58 59

AR

K

ISHIUCHI MIYAKO – ENİS BATUR

“Yaşlandıkça daha da insan olduğumu hissediyorum.”

EB – Ishiuchi Miyako, anneniz üzerine kurduğunuz çalışma beni derinden sarstı.

Bunda kişisel deneyimimin payı olduğunu gizleyecek değilim: Annemi yitireli iki yıl

oldu, ölümünden bir zaman önce onun ve son dönemine yakından tanıklık ettiğim

anneannemin yaşlılıkları üzerine bir kitaba girişmiştim, hâlâ üzerinde çalıştığım o

metnin hazırlanış sürecinde pek çok yazarın, sanatçının bu izlek etrafında dönen

yapıtlarına uğradım, sizin çalışmanızın özel bir etki doğurduğunu eklemeliyim. Sizce,

bir kadının anne gövdesine bakışıyla bir erkeğinki arasında temel, ayırıcı bir farklılık

söz konusu mudur?

IM – Sanırım bir farklılık var. Bu her insanın bir kadından doğmasıyla ilintili.

Anneler ve kızlar benzer dişil gövdeleri paylaşıyorlar. Annenin bedeninin doğası

kızının gövdesiyle benzeşiyor. Ne zaman istesem annemin bedeniyle kendiminkini

değiştirebilirim. Bence, esasında, erkekler en başta bunu yapamazlar.

Bizim kültürümüz anaerkil bir kültür, Ana figürünün kutsala teğet bir konumu

olduğunu söyleyebilirim. Akdeniz coğrafyasında ağırlığını gördüğümüz bir ‘göbekten

bağlılık’ sorununa, sanırım dinsel yüklemelerin katkısı da eklenmiştir. Geleneksel Japon

kültüründe Ana imgesinin çerçevesi tam nedir? Bir çağdaş sanat çalışmasında, buna

diklenilir mi, yoksa nesnel bir mesafede durmak mı doğrusudur – sizi nasıl bir sorunlar

yumağı bekliyordu, yola koyulduğunuzda?

Japon kültüründeki ana imgesi üzerine düşünmemiştim. Annemin ölümünü

kabullenemediğimde, kaybım için büyük bir acı duydum, bu da beni mutsuzluğa

sürükledi. Bunu aşmak için bir şeyler yapmam gerektiğini düşündüm. Annemin

eşyalarını sanki onlarla konuşuyormuş gibi fotoğraflamamın nedeni de buydu.

Annem sağken, onunla pek de iyi geçinmedim, sanırım bu durum fotoğrafları

çekerken bana yardım etti.

Kişisel olarak, genelgeçer anne imgesini pek tatmin edici bulmuyorum.

Muhafazakâr ve zayıf bir sosyal konumu imliyor. Aslında sanatçılar anne imgesine

karşı dururlar.

Japon Edebiyatını bir ölçüde, bazı temel yapıtlar üzerinden tanıma olanağım oldu. Genjilerin romanından,

başta Bâşô haiku ustalarından günümüz yazarlarına giden bir çizgide. “Gövde” problematiğinin, gövdeyi

yontma arzusunun Mişima’da oynadığı rol ile, yaşlılığı kabul edemediği için intiharı seçen Kawabata’nın

– özellikle “Gece Sevilen Kızlar”daki – amansız bakışı derinden sarsmıştı beni. Japonya’da, erkeğin daha rahat

sözaldığı bir yaşama kesiti mi yaşlılık dönemi?

Mişima Yukio ve Kawabata Yasunari edebiyatı ilgimi çekmiyor. Bence eserleri açıkça eril ideolojiyi

ve estetiği dile getiriyor. Onların yazınlarındaki erkek imgesi Japon edebiyatında o kadar da yaygın

değildir, ancak yine de bu imgeler Japon yazınının bir yüzü.

Doxa 9, Mayıs 2010

60 61

62 63

Sizin işinizle karşılaşana dek, resim sanatı bağlamında tanıdığım en yakıcı yaşlılık

soruşturmasına Lucian Freud’un tablolarında rastlamıştım. Özellikle de annesinin gövdesine

yaklaşımının hırpalayıcı bir boyutu vardı. Siz, annenizin yüzünü, şu ya da bu nedenle – etik

miydi gerekçeleriniz, estetik mi? – esirgemiş, bizi yaşlılığın apaçık görünen ifadesinden çok

örtünmüş çehresine yaklaştırmışsınız. Deri, tırnaklar, eklemler ve boğumlar, soğurdukları

zamanı da dillendirerek önümüze dikiliyor orada. Nasıl parsellediniz gerçeği? Fizik’te,

fizyolojik olanda mı bekliyor Meta-Fizik?

Yüzleri göstermeye ihtiyacım yoktu, ama onları sakladım da denemez. Yüzün

manevi varoluşuyla bedenin fiziksel özellikleri arasında birçok fark var. İşlerimi

herkesin karşılaştığı gündelik şeylermiş gibi dışa vurmak istedim. Annemin yüzünü

göstermediğimden bu eserlerdeki eşyalar izleyiciye sanki kendi annesinin eşyalarıymış

gibi geliyor.

Her çağda Kadın’a, aslında Erkek’e de, bir güzellik cenderesi yaratıldığını biliyoruz: Bütün

kültürlerde. İçinde yaşadığımız dönem, elinden gelse yaşlanmayı yasaklayacak, kendini

yaşlanmanın doğal akışına bırakanları sürgüne gönderecek. Yaşlanan gövde, dilenseydi, bir

estetik kategori oluşturabilirdi oysa, öyle olmasına neredeyse izin verilmediği görülüyor. Öte

yandan, varoluş güzergâhının son aşamasına gelindiğini açık bir dille ifade ediyor yaşlanan

gövde, ölüme sokulduğumuzu fısıldıyor. Bu epriyen, pörsüyen, gitgide diriliğini yitiren gramer

önünde, Yaşlı’nın artık kendisini sevemez hale geldiğini düşünüyor musunuz?

Yaşlanmak kötü olsaydı yaşamayı nasıl sürdürebilirdik ki? Canlılar büyür, yaşlanır

ve ölürler. Bu süreçten kaçamayız. Bu doğal ve sıradan bir şey. Yaşlandıkça daha da

insan olduğumu hissediyorum. Aynı zamanda gençlik ve güzelliğin kolaylıkla idrak

edilebilecek yüzeysel bir değer olduğunu da biliyorum. Gençliğin bir boyutu da

yaşlılık, aynı şekilde güzelliğin de çirkinlik. Bu boyutlardan ya biriyle daha çok

ilgilenmek senin için önemlidir ya da diğeriyle. Yaşlanırken huzurlu hissetmek

yaşlanmanın olumsuz bir şey olduğunu düşünmekten daha tabii.

Ayakkabı, eldiven, çorap, korse, külotlu çorap: Gençlik çağının fetiş nitelikli, karşı

cinsin erotik güdülerini kamçılayan giysilerinin, yaşlılıkta birer karşı-fetiş özelliğine

büründüğünü kanıtlıyor işleriniz. Burada, kurallarını tersine döndürdüğünüz bir

streep-tease operasyonundan sözedebilir miyiz? Annenizi giysilerinden değil de, giysilerini

annenizden soyduğunuz kanısına kapılmadan edemedim – yanıldım mı?

Annemin vaktiyle giydiği iç çamaşırlarına baktığımda, bedeni artık varolmasa da bunlar

bana onun teni gibi görünmüştü. Haklısınız, iç çamaşırları ikinci bir cilttir. Sanırım

annem artık bedeninde ikamet ediyor olmasa da, hâlâ bu ikinci deriyi taşıyor.

Ebeveynlerinin ölümünün ardından, onların evini boşaltmak, eşyalarını “tasfiye” etmek

zorunda kalan ruhçözümcü Lydia Flem, canacıtıcı birkaç kitap yazdı. Anamızın babamızın

eşyaları, özellikle eldiven ve ayakkabı gibi, iç çamaşırları gibi onları içermiş giysiler bir

tür “reliquae” boyutu taşıyorlar mı sizce? Bizim belleğimizde özel yerleri var mı bu kişisel

mahremin?

Fotoğraflarıma böyle bir gözle bakmak da mümkün tabii. Fotoğrafları objeler olarak

ele alıp onlara bağımsız bir gözle bakmak en doğrusu. Ki ben inançsız bir insanım,

dolayısıyla onları reliquae olarak kabullenmem söz konusu olamaz.

Çalışmanız, arkasında koyu bir “zaman felsefesi” yattığını düşündürdü bana. Sanki, plastik

bir kronometre yürürlükte orada. İnsan derisi, görsellik kapsamının ötesinde, yeryüzü

kırışıklıklarını çağrıştırıyor. Bir nabız sesi eşlik ediyor herşeye. İşinize hazırlanırken, onu

yürütürken, an gelip bitirdiğinize hükmettiğinizde, farklı zaman tabakaları üzerinde hareket

etmiş olduğunuzu düşünür müsünüz?

Fotoğrafçılık geçmişten şimdiye ve geleceğe gidip gelmek için kullanışlı bir sanat.

Karanlık odada çalışırken dünyanın etrafında çıktığım gezintiden memnuniyet

duyuyorum. Zamanı ellerime almak, ona dokunmak istiyorum. Hep zamanla

kucaklaşmak istedim. Bu bağlamda “Mother’s” bana birçok olanak verdi. Eğer bu,

zamanın başka bir bölgesine çıkılan bir geziyse, zengin bir yolculuk geçirdim.

Bu söyleşi e-posta aracılığıyla gerçekleştirilmiştir.Çeviriler: Zeynep Güden & Tomoka Aya

Fotoğraflar: © Miyako Ishiuchi “Mother’s”