.[footnoteRef:13] Modern dnya gr hem evrenin hem de insan davrannn meddi unsurlar tarafndan belirlendii dncesiyle ana gaye olarak doal kaynaklar rne ve kazanca dntrmeyi hedefler hale gelmitir. [11: Kula, Naci, Sahip Olma ve Emanet Duygular Asndan nsan-evre likisi, evre ve Din Uluslararas Sempozyumu, c. I, Yaln Yaynclk, stanbul 2008, s. 214.] [12: Erich, Fromm, Sahip Olmak Ya da Olmak, Terc. A. Artan, 3. Bask, Artan Yaynlar, stanbul 1991, ss. 237-238] [13: Nasr, Seyyid Hseyin, nsan ve Tabiat, terc. N. Avc, Yeryz Yaynlar, stanbul 1982, ss. 15-16.]

Ar tketim istei benlik olarak bu sahip olmak dncesinin bir sonucu olurken, ahlaki olarak ta insann heva ve hevesine boyun emesinin tezahr olmaktadr. Arzularn tatmini ve haz istencinin sonucu olarak insan ar tketmenin kendisine mutluluk getireceini var saym fakat gnmz itibariyle karlalan sonu beklentilerle rtmemitir. Gnmzden gelecee bakldnda gelecein daha huzurlu ve daha gelimi olacana ynelik umudun olduka pheli hale geldiini sylemek iin olduka fazla miktarda kayg verici ipular grlmektedir. Giddensn ifade ettii zere iki asr nce yazan sosyologlarn aksine, gnmz sosyologlar ada sanayinin, teknolojinin ve bilimin asla tamamen faydal sonular douracana olduka pheyle bakmaktadrlar.[footnoteRef:14] Comment by SONY: haz ahlak olarak devam edilebilir. [14: Giddens, Anthony, Sosyoloji, Yayna Hazrlayan: Hseyin zel, Cemal Gzel, Ayra Yaynlar, Ankara 2000, s.565]

Ekolojik Kriz ve slamDoal evrenin bozulmas endie verici bir mesele olarak gnmzn olduka nemli slami meselelerinden biri olarak karmzda durmaktadr. Kur'an kyametin habercileri olarak gklerin ve denizlerin iddetle sarslarak birbirine katlacaklarn haber verir.[footnoteRef:15] inde bulunduumuz dnya arkasnda braktmz zaman dilimine kyasla daha da sefalet dolu ve evresel olarak ta olduka riskli bir durumla kar karya gibi grnmektedir. Modern insann fiziksel dnya zerinde egemen olma arzusu ile Protestan kapitalist ahlak yoluyla pratie dklen materyalizm, dnyann kar karya kald fiziksel riskin nderliini yapmtr. Denizlerde ve okyanuslarda dolaan binlerce ton zehir, her gn yok olan bir sr tr, insann kendisi ve evcil hayvanlarnn dnda yok olan hayat biimleri ile dnya yaralanmaya hzla devam etmektedir. Deli dana hastal gibi birok yeni hastalk trnn ortaya kmas, insann bilimsel hatalarnn kendisi iin ne gibi riskler ierdiine ynelik nemli bir ipular gibi grnmektedir. Tm bunlar ilerleme olarak ifade edilen srecin aslnda ne kadar byk bir kumar olduunu da gsteren iaretler olarak deerlendirmek mmkndr.[footnoteRef:16] [15: Hakka Suresi, 13,14,15. Ayet, nikak Suresi, 3,4.Ayet, ] [16: Winter,T.J.,Postmodern Dnyada Kbleyi Bulmak, ev.: mer Baldk-Muhammed eviker, Tima Yaynlar, stanbul 2006, s. 28-29]

Kimse bir feragatte bulunmak istemiyor. Kiisel zgrlk putuna boyun eerek herkes haklar iin yaygara koparmakta fakat grev meselesi grmezlikten gelinmektedir. Agzllk, zengin finans merkezleri ve mutlu insanlar meydana getirmitir fakat bunun nelere mal olduu sorusunun ciddi anlamda sorulmas bir zorunluluk olmutur. Birok kurum, kurulu, rgt, akademik birimler tarafndan evre sorunlarna ynelik olduka kapsaml analizler yaplyor olsa ve sz konusu sorunlar gndeme geldiinde her kes ikayetler dillendiriyor olsa da, iinde olduumuz kriz halinin insanln bir tefessh halini yansttn kabule neredeyse kimse yanamamaktadr. Hatta insanln tefesshnde konumak bile olduka rahatsz edici, huzur karc ve mutlulua zarar verici olarak grlmektedir. Tefessh bir ilke olarak kamusal mzakere zemininde kendisinden asla sz edilemez hale geldiinde toplum gerekten bir k haline gelmi demektir.[footnoteRef:17] [17: Winter,T.J.,Postmodern Dnyada Kbleyi Bulmak, s.79]

slamn Kulluk Bilinci ve evreye YaklamKurana bakldnda evre ve ekoloji problemini bir ahlak problemi olarak deerlendirmek mmkndr. Kuran bize bir ahlaki model olarak iyi ve kty tanmaya ynelik olduka nemli dsturlar sunmaktadr.[footnoteRef:18] Kuran'n sunmu olduu ahlaki ilkeler yalnzca insan ilikilerini kapsayan ilkeler deildir. Fazlurrahman ahlaki bir toplum oluturmann slam'n ana hedefi olduunu sylemitir.[footnoteRef:19] Hz. Muhammed (s.a.v)'in "ben gzel ahlak tamamlamak iin gnderildim" hadisi bu iddiay desteklemek bakmndan olduka anlamldr. Kur'an ise bunu "phesiz, sen byk bir ahlak zeresin."[footnoteRef:20] eklinde ifade etmitir. Bu ve benzeri ayet ve hadislerden yola karak slam'n ncelikle ahlaki ilkeler erevesinde bir yaam biimi oluturmay hedefledii sylenebilir. Ahlakilik insann bir sorumluluu ve grevidir. nsan babo braklmamtr. nsan yeryznde varln ahlaki prensipler zerine ina edilen bir dzen iinde srdrmelidir. Ahlaki ilkelerle donanm ve ona gre davranlar gerekletiren bireylerden olumu topluluk ina etmenin yeri dnya hayatdr. Dolaysyla yeryznn korunmas, gelitirilmesi, imar iin gerekli dzenlemelerin yaplmas insana yklenmi ahlaki sorumluluktur. slam insanla en yce erdem olarak gzel ahlak sunmutur. Gzel ahlakn en belirgin vasf sevgi ve merhamettir.[footnoteRef:21] Allah insana hem tabii evreyi korumay ve katk salamay emretmekte hem de bunu nasl gerekletireceini retmektedir.[footnoteRef:22] Bu bize ekolojik dengenin korunmas ile ahlaki ilkeler erevesinde yaamak arasndaki ilikiyi gstermektedir. Bu iliki insann zelde yaad evreyle genel olarak ise tm varlklarla kar sorumluluunun bir ifadesi olmaktadr. Eer insan slam'n iyi ve gzel kabul ettii ahlaki ilkeler erevesinde yaarsa ekolojik dengenin korunmas mmkn olacak, ahlaken yerilmi ve kt olarak nitelenen ekilde yaarsa ekolojik dengenin ifsadna sebep olacaktr.[footnoteRef:23] [18: Beled, 90/7-8] [19: Fazlurrahman, Ana Konularyla Kur'an, ev.: Alparslan Akgen, Fecr Yay., Ankara, 1987, s. 225.] [20: Kalem, 68/4] [21: Ate, Ali Osman , "slam ve Doal Hayatn Korunmas", . . lahiyat Fakltesi Dergisi, Cilt 3, Say , Ocak- Haziran 2003, s. 3.] [22: Bayrakdar, Mehmet, slam ve Ekoloji, Diyanet leri Bakanl Yay., Ankara 1992, s. 44.] [23: Bayrakdar, a. g. e., s. 64-65.]

slam inanan insana en nemli ahlaki sorumluluk olarak "iyilii emretmeyi, ktlkten de sakndrmay[footnoteRef:24]" yklemektedir. Dolaysyla M'min bir insan iyilik olarak nitelendirilen tm davranlar gerekletirmek ve ktlk olarak nitelendirilen tm davranlardan uzak durmak zorunda olduu gibi, dengenin ve iyiliin muhafazasna ynelik tm davranlar muhafaza etmekten de sorumludur.[footnoteRef:25] Allah ahlaki ilkeleri hie sayarak doay sorumsuzca smren insan "bozguncu" olarak nitelendirerek yermektedir. " bana gelince, yeryznde bozgunculuk yapmaya, ekin ve nesli yok etmeye alan insanlar vardr. Allah, bozgunculuu sevmez."[footnoteRef:26] nsanlara ve topluma zarar vermek, karalar ve denizleri sorumsuzca kirletmek, bitkileri ve yeillii yok etmek, doal kaynaklar sorumsuzca tketmek, haz ve tutkular iin lgnca tketmek tam da bozgunculuk yapmak anlamna gelmektedir. [24: Al-i imran, 3/104] [25: Tevbe, 71] [26: Bakara, 2/205]

evre kirlilii ve ekolojik dengenin bozulmasnda temel neden olarak kapitalizmin aa karm olduu tketim lgnln ve doal kaynaklarn tahrip edilmesini grmekteyiz. Ar tketim israf- modern yaam biiminin neredeye tm alanlarn kapsam durumdadr. slamn en nemli ahlaki ilkelerinden birini israftan kanmak oluturmaktadr. sraf edenleri ahlaki erdemden yoksunlukla itham ederek Kuran'n knadn grmekteyiz. Yiyiniz, iiniz fakat israf etmeyiniz. Muhakkak ki Allah israf edenleri sevmez.[footnoteRef:27] [27: Araf, 7/31]

Kulluk Bilinci Olarak Halifelik Ahlak-nsanolunun yeryznde bulunuu ve yaam bir sorumluluk ve greve mtealliktir. Allah insanolunun varolu gayesini peygamberler araclyla kullarna hatrlatr. Kuran bize sadece insann deil tm varlklarn bir gayeye matuf olarak yaratldn retir.[footnoteRef:28] Yaratlan tm varlklarn iinde sorumluluk sahibi olarak yaratlan insandr.[footnoteRef:29] nsann varlnn anlamn da bu sorumluluk oluturmaktadr. Tabiat ve iinde olan her ey, insana Allah hatrlatan, kendisi gibi Allah'a kul olan, kendisi iin rzk olan fakat israf edilmesi haram klnan varlklar btnn oluturmaktadr. nsann Allah'a kul olma nitelii halife olmas ile tamamlanmaktadr. nsan Allah'n kuludur ve O'na itaat etmelidir. Allah'n halifesi olarak insan Allah'n yarattndaki uyumu devam ettirmelidir. Halife sfatyla yeryzne gnderilmi olan insan halife olmann gerektirdii mesuliyetin farknda olmas gerekir. Kur'an insann yeryzndeki bu konumunu hatrlatarak dnya hayatnda nasl davranmas gerektiini ve yeryzndeki dier varlklarla ilikisinin bu grev bilinci erevesinde olmas gerektiini retir. ayet insan bu mesuliyetini unutur ve kulluk bilincinin dnda davran gsterirse byk lde "heva ve hevesini ilah edinen"[footnoteRef:30] bir insan olarak yaam olur. Dolaysyla evrendeki krize insan kutan ve hayatn idame ettiren evreyi, Allah'n bir tezahr olarak grmeyi reddetmenin sebep olduunu sylemek mmkndr.[footnoteRef:31] sraf, kulluk bilincini yitirmi ve heva hevesini ilah olarak edinmi insann en belirgin davrandr. [28: Fatr, 35/38-39, Ahkaf, 46/3] [29: M'minn 23/115, Kyamet 75/36] [30: 45/23] [31: Kula, Naci,Kur'an Inda nsan-evre likisinin Ruh Sal Asndan nemi, U.. lahiyat Fakltesi Dergisi, Say:.9,Cilt:9, 2000 ]

slam'n israftan kanmay ve yerli yerinde kullanmay neren prensipleri doal kaynaklar koruyucu ve ekolojik krize ynelik zm imkan olacak bir yntem sunar. Birok ayet doal dengeyi bize haber vererek [footnoteRef:32] sz konusu dengeyi korumann nemini de bildirmektedir. Kur'an'n ortaya koymu olduu insan dhil tm varln Allah tarafndan yaratlm olmas prensibi inana insann evreye baknn da temelinin oluturur. " gkleri ve yeri ile tm lemi yaratan Allah, insan da balktan yaratm sonra -insan iin- bir mr tayin etmitir."[footnoteRef:33] Bu ayet inananlara hem tabiatn kendisi arasnda bir birlik ilikisi olduunu hem de yeryznde geici olduunu reterek ona uygun bir davran biimi belirlemesinin nermektedir. nsan ile tabiat arasndaki farkllk bir derece farkll olup insann tabiata egemen olma arzusuyla deil, bir sorumluluk -emanet- bilinciyle ve israf etmeden ondan faydalanmas gerektiini retmektedir.[footnoteRef:34] [32: Rahman / 7-8] [33: En'am / 1-2] [34: zdemir, brahim, Kur'an'a Gre evre, ]

Tabiat insann mlk deil Allah'n mlkdr. nsan Allah'n mlknde belirli bir mddet yaayan, ondan ll bir ekilde faydalanan O'nun mlknn halifesidir. Halifelik bilinci Allah'n yaratt ve kendi varlnn ayetleri olarak bildirdii tm varlktaki dengeyi, nizam ve intizam bozacak bir davran biiminden kanmay salayacak bir bilin verir. nsan halife olarak Allah'n yeryznde sorumlu tuttuu, yeryznn imar ve dzeninin kendisine brakt yegne varlktr. ibn-i Arab insann halife oluunu Allah'n insan kendi suretinde yaratmas ile izah eder. Allah insan kendi srrnn kendisine grnd kulu olarak yaratmtr. Yaratlan her ey O'nun isimlerinin tezahr olarak aa kar. Yaratc isimlerinin aa kn insan ile temaa eder. lem Allah'n kendi srrn seyrettii ayna misalidir, insan da bu aynann cilasdr. Allah insan halife diye vasflandrmtr. Dolaysyla lemde halife olan insan yzkteki ka misalidir. Ka sultann hazinelerine vurduu mhr ve niandr. Allah mlk olan lemi insan vastasyla korur. Allah mlk olan lemi korumas iin insan halife yapmtr.[footnoteRef:35] [35: bn- Arab, Fussu'l-Hikem, eviri ve erh: Ekrem Demirli, Kabalc Yaynevi, stanbul 2006, S.25-26]

Allah insana nimeti, ltfu ve emaneti olarak tabiattan faydalanma izni vermitir fakat bu kullanma keyfi deil belirli prensipler erevesindedir. Ahiret inanc slam'n temel inan esaslarndandr. nsanlar Ahiret'te lemlerin rabbinin huzurunda toplanacak ve yaamlarnn hesabn verecektir. nanl bir insan bilinci bu hesap gnnn kaygsn tar. Bu kayg tm varlklarn hesabndan sorumlu olduunun bilinciyle doludur. "kim zerre miktar iyilik yapmsa karln grr. Kim de zerre miktar ktlk yapmsa karln grr."[footnoteRef:36] Hz. peygamber (s.a.v.) "kyamet gn hak sahiplerine haklarn mutla vereceksiniz. yle ki boynuzsuz koyun boynuzlu koyundan ...... ksas edilecektir....."[footnoteRef:37] Bu prensipler Mslman'a dnya nimetlerinden faydalanrken snrsz ve sorumsuz bir tketim anlayna msaade etmez. [36: Zilzal / 7-8] [37: Mslim, Birr 60,(2582); Tirmizi, Kyamet 2,(2422)]

nsan iin Allah'n tm nimetlerinin bilincinde olarak takdir etmek ve karlnda da Allah'a kretmesi ahlaki bir sorumluluk olarak yklenmitir. srafn yasaklanm bir davran biimi olmas, dnyadaki kaynaklarn snrl olduunun, dolaysyla srdrlebilir kalknma ve ekonomi modellerinin tartld gnmzde daha iyi anlalr olmaktadr. Allah nimetlerini sorumsuzca kullanmay nimetlerine nankrlk olarak nitelendirip knamtr. "yiyiniz, iiniz fakat israf etmeyiniz. Zira Allah israf edenleri sevmez"[footnoteRef:38] israf Allah'n sevgisinden mahrum olmay getiren bir davran biimidir. Savurganlk yerilerek, sz konusu davranlar gerekletirenler "eytanlarn kardeleri"[footnoteRef:39] olarak nitelendirilip knanmaktadr. Zira israf sadece doal kaynaklarn sorumsuzca tketilmesi deil ayn zamanda onlarn yaratcs olan Allah'a kar bir saygszlktr. [38: A'raf /31] [39: sra / 27]

Kulluk Bilincinin Yaam Biimi Olarak SnnetBu gn iinde bulunduumuz dnyann kayg verici haline ynelik olduka fazla sz sylenmekte, yazlar yazlmaktadr. Bu yazlar insann insanln yitirmekte oluundan toplumsal btnln bozuluuna, ahlaki kriz halinden ekolojik krize kadar olduka geni alan oluturmaktadr. Bu hususlarda yazlp izilen literatr dahi bir araya getirmek olduka klfetli bir i olacaktr. Sadece ekolojik krize ynelik literatr dahi olduka kapsamldr. Tabi ki bu hususta yaplanlar sadece bilimsel ve akademik tartmalarla snrl deildir. Sz konusu sorunlara ynelik birok evresel ve toplusal hareketler de organize ve kurumsallam bir ekilde yaplmaya devam etmektedir. Fakat tm bunlara ramen sz konusu kriz halinin, en azndan bir dzeyde de olsa kayg verici olmaktan uzaklatna dair herhangi bir iaret grnmemektedir. Lafla peynir gemisinin yrmediini bizzat tecrbe etmemize ramen, insanlarn yaam biimlerini deitirmeye pekte hevesli olmadklarn gzlemleyebiliyoruz. Vahi kapitalizmi besleyen yaam biimlerinden vazgemek yle dursun, Mslmanlarn dahi eletirdikleri yaam biimlerine ynelik olduka heveskr olduklarn sylemek iin olduka fazla argmana sahibiz. yleyse sorun sz/yaz sorunu olmaktan, akademik tartma nesnesi olmaktan te bir meseledir. Mslmanlarn da tm yazp/sylediklerinin bir laf- gzaf olmaktan teye eyler olduunun ortaya konulmas ancak yaam biimine dklmesiyle mmkn olacaktr. Mslmanlar iin cazip olmas gereken tek bir yaam tarz olmas gerekirken, modernitenin taklit edilsin diye sunduu ideal tipler Mslmanlarn yaam biimlerine de ekil vermektedir.Modern dnya ftrattan uzaklama hususunda bir panik iinde grnmektedir. Denizler, hava, nehirler, ormanlar velhasl neredeyse insan elinin ulaabildii evrenin tm ksmlar, insanolunun hrsnn ve safla duyduu nefretin bir sonucu olarak endstri atklaryla kirlenmi durumdadr ve bu kirlenmilik de tm hzyla srdrlmektedir. Yaanan birok -Alzheimer, astm, AIDS gibi- rahatszlk insann yeryzndeki kne ynelik iaretler olarak deerlendirilmektedir.[footnoteRef:40] Rio konferansnda tabiat kirleten atklar ve bu atklara sebep olan retim biimlerinin azaltlmasna ynelik srarl bir yaklam sergilenmesine ramen deien bir eyin olmadn grmekteyiz. Ne bu tarz konferanslar ne de evre hareketleri, insanln unuttuu bir fazilet olan zhtn insanlar iin nasl bir yaam biimi olarak hatrlanabileceine ynelik her hangi bir izaha sahip deillerdir. nsanlarn dinleri yaam biimleri iin cazip olmaktan kt iin insanlarn hazlarna kul olduklar fark edilemez hale gelmitir. nsanlar organik rnler tketmekle, sentetik rnlerden kanmakla huzursuzluklarn belli ediyor olsalar da, bu biimsel bir davran olmaktan te bir anlam ifade etmemektedir. Doal yaam tarz belirli bir asla ve mukadderata sahip olarak, yani bir ibadet bilinci ve yaratlm olann anlaml bir tasdiki olarak kavranmyorsa, doal yaam ok ta anlaml olmayacaktr. Mslmanlar doal yaam tarzn basit bir tavr olarak deil, byk misaka bal bir yaam biimi olarak onaylarlar. Doal halimize yeniden kavumaya giden yol sadece snnette aktr. Zira gnmzde sadece Mslmanlar dinlerinin teblicisinin yapt ekilde ibadet etmektedirler.[footnoteRef:41] Snnet modernliin kirlenmiliinden gvenli bir ekilde kurtulmay salayacak bir cankurtarandr. Comment by pc1: Rio konferansn dip not olarak ekle [40: Winter, a.g.e., s.68] [41: Winter, a.g.e., s.69]

Dolaysyla sorun bir tartma nesnesinin tesinde, bizzat realize edilmi bir yaam biimine gereksinim duymaktadr. Snnet bizzat bir yaam biiminin ifadesidir ve slamn kulluk anlaynn somutlam halini gsterir. slamn prensipleri, incilin tasvirlerinin ikonografi olarak insann antropomorfik tasarmna, insann insafna braklmam, bizzat peygamber tarafndan teybin ve temsil ile somut bir yaam biimine dklmtr. Snnete uymak modern an problemlerine yegne zm yolu olacaktr. ocua yle yle yap demek yerine, rnek olmak gerekir eklindeki prensip eitimde temel ilkelerden biridir. rnek olmak insan yaamnn sadece ocukluk dnemiyle snrlandrlamaz. nsan, yaamnn her aamasnda karlat sorunlarn zm iin yaanm rneklere ihtiya duyar. Akl her zaman n kabullere ihtiya duyarak iler. Snnet bu anlamda en nemli ve kesin zm biimi olarak deerlendirilebilir.Fakat snnetin modernizmin zehirli kirlenmiliinden kurtulmak iin bir imkn olabilmesi iin feda edilmi, unutulmu snnet ilkelerinin hatrlanmas ve yeniden ihyas gerekmektedir. Hz. Peygamber insaniyeti ahsnda toplam, Onda ve Onun hayatnda insanln mmkn en yksek biimi gereklemitir. Fakat Hz. Peygamberin snnetini sadece zahiri biimiyle anlamak Onun snnetine uymak anlamna gelmeyecektir. Onun btni kemalini de paylamaya almak gerekmektedir. Snnet, benlik davasndan uzaklama, dnyay karartan kendine gvenden uzak durma halidir.[footnoteRef:42] Snnet bir yaam biimi ve modeli olarak bizim iin her zaman eriilebilir ve uygulanabilir konumdadr. [42: Winter, a.g.e., s.75]

SonuTm kinat Allah tarafndan yaratlmtr. Gkleri ve yeryzn yarattklaryla dolduran ve ssleyen Allah'tr. Tm kinat Allah'n eseri ve sanatdr. nsan ise yeryznde Allah'n kudretinin ayetleri olan yaratklarnn emanetisi olan halifesidir. Dolaysyla insan tabiatn efendisi deildir ve dnyada dizginsiz arzularyla diledii gibi tasarrufta bulunamaz. slam inanan insana tabiatn manevi ve kutsal boyutuna reterek, dnya hayatnn geiciliini, Ahiret hayatnn kalcln fakat dnya hayatndan hesaba ekileceini de haber vererek bir sorumluluk bilinci kazandrmaktadr. nsann zerine den hem insan hem de tm varl yaratan Allah'a kul olmaktr. Kul olmak halife olduunu bilmekle tamamlanr. Allah'n halifesi olan insan gklerde ve yerde bar ve dengeyi muhafazaya memurdur. Modern insan egemen olma arzusu ile Allah'tan bamsz hareket ettiini zannederek sorumsuzca hayatn yaamaktadr. Haz ve arzu peinde komak, lgnca tketmek modern insann kulluk bilincinden yoksunluunu sonucudur. Bu da insana gnmzn en kayg verici sorunlarndan biri olan ekolojik krizi getirmitir. Sz konusu krizden kurtulmann yegne imknn slam'n kulluk bilincine sahip olmak verecektir.

Kaynaka-Ate, Ali Osman , "slam ve Doal Hayatn Korunmas", . . lahiyat Fakltesi Dergisi, Cilt 3, Say , Ocak- Haziran 2003-Bayrakdar, Mehmet, slam ve Ekoloji, Diyanet leri Bakanl Yay., Ankara 1992, s. 44.-Beck, Ulrich, Risk Society, Towards a New Modernity. London, Sage Publications, 1992-Erich Fromm, Sahip Olmak Ya da Olmak, Terc. A. Artan, 3. Bask, Artan Yaynlar, stanbul 1991-Fazlurrahman, Ana Konularyla Kur'an, ev.: Alparslan Akgen, Fecr Yay., Ankara, 1987-Giddens, Anthony, Sosyoloji, Yayna Hazrlayan:Hseyin zel, Cemal Gzel, Ayra Yaynlar, Ankara 2000-Hollinger, Robert, Postmodernizm ve Sosyal Bilimler, ev.: Ahmet Cevizci, Paradigma Yaynlar, stanbul 2005 -Horney, Karen, amzn Tedirgin nsan, ev.: Ayda Yrekan, Tur Yaynlar, stanbul 1980-bn- Arab, Fussu'l-Hikem, eviri ve erh: Ekrem Demirli, Kabalc Yaynevi, stanbul 2006 -Kula, Naci, Sahip Olma ve Emanet Duygular Asndan nsan - evre likisi, evre ve Din Uluslararas Sempozyumu, c. I, Yaln Yaynclk, stanbul 2008-Kula, Naci, Kur'an Inda nsan-evre likisinin Ruh Sal Asndan nemi, U.. lahiyat Fakltesi Dergisi, Say:.9,Cilt:9, 2000 -Nasr, Seyyid Hseyin, nsan ve Tabiat, terc. N. Avc, Yeryz Yaynlar, stanbul 1982- zdemir, brahim, Yalnz Gezegen, Kaynak Yaynlar, stanbul 2001 Kur'an'a Gre evre,- Taylor, Charles, The Sources of The Self: The Making of Modern Identity, Cambiridge, Mass, Harvard University Pres, 1989-Winter,T.J.,Postmodern Dnyada Kbleyi Bulmak, ev.: mer Baldk-Muhammed eviker, Tima Yaynlar, stanbul 2006http://www.abhaber.com/ozelhaber.php?id=5009 (25.04.2010)http://www.kuresel-isinma.org/kuresel-isinma/kuresel-isinmanin-nedenleri.html (29.12.2009).

14