- 1 -

SLAMA GRE ANNE-BABA

HAKLARI VE KAVRAMI

ANNE-BABA ............................................................................................................... 2 Vlideyne hsn; Anlam ve Mhiyeti ..................................................................... 2

hsann Emredildii Kimseler: ............................................................................ 3 1) Ebeveyne hsn: ............................................................................................... 3 2) Akrabaya hsn: ............................................................................................... 4 3) Yetimlere hsn: ............................................................................................... 4 4) Fakir ve Miskine hsn: ................................................................................... 5 Kurn- Kerimde Ana Babaya hsan Kavram ............................................... 5 Ana Babaya hsan Emreden yetlerde Dikkat eken Hususlar: 7 Hadis-i eriflerde Anne Babaya yilik ................................................................ 9 Akrabaya iyilik ve Sla-i Rahim: ......................................................................... 13 Yetimlere Yardm: ................................................................................................ 14 Ana Babaya taatin Snr .................................................................................... 15 Allahn Hakk, Her Hakkn zerindedir .......................................................... 15 Babaya Kar brahim Tavr .............................................................................. 17 Baz Gen Mslmanlarn slp ve Yntem Yanllklar .............................. 18 Ana-Babann ocuklar zerindeki Haklar: ..................................................... 21 (Evltlarn Ebeveynlerine Kar Grevleri) ....................................................... 21 1) taat (Sayg): ..................................................................................................... 21 2) Ana-Babaya yi Davranmak: .......................................................................... 22 3) Madd htiyalarn Gidermek: ...................................................................... 22 4) Saygszlk Etmemek: ....................................................................................... 23 5) Rzalarn Almak: ............................................................................................. 23 6) Kt Sz Sylememek: .................................................................................... 23 7) ldklerinde Hayrla Anmak, Dua Etmek: .................................................. 23

DERLEME Ebu Abdulmumin Tekin. bin Muharrem.el-Kayseri E M A L tekin_mihci@hotmail.com

- 2 -

A N N E B A B A

Toplum yapsnn temeli olan ailenin kurucular ve en nemli iki unsuru.

Allah'n insanlardan korunmasn istedii be kutsal eyden biri de, neslin devamdr. Neslin devamn Allah (c.c.), canllarn kabiliyet ve yaplarna gre belli kanunlara balamtr. Neslini devam ettirebilmek iin en byk zorluklarla karlaan canl da insanoludur. nsan, canllarn en gls olmasna ramen, doduu anda en zayf olanlarn banda gelir. Baz hayvan yavrular doumdan hemen sonra, bir ksm da ksa bir zaman sonra ayaa kalkabildii, ihtiyalarn gidermeye balayabildii hlde insanolu ancak, doumundan yllar sonra bu seviyeye gelebilir. Neslin devam edebilmesi iin btn bu zorluklar eken ana babalardr. Anne, yavrusunu dokuz ay karnnda tar, hamilelik sresince pek ok glkle karlar, hayat tehlikeleri de gze alarak ocuunu dourur. Hi bir eye gc yetmeyen bebeini bytmek iin, uykusundan, istirahatinden, shhatinden feragat eder. Nitekim Cenb- Allah yle buyurur:

"Biz, insana, ana-babasna iyilikte bulunmay tavsiye ettik. zellikle de anasn tasviye ederiz ki, o, kat kat zaafa derek ona hamile kalm, emzirmesi de tam iki sene srmtr. Binaenaleyh; bana ve ana-babana kret." (Lokman: 31/14).

Aile ve ocuun ihtiyalarn temin etmek iin baba ylmadan, usanmadan alr, yemez yedirir, giymez giydirir. ocuun bir yeri arsa, onlar daha fazla rahatsz olurlar. ocuklarnn rahatn kendi rahatlarna tercih ederler. Bu zahmetli megale, deiik safha ve ekillerde olmak zere yirmi otuz yl devam eder. Hatta, ana-babann ocuuna gsterdikleri ilgi hayat boyu srer gider.

Allah'n, ana-baba ve ocuklar arasnda yaratt sevgi ve saygdan kaynaklanan ite bu hak-grev ilikisi, insan neslinin yozlamadan, shhatli ve salam bir ekilde devam edebilmesinin ve vazgeilmez bir artdr. 1

Vlideyne hsn; Anlam ve Mhiyeti

Vlideyn: Vlid, ocuk kendisinden olan erkek, yani baba anlamndadr. Vlide ise douran, anne demektir. Vlideyn ana baba demektir. Ana ile baba iin kullanlr; her ikisini birlikte ifade eder.

Vlideyn yerine ebeveyn kelimesi de kullanlr. Eb, baba demektir. Ayn zamanda herhangi bir eyin meydana gelmesine veya dzelmesine sebep olan kii anlamna da gelir. Ebeveyn ise ana baba demektir.

hsn: hsn kelimesi, hasene kelimesinden tremitir. Btn gzellikleri ve rabet edilen eyleri ifade eder. hsan; iyilik etme, gzel davranma, ikram etme, lutuf, ba, gzellik, uygunluk, gzel olan eyi en gzel ekilde yapmak demektir. hsan, bakasna nimet sunmak, i ve fiillerinde gzel davranmak veya gerekenden fazla verip, gereinden azn almaktr. hsn, yapt ii en iyi biimde ve noksansz yapmaya denir. hsan, temel olarak iki anlama gelir.

1) Bir eyi gzel yapmak,

1 Akif Kten, amil slam Ansiklopedisi: 1/139.

- 3 - 2) yilikte bulunmak.

Kuranda Allah Tel, ana baba bata olmak zere, baz kimselere ihsn emreder.2

hsann Emredildii Kimseler:

Kuranda kendilerine ihsnn emredildii snflar unlardr3:

1) Ebeveyne hsn:

Kur'anda, tek olan Allah'a ibadet edip O'na hi bir eyi irk komama emrinden sonra, ana babaya itaat etme ve onlara ihsanda bulunma emrinin geldii grlmektedir. yle ki: "Rabbin sadece kendisine kulluk etmenizi, ana babanza ihsanda bulunmanz (onlara iyi davranmanz) kesin bir ekilde emretti.. (sr: 17/23)

Bu yetten, ana babaya iyilik ve ihsanda bulunmann farz olduu anlalmaktadr. Bunu destekleyen baka bir yet-i kerimede yle buyuruluyor:

"De ki, gelin Rabbinizin size neleri haram kldn okuyaym: O'na hibir eyi irk/ortak komayn. Ana babaya ihsn/iyilik edin..." (Enm: 6/151)

Burada Allah, ana babaya itaati terketmenin ktln beyan iin haram klnanlar arasnda zikretti. O halde ana babaya ihsan/iyilik farz; terki haramdr.

Ana babaya ihsn, gzel szle, davranla ve ihtiyalar annda onlara gereince infak etmek suretiyle olur. Allah, ebeveyni insann yokluk leminden varlk lemine kmasna bir sebep kld iin, onlara ihsn etmek gerekir. Allah'n, ebeveyne ihsn kendi tevhidi ve ibadeti yannda zikretmesi, ebeveynin ocuklar zerindeki hakknn byklne iarettir. "Allah'a ibdet edin ve O'na hibir eyi irk/ortak komayn. Ana babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara... ihsnda bulunun; Allah kendini beenen ve daima bbrlenip duran kimseyi sevmez." (Nis: 4/36)

Buradaki ebeveyne ihsn, evlatlarn onlarn hizmetlerini yapmas, onlara nzik konumas ve onlarn mer isteklerini gerekletirmesi iin almasdr. Peygamberimiz (s.a.s.) bu konuda yle buyurur: "Burnu yerde srtlsn; burnu yerde srtlsn; burnu yerde srtlsn." "Kimin y Raslallah?" denildi. Hz. Peygamber: "Yalandklarnda ana babasna, onlardan birine, yahut her ikisine de yetien, fakat onlara iyilik etmedii iin cennete giremeyen kimsenin..."4

Ana baba, ocuunu Allah'a isyana tevik etmedike, evltlarn onlarn mer her emrine uymas gerekir. Ana baba iin mafiret talebinde bulunmak, iyiliklerine du etmek, bizzat Kur'n'n emridir. "Ey Rabbimiz! Hesaba ekilecei gn beni, ana babam ve (btn) m'minleri bala!" (brahim: 14/41)

Ebeveyne yaplan her iyilik ve ihsn, aslnda insann kendi kendisine yapt ihsndr. hiretteki mkfatnn snrszl yannda, dnyev ecri/karl peindir. Sosyal bir olgu olarak ebeveynimize yaptklarmzn mislini veya fazlasn ocuklarmzdan greceimiz kanlmazdr.

2 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 3 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 4 Mslim, Birr 10.

- 4 - Ana baba, -Allah korusun- mrik de olsalar, onlara ikramda bulunmak dinin emridir. Peygamberimiz, mrik anneye sla-i rahimde bulunup ona iltifatlarda bulunmay emretmitir.5

2) Akrabaya hsn:

Salam akde zerine bina edilen bir toplumda yaayan bireylerin karlkl hak ve hukuklarna riyet edilmesi doaldr. Akrabaya ihsn da byledir. Akraba, insann iinde doup byd ailenin biraz daha geniletilmi yelpazesidir. Bu yaknlk hem ana, hem baba tarafndan olabilir. Akrabaya ihsn demek, akrabalk ba olan herkese sla-y rahim yapmak (zaman zaman onlar ziyaret ederek, onlarla akrabalk ilikilerini kesmemek) ve baka mer yollarla ikramda bulunmaktr.

Akrabalk balarn kesmek, u yette ifade edildii gibi yeryznde bozgunculuk karanlarla birlikte zikredilmitir. "(slm'dan yz evirip) geri dnerseniz, yeryznde bozgunculuk yapmaya ve akrabalk balarn kesmeye dnm olmaz msnz?" (Muhammed: 47/22).

Bu yette akrabalk balarnn kesilmesi, bir eit slm d det olarak ifade edilmitir. Akrabalara iyilik ve ihsnda bulunmak, slm'n bir emridir. "Muhakkak ki Allah adleti, ihsn ve akrabaya yardm etmeyi emreder..." (Nahl: 16/90)

Yaknlar ile akrabalk balarn korumaya itina gstererek, onlara gc nisbetinde ihsnda/iyilikte bulunmak, her kmil m'minin asl grevlerindendir. slm'n temelinde iyilik yapma ii, ailenin znden balayp da doru genileyerek devam eder.

Son yette geen adlet ve ihsn kavramlarnn iinde akrabaya iyilik etmek ihtiva ettii halde, nemine binaen ayrca zikredilmitir. Sana (Allah yolunda) ne infak edeceklerini/harcayacaklarn soruyorlar. De ki: Hayrdan harcadnz ey, ebeveyn, akrabalar/yaknlar, yetimler, fakirler ve yolcular iindir. Hayr olarak ne yaparsanz, phesiz Allah onu bilir. (Bakara: 2/215)

Ebeveyne bakmak ilk grevimizdir. Dier akrabalarmz onlar takip eder ve bu ekilde yakn olanlar, bakalarndan daha yakndr kuralnca infak ve ihsan vacip olur. Muhsin bir mmine yakan; akraba ile gzel ilgiyi mer ller iinde devam ettirmek, onlarla ilikiyi kesmemektir.

Ey insanlar! Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eini yaratan ve ikisinden birok erkek ve kadnlar retip yayan Rabbinizden korkun. Adn kullanarak birbirinizden dilekte bulunduunuz Allahtan ve akrabalk haklarna riyetsizlikten de saknn. phesiz Allah sizin zerinizde gzetleyicidir. (Nis: 4/1) 6

3) Yetimlere hsn:

Yetim, ocuun blu andan nce babasndan ayr kalmasdr. Rasulullah (s.a.s.), ehdet parma ile orta parman iaret ederek; Ben ve bir yetimin geimini stne alan kimse, cennette byleyiz.7 buyurmu, yetimi koruyup ona ihsn etmenin ne derece nemli olduunu ifade

5 Mslim, Zekt 50; Eb Dvud, Zekt 34. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 6 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 7 Buhri, Talak 25, Edeb 24; Mslim, Zhd 42; Tirmiz Birr 14.

- 5 - etmitir. Biz ona iki gz, bir dil ve iki dudak vermedik mi? Ona iki yolu (doruyu ve eriyi) gstermedik mi? Fakat o, sarp yokuu aamad. O zor geit nedir bilir misin? Kle zd etmek veya alk gnnde yakn olan bir yetimi veya a ak bir yoksulu doyurmaktr. (Beled: 90/8-16)

O, seni yetim bulup barndrmad m? ... O halde yetimi sakn ezme, ona kahretme, El ap isteyeni de sakn azarlama. Ve Rabbinin nimetini minnet ve kranla an. (Duh: 93/6, 9-11) Dini yalanlayan grdn m? te o, yetimi itip kakar; yoksulu doyurmaya tevik etmez. (Mn: 107/1-3) 8

4) Fakir ve Miskine hsn:

Fakir, alabilir durumda olup alan, ama herhangi bir sebeple ocuklarnn geimini temin edemeyen kimsedir. Miskin ise, almaya gc ve tkat olmayan fakir kimsedir. Bu durum, Kuranda yle aklanr: (Yapacanz ihsnlar/hayrlar) kendilerini Allah yoluna adam, bu sebeple yeryznde kazan iin dolaamayan (muhcir) fakirler iin olsun. Bilmeyen kimseler iffetlerinden dolay onlar zengin zanneder. Sen onlar smalarndan tanrsn. nk onlar, yzszlk ederek istemezler. Yaptnz her hayr muhakkak Allah bilir. (Bakara: 2/273)9

Kurn- Kerimde Ana Babaya hsan Kavram

Kurn- Kerimde anne anlamna gelen mm kelimesi, 35 yerde geer. Baba anlamna gelen eb ise, ekleriyle birlikte 120 yerde kullanlr. Anne baba anlamna gelen vlideyn ise 7 yerde zikredilir. Vlid, vlide veled, kelimelerinin tredii v-l-d, isim ve fiil halinde toplam 102 yerde gemektedir.

Kurn- Kerim, ana babaya ihsan konusuna byk nem vermitir. Evldn grevlerini, ana-babaya kar ne yapmas gerektiini anlatan yetler oktur. Sadece konularn ayrarak yetleri sayarsak, yle bir liste oluur:

1) Ana-babaya ihsanda bulunmak, iyilik etmek:10

2) Ana-babaya vermek:11

3) Ana-babaya kar iyi niyetli olmak:12

4) Ana-babaya kt sz sylemekten saknmak ve gzel sz sylemek:13

5) Ana-babaya itaat (onlara kretmek/teekkr etmek ve iyi davranmak):14

6) Hesap gnnde anne ve babasnn balanmas iin du rnei:15

8 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 9 Metin Ocak, Kuranda hsan ve Muhsin Kavramlar, s. 65 vd. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 10 Bakara: 2/83; Nis: 4/36; En'm: 6/151; sr: 17/23-24; Ankebut: 29/8; Ahkaf: 46/15. 11 Bakara: 2/215. 12 sr: 17/25. 13 sr: 17/23. 14 Lokman: 31/14. 15 brhim: 14/41.

- 6 - Bunun yannda, kfir bir babay ve kardei, kfr imana tercih ediyorlarsa, vel (dost)

edinmenin yasakl16; anne-baba, evldn Allah'a irk komak iin zorlarlarsa, onlara itaat edilmemesi, ama, onlarla (irke zorlayan ebeveynle) dnyada iyi geinilmesi gerektii17 emredilir. brahim (a.s.)'in putperest babasna kar konumasna "babacm" diye hitap ederek baladn ve bu "babacm" ifadelerinin konumada srekli her cmlede tekrarlandn18 Kuran, ders alnsn diye belirtir.

sr: 17/23. yetinde, ana-babaya "of!" demenin yasakl vurgulanrken, Ahkaf: 46/17'de ana-babasna "of be size!" diyen kfir evlttan rnekler verilir. Of! ifadesinin, her trl kaba ve yakksz sz iin rnek olduu tm tefsirlerin ortak aklamas olarak belirir.

Vaktiyle Biz, sriloullarndan; yalnzca Allaha kulluk/ibdet edeceksiniz, ana-babaya, yakn akrabaya, yetimlere, yoksullara ihsn/iyilik edeceksiniz diye msak/sz alm ve insanlara gzel sz syleyin, namaz kln, zekt verin diye de emretmitik. Sonunda aznz mstesn, yz evirerek dnp gittiniz. (Bakara: 2/83)

yilik, yzlerinizi dou ve bat tarafna evirmeniz deildir. Asl iyilik, o kimsenin yaptdr ki, Allaha, hiret gnne, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanr. (Allahn rzsn gzeterek) yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara, dilenenlere ve klelere sevdii maldan harcar, namaz klar, zekt verir. Anlama yapt zaman szlerini yerine getirir. Sknt, hastalk ve sava zamanlarnda sabreder. te doru olanlar, bu vasflar tayanlardr. Mttakler ancak onlardr. (Bakara: 2/177)

Sana (Allah yolunda) ne infak edeceklerini/harcayacaklarn soruyorlar. De ki: Maldan harcadnz ey, ebeveyn, akrabalar/yaknlar, yetimler, fakirler ve yolcular iin olmaldr. phesiz Allah yapacanz her hayr bilir. (Bakara: 2/215)

...Adn kullanarak birbirinizden dilekte bulunduunuz Allahtan ve akrabalk haklarna riyetsizlikten de saknn. phesiz Allah sizin zerinizde gzetleyicidir. (Nis: 4/1)

Allaha ibdet edin ve Ona hibir eyi irk/ortak komayn. Ana-babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakn komuya, uzak komuya, yakn arkadaa, yolcuya, ellerinizin altnda bulunanlara (kle, hizmeti ve benzerlerine) iyi davrann; Allah, kendini beenen ve daima bbrlenip duran kimseyi sevmez. (Nis: 4/36)

De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kldn okuyaym: Ona hibir eyi irk/ortak komayn, ana-babaya iyilik edin, fakirlik korkusuyla ocuklarnz ldrmeyin. Sizin de onlarn da rzkn Biz veririz; ktlklerin ana da gizlisine de yaklamayn ve Allahn yasaklad cana haksz yere kymayn! te bunlar Allahn size emrettikleridir. Umulur ki dnp anlarsnz. (Enm: 6/151)

Muhakkak ki Allah, adleti, ihsan/iyilii, akrabaya yardm etmeyi emreder; irkin ileri, fenalk ve azgnl da yasaklar. O, dnp tutasnz diye size t veriyor. (Nahl: 16/90)

Rabbin, sadece kendisine kulluk/ibdet etmenizi, ana-babanza da ihsn etmenizi/iyi davranmanz kesin bir ekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yannda yalanrsa,

16 Tevbe: 9/23. 17 Lokman: 31/35. 18 Meryem: 19/42-45.

- 7 - kendilerine of! bile deme; onlar azarlama; ikisine de gzel sz syle. Onlara merhamet ederek alak gnlllkle zerlerine kanat ger ve: Rabbim! Kklmde onlar beni nasl yetitirmilerse, imdi de Sen onlara (yle) rahmet et! diyerek du et. (sr: 17/23-24)

Bir de akrabaya, yoksula, yolcuya hakkn ver. Gereksiz yere de sap savurma. (sr: 17/26)

Biz, insana, ana-babasna iyi davranmasn tavsiye ettik. Eer onlar, seni, hakknda bilgin olmayan eyi (kr krne) Bana irk/ortak koman iin zorlarlarsa, onlara itaat etme. Dnnz ancak Banadr. O zaman size yapm olduklarnz haber vereceim. (Ankebt: 29/8)

O halde sen, akrabaya, yoksula, yolda kalma hakkn ver. Allahn rzsn isteyenler iin bu, en iyisidir. te onlar kurtulua erenlerdir. (Rm: 30/38)

Biz insana, ana-babasna iyi davranmasn tavsiye etmiizdir. nk anas onu nice skntlara katlanarak tamtr. Stten ayrlmas da iki yl iinde olur. (te bunun iin) nce Bana, sonra da ana-babana kret diye tavsiyede bulunmuuzdur. Dn ancak Banadr. Eer onlar seni, hakknda bilgin olmayan bir eyi (kr krne) Bana irk/ortak koman iin zorlarlarsa, onlara itaat etme. Onlarla dnyada iyi gein. Bana ynelenlerin yoluna uy. Sonunda dnnz ancak Banadr. O zaman size, yapm olduklarnz haber veririm. (Lokman: 31/14-15)

Biz insana, ana-babasna ihsan/iyilik etmesini tavsiye ettik. Annesi onu zahmetle tad ve zahmetle dourdu. Tanmas ile stten kesilmesi, otuz ay srer. Nihayet insan, gl ana erip krk yana varnca der ki: Rabbim! Bana ve ana-babama verdiin nimete kretmemi ve rz olacan slih amel/yararl i yapmam temin et.

Benim iin de zrriyetim iin de iyilii devam ettir. Ben Sana dndm. Ve elbette ki ben mslmanlardanm. te, yaptklarnn iyisini kabul edeceimiz ve gnahlarn balayacamz bu kimseler cennetlikler arasndadr. Bu, kendilerine verilen doru bir szdr. Ana ve babasna: f be size! Benden nce nice nesiller gelip gemiken, beni mi tekrar dirilmekle tehdit ediyorsunuz? diyen kimseye, ana ve babas, Allahn yardmna snarak: Yazklar olsun sana! man et.

Allahn vaadi gerektir dedikleri halde o: Bu, eskilerin masallarndan baka bir ey deildir der. te onlar, kendilerinden nce cinlerden ve insanlardan gelip gemi topluluklar iinde, haklarnda azabn gerekletii kimselerdir. Gerekten onlar ziyana urayanlardr. (Ahkaf: 46/15-18)19

Ana Babaya hsan Emreden yetlerde Dikkat eken Hususlar:

Bakara 2/83. yetten anlalyor ki, Allaha kulluk ve ana babaya iyilik, sadece Muhammed mmetinin deil; ayn zamanda eski eriatlerin de ortak yasasdr. Ben srilden de bu konuda msak/sz alnmtr. lh Kitaplarda Allaha kulluk emrinden sonra ana babaya iyiliin vurgulanmas, ana baba hakknn nemini gsterir. Ana babaya itaat, yahdilikteki temel emirleri

19 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

- 8 - ieren mehur on emirden biridir. Bunlarn ierisinde, Allaha irk komann yasaklanmasndan hemen sonra ikinci olarak emredilmitir. k 20/1-17de on emir saylrken yle denir:

Babana ve anana hrmet et. T ki Allahn Rabbin sana vermekte olduu toprakta mrn uzun olsun. Allahtan sonra insann zerinde en ok hakk olanlar, ana babasdr. Allah bir bilip sadece Ona ibdet ve kulluk nasl nemliyse, ana babaya ihsanla mumele etmek de yle nemlidir. nk Allah insann yaratcs, ana baba da yaratmann sebepleridir. nsan besleyen, rzklandran Allah; yetitiren, eiten, efkatle koruyup byten ana babadr. Bu bakmdan her eyin banda Allahn birliini tanyp sadece Ona ibdet ve kulluk etmek, sonra da ana babaya iyilik etmek arttr.

Kuranda ve hadislerde Allaha ibdetten hemen sonra ana babaya iyilik grevinin zikredilmesinin sebepleri unlardr:

1) nsann madd ve mnev gelimesi iin en deerli katk, Allahn nimetlerinden sonra ana babann fedkrlklardr. nk ana baba, ocuun hem varlk sahnesine kmasnn sebebidirler, hem de yetitirilip terbiye edilmesini, eitimini salayan kiilerdir.

2) ocuun varlk alanna kmasnn asl ve gerek sebebi Allah, zhir ve hukuk sebebi ise ana babadr.

3) Allah nimetlerini karlksz verdii gibi; ana baba da ocuklarnn ihtiyalarn hibir karlk beklemeden seve seve yerine getirirler.

4) Allah kuluna gnahkr bile olsa nimetler verdii gibi; ana baba da si bile olsa ocuklarna desteklerini srdrrler.

5) Allah, kullarnn iyiliklerinden rz olduu, karln fazlasyla verdii gibi; ana baba da ocuklarnn sahip olduu imkn ve deerleri korumaya ve gelitirmeye alrlar.

sr: 17/23-24. yetlerinde Allaha ibadetle yan yana emredilen ana babaya ihsann/iyiliin, hibir arta balanmad dikkat ekmektedir. Bundan da, ana babann mslman veya gayr-i mslim, faziletli veya fsk/gnahkr olup olmadna baklmakszn onlara itaat etmenin gerekli olduu sonucuna varlr. Nitekim Mmtehne: 60/8 ve 9. yetleri de bunu desteklemektedir.

sr: 17/23. yetinde, ana babaya kar saygszln en basit ifadesi olmak zere, onlara f bile demeyin buyurulmutur. Tefsir limleri, i skntsn ifade eden bu kelimenin, her trl kabalk, saygszlk ve isyankrl ierdiini belirtirler. 24. yette, merhamet duygusundan kaynaklanan bir tevzu anlayyla ebeveynin himaye altna alnmas istenmi ve De ki: Rabbim! Onlar bana kkken nasl efkat ve merhamet gsterdilerse Sen de onlara merhamet et buyurulmutur. Burada ana babaya saygnn en temel sebebi olarak merhametten sz edilmesi ve bylece ebeveyn ile ocuklar arasndaki duygusal ban neminin vurgulanm olmas hayli anlamldr. nk merhamet duygusu, ocuklarla ana baba arasnda bulunan madd ve mnev ilginin temelidir. Allahn nimet ve ikramlar da Onun merhametine bal olduu iin, Allahtan ana babaya merhamet dilemek, dier btn ilh ltuflar dilemek anlamna gelir.

Lokman: 34/14. yetinin sonunda ana babaya iyilik etmeyenin, Allah huzurunda sorumlu olacan belirtmek iin Dn banadr! buyuruluyor. Yani dnyada Allaha ve ebeveynine kar yanl davrananlarn, Allah huzurunda hesaba ekilecekleri hatrlatlyor. Ayn ekilde 15.

- 9 - yetin sonunda da benzer ifade tekrar ediliyor ve dnyada yaplan hereyin kendilerine hirette haber verilecei belirtiliyor. Bylece insan, hiret hesap ve sorumluluunu dnerek Allaha ve ana babasna kar davranlarna dikkat etmesi iin uyarlyor.20

Hadis-i eriflerde Anne Babaya yilik

Hadis-i eriflerde evldn ana-babaya nasl davranmas gerektii, haklarn nasl deyip deyemeyecei, onlar rencide eden evldn cezasnn dnyada verilmeye balanaca gibi ayrntlar vardr. Bir adam gelerek: Ey Allahn Rasl, iyi davranp ho sohbette bulunmama en ok kim hak sahibidir? Gzel geinmeme, gzel bakmama en lyk olan kimdir? diye sordu. Hz. Peygamber (s.a.s.): Annen! diye cevap verdi. Adam: Sonra kim? dedi. Raslullah (s.a.s.) Annen diye cevap verdi. Adam tekrar: Sonra kim? dedi. Raslullah (s.a.s.) yine: Annen! diye cevap verdi. Adam tekrar sordu: Sonra kim? Raslullah (s.a.s.) bu drdncy: Baban! diye cevaplad.21

Buhri ve Mslimdeki dier rivyette Raslullah yle cevap vermitir: Annene, yine annene, sonra babana, daha sonra da bunlar takip eden tedric yaknlarna.

Kleyb el-Hanef (r.a.), Raslullah (s.a.s.)a gelerek sormutur: Ey Allahn Rasl, kime kar iyilik yapaym? Hz. Peygamber u cevab vermitir: Annene, babana, kz kardeine, olan kardeine, bunu takip eden zadlna. Bu iyilii de, (nfile olarak deil) zerine vcib olan bir hakkn denmesi, yani sla-i rahmin yerine getirilmesi olarak yapacaksn.22

Eb Hreyre (r.a.) anlatyor: Peygamberimiz bir gn: Burnu srtlsn, burnu srtlsn, burnu srtlsn! dedi. Kimin burnu srtlsn ey Allahn Rasl? diye sorulunca u aklamada bulundu: Ebeveyninden her ikisinin veya sadece birinin yallna ulat halde cennete giremeyenin.23

Hibir evlt, babasnn hakkn, bir istisn durumu dnda deyemez. O durum da udur: Babasn kle olarak bulur, satn alr ve zd eder.24

Allah size annelerinize itaatsizlii... haram kld.25

Allahn rzs babann rzsndan geer. Allahn memnuniyetsizlii de babann memnuniyetsizliinden geer.26

Abdullah bin Amr (r.a.) anlatyor: Bir adam, cihada itirak etmek iin Hz. Peygamber (s.a.s.)den izin istedi. Raslullah (s.a.s.): Annen baban sa m? diye sordu. Adam: Evet deyince: Onlara (hizmet de cihad saylr), sen onlara hizmet ederek cihad yap. buyurdu.27

Mslimin dier rivyetinde adam: ...Sana, hicret ve cihad etmek, ecrini de Allahtan istemek art zerine biat ediyorum der. Raslullah (s.a.s.): Anne ve babandan sa olan var m?

20 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 21 Buhri, Edeb 2; Mslim, Birr 1; K. Sitte, 2/478. 22 Eb Dvud, Edeb 129; K. Sitte, 2/481. 23 Mslim, Birr 9; Tirmiz Deavt 110; K. Sitte, 2/483. 24 Mslim, Itk 25; Eb Dvud, Edeb 129; Tirmiz, Birr 8; bn Mce, Edeb 1; K. Sitte, 2/484. 25 Buhr, Edeb: 4. 26 Tirmiz, Birr 3; K. Sitte, 2/484. 27 Buhri, Cihad 138; Edeb 3; Mslim, Birr 5; Eb Dvud, Cihad 33; Nes, Cihad 5; Tirmiz, Cihad 2; K. Sitte, 2/485.

- 10 - diye sorar. Adam: Evet, her ikisi de sa deyince: Yani sen Allahtan ecir istiyorsun? der. Adamn eveti zerine: yleyse vlideynin (ana-babann) yanna dn. Onlara iyi bak, (Allahn rzs ondadr) diye emreder.

Eb Dvud ve Nesden gelen bir dier rivyette adam: Alamakta olan ebeveynimi de geride braktm der. Raslullah (s.a.s.): yleyse onlarn yanna dn, onlar nasl alattysan yle gldr, (Allahn rzs bundadr) buyurur.28

Eb Dvudun Eb Saidden yapt bir baka rivyetinde ise yle denir: Yemen ahlisinden bir adam, Hz. Peygamber (s.a.s.)e hicret ederek geldi. Raslullah ona: Yemende bir kimsen var m? diye sordu. Adam: Ebeveynim var deyince; Peki, onlar sana izin verdiler mi? diye tekrar sordu. Hayr cevab zerine:

yleyse onlara geri dn, onlardan izin iste. ayet izin verirlerse cihada katl, vermezlerse onlara hizmet et! diye emretti.29

Chime (r.a.), Hz. Peygamber (s.a.s.)e gelir ve: Ey Allahn Rasl, ben gazveye (cihad) katlmak istiyorum, bu konuda sizinle istire etmeye geldim der. Raslullah (s.a.s.): Annen var m? diye sorar. Evet deyince, yleyse ondan ayrlma; zira cennet onun ayann altndadr. buyurur.30

Abdullah bin mer (r.a.) anlatyor: Nikhm altnda bir kadn vard ve onu seviyordum da. Babam mer ise, onu sevmiyordu. Bana: Boa onu dedi. Ben itiraz ettim ve boamadm. Babam mer Hz. Peygambere gelerek durumu arzetti. Raslullah (s.a.s.) bana: Boa onu dedi.31

Baba cennetin orta kapsdr. Dilersen bu kapy terket, dilersen muhfaza et.32

Hz. Eb Bekirin kz Esm (r.a.) anlatyor: Henz mrik olan annem yanma geldi. (Nasl davranmam gerekecei hususunda) Hz. Peygamber (s.a.s.)den sorarak: Annem yanma geldi, benimle (grp konumak) arzu ediyor, anneme iyi davranaym m? dedim. Evet dedi, ona gereken hrmeti gster.33

Bir gn peygamberimiz (s.a.s.) ashbna: Size byk gnahlarn en byn bildireyim mi? diye defa sordu. defasnda da: evet, bildir ey Allahn rasl diyen ashb- kirma, bunlarn srasyla; Allah'a ortak komak, ana babaya kar gelmek, haksz yere adam ldrmek ve yalan sylemek olduunu belirtti.34

Kebir (byk gnahlar): Allaha irk/ortak komak, ebeveyne si olmak ve yalan hitlik yapmaktr.35

En yce el annesine, babasna, kz kardeine ve erkek kardeine veren eldir, sonra en yakn olanadr.36

28 K. Sitte, 2/485. 29 K. Sitte, 2/485. 30 Nes, Cihad 6; K. Sitte, 2/486. 31 Eb Dvud, Edeb 129; Tirmiz, Talk 13; K. Sitte, 2/486. 32 Tirmiz, Birr 3; K. Sitte, 2/486. 33 Buhr, Hbe 28, Edeb 8; Mslim, Zekt 50; Eb Dvud, Zekt 34; K. Sitte, 2/488. 34 Buhr, Edeb: 6. 35 Buhr, Edeb 1; Mslim, man 143, 144.

- 11 - Ana babasna iyilik edene cennet olsun; Aziz ve Celil olan Allah onun mrne bereket

versin.37

Bay, yani dil ve mslman idareciye kar kmak, akrabalarla ilgiyi kesmek gnahndan daha ok dnyada cezas pein verilmeye lyk hibir gnah yoktur; hirette bu gnah sahibi iin hazrlanm olan azab olmakla beraber.38

Zina, arap imek ve almak hakknda ne dersiniz? Hz. Peygamberin bu sorusuna kar ashb: En iyi bilen Allah ve Rasldr dedi. Raslullah: Onlar ok irkin eylerdir ve onlarda (ldrmek, dvmek ve el kesmek gibi) cezalar var. Dikkat edin! Ben, size byk gnahlarn en byn bildireyim mi? Aziz ve Yce olan Allaha ortak komak (mrik olmak), ana babaya si olmak ve yalan sylemek.39

kimsenin dus, makbul dulardr; bunlarn kabul ediliinde phe yoktur: Zulme urayann dus, yolcunun (misafirin) dus, ana babann ocuklarna dus.40

Kul vefat edince, btn amellerinin sevab kesilir; ameli mstesndr: Sadaka-i criye, kendisi ile faydalanlan erefli bir ilim, kendisine du eden slih ocuk.41

Sahbeden bir adam Raslullaha yle sordu: Ey Allahn Rasl! Benim annem vefat etti ve vasiyette bulunmad. Onun adna sadaka vermem, kendisine fayda verir mi? Peygamber: Evet dedi.42

Babann dostunu gzet (ona ikram et ve sevgi gster). Onunla ilgiyi kesme, yoksa Allah (iman) nurunu sndrr.43

yiliklerin en iyisi, babasnn dostu olanlara, kiinin iyilik etmesidir.44

Sevgi verset yolu ile kazanlr.45

Bir adam: Ey Allahn Rasl, anne ve babamn vefatlarndan sonra da onlara iyilik yapma imkn var m, ne ile onlara iyilik yapabilirim? diye sordu. Raslullah (s.a.s.): Evet vardr dedi ve aklad: Onlara hayr duda bulunmak, onlar iin Allahtan istifr (gnahlarnn affedilmesini taleb etmek), onlardan sonra vasiyetlerini yerine getirmek, anne ve babann akrabalarna kar da sla-i rahmi ifa etmek, onlarn dostlaryla ilikiyi devam ettirip onlara ikramda bulunmak; Akrabalaryla ilikiyi devam ettirmek ki, senin btn akrabalarn ancak onlar vastasyla var olmutur.46

36 bn Kesir, 9/4722. 37 Buhr, Edebul Mfred Terc. 1/30; et-Terb vet-Terhb, Birr ves-Sla, c. 3, s. 317, hadis no: 17. 38 Eb Dvud, Edeb 43; Tirmiz, Kymet 57; bn Mce, Zhd 23, no: 4211. 39 Buhr, Edebul Mfred Terc. 1/40; Taber; Beyhak. 40 Eb Dvud, Salt 29; Tirmiz, Birr 7; bn Mce, Du 11. 41 Mslim, Vesy, 14; Eb Dvud, Vesy 18; Tirmiz, Ahkkm. 42 Buhr, Vesy, 55; Tirmiz, Zekt 5; Eb Dvud, Vesy 18; Nes, Vesy 30. 43 Mslim, Birr ves-Sla, 45, no: 11, 12, 13. 44 Mslim, Birr 45 hadis no: 11. 45 Buhr, Edebul Mfred Terc. 1/53; Beyhak, Hkim. 46 Eb Dvud, Edeb, 129; bn Mce, Edeb 2; K. Sitte, 2/490.

- 12 - Kiinin yapaca en stn iyiliklerden biri, lmnden sonra babasnn dostlarna sla-i

rahimde bulunmasdr.47

Babalarnzdan nefret etmeyin. Bu, Rabbinize kar bir kfr(n- nimet)dir.48

...Anne ve babasna veya bunlardan birine yetiip de onlar sayesinde cennete giremeyen kimsenin burnu srtlsn...49

Allah Tel size annelerinizin haklarna riyeti tavsiye etmektedir. Bunu kere tekrarlad- Allah size babalarnzn haklarna riyet etmenizi tavsiye etmektedir. Allah size akrabalarnzn haklarna yaknlk derecesine gre riyet etmenizi tavsiye etmektedir.50

Ashabdan biri: Ya Raslallah, kime iyilik edeyim diye sorduunda, Allah Rasl yle buyurdu: Annene, sonra annene, sonra annene; sonra babana, sonra derece derece yakn olanlara.51

Abdullah bin Mesud (r.a.) diyor ki: Allahn Elisine sordum: Hangi eylem (Allah katnda) daha stndr? Vaktinde klnan namaz dedi. Sonra hangisi? dedim. Ana babaya ihsan/iyilik dedi. Sonra hangisi? dedim. Allah yolunda cihad buyurdu. Allahn Rasl bunlar bana syledi. Eer sormaa devam etseydim, daha da syleyecekti.52

Cennet annelerin ayaklar altndadr.53

Allahn rzs, babann rzsnda, gazab da babann gazabndadr.54

Muviye bin Chime es-Slem diyor ki: Allah Raslne geldim: Ey Allahn Elisi, ben srf Allah rzasn ve hireti kazanmak iin seninle beraber cihada katlmak istiyorum dedim. Bunu ayr ayr yerlerden gelerek kez tekrarladm. Her defasnda yle buyurdu: Yazk sana! Annene dn, ona iyilik et buyurdu. ncsnde Yazk sana, onun ayana sarl; cennet oradadr dedi. (bn Mce, Cihad 12; Ahmed bin Hanbel, 2/197)

ey var ki, kimde bulunsa Allah onu korur ve cennetine sokar: Zayfa acmak, ana babaya efkat ve merhamet, el altnda bulunanlara (iilere, hizmetilere) iyilik.55

Bir adam: Ey Allahn Rasl, anne ve babann ocuklar zerinde haklar nedir? diye sormutu. Raslullah (s.a.s.): Onlar senin cennet ve cehennemindir. buyurdu.56

Babann dus, perdeyi deler (kabul makamna ular).57

47 Mslim, Birr 11-13; Tirmiz, Birr 5; Eb Dvud, Edeb 129; K. Sitte, 2/490. 48 K. Sitte, 15/123. 49 Tirmiz, Deavt, 110; K. Sitte, 16/339. 50 K. Sitte, 17/471. 51 Tirmiz, Birr 1; Buhr, Edeb 2; Mslim, Edeb 1, 2; Eb Dvud, Edeb 120; bn Mce, Edeb 1. 52 Buhr, Mevkt 5, Edeb 1; Mslim, Msfirn 216; Tirmiz, Kuran 11; Nes, Mevkt 51. 53 Ahmed bin Hanbel, Nes, bn Mce. 54 Tirmiz, Birr 3; Buhr, Edebul Mfred Terc. 1/4. 55 Tirmiz, Kymet 48. 56 K. Sitte, 17/471. 57 K. Sitte, 17/509.

- 13 - Buhrinin kaydettii uzunca bir hadiste, insanlarn zor durumdayken (maarada mahsur

kaldklarnda) yaptklar dunn kabul edilmesini salayan iyiliklerin banda ana babaya sayg ve ikramn geldii grlmektedir.58

Dnyada iyilik ileyenler, hirette iyilie kavuanlardr. Kimler de dnyada ktlk ilerse, ite onlar, hirette ktle kavuanlardr.59

Her iyilik bir sadakadr.60

Peygamberimiz, Allahn diledii birok gnahn cezasn kymet gnne kadar erteleyeceini, ancak, ana babalarna si olanlarn cezasn dnyada balatacan belirtmitir.61 Ayrca, Allaha arz edilip de geri evrilmeyecek du ve dilekler arasnda ana babalarn beddualarn da saymtr.62

bn merin yle dedii rivyet edilmitir: Ana babay alatmak, (onlara) isyan etmektir ve byk gnahlardandr.63

Eb Hreyre, iki adam grd: Bunlardan birine sordu: Bu, senin neyindir? Adam: Babamdr dedi. Eb Hreyre dedi ki: O halde onu ismi ile arma, nnde yrme, ondan nce de oturma.64

bn Abbas (r.a.)dan rivyet edildiine gre, o yle demitir: Mslman ana babaya sahip olan bir mslman, Allahtan sevap bekleyerek onlarn hizmetinde bulunursa, Allah ona muhakkak cennette iki kap aar. Eer ana babadan biri bulunursa, bir kap aar. Eer onlardan birini kzdrrsa, onun rzsn kazanmadka, Allah o ocuktan rz olmaz.65

Abdullah bin mer (r.a.)dan rivyet edildiine gre, o, Taysele bin Meyyasa yle sordu: Cehennemden korkar, cennete girmek ister misin? Ben: Evet, vallahi! dedim. Bana sordu: Ana-baban hayatta m? Yanmda yalnz annem var dedim. Allah'a yemin ederim ki, eer annene yumuak ve gzel sz sylersen, ona yemek yedirirsen, byk gnahlardan sakndka, muhakkak cennete girersin. dedi.66

Her namazda kiinin "Rabben tin..." yet ve dusyla anne ve babasnn balanmas iin du etmesi snnet kabul edilir. 67

Akrabaya iyilik ve Sla-i Rahim:

...Ey Abdulmuttalib oullar! Canlarnz ateten kurtarnz. Ey Muhammedin kz Ftma! Cann ateten kurtar; nk ben, senin iin Allahtan hibir eye sahip deilim. Ancak size akrabalm var, ondan dolay (size) ihsanda bulunurum (dnyada iyilik ederim).68

58 bkz. Buhr, Edeb 5; Ahmed bin Hanbel, 2/116. 59 Buhr, Edebul Mfred Terc. 1/234. 60 Buhr, Edeb 78, hadis no: 33. 61 Zeheb, s. 44. 62 bkz. Buhr, Edeb 5. 63 Buhr, Edebul Mfred Terc. 1/41. 64 Buhri, Edebul Mfred Terc. 1/54. 65 Buhr, Edebul Mfred Terc. 1/9. 66 Buhr, Edebul Mfred Terc. 1/12; Taber Tefsiri. 67 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

- 14 - Peygamber (s.a.s.)in bir yolculuunda, bir bedev Raslullahn karsna kp sordu: Beni

cennete yaklatracak ve cehennemden uzaklatracak eyi, bana bildir. Peygamber:

Allaha ibdet edersin ve Ona hibir eyi ortak komazsn, namaz klarsn, zekt verirsin, akrabaya iyilik edersin. buyurdu.69

Allah (azze ve celle) buyurdu ki, Ben Rahmanm ve akrabal/Rahimi ben yarattm ve ismim olan Rahmandan ona isim diye rahim koydum. Kim akrabaya iyilik ederse, Ben de ona iyilik ederim. Kim de ondan ilgiyi keserse, Ben de ondan iyilii keserim.70

Rahim, Allahn rahmetinin eserlerindendir. Kim onun hakkn yerine getirirse (sla-i rahim ve iyilik ederse), Allah ona ihsan eder. Kim de ondan ilgiyi keserse, Allah ondan ihsan ve rahmetini keser.71

Kim rzknn bol olmasn ve mrnn uzamasn severse, sla-i rahim yapsn.72

Sla-i rahmi terk eden cennete girmez.73

Sla-i rahmi terk etme ile azgnlk gnahn ileyenin -hirette ona hazrlanan azabla beraber- dnyada Allahn acele olarak cezasn vermee bunlardan daha lyk bir gnah yoktur.74

Bir adam: Ya Raslallah, dedi, benim akrabalarm var, ben onlar ziyaret ediyorum; onlar beni ziyaret etmiyorlar. Ben onlara iyilik ediyorum; onlar bana ktlk ediyorlar. Ben onlara yumuak davranyorum; onlar bana chil (fkeli, kaba) davranyorlar. Allahn Rasl buyurdu ki:

Eer dediin gibiyse, sen onlara scak kl yedirir gibi olursun. (Sana yaptklar ktlkten tr onlar scak kl yiyenin ektii eziyet gibi bir vicdan azabna ve ikenceye mruz kalrlar.) Sen byle kaldn srece Allah, onlara kar sana yardm eder.75

Yaplan slaya, ayn ile mukabelede bulunan, sla-i rahim eden deildir. Fakat sla yapan o kimsedir ki, akrabalk balar kesildii zaman, sla-i rahimi yerine getirmitir.76

Allah, annelerinize iyilik etmenizi emrediyor, sonra annelerinize iyilik etmenizi emrediyor; sonra babalarnza iyilik etmenizi emrediyor. Sonra en yakn akrabaya, ondan sonra en yaknlk srasna gre iyilik etmeyi size emrediyor.77

Yetimlere Yardm:

Raslullah (s.a.s.) orta parma ile ba parman yan yana getirip aralarn ap kapayarak iaret etti ve yle buyurdu: Ben ve yetime bakan kimse, cennette yleyiz.78

68 Buhr, Vesy 11; Mslim, man, hadis no: 348. 69 Buhr, Zekt 24 -1-; Mslim, man 1, hadis no: 12. 70 Eb Dvud, Zekt 45; Tirmiz Birr 25; Ahmed bin Hanbel, hadis no: 1680, 1681, 1686. 71 Mslim, Birr 17. 72 Buhr, Edeb 78 -12-; Mslim, 45 -20-; Eb Dvud, Zekt 9 45. 73 Buhr, Edeb 78 -11-; Mslim Birr 45, hadis no: 18, 19; Eb Dvud, Zekt 9, hadis no: 45. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 74 Eb Dvud, Edeb 40 43-; Tirmiz, Kymet 35 -57-; bn Mce, Zhd 37 -23- 75 Mslim, Birr 22, Ahmed bin Hanbel, 2/300. 76 Buhr, Edeb 78 -15-; Eb Dvud, Zekt 9 -45-; Ahmed bin Hanbel, hadis no: 6524, 6817. 77 bn Mce, Edeb 1, hadis no: 3661; Ahmed bin Hanbel, 4/132.

- 15 - Kim mslmanlar arasndan bir yetim alarak yiyecek ve ieceini zerine alrsa, affedilmez

bir gnah (irk) ilememise, Allah onu mutlaka cennete koyacaktr.79

Mslmanlar arasnda en hayrl ev, ierisinde yetim olan ve yetime de iyi mumele yaplan evdir. En kt ev de, iinde yetim bulunup da ona kt mumele yaplan evdir.80

Allahm! Ben u iki zayfn hakknn inenmesinden cidden sakndrrm: Yetim ve kadn.81

Mslmanlar iinde en hayrl ev kendisine iyilik yaplan bir yetimin bulunduu evdir. Mslmanlar iinde en kt ev de kendisine ktlk yaplan bir yetimin bulunduu evdir.82

Dul ve kimsesizler iin alan, Allah yolunda cihad eden veya gndzleri oru tutup geceleri de ibdet eden kimse gibidir.83

Ana Babaya taatin Snr

Allaha irk konusunda ailelerin bir zorlamas oluyorsa, duygusal balardan dolay, tevhidin inenmesine Kuran kesinlikle msaade etmez. Bu yzden olmal ki, ana babaya ihsan emreden yetlerin ounda, ilk emir olarak, Allaha ibdet/kulluk hatrlatlr.84 Ana babaya itaat, Allaha ramen deildir; taat konusunda herhangi bir kimse Allaha tercih edilirse, kii irk bataklna dalm olur. Ya Allaha ya bakasna itaat etme seeneklerinden biri karsnda tercih, imanla kfr arasnda bir tercihtir.

Biz, insana, ana-babasna iyi davranmasn tavsiye ettik. Eer onlar, seni, hakknda bilgin olmayan eyi (kr krne) Bana irk/ortak koman iin zorlarlarsa, onlara itaat etme. Dnnz ancak Banadr. O zaman size yapm olduklarnz haber vereceim. (Ankebt: 29/8)

Biz insana, ana-babasna iyi davranmasn tavsiye etmiizdir...Eer onlar seni, hakknda bilgin olmayan bir eyi (kr krne) Bana irk/ortak koman iin zorlarlarsa, onlara itaat etme. Onlarla dnyada iyi gein. Bana ynelenlerin yoluna uy. Sonunda dnnz ancak Banadr. O zaman size, yapm olduklarnz haber veririm. (Lokman: 31/14-15)

Bu yetlerde ana babaya ihsanla/iyilikle davranma emredilmekle birlikte, irk koma, slmdan uzaklama gibi Allah'a ak isyan konusunda onlara itaat edilmemesi istenir. Ama putperest ve mrik ana babayla, dnyev ilikiler konusunda yine iyi geinilmesi emredilir.85

Allahn Hakk, Her Hakkn zerindedir

(Kfir olarak lp) Cehennem ehli olduklar onlara aka belli olduktan sonra, akraba dahi olsalar (Allah'a) irk koanlar iin af dilemek ne peygambere yarar ne de mminlere. 78 Buhr, Talak 14, Edeb 24; Tirmiz, Birr 14; Eb Dvud, Edeb 131; K. Sitte, 2/517. 79 Tirmiz, Birr 14; K. Sitte, 2/517. 80 bn Mce, Edeb 6; K. Sitte, 2/521. 81 K. Sitte, 17/474. 82 K. Sitte, 17/474. 83 Buhr, Nafakat, 1, Edeb 25, 26; Nes, Zekt 78; Mslim, Zhd 41; Tirmiz, Birr 44; K. Sitte, 2/541. Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 84 Bakara: 2/83; Nis: 4/36; Enm: 6/151; sr: 17/23; Bakara: 2/177; Nis: 4/1. 85 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

- 16 - (nk Allah mrikleri balamaz.) brahimin, babas iin af dilemesi, sadece ona verdii szden dolay idi. Yoksa onun Allahn dman olduu kendisine belli olunca, (af dilemekten vazgeip) ondan uzaklat. phesiz ki brahim ok yumuak huylu ve pek sabrl idi. (Tevbe: 9/113-114)

Sad bin Eb Vakkas, 17 yanda bir genken mslman olmutur. slma girdii ilk gnlerde annesiyle yaad bir mcery yle anlatr: Ben anneme kar ok saygl bir kimseydim. Mslman olduum zaman annem bu saygmdan istifade ile beni slmdan dndrmek istedi ve:

Ey Sad! Bu yaamaya baladn yeni din de ne? Ya bu dinini terk edeceksin, yahut alk grevi yapacam, lene dek yiyip imeyi brakacam! dedi. Ben kendisine:

Anneciim sakn byle bir ey yapma. Zira ben kesinlikle dinimi brakmam! dedim. Yine de o yemeyi imeyi brakt, lm orucuna balad. Bu hal bir gn bir gece devam etti (dier bir rivyette gn srd). Sadn btn srarna ramen annesi, azna bir ey koymadndan ypranmaa balam, gittike erimi, bitkin dmt. Kendisine: Anne, Allaha yemin olsun ki, senin yz tane cann olsa, her gn birer birer kmaya balasa, ben bu dinimi terk etmem! dedim. Benim bu azmimi, kesin kararm grnce, protestosunu brakarak yiyip imeye balad. Bu olay zerine u yet indi:

Eer onlar seni, hakknda bilgin olmayan bir eyi (kr krne) Bana irk/ortak koman iin zorlarlarsa, onlara itaat etme. Onlarla dnyada iyi gein. Bana ynelenlerin yoluna uy. Sonunda dnnz ancak Banadr. O zaman size, yapm olduklarnz haber veririm. (Lokman: 31/15)

Sad bu yetin kendisiyle ilgili olarak nzil olduunu sylerdi.86

Tabii ki, nzul sebebi bu hdise olsa da, yetin hkm geneldir, her mslman kapsar.

slm, tevhid gibi temel ilkeler sz konusu olduunda, hibir iliki biimini, bu ilkelerin inenmesi konusunda mzeret olarak kabul etmez. Ey iman edenler! Eer kfr imana tercih ediyorlarsa, babalarnz ve kardelerinizi vel/dost edinmeyin. Sizden kim onlar dost edinirse, ite onlar zlimlerin kendileridir. De ki: Eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, eleriniz, hsm akrabanz, kazandnz mallar, kesada uramasndan korktuunuz ticaret, holandnz meskenler (evler, konaklar, kkler) size Allahtan, Raslnden ve Allah yolunda cihad etmekten daha sevgili ise, artk Allah emrini getirinceye kadar bekleyin. Allah fsklar topluluunu hidyete erdirmez. (Tevbe: 9/23-24)

Allah'a ve hiret gnne iman eden bir toplumun, babalar, oullar, kardeleri, yahut akrabalar da olsa, Allah'a ve Raslne dman olanlarla dostluk ettiini grmezsin... (Har: 58/22)

Tevhide ramen, hibir ahsn ve kurumun deeri yoktur. Dostluk ve dmanlkta l, Allah ve Rasldr; slmdr. Ashb- Kirm, Allah ve Raslne dostluun, onlarn dmanlarna dmanln en gzel rneklerini vermilerdi. Mesel Eb Ubeyde bin Cerrah, Uhud savanda babas Cerrah ldrm, Hz. Eb Bekir de olu Abdurrahmana kar kmak istemi, Hz. Peygamber izin vermemi, Musab bin Umeyr, Uhudda kardei Ubeyd bin Umeyri ldrmt.

86 . Canan, Ktb-i Sitte Muht. Terc. ve erhi, 12/477; S. Buhri, Tecrid-i Sarih Terc. 12/121.

- 17 - Ayn ekilde Hz. mer bin Hattab, Bedirde days s bin Hiam, Hz. Ali, Hz. Hamza ve Eb Ubeyde, amcazdeleri, Utbe, eybe ve Velid bin Utbeyi ldrmlerdi. 87

Babaya Kar brahim Tavr

Hz. brhimin bir istisn ile tm davranlar ve bu arada babasna kar tavr, btn mslmanlar iin emredilen bir tavrdr. Sonra sana hanf olan brhimin dinine tbi olman vahyettik. (Nahl: 16/123)

Kuran, rnek alnmas gereken ahsiyet olarak Hz. Muhammed (s.a.s.)88 dnda, isim olarak sadece Hz. brhim (a.s.) ve onunla beraber olanlardan bahseder:

brahimde ve onunla beraber olanlarda, sizin iin gerekten gzel bir rnek vardr. Onlar kavimlerine demilerdi ki, Biz sizden ve sizin Allahtan baka taptklarnzdan uzaz. Sizi tanmyoruz. Siz bir tek Allah'a inanncaya kadar, sizinle bizim aramzda srekli bir dmanlk ve fke belirmitir. Yalnz, brahimin babasna, Andolsun ki senin iin mafiret dileyeceim. Fakat Allahtan sana gelecek herhangi bir eyi nlemeye gcm yetmez demesi hri, Rabbimiz! dediler, Sana dayandk, Sana yneldik. Dn Sanadr... Andolsun, onlarda sizin iin, Allah ve hiret gnn arzu edenler iin gzel bir rnek vardr. Kim yz evirirse phesiz Allah, zengindir, hamde lyk olandr. (Mmtahine: 60/4, 6).

Bu yetler, Hz. brahimin her konuda ve zellikle kfirlere kar sert tavrnda rnek alnmas gerektiini vurgularken, bir konuyu rneklik konusunda hri tutar. O da, Hz. brhim, iman etmemi babasna, onun iin istifar edeceini, balanma dileyeceini sylemesi89, iman iin mhlet vermesidir. Kurann ok yumuak huylu ve pek sabrl olarak vasfettii brahim (a.s.)in, babas iin af dileme vaadini eletirir Kuran. brahim (a.s.), mrik babas iin istifardan men edilmiti. nk kfirler iin istifar ciz deildir. Zaten babasnn Allahn dman olduu kendisine belli olunca, bundan vazgeti ve babasndan uzaklat.90

Kitapta brahimi an. Zira o, sddk/sdk btn bir peygamberdi. Bir zaman o, babasna dedi ki: Babacm! Duymayan, grmeyen ve sana hibir fayda salamayan bir eye niin taparsn? Babacm! Hakikaten bana, sana gelmeyen bir ilim geldi. yleyse bana uy ki, seni dz yola karaym. Babacm! eytana kulluk etme! nk eytan, ok merhametli olan Allah'a si oldu. Babacm! Allah tarafndan sana azap dokunup da eytann yakn olmandan korkuyorum. (Babas:) Ey brahim! dedi, sen benim tanrlarmdan yz m eviriyorsun? Eer vazgemezsen, andolsun seni talarm! Uzun bir zaman benden uzak dur. brahim: Selm sana, dedi. Rabbimden senin iin mafiret dileyeceim. nk O, bana ok ltufkrdr. Sizden de, Allahn dnda taptnz eylerden de uzaklayor ve Rabbime yalvaryorum. Umulur ki (senin iin) Rabbime du etmemle bedbaht olmam. Nihayet onlardan ve Allahn dnda taptklar eylerden uzaklap bir tarafa ekildii zaman Biz ona shak ve Ykubu baladk ve her birini peygamber yaptk. (Meryem: 19/41-49)

Evlat-baba ilikilerinde (mrik babann mafireti iin du hri) rnek gsterilen Hz. brhimle ilgili bu yetlerde iki ey dikkatimizi ekmektedir. Birincisi, Hz. brhimin babas ile konuur ve ona slm tebli ederken slbun yumuakl. yle ki, her cmlenin banda

87 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 88 Ahzb: 33/21. 89 Meryem: 19/47. 90 Tevbe: 9/114.

- 18 - babacm! kelimeleri tekrar edilir. Kelimeler, zenle seilir ve krc ya da kaba kabul edilecek en kk bir hitap grlmez. Babasnn taa tutma tehdidine kar bile; selmla, du vaadi ile, tatllkla cevap verir. kincisi, babasna yumuak hitab, mesajn ieriini deitirmemektedir. Hz. brahimin ok yumuak huylu olmas91, babasna kar da olsa, dvnn net bir ekilde tebliinden tviz vermesini gerektirmemitir. slbun yumuakl ve szn gzel sylenmesi, mesaj aktarrken muhtabn nefsini galeyana getirmemek, kaba ve yanl slpla mesajn gzelliini glgelememek iindir. Dolaysyla tevhid dorular saklamak, ya da bulandrmak, dvdan veya dvnn ieriini gerektii netlikte tebliden tviz vererek anlatmak, ne brhim bir tavrdr, ne de gzel slptur.

brahim (a.s.)le babas arasndaki diyalog rnei, olunu kendi btl dinine girmeye aran puperest bir mrikle bir mslman evlat arasndaki konuma tarzdr. Ak bir irk iinde olmayan, hele mslman bir anne babayla ilikilerin nasl olmas gerektiini kolaylkla deerlendirebiliriz. Mslman bir anne babayla, mslman bir evladn ilikisi, istenilen gzellikte deilse, suun bynn evlada ait olduunu; kltr snrl anne babann mzur grlebilecek ok ynleri bulunabileceini syleyebiliriz. stisnalarn da elbette olabileceini dnebiliriz. Aile ilikilerinde herkesi balayc, genel geer formller sunmak, pek kolay deildir. Ama ana babaya ihsan, iyilik, of! bile demeyen tahamml ve kibarlk evlat iin Kurann emrettii genel tavrlardr. Bunlarla birlikte ailesini en iyi tanyan, kiinin kendisidir. Nerede, nasl tavr alnacan, ailesinin yapsn da gznne alarak ailenin ferdi belirleyecektir. frat, ihsanla davranmamak; tefrit ise, ana babaya -isyan emretseler bile- mutlak itaat ve gerektiinde aileye karlk Allah ve Raslnn tercih edilmemesidir. Mslman gen ise orta yolu, itidali/dengeyi bulmak zorundadr. Zor da olsa, bu denge olmadan dnyada huzur, hirette dl beklemek yanltr.

Bu konudaki yetlerde dikkat eken ey, mrik ana babaya itaatin yasaklanmas deil; irk konusundaki emirlerine itaatin yasaklanmasdr. Mrik anne babas insan Allaha ortak komaya sevk etmek istedikleri takdirde Kuran bu konuda onlara itaati yasaklarken, mrik de olsalar dnya ilerinde onlarla iyi geinmeyi emretmektedir. Yani onlarn mer emirlerine itaat edilmeli, Allaha isyan emreden hususlarda itaat edilmemelidir. Ebeveyne itaat gerekir. Ancak, ana babann emirleri, Allahn emirlerine ters derse bu konuda onlara itaat gerekmez. nk Yaratana isyan olacak ilerde yaratlmlara itaat edilmez. Allaha isyan saylan bir konuda kula itaat edilemez.92

Yaratann hakk, ana babann hakkndan elbette stndr. 93

Baz Gen Mslmanlarn slp ve Yntem Yanllklar

Geleneksel anlay sorgulama srecine giren mslmanlardan belki de ilk nasiplerini aileleri alr. Kuranla tanan, mrik-mmin kavramlarnn ne anlama geldiini renen, ama henz yeterli birikimi olmadndan Kurana btncl yaklaamayan mslmanlar, aileleriyle girdikleri tevhid mcadelede ok krc ve tedrclikten ve ahlklikten uzak bir sylem gelitirebilmektedirler. Kiinin en az evresiyle ilgilendii kadar ailesi ile diyaloga girmesi gereklilii gzard edilerek, brhim tavr alma gerekesiyle, brhim slp gzetilmedii iin

91 Tevbe: 9/114. 92 Buhr, Ahkm 4, Cihad 8; Mslim, mre 39. 93 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.

- 19 - bazen ailelerle btn ilikiler koparlr. Hatta baz mslmanlar, aileleriyle aralarndaki problemin bykl orannda kendilerine slmlikten (daha dorusu radikallikten) pay bimektedir.

Sen, Rabbinin yoluna hikmet ve gzel tle dvet edip ar ve onlarla en gzel ekilde mcadele et. (Nahl, 125)

Allahtan bir rahmet ile onlara yumuak davrandn! ayet sen kaba, kat yrekli olsaydn, hi phesiz, etrafndan dalp giderlerdi. (Al-i mran, 159)

nsanlara gzel syleyin. (Bakara: 2/83)

Bu yetler, kim olursa olsun, hangi inanca sahip bulunursa bulunsun; muhtaplarna kar mslmanlarn dvet usl ve slplarn belirler. Brakn hatal mslmanlara, veya slma kar savamad halde cehaletinden dolay baz irk davranlarnda bulunanlara nasl gzel slp kullanlmasn; en azl tut ve kfirlerden biri olan Firavuna tebli iin gnderilen Hz. Ms ve Hz. Hruna, slplarnn nasl olmas gerektiini Kuran yle emreder: Firavuna gidin. nk o, tuyn etti/azd. Ona yumuak sz syleyin. Belki o, akln bana alr veya korkar. (Th: 20/43-44)

Muhtabmz olan her insana, slm sunarken, Kurann emrettii gzel slp zellikleriyle hitap etmek zorunda olduumuzu unutmamalyz. zellikle, bizden yal akrabalarmza, hele ana babamza kar daha hassas, daha tatl ve yumuak slplu, daha sevgi ve sayg dolu olmal, bu nezketimizi muhtabmzn da anlayaca ekilde, kelimeleri zenle seip kullanmalyz. Hz. brhimin rnek alnmas bunu gerektirir. Allah'a aka dman olan bilinli mrikler hari; ana babalar, hatta yakn akrabalar, insann doal mttefikleridir, yardmclar ve dostlardr. Kuran, Ktl en gzel bir tavrla nle. O zaman (grrsn ki) seninle arasnda dmanlk bulunan kimse, seninle sanki yakn bir dost olur. (Fusslet: 41/34) buyurur. Baz gen mslmanlar ise, yetteki ifadenin tam tersini uygulayp, aralarnda dostluk bulunan kimseleri dman etmek iin ktl gzel olmayan bir tavrla nlemeye alyorlar. Tabii, bylece olaya nefisler karyor, i inada biniyor, hayra giden yol, -iyi niyetle de sylenmi olsa- yanl slptan dolay tkanm oluyor.

Eer ailelerimizin hayra doru deiimleri, dallette iseler hidyetleri isteniyorsa, tedrclik, zamana yaylm uzun ve samimi diyalog ve de en nemlisi, psikolojik gerginlik oluturmaktan iddetle kanan tatl ve sayg dolu slp esas alnmaldr. Fikirlerin uygun ve gzel olmayan ekilde ve krc ifade tarzyla sunulmas, ou zaman, ka yaparken gz karma ile sonulanmaktadr. ou ana baba, yalarn ve tecrbelerini fazla nemsediklerinden, kendi ocuklarnn didaktik, vaaza veya derse benzeyen hitapla kendilerine direkt yolla hatalarn sylemelerini ho karlamaz, hatta nefis meselesi yapar, tersler. Bu gibi psikolojik atmalar amadan tebli ve dvet, fayda yerine ou zaman zararla sonulanr. Muhtabn, slah yerine daha byk ifsadna sebep olunarak, vebalden kurtulaym derken daha byk gnah yklenilmi olur.

Kur'an, bir babayla oul arasndaki ilikiler konusunda din/dv fark ile Hz. Nuh'un olunu "kendi ehlinden saymamas" gerektiini ifade eder.94 Ama bir oul olan Hz. brahim'in putperest babasyla ilikileri, daha farkl gndeme gelir. Yani, hidyeti beklenmeyen kfir bir evlt, gerektiinde babas tarafndan evltlktan reddedilip, ehlinden saylmamas istenirken; mslman bir oulun mrik ve putperest bir babaya kar mnsebeti ok yumuak ve nzik olmaldr. Tabii,

94 Hd: 11/44, 45.

- 20 - bunlarn yannda rnek baba-oul ilikileri verilir. brahim-smail gibi. smail (a.s.)'le babas arasndaki ilikiler uzunca ve birka deiik durumla ilgili anlatlr. Kuran, anne babaya ve evlda grevlerini hatrlatr.

Kur'an, mslman bir kocayla kars arasnda olabilecek anlamazlklar konusunda ise, mslman kocaya itaati tavsiye eder.95 Geimsiz ve itaatsiz bir kadna kar nasl davranlmas gerektii belirtilir. Eer aralar bu tedbirlerle de dzelmezse, hakem tayin edilmesini tavsiye eder. 96 Hemen bu yetin devamnda toplum ve ailenin huzuru iin iyi ilikilerde bulunulmas gerekli olanlar saylr. Allah'a kulluktan sonra ana-babaya iyi davranlmas emredilir. 97 Bu yetin zmnen ifade ettii insan ilikilerinin olumsuzluu konusunda genel tavrn ne olmas gerektiini, genel anlamazlklar konusunda yine ayn srenin 59. yeti aklk getirir. Bu yet, iki mslman arasndaki anlamazlklarn halli iin Kur'an ve snnetin hakemliine mracaat, imann art olarak ifade edilir.

Kurn- Kerimde anne-babaya iyi davranmak, hem de drt yette sadece Allah'a ibdet etme, ya da Ona irk komamann emredilmesiyle birlikte zikredilmektedir: Allaha ibdet edin ve Ona hibir eyi irk/ortak komayn. Ana-babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara... iyi davrann.... (Nis: 4/36)

De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kldn okuyaym: Ona hibir eyi irk/ortak komayn, ana-babaya iyilik edin... (Enm: 6/151)

Rabbin, sadece kendisine kulluk/ibdet etmenizi, ana-babanza da ihsn etmenizi/iyi davranmanz kesin bir ekilde emretti... (sr: 17/23-24)

Vaktiyle Biz, sriloullarndan; yalnzca Allaha kulluk/ibdet edeceksiniz, ana-babaya, yakn akrabaya, yetimlere, yoksullara ihsn/iyilik edeceksiniz diye msak/sz almtk.... (Bakara: 2/83)

Bu anlatm zellii, ana babaya ihsann, Kuran tarafndan ahlk bir grev olmaktan karlp iman/tevhid bir vecbe gibi alglandn dndrr. Zaten tevhid peygamberi Hz. brhimin babasyla ilikileri de detaylaryla vurgulanr. Aslnda tevhidin hayata, aileye, davranlara ve tabii ki ahlka yansmamas dnlemez. Dolaysyla tevhid ahlk, l ilhe illllah ahlk diye adlandrabiliriz; Kurann emrettii, Rasln uygulad ve tavsiye ettii ahlk. Ve ahlk imandan ayramayz. nan, amel, mumelt, siyaset, ahlk arasnda bazlarnn zannettii gibi kesin ayrmlar yoktur; kolay anlalsn diye ayr balklar altnda incelenebilir; yoksa hepsi bir btndr. O btne slm demekteyiz.

Ahlk tevhidden bamsz ve olmazsa olabilir zannettii iin kimi radikal genler, evrelerinde rnek gsterilememekte, hatta bazen en yakn evrelerinde, ailelerinde bile itici bulunabilmekteler. Halbuki slm yaamaya ve hele teblie abalayan bir gencin, toplum iinde ahlk zaaflarla deerlendirilmesinin vebali, dier insanlarn vebalinden daha byktr. Onlar, davranlaryla gzel rnek oluturamamalar ve gze batan cidd ahlk zaaflarndan dolay; temsil ettikleri tevhid dvsna ve savunduklar Kuran hakikatlere -iyi niyetle ve farknda olmadan da olsa- dman kazanmann suuyla yarglanabilecekleri endiesi tamaldr. Tevhid ahlk bunu gerektirir. te bu endieyi tayan bir muvahhid gen, tm insanlarla, tabii nce ailesi

95 Nisa: 4/34. 96 Nisa: 4/35. 97 Nisa: 4/36.

- 21 - ve yaknlaryla hastalkl bir iliki veya ilikisizlik iinde olamayacak; en yce ahlk zere olan98 Raslullah rnek alacak, evresine ihsan ve slah iek iek yayacak, toplumun dier fertlerince rnek gsterilecektir.99

Ana-Babann ocuklar zerindeki Haklar: (Evltlarn Ebeveynlerine Kar Grevleri)

slm ahlklar, her insann ve mslmann sahip olduu haklara ilve olarak, ocuklarn ana babalarna kar yerine getirmeleri gereken daha baka zel grevler de sralamlardr. Bunlarn balcalar, ebeveynin madd ve mnev ihtiyalarn karlamaya, huzurlu bir hayat yaamalarn salamaya almak, istemeden vermek, kendilerinden ar fedkrlklar beklememek, haklarnda ikyeti olmamak, kusurlarn saklamak ve iyiliklerinden sz ederek itibarlarn korumak, din bakmdan cidd olmayan kusurlarn grmezlikten gelmek, uyarlmalar din bir zarret olan konularda bile ikazlar incitmeden yapmak, hayatta iken ve ldkten sonra haklarnda duc olmak, haram olmayan konularda isteklerini yerine getirmek, hayr ve ibdetlerine yardmc olmak gibi dinin ve rfn belirledii ahlk kurallardr. Bu konuda hadislerde yer alan bir nemli husus da ebeveynin lmlerinden sonra htralarn yaatmak zere onlarn dostlaryla ilikiyi devam ettirme gereidir ki, bu da evlda den bir vef ve kadir bilirlik borcudur.100

Ana-babann ocuklar zerindeki haklarn yle sralayabiliriz101:

1) taat (Sayg):

ocuklarn ana-babalarna kar en nemli grevleri onlara itaat etmek, yaplmas haram olmayan isteklerini yerine getirmektir. Cenb- Allah yle buyurur: "Biz insana, ana-babasna iyilik yapmasn tavsiye ettik. Bununla beraber, hakknda bilgi sahibi olmadn (ilah tanmadn) bir eyi bana ortak koman iin sana emrederlerse, artk onlara bu hususta itaat etme." (el-Ankebt: 29/8)

Bu ayet ashabtan Sa'd b. Ebi Vakks hakknda nazil olmutur. Hz. Sa'd olay yle anlatmaktadr: "Ben anneme hrmet ve itaat eden bir ocuktum, mslman olunca annem bana:

-Sa'd! bu yaptn nedir? Ya sen bu yeni dinini brakrsn, yahut da ben yemem imem ve sonunda lrm. Sen de benim yzmden; "anasnn katili!" diye ayplanrsn, dedi. Ben; "Anneciim byle yapma. yi bil ki, ben bu dini brakmam!" dedim. Ve iki gn iki gece bekledim. Kadn ne yedi, ne iti. Bunun zerine:

"-Vallahi anne, iyi bil ki, senin yz cann olsa da bunlar birer birer ksa, ben bu dinimi yine brakmam. Artk ister ye, ister yeme" dedim. Bu azmimi grnce annem bu direnmesinden vazgeti. Bunun zerine yukardaki ayet-i kerme nazil oldu.102

98 Kalem: 68/4. 99 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. 100 T. D. Vakf slm Ans. 3/104. 101 Akif Kten, amil slam Ansiklopedisi: 1/139. 102 Tecrd-i Sarh Tercmesi, XII, 121.

- 22 - Peygamber Efendimiz de bir hadislerinde yle buyuruyor: "Allah size, annelerinize

itaatsizlii... Haram kld."103

Yukarda zikredilen ayet ve hadislerden de anlalaca gibi ana-babalarn istek ve arzularn yerine getirmek, onlara kar kmamak Allah'n emridir. Ancak, ana-baba ocuundan Allah'a kar gelmesini, O'nu inkr etmesini, farz kld bir eyi yapmamasn, haram kld eyleri yapmasn emrederse; onlarn bu istekleri yerine getirilmez. nk Allah'a isyan olan hususta, ana-baba da olsa, insanlara itaat edilmez. 104

2) Ana-Babaya yi Davranmak:

Allah'u Tel Kur'an- Kerm'de, insann kimlere kar grevleri olduunu sralarken yle buyurur:"Yce Rabb'n yle emretti; Yalnz Allah'a ibadet edeceksiniz, ana-babalarnza iyilik yapacaksnz. ayet bunlardan biri veya her ikisi senin yannda ihtiyarlarsa sakn onlara "f " dahi deme, yzlerine barma, onlara tatl sz syle. Onlara, merhamet belirtisi olarak tevazu kanadn a da, "Ya Rab, kklmde bana efkat gsterdikleri gibi, sen de onlara merhamet et" de " (el-sr: 17/23-24)

Peygamber Efendimiz de "kime iyilik yapaym?" diye defa soran bir sahabiye, defasnda da, "annene" cevabn verdikten sonra drdnc soruda, babasna iyilik yapmas gerektiini sylemitir.105

Ana-baba, ocuklarna yeteri kadar iyilik yapmam olsalar, hatta baz zararlar dokunmu olsa da, ocuklar, onlara yine de iyi davranmak mecburiyetindedir. nk insanlar yalandka ocuklar. ocukluumuzdaki yanl ve zararl davranlarmz gler yzle karlayanlar bize muhta duruma gelince onlara, bize yaptklar gibi iyi davranmamz ayn zamanda bir kran borcudur. 106

3) Madd htiyalarn Gidermek:

Yalanp kendi ihtiyalarn temin edemez hle gelince ana-babalarn btn ihtiyalarn temin etmek ocuklarn grevidir. Bu grev sadece ahlk olmayp, hukuken de vardr. Bu grevini yerine getirmeyen kimse slm ynetim tarafndan buna zorlanr. Allah bu grevi evltlara yklemektedir:

"Ey Peygamber! Sana ne sarfedeceklerini soruyorlar. De ki, sarfedeceiniz mal ana-baba, akrabalar, yetimler, dknler ve yolcular iindir. Yaptnz her iyilii Allah bilir." (el-Bakara: 2/215) Ashab- Kirm'dan Ebu'd-Derd Hz. Peygamber'in (s.a.s.) kendisine dokuz nemli ey tavsiye ettiini, bunlardan birinin de; ana-baba da dahil olmak zere aile fertlerinin ihtiyalarn karlamak olduunu belirtir.107 Yine Peygamberimiz, cihada katlmak isteyen bir sahabiyi, ihtiyalarndan dolay, ana-babasnn yanna gndermitir.108

103 Buhr, Edeb: 4. 104 Akif Kten, amil slam Ansiklopedisi: 1/139. 105 Buhr, Edeb: 2; Mslim, Birr: 1. 106 Akif Kten, amil slam Ansiklopedisi: 1/139-140. 107 Buhr, el-Edeb'l-Mfred: 9. 108 Buhr, el-Edebu'l-Mfred: 9. Akif Kten, amil slam Ansiklopedisi: 1/140.

- 23 - 4) Saygszlk Etmemek:

slm mmetinin prensibi byklere sayg, kklere sevgidir. Saygya en lyk olanlar, saygda kusur etmeyi dahi aklmzdan geirmememiz gerekenler de ana-babalarmzdr. Bir gn Peygamberimiz (s.a.s.) ashabna;-"Size, byk gnahlarn en byn bildireyim mi?" diye defa sordu. defasnda da "evet bildir, Ey Allah'n Rasul" diyen-ashab- kirma bunlarn srasyla; "Allah'a ortak komak, ana-babaya kar gelmek, haksz yere adam ldrmek ve yalan sylemek" olduunu belirtir.109

"Ana-babam alar hlde terkederek, hicret etmek zere senin emrini almaya geldim" diyen bir sahabiye Peygamberimiz (s.a.s.):-"Onlara dn, nasl alattnsa onlar ylece gldr, sevindir" der ve henz mslman dah olmayan ana-babasnn yanna gnderir. 110

5) Rzalarn Almak:

nsann dnyadaki en byk grevi phesiz ki, Allah'n rzasn kazanmaktr. Bundan hemen sonra rzasn almamz gerekenler ise, ana-babalarmzdr. nk, yukarda geen ayetlerde de grld gibi Allah'u Tel, kendisine ibadetten hemen sonra ebeveyne iyilii emretmi, Peygamberimiz de (s.a.s.): "Allah'n rzas, babann rzasnda, gazab da gazabndadr."111 buyurmutur. yilik yapmada babadan nce gelen annenin durumu da, tabii ki byledir.

Peygamberimiz (s.a.s.) ok fkeli bir ekilde defa, "Yazklar olsun o kimseye" dediinde Ashab- Kiram; "Kimdir o? Ey Allah'n Rasul!" diye sorunca;"Ana-babas veya bunlardan birisi yannda ihtiyarlad hlde, Cennet'e giremeyip Cehennem'i boylayan kimse" der.112

Abdullah b. Amr b. el-s'n anlattna gre, bir adam peygamberimiz (s.a.s.)'e gelerek cihada gitmek iin izin istedi. Peygamberimiz de ona; "Annen baban sa mdr?" diye sordu. Adam: "Evet", deyince Rasulullah (s.a.s.): "O hlde sen nce onlarn rzasn almaya al," buyurarak ona bu grevini hatrlatt.113

6) Kt Sz Sylememek:

Onlar incitecek her tr kt sz ve davrantan kanmak gerekir. Bu kt davranlarn ebeveyne dorudan yaplmas haram olduu gibi, onlara kt sz sylenmesine sebep olmak da haramdr. Cenb- Allah'n, "Onlara f dah demeyin" yasa yannda Peygamberimizin u hadis-i erfi de ok dikkat ekicidir:"Bir kimsenin ana-babasna svmesi byk gnahlardandr".-Ashab- Kirm: "Bir kimse ebeveynine nasl sver?" deyince,-Efendimiz (s.a.s.): "Biri bakasna kt bir sz syler, o da tutar bunun ebeveynine sver" diye cevap verdi.114

7) ldklerinde Hayrla Anmak, Dua Etmek:

Ana-baba lmekle onlara kar olan sorumluluklar bitmez. Onlarn temiz hatralarn devam ettirmek gerekir. nsanlar insan yapan da bir bakma, nesilden nesile miras olarak intikal eden bu

109 Buhr, Edeb: 6. 110 Akif Kten, amil slam Ansiklopedisi: 1/140. 111 Buhr, el-Edeb'l-Mfred: 1; Tirmiz, Birr: 3. 112 Mslim, Birr: 9. 113 Tecrid-i Sarih Tercmesi, VIII, 377. Akif Kten, amil slam Ansiklopedisi: 1/140. 114 Buhr, Edeb: 4. Akif Kten, amil slam Ansiklopedisi: 1/140.

- 24 - gzel duygu ve hatralardr. Peygamberimizin; "Sevgi, verset yoluyla kazanlr."115 hadsi de bu gerei ifade etmektedir. Bylece, nine ve dedelerle torunlar arasnda bir sevgi ba kurulmu olur. Onlar hayrla anmak, balanmalar iin dua etmek, Allah'u Tel'nn Kur'an- Kerm'de bize rettii dualardandr; "Ey Rabbimiz! nsanlarn hesaba ekilecei kyamet gnnde beni, annemi, babam ve btn mminleri bala." (brahim: 14/41)

Bir sahab; "lmlerinden sonra da ebeveynim iin yapmam gereken bir iyilik var m?" diye sorunca Peygamberimiz (s.a.s.) yle buyurdu:"Evet drt haslet vardr: Onlara hayr duada bulunmak ve Allah'tan, balanmalarn dilemek. Varsa vasiyetlerini yerine getirmek. Dostlaryla ilikiyi devam ettirip ikramda bulunmak. Akrabalaryla ilikiyi devam ettirmek ki, senin btn akrabalarn ancak onlar vastasyla varolmutur."116

lmlerinden sonra yaplacak duann ebeveyne faydasn Peygamberimiz (s.a.s.) yle dile getirir: "nsan lnce amel defteri kapanr. Ancak u eyle sevab devam eder: Sadaka- criye, insanlarn faydalanaca bir ilim ve arkasndan hayr dua eden bir evlt."117 Ayrca onlara kar iyi, gzel olan her davranta bulunmak, kt, irkin her hareketten de saknmak, onlara kar olan grevlerimizdendir.

Hayatta ve ldkten sonra ebeveynine kar grevlerini yerine getiren, onlar memnun edip hayr dualarn alan kimse, dnya ve ahiretin en byk mutluluklarndan birini kazanm olur. nk Peygamberimiz (s.a.s.) bylelerinin bereketli uzun bir mre sahip olacaklarn, ebeveynin kendileri iin yapacaklar dualarn Allah tarafndan mutlaka kabul edileceini ve Cennet'i kazanacaklarn mjdelemektedir .

Hz. Peygamber (s.a.s.) ocuklarn ebeveynlerine kar sorumluluklarnn ne kadar byk olduunu yle dile getirmektedir:"ocuk, hi bir iyilikle babann hakkn deyemez. Ancak onu kle olmu bir vaziyette bulur da satn alarak hrriyetine kavuturursa hakkn der."118

zerimizde bu kadar ok emek ve haklar olan anne ve babalarmz sevmek ve onlarn sevgisini baka eylerle deimemek en nemli ahlak grevlerimiz arasndadr. Bu grev, hayatta iken onlara kar hrmet, efkat ve merhamet gstermekle kendilerini honut etmeye almakla yerine getirilir. Gerek anne-baba sevgisinin, "annemi, babam seviyorum", demekten ibaret olmadn, onlara kar madd-manev her trl grevin yerine getirilerek bu sevginin ispat edilebileceini unutmamamz gerekir.

Breyt'den rivayet edilen bir hads-i erifte; adamn biri K'be'yi tavaf ederken annesini omzunda tayarak tavaf ettirmi Rasulullah'n yanna gelerek:"-Hakkn dedim mi?" diye sormu. Rasulullah buyurmular ki:"-Hayr, sana hamile iken alp verdii bir nefesin hakk bile deil."Bu efkat dolu tasvirin, insanlar anne babalarna teekkre ynelttii olduka aktr.

Abdullah b. Mes'ud (r.a.) Hz. Peygamber (s.a.s.)'e sordu:"-Ya Rasulallah, amellerin hangisi daha stndr?" Rasulullah:"- Vaktinde klnan namaz" buyurdular. Abdullah b. Mes'ud diyor ki tekrar sordum:"-Sonra hangisidir?""-Anne-babaya iyiliktir" diye cevaplandrdlar."-Sonra hangisidir?" dedim."-Allah yolunda savamaktr." diye buyurdular.

115 Buhr, el-Edeb'l-Mfred: 22. 116 Buhr, el-Edeb'l-Mfred: 19. 117 Buhr, el-Edeb'l-Mfred: 19. 118 Buhr, el-Edeb'l-Mfred: 6.

- 25 - Hlsa anneye ve babaya her trl ikram ve ihsanda bulunmak, onlarn ihtiyac olduu

takdirde btn madd ihtiyalarn gidermek, onlara "f" bile dememek, onlara kar daima tatl dilli olmak, en gzel tavr ve davranlarla karlk verip en ufak bir ekilde onlar zmemek bkknl ifade edebilecek bir tavr taknmamak gerekir.

Gnllerini kracak en kk bir szden bile kanmak, her hususta rzalarn kazanmaa almak, onlar kendisinden memnun etmek, yalandklarnda onlarn her trl hizmetine komak, hastalk anlarnda tedav ve bakmlarn yaptrmak ocuklarn grevidir. Hasta veya yatalak hllerinde onlarn hizmetlerinde bulunmak Cennet'in kaplarn aralayan bir davrantr.119

Evlt/yavru sevgisi, btn hayvanlarda da grlen bir igddr, Allahn onlarn yaratllarna yerletirdii bir snneti, kanunudur. nsanda da evlt sevgisi, yaratltan gelen ftr bir sevgidir.120 Hz. dem ve Havvdan itibaren tm anne babalardaki bu ftr meyilden dolay, ocuklarnn bakm ve geimini hemen her ana baba yerine getirir.

O yzden evlatlarnz sevin, onlara merhametle mumele edin gibi emir Kuranda yer almaz, zaten ftratta olduundan sevmemesi, ilgisiz kalmas pek dnlemez. Hz. demle Havvann ana babas olmadndan olsa gerek, insann ana babasna sevgi ve saygs ftratn mecbur ettii hususlardan deildir. Ftrattaki gzelliklere ters dmedii ve vicdann, mantn, kadir bilmenin, teekkr etme ihtiyacnn gerei olan sevgi ve saygy, ihsan, ayn zamanda tm kutsal kitaplar gibi Kuran da srarla emretmitir.

Ana babaya ihsan, dnyada huzur ve gzelliklerin kayna, hirette cennetin sebebi olacaktr. Aksi ise, huzursuzluk ve azab...121

DERLEME Ebu Abdulmumin . bin Muharrem.el-Kayseri E M A L murad-27@hotmail.com

119 Akif Kten, amil slam Ansiklopedisi: 1/140-141. 120 l-i mrn: 3/14. 121 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri. BELGIQUE

A N N E B A B AVlideyne hsn; Anlam ve Mhiyetihsann Emredildii Kimseler:1) Ebeveyne hsn:2) Akrabaya hsn:3) Yetimlere hsn:4) Fakir ve Miskine hsn:Kurn- Kerimde Ana Babaya hsan KavramAna Babaya hsan Emreden yetlerde Dikkat eken Hususlar:Hadis-i eriflerde Anne Babaya yilikAkrabaya iyilik ve Sla-i Rahim:Yetimlere Yardm:Ana Babaya taatin SnrAllahn Hakk, Her Hakkn zerindedirBabaya Kar brahim TavrBaz Gen Mslmanlarn slp ve Yntem YanllklarAna-Babann ocuklar zerindeki Haklar:(Evltlarn Ebeveynlerine Kar Grevleri)1) taat (Sayg):2) Ana-Babaya yi Davranmak:3) Madd htiyalarn Gidermek:4) Saygszlk Etmemek:5) Rzalarn Almak:6) Kt Sz Sylememek:7) ldklerinde Hayrla Anmak, Dua Etmek: