islam sosyalizmi davası

7/24/2019 Islam Sosyalizmi Davas

1/20

103

brahim Kaln / Modern Dnyada Geleneksel slmn zini Sren Bir Hakm: Seyyid Hseyin Nasr

Bzm de nklbmz var. Ancak bzmk ykc del, yapc nklp olacaktr.

Devrmeyecez, kuracaz; ldrmeyecez, hayat sunacaz. Br kelme lebzm nklbmz kn le ftnenn, cehaletle tecavzn eser del, ak le yara-tcln, lm ve sevgnn eser olacaktr. nklbmz (ubat 1953).

Yarnn dnyas mutlaka ahlka bal br ekonom sstem zerne kurulacak-tr... Yarn n ekmen aln teryle kazanan, helal lokma azna koyan brnsanln temellern kurmalyz. Lse dersler, 1943; Trkyenn Maarf Davasnde, s.128.

ktsad sstemmz, halkn btn tm htyalarn karlayan ve her ferd

ahlkyla seferber eden ruhu sosyalst sstemdr.Mllyetlmzn esaslar,1972, Yarnk Trkye nde, s.151.

Giri

nsanla olumlu z brakan dnce ve sstemler alc olmadan nce vercve dl olmay ngrenlerdr. nsanlk tarh br ynyle bu k yaklamarasndak mcadelenn tarhdr. Dnya hayatn br mthan mhletolarak grp yaatma dealne gnl verenlerle, hayat dnya le snrl

grp kazanmak ve dvmek tutkusunun pende komaktan baka br eydnmeyenlern mcadeles srp gtmektedr.

Ahmet Tabakolu**

slm

Sosyalizmi Davas*IslamicSocialism Ideal

Ahlak Dergisi Turkish Journal of Business Ethics, KasmNovember 2009, CiltVolume 2, SayIssue 4, s.pp. 103-122, GAD

* Bu makale Prof. Dr. smail Karann editrlnde hazrlananNurettin Topuadl kitapta (Ankara, 2009,T. C. Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, s. 224-243) yaymlanmtr. Prof. Dr. Ahmet Tabakolununbu makalesi Ahlak Dergisine alntlanrken sz konusu baskdaki imla tercih edilmitir.

** Dr., iktisat tarihi alannda profesrdr. Aratrma ilgi alanlar; iktisat tarihi, stanbul tarihi ve Trkiktisat tarihidir.letiim: Marmara niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, ktisat Blm, BahelievlerKampus, Ressam Namk smail Sok. No:1 Bahelievler, stanbul.

[email protected] (+90 212) 507 9925/1329.


2/20

Ahlak Dergisi

104

Dnler zengnl del adalet ve kul haklarn kamey hedef gsterm-lerdr. Bu yzden btn dnlern toplumcu olduunu sylemek yanl

deldr. Yne gnmz n dnecek olursak slmyetn de bu temelzelln gzard edp bencllk, htam, sraf ve atafatlarna bu dn ortaketmek steyenlern doruyu sylemedklern vurgulamak gerekr.

te Nurettn Topu son devrde slmn br zengnleme davas delncelkle br kul hakk ve ahlk davas olduunu vurgulayan dnrlerdenbr olarak dnce tarhmzdek stsna yern almtr.

Kler, fkrler ve olaylar olutuklar a ersnde deerlendrmek gerek-yor. N. Topu Trkyede Tekpart devrnn knc yarsnn balarnda yazhayatna grmt. Yapt lk Tekpart deolojsnn temel olan ve mll-yetl Cumhuryetle balatan yaklam yerne bu dncey dokuzyz ylncesnden balatmakt.

Topu, knc Dnya savandan sonrak souk sava dnemyle demokrasve lberalzm dnemnde younlaan sosyal adaletszlk karsnda sosyalstanlay bu temel dnce le brletrd. Bununla hem komnzme kar brdnce geltrlecek hem de olmas gereken Trk mllyetlnn sosyalyn ortaya konacakt.

nce Tekpart dnemnn knc safhasnn lk safhasna olan muhalefet,

sonra da souk sava dnemnn atmosfer Trkyede slmdan kaynak-lanan dnceler ortaya koyma konusunda snrl da olsa br msamahaortam oluturmutu.

Topunun sosyalzm geleneksel anlayn temellernden olan kul hakkdavasndan ve ahlk sstemnden kuvvet alr. Onun yazlar ddaktkolmaktan ok strap lklarn andrr. Bu lklar bn yllk br gelenenzlernden kaynaklanmaktadr. Topu bu tarh realtey ayaklar yere basanve bu topraklarda yaayan brs olarak sosyalzm kelmes le fade etmt.Samm araylarn br sonucu olan bu fade bunun lm esaslarn ortayakoyma yolunda gerekten lham kayna olmutu. Kald k tarh blgler debunu dorulamaktayd. Sosyalzm kelmes veya term kullanlmasa da bugerek demeyecektr.

Topunun, Reha adl roman le Taralda toplad hkyeler de dahlolmak zere, hemen hemen btn yazlar nsan sevgsne ve hakszlasyan ana fkrne sahptr dersek yanl sylem olmayz. Onun hedefnde-kler toplumun srtndan para kazananlarla, zengnlk ve gleryle marphalk ezenlerdr. Bunlara yaklam kesnlkle kn duygusuyla del adalet

ve hak duygusuyladr.


3/20

Ahmet Tabakolu / slm Sosyalizmi Davas

105

Topu hbr zorbala boyun emeyen, hak ve adalet yolunda hr dnceyesas alan ve bunu yaayyla spatlayan br dnrdr. Onun sosyal adaletle

lgl temel dncelern zaman zaman slm sosyalzm dye fade etmes onueletrenlern bu tabre taklp kalmalar sebebyle hak ve adalet meselesnnskalanmasna yol amtr. Bundan dolay Topunun bu temel grlern gel-trecek br kamuoyunun olumamasyla slm, ncelkle br hak ve adalet, brnsanlk meseles olmaktan ok br dda ve mcadele konusu gb tantlmtr.

Bundan daha da vahm sermayenn dn, man, ahlk olmaz gerekesyleslm; kltr, tarh ve ahlktan soyutlayarak onu kaptalst sstemn br altes olarak grme elmnn gnmz Trkyesndek Kalvenst ve bur-

juva mslmanlarna hkm olmasdr.

Buradan Topunun dnce sstemne ve bununla rtbatl olarak ktsadgrlerne ntkal edeblrz.

1. Hareket ve

Topunun bu temel fkrler Hareket felsefesyle br arada ele alnmal-dr. Buna gre lem, varlk, dnce ve hareketten olumutur. Varlkhareket noktas, dnce klavuz, ve hareket se hayatn gayesdr. davas hareket meselesne baldr. Bunu sadece faydaya balayamayz.Hareket felsefes br noktada felsefes demektr. nk knat sreklalmaktadr. nsan da buna ayak uydurmaldr. unu da eklemek lazmknatn almas nsan ndr ve nsansz knat szdr. nsannknata ten trakdr. Smr olmad gb szln ve ahlkszl-n temeldr. Ona gre

lem eyn btndr: Varlk, dnce ve hareket. Varlk, hareket nok-tas, dnce klavuz, ve hareket se hayatn gayes gb grnyor... Bzhareket meselesne smsk bal olarak ele aldmz dvasn, her eydenevvel pragmatzmn anlayndan bsbtn ayryoruz... Bzm anlay-mzda , sadece knat nzamnda salanan kazan da deldr. Kazan brnetcedr ve esasnda egost br dvadr... Felsef anlayla tam ve mullmnada nsann knatla hemhenk davrandr... Bu mnada , nsannknata ten trakdr Knat ve baka nsanlar stsmar, gerek veahlk mnada olmad gb onun bu hal, dzenn bozucu davran-lardr, szln ve ahlkszln yeryznde yol almasdr... nsan yery-zne yaratcl getrd. nsansz knat sz kalacakt... Sadece sahbdenen, n blr dye vlen, byk ler yapt sylenen muvaffakyetadam, bu ahlk mnada sahb saylmaz... Bzden kp h olmazsa ayn

hareket olarak br daha bze dnmemek zere leme evrlen ve sonsuzlua


4/20

Ahlak Dergisi

106

doru yol alan hareket, kurtarc olan harekettr; hr ve ahlk olan nsancadavranmzdr. lemden kendmze doru ynelttmz hareketler se,nsan knatn tek sulusu yapan ahlk d ve knata kar zlm davra-nlarmzdr. nsan gerekte hareket ederken gzlern sonsuzlua dkmbulunuyor. Btn ahlk davranlarmzn hedef, sonsuzluktur.1

Anadolu nsan retc nsandr. Smrmekten ve tketmekten delretmekten zevk alr. retme zevkn duyan nsan esern yapan sanatkrandrr. retm yaparken kmsey aldatmaz. O emen brktren nsandr:

Bu memleketn ktsd barndak her gnlk yaraya dev olan fedakrlk,kylnn ok harcamaktan zevk almayan nsan oluundan ler gelyor.ok harcamak nsanda br sevnce bal dern br temayl, yaama gcn

besleyc br aldanmadr. Bu aldanmaya Anadolu kyls her ft mlletgb en az vurgun olan nsandr. retme zevkn duyan nsan esern yapansanatkr andrr... Br nsan eser yaparken, yan retm sahnesnde km-sey aldatmyor... ft nsan esern syasetle yapmyor, akla yapyor.Sabr onun aknn gdasdr. O emen her sanye brktren nsandr... Busebepten onu tccarn ahlkna ok stn br mnev hayat bolluu ndebuluyoruz.2

2. Toplum ve Ahlk

Halkmz ok del henz stklal Sava dnemnde ble brbrne bal,adeta tek br vcutmuasna dnyaya meydan okuyan br halk ken artkbu dnce, ahlk ve nan brlnden bahsetmek ok zordur: te stklalsavanda tek br uzvyet hlnde, canl br btn gb dnya nnde ayakla-nan mlletmzn nde md brlkten bahsetmek, dnme, ahlk ve manbrln kabul etmek ok glemtr.3

Bu anom ortam henz sz konusu brlk dnemn zleyen otuz yl ndeolumutur. Bu dnemde olumaya balayan toplum tr gnmzn haf-

zasz, sevgsz ve adaletsz toplumuna dnmtr. Bu toplumun elle tutu-lacak hbr kurumu kalmamtr. Bu kurumlar yenden oluturma zorun-luluu vardr: tma messeselern hepsnde nklp yapmak zorundayz:ryen messeseler kend oylaryla tasfye del slh ble edlemezler,4Yernde tutulmaya deer tek messesemz kalmamtr.5

1 Hareket felsefes (1966), s. 17-19.

2 Benlmz (1939), s. 118-119.

3 Ahlk nzam(1947, 1961), s. 15.

4 ktsad ve tma nzam

(1968), s. 30.5 ktsad ve tma nzam(1968), s. 31.


5/20


107

Bu varlan noktada her eye yenden balarcasna yen br toplum ve yen brnzam yaratmalyz. Kul hakk kavramn nemseyen, adalete dayal bu yen

sstemn dayana bu lkelerden g alan ahlktr: Ayn zamanda br ahlketmne kuvvetle balamak lazmdr. Devrmz makne gcrtsnn ahlklhlern susturduu devrdr.6

Bu ahlkn esas madd varlmzla brlkte ruhumuzu da kurtarmaktr vebu da slma dayanmaktadr: Vcudumuzu ruhumuzla brlkte kurtarma-lyz... (bu) kuvvet tarhe, mukaddesata ve hrryetmz bomayan makulve mutedl br etle dayanacak hak sstemdr. Yarnk Anadolu slmesaslarna dayanan sosyalst brAhlk nzamnn rnen verecektr.7

Gnmzn teknk merkezl dnyasn nsan merkezl hle getrmek gerek-

mektedr.8Kardel gerekletrecek olan ahlk etmnn temel esasvardr: Hrmet, hzmet ve merhamet. Brbrn sevmeyen nsanlardan oluanbu toplumu kurtaracak olan enerjk g, yne bu toplumun br paras oldu-u n gdlernn zerne kamayan ve fakat bunun farkna vararak akve sevgy tanmalar gereken genlktr.9

ktsat ster ferdyet, ster devlet olsun materyalzmden uzaklap ahlkadayanmadka nsanla huzur getremez: Fert ve devlet ktsat madde-nn esaretnden syrlmadka nsanl umduu selamete ulatramaz.10

3. Adalet ve Eitlik

Etlk merhamet davasdr.11 Adalet ve etlk ancak ahlk duygularntoplumda yerlemesyle gerekleeblr. Merhametn olmad yerde et-lkten de sz edlemez. Adalet br kuvvettr ve zulmn karsnda duydu-umuz mesulyetten domaktadr.12Adalet ve hakkanyet duygusu ve gctoplumun esas olmaldr. Kaba gce kar bu duyguyu ve gc kame etme-lyz. Adalet gcnn temelnde zulme kar drenme sorumluluu vardr.

Adalet herkese nsanca yaamasn salayan hakknn tannmasdr. Bununtes emeyle orantldr. Yan knn eme orannda stedklern eldeedeblmes de adaletn geredr:

6 ktsad ve tma nzam(1968), s. 28.

7 hayat(Tarh bell del), s. 112.



10 Kaptalzmn dnyas(Ekm 1970), s. 185

11 Etlk davas

(15 Temmuz 1951), s. 35.12 stsmar kaldran adalet(15 Temmuz 1951), s. 40.


6/20

Ahlak Dergisi

108

Adalet herkese hakkn vermektr dyoruz. Lkn herkesn hakk nedr?Bzce, hak her ferdn stekleryle emeklernn denklemesyle hayat sahne-snde kendsne decek paydr. alan nsann, alt nspette, stedk-lern elde edeblmek hakkdr.13

dl olmayan gelr ve servet dalm azgn br aznlk le srnen br halkounluu ortaya karmtr. Bu smr aslnda yerel olmaktan ok globalbr smrdr. Byle br toplumda ve dnyada kardelkten bahsedlemez.slm kardeln gerekletrme nyetnn olmad br toplumda slmdavas laftan teye gdemez:

Br ksm nsanlar alarak bakalarnn kazand, azgn br aznlk dnyanmetler nde boulur, ruhunu ve ahlkn zevkleryle hrslarna feda eder-

ken byk mllet ounluunun hayvanlar gb srndrld, Allah sevg-syle gdalamaktan zevk duyanlarn dnyalar zndan edlrken yahudnn veyeryzn domuzlar gb smren yahud uaklarnn kbal ve saadetn dev-letne sultan olduklar br dnyada kardelkten bahsolunamaz. Mmnlernkardel byle br kara damn altnda barnmaz: Zengnlern malnda fakr-lern hakk vardr, Ve ey mmnler ancak nafakanz sze helaldr. slmnsted, her mahallesnden br mlyonern tred zengnlern cemyetdeldr. Fukarann ah le yz kararmayan cemyettr.14

Mazlum yaamaya raz olan adaletsz nsandr. dl nsan stsmar etmeyen

ve stsmar edlmeyen nsandr: (dl nsan) zorbala kar gelen nsan-dr... Ancak bu nsan, hareket ahlknn samm sahbdr.15

4. Ahlk ve Teknik

Ahlk teknolojnn nkr anlamna gelmez. Hakkatte bz mahkm edenteknn kends deldr, belk tekn bahane eden htraslarmzdr. Oysaahlk bz teknolojye del, teknolojy bze esr edecektr.16

5. Emek

Topu ahlkn temelne eme koyar. Ruhunu nkr eden nsan smrc,esr edc ve kend emenn eser olmayan tketc nsandr. Emen aa-lanmas byk sermaye ve servetn, snf farklarnn ve btn zorbalklarnkaynadr: Kend emeyle yaamay dn br temel olarak tanyan adam

13 stsmar kaldran adalet(15 Temmuz 1951), s.37.


15 Hareket ahlk

(1939, 1952), s. 26.16 ktsad ve tma nzam(1968), s. 29.


7/20


109

hang zorbal yapablr?, Zorba-esr hareket ahlkna dmandr, hare-ket kudretlern kendnde ldrdkten sonra, bakalarnn emeyle yaa-

ma yollarn arayan adamdr.17

Kaptalzm refah retmeden zengnlkler ve zengnler yaratrken nsanlarnemen kullanyor. Gerekte bu zengnlklerde bunlar reten emek sahp-lernn haklar vardr.18

6. ve sizlik

Topu toplumun ahlkna muhta olduu kanaatndedr. lk admda sz-ln felsef br anlam vardr. hretle servet, htrasla ktdar ve hareket

ahlknn temel olan namuskrln en byk dmanlardr. Bu ahlktemel zernde ykselmeyen alma faalyetler sadece brer megaledenbarettr. Bu faalyetler gerekte szlkten baka br ey deldrler.19

Trkyenn ktsat sahasnda temel davas, Anadolu nsanna bulmadavasdr.20 En byk sosyal problemlern banda gelen szlk aynzamanda ahlk sefaletlern en batak kaynadr. Devletn en neml gre-v szlere bulmaktr.21 Dva mcerret br dvas del, br mlletdvasdr. Mesele yalnz amele snfnn haklarn korumak del, br mlletnkalknmasdr. sz br mllete bulma davasdr: grenler de toplumahzmet uuru nde olmaldrlar.22

szln en neml sebeplernden br byk retmden baka br ey del-dr. nk satlamayan rnlern szle sebep olmas tabdr. Br bakadeyle ktlev retm ktlev szl dourmaktadr:

retmn artmas ancak toplum dzenn kuvvetlendrmesyle deerlolur... Asrmzda drtnal lerleyen retm hzyla pazarda dama brkenszl dourmas fazla retm buhranlarna sebep olmaktadr. Yakn gele-cekte byk retm tehdt edecek en byk tehlke budur.23

Modern szln sebepler oktur... Bu mknlar sahasnn sonsuz denecekkadar genl yznden fertler... Muayyen br meslek ednme zorunluu-nu duymamaktadrlar.

17 Hareket ahlk (1939, 1952), s. 23.

18 Kaptalzmn dnyas(Ekm1970), s. 182.

19 ahlk(Mart 1966), s.29.


21 Aradmz nzam(15 Austos 1951), s. 44.

22 Mllyetlmzn esaslar,1972, s.150.23 Kaptalzmn dnyas(Ekm1970), s. 184.


8/20

Ahlak Dergisi

110

szln br baka sebeb de nsanlarn artk meslek sahb olmaya nemvermemelerdr. Br baka deyle szlk daha ok mesleksz ve vasfsznsanlarn meselesdr. Modern hayat tarz artk nsanlar meslek ve vasfkazanma mecburyetnden uzaklatrm gbdr.24

-hzmet lks kopunca topluma verdkleryle uyumlu olmayan bolkazan salayanlarn el stnde tutulduklarn gryoruz. Gerek szlerbunlar olmaldrlar.25

Snemalar, stadyumlar, nkh dareler cenaze alaylar, kahvehaneler, partbnalar, kaldrmlar ktlev szler barndrmaktadr.26 Bugnk bykretmn devasa chaz yannda lern kavutuklar haklar h mesabesn-dedr. Her naslsa bulup alanlar da ok mutlu deldrler. nk bun-

larn elde ettkler, genel gelr ve servet kutuplamasnn olduu bu dzendebr h mesabesndedr.27

Gerek anlamda emek sarfederek gemlern salayanlar toplumun rnekgsterlmes gereken nsanlardr. Topu burada maden lerne zelbr nem verr. Onlar ruh ve fkr lernn de rneklerdr: YarnkTrkyenn kurucular, yaama zevkn brakp yaatma akna gnl vere-cek, sabrl ve azml, lkn gstersz ve nmaysz alan, ruh cephesnnmaden ler olacaklardr. 28

7. Kk Sanayi

ktsadn br dn ve ahlk hayatna balanmas nsanl esrlkten kurtarablr.Kk sanay nde, ktsadn br dn ve ahlk hayatna bal olmas meden-yetmzn neml br unsurudur. Bugn ahlkndan ayrlm olan br ktsadhayat kaptalst medenyetn temeldr. Sermaye sahpler nsanlarn emeylekendlerne saltanatlar kuruyorlar.29Bat medenyet, smr, byk retm,byk tketm ve harcama hrsna dayanmakta, ahlka dayanmamaktadr:

(Avrupal) sarfetmekten, yoketmekten zevk alyor. Avrupann byk re-tm, byk tketm facasn yaratan br vasta olmutur. Byk retm,tabat tapnna del, tabatn ve nsanln Avrupal elnde esr oluumanna baldr. Avrupada rnesans, smrge ve stsmar kuvvetleryle,

24 Sosyalst cemyet nzam(Kasm 1966), s. 165.


26 Mllyetlmzn esaslar, 1972, s.147.


28 Yarnk Trkyektabna yazlan nsz (14 Mays 1961).29 Hareket ahlk (1939, 1952), s. 23.


9/20


111

en fazla harcama hrsyla balad. Byle br retm davas le lerleyerekahlk br medenyet kurmak mknszd. Avrupal en ok stsmar eden,en ok sarfedeblen adamdr. O sarfetmekten, tahrp etmekten eknmez.30

Gemte ktsad hayatmz ahlka balyd. Sstemn temeln oluturankk retc yan kk esnaf, tccar ve kyl ktsad faalyet ahlktanayrmamt. Oysa gnmzde kk esnaf kazan hrsnn pende koanacnacak br duruma dmtr. O ve zellkle byk sermaye sahplerruhlar kurtarlmalar gereken gerek brer felaketzededr. Esnaf dernek-ler sadece teklatn karlarn gtmemel, ahlk br denetm zellnde tamaldr. nsanlar btn mrlern sadece kazan pende komak-tan kurtarmak, onlarn nsanlklarn n plana karmak gerekr31Kk

esnaf ve kk sanay, devletn kontrol altnda yenden teklatlanmal,esk loncalar gb ahlk esaslara balanmal, yen gr ve htyalarauygun olarak canlandrlmaldr.32

Tcaret hayatnda loncalarn meslek ahlkn elnde tutan meslek snar-nn domas beklenmeldr. Fabrkalama yerne kylye kynde almamkan veren el tezghlarn ve kasabalarda malathaneler oaltmalyz.Fabrkalar malathanelere blnmeldr. Bunun mknsz olduu durumlar-da fabrkalar temerkz etmemel, yaygnlatrlmaldr:

Yarnk Trkyey br madde cehennem yapmaktan eknyorsak,bugnden byk nfuslu ehrlern etrafn, byk fabrkalarn bacalarylasslemeye zenmemelyz. Onun yerne kylye evnde alma mknnveren el tezghlaryle, kasabaly kk ehrler terke mecbur etmeyenmalthaneler oaltmalyz. Fabrka sthsal mmkn olduu kadar, bumalthanelere datlmaldr. Yan fabrkalar malthaneler hlnde par-alanmaldr. Bunun mmkn olmad letmeler, sthsal blgelerndealmal ve mahdut br saha zernde toplanmayarak yurdun her tarafnadatlm olmaldr. Esas dva, Anadolunun nsann, brnc derecede top-raa balamak, sanay sahasnda alan eller de, h br yerde, fabrkaya

muhta duruma sokmamak olmaldr. 33

8. Sosyalizm

Sosyalzm aslnda ahlk hatta dn br yaklamdr. Onun sol br ntelkkazanmas Marxtan sonra olmaldr. Marxn kendnden ncek sosyalst-

30 Hareket ahlk (1939, 1952), s. 25.

31 Ahlk yaralarmz,1967, s. 123-124.

32 Mllyetlmzn esaslar, 1972, s.150.33 hayat(Tarh bell del), s. 107-108.


10/20

Ahlak Dergisi

112

ler topk dye tavsf etmes bouna deldr. Yne bu tr sosyalstlernFransada, 1919-1939 arasnda Sol sosyalstler adyla syas part kurduk-

larn blyoruz.34

Topu, tersyz edlm bu kavram tekrar asl anlamnaevrmeye almtr.

Topu yaz hayatna atld lk genlk dnemlernden tbaren ahlkdeerler ve bunun br uzants olan toplumsal adalet adeta br hayatfelsefes olarak benmsemt. Bu yzden daha lk yazlarnda sosyalzmkavramyla karlamak bz artmamaldr. O, daha lk dnemlernde bleslm sosyalzmnn ahlktan kaynaklanan benzersz br felsef doktrnolduunun farkndadr: ... slm sosyalzm, yalnz Kurandak esaslartopland takdrde ble, alelade br ballk ve hatta merhamet ahlknn

tesne geeblen br felsef doktrn tekl eder mahyettedr.35

Topunun dncesnde mll devlet kavramnn byk br yer vardr.Mll devletn zellkler arasnda sosyalzm de vardr: Mll devlet... mahke-mesnde, mektebnde, hastahanesnde ve pazar yernde zengn le fakr ayr-ln kaldrm olan devlettr. Zra zengnle fakr ayrm br mllet nde kmlletn ayrlmasdr. Mll devlet bunu tanmaz, bu sefalete gz yummaz.36

Topu devletdr. Sosyalzm devlet sosyalzmdr ve bu sosyalzm koope-ratfle dayanmaktadr: Anadolunun hayatn dare edecek ktsad

sstem ne olmaldr? Yarnk Trkyenn kalknmasn Ahlk nzam

ndesalayacak sstem, kooperatfle dayanan devlet sosyalzmdr.37

Sosyalzm merkezyet, otorter br devletn kontrol altnda olmaldr.Bu sosyalzm ana unsur olarak fabrka amelesn del led topran aslsahb olan toprak sn yan kyly alacaktr.38

Eer devlet varsa devletlk te vardr. Lberalzm se devletn kend gcnbaboluu garant n kullanmasdr: Devlet fkrnde devletlk ster ste-mez vardr; lberalzm devletn anary hmayesdr.39 Bu grler ndedevletle verlen yer eer denetmden baretse bu tarh tecrbenn gster-d br eydr. Yok eer devletn bzzat retme katlmas ve adeta ktsadfaalyetn elemanlar olan halka rakp olmas se bu tarhmzde grlmeyenbr eydr. Devlet sadece gl br denetm ve gvenl salama organzas-yonudur. Halk ezen ve br h mesabesne ndren br g deldr.

34 Syas partler-II(10 Ocak 1965), s. 161.

35 Etlk davas(15 Temmuz 1951), s. 33.

36 Mll devlet(Aralk 1970), s.118.


38 Mllyetlmzn esaslar, 1972, s.150.39 Aradmz nzam(15 Austos 1951), s. 44.


11/20


113

Maamafh Topunun devletlnn ok belrl olmad grlyor. Onundevletlnn serbest ktsadn devlet tarafndan denetm le snrl olmad,

devlet sermayesnn br tr halk kaptalzm oluturaca anlalmaktadr:Serbest ktsadn mdafaaclar her tarafta bu sstemn fazla retm getr-dn ler srerek onun stnln savunuyor... Ama yen dzen kurul-duktan sonra devlet sermayesyle desteklenen devlet ktsat evvelkndendaha salam olacak ve daha byk hzla lerlyecektr... Vatansever br darechaz nde ondak kazancn mllet hayatna harcanmas hlnde toplumve mllet kaptalzm denlmes geren fades olacaktr.40

Topunun devlet ve toplumu esas al klask sosyalst sylemde neml bryer tutan grev htlalc ve toplum dzenn bozucu br hareket olarak grme

sonucunu yaratmtr: Grev hakk denen ey zahrde nn hak mdafa-as se yznde htlalc steklern gayelerne ulamak n faydalandklarcemyet dzenn bozucu muzr br kuvvettr.41

Sosyal adaletn k yn vardr: Brncs kazan hrsyla ruhlar ryennsanlar kurtarmak. kncs yoksul halka haklarn vermek.42 Gerektezengn fakre yardmda bulunmamakta, onun hakkn vermektedr. Fakrhalkn zengnlere kn duymalarnn nlenmes, yen br hakszlk n frsataramalarnn ve ntkam pende komalarnn engellenmes ancak onlarahaklarnn verlmesyle mmkn olablr: Fakrn her zaman zengnnmalnda hakk vardr... Ancak ok kere fakr, zengnn haksz kazanlmservetn elne germek arzularyla yanar. Bu br hak davas olmaktan tehakszlk n frsat arama htrasdr. Frsat ele gence ntkam davas ba-lar... Sosyalzm dama br hak davas olarak yaatlmaldr.43

Topu, tarhmzde sosyalzmn gerekletnn farkndadr. Bu dzennadl br toprak reformuna dayanmas gerektn anlatrken bell belrszkta ve tmar sstemlerne atfta bulunmaktadr.44

Trkyede sosyalzm dennce solculuk, solculuk dennce de genellkle dne

kar br tavr anlalyor; sosyalzm le komnzm kartrlyor.45 Oysagerek sosyalzm dnden kuvvet alr ve bzm sosyalzmmz de slmdanbaka br ey deldr: Bzm sosyalzmmz slmn ta kendsdr.46


41 Hakkn kuvvet(Aralk 1966), s. 202.


43 Sosyalzme kar koyan kuvvetler(Kasm 1970), s. 179.

44 hayat(Tarh bell del), s. 107. Ayrca bkz. Toprak reformu(7 ubat 1965), 178.

45 Sosyalzme kar koyan kuvvetler(Kasm 1970), s. 175.46 Ne n sosyalzm(ubat 1968), s. 174.


12/20

Ahlak Dergisi

114

Sosyalzm mllyetlkten de kuvvet alr ve en byk dman komnzm-dr: Mllyet sosyalzmn tam aks kutbunda barnan doktrn, onun en

byk dman komnzmdr.47

Ahlka dayal bu tr br sosyalzm tarhmaddecl nleyecek tek gtr.48

slm her eyden nce br hak davasdr, br kul hakk davasdr. Kullanlankelme ne olursa olsun slm adna ortaya kanlarn bu temel gere hatr-dan karmamalar gerekr: Hakkatte bu dava slmn znde barnanhak davasdr. Sosyalzm nenmes halnde Allahn da affetmeyecenbldrd kul hakknn mdafaasdr... Dnmyorlar k kelme br kya-fettr, elbsedr, onu bz gydrrz.49Sosyalzm kelmesnde taklp kalanlartoplumsal adaletszlkler grmezlkten gelyorlar:

Hayata henz atlacak gence, esk devrn adam olma deal yerne zengnolma htras alanyor... Dnyamzda br yanda sonsuz doyum vasta-larna bavurabldkler hlde, br lokmaya ble hak kazanmam zalmleroalmakta ken, br yanda haklar nenm sefalet kurbanlar gndengne artyor. Paralar kzgn demr hlnde ertlp de boazlarna dklecekzalmlern mdlk rahat ve saadetle yaslandklar kaptalzm yast bala-rndan eklp de nsan haklar zernde hesap verecekler gn gelnce onlarda belk kurtarc br kelme arayacaklardr. O zaman sosyalzm kelme-snn slm le badap badamadn renecekler, Byk Mahkemedekul hakknn hesabna nereden balanacan da anlayacaklardr.50

9. Mlkiyet Ve Sermaye

Toplumlara klern rades yn verr. Toplum k radesn sndrmemel-dr. Bu ynyle mlkyet, nsan radesne verlen nem gsterr: Mlkyet,hr mukavelenn mahsl olarak baz eyann ferd radelere teslmedlmesdr.51 Yne mlkyet, nsana gvenmenn br gstergesdr. Kzgrlnn ve ahsyetnn temeldr. Mlkyet ferd ahs yapar, nsanaahsyet kazandrr. Bu yzden zel mlkyet hakk zmresne de tann-mal, onlar kra ortak etmeldr:

Mlkyet se, her e greblmenn art ve fert hrryetnn temnats-dr. Mlk sahb olmayan fert, hr ahsyetyle nn sahb olamaz. Olsa

47 Mllyetlmz karsnda komnzm(26 Aralk 1962), s. 281.


49 Sosyalzme kar koyan kuvvetler(Kasm 1970), s. 180.

50 Vatan hanet(Ocak 1970), s. 97-98.51 Adalet davas(5 Nsan 1953), s. 95.


13/20


115

olsa ne kul, bakasna kle olur. Bu sebepten, nn sahb deneblmekn amelenn de, herhang br nspette fabrkann kazancna ortak edlmeslazmdr... Cemyetn kaderne her eklde ortakla raz olmayan fert veyazmrelern vatandalndan phe edlmeldr.52

Mlkyet nsan ahsyetnn gere se mlkyete hrmet nsana hrmettenbaka br ey deldr.53 Mlkyet ahsyet ve hrryetle lgl olduu nmlkyet bydke ona sahp olan knn de hrryet byr ve toplumunhrryetn tehdt etmeye balar. Bu durum, ancak mlkyetn bymesneengel olunursa nleneblr.54Ancak mlkyet ahsyet tahrp etmeye ba-laynca br baka deyle nsan ruhunu rtmeye balaynca ona hrmetn sebep ortadan kalkm olur. Artk br tahakkm arac olan bu mlkyet

gcne yne gle kar koymak gerekr.55

Byk mlkyet sstemnden kay-naklanan byle br sosyal yap tarafndan blmnn belrlenmes sm-rnn en neml kaynadr: stsmarn kayna blmdr.56

O halde ahsyetn belrleyclernden olan mlkyet, tarhmzde grldgb, kk ve yaygn olmaldr. Byk mlkyet ve byk sermaye fertlernelnde olmamal, devlet elnde olmaldr. Byk sermaye cemyetndr.57

Aks takdrde gelr dalm bozulur, halk brbrne dman k zmre olu-turur.58 nk gnmzde toplumsal snamay belrleyen de emek vesermayedr: ...Bugnk snamada cemyet; sermaye snf ve halk snf

dye ayrmak daha doru olur.59Herhlde en neml blclk tr de buolsa gerektr.

Ahlk kurallara uyarak byk sermaye sahb olmann mkn yoktur:Devrmzn byk sermaye sstemnde kazanc douran ne beden ne dezhn emektr. O emekle lgl olmayarak kazanca gtren br dalavere cha-zn kurmasn blmektr.60 Bu yzden kk sermaye ve kk mlkyetemek rn olablr fakat bunu byk sermaye n dnemeyz: Kksermayenn bedenn veya ruhun emeyle meydana geldn kabul etmek

kolaydr. Lkn byk sermayenn emek mahsl olduunu dnmeksamadr... Byk sermayenn sahb yzbnlerce, belk mlyonlarca nsann

52 Aradmz nzam(15 Austos 1951), s. 45.

53 Mukavele ve mlkyet(6 Mays 1953), s. 98.



56 stsmar kaldran adalet(15 Temmuz 1951), s. 37.

57 szler(Mays 1966), s. 192.


59 stsmar kaldran adalet

(15 Temmuz 1951), s. 38.60 Kaptalzmn dnyas(Ekm1970), s. 183.


14/20

Ahlak Dergisi

116

emen elne germenn yollarn blen adamdr.61Toplum hayatnn le-mes emanetler ehlne vermekle kabldr. Toplumun kadern belrleyen de

mlkyetn ehlne verlp verlmemesdr.62

10. Miras

Genel mlkyet telakkler mras n de geerldr. Nasl k byk mlk-yet stenmyorsa byk mras da stenmez. Hele byk sanay dnemndemras uygulamas mlkyet daha da bytr: Mras haktr, phesz.

Ancak bu hkm, kk sanay devrndek kk mras nd.63

Mrasn hak oluu onun toplum tarafndan lnn gerde kalanlarna br

ba olarak alglanmas geren ortadan kaldrmaz: Mras, ancak lennhayatta brakt aczlere ve zayara cemyetn br yardmdr.64

11. Kapitalizm

Sna kaptalzmn balang noktas sanay devrmdr. Sanay devrmsznn sm babas Toynbee (1852-1883) bu olayn toplumun refahnarttrmadan zengnlkler retleblecen spatladn sylemt. Bu ss-tem sermayey yceltrken eme aalamtr ve nsanlar arasna telaf

edlemeyecek dmanlk unsurlar koymutur: Byk sanay, btn maddletmelern hudutsuz hamlelerle lerley d, daha mdden bze atombombasn hedye ett ve vaktyle almay badet sayan nsanln sonnesllerne almann felaket olduunu da rett.65

Kaptalzmn getrd fabrkann ve hzl ktsad hayatn nsan ruhunurtmes galba onun en olumsuz yndr. Sstemn olumlu ynlern-den faydalanrken bu tehlkeye kar her an uyank olmak gerekmektedr:Fabrka son asrlarn ktsad frtnasdr. O nasl olsa grecek. Evet maddrefah getrc netcelernden lm ve tecrbe vastasyla faydalanmasn ble-lm. Lkn ruhumuzu kasp kavurucu kasrga tesrnden korunalm.66

Byk retm belk madd refah salamtr ama zellkle alanlarnmanev tatmnszlklern ve yabanclamalarn arttrmtr. Son k



63 Maa, mras ve kazan ekller (Hazran 1953), s. 101.

64 Maa, mras ve kazan ekller (Hazran 1953), s. 102.

65 Adalet davas

(5 Nsan 1953), s. 95.66 hayat(Tarh bell del), s. 108.


15/20


117

asrn nde dev admlaryla lerleyp artan byk retm gc, alannsanlarn azabn ne kadar azaltmtr.67 Yne byk retm, szln

sebeplernden brs olmas dolaysyla da toplum dzenn tehdt etmek-tedr. Topu htya-retm dengesnn ancak devlet ktsatla salanable-cene nanmaktadr.68

Kaptalzm fkr emen de serbest pyasa artlarna gre deerlendryor.Serbest pyasann bu dar yorumu ve uygulan baka hakszlklarn da kay-nadr: Doktorun... eme ona hastasndan (yksek cret) alma hakknkazandryor da br lse retmennn herhalde evvelknden az olmayanfkr almas onun br saatlk lm asna (dk karlk) koyablyor.69

Kaptalzm belk modernlemenn der addr ama tcaret esk dnemler-den ber vardr. Hz. Peygamber doru tccarn peygamberler ve sddklarlabrlkte harolacaklarn buyururken tcaretn ne kadar sorumluluk steyenbr meslek olduunu vurguluyordu. Tccarn mslman olmas zordur amaHz. Ebu Bekr ve Ebu Hanfe gb gerek anlamda dndar olan tccarn mer-tebes de yksek olmaldr:

y br tccar mahr br dplomat gb en fazla aldatmasn blen, sammbenlnden kabl olduu kadar uzak yaayan, menfaatn mabutlatrannsandr.70

Dndar tccarlar dnn kalplam kadelern kendlerne faydal olduun tatbk eden huzursuz mmnlerdr. Dndarlklarnn hkmet br dn-yada da bu dnyadak zevk ve tatmnlern elde etme emellerdr... Hbrdn tccara kanaat, sabr ve nsan sevgs alayamamtr.71

Gnmz kaptalzm hem zengnlerde hem de emeklerde ruh ve maddsefaletler yaratmaktadr. Kaptalst hayat tarz nsanlardak ahlk ldr-mtr. Bu hayat tarz nsanlar stese de ahlk ortam oluturmaz.72Modern toplum tarz kazanmak, dvmek hatta ldrmek zerne kurul-mutur. Gemn, zencler vah hayvan gb avlayp emek pyasasna

sren smrgeclernn, kadn ve ocuk ler acmaszca smren sanay-clernn ve toplama kamplarnda toplu mha gerekletrenlern torunlargnmzde belk nsan haklarn en ok savunananlardr ama bu durum butemeller zerne kurulu modern hayatn temel zellklern detrmez. Bu

67 szler (Mays 1966), s. 195.



70 Allahsz kazan(Nsan, 1966), s. 187.

71 Allahsz kazan

(Nsan, 1966), s. 189.72 Serbest ktsat nzam(Mays 1966), s. 172.


16/20

Ahlak Dergisi

118

hayat tarz sermayey ve tekn n planda tutuyor, nsan se bunlarn neyarad srece deerldr. nsan, teknn ve sermayenn nnde olma hak-

kna sahp deldr. Szgelm modern toplumda, otomobl nsandan dahadeerldr.73

12. Komnizm

Trkyede komnzmn ortaya kp gelmesnn temel sebeb Tekpart ss-temnn eletry yasaklamas, toplumsal problemler ortaya koyup zmgetrecek gerek mllyetln mahkm edlmesdr. Bylece dn dlayank sstemden derne yan komnzme gemek ok zor olmad: Uzun

zamanlar kemalzm prensplernn dna kmak veya bu prenspler tenktetmek su saylyordu. Buna rejmn tenkd ad verlmekte d. Gerek ml-lyet dnlernn mahkm edlm olmas komnstlere sahay serbestbrakt.74 Yne bu zhnyetn getrd ve 20. yzyln gersne gdemeyenmateryalst mllyetlk anlay, yaknnda gerek mllyetler del kom-nstler barndrmaktayd:

Mllyetlk dye vasandrdnz hareketlernzde, en yaknnzda kom-nstlern yer aldna dkkat edyor musunuz? Onlar da nklpyz dyorlar.Lkn muhafazakr zmreye hbr zaman yaklaamyorlar. Onlarn, esasen

u eyrek asr ersnde, brer brer nklp zmreden karak varlk kazan-dklarn nkr edeblr msnz?75

Komnzmn varlk sebeb kaptalzmdr. Kaptalzmn oluturduu ada-letszlk ortam komnzme hayat vermektedr. Komnzm, kaptalzmnpenesndek ktlelernn syanndan domu br ntkam hareketdr.76Kaptalzm ortadan kaldrlmadka komnzm de varln srdrecektr.stelk komnzm kn ve ntkam duygularna dayand n de ruhumuzutahrp edecektr.77

ntkam dnces bugnn mazlumlarn yarnn zalmler yapma dn-cesnden baka br ey deldr: Komnstler se zulme urayan, bugnkmazlum snfn yarn zulmedc olarak ntkam almas esasn prensp dyekabul ettler.78 ncelkle bu zellnden dolay komnzm felaketndennsanl kurtarmak gerekmektedr: ...Kurulmasn stedmz yen nza-

73 Serbest ktsat nzam(Mays 1966), s. 174-5.

74 Trkyede komnstlk(Mart 1948), s. 264.

75 nklp-rtca(1951), s.195.

76 Mllet ve Mllyet1943, s.128.

77 Aradmz nzam

(15 Austos 1951), s. 44.78 Adalet davas(5 Nsan 1953), s. 94.


17/20


119

mn gayes, dnya nzamn kertmekte olan geen yzyllarn art mese-lelern ve onlara kar reaksyon olduu halde saldrlar en byk tehlke

tekl eden komnzm felaketlernden nsanlmz kurtarmaktr.79

Komnzm yoketmenn tek yolu btn toplumsal meselelere el atmakve bunlara ahlk br yaklamla zm tarzlar hazrlamaktr.80Mllet vememleket davalarnn hepsne el koymadan komnzm yoketmenn mknyoktur: Komnzmn kuvvetn yok etmek styorsak yapacamz baka brey de mllet ve memleket davalarnn hepsne el koymaktr.81

Modern kaptalzmn hesaplamalar dnya savalarn ortaya kard.Sstemn htyalar sava srekl kld. Topunun son yazlar da harbkonu almaktadr. Ona gre byk sanay ve bunun oluturduu adaletsz-lkler yen dnya savann sorumlusu olacaktr:

Byk kazan kye blnyor: Br kazancn sznts olarak alan kalaba-ln elnde kalan; br byk sanay almalarnn banda bulunan pat-ronlarn yan amzn sanay krallarnn payna den byk lokmadr...

Yakn gelecektek dnya harbn ahane hazrlay le byk sanay, kendkendnn katl olacaktr.82

Zengnlern malnda fakrlern hakk olduuna nanmayarak bol harcamak-tan zevk alanlar harb hazrlyorlar.83

Yne Topunun zellkle son yazlarnda kaptalzm, komnzm gb kav-ramlarn Batl dnceden kaynaklandklar ve sonuta ayn hayat tarzndabulutuklar belrtlmektedr. Bu hayat tarz Amerkan yaayn rnekalmaktadr. zm mll hayat tarzna dn ve mll kltrden kaynakla-nan sosyalzmdr:

Maznn Mool stlalaryla Hal seferler, yern komnst ve mason zor-balna brakm bulunuyor. u farkla k Kl Aslann torunlar Moollarlabrl yapmad, Fathn trbesne hallar yaklaamad hlde, bugnTrk ocuklarnn kannda komnst neves dolayor ve hayat damar-

larnda Amerkan yaay tarz hakmyet tahtn kurmu bulunuyor. tegerleymzn mana ve hakkat budur... Mslman Trkn devlet telak-ks Mslman Anadolunun sosyalzmdr. 84

79 Yen nzamn ana hatlar(1 Ocak 1952), s. 51.



82 Byk sanay(1974), s. 178.

83 Harp(1973), s. 184.84 ktsad ve tma nzam(1968), s. 25.


18/20

Ahlak Dergisi

120

13. Demokrasi

Demokras ahlk ve adalete dayanmaldr. Sosyal etln, ktsad ve mal

adaletn salanmad toplumlarda demokrasden bahsedlemez.85 Ynedemokras, kardel gerekletrme yerne bunu tahrp etmemeldr:Demokras adna yapan partclk sstem btn mmnlern kardeolduklarna yakn zamana kadar nanan br mllet md blk blk para-lam bulunuyor.86

Maamafh syas partler sstemn vazgelmez unsurlar olmakla brlktetoplum brln salamaktan ok uzak gb grnyorlar.87Demokras, brsem cambazl olmaktan karlmal ve sosyalzm le tamamlanmaldr.88Demokraslern temel unsuru syas partler se bunlarn, Bat anlamnda,

sosyal snarn temslcler olduu vurgulanmaldr. Yne lk syas partnnLous Blancn Sosyalst Parts olduunu belrtmek gerekmektedr.89

Sonu

Nurettn Topu Batllama dnemnde dlmze gren k kavrama, mllyet-lk ve sosyalzme kltr ve tarhmzden yen br muhteva kazandrmayaalm, ekln ve kelmelern del ruhun ve zn neml olduunu vur-gulamtr. Onun fkr dorultusunda, ell seneye yaklaan yaz hayatnn

bandan sonuna kadar br deklk grlmemtr. Yen blgler veyablglerdek demeler bu fkr dorultuyu desteklemtr.

Bu fkr dorultunun en neml unsurlarn nsan sevgs, merhamet, adaletve kul hakk gb ahlk lkeler oluturmaktadr. Sosyalzm de bu lkelerdenkaynaklanmakta olup, aslnda olduu gb ruhu ve ahlk karaktere sahp-tr. Knn toplumun karlarn kend karlarndan stn tutmas bununasgar artdr.

Toplumlar kend hlne brakmakla bu ssteme ulamann mkan yoktur.Bunu gerekletrmek n otorter br devlete htya vardr. Devlet cha-

znda grev alanlar kend karlarna del, toplumun karlarna ncelktanmal, yaamaktan nce yaatmak dealne gnl vermeldrler.

Mllete yabanclaanlar mllyet olamazlar. Mlletn belk kllenen deer-lerne sahp kmadan ve bn yllk br tarh benmseyp onunla hesapla-

85 Etlk davas(15 Temmuz 1951), s. 35

86 Hakkn kuvvet(Aralk 1966), s. 202

87 Aradmz nzam(15 Austos 1951), s.43

88 Demokrascennet(12 Aralk 1964), s.111-11289 Syas partler-I(17 Nsan 1948), s. 33


19/20


121

madan mllyet olunamaz. Anadoluda gerekletrlecek sosyalzmn en

neml unsuru da budur. Tarhmzde, toprak sstemnden, kk retclkle yaygn servet ve mlkyet anlaynn uygulamasn bulablrz. slmadna ortaya kanlarn ounun, bu temel gere yllar boyunca nem-sememeler slm yanl tantt gb yzyllarca bu topraklarda yaammslmanlarn tecrbesn blmedkler yan tarh blgsne sahp olmadk-larn da ortaya koymaktadr.

Tarh ve corafyadan koparlm br slmn toplumda ne kadar belrleycolabldn gnmzde olup btenler gstermtr.

Kaynaklar

Nurettn Topunun Dergh Yaynlar tarafndan (Btn eserler) sersn-den yaymlanan ktaplarn oluturan yazlar:

1. YARINK TRKYE, stanbul, 1997

a. Hareket ahlk, 1939, 1952

b. Hareket felsefes,1966

c. ahlk, Mart, 1966d. Benlmz, 1939

e. Mllet ve Mllyet, 1943,

f. Mllyetlmzn esaslar, 1972

2.AHLK NZAMI, stanbul, 1997

a. Ahlk nzam, 1947

b. ktsad ve tma nzam , 1968

c. Etlk davas, 1951d. stsmar kaldran adalet, 1951

e. Aradmz nzam, 1951

f. Yen nzamn ana hatlar, 1952

g. Adalet davas, 1953

h. Mukavele ve mlkyet, 1953

. Maa, mras ve kazan ekller, 1953

. hayat (Tarh bell del)


20/20

Ahlak Dergisi

122

j. Ahlk yaralarmz, 1967

k. Anadolu kltr ve sosyalzm, 1968

l. Sosyalst cemyet nzam, 1966

m. Ne n sosyalzm, 1968

n. Sosyalzme kar koyan kuvvetler, 1970

o. Kaptalzmn dnyas, 1970

. Allahsz kazan, 1966

p. szler, 1966

r. Hakkn kuvvet, 1966

s. Komnzmn dnyas, (Tarh bell del)

.Trkyede komnstlk, 1948

t. Mllyetlmz karsnda komnzm, 26 Aralk 1962

3. KLTR VE MEDENYET, stanbul, 1998

a. Vatan hanet, Ocak 1970

b. Byk sanay, 1974

c. Harp, 1973

4. RADENN DAVASI-DEVLET VE DEMOKRAS, stanbul, 1998

a. Mll devlet, Aralk 1970

b. Demokras cennet, 12 Aralk 1964

c. Syas partler-I, 17 Nsan 1948

d. Syas partler-II, 10 Ocak 1965

e. Serbest ktsat nzam, Mays 1966

f. Toprak reformu, 7 ubat 1965

g. nklp-rtca, 1951h. nklbmz, ubat 1953

. Dn le knn mcadeles, 1952

Teekkr: Bu makalenn yaymlanmas srecndek katklarndan dolayProf. Dr. Ahmet Tabakolu ve Prof. Dr. smal Karaya teekkr ederz.

islam sosyalizmi davası

Documents