İskender z. · lal el-askeri. kitabü's-Şına'ateyn ... tanbul 1942, s. 89-1 00; ......

2
ker}. Le iden 956, s. 2, 7-9, 9-23, 96-99, 08- Sahib b. Ab bad. el-ikna' M. Hasan Alü Yasin). s. 80-87; Ali M. el-Bicavl). Kahire s. 38-40; ibnü'n-Nedlm, el- Fihrist (Fiügel). s. 78, 84, 690; Ebü Hi- lal el-Askeri. M. Ebü'I- Fazl - Ali M. el-Bicav1), Kahire s. 375-388, b. Hammad ei-Cev- Kenan Demirayak). Erzurum 995, tür. yer.; b k. s. 1- 19; Ebü'I-Aia LüzOmü ma la yelzem, Bombay 1303, s. 2-19; ibn el-'Umde, Kahire 1353/1934, 1, 129-158, 164; ll, 3-5, 25-33, 54-57, 69-70, 292-293; Abdül- baki et-Tenüh1, Abdürraüf) . Kahire 1978; Hatlb et-Tebr1z1, el-Vafi fi'l-'arüz ve'l-kavafi Ömer Yahya- Fahreddin Kaba- ve). 1399/1979, s. 213-235; a.mlf .. el- Kafi fi'l-'arüz Hasan Ab- dullah). Beyrut, ts ., s. EbQ Ya'küb es- Sekkaki, Nalm ZerzOr), Beyrut 1403/1983, s. 568-577; Ziyaeddin ib- nü'I-Eslr, 's-sa'ir, Kahire 1358/1939, 1, 242-246, 264-278; ll, 348-353, 359-361; ib- inbi'J.hü'r-ruvat, ll, 113; ibn Ebü'l-is- ba'. Hifnl M. Kahi- re 1383, s. 116-118,224-241,2.63-267,295- 308, 391-392, 517-524, 527-531; Minhacü'l-bülega' ve siracü '1-üdeba' M. Habl b ibnü'I-Hoca). Tunus 1966, s. 206-207, 27 -286; G. W. Freytaz. Darstellung der Ara- bischen Verskunst, Bonn 1830, s. 296-318; Mehmed Rifat. Mecamiu '1-edeb: Fenn-i Kafiye, istanbul 1308, s. 51-127; Mual- lim Naci, Edebiyye, istanbul 1308, s. 65-121; Ali Seydi- Melkon. Seci ve Kafi ye Luga- istanbul1323, s. 7-14; Brockelmann, GAL, ll, 32; Habib [Sevük], Edebiyat Bilgileri, is- tanbul 1942, s. 89-1 00; Mustafa Nihat Özön , Edebiyat ve Tenkit istanbul s. Celaleddin Hümay1, Fünün-i Belagat ve 'at-i Edebi, Tahran 1339 h Rah- meti Arat. Eski Türk Ankara 1965, s. 8- 19; Natil Vezn-i Farsf, Tah- ran 1345 Nihad Sami Resimli Türk Tarihi, istanbul 1971,1, 54-55, 182- 185; Edebiyat istanbul 1973 , s. 77 -83; Ni had M. Çetin, Eski Arap istanbul 1973, s. 61 vd.; a.mlf., DiA, lll, 426-427; Mustafa er-Ram. Tar11]u ada- bi'l-'Arab, Beyrut 1394/1974, lll, 362-365, 370- 373 , 374-376; L. P. Elweii-Sutton, The Persian Metres, Cambridge 1976; Farzaad Mas'ud, The Persian Poetic Metres, Leiden 977; M. fi! MOsiki-i Tahran 1358 Cev- det Kudret. Örneklerle Edebiyat Bilgileri, istan- bul 1980, 1, Mehdi HamldL Fünün-i Tahran 1363 Cem Dilçin, Örneklerle Türk Bilgisi, Ankara 1983, s. 59-92; Ab- dullah Dirasal fi'l-'arüz ve'l-kafiye, Mek- ke 1407/1987, s. 93-120; SirOs-i Fer- heng-i 'Arüz, Tahran 1370 a.mlf., ba 'Arüz ve Tahran Mahmud Fah0r1. Sefinetü 1410/1990, s. 151-218; M. Ali - Enver Ebü Sü- veylim, Mu'cemü ve'l-ka- fiye, Arnman 1411/1991; Taki Kam- yar, Vezn ü Fars1, Tahran 1372 Salih Menna', fi'l-'arüz ve'l- kavafi, Beyrut 1995, s. 251-298; Muhsin Macit, Dfvan Ahenk Ankara 1996, s. 83-93; Erbay, Eskiler ve Yeni/er, Erzurum 1997 , s. 1 iskender Pala, An- siklopedik Divan istanbul 1999, s. 223-225; Hüseyin Nassar . "ed-Dirasatü'1- 'Arabiyye Mecelletü 'il-mf sy. 1, Mekke 1398, s. 1 03-112; a.mlf., "e1-J5.3,fiye ve'1-'arüz a.e., sy. 3 ( 1400) , s. 197-206; Ali M. "PerdatJ,ten be Kafi ye Bii)]. ten", 11/2, Tahran 1360 s. 18-35; G. Weil. "Arüz". iA, 625-634; a.mlf .. "'ArOz". EJ2 (ing.}. 1, 667-677; Moh. Ben Cheneb, "Kafi- ye", iA, VI, 65-66; a.mlf.- S. A. Bonebakker, EJ2 (Fr.). IV, 429-432; S. A. Bonebak- ker. EJ2 (ing ).IV, 411-414; 'l-islam1, ll, 351; 401; Mirza Hadi Ali Va- "Kafiye", UDMi, XVI/1 , s. 53-58; Dihhuda, Lugatname, X, 15327-15328; TDEA, V, 88-99. MüRSEL ÖZTÜRK- PALA L (ö. 646/1249) Arap nahvine dair ..J Arap gramerine dair kaleme üç temel eserin sonuncusudur. ilki olan Sibeveyhi'nin nahiv ve sarf zengin örneklerle bir biçimde ancak olarak de bu malzemeyi özet- leyip düzene sokmak suretiyle meydana ise yararlanarak nahve dair daha öz ve bir la el-Kafiye'sinde, sarfa dair bilgileri de bu eserler birbirinin temel olmakla bir- likte el-Kafiye onun bir ve daha ön- ceki na hiv alimlerinin çe- ve yer da bunu teyit etmektedir. el- KMiye'de genelde Basra mektebinin uymakla birlikte bazan Kufe mektebinin fikirlerine de eklek- tik bir yöntem Eserde Ebu Amr b. Ala. Halil b. Ahmed, Sibeveyhi, Yunus b. Habib, Ali b. Hamza ei-Kisai, Yahya b. Ziyad ei-Ferra. ei-Evsat, Ebu Os- man ei-Mazini, Müberred, Keysan ve Zeccac gibi dilcilerin zaman zaman da Arap lehçelerine Kitapta olarakyirmi dört ayet, on üç ve sekiz atasözü yer medreselerinde ders olarak okutulanel-KMiye günü- ei-KAFiYE müzde Arap nahvinin eski yöntemi takip eden da da önemini sürdürmektedir. Kadim usule göre Arap nahvinin Birçivi'nin el-'Avamil'i ile sonra el-Kafiye'nin okutul- bir gelenekti. Bu sebeple bir arada bu üç kitap medreselerde "Nahiv Cümlesi" veya "Nahiv olarak el-KQfiye "isimler, fiiller ve harfler" üç ana bölüm ve her biri de birçok alt bölüm halinde düzenlen- Eser üzerine Arapça. bir Türkçe ve Farsça olmak üzere 150 ka- dar bunlara de çok ta' (ibnü'I-Hacib, s. 29-49). Bu den 1. Hacib. '1-KMiye (istanbul 131 1312 [Seyyid ve Sudi Bosnevl'nin birlikte [) Eser, Ezher Üniversite- si'nde Cemal Muhaymir dok- tora tezi olarak z. Radi ei-Esterabadi, (Tah- ran 1271; Tebriz 1298; istanbul 131 O; Yusuf Hasan ömer. 1-V, Bingazi 1975; Emil Bed!' Ya'küb, 1-V, Beyrut 1419/ 1998). el-Kafiye en olup eserde yer alan 957 beyti Abdülkadir Ijizanetü 'I-ed eb bir Abdüsselam Muhammed Harun, !-XIII, Kah i re 1387-1406/1967-1986 [son iki cildi fihristtirJ ). Seyyid el-Cürcani de bu e bir (istanbul 1275). 3. Cami. el-Feva'idü 'z- Ziya'iyye(Bombay 1278; istanbul1282; Kazan 1890; Tahran 1276; Üsame Ta- ha er-Rifai, HI, 1403/1983) hin olan Molla Cami veya sadece Cami da medreseleriyle medreselerde eskiden ders olarak gibi günümüzde de eski yön- teme göre Arapça yerlerde bu gelenek sürdürülmektedir. Kitaba kadar onu Cami, denin 1, 85-90). Bu Abdurrah- man Ercan El binsoy Türkçe'ye tir (istanbul 1987). 4. Bedreddin Ce- maa, et-Tu]J.fe 'ale'l-Kafiye. Eseri Mu- hammed Abdünnebi Abdülmecid li'bni'l-lfacib (Kah i re 1407/1987). 5. Seyyid rif ei-Cürcani, (Farsça, is- tanbul1311, 1312). 6. Sudi Bosnevi, Katiye (Türkçe, i stanbul 1312 [ibnü'I-Ha- cib ve Seyyid birlikte[) 153

Upload: ledung

Post on 03-Aug-2018

229 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: İSKENDER z. · lal el-Askeri. Kitabü's-Şına'ateyn ... tanbul 1942, s. 89-1 00; ... olan Sibeveyhi'nin el-Kitab'ında nahiv ve

ker}. Le iden ı 956, s. 2, 7-9, ı 9-23, 96-99, ı 08-ı ı ı, ı40- ı42; Sahib b. Ab bad. el-ikna' (nşr. M. Hasan Alü Yasin). Bağdad ı379/1960, s. 80-87; Merzübanı. el-Müveşşaf:ı (nşr Ali M. el-Bicavl). Kahire ı385/1465, s. 38-40; ibnü'n-Nedlm, el­Fihrist (Fiügel). s. 78, 84, 9ı, ı24, 690; Ebü Hi­lal el-Askeri. Kitabü's-Şına'ateyn (nşr M. Ebü'I­Fazl - Ali M. el-Bicav1), Kahire ı37ı/1952, s. 375-388, 445-45ı; isınail b. Hammad ei-Cev­herı. e1-~avafi(nşr. Kenan Demirayak). Erzurum ı 995, tür. yer.; ayrıca b k. neşredenin girişi, s. 1-19; Ebü'I-Aia ei-Maarrı. LüzOmü ma la yelzem, Bombay 1303, s. 2-19; ibn Reş~ ei-Kayrevanı. el-'Umde, Kahire 1353/1934, 1, 129-158, 164; ll, 3-5, 25-33, 54-57, 69-70, 292-293; Abdül­baki et-Tenüh1, e1-~avafi(nşr. Avnı Abdürraüf) . Kahire 1978; Hatlb et-Tebr1z1, el-Vafi fi'l-'arüz ve'l-kavafi (nşr. Ömer Yahya- Fahreddin Kaba­ve). Dımaşk 1399/1979, s. 213-235; a.mlf .. el­Kafi fi'l-'arüz ve'l-kavafi(nşr Hassanı Hasan Ab­dullah). Beyrut, ts., s. ı46-169; EbQ Ya'küb es­Sekkaki, Miftaf:ıu'l-'ulüm (nşr. Nalm ZerzOr), Beyrut 1403/1983, s. 568-577; Ziyaeddin ib­nü'I-Eslr, el-Meşelü 's-sa'ir, Kahire 1358/1939, 1, 242-246, 264-278; ll, 348-353, 359-361; ib­nü'I-Kıft1, inbi'J.hü'r-ruvat, ll, 113; ibn Ebü'l-is­ba'. Taf:ırfrü't- Taf:ıb1r(nşr. Hifnl M. Şeref). Kahi­re 1383, s. 116-118,224-241,2.63-267,295-308, 391-392, 517-524, 527-531; Kartacennı. Minhacü'l-bülega' ve siracü '1-üdeba' (nşr. M. Habl b ibnü'I-Hoca). Tunus 1966, s. 206-207, 27 ı -286; G. W. Freytaz. Darstellung der Ara­bischen Verskunst, Bonn 1830, s. 296-318; Manastırlı Mehmed Rifat. Mecamiu '1-edeb: Fenn-i Kafiye, istanbul 1308, s. 51-127; Mual­lim Naci, Isiılahat-ı Edebiyye, istanbul 1308, s. 65-121; Ali Seydi- Melkon. Seci ve Kafi ye Luga­tı, istanbul1323, s. 7-14; Brockelmann, GAL, ll, 32; isınail Habib [Sevük], Edebiyat Bilgileri, is­tanbul 1942, s. 89-1 00; Mustafa Nihat Özön, Edebiyat ve Tenkit Sözlüğü, istanbul ı954, s. ı47-148; Celaleddin Hümay1, Fünün-i Belagat ve Şana 'at-i Edebi, Tahran 1339 h ş.; Reşit Rah­meti Arat. Eski Türk Şiiri, Ankara 1965, s. ı 8-19; Pervız Natil Hanlerı. Vezn-i Şi'r-i Farsf, Tah­ran 1345 hş.; Nihad Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, istanbul 1971,1, 54-55, 182-185; Tahirülmevl evı. Edebiyat Lugatı, istanbul 1973, s. 77 -83; Ni had M. Çetin, Eski Arap Şiiri, istanbul 1973, s. 61 vd.; a.mlf., "Arı1z", DiA, lll, 426-427; Mustafa Sadık er-Ram. Tar11]u ada­bi'l-'Arab, Beyrut 1394/1974, lll, 362-365, 370-373, 374-376; L. P. Elweii-Sutton, The Persian Metres, Cambridge 1976; Farzaad Mas'ud, The Persian Poetic Metres, Leiden ı 977; M. Rıza Şe­fi! Kedkenı. MOsiki-i Şi'r, Tahran 1358 hş.; Cev­det Kudret. Örneklerle Edebiyat Bilgileri, istan­bul 1980, 1, ı78-201; Mehdi HamldL Fünün-i Şi'r, Tahran 1363 hş.; Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara 1983, s. 59-92; Ab­dullah Dervlş. Dirasal fi'l-'arüz ve'l-kafiye, Mek­ke 1407/1987, s. 93-120; SirOs-i Şemlsa. Fer­heng-i 'Arüz, Tahran 1370 hş . ; a.mlf., Aşinay1 ba 'Arüz ve ~afiye, Tahran ı373 hş.; Mahmud Fah0r1. Sefinetü 'ş-şu'ara', Dımaşk 1410/1990, s. 151-218; M. Ali Şevabike - Enver Ebü Sü­veylim, Mu'cemü muştalaf:ıati 'l-'arüz ve'l-ka­fiye, Arnman 1411/1991; Taki Vahldiyan-ı Kam­yar, Vezn ü ~a{iye-i Şi'r-i Fars1, Tahran 1372 hş.; Haşim Salih Menna', eş-Şfl{i fi'l-'arüz ve'l­kavafi, Beyrut 1995, s. 251-298; Muhsin Macit, Dfvan Şiirinde Ahenk Unsurları, Ankara 1996, s. 83-93; Erdoğan Erbay, Eskiler ve Yeni/er,

Erzurum 1997, s. 1 ı6-135; iskender Pala, An­siklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, istanbul 1999, s. 223-225; Hüseyin Nassar. "ed-Dirasatü'1-'Arabiyye 'ani'1-kafıye" , Mecelletü '1-baf:ışi'l­'il-mf ve't-türaşi'l-islam1, sy. 1, Mekke 1398, s. 1 03-112; a.mlf., "e1-J5.3,fiye fı'1-1uga ve'1-'arüz ve ' 1-müs1~", a.e., sy. 3 ( 1400) , s. 197-206; Ali M. Hakşinas. "PerdatJ,ten be Kafi ye Bii)]. ten", Neşr-i Daniş, 11/2, Tahran 1360 hş., s. 18-35; G. Weil. "Arüz". iA, ı, 625-634; a.mlf .. "'ArOz". EJ2 (ing.}. 1, 667-677; Moh. Ben Cheneb, "Kafi­ye", iA, VI, 65-66; a.mlf.- S. A. Bonebakker, "Kafıya", EJ2 (Fr.). IV, 429-432; S. A. Bonebak­ker. "Kafıya", EJ2 (ing ).IV, 411-414; el-~amü­sü 'l-islam1, ll, 351; ıv, 401; Mirza Hadi Ali Va­mık, "Kafiye" , UDMi, XVI/1 , s. 53-58; Dihhuda, Lugatname, X, 15327-15328; "Kafıye", TDEA, V, 88-99.

İSMAİL DURMUŞ ~ MüRSEL ÖZTÜRK- İSKENDER PALA

L

eı-KAFiYE (~1.01)

İbnü'I-Hacib'in (ö. 646/1249)

Arap nahvine dair muhtasarı. ..J

Arap gramerine dair kaleme alınmış üç

temel eserin sonuncusudur. Bunların ilki

olan Sibeveyhi'nin el-Kitab'ında nahiv ve

sarf konuları zengin örneklerle geniş bir

biçimde ancak karışık olarak incelenmiş,

Zemahşeri de bu malzemeyi kısmen özet­

leyip düzene sokmak suretiyle el-Mufaş­

şal'ını meydana getirmiştir. İbnü'I-Hacib ise el-Mufaşşal'dan yararlanarak nahve

dair konuları daha öz ve yalın bir anlatım­

la el-Kafiye'sinde, sarfa dair bilgileri de

eş-Şafiye'sinde toplamıştır. Dolayısıyla

bu eserler birbirinin temel kaynağıdır.

Asıl kaynağı el-Mufaşşal olmakla bir­

likte el-Kafiye onun bir kopyası değildir.

el-Mufaşşal'da Zemahşeri ve daha ön­

ceki bazı na hiv alimlerinin görüşleriyle çe­

lişen görüş ve yorumların yer alması da

bunu teyit etmektedir. İbnü'I-Hacib, el­KMiye'de genelde Basra mektebinin

görüşlerine uymakla birlikte bazan Kufe

mektebinin fikirlerine de katılarak eklek­

tik bir yöntem izlemiştir. Eserde Ebu Amr

b. Ala. Halil b. Ahmed, Sibeveyhi, Yunus

b. Habib, Ali b. Hamza ei-Kisai, Yahya b.

Ziyad ei-Ferra. Ahfeş ei-Evsat, Ebu Os­

man ei-Mazini, Müberred, İbn Keysan ve

Zeccac gibi dilcilerin görüşlerine sık sık

atıfta bulunulmuş, zaman zaman da Arap

lehçelerine işaretler yapılmıştır. Kitapta

şahid olarakyirmi dört ayet, on üç şiir ve

sekiz atasözü yer alır.

Osmanlı medreselerinde asırlarca ders

kitabı olarak okutulanel-KMiye günü-

ei-KAFiYE

müzde Arap nahvinin öğretiminde eski yöntemi takip eden öğretim kurumların­da da önemini sürdürmektedir. Kadim usule göre Arap nahvinin öğretiminde

Birçivi'nin el-'Avamil'i ile İ:?;harü'l-es­rar'ından sonra el-Kafiye'nin okutul­

ması bir gelenekti. Bu sebeple bir arada basılan bu üç kitap medreselerde "Nahiv Cümlesi" veya "Nahiv Mecmuası" olarak

tanınagelmiştir.

el-KQfiye "isimler, fiiller ve harfler" şeklinde üç ana bölüm ve bunların her

biri de birçok alt bölüm halinde düzenlen­miştir. Eser üzerine çoğu Arapça. bir kıs­mı Türkçe ve Farsça olmak üzere 150 ka­dar şerh. bunlara haşiyeler. haşiyelere de çok sayıda ta' likyazılmıştır (ibnü'I-Hacib,

neşredenin girişi, s. 29-49). Bu şerhler­den meşhur olanları şunlardır: 1. İbnü'I ­Hacib. Şer]J.u '1-KMiye (istanbul 131 ı,

1312 [Seyyid Şerif ve Sudi Bosnevl'nin şerhiyle birlikte [) Eser, Ezher Üniversite­

si'nde Cemal Muhaymir tarafından dok­tora tezi olarak neşre hazırlanmıştır. z. Radi ei-Esterabadi, Şer]J.u'l-Kafiye (Tah­

ran 1271; Tebriz 1298; istanbul 131 O; nşr. Yusuf Hasan ömer. 1-V, Bingazi 1975;

nşr. Emil Bed!' Ya'küb, 1-V, Beyrut 1419/ 1998). el-Kafiye şerhlerinin en genişi

olup eserde yer alan 957 şahid beyti Abdülkadir ei-Bağdadi Ijizanetü 'I-ed eb adıyla geniş bir şekilde açıklamıştır (nşr. Abdüsselam Muhammed Harun, !-XIII, Kah i re 1387-1406/1967-1986 [son iki cildi

fihristtirJ ). Seyyid Şerif el-Cürcani de bu şerh e bir haşiye yazmıştır (istanbul 1275). 3. Abdurrahman-ı Cami. el-Feva'idü 'z­Ziya'iyye(Bombay 1278; istanbul1282; Kazan 1890; Tahran 1276; nşr. Üsame Ta­

ha er-Rifai, HI, Bağdad 1403/1983) Şari­

hin lakabı olan Molla Cami veya sadece Cami adıyla da tanınan şerh , Osmanlı

medreseleriyle diğer İslam dünyasındaki medreselerde eskiden ders kitabı olarak

okutulduğu gibi günümüzde de eski yön­teme göre Arapça öğreten bazı yerlerde bu gelenek sürdürülmektedir. Kitaba kırk altı kadar haşiye yazılmış. bunların onu basılmıştır (Abdurrahman-ı Cami, neşre­

denin girişi, 1, 85-90). Bu şerhi Abdurrah­man Ercan El binsoy Türkçe'ye çevirmiş­tir (istanbul 1987). 4. Bedreddin İbn Ce­maa, et-Tu]J.fe 'ale'l-Kafiye. Eseri Mu­

hammed Abdünnebi Abdülmecid Şer­

J:ıu'l-Kafiye li'bni'l-lfacib adıyla yayım­lamıştır (Kah i re 1407/1987). 5. Seyyid Şe­rif ei-Cürcani, Şer]J.u'l-Kafiye (Farsça, is­tanbul1311, 1312). 6. Sudi Bosnevi, Şerh-i Katiye (Türkçe, istanbul 1312 [ibnü'I-Ha­

cib ve Seyyid Şerif'in şerhleriyle birlikte[)

153

Page 2: İSKENDER z. · lal el-Askeri. Kitabü's-Şına'ateyn ... tanbul 1942, s. 89-1 00; ... olan Sibeveyhi'nin el-Kitab'ında nahiv ve

ei-KAFiYE

el-Katiye'nin beş kadar ihtisarı, altı ka­dar mu'ribi yapılmış ve birkaç defa naz­ına çekilmiştir (İbnü'l-Hacib, neşredenin

girişi, s. 49-50). Bizzat müellif, eserini Ke­rek Emlri ei-Melikü'n-Nasır DavQd b. lsa'­nın ricası üzerine el-V dt iye adıyla naz­mettikten sonra Şer]J.u'l-Vdtiye ii na~­mi'l-Kfıfiye ismiyle de şerhini yapmıştır

(nşr. Musa Bennay ei-Ailll, Necef 1400/ 1980). el-Kdtiye'nin en tanınmış mu'ri­bi, Zeynlzade Hüseyin Efendi'nin el-Fe­vfı'idü 'ş-şdtiye 'alfı i'rfıbi'l-Kfıtiye adıy­

la anılan eseridir(baskıları için bk. Serk!s, 1, 992-993).

el-Kc'itiye'yi Büyükçekmece nilibi Meh­med Tevfik (Kautiid-i Nahuiyye-i Arabiy­ye, İstanbul 1312), ishak HarputY (Suat-i Kafi.ye, Risale-i Suat ve Ceuab veya Risa­le-i Es'ile ve Ecuibe içinde, İstanbul 127 4, 1277,1283,1288, 1310) ve MehmetSalim Bilge (el-Kafi.ye, İstanbul 1984) Türkçe'ye çevirmiştir.

İlk defa 1 592'de Floransa'da yayımla­nan el-Katiye daha sonra dünyanın bir­çok yerinde defalarca basılmıştır (Kalkü­ta 1805, 1268, 1291; İstanbull234, 1249; Bul ak 1241, 1248, 1255; Taşkent 1311, 1312; Kazan 1889; Delhi 1270, 1289; Bombay 1311/1893; ayrıca bk. İbnü'l-Hacib, neşre­denin girişi, s. 50-51; Serk!s, ı, 72) . Eserin ilmi neşrini Tarık Necm Abdullah gerçek­leştirmiştir (Cidde 1407/1986).

BİBLİYOGRAFYA :

İbnü'I-Hacib, el-Kafiye fi'n-naf:ıv (nşr. Tarık Necm Abdullah). Cidde 1407/1986, neşredenin girişi, s. 21-51; Abdurrahman-ı Cami, el-Feva'i­dü 'z-Ziya'iyye: Şerf:ıu Kafiyeti İbni'l-ljacib (nşr. üsame Taha er-Rifai), Bağdad 1403/1983, neş ­

redenin girişi, I, 18-90; Keşfü'?-?Unun, ll, 1370-1376; Serkis, Mu'cem, I, 72, 672, 992-993; Ne­cib ei-Akiki. el-Müsteşri~ün, Kahire 1958-64, I, 358; ll, 4 79; Tarık ei-Cenabi, İbnü '1-l;facib en­Naf:ıv1 aştıruha ve me?hebüh, Bağdad 1973, s. 55-73; Ömer Ferruh, Tar1/]u'l-edeb, lll, 559-561; Brockelmann, GAL (Ar.), V, 309-327; Ab­dülhadi ei-Fazli, Fihristü '1-kütübi'n-naf:ıviyye­ti'l-matbü'a, Zerka (Ürdünl1407 /1986, s . 161-162; Abdülal Salim Mekrem. el-Medresetü'n­naf:ıviyye fi Mışr ve 'ş-Şam fi'l-~arneyni 's-sabi' ve'ş-şamin mine'l-hicre, Beyrut 1410/1990, s. 60-92; Salihiyye, el-Mu'cemü'ş-şamil, ll, 123-124; M. Ali el-Hüseyni, "el-Kafıye beyne kütü­bi'n-naJ:ıv", IV/1, el-Mevrid, Bağdad 1395/1975, s. 11-16; Mehmet Türkmen, "İbn-i Hacib", EÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 3, Kay­seri 1989, s. 343-345; Muharrem Çelebi, "Muh­tasar Nahiv Kitaplarına Bir Bakış", DÜİFD, sy. 5, İzmir 1989, s. 1-31 ; İbrahim Yılmaz. "İbnü 'l­Hacib Hayatı , Eserleri ve el-Kafıye Adlı Ese­rinin incelenmesi" , EAÜİFD, sy. 13 (1997), s. 482-492; Hulusi Kılıç, "İbnü'l-Hacib", DİA , XXI, 57.

~ HULUSİ KILIÇ

154

L

KAFİYECİ (ö. 879/1474)

Osmanlı ai.imi. _j

788 (1386) yılında Bergama'da dünya­ya geldi. Bazı kaynaklarda doğumu için 780 (1378), 790 (1388) ve 801 (1399) yıl­ları kaydediliyorsa da ilk verilen tarih doğru olmalıdır. Asıl adı Muhyiddin Meh­med'dir. Cemaleddin İbnü'I-Hacib'in el­Kfıtiye adlı eseriyle çokça meşgul ol­duğundan "Kafiyeci" lakabıyla tanınmış­tır. İlk öğrenimini memleketinde tamam­ladıktan sonra Anadolu ve İran 'ın çeşitli şehirlerini dolaşatak birçok alimden ders aldı. Hocaları arasında Burhilneddin Hay­dare b . Mahmud ei-HerevY. Şemseddin Muhammed b. İbrahim eş-Şirazi, Abdül­vacid b. Muhammed ei-Kütahi, İbn Me­lek, Hafızüddin ei-Bezzazi ve Molla Fena­ri sayılabilir. Şam'a ve oradan hacca gi­den Kafiyeci üç yıl Kudüs'te kaldı ve 830 (1427) yılı dolaylarında Kahire'ye yerleş­

ti. Arap dili ve edebiyatı, tefsir, fıkıh, ke­lam, hadis, tasawuf, tarih, cedel, felsefe, mantık, astronomi konularında yetişmiş bir alim olarak kendini kendini ispat etti ve Hanefiler'in önde gelen alimlerinden biri oldu. ei-Melikü'I-Eşref Barsbay Tür­besi, ei-Melikü'I-Eşref Şa'biln Zaviyesi ve Türbesi, ŞeyhQniyye meşihatlığı görevle­rinde bulundu. Yetiştirdiği birçok öğrenci arasında Celaleddin es-SüyQti başta ol­mak üzere Zekeriyya ei-Ensari, Takıyyüd­din İbn Müşhir, Şehilbeddin İbn Esed, Ab­dülkadir b. Ahmed ed-Demiri gibi alimler yer almaktadır. Mısır Memlük hükümdar­ları yanında Fatih Sultan Mehmed'in de takdir edip hediyeler gönderdiği Kafiyeci 4 Cemaziyelewel 879 (16 Eylül 1474) ta­r ihinde Kahire'de vefat etti ve Eşrefiyye Türbesi yanında yaptırdığı türbede gö­müldü. Ölüm yılı olarak bazı kaynaklarda verilen 873 (1468), 888 (1483) ve 899 (1494) tarihleri yanlıştır.

Eserleri. Kafiyeci, Süleymaniye Kütüp­hanesi'nde kayıtlı (Re!sülküttab Mustafa Efendi, nr. 1187) Kitc'ibü'l-Envaradlı ese­rinin sonunda kendi el yazısı ile olan bir icazette çalışmalarının altmıştan fazla, aynı kütüphanede kayıtlı bir mecmuadaki icazetnamede ise (Laleli, nr. 1906/3) 1 oo·­den fazla olduğunu belirtir. Çoğu risale mahiyetindeki eserlerinin başlıcaları şun­lardır: 1. et-Teysir ii ]fava'idi 'ilmi't-tef­sir. Tefsir usulüne .dair bir mukaddime ile iki bölüm ve bir hiltimeden oluşan ve çok sayıda yazma nüshası bulunan eseri önce altı nüshasına dayanarak İsmail Cerrahoğ-

lu Türkçe tercümesiyle birlikte yayımla­mış (Ankara 1989), daha sonra Nilsır b. Muhammed ei-MatrQdi bu baskıyı ve yedi yazma nüshayı esas alarak tekrar neşretmiştir (Dımaşk 1410/1990). z. el­Envar ii 'ilmi't-tev]J.id (Enuarü 's-sa'a­de fi şei).ri kelimeteyi'ş-şehade). Çok sa­yıda nüshası mevcuttur (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1366/3; Re!sülküttab Mustafa Efendi, nr. 1187/1; Amcazade Hü­seyin Paşa, nr. 296; ŞehidAli Paşa , nr. 2734/ ı). 3 . el-Fera]J. ve's-sün1r ii beyani'l­meıahibi'l-erba'ati ti'l-'uşur. Mezhep­terin mahiyeti , ictihad, taklid ve dört mezhep imaını hakkında bir risaledir (Sü­leymaniye Ktp ., Esad Efendi, nr. 3577). Müellif bu eserini Neşatu'ş-şudur adıyla şerhetmiştir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1477) . 4. Ijulc'işatü'l-a]fval ii ]J.adişi "İnneme '1-a'malü bi'n-niyyat" (Süley­maniye Ktp.,Ayasofya, nr. 525) . S. 'İ]fdü'l­tera'id min ba]J.ri(tal).riri)'l-fevfı'id. Mu­cize hakkında üç soruyu ve cevaplarını ih­tiva eder (Köprülü Ktp., Fazı i Ahmed Paşa ,

nr. 747). 6. el-Mul].taşar ii 'ilmi'l-eşer. Hadis terimleriyle ilgili olup Ali Zevin ta­rafından Seyyid Şerif ei-Cürcani'nin hadis usulüne dair risalesiyle birlikte Risaletdn ii muştala]J.i'l-]J.adiş adıyla yayımlanmış­

tır (Riyad 1987). 7. el-Mul].taşar ii ':ilmi't­tdril]. . Küçük hacimli bir çalışmadır (nşr. Muhammed Kemaleddin İzzeddin, Beyrut 141 0/1990). 8 . Nüzhetü'l-il].van ii te isi­ri ]favlihi te'ala "Ya Lutu inna rusülü rabbike" (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 413). 9. Nüıhetü'l-aş]J.c'ib . Fatır süre­sinin son ayetinin tefsiri mahiyetinde bir risaledir (Süleymaniye Ktp., İzmirli İsmail Hakkı, nr. 381 7) . 1 O. Şer]J.u'l-i'rab 'an Ka­va'idi'l-i'rab. İ bn Hişam en-Nahvi'nin eserinin şerh i olup Fahreddin Kabilve ta­rafından Şer]J.u Kava':idi'l-i'rab adıyla neşredilmiştir (Dımaşk 1409/1988, 1993). 11. et-Tejgib ii keşti rumuzi't-Tehıib. Sa'deddin et-Teftazani'nin Tehıibü '1-mantıls ve'l-kelam adlı eserinin şerhidir

(Süleymaniye Ktp., Laleli, nr. 2592, 2636/2 lmüellif hattı!; Hamidiye, nr. 751; Hasan Hüsnü Paşa, nr. 1145; Yenicami, nr. 1176). 1Z. el-Ünsü'l-enis ii ma'rifeti şe'ni'n­nefsi'n-neiis (British Museum, Add., nr. 7519) . 13. Risale ii isti]fbdli'l-]fıble (Da­rü'l-kütübi ' l-Mısriyye, M!kat, nr. 530). 14. Seyfü'l-müJUk ve'l-]J.ükkami'l-mürşid lehüm ild sebili'l-]J.a]f ve'l-a]J.kdm. Siya­setname türünde bir eserdir (Süleymani­ye Ktp., Ayasofya, nr. 2888, Şe h id Ali Paşa, nr. 1353/2; N uruosmaniye Ktp., nr. 3948). 15. Menazilü'l-erva]J. (nşr. Mecd!Fethl es-Seyyid, Kahire 1412/1991).1 6. Kitfı­bü'r-Rav]J. ii ':ilmi'r-ru]J. (Süleymaniye